pantheon// 2016 | commercial by Study Association Stylos

quarterly publication of d.b.s.g. stylos / issue 3 / volume 21

pantheon// commercial

@ D E S I G N E R : P I E T E R K O O L / / T H E A R C H I T E C T A S A N A C T I V I S T // T H E B O O M I N G B U S I N E S S O F G LO B A L WA R M I N G // C A S E S T U DY: C R Y S TA L H O U S E S // P R E T PA R K A M S T E R D A M // K A N D I D A AT S B E S T U U R 123

quarterly publication of study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft colophon volume 21, issue 3, June 2016 2.300 prints Stylos members and friends of the Stylos Foundation receive the pantheon// editorial office BG.midden.110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl

to this issue contributed Gert-Jan Troost, Pim Klaassen, Joep Bastiaans, Pieter Kool, Coco van Weelden, Paul de Wilde, Raphael Ridder, Mary Lou van den Berg, Anne van der Heijden, Freek Jan Koekoek, Christian Maijstré, Sophie Holierhoek, Pim Labee advertisements 15 | De Swart 26 | Design Express 27 | AM 27 | MHB

QQ (qualitate qua) Vita Teunissen editors Lûte Biesheuvel Merijn Braam Isabel Huiskes

lay out Imane Himmit & Esther Schipper

Catherine Koekoek Lotte Meijers Noortje Weenink

cover Mignon Nusteling

04 THE BOOMING BUSINESS OF GLOBAL WARMING

STYLOS 02 CHAIRMAN’S NOTE GERT-JAN TROOST

02 STYLOS AGENDA VITA TEUNISSEN

LÛTE BIESHEUVEL & MERIJN BRAAM

08 DUTCH ARCHITECTURE ABROAD

03 KB123 PIM KLAASSEN & JOEP BASTIAANS

MERIJN BRAAM

10 I.D-KAFEE VITA TEUNISSEN

14 BKBEATS 15 LE CORBUSIER, THE RALLY VITA TEUNISSEN

12 SILICON VALLEY MERIJN BRAAM

22 EXCHANGE STUDENT ISABEL HUISKES

16 CRYSTAL HOUSES. CASE STUDY LOTTE MEIJERS

24 10TOPTIPS WILLIE VOGEL & VITA TEUNISSEN

18 JUST DON’T. POETRY ESTHER SCHIPPER

28 GET INSPIRED IMANE HIMMIT

20 THE ARCHITECT AS AN ACTIVIST NOORTJE WEENINK & CATHERINE KOEKOEK

34 CV CHECK. INFOGRAPHIC IMANE HIMMIT

22 MAKING CHOICES. COLUMN ANNE VAN DER HEIJDEN

36 RAIL EN RETAIL. CHEPOS PIM LABEE

24 KIJK OP COMMERCIE. COLUMN FREEK JAN KOEKOEK

37 HUMANS OF BK CITY LÛTE BIESHEUVEL & ESTHER SCHIPPER

32 PRETPARK AMSTERDAM CATHERINE KOEKOEK

33 KIJKEN, KIJKEN, NIET KOPEN. COLUMN CHRISTIAN MAIJSTRÉ

35 IS THERE REALLY NO SUCH THING AS BAD PUBLICITY. TURN THE PAGE SOPHIE HOLIERHOEK

board 122 Gert-Jan Troost Maaike Dronkers Lize Oldenkamp Willie Vogel Vita Teunissen Tom Hemmes Nathan Westerhuis

info@stylos.nl +31 (0)15 2783697 www.stylos.nl

NOORTJE WEENINK

06 @DESIGNER: PIETER KOOL

chairman: secretary: treasurer: education bachelor: education master: external affairs: events and initiatives: contact D.B.S.G. Stylos Julianalaan 132-134 2628 BL Delft

publisher De Swart, Den Haag

COMMERCIAL

The Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos was founded in 1894 to look after the study and student interests at the Faculty of Architecture and the Built Environment at the Delft University of Technology.

COVER Mignon Nusteling is a photographer, make-up artist and graphic designer. She creates various artworks like the different drawings of her @Studiostout (Instagram) or photographs of models for a chocolate shop. She also created the cover for this issue of pantheon//. “My preference for real life models over products is represented in my work. The concept is always a leading factor, it’s more important than the final result. For this cover, I tried to make things seem better than they are. The Pepsi logo on the left arm of the model shows the untrustworthiness of the commercial world. The exaggerated American style shows that I actually really like this misleading way of commerce, it doesn’t bother me.”

COMMITTEE

membership Stylos €10,- per year account number 296475

2015/2016

Stylos Foundation The pantheon// is funded by the Stylos Foundation.

LÛTE BIESHEUVEL EDITOR ‘Ik ben toch niet gek?’

The Stylos Foundation fulfills a flywheel function to stimulate student initiatives at the Faculty of Architecture and the Built Enivronment at the Delft University of Technology. The board of the Stylos Foundation offers financial and substantive support to these projects. As a friend of the Stylos Foundation you will be informed on these projects by receiving the B-nieuws every two weeks and four publications of the pantheon//. We ask a donation of €90,- per year as a company and €45,- per year as an individual (recently graduated friends of the Foundation will pay €10,- the first two years).

MERIJN BRAAM EDITOR ‘I’m lovin’ it.’

account number 1673413 disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.

Illustration: Mignon Nusteling facebook.com/mignonnusteling

ISABEL HUISKES EDITOR ‘Uw advertentie hier?’

IMANE HIMMIT EDITOR IN CHIEF ‘Anders nog iets?’

EDITORIAL

BY IMANE HIMMIT Advertisement is all around us. Sometimes it’s hard to miss, sometimes we fall for it without noticing. It started with the very first movies. Every five or ten minutes, the motion picture would be interrupted for an advert of a famous soda or candy brand. Now, guess what people were drinking during the intermission? When it comes to advertising, the trick is to tell people what they’re missing when they don’t know. Which is exactly what Steve Jobs did when he presented the very first iPhone. And the one after that. And the next one. Advertisement and commerce is closely linked to architecture. The new glass brick

façade of the Chanel store in Amsterdam is not only an architectural masterpiece, it gives new meaning to attractive shop windows (read all about the Crystal Houses on page 16). Architects have to sell their plans, too. Take a look at how the Dutch have succeeded in doing so on a global scale on page 8. But, this world of commerce and capitalism comes at a price. Sustainability has become a number one tool in promotion. Ever heard of ‘greenwashing’? Go to page 4 and learn all about it. This pantheon// is about commerce. About selling and buying, about the hows and the whys. From cover to back, from word to picture, enjoy! But don’t be fooled…//

CATHERINE KOEKOEK EDITOR ‘Don’t be commercial.’

LOTTE MEIJERS EDITOR ‘Omdat je het waard bent.’

ESTHER SCHIPPER LAY-OUT ‘Just do it.’

VITA TEUNISSEN QQ ‘Hallo Jumbo.’

NOORTJE WEENINK EDITOR ‘Zo’n economie herstelt zich makkelijker dan het milieu.’ (Loesje)

PAST EVENTS

CHAIRMAN’S NOTE

Enjoy the summer! Gert-Jan Troost Chairman of Board 122

From Maya temples to the colourful architecture of Luis Barragan and from Mexico City to Cancún: in July, 24 travel-loving students will leave for a three-week trip to Mexico!

During the summer break, the new students of next year will arrive. During the SteeOwee, they’ll be introduced into the life of an architecture student.

STEEOWEE

In conclusion, I’d like to thank all of you, on behalf of the board, for enabling us to enjoy such a fun and inspiring year. Hopefully we meet again in the streets of BkCity!//

Vertical Cities is an amazing exposition that’s on show until the end of the year at the TU Delft Library. It displays all the tall buildings of the world, from the Sagrada Familia to the Burj Khalifa.

MEXICO

While in September the pavilion project team will start their project, Board 122 will go back to studying. By then, a year full of highs and lows, of new contacts and old friends, of meetings and drinks, of discussions, trips and a phenomenal BkBeats, has ended. A new board is ready to take over control and I am sure that they will turn next year into another year filled with exciting Stylos activities. On the next page of this pantheon//, they will introduce themselves.

UPCOMING EVENTS EXPO

Another group of students will work on the Stylos Pavilion next year. For those who missed the news: to celebrate the TU Delft’s 175th anniversary, a pavilion will be build. A team of ten students will design and build this building themselves. The pavilion will stand on campus for exactly 175 days, during which it will house all kinds of celebratory events.

PARENTS

For us, Board 122, our Stylos year is almost over. The current board is transferring their knowledge to the new board and the last tasks and responsibilities will be completed soon. In the meanwhile, a group of students will travel to Mexico during our summer study trip and another group will go to Hungary to participate in Hello Wood, a project that brings students and professionals together to build arty wooden structures.

On April 2nd, the first year bachelor students got the chance to show their parents what it’s like to study Architecture in Delft during another successful edition of the Parents’ Day.

DUBAI

It is summer again in the Netherlands. While one day your ice cream will melt within two seconds, the next day it might be raining so hard your dog wouldn’t even want to go out. The weather in the Netherlands has always been unpredictable, but personally, I prefer the rain over the sun these months. As an architecture student that should be used to working long hours, I am too easily drawn out by the sunny weather. Luckily, the summer vacation is almost here. But until then, the rain will be an excellent motivation to keep me working.

During the Easter weekend, 30 students went to discover mind-blowing Dubai. The city where they scatter superlatives like they’re free and the only place on earth that boomed during the economic recession.

BKBEATS

122

Sold out within one day, BkBeats - The Build Up was destined to be a success from the beginning. And what a night it was: great artists, great decor and great people! Thank you all for coming!

PIM KLAASSEN JOEP BASTIAANS

K B12 3 Tijdens de Algemene Leden Vergadering op 15 juni presenteerde het Kandidaatsbestuur 123 van studievereniging Stylos zich. Volgend collegejaar zullen zij de vereniging besturen. Ze stellen zich voor:

Een licht beschonken man met een getekend gezicht draait zich naar ons om. “Ja, Stylos! Dat kent iedereen, dat is van Bouwkunde!” Café de Klok, waar nu jazz klinkt en de stamgast zijn potje biljart speelt, was vroeger de stamkroeg van het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos. “Vroeger zat het hier stampens vol op de Stylos-dinsdagavond. Dan moest je voor 1 uur binnen zijn en dan kon je hem uitzitten!” In het centrum van Delft is het verleden van onze studievereniging nog te proeven. Een verborgen herinnering. Wat Café de Klok ooit was voor Stylos is tegenwoordig Café de Tango. Niet alleen huiscafé voor de bouwkundestudenten maar voor alle creatievelingen in Delft. De plek waar commissies worden ingewijd, ALV’s worden afgesloten en waar projectgroepen hun eindpresentatie vieren. Nu kenmerkt de vereniging zich door een grote groep commissieleden, niet alleen in de kroeg. Ook aan de telefoon, op de mail of op één van de vele evenementen tonen de leden hun grote betrokkenheid bij Stylos. We zitten in een tijd waar de pantheon// bij de boekenwinkel van Het Nieuwe Instituut

in de schappen ligt, de contacten met bedrijven beter dan ooit zijn en de student zich breed ontplooit bij verscheidene verenigingen. Ook wij, Kandidaatsbestuur 123, zijn kinderen van deze groep. Een groep die de vereniging haar activiteiten biedt. Een prachtig heden. Maar zoals ons bestuursnummer doet vermoeden, is Stylos al bijna 123 jaar actief in het vakgebied bouwkunde op verschillende vlakken. Niet alleen Café de Klok, maar ook de vroegere faculteit aan de Oude Delft trok volle zalen met maatschappelijk geëngageerde bouwkundestudenten om te discussiëren over de status van de hedendaagse architectuur. Na de oorlog had Stylos zelfs invloed op het aannemen van hoogleraren en tot voor kort bouwde Stylos eigen paviljoens. Deze maatschappelijke betrokkenheid leverde ons in 1998 zelfs de Rotterdam Maaskantprijs op en zette ons in rijtje van Piet Oudolf, Aldo van Eyck, Carel Weeber, Riek Bakker en Rem Koolhaas. Vergeten grandeur. Tijden zullen herleven. Voor het eerst in vijf jaar wordt er binnen Stylos weer gewerkt aan een paviljoen. De contacten met bedrijven worden verder aangehaald en Stylos neemt actief deel aan de discussie over de tweetalige bachelor. De geschiedenis van Stylos is nog niet ten einde. Met deze activiteiten en expertise is Stylos er niet alleen voor haar commissieleden maar komt ze dichter bij elke bouwkundestudent. Een veelbelovende toekomst.// Op de foto v.l.n.r. Menno Meijners, Sandra Baggerman, Pim Klaassen, Coen de Vries, Joep Bastiaans, Bart Simkens en Marianne Mentink

