pantheon// 'dialoog'

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 3 / jaargang 2008

pantheon//

dialoog

/ dialoog// de woonwijk van overmorgen // 2000 years after the fire // Europees aanbesteden // if photos cou k... // paper-architecture // stylos// ScandinaviĂŤ // SteeOwee 2008 // stylos 115 // thematiek en invalshoek ure faculty workshop // stylos twee punt nul // algemeen// the failings in a collaborative 'Stijl' // oh shit...

pantheon// tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos colofon jaargang 12, editie 3, oktober 2008 oplage: 2000 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar

over de voorkant Marstallplatz, München geveldetail

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 3 / jaargang 2008

pantheon//

dialoog

redactieadres Berlageweg 1 2628 CR Delft pantheon@stylos.nl hoofdredactie Roderick Trompert redactie Stefan Bogaard Hans Culp Rosemarie Krautheim Laura Maasry Peter Rosmulder Roderick Trompert aan dit nummer werkten mee Stylos bestuur 115, Jurgen Beliën, Joep Kuys, Eva Dubbelboer, Hens Zoet, Dave Kramer

// dialoog// de woonwijk van overmorgen // 2000 years after the fire // Europees aanbesteden // if photos could talk... // paper-architecture // stylos// Scandinavië // SteeOwee 2008 // stylos 115 // thematiek en invalshoek // future faculty workshop // stylos twee punt nul // algemeen// the failings in a collaborative 'Stijl' // oh shit...

advertenties 02 | Werken bij het Rijk 03 | Schüco 25 | Building Your Future 29 | Heraklith 38 | Bolidt Kunststoftoepassing B.V. 39 | GTI Group kaft | Continu Engineering drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage omslag Roderick Trompert

van de voorzitter Eva Dubbelboer Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.

Ons bestuursjaar zit er al weer op. Een jaar met hoogtepunten

bestuur 114 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Eva Dubbelboer secretaris: Maaike Lina penningmeester - pr: Roderick Trompert onderwijs bachelor: Jurgen Beliën onderwijs master: Bas Wetzel paviljoen: Suzanne Vis evenementen: Bram Harding

paviljoen wat maar niet af kwam, met een mooie nieuwe huisstijl

adres D.B.S.G. Stylos Faculteit Bouwkunde Berlageweg 1, kab. 1.01 2628 CR Delft

puinhoop van gemaakt afgelopen jaar... Nouja eigenlijk heeft de

telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet info@stylos.nl http://www.stylos.nl lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475 Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.

Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413

en dieptepunten. Een jaar met een fantastische bkbeats en een en een verschrikkelijke brand, met gezellige commissies en een voorzitter die een groot deel van het jaar ziek was.

Rood heeft het stokje inmiddels overgenomen van paars. Zij zullen de puinhopen van paars moeten opruimen. En we hebben er een brand, of nee de sloop, er een puinhoop van gemaakt.

Ik wil mijn hele bestuur bedanken voor een heel mooi Stylos jaar!

Ten eerst Maaike, die mijn taken heeft waargenomen tijdens mijn lange ziek zijn. Roderick, die tot het einde toe met even veel energie, enthousiasme en toewijding aan Stylos bleef werken (en nog steeds werkt). Jurgen, die altijd kritisch bleef nadenken, zodat we nooit in 'zo is het altijd geweest' bleven steken. Bas, die naast zijn onderwijstaken ook nog eens keihard aan het paviljoen heeft gewerkt dit jaar. Suus, die altijd vrolijk bleef. En Bram, die met zijn commissie de laatste onvergetelijke bkbeats in het oude gebouw neerzette. Als laatste wil ik Maria nog heel erg bedanken. Zij stond altijd voor ons klaar met goede adviezen en heeft ons door de moeilijke tijden geholpen.

Dank jullie wel voor een onvergetelijk jaar!

26

16

32

20 12

10

30

8

stylos 4 Scandinavië

23 2000 years after the fire

Eva Dubbelboer

Rosemarie Krautheim

7 SteeOwee 2008

26 Europees aanbesteden

Hens Zoet

Roderick Trompert

8 stylos 115

30 paper-architecture

bestuur 115

Stefan Bogaard

10 thematiek en invalshoek Jurgen Beliën, Joep Kuys

algemeen

12 stylos twee punt nul

32 the failings in a collaborative 'Stijl'

Roderick Trompert, Jurgen Beliën

Laura Maasry

14 future faculty workshop

37 oh shit...

Rosemarie Krautheim

Peter Rosmulder

dialoog

40 get inspired Hans Culp

16 de woonwijk van overmorgen Peter Rosmulder

20 if photos could talk...