Global warming In our capitalistic society with a highly privatised market, it is every man for himself. As vile as it may sound, some amazing business opportunities can be found in disastrous prospects like global warming. You probably won’t flinch twice when you hear that an oil company such as Shell recognises the melting of the Arctic as a convenient circumstance to expand their area of drilling, or that rising sea levels are a great opportunity for Dutch architects designing floating cities.1

The field of architecture is often seen as a social art: the art of translating imaginative ideologies into functional buildings. ‘The Architect’ – a visionary social worker, heightening our everyday environment, bringing prosperity to devoured societies – will try not to succumb to the temptations of modern civilisation. But highly dependent on the economy and its available resources, architecture is not immune to the neoliberal society2 we face nowadays. To put it bluntly: just as much as any other discipline, even The Architect needs to bring money to the table in order to survive. The rising awareness of climate change caused by mankind has led to the inevitable and ever-growing popularity of sustainable development.3 Sustainability culture - the social practice where the meaning and value of sustainability is contested, produced and exercised offers an alternative narrative to the sinister prospect Al Gore brought us with The Inconvenient Truth. It promises to clear the skies with a renewed sense of optimism for a future different from the present and past.4 In a world that faces the problem of global warming thanks to the industrial revolution, it is surprising that many of us believe that the future lies in the hands of technical solutions that are yet to be invented. As McKenzie Funk writes cynically: “The ideologies that led us here, those that have guided the post-industrial age – techno-lust and hyper-individualism, conflation of growth with progress, unflagging faith in unfettered markets – are the same ones many now rely on as we try to find a way out. Nowhere is humankind’s mix of vision and tunnel vision more apparent than in how we’re planning for a warmed world.”5

Ironically, sustainability has also become a roaring business; a selling point rather than an ideological stand. The Green Hype has already brought the so-called ‘greenwashing’ to life: marketing a product or building as ‘environmentally friendly’ or ‘green’ when in fact it is not. Simply put, companies try to tap into the rising popularity of social responsible consumption to maximize their profit. McDonald’s replaces its recognisable red by a green logo. Coca Cola does something similar by introducing Coca Cola Life, replacing sugar by the ‘healthier’ stevia and creating a green campaign around it. Fast fashion retailer H&M jumps into the equation by creating a World Recycle Week, giving customers 10% discount if they bring their old clothes for recycling. The consumer eagerly puts the offer into action, handing in their “old“ garments only to buy new ones, contributing to H&M profits and indirectly to the clothing pile to which H&M contributed tremendously.6, 7 One could argue that this ‘booming business of global warming’ is not at all alarming. After all, what is the harm in the increasing profit of sustainable solutions? Is it not a good thing that buildings and building materials are becoming more durable, less polluting and energy neutral? What could possibly be so bad about the (architectural) world becoming increasingly aware of the opportunities of global warming, alongside the negative effects? It is an admirable attitude towards the closing gap between sustainability and the economy, yet it’s also terribly naïve. There is an overlooked danger in the commercialisation of sustainability. One of the problems is the subjectivity of the word ‘sustainability’. Although the thought of being sustainable initially came with the best of intentions, for the term to be successfully commercialised and digested by the masses, it needed to be simplified. In architecture, the built product of sustainability is therefore not sustainable architecture, but Green. Green is what remains after sustainability has run its course.8 It is a modification of what Rem Koolhaas calls junkspace: “Junkspace is sealed, held together not by structure but by skin, like a bubble. […] Junkspace perform

NOORTJE WEENINK

the same role as black holes in the universe; they are essences through which meaning disappears.”9 Green is the residue of the ideology of being sustainable: seemingly positive but upon closer inspection dysfunctional and even inescapable. Green is the new Black: it is hip, fashionable, a selling point. The mere principle of adding something environmentally friendly to a building leads to the perception of the building being sustainable. An energy neutral building will be sold as being sustainable, but the notion becomes questionable when the building is made of concrete. And when a wind turbine is added to a 174 metre high touristic attraction10 to make it more marketable, some suspicion should creep in. The world (and especially architecture) does not have an energy problem, but a material problem.11 Everything is fossil fuel-based and resources are running out. Adding ‘Green’ technology to our buildings is not going to be enough. But between the green roofs and solar panels it is easy to lose track of actual sustainable solutions rather than the Green ones. The Architect has no scruple to profit from the confusion. Add a vegetated wall to a building and The Architect will go down in the annals of history as ‘The Architect Who Was Sustainable’. First and foremost example: William McDonough.12 Although the ‘sustainability guru’ has undoubtedly paved the way towards sustainable development, he is not ashamed to admit that his business is largely commercial: “the faster and larger our business grows, the better the world gets”.13 It is the make-believe of many corporations: thriving on the naivety of ‘the people’ that trust in a corporation that is using its power to introduce a sense of sustainable consumption into the shopping equation. Commerce can be the engine of change, but it is not hard to fall into this marketing trap. For Coca Cola and H&M, their new ecobrands aim to offset the perception of corporate excess by promoting an image of corporate and societal responsibility. However, the sole purpose of the businesses – making money – remains unchanged. The corporate beast reincarnating itself as a man’s best friend is therefore unconvincing, for along with the dog we also inherit the fleas. Sadly, (municipal) governments have no choice but to condone or deliberately overlook greenwashing, since in our neoliberal

society, they are expected to behave as economically efficient, business-friendly, anti-deficit entities.14 Profit is unfortunately more important than ever. If we want to save the planet, we need a drastic change in our thinking. The free market should no longer be the primary objective of our society. Luckily, the recent financial crisis has already let neoliberalism fall flat on its feet, opening a door to the reconsideration of society’s values. The Architect as an individual needs to respond to this shift by accepting his responsibility towards society. He needs to return to his job as a social worker, striving for a better and actual sustainable world by means of his architecture; by (re)creating a field where vacant buildings are transformed, materials reused and cycles closed. The Architect needs to Make Architecture Green Again. For real this time.// SOURCES Funk, M. (2015). Windfall: The Booming Business of Global Warming. New York, NY: Penguin Group. 2 Neoliberalism: a modern politico-economic theory favouring free trade, privatization, minimal government intervention in business, reduced public expenditure on social services, et cetera. Collins UK (2014). Collins English Dictionary: Complete and Unabridged (12th edition). London, Harpercollins Publishers. 3 Sustainable development: the kind of development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs. Brundtland, G.H. (1987). Our Common Future: The World Commision on Environment and Development. Oxford: Oxford University Press. 4 Parr, A. (2009). Hijacking Sustainability. Cambridge, MA: The MIT Press. 5 Parr, A. (2009). Hijacking Sustainability. Cambridge, MA: The MIT Press. 6 Bain, M. (16 April 2016). Is H&M Misleading Customers with all its Talk of Sustainability? Retrieved from: http://qz.com/ 7 For more information and a (free) documentary about sustainable clothing, visit http://thetruecostmovie.com 8 STAR Strategies + Architects (2012). O’Mighty Green. Retrieved from: http://st-ar.nl/ 9 “Modernization had a rational program: to share the blessings of science, universally. Junkspace is its apotheosis or meltdown.” Koolhaas, R. (2002). Junkspace. October, 100, 175-190. Retrieved from http://www.jstor.org/ 10 Referring to the Dutch Windwheel by BLOC, DoepelStrijkers and Meysters. More information on http://dutchwindwheel.com/ 11 “Today’s consumption is undermining the environmental resource base.” United Nations Development Program (1998). Human Development Report 1998. New York: Oxford University Press. 12 Known for his book Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things, American architect William McDonough (William McDonough + Partners) recognised as a pioneer in sustainable development. 13 Sacks, D. (2008). Green Guru Gone Wrong: William McDonough. Retrieved from: http://www.fastcompany.com/ 14 Hackworth, J. (2007). The Neoliberal City: governance, ideology, and development in American Urbanism. Ithaca, NY: Cornwell University. 1

@DESIGNER Pieter Kool begon als student Industrieel Ontwerper en verzorgt nu het hoofdconcept van de interieurs van de G-Star winkels als Design Director. In 2013 is hij verkozen tot ingenieur van het jaar, een titel die hij met trots draagt. Want het werk wat hij doet is óók het werk van een ingenieur. Photo by Roger Cremers

Hoe zou je de stijl van G-Star kort omschrijven? Just a product. We verkopen geen jeugd, seks of snelheid, we verkopen een goede spijkerbroek. De term ‘RAW’ kun je op heel veel manieren interpreteren. Je kunt het zien als ongepolijst. We zullen niet snel iets overschilderen als er gewoon goed materiaal onder zit, het blijft heel puur. We zoeken altijd contrast; iets dat grof is wordt nog grover als je er een chique voorwerp naast zet. Het is ook democratisch, we willen niet elitair zijn. Een spijkerbroek is voor iedereen.

bijvoorbeeld de jeans wall van hele dikke, grijze planken. Dat was nog nooit vertoond. Opeens ging iedereen grijs en beton gebruiken in winkels. Ik merk wel dat onze taal veel verfijnder is geworden. We hebben het raffinement van het ingenieurschap veel beter leesbaar gemaakt; denk aan materiaalcombinaties, connecties en constructie, terwijl we vroeger een strakkere, maar enorm overgedimensioneerde stijl hadden.

Ze hebben hier een duidelijke stijl bij G-Star, ik kan me voorstellen dat jouw ideeën daar ook bij aansluiten? Bij het vak vormstudie was ik altijd al aan het werk met verroeste dingen waar ik fraaie chromen details aan toevoegde. De cultuur van het bedrijf sluit aan bij mijn karakter. De mensen bij G-Star zijn heel direct, sommige mensen zien dat als onaardig of tactloos. Ik ervaar dat niet zo, iedereen heeft gewoon een mening. Mensen met een groot ego rennen hier gillend weg. De combinatie van genoeg assertiviteit met een niet al te groot ego werkt hier heel goed. Het is niet een erg hiërarchisch bedrijf: als de stagiaire een goed idee heeft, hebben de bazen geen last van het ‘not-invented-here syndrome’. Als het een goed idee is, is het een goed idee en gaan we het gewoon uitvoeren.

Wij zijn bouwkundestudenten, in onze ogen gaan dit hoofdkantoor en de winkelontwerpen ook over architectuur en interieurontwerp en niet alleen om productontwerp. Wat is jouw visie hierop? Je kan er op heel veel manieren op kijken. Om even kritisch te zijn; ik vind niet dat architecten de beste winkels maken. Dat is een enorme generalisatie, dus dat moet ik even uitleggen. Een winkel die ruimtelijk in orde is, waar architecten naar kijken, is niet per definitie een winkel die fijn is om in te shoppen. Dat is maar één van de factoren die een winkel prettig maakt. Sterker nog, er zijn veel fijne winkels die ruimtelijk eigenlijk heel vervelend zijn. Architecten leunen vaak op zichtlijnen en dergelijke, terwijl uiteindelijk de klant niet in de winkel komt om zichtlijnen te ervaren. Het gaat wel onderbewust om goede routing, maar het is geen doel op zich. Ook productontwerpers zijn niet perfect, maar in mijn ervaring zijn productontwerpers meer opgeleid om rekening te houden met hoe mensen interacteren, waarom mensen dingen willen vastpakken. Mijn gevoel is dat productontwerpers wat meer getraind worden in het denken ‘dicht bij de gebruiker’. Een tip die ik wil meegeven aan architecten die een winkel gaan ontwerpen: denk goed na over hoe iemand de winkel binnenkomt en wat die persoon wil beleven. Elke ontwerper wordt een beetje verliefd op zijn project, maar dat moet je helemaal los durven laten als je er ook maar een beetje aan twijfelt of de bezoeker een goede tijd gaat beleven in je winkel.

Is de stijl veranderd sinds jij hier begon met werken, tien jaar geleden? Ja, als ik tien à vijftien jaar terug kijk was het meer ‘van dik hout zaagt men planken’. Ook letterlijk. Wij maakten

Wat is precies jouw functie? Stel jij het hoofdconcept op, dat vervolgens geïmplementeerd wordt in de verschillende winkels? Hoe wordt daarmee gevarieerd? Ja, samen met mijn team ontwikkelen we het concept

Waarom wilde G-Star jou bij hun bedrijf hebben? Ik was destijds de eerste die met een 3D-programma werkte, dus dat maakte al behoorlijk veel indruk. Bij G-Star werd met Autocad gewerkt maar ik maakte een gerenderd model in Solidworks. Ze hadden hier nog nooit renders gemaakt. Ik was ook de eerste echte productontwerper, dat leverde een interessante dialoog op met de architecten. De baas van de interieurafdeling wilde graag meer productontwerpers in dienst en vroeg of ik kon blijven, er was behoefte aan.

LÛTE BIESHEUVEL MERIJN BRAAM

en ontwerpen we al het meubilair dat daarvoor nodig is. Samen met het hoofd van de afdeling die verantwoordelijk is voor de wereldwijde uitrol bespreken we alle winkels drie of vier keer met de projectarchitect, in verschillende fasen van het ontwerp. De architect gaat naar de winkel en bestudeert het pand en de omgeving. We hebben voor hetzelfde meubel of wandbekleding vaak verschillende versies. Alle winkels moeten immers als G-Star aanvoelen, terwijl er grote verschillen zijn tussen de panden. Sommige winkels worden wat warmer, andere wat strakker. De architect gaat er mee aan de slag, eerst heel grof en steeds gedetailleerder. Dus eerst: waar komt de kassa, waar komen de paskamers. Daar hebben we het heel lang over. Dan gaan we het invullen. Uiteindelijk wordt het echt millimeterwerk, wat gebeurt er als we de tafel een stukje opschuiven? Loopt het dan beter? Omdat we allemaal veel ervaring hebben gaat het meestal redelijk snel. Je zei net dat alle panden ‘G-Star’ moet aanvoelen, is het soms moeilijk om innovatief te blijven en jezelf te ontwikkelen, terwijl je wel aan een bepaalde stijl moet vasthouden? Nee, dat kost geen moeite, het is nooit goed genoeg. Je moet het zien als bijvoorbeeld de kleding die je draagt, of de inrichting van je huis, het is nooit af. De wereld verandert, wij veranderen ook. Ieder half jaar passen wij het winkelconcept een beetje aan. Niet in één keer een heel nieuw concept, want dan zijn alle winkels daarvoor opeens ‘oud’. De aanpassingen gaan met stapjes en soms wat grotere stappen. Iedere keer als we weer een nieuwe winkel openen, kijken we naar foto’s en naar wat er beter kan. Als je zoveel inzoomt wordt het een heel universum op zich. Het herontwerpen van de standaard gaat nooit vervelen, het steeds weer opnieuw interpreteren en de finesse zoeken. Het is heerlijk om een paar randvoorwaarden te hebben en daar binnen heel vrij te zijn. Heb je een bepaald project waar je het meest trots op bent? De winkel in Londen in Oxford Street is een echt industriële winkel, met mooie, betonnen wanden. Het is allemaal bedacht maar het voelt heel vanzelfsprekend, terwijl iedereen die daar binnen komt direct weet dat het een G-Star winkel is. Daar ben ik erg blij mee. Het is mooi maar niet gelikt, het voelt heel echt.

dat het van jou is. OMA creëerde een soort combinatie van die twee, door het gebouw zijn eigen billboard te laten zijn. In plaats van een gebouw te maken met een bordje G-Star erboven, ontwierp OMA een raam met daarin het woord G-Star. Het pand trekt de aandacht, het is een betonnen ring met heel veel leven, je ziet altijd mensen lopen. Het is veel transparanter dan alle gebouwen die hier langs de snelweg staan. En alles hier is zelf ontworpen: de auto’s, de stoelen, etc. Het zijn allemaal middelen om het merk te laten zien met een ‘voorwerp’, dat niet eens een spijkerbroek is. Die stoelen waarin jullie zitten zijn fijn, maar zijn daarnaast ook reclame.

‘Elke ontwerper wordt een beetje verliefd op zijn project, maar bij twijfel moet je het volledig los durven laten.’ Wat was jouw rol in het ontwerp van het hoofdkantoor? Vanaf de eerste pitch van OMA zat ik erbij. Het was meteen al een heel goed voorstel. Het concept van het gebouw is na het voorstel bij de pitch niet zo heel veel meer aangepast. Ik zie het als een hele goede dialoog met OMA, we zijn samen honderd keer over het concept heen gegaan. Het interieur hebben we grotendeels zelf gedaan. De aluminium vloeren zijn van OMA, maar ik denk niet dat je aan het interieur kan zien wat er door hen en wat er door ons bedacht is. Heeft de titel ‘Ingenieur van het jaar’ invloed gehad op je manier van werken? Ben je bezig om je te bewijzen en de titel in ere te houden? Die titel is ook een vehikel om het ingenieurschap te promoten. Mijn uitgangspunt was dat ik andere ingenieurs niet hoefde te vertellen hoe leuk en belangrijk het is, ik wil dit juist buiten het technische wereldje vertellen. Er zijn ingenieurs die beter kunnen rekenen of die meer ervaring hebben, maar ik sta in een wereld die je niet meteen associeert met ingenieurschap. Ik vind het heel belangrijk om juist dáár te laten zien wat je allemaal kan bewerkstelligen met een technische opleiding, hoe mooi het is en hoe het in de wereld ‘ingebakken’ zit.//

PROFIEL

Geboren in 1978 De winkels hebben duidelijk een commerciële kant, in hoe verre zit dat verwerkt in het ontwerp van het hoofdkantoor? Hoe wordt dat ingezet als reclame? Er komen 100.000 auto’s per dag langs, dus het gebouw is een soort billboard. Robert Venturi heeft de theorie van de ‘decorated shed and the duck’ bedacht. Je kan een anoniem gebouw maken, maar wanneer je daar een bord op zet met jouw naam is het van jou. Of je ontwerpt het in zo’n vorm dat eigenlijk de vorm al duidt

Opleiding Industrial Design Engineering 1998 - 2005, TU Delft Loopbaan Junior Industial & Interior Designer 2005- 2007, G-Star RAW Senior Industial & Interior Designer 2007-2011, G-star RAW Art Director 3D Design 2011-2013, G-Star RAW Design Director 2013 - heden, G-Star RAW

MERIJN BRAAM

The story Meet Paul de Wilde and Coco van Weelden, two roommates currently graduating in architecture and founders of Studio44X. Three years ago, their fellow roommate and chairman of Study association i.d reached out to them and asked if they wanted to design the new i.d-Kafee and office space of the study association. Well, they could! They took their chance and even started their own architecture firm, Studio44X (www.studio44x.nl). By now, they’ve taken on various other projects.

The design The space has to be multifunctional: it will house hundreds of people enjoying a beer at the end of the day, but has to be usable as working space the next day. On their first visit, Coco and Paul encountered a closed-up space, hidden from the rest of the faculty and from the campus. They decided to open up the ground floor, moving the offices upstairs, but connecting them with the café by glass panels and a mezzanine floor.

Variety The variety of materials, heights and sizes creates different atmospheres within the same space. From the mezzanine and the stage at the far end of the room, you can get an overview of the café.

VITA TEUNISSEN

Connection i.d-Kafee is perfectly located between the campus and the faculty’s main hall. In the previous situation, this position wasn’t exploited to its possibilities. Coco and Paul opened up the wall between the hall and the café and put a big stage at the campus side of the space. This way, people can look out the windows and see the people cycling by. Through the huge glass facade, students and employees can easily stroll in from the square, to enjoy a beer at the end of the day.

The bar From the beginning, the bar played an essential role in the Kafee space. The fact that the block of toilets on the right had to stay due to financial reasons changed the design. The bar was incorporated into the design of the stairs and the mezzanine above it, creating a large functional block that stands in an open space.//

On the 9th of May, the brand new i.d-Kafee, the place where the IDEstudent ends its long and tiring Wednesdays, was officially opened. pantheon// interviewed the architects, Coco van Weelden and Paul de Wilde, to learn more about their work.

WA A R W E R K E N V R I J E T I J D I S

Rendering van de uitbreiding van de Google Campus door BIG & Heatherwick Studios1

Aan het zuidelijke deel van de Baai van San Francisco bevindt zich een buitengewoon gebied wat door velen wordt gezien als de bakermat van de digitale innovatie: Silicon Valley. Vanuit het naar silicium vernoemde gebied, het belangrijkste bestandsdeel van computerchips, worden techgiganten zoals Apple, Adobe, Google en Facebook aangestuurd door een leger van zelfuitgeroepen ‘nerds’. Dag en nacht zijn zij bezig met het draaiende houden van de meest gebruikte digitale middelen op aarde. Dit gebeurt allemaal vanuit één van de vele kantoorcomplexen die te vinden zijn in ‘The Valley’.

naar een bedrijfspand in Palo Alto. Vier maanden later wordt er 25 miljoen dollar geïnvesteerd in het tot dan toe relatief kleine Google Inc. Na dit succes verhuist Google naar de nabijgelegen plaats Mountain View. In het nieuwe kantoor zijn de beginselen te vinden van de huidige bedrijfscultuur van Google: het bedrijf neemt een chef-kok in dienst die de medewerkers gedurende de dag moet voorzien van gezond eten. In het jaar 2004 verhuist Google naar de huidige locatie in Mountain View. Het bedrijf heeft in de tussengaande jaren een megalomane groei doorgemaakt en telt nu 800 medewerkers.

In de beginjaren van bedrijven als Google en Facebook werd er gewerkt vanuit uiterst bescheiden onderkomens, zoals garages en studentenkamers. Ondertussen zijn deze ruimtes ingeruild voor gigantische kantoorcomplexen die de werknemers meer bieden dan ze zich kunnen voorstellen: van sportruimtes tot restaurants en van massagesalons tot bowlingbanen. De kantoren van Google en Facebook zijn door hun formaat en voorzieningenniveau te beschouwen als kleine steden waar de medewerker in principe nooit weg hoeft. De bedrijven zetten alles op alles om de medewerker zo gelukkig mogelijk te maken, wat uiteindelijk moet leiden tot (nóg) meer omzet.

Google Voor de geboorte van de grootste zoekmachine op aarde moeten we terug naar het jaar 1995. Hier ontmoeten Google oprichters Larry Page en Sergey Brin elkaar op de Stanford University in California. Een jaar na deze ontmoeting starten ze samen een zoekmachine die dan nog de naam ‘BackRub’ heeft. Deze zoekmachine wordt meer dan een jaar lang draaiende gehouden op de servers van Stanford, totdat deze daar uiteindelijk te groot voor wordt. In 1997 krijgt de zoekmachine zijn huidige naam: Google. Met behulp van een investering neemt het bedrijf in 1998 intrek in de garage van Susan Wojcicki. Zij is tegenwoordig de CEO van videodienst YouTube. In de garage vindt de eerste uitbreiding van het bedrijf plaats: Page en Sergey huren een werknemer in. Vanaf dat moment groeit het bedrijf binnen een tijdsbestek van enkele jaren gigantisch en in februari 1999 verhuist het bedrijf met acht medewerkers van de primitieve garage

Het eerste kantoor van Google in Menlo Park, California3

Anno 2016 resideert Google nog steeds in het zelfde gebouw in Mountain View. Het aantal medewerkers is wederom gigantisch gegroeid. Tegenwoordig werken er meer dan 15.000 medewerkers op de Google Campus en dit aantal groeit gestaag. Per dag krijgt Google rond de 3000 sollicitatiebrieven binnen.2 Om met de gigantische groei om te gaan stelt Google in februari 2015 de architectenbureaus BIG en Heatherwick Studio aan om een uitbreiding van de campus te ontwerpen. Facebook Net als bij Google zijn de beginselen van Facebook te vinden op een universiteitscampus. Tweedejaars Harvard student Mark Zuckerberg lanceert in 2003 de website ‘Facesmash’: een computerspel waarin de gebruikers foto’s van twee mensen met elkaar vergelijken en aangeven wie zij knapper vinden. De foto’s die Zuckerberg

MERIJN BRAAM

hiervoor gebruikt weet hij te bemachtigen door het studentenbestand van Harvard te hacken. Enkele dagen na de succesvolle lancering wordt de website uit de lucht gehaald door Harvard wegens een beschuldiging van privacy schending. Onder de naam thefacebook.com krijgt de website in 2004 een vervolg. Op deze website kunnen Harvardstudenten met elkaar in contact komen door het versturen van berichten naar elkaars pagina. De website wordt een succes en het platform breidt zich uit naar andere universiteiten in Amerika. In juni 2004 vestigt Zuckerberg zich met zijn bedrijf in een kantoorpand in Palo Alto, Californië. Een jaar later koopt Zuckerberg de domeinnaam facebook.com voor 200.000 USD en verandert daarmee ook de naam van de website. In de loop der jaren maakt Facebook een enorme groei door tot het in 2010 het grootste sociale netwerk ter wereld is. Deze groei dwingt het bedrijf om in 2011 te verhuizen naar een groter kantoor in Menlo Park, Californië. Het bedrijf vestigt zich in het voormalige gebouw van het failliet verklaarde Sun Microsystems. Facebook geeft in 2015 de wereldberoemde architect Frank Gehry de opdracht om een nieuw hoofdkantoor te ontwerpen, vlak naast de Facebook Campus in Menlo Park. Het bedrijf telt dan 10.000 medewerkers en is door ruimtegebrek genoodzaakt om te verhuizen. Er moet altijd gewerkt worden De groei van Google in de laatste decennia komt voort uit een gigantische drang naar innovatie. De techneuten van Google zien oplossingen voor problemen eerder dan wij inzien dat er überhaupt een probleem is. Zaken als de Google Glass waarmee je op je bril een computer draagt en je mail altijd met een oogwenk voor je neus hebt, terwijl je in Googles zelfrijdende auto rijdt, komen voort uit de gedachte dat er altijd gewerkt moet worden. Niet aan het werk zijn is een probleem, vinden ze bij Google. En met dit idee is Google ook op eigen campus volledig doorgeslagen. Om de medewerker te ondersteunen wordt er bij Google alles aan gedaan om de comfort en voorzieningen te bieden die het hartje begeert. Zo biedt Google gratis shuttlebussen aan om de medewerkers elke ochtend van hun woning buiten Silicon Valley naar de Google Campus te transporteren. Eenmaal aangekomen in de Googleplex, zoals het kantoor ook wel genoemd wordt, kunnen de medewerkers in een van de restaurants met de beste chef-koks ontbijten zonder dat daarvoor betaald hoeft te worden. Als het ontbijt erop zit kunnen ze op een Googlefiets naar hun werkplek rijden. En als dit ritje een aanslag op het kapsel betekent kunnen ze zelfs nog even naar de kapper – je raadt het al: gratis. En dit vormt slechts het topje van de ijsberg. Google levert verder nog volleybalvelden, bowlingbanen, fitnesscentra met personal trainers, twee buitenzwembaden, een fietsenmaker, een huisarts, gratis snacks en drinken, een wasserette en stomerij en het is zelfs toegestaan om je huisdier mee te nemen naar kantoor. Een all-inclusive vakantie aan de Turkse kust is er niks bij.

Bij Google zijn ze hierin niet uniek. Een soortgelijke waslijst aan voorzieningen is ook terug te vinden in het hoofdkantoor van het nabijgelegen Facebook. Je kunt stellen dat het leven goed is in ‘The Valley’. Maar helaas komt alles tegen een prijs: er moet gewerkt worden. De bedrijven zetten alles op alles om hun medewerkers zoveel mogelijk uren op een dag te laten werken zonder dat ze afgeleid worden door alledaagse randzaken. De bus die de medewerkers thuis ophaalt is voorzien van Wi-Fi, zodat ze gewoon door kunnen werken op weg naar kantoor. Hetzelfde geldt voor de kapper: de tijd die een medewerker moet investeren om hiervoor naar de stad te gaan had hij ook kunnen gebruiken om te werken. De scheiding tussen werken en vrije tijd verdwijnt volledig.

‘De totaalmens is een verlengstuk van zijn computer en smartphone en is overal en altijd klaar om aan het werk te gaan.’ In de essaybundel De grote vlucht inwaarts omschrijft cultuurhistoricus Thijs Lijster hoe werk en vrije tijd sinds het industriële kapitalisme van de 19e eeuw zijn omgevormd van elkaars spiegelbeeld naar een eenheid.4 Rond 1900 werken arbeiders op vaste tijden met vaste pauzes. De arbeider vormt een onderdeel in een machine van arbeiders en levert één product. Lijster citeert hierin Karl Marx: ‘de arbeider heeft pas na de arbeid het gevoel zichzelf te zijn, terwijl hij tijdens de arbeid buiten zich zelf staat. Werk en vrije tijd worden elkaars spiegelbeeld’.4 De geboorte van de zogenaamde totaalmens doorbreekt deze spiegel. Een totaalmens is flexibel, werkt niet op vaste tijden en levert niet slechts één handeling of product af. De totaalmens is een verlengstuk van zijn computer en smartphone en is overal en altijd klaar om aan het werk te gaan. En dat is precies wat Google en Facebook van hun medewerkers verwachten. Door de verwennerijen en soepele werktijden wordt het gepresenteerd alsof de medewerkers een vrij en zorgeloos leven kunnen leiden. Ondertussen wordt er echter alles aan gedaan om de medewerkers zolang mogelijk in de Googleplex of de Facebook Campus te houden, waardoor er nog meer gewerkt wordt en er nog meer winst gemaakt kan worden. Eigenlijk worden de medewerkers alsnog een soort machines. De bedrijven zijn terug gegaan naar de idealen van de 19e eeuw: vaste werktijden met vaste pauzes. Maar in plaats van een werkdag van acht tot vijf werken ze in Silicon Valley altijd. Zelfs de vrije tijd maakt indirect onderdeel uit van werken. De spiegel tussen werk en vrije tijd is niet alleen gebroken: hij is verdwenen.// BRONNEN Dave, P. (2015). Photos: Google releases renderings of proposed new HQ campus [foto]. Geraadpleegd op 28 mei 2016 via http://www. latimes.com/. 2 Staps, F. (2008). Googlyness. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 28 mei 2016 via http://vorige.nrc.nl/. 3 Henderson, K. (2016). 11 famous garage startups that now rule the world [Foto]. Geraadpleegd op 28 mei via http://www.businesspundit.com/ 4 Lijster, T. (2016). De grote vlucht inwaarts: Essays over cultuur in een onoverzichtelijke wereld. Amsterdam: De Bezige Bij. 1

CHECK OUT THE AFTERMOVIE

VITA TEUNISSEN

15 3

LE CORBUSIER T HE R ALLY Projects that are mustsees for us architecture students, that are so close there’s no excuse for not having visited them yet. The answer is, of course, a rally! During the Pentecost weekend, three student-filled cars raced through France, from one Le Corbusier to the other.

mesmerized by the intimate light of Le Corbusier’s masterpiece and the singing of the nuns. We drove along to Strasbourg, where we spend the second night, and crossed the border to Germany, where we walked through the streets of the Weissensiedlung.

The first stop was Paris, where we visited Villa Savoye, Villa Ternisien and Cité Université, where Le Corbusier designed one of the student housing complexes. At night, we drove along the Seine, stopping at a little campsite in Samoreau where we celebrated our adventure with French wine. In the morning, we continued our journey to Ronchamp, the city of Cathedral Notre Dame du Haut, where we were

The concept of this rally only proved how easy it is to just step in a car and drive away. We hope the map on the right inspires you to do the same!//

De Swar Den Ha

a r t a w r t a w r S a w S w e S e D S e D e D D H aagnH aeaD gnHaeaD nHeDneD

De Swart Den Haag

De Swart, van huis uit drukker. Nu een organisatie die h hele communicatietraject beheerst. En dat allemaal on één dak aanbiedt. tie dheiettiaedshe ineitaitade gsh reionietana id gesre io niua tnaN gesrei.orne ua nkN gekre.u rou ernd N kekte .ru iueu rk d sNk itu.uirh uredn k sik atuivuu hr,tsd nriau atviw hu,S n tsraieauvD w h,tSnraevw D,StreaD wS eD De Swart, van huis uit drukker. Nu een organisatie die het filosofie:traject Met elkaar, elkaar! o reldan arm oeledalnalaom retleadld anlam ontE leaald .latam snrtEe ald e.lth asnerE te b a.e dth scnreEeb jae.trhcsterb e ijtaeatrh cteinjibatuartm cteiem nijta uoarm ctiem nilu teoam h ccim enlu e om ch emleohc eleh Met hele als communicatie beheerst.voor En dat allemaal onder .tdeib.tndaeaib.ktndaaedaib n.ktn éd aaéd eain bké naéadankéaéd néé !raak!lreaa rok!olrevaar,rk oa !lore avakra,lrokeaola tevek,rM lroeao:ateveki,M flroeas:tae oekilM filfoes:e to leailfM iotfes:M oelaliifftoesM loalitfesM la teM h ewteehoehw tkeoehoehlw atkree ohoh evlw an kre oo eoonvhleaonkrdeooenvw elan otre daow n o evw eron otde o avw enw neraotadaotw vsew nn raoetaod atvw rsonno rao ew ao dtve rsoznno eaew Dadtresozn oew eDderzoeoD w ezeD eetkgunr,ad eve tkgduenri,d abee vetk ggduentre iab dhvep d go etniesb ahevlgpdlaoetei:sbn heeelpgn lo ante:sig nh eelplb naone:istngee ta ln blw anei:tgneetehabnw tneitm geteh am bwteOtm te.tn ham ew toeOdm te.nhm etoO edm .nm eoOd .neod ,liam t,leiamme,tilteiaam nmib etm ,ietliam aonm ciebnitm tieaem onictia bencm iitia neon uictim abncm im in eooiuctcm ancem ilnaeoutiitcm gae icm dlia nnotuecig meidm tla nnotiriecgpe iedtlgnaniterigpeiedtgnnirepetgnirpeg .keitsi.gkoelitnse .ik gge on iltin ssie.ugkogeh lnite n isreiuagg ow on hl ,ientsrneuaeog w m hne,litsirn fu aleuw om fh,eltinrflaeuw m f l,tifnlu em f lifluf tlutsnnaotclutssnlnaotflcoustdnlnraao etfcelouhssdcln a reotfecod hsdeclrg aet,fem oh dd cierargeett,eenm dhi eickrgao eto,em ne di iekrdg eosto,nlm aei nikd rooeisotsn lsaeien ikdfoosiroslpsaeen tiefdooM isrp lsaetne foM irspse tefo Mrp teM .nenn.unkeg nan.lun skeengdn anu l.snakeaegnduann lrusaoke aogdvuanlrsaoaoevdu nroaoavu roov ranaém é rtaenaM ém é.nrtaenarM éem és.n srte iagM raeem rs.ns,tneiegerM erers.sn ,n ievged rerearess,stniivu e gdren aeres,,tninivjued ilranee,dstnin vujidelnatee tde ,ntzin juie l nW e tteden?znjeielotW eH ted?zneeeoW tHte?zeeoW H ?eoH i.lnleg tsnl.ien lloedgtesnilite .lanloe ceditgne snu liteim a lolcedm itn esoiultcem aocwm diu neouintcm aw cvm iunou encrm aewvm sun iloea ncreaew rvstu nielean hreae:rvnsteinelgaehoer:errnsoteieolga hvoe:lrn eoo ete od gh vol:renooeodgvoleroo dv leod

ln.sdlk n.w sdlwn kw .w sdw lknw ..w sdwkw .www

kjiwsjikRjiw ED sjki9Rj8iw 2 E2sDj•ik 9Rj0 8iE w 6 22 Dsnj•r9iR o80o26EH2D nd •r9io0 u8o6Z2H2ndra •oivu0oZ n 6Hana darL iovuoZnHanad aLivunZanaaLv naaL ln.sdkl.nw.swdwkl.n•w.lsw ndw .ksl.d•n wk.lw s@ ndw .oskfd.n •w kilw @ n • .w o1sf2dn•k1i l@ 2 •no.1 8sf2 0n d3k i1•@ 2 )01 o872 f0n3(1i 2)•08170203(1)207 80(3 )070(

één dak aanbiedt.

Deze woorden staan voor wat we doen en vooral ook hoe we het Met als filosofie: Met elkaar, voor elkaar! doen. Om met het wat te beginnen: alles op het gebied van gedru Deze woorden staan voor wat we doen en in vooral ook hoe we het mail, geprinte en digitale communicatie combinatie met doen. Om met het wat te beginnen: alles op het gebied van gedrukte, fulfilment, warehousing en logistiek. geprinte en digitale communicatie in combinatie met mail, Met professionals die ook interim, gedetacheerd of als consultan fulfilment, warehousing en logistiek. voor u aan de slag kunnen. Met professionals die ook interim, gedetacheerd of als consultant voor u We aan zetten de slag kunnen. Hoe? de lijnen uit, adviseren, regisseren. Met maar éé Hoe? We zetten de lijnen uit, adviseren, Met maar één doel voor ogen: het realiseren vanregisseren. uw communicatiedoelstelling doel voor ogen: het realiseren van uw communicatiedoelstellingen.

www.kds.nl www.kds.nl

Laan van Zuid Hoorn 60 • 2289 DE Rijswijk

Laan van21Zuid 60 •• 2289 DE Rijswijk (070) 308 21 • Hoorn info@kds.nl www.kds.nl (070) 308 21 21 • info@kds.nl • www.kds.nl

C rys ta l Houses Onlangs heeft architectenbureau MVRDV een gebouw opgeleverd die een verrassende twist geeft aan de typische Amsterdamse architectuur. Het pand heeft namelijk een enorme gevel, bijna negen meter hoog,

gemaakt van glazen bakstenen. Op deze manier moet het gebouw zowel aansluiten op de bestaande Amsterdamse panden als bij de luxe modehuizen van de toekomst. Meestal wordt bij het ontwerpen van de prominente flagship stores de connectie Als de vroegere vinex-wijken schieten ze uit demet de omgeving losgelaten en MVRDV wil met het Crystal Houses laten zien dat dit niet nodig is. grond, vroegere industriële of verpauperde wijken

die een creatieve reanimatie hebben ondergaan. Waar Rotterdam Katendrecht voorheen een plaats om te ontwijken was, is het nu de plaats om heen te gaan met initiatieven zoals de herontwikkeling van de Fenixloodsen. Ook Amsterdam heeft vele wijken nieuw leven ingeblazen: Nieuw-West met haar vele creatieve broedplaatsen, Noord met het Eye Filmmuseum als icoon en de herontwikkeling van de Hallen in de Kinkerbuurt. De grote aanvoerder op dit gebied is Berlijn, waar buurten bijna uit elkaar barsten van de creativelingen en kunstenaars. Maar waar komt al deze creativiteit opeens vandaan?

De laatste decennia ontstaat er een steeds sterker verband tussen economie en creativiteit. Onze toenemende welvaart zorgt ervoor dat mensen een steeds grotere behoefte ontwikkelen aan betekenis, magie en symboliek (Gatz, 2009). Als we naar de behoeftepiramide van Maslow kijken is dit ook helemaal geen vreemde trend, welke met name in kapitaalkrachtige landen speelt (?). Ons verlangen naar betekenis wordt vervuld door een creatieve klasse van kenniswerkers, die aan een schoen of das een symbolische meerwaarde toevoegen, en super-creatievelingen, die een heel nieuwe productieketting voeden. Laatstgenoemden bestaan uit ontwerpers, acteurs, muzikanten, etc. Wanneer een stad een kritische massa aan creatieve geesten weet te verzamelen op strategische posities in bedrijven, versterkt ze haar innovatief vermogen en haar economisch groeipotentieel (Landry, Catatium fir ium optilla rissimi ssimpec rem inampostid ium, nem aus, nox sed caturentrum aciam senterum sende

Aan de P.C. Hooftstraat in Amsterdam vindt men de winkel van Chanel tegenwoordig achter een monumentale glazen gevel. MVRDV, ontwerper van dit architectonische hoogstandje, vond het belangrijk om zowel aan te sluiten bij de status van de winkels aan de P.C. Hooftstraat als de originele Amsterdamse bebouwing. ‘The increased globalization of retail has led to the homogenization of high-end shopping streets,’ zegt MVRDV. ‘Crystal Houses offers the store a window surface that contemporary stores need, whilst maintaining architectural character and individuality, resulting in a flagship store that hopes to stand out amongst the rest.’1 “Magisch. [...] Architect Winy Maas combineerde zo authenticiteit met een spectaculaire innovatie,” schrijft de Volkskrant.2 Hollandse melk en orthodontisten De constructie van glas was een hele uitdaging. In samenwerking met verschillende bedrijven, een glasfabrikant uit Italië en de TU Delft werd er gewerkt aan volledig transparante bakstenen. Hiervoor werden verschillende ongebruikelijke dingen toegepast, zoals Hollandse volle melk en een team orthodontisten om de bakstenen op elkaar te lijmen. Na vele testen zijn de glazen bakstenen zo ontwikkeld dat ze sterker zijn dan de traditionele baksteen. Daarnaast zijn ze ook volledig recyclebaar, mocht het gebouw aan het einde van zijn levensduur komen.3 Dit innovatieve idee werd beloond met een nominatie voor de Vernufteling 2016, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt door NLingenieurs aan het meest vindingrijke project.4

LOTTE MEIJERS

IMA

Dit is niet de enige positieve aandacht die aan de ontwikkeling wordt gegeven. Blogwebsite Curbed prijst de aandacht die besteed wordt aan het ontwikkelen van de glazen baksteen: “Still, it’s no doubt a valuable - and beautiful - experiment in advancing the use of glass, a 100 percent recyclable material.” Ook de Volkskrant vindt het boeiend dat er aandacht aan het maeriaal wordt gegeven. Omdat de conceptuele aanpaak van Maas meestal leidt tot ondergeschiktheid van het maken van het gebouw, is dit voor MVRDV-projecten een unieke situatie.2 Veel geld, veel tijd De glazen bakstenen kosten nu nog 50 euro per stuk. Dat is ongeveer 200 keer zo duur als een normale baksteen. Ook in tijd zijn de bakstenen kostbaar. Het maakproces van elke baksteen kost één uur. Toch is er vanuit de hele wereld grote belangstelling voor het project, zegt Rob Nijsse, hoogleraar Structural Design aan de TU Delft, die heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de glazen baksteen. Hij verwacht voor de komende vijf jaar een grote groei in het gebruik van de glazen bakstenen.5 Nu worden de bakstenen nog met de hand gemaakt. Dit zie je bijvoorbeeld terug in de oneffenheden in de vensterbanken.2 Compromis Het oorspronkelijke plan was om de gevel volledig van glazen bakstenen te maken. Toen MVRDV dit voorstelde was de gemeente erg enthousiast, maar bang dat het gebouw te veel zou afwijken van de historische omgeving. Er werd een compromis gesloten: de gevel moest voor 20 procent uit traditionele bakstenen bestaan. Toch heeft Maas ervoor gezorgd dat, mocht de gemeente ooit van gedachte veranderen, het mogelijk is de laatste 20 procent door glas te vervangen. De compromis zorgt voor een boeiend geheel. De spanning tussen het behouden van de stad zoals zij is en het voortdurend streven naar iets nieuws wordt in dit gebouw tastbaar. Jammer is alleen dat de onderste rand langs de stoep en de rand van de deur niet in glas zijn

1:200

uitgevoerd. “Er moet een Hummer tegen aan kunnen botsen,” zegt Maas dan laconiek. Het liefst had Maas het hele pand van glas gemaakt: “Als alle wanden achter de gevel ook van glas zouden zijn, dan zou je door het gebouw het Vondelpark kunnen zien. Dat is mijn droom.” Daarom stelde hij ook aan Chanel voor om het interieur van glas te maken, met paskamers van spiegels. Chanel bedankte echter voor het aanbod en plaatste zelfs een volledig dichte wand achter de glazen gevel op de eerste verdieping. “Exemplarisch voor deze tijd,” aldus de Volkskrant. Voor Maas was het te verwachten dat het interieur niet aan zou sluiten bij de gevel, aangezien veel merken met vaste interieurarchitecten werken. Daarom is er uiteindelijk gekozen voor een neutrale kolommenstructuur waardoor de winkel flexibel is in te richten.2 Opvallend is dat er over het vernieuwende gebouw (nog) weinig kritiek te vinden is. Misschien omdat het gebouw pas net is geopend en de tanden des tijds nog geen nadelige invloed hebben gehad of misschien wel omdat het gebouw “perfect” is uitgevoerd. Dit zullen we in de toekomst nog wel zien. Maar toen ik tijdens mijn bezoek aan de bewaker van het pand voorlegde dat er weinig kritiek te vinden was, zei hij: “Er is zeker wel kritiek. Kwetsbaar, dat is wat de bouwkundigen vinden,” en daar valt met zoveel glazen details natuurlijk ook wel wat voor te zeggen.// BRONNEN Stevens, P. (2016) Crystal Houses by MVRDV features a façade made entirely from glass. Geraadpleegd op 5 juni via: http://www.designboom.com/ 2 Hannema, K. (2016) Glazen gevel van Chanelwinkel is magisch. Geraadpleegd op 5 juni via: http://www.volkskrant.nl/ 3 WA Contents (2016) MVRDV complete fully glazed facade Crystal Houses in Amsterdam. Geraadpleegd op 5 juni via: http://worldarchitecture.org/ 4 ABT (2016) Glazen gevel P.C. Hooftstraat Crystal Houses. Geraadpleegd op 5 juni via https://www.abt.eu/ 5 Beerda, E. (2016) Glazen gevel sterker dan baksteen. Geraadpleegd op 5 juni via http://www.cobouw.nl/ 1

JUST DON

NÂ´T.

Between the master plans and massive urban projects, small gems are changing the city fabric on a small-scale level. Since the financial crisis, long term city plans have proven to not necessarily be successful. The ad hoc projects that are rising in, for example, the city of Rotterdam form a well-needed way of slowly developing city plans.

opportunity to bring back life to the area by launching the initiative I Make Rotterdam’. With this initiative they want to form a new way of creating urban qualities in a post-crisis economy as a contemporary alternative for large-scale city planning, since traditional developing strategies have proven to fail in the current market economy.3

Instead of the corporate, top-down structure of master planning, it is the local, bottom-up architecture that will make a difference in people’s daily lives. Local architects know what is going on in a city, they know what is happening and what is lacking. As Margaret Crawford points out in Public Space and Private Life1: “everyday space is the connective tissue that binds daily lives together, amorphous and so persuasive that it is difficult even to perceive. In spite of its ubiquity, everyday space is nearly invisible in the professional discourses of the city.” By designing locally and responding to ordinary struggles, architects and urbanists can create everyday life improvements with relatively small interventions. In this article we explore two examples of small-scale architecture with a big impact on people’s lives.

‘De Luchtsingel’ (literal translation: “the Air Canal”) was the first project of I Make Rotterdam to be realised. The 350 meter, bright yellow pedestrian bridge attracted international attention by being the world’s first piece of public infrastructure to be accomplished mostly through crowdfunding.4 It breaks the big barrier of the train tracks by connecting Rotterdam Central District to the Hofbogen in the North of the city. The bridge intersects the Schieblock: the most important and previously vacant building of the area. The Schieblock is now host to the creative sector, working as a catalyst for the rest of the district. The Schieblock is a place for young urban professionals to work, have drinks on Friday afternoons and party during the weekends. Elma van Boxel, one of ZUS’ founders: “this is a beautiful example of ‘permanent temporality’, where short term initiatives contribute to structural city development.”5

ZUS - De Luchtsingel ZUS2 is an office founded and based in Rotterdam, whose diverse work is characterised by “making social challenges explicit by means of unsolicited architecture and architectural activism.”3 They take the position of being both a co-author and a critic of the urban environment. The Schiekadeblok for example, a former and neglected office block in the Central District of Rotterdam, was to be replaced by high rise offices. After the financial crisis led to problems executing the project, the block was bought by the municipality of Rotterdam. ZUS has taken the

Assemble Studio - The Cineroleum The Cineroleum by Assemble Studio creates a creative impulse to an uninviting yet busy highway in London. The movie theatre located in a former petrol station proposes a possible future for the 4.000 empty petrol stations in the UK.6 Located next to one of the busiest single-road lanes of Europe, the Cineroleum was passed by hundreds of people every day.

NOORTJE WEENINK CATHERINE KOEKOEK

From instant urbanism to permanent temporality8

The Cineroleum separated visitors from the busy highway only by a curtain made of roofing membrane. Cheap industrial reclaimed or donated materials were used to create “an improvisation of the rich iconography and decadent interiors of the golden age picture palace,”6 forging an appealing conceptual contrast with the former function and the surroundings. The cinema was “visibly handmade” by a hundred volunteers, learning from each other by trial and error. To enhance the communal feeling that emerged from this adventure, The Cineroleum set out to celebrate the social experience of filmgoing with a programme of approachable classics, a bar and a popcorn machine.

The Cineroleum9

The Cineroleum expanded the understanding of a place in itself and the public space around it, extending the spatial perception of the movie theatre into the public realm and blending the interventional experience into the urban fabric of the city: “at the end of the film the curtain rose, pushing the audience from the imaginative world of the film to the everyday theatre of the street.”6 This worked the other way around as well: by showing the surprising possibilities of the abandoned structure, the spectator is forced to rethink his everyday territory, turning everyday space into a meaningful place. A new discourse of public space De Luchtsingel being funded by the general public and the Cineroleum being built by volunteers, both projects have not only transformed the city, but also provided a foundation for a community to build upon (both literally and figuratively). This bottom-up restructuring of urban

space constructs and reveals an alternative logic of public space. The spaces do not claim to be an abstract notion as ‘universal public space’. Instead, these projects temporarily provide a place for a meaningful pause in the flow of people’s everyday lives. Not being fixed and formal, both projects allow and aim for the constant reshaping and retransformation of their structures. As two temporary projects, these ‘everyday spaces’, in the words of Margaret Crawford, “exist in between past and future uses, often with a no-longer-but-not-yet-their-own status.”1 These projects as ‘permanent temporalities’7 are often a catalyst for urban area development, bringing back life to areas of decay and making real-estate values rise. Paradoxically, this organic urban area development is often also used as justification for neoliberalist policies of a withdrawing government: the projects show that ‘big society’ can take care of itself, without the help of the authorities. However, by showing the impact of communal interventions on public space the architect can raise complex political questions about economic participation and citizenship. In this sense, these projects help to “frame a new discourse of public space, one no longer preoccupied with loss but instead filled with possibility.”1// SOURCES Crawford, M. (2016). Public space and private life. In Constructing the commons. Delft: Chair of Methods and Analysis. 2 Zones Urbaines Sensibles was founded by Elma van Boxtel (1975) en Kristian Koreman (1978). More information on http://www.zus.cc/. 3 Zones Urbaines Sensibles, Mission Statement. Retrieved from: http://www.zus.cc/ 4 Taylor-Foster, J. (2015). The Luchtsingel / ZUS. Retrieved from http://www.archdaily.com/ 5 De Architect (2014). Schieblock Rotterdam 5 tot 10 jaar door. Retrieved from: http://www.dearchitect.nl/ 6 ASSEMBLE (n.d.). The Cineroleum. Retrieved from: http://assemblestudio.co.uk/ 7 In ZUS’ words. 8 Taylor-Foster, J. (2015, July 22). The Luchtsingel / ZUS. Retrieved from http://www.archdaily.com/ 9 ASSEMBLE (n.d.). The Cineroleum. Retrieved from: http://assemblestudio.co.uk/ 1

IMA

MAKING CHOICES Anne van der Heijden

The place we live in nowadays is a complex world with a lot of choices to make every day. What to eat for dinner, what kind of laundry detergent to buy: even a short visit to the supermarket can confront us with a sudden attack of overchoice. To make this overload of decisions easier to handle, we use mental shortcuts such as rules of thumb and intuition. These heuristics simplify the information processing and come in handy most days, but are sometimes flawed. These flaws create biases that can be used by marketers to make you more inclined to choose their product. One example that shows how consumers make irrational choices is the ‘anchoring’ bias. The anchoring effect shows that people will give a higher estimate after hearing a high number, even if they know that the number they hear is not at all related to what they are about to estimate. A well-known experiment by Tversky and Kahneman (1974) shows this effect. They let their research participants spin a wheel of fortune, that would give either the number 65 or 10. Participants would then be asked whether the percentage of African nations in the United Nations (UN) is higher or lower than the number they just got at their wheel of fortune (the anchor). Afterwards, participants were asked to give their best estimate of the right percentage. Even though the number on the wheel was clearly random, the estimate of people who had ’65’ as an anchor was significantly higher than that of people who had the anchor of ‘10’. Companies use biases such as the anchoring bias to influence their customers, for example by surrounding you with high numbers, which will subconsciously make you think of higher prices, thus influencing your willingness to pay. An example of this is the ‘Route 99’ of the Albert Heijn. It is smart to choose this number (not Route 1 or Route 0,99), and not only because of its catchy sound. The repeated high numbers throughout the entire store make people more susceptible to higher prices. With all the choices we have to make in our everyday life, it is too tiresome to make every choice actively and consciously. Making many of those choices subconsciously saves us a lot of energy, but might literally come at a price. Marketers influence almost all of our choices by changing the colour of the packages and the location of the product in the store. Being aware of some of these marketing tricks might just help you feed your piggybank.// Anne van der Heijden studies Business and Consumer Science at the Wageningen University & Research centre.

THE EXCHANGE STUDENT delft vs. germany Germany is our neighbouring country with whom we not only share borders, but also a strongly linked background in language and culture and a comparable political system. On this page, pantheon// investigates the similarities and differences in education.

MARY LOU VAN DEN BERG

As usual, we approached two students, the first being Mary Lou van den Berg, a Dutch student who went to the Technical University of Berlin for her bachelor minor. The semesters in Berlin start and end a month later than in The Netherlands, so to prevent delaying her studies too much, Mary Lou decided to plan her minor in the second semester of the academic year.

RAPHAEL RIDDER

The second student is Raphael Ridder, a student from the Technical University of Munich, who is spending this semester in Delft. He is currently in the MSc1 studio ‘Interiors, Buildings and Cities’. Raphael chose to go to Delft because of its global reputation. What did you know about the university before you went? Were your expectations met? Mary Lou: I knew a few people from Delft who did

ISABEL HUISKES

IMA

their minor at TU Berlin as well. They told me some things about their experiences as an exchange student at another university, but I was too busy with my bachelor graduation project to research it much further. Raphael: I knew about the reputation of the school and I was told that the faculty building is quite something. Concerning the way of teaching, I was expecting things along the lines of MVRDV, Mecanoo and other offices that are related to this school. However, this wasn’t what I was looking for, so this expectation has largely proven correct. But, I have discovered that there is a pretty broad range of “approaches to architecture” under this roof, which I really enjoy. What are the first things you noticed in Berlin/Delft? Mary Lou: Berlin is well known for its multicultural society. It is striking to see how all of these cultures live next to and with each other. Even the Netherlands could learn from this. Other things that stood out to me were the fact that you can almost never pay with card and that smoking inside is much more normal than in the Netherlands. Raphael: Here in the Netherlands, you seem to need an account and password for virtually everything you want to do. Be it the DUWO account to get a laundry card or your personal laundry card account to charge your laundry card. People in this country seem to like systemizing things. What do you find to be the biggest differences between the two universities? Mary Lou: What stands out the most is how notorganized the faculty in Berlin is. Everything is your own responsibility, creating the freedom to choose the courses you want to do and in which order. Also, the relationship between students and professors is much more informal here. Raphael: My home university never closes its doors. Do you think the workload is higher here or in your home country? Mary Lou: The workload in Delft is quite notably higher. The weird thing about the faculty in Berlin is that its doors are open 24/7 and that people actually use that privilege. It seems to me that students here are not

great at planning, because of the low workload. The studios are empty at the start of the semester and completely full during the final two weeks. Raphael: I think the workload is about the same. The closing hours sort of force you to work a bit less during the weekends. What could your home university learn from this university? Mary Lou: TU Delft could be more open-minded about the contribution of students and improve its informal alignment. Raphael: TU Munich could start spending more money on workshop facilities and machines! And the sign above the entrance. And the other way around? Mary Lou: The TU Berling could start creating a timetable that’s better adjusted. Raphael: Delft should open its doors 24/7. Oh, and leave the Bouwpub open a little longer! How do you look back on your time at another university? Mary Lou: It’s great to be away from Delft and experience everything Berlin has to offer. Finding a home was more difficult than I thought at first. It took a lot of time and energy. Also: time flies! I feel like I have been gone for just a few weeks, but actually I’ll have to leave again soon. Raphael: I’ve had a really fun time so far. I’m starting to like Delft more and more now that summer has joined the game. One thing I love is the level of internationality. It feels sometimes like there is more international people than Dutch people in this place. Maybe that also has to do with the fact that many of the Dutch people seem to like working at home. Would you like to say anything else about the city or the university? Mary Lou: I have a bigger appreciation for the Bouwshop, Printshop, @hok and especially the cleaners. This is a luxury that is absolutely not self-evident! Raphael: The Oude Kerk is not quite straight, is it?//

HOE ONZE KIJK OP COMMERCIE IN EEN GENERATIE RADICAAL IS VERANDERD. Freek Jan Koekoek In deze tijd van alomtegenwoordige commercie is het moeilijk voor te stellen dat de publieke en private sferen een generatie geleden veel meer gescheiden waren. In de jaren 80 was het bedrijfsleven er nog uitsluitend om geld te verdienen, terwijl de overheid zorgde voor het algemeen belang. De idealistische student van toen had beperkte mogelijkheden in zijn carrière: hij kon terecht bij de overheid, de universiteit en internationale organisaties, maar had weinig te zoeken in het bedrijfsleven. Nu omarmt het bedrijfsleven maatschappelijk verantwoord ondernemen en is het beeld veel complexer geworden. Met de internetrevolutie zijn wij eraan gewend geraakt dat ons leven van vroeg tot laat virtueel wordt gespiegeld, gevolgd en, naar we hopen, verrijkt. Het is zonder meer een geniale strategie gebleken om diensten en producten gratis aan te bieden. Een nog betere strategie was het om bij de ontwikkeling en promotie van een nieuwe dienst een relatie te leggen met een algemeen belang. Zo ontsluit Google informatie onder het motto “don’t be evil”, brengt Airbnb latente woonruimte tot nut en introduceert Tesla de ultieme duurzame auto, die nog hard rijdt ook. Het blijkt ook heel commercieel om producten bij ons thuis of zelfs als we op pad zijn te verkopen, in plaats van in de winkel. De vruchten van deze enorme, ontregelende innovatiekracht zijn ons bijna voor niks deelachtig geworden. Een enkeling vraagt zich nog af waar de rekening naar toe gaat. Ook bedrijven van de oude economie zijn maatschappelijk verantwoord gaan ondernemen. In het programma Unilever 2020 stelt deze multinational zich tot doel om in dat jaar geheel duurzaam te opereren. Ook Shell stelt zich sinds het publicitaire drama rond het boorplatform Brent Spar in 1995 coöperatief op als het gaat om duurzaamheid, al is het voor de aandeelhouderactivisten nog niet genoeg. Er is eigenlijk geen bedrijf meer dat zich aan de discussie over duurzaamheid kan onttrekken. Sinds mijn studietijd in de jaren 80 is de kijk op commercie ingrijpend veranderd. Als geëngageerde studenten keken wij nauwelijks naar het bedrijfsleven; wij waren niet commercieel. Nu wordt van het bedrijfsleven verwacht dat het een rol speelt bij het oplossen van grote maatschappelijke problemen zoals armoede, uitbuiting en aantasting van het leefmilieu. Zo is een krachtig middel toegevoegd aan de gereedschapskist van de wereldverbeteraar. Tegelijk is echter ook het wantrouwen tegenover het bedrijfsleven gegroeid, zeker sinds de financiële crisis. Welk sentiment de overhand krijgt, zal nog moeten blijken.// Freek Jan Koekoek is consultant in internationale handel en oprichter van consultancy firm Mercadero.

10TOP TIPS T H E S TO RY

We call our building a city, its hallway a street and its users a community. If our faculty was a town, the teachers and students would live in two separate neighbourhoods. We’d talk about each other like “the people of the north” and “the people of the south”. We’re wondering: why?

Inspired by the frustrations of both teachers and students of our faculty, we decided to close the gap between students and teachers and start a dialogue on even ground. I expect 20 models before the end of the week

I expect 20 models before the end of the week But... it’s Thursday!

But... it’s Thursday!

We asked the community: if you could give one piece of Yeah, I haven’t slept advice to your teachers/students, what would you say to in, like, 8 days... them? The answers varied from deeply frustrated to very inspiring. On the right, you can find the results. Yeah, I haven’t slept in, like, 8 days...

Way to good presentation

The goal of these 20 tips was never to lecture or to preach. You may not recognize these situations. The tips may seem too obvious. But let’s be fair: if you’re frustrated by one of your teachers, do you tell them or do you tell your friends? And if your students are not doing what you want them to do, is he or she really to blame? Interpret the tips just as you want, but understand their purpose: why not take a look at things from the other end?//

VITA TEUNISSEN WILLIE VOGEL

FOR STUDENTS

FOR TEACHERS

Naar Holzer Kobler Architekturen. Rendering door LMcad Studio.

BIM voor ontwerpers Waarom kiezen tussen ontwerpen en BIMâ&#x20AC;&#x2122;en? Met Vectorworks doe je het tegelijk!

_ Gratis studentenversie op student.myvectorworks.net _ Meer informatie op www.vectorworks.nl Vectorworks is een gedeponeerd handelsmerk van Vectorworks, Inc.

Wonen en winkelen in de bijzondere setting van de Tweede Binnenhaven van Scheveningen, daarin voorziet De Reder op Scheveningen. Een ensemble van zo’n negentig woningen, diverse winkels en ondergrondseparkeervoorzieningen versterkt de karakteristieke Dr. Lelykade en haar directe omgeving.

Inspirerende en duurzame leefomgevingen bedenken en ontwikkelen, dat is de passie van AM. Met ons business model ‘I AM YOU’ werken wij samen met belanghebbenden op basis van conceptuele kracht, innovatie en co-creatie. Wij doen dit betrokken, creatief, daadkrachtig, transparant en vol bezieling. AM zorgt hiermee voor kwaliteit van ruimte én kwaliteit van leven: Inspiring Space. www.am.nl AM is partner van Stylos.

Uw partner in engineering Continue focus op innovatie maakt dat MHB altijd in beweging is. Of het nu gaat om brandwerende of thermisch geïsoleerde profielen. MHB maakt unieke superslanke stalen profielen voor unieke ontwerpen. Wij zijn uw partner in engineering en esthetische oplossingen voor uw stalen gevels. Complexe vragen die voortvloeien uit bijzondere projectvoorstellen willen we met u onderzoeken, en samen met u voor de perfecte technische en esthetische oplossingen zorgen. Uw belang staat centraal gedurende het gehele proces.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen via verkoop@mhb.nl MHB b.v.

Onderstalstraat 3, 6674 ME Herveld

0488 - 45 19 51

www.mhb.nl

Stalen ramen, deuren en gevels sinds 1938

GET

IMANE HIMMIT

BOOKS TO READ

Mottenballen voor de ziel James Wor thy

Schuld Walter van den Berg

Va r i a A m e r i c a n a George Harinck

Sinds het verschijnen van zijn rauwe, geestige en innemende debuutroman is James Worthy uitgegroeid tot een van de populairste en best gelezen columnisten van Nederland. Hij wordt geroemd om zijn fijnzinnige pen, zijn onbevooroordeelde blik op de wereld, zijn humor en zijn mededogen. Of het nu gaat over de liefde, over de dood, over angst, verlangen, weemoed, schoonheid of het vaderschap; hij schrijft altijd eerlijk, onbevangen en recht uit het hart. In Mottenballen voor de ziel zijn zijn beste columns van de afgelopen vijf jaar verzameld.

In Schuld maakt Kevin gejatte laptops schoon. Vieze filmpjes die hij vindt zet hij online en de vrouwen uit de filmpjes belt hij op. Hij zoekt bewijs dat zijn moeder niet de enige slechte vrouw op de wereld is. Zijn vader, â&#x20AC;&#x2DC;Zingende Ronâ&#x20AC;&#x2122;, komt net uit de bak en trekt in bij Sandra. Dat is geen liefde, dat is een afspraak. Ron heeft iets voor haar gedaan en zij doet nu iets voor hem terug.

Historicus George Harinck reist in het boek Varia Americana in het spoor van Abraham Kuyper door de Verenigde Staten. Kuyper bezocht dat land in 1898 en bewonderde het om zijn burgerlijke vrijheden en om de publieke rol van religie, twee zaken die volgens hem nauw met elkaar samenhingen. Maar onderweg stuitte hij ook op de macht van de dollar in de politiek, de oppervlakkigheid van de godsdienst en de spanning tussen blanken en zwarten. George Harinck volgt hem, belicht Kuypers indrukken en vraagt zich af hoe zijn beeld van de Verenigde Staten zich verhoudt met het land van nu.

FOOD TO TRY Nest Eierspecialist

Een emoe-ei, dat is eens wat anders dan het standaard legbatterij-ei. Maar hoe kom je daar aan? Nest Eierspecialist biedt ons de kans om te koken met de vreemde eenden uit de eierwereld. Hoewel wij elke week netjes onze eieren bij de supermarkt halen, is er natuurlijk veel meer keuze dan vrije-uitloop eieren. Er zijn een heleboel eiersoorten die niet tot nauwelijks worden gegeten. Dat dit behoorlijk zonde is, probeert Nest ons duidelijk te maken. Voor alle hobbychefs, foodies en eigenwijze koks biedt deze eierspecialist de mogelijkheid om toch te koken met speciale eieren. Struisvogelei, iemand? www.nesteierspecialist.nl

Bij The Living in Delft kan je nu deze overheerlijke Snickertaart proeven. Bestel â&#x20AC;&#x2DC;m als geheel of betaal per 100 gram (â&#x201A;Ź1,95). Overigens geldt dat voor al het eten. Ook leuk: bijna alles is vegan en/of glutenvrij, waardoor het extra leuk wordt voor iedereen! Asvest 8, Delft.

@bylennardkok

INSTAGRAMS TO FOLLOW

The Living

@Studiostout

@bethwalrond

@danilenko_jr

IMANE HIMMIT

The Dictionary of Obscure Sorrows Do you recognize that feeling, the moment youâ&#x20AC;&#x2122;re standing on a train platform, waiting and looking around, when you suddenly realize everybody around you has a life as vivid and complex as your own? The Dictionary of Obscure Sorrows gives names to emotions we all recognize, but never say out loud. A website that is definitely worth a visit when youâ&#x20AC;&#x2122;re feeling particularly down or sentimental. www.dictionaryofobscuresorrows.com

Drawing Achitecture Need some inspiration for your drawings? Check out this Tumblr page and let everybody drool over your beautiful poster. And design of course. www.drawingarchitecture.tumblr.com

WEBSITES TO VISIT

CATHERINE KOEKOEK

TP K Amsterdam wordt steeds populairder onder toeristen. Dit jaar worden er zo’n 17 miljoen bezoekers verwacht en in 2025 variëren de prognoses van 23 tot 30 miljoen bezoekers aan de stad.1 Zodra het weer mooier wordt en de toeristenstroom op gang komt leidt dat tot een even grote stroom van geklaag onder bewoners, bijvoorbeeld op facebookpagina ‘Pretpark Amsterdam’.2 Toeristen lopen allemaal dezelfde routes (over de Prinsengracht tussen het Anne Frank Huis en de Leidsestraat, van het Centraal Station via het Damrak naar de Dam, via de Leidsestraat en het Leidseplein naar het Museumplein, zo blijkt uit onderzoek van NRC Next3) en zorgen zo op hun bierfietsen of Segways voor veel overlast. Bovendien trekt Amsterdam de verkeerde soort toeristen: ze geven weinig uit, blijven gemiddeld minder dan twee nachten in de stad en komen niet voor cultuur, maar voor het ‘liberale imago’ (lees: voor de Wallen en de wiet). Zo verschraalt het winkelaanbod en worden de negatieve effecten van toerisme hoger dan de positieve, namelijk banen.4 Dat Amsterdam ‘het nieuwe Venetië’ wordt is het schrikbeeld: een stad die door toerisme onleefbaar is geworden. De oorzaak van de toeristische groei ligt deels bij de actieve city marketing-campagne ‘I Amsterdam’ die Amsterdam sinds 2004 heeft gevoerd. Tegelijkertijd zijn vliegtuigtickets in die periode in prijs gedaald en, niet onbelangrijk, heeft het online (ver-)huurplatform Airbnb5 voet aan wal gezet in Amsterdam. Amsterdam is met 11.362 aangeboden accommodaties op Airbnb een populaire verhuurstad. Binnen de ring wordt 3,65% van de woningvoorraad (vaak deels) verhuurd.6 Woningbezitters verdienen door (een deel van) hun huis te verhuren wat bij, toeristen kunnen logeren bij de locals. Op het eerste gezicht lijkt Airbnb een perfect voorbeeld van de deeleconomie, waarbij het niet meer gaat om eigen bezit, maar om ervaringen en gebruik. Toch heeft deze schijnbare win-win situatie zwarte kanten. Woningbezitters worden steeds rijker, waardoor ongelijkheid wordt bevorderd, oorspronkelijke woonbuurten zitten plots vol met illegale hotels die overlast veroorzaken en de prijs van woningen wordt (door deze mogelijke extra inkomstenbron) nog verder opgedreven. De ruimtelijke ongelijkheid waarbij alleen de rijksten zich nog een plek in de binnenstad kunnen veroorloven wordt hiermee vergroot.

M ST

Vooral jongeren, hoger opgeleiden en mensen met een hoog inkomen maken gebruik van de deeleconomie, terwijl andere bewoners minder profiteren: ‘wie niets heeft, kan ook niets delen’.6 De vraag ‘van wie is de stad?’ dient zich aan. Met deze toenemende commercialisering of ‘pretparkisering’ van de steden lijken (de armste) bewoners aan het kortste eind te trekken. Woningeigenaren op goede locaties worden nog rijker, terwijl huurders op mindere locaties minder baat hebben bij het toenemende toerisme. En dat terwijl de individuele woningbezitters die hun huis verhuren niet zoveel te verwijten valt: vanuit een individueel perspectief is het goed te verantwoorden. Iets dat voor het individu goed is, blijkt voor het collectieve belang dat in een stad speelt niet te werken.7 Bij Airbnb regeert de markt, terwijl die niet wordt gereguleerd. Zo ontstaat de typisch neoliberale, paradoxale situatie dat iets wat idealistisch lijkt (de deeleconomie) in feite wordt gebruikt voor vergaande commercialisering. Airbnb lijkt een neutraal platform waarvan alle mensen zouden kunnen profiteren, maar is in werkelijkheid niet inclusief maar juist uitsluitend. In die zin is het platform vergelijkbaar met een andere stedelijke ontwikkeling: de ‘feel-good-stedenbouw’.8 Deze vorm van stedelijke planning kan volgens onder andere Margaret Crawford9 bijdragen aan segregatie door uit te gaan van een stereotypisch, uniform beeld van de gebruiker (rijk, blank, man). Zo wordt iedereen die niet aan dat stereotype voldoet uitgesloten. Op dezelfde manier zorgt de ogenschijnlijke feel-good-innovatie Airbnb ervoor dat de rijken rijker worden, en de armen niet mee kunnen profiteren. Airbnb is gestoeld op het idee dat ‘de markt’, net als technologie, een natuurlijk systeem is dat gelijk werkt voor iedereen.10 Daarmee staan de markt en technologie zogenaamd in schril contrast met de overheid, die volgens de techneuten uit Silicon Valley intrinsiek slecht, traag en bureaucratisch is. Dit libertarische gedachtegoed gaat uit van een geloof in de zelfredzaamheid van het vrije individu, die zoals in de American Dream alles kan bereiken ‘als je maar wil’. Technologie zou een natuurlijke oplossing zijn voor alles. Dit gedachtegoed is duidelijk te zien in de opkomst van Airbnb, als archetypische ‘disruptive innovation’. Deze

KIJKEN, KIJKEN, NIET KOPEN Christian Maijstré innovaties trekken zich niets aan van de traditionele manier van innoveren: er wordt niet eerst een nieuw idee bedacht, waar vervolgens passende regelgeving bij wordt gevonden, totdat uiteindelijk het brede publiek de innovatie accepteert. In plaats daarvan werken disruptive innovations bottom-up en gebruiken ze de massa om een idee te verspreiden. Ze werken aan de grenzen van de wet, en zijn zo steeds een stap vooruit op de overheid. Die komt vervolgens te laat met regelgeving, wanneer de innovatie bij het brede publiek al lang is geaccepteerd. Dat deze manier van innoveren mogelijk is, komt onder andere doordat bij de deeleconomie niets wordt geproduceerd (waarvoor strenge regels gelden, en waarbij het productieproces veel tijd kost). Het gaat in plaats daarvan om het verhandelen van dienstverlening tussen mensen.6 Met dit omgekeerde innovatieproces én een agressieve postercampagne om Amsterdammers aan te sporen hun huis te verhuren heeft Airbnb snel de Amsterdamse binnenstad veroverd, lang voordat de gemeente inzicht begon te krijgen in de consequenties Onder de pretentie van een leuke manier om geld bij te verdienen om je eigen vakantie te financieren wint Airbnb aan populariteit. Tegelijkertijd resulteert deze zogenaamd neutrale technologie, gereguleerd door de onzichtbare maar rechtvaardige - hand van de markt in een vergaande commercialisering van de binnensteden, waarvan niet iedereen in gelijke mate kan profiteren. Het is nu zaak om de consequenties van Airbnb en het toerisme in Amsterdam onder ogen te zien, in plaats van onder het mom van een zelfregulerende markt de overheid zich nog verder laten terugtrekken. Om van Amsterdam geen pretpark te maken, is beleid noodzakelijk.// BRONNEN Moorman, M. (2016). De paradox van de ideale stad. Geraadpleegd op 28 mei 2016, van https://amsterdam.pvda.nl/ Vis, C. (2016). Van der Laan: Toeristen, ga alsjeblieft in Rotterdam of Den Haag slapen. Geraadpleegd op 28 mei 2016, van http://www.nrc.nl/ 2 Pretpark Amsterdam (2016), van fb.com/pretpark020. 3 Van der Poel, R. (2015). Kuddedieren. Over het toerisme in de hoofdstad. Geraadpleegd op 28 mei 2016, van http://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/11/ over-toeristen. 4 Remie, M. (2016). ‘De stad zag de gevaren niet op tijd’. Geraadpleegd op 28 mei 2016, van http://www.nrc.nl/ 5 Airbnb is een online platform waarop je overnachtingen in huizen van lokale verhuurders kan boeken en je eigen woonruimte als vakantieplek kan aanbieden 6 Milikowski, F. (2016). Een luchtbedje met ontbijt. De Groene Amsterdammer, 140 (15). 7 NRC Handelsblad (2016). Delen is goed, maar maak van woonwijk geen hotelwijk. Geraadpleegd op 28 mei 2016, van http://www.nrc.nl/ 8 Een term die verwijst naar de transformatie van binnensteden door bureaus zoals dat van Jan Gehl, waarbij meer ruimte komt voor de voetganger, fietspaden hun intree doen, en openbare ruimtes vooral aangenaam moeten zijn. 9 Crawford, M. (2016). Lezing bij conferentie ‘Constructing the Commons’. 10 Monbiot, G. (2016). Neoliberalism – the ideology at the root of all our problems. Geraadpleegd op 28 mei 2016, van https://www.theguardian.com/ 1

Het is het begin van de 19de eeuw. Het aanschaffen van kleding en dergelijke koopwaar is altijd al een behoorlijke opgave geweest. Goederen worden vaak ter plaatse in de winkel gemaakt, en dus heeft elke winkel slechts één bepaald product. Ik weet inmiddels wel waar ik mijn spullen moet kopen, maar toch moet ik vaak zoeken naar de juiste producten die in de juiste winkel worden verkocht, en dan ook nog vaak in kleine oplagen. Van dag tot dag verschilt het aanbod van producten en daarmee hun prijzen: de assistent van de schoenmaker is één dag ziek, en gelijk zijn er minder schoenen. Dus moet je altijd onderhandelen over de prijs: een actieve interactie. Daarom staat eigenlijk impliciet vast dat ik het product zal moeten kopen. Geen verspilde energie tenslotte. Het is ongeveer 1860. De ontwikkelingen in technologie geven inspiratie aan velen. Uitvinders van deze eeuw grijpen het nieuwe met beide handen aan. Zij materialiseren hun dromen in de wereld om ons heen. Door versnelde en gestandaardiseerde productieprocessen werden oplagen van goederen groter en uniform in kwaliteit. Ramen worden groter, overspanningen langer, afstanden korter. In Parijs, heb ik gehoord over de samenwerking van een ambitieuze verkoper en een ondernemer die samen een winkel hebben geopend met allerlei verschillende spullen. Ze hebben altijd waren in huis en ze hebben de prijzen vastgelegd. Het is allemaal nog niet eens zo duur. Ik ga er graag een kijkje nemen. Wat een mooie spullen liggen er achter de ramen en vitrines! De winkeliers hebben hun mooiste producten uitgestald achter de ruiten en ik raak nieuwsgierig naar wat er allemaal binnen te krijgen valt. Wat een gemak, ik hoef alleen maar te kijken naar wat ik misschien wil kopen… Kijken is een belangrijk onderdeel geworden bij het aanschaffen van spullen in onze westerse cultuur. In de 19de eeuw zijn kijken en kopen onlosmakelijk verbonden geraakt met winkelen, o.a. ten gevolge toename van welvaart, welzijn en mobiliteit.// Christian Maijstré is student Architectuur aan de TU Delft en secretaris van het bestuur van praktijkvereniging ARGUS.

CV Check

Personal Experience is more important. So keep in mind that your personal information is not too extensive.

IMANE HIMMIT

Mina ald MCDon to be wants hitect an arc n

Educatio

hool High sc nald School Do Ronald and the itecture ity h rs rc e A iv f n o U lty t - Facu TU Delf onment: vir Build En f Science Projects ro lo omplex e h C re Bac u t c Archite Master

Phone 78 -123456 +31 (6)6

@ f

.com Mail cdonald Mina@m ok Facebo .nl ok.mina o b e c fa

Mind the gap!

ce Experien

Recruiters will notice gaps in working experience overviews and ask you about it. What did you do? Volunteer, travel? Tell them!

ployer arkt em ermarkt rm e p u S up Kleijn S Alberta 9 0 0 2007 - 2 er Barkeep ar tb Funnies 0 01 2 2009 er Barkeep ibi iB id V i Ven 013 2 0 1 0 2 an Draftsm hitects rc A e Goati ow n 5 1 20

skills ar

ricul extracur

ry Secreta ee ommitt C ia Med 015 2014 - 2 Libero l D2 olleyba Punch V ow 2013 - n Check my

About me

onist perfecti nts. creative wa d n e a sh g re in easy go ard to get whe h I am an rk o w s to who like

rtfolio online po

ld.com

amcdona n i m . u u s s i

Perhaps youâ&#x20AC;&#x2122;re better then you think so leave the dots... Adobe Illustator Adobe Indesign Adobe Photoshop Autocad Revit Sketchup

or worse...

SOPHIE HOLIERHOEK LAY-OUT: PANTHEON//

IS THERE REALLY NO SUCH THING AS

BAD PUBLICITY Do you know them? Those TV-commercials that make you cringe while sitting on your couch, disturbing your blessed brain-pause moment. Commercials that provoke aggression in even the most peaceful people can hardly be believed to have any of the desired effect. But is this true? Aren’t it the most annoying commercials that stick the most? And if this is the case, what is more annoying, the commercial itself or the fact that marketers know that annoying us sells? This article was originally published in Turn The Page, the magazine for Industrial Designers, distributed by Study association i.d. of the Faculty of Industrial Design Engineering.

The question in itself is simple. The answer seems to be somewhat more complex. Concrete numbers on the effects of obnoxious marketing are hard to find, and research mainly focusses on the effects of marketing in general. Standard marketing guidelines dictate an approach responding to either positive or negative emotions. Irritation would be on the negative side, yet the negative feelings that are referred to are mainly those of anxiety and fear. TVproducer VPRO asked the same question and, in their quest to find the answer, decided to put it in practice by making two commercials: a funny one and an irritating one. Guess what: the irritating one proved to be the most convincing. VPRO’s answer almost seems too simple to be true, but unfortunately, it is. Several studies with a tad more credibility have shown that the most effective advertisements are those that show boldness, address positive emotions, and have a broad target group. Another effective way - though proven to be less effective than the preceding - is to address fear: for a bad breath, sweaty smell, and so on. Neuromarketing bureau Neurensics, which has made a business out of combining neuroscience and marketing,

takes marketing research to the next level. The newfound agency scanned the brain’s reaction to a variety of TV-commercials, ranging from ‘Loden Leeuw’ winners (a Dutch award for the most annoying commercials) to Effie Award winners. Whereas Effie Award winners trigger positive emotions and even oppress negative emotions, ‘Loden Leeuw’ winners manage to generate an exceptionally high level of aggressiveness in their audience. So how is it that practice shows the effectiveness of annoying commercials, and science shows the exact opposite? A contradiction can be found in the marketing campaign of the American headache medicine HeadOn. Even though their commercial was publicly known as the most annoying commercial of its time, sales went up by 237%. It seems that irritation is a useful tool for driving sales, but it can also have bad consequences for the brand image. Therefore, this strategy can be a quick and temporarily effective way to establish top-of-mindawareness: being the first brand that comes to a customer’s mind when asked about their product category. A permanent and above all positive top-of-mind status requires more time, attention and - undeniably - money. Quite the comfort to know!//

MR SY E E H C

IMA

PIM LABEE

chepos Chepos is the independent architecture magazine of study association Cheops of the Technical University Eindhoven. In every edition, Chepos and pantheon// publish one of each other’s articles.

Delft, Utrecht, Arnhem, Den Haag, Breda, Tilburg, Eindhoven and Rotterdam are all examples of cities which recently underwent major redevelopments of their central stations. But what is the vision of the NS (Dutch Railways) on how to exploit these exemplary pieces of architecture, now that all these projects are ﬁnished?

EN Strategy: ‘Spoorslags beter’ Over the past twenty years there has been a total estimate of one billion euros to realize the tremendous projects mentioned above. None of the projects were realized within their estimated budget. On the contrary, most of the projects cost double the amount. Mansveld, the Secretary of State for Infrastructure and Environment at the time of the development of this new strategy, divides these ﬁnancial setbacks in two categories: problems with, for example, groundwater that led to unexpected expenditures of 306 million euros and another 581 million euros was spent on price adjustments by the building parties and tax increases. Since all the new stations grew immensely and developed themselves into fancy malls, you would expect the NS to exploit these opportunities. With the new strategy ‘Spoorslags beter’, the NS surprisingly wants to chase a different trail. It is repelling their direct retail exploitation, and will try to focus on their core business. One reason for the change of plans is the fraud concerning the tender offer regarding public transport in Limburg in 2015. Additionally, the Fyra ﬁasco has brought a lot of discredit to the Dutch railway company. Train stations like Breda were being redeveloped partly to anticipate the high

speed train and to facilitate for it. Besides this, travellers are not elate with the service the NS offers, mainly because of overcrowded trains. Minister Jeroen Dijsselbloem of Finances partly enforced the new strategy: “It is important that the NS puts the social public task, the transport of travellers, back on the first, second and third place.” Core activities NS The NS is realizing that they are a corporation with a social as well as a corporate goal. The corporate goal is to realize a healthy environment for employees and shareholders. The social aspect will get the main attention now, and from this perspective the NS is going to put the travellers in ﬁrst place. Affordable transport in clean trains which depart and arrive on time is what the NS wants to offer travellers on the main rail network. The stations determine approximately 25% of the satisfaction of the travellers. When a traveller arrives at their destination, the ﬁnal core activity of the NS, or at least how they see it, has just begun. Services like the public transport bike are offered by the NS to let one continue

their journey in a fluent and uninterrupted way. There is a strong synergy provided by these three combined activities. However, the NS cannot fulfill this job on its own. To increase reliability of the transport, the NS will work together with ProRail. Main goals with regards to reliability are to reduce disruptions in the field of infrastructure by 20%, the field of materials by 15% and a speed increase of 50% restarts after disruptions. New materials are a way to realize this. At this very moment, there is a shortage on trains, even though there are 170 carriages in use from strategic backup. Renovated material and newly acquired material should be on the rails at the end of 2016. There will be an investment of 2,5 billion euros. NS retail and exploitation NS Retail is the most profitable branch the NS owns. Although one of the top executives, Roger van Boxtel, did not want to give away the exact number, the retail is said to annually yield 400 million euros, which is 8% of the total turnover of almost 5 billion euros. There can be made a distinction between the own retail formula from the NS and NS franchise stores. The NS will stop with almost any retail exploitation, the franchises, but even their own formulas. From a total of 236 stores, only 35% will remain open: Kiosk.// This article is a short version of the original. You can find the full article and images in the new Chepos.

LUTE BIESHEUVEL ESTHER SCHIPPER

HUMANS OF BK CITY A new generation of architects is currently being shaped at BK City. For this issue we encountered some of these citizens and asked which place or surrounding inspires them

Mees Hehenkamp, 19 Amsterdam inspires me, in particular the Zuidas. There are so many huge office and residential buildings with big terraces and impressive infrastructure projects surrounding them. During my last design project, I visited it several times and the scenery of high class architecture never fails to inspire me.

Dennis Tran, 20 My parents live in Oosterhout, near Nijmegen, and the place is really tranquil and brand new. When I still lived there, I never appreciated it or noticed the quality of the design. Since I started studying architecture I understand certain design decisions and I value it more. Suddenly, I see it as a utopian place.

Lena van der Wal, 27

Niels Franssen, 23 I don’t get particularly inspired by a certain environment or surrounding, but I get really stimulated by listening to music. My spirit and work ethic are hugely affected by the type of music I listen to. Right now, my productivity benefits from listening to classical music, the sound is familiar so it doesn’t distract me and keeps me focussed. When I have to push myself I put on some hardcore or après ski music.

I get really inspired by nature. I love tiny houses and cabins. A tiny house in the woods or on Terschelling would be ideal for my creative process. It doesn’t necessarily have to be abroad, I think the Netherlands is really cool. At the faculty of Architecture I like the model hall the best, the machines and the models are inspiring.