Rosemarie Krautheim

inhoudsopgave

1

Accountancy, Bedrijfswetenschappen, Bestuur en Beleid, Personeel en Arbeid, Sociaal Pedagogische Hulpverlening, Technische Bedrijfskunde, Verpleegkundige, Werktuigbouwkunde, Bewegingstechnologie, Bouwkunde, Facilitaire Dienstverlening, Fiscale Economie, Bestuurskunde, Business Administration, Communicatie, Beleid en Management, Economie, Economische Geografie, Fiscale Economie, Informatiekunde, Management, Organisatie en Communicatie, Marketing Management, Nederlands Recht, Public Management and Policy, Arbeidsrecht, Bedrijfsrecht, Politicologie, Architectuur, Mechanical Engineering, Technische Wiskunde, Psychologie, Sociologie, Bestuur en Beleid voor Professionals, Bestuurskunde, Criminologie, Fiscaal Recht, Informatierecht, Internationaal en Europees Recht, Milieurecht, Nederlands Recht, Nederlands Strafrecht, Privaatrecht, Publiekrecht, Rechtsgeleerdheid, Staats- en Bestuursrecht, Publiek Management, Recht, Bestuur en Management, Sociale Geografie, Algemene Cultuurwetenschappen, Arabische taal, Archiefwetenschap, Bedrijfscommunicatie, Christendom en Islam, Communicatie- en Informatiewetenschappen, Europese Studies, Geschiedenis, Godsdienstwetenschap, Informatiekunde, Journalistiek, Kunst- en Cultuurwetenschappen, Kunstgeschiedenis, Literatuurwetenschap, Maatschappijgeschiedenis, Media & Maatschappij, Nederlandse Taal, Nieuwe Media, Religiestudies, Taalwetenschap, Bedrijfseconomie, Bedrijfskundige Informatica, Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek, Chemische Technologie, Civiele Techniek, Commerciële Economie, Culturele en Maatschappelijke Vorming, Elektrotechniek, Management, Economie en Recht, Biomedische Technologie, Civil Engineering & Management, Computer Science, Milieugerichte Materiaaltechnologie, Milieukunde, Informatica en Informatiekunde, Leraar VO 1e graad Lichamelijke Oefening, Voeding en Diëtiek, Theologie, Vertalen, Sportbeleid en Sportmanagement, Strategisch Human Resource Management, Vastgoedkunde, Wijsbegeerte, Cultuurwetenschappen, Sociale Wetenschappen, Arbeids- en Organisatiepsychologie, Beleid, Communicatie en Organisatie, Bestuurskunde, Communicatiewetenschap, Criminologie, Grafische Vormgeving, Hogere Informatica, Informatiedienstverlening en –management, Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, Culturele Antropologie, Culturele Geografie, Gezondheidspsychologie, Internationale Betrekkingen, Klinische Psychologie, Media & Maatschappij, Medische Psychologie, Milieu-maatschappijwetenschappen, Orthopedagogiek, Pedagogische Wetenschappen, Planologie.

Er is geen studierichting te bedenken waarmee je bij ons niet aan de slag kunt.

Weet jij al wat je gaat doen na je studie? Jij en het Rijk kunnen een mooie combinatie zijn. Jouw frisse blik op verschillende terreinen geeft ons weer nieuwe interessante inzichten en oplossingen. En wij kunnen door middel van onze kennis en opleidingen jouw kennis weer verbreden.

De beleidsterreinen bij het Rijk zijn enorm gevarieerd: veiligheid op straat, afvalbeheer, wachtlijsten, internetcriminaliteit, klimaatverandering, voedselveiligheid, infrastructuur en nog veel meer. Er werken onder meer economen, ingenieurs, juristen, sociaal wetenschappers, financieel deskundigen, taalkundigen, ICT’ers en filosofen. Het Rijk is een van de grootste en meest diverse werkgevers van Nederland; je kunt dus alle kanten op. Nieuwsgierig? Kijk dan op onze website wat je mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld bij ‘stages/afstuderen’ of ‘vacatures’.

Of word jij een van onze nieuwe rijkstrainees?

;d[h]_[ X[ifWh[d [d ;d[h]_[ m_dd[d :[ m[h[bZ l[hWdZ[hj$ =hedZije\\[d mehZ[d iY^WWhi[h" Z[ [d[h]_[fh_`p[d ij_`][d$ :[ [d[h]_[# XWbWdi lWd [[d ][Xekm mehZj ij[[Zi X[bWd]# h_`a[h$ IY^ Ye X_[Zj ^_[hleeh _ddelWj_[l[ efbei# i_d][d c[j ^[j j^[cW ;d[h]o 1 [d[h]_[ X[ifWh[d [d [d[h]_[ m_dd[d c[j Z[ ^ee]ij[ [_i[d WWd WkjecWj_i[h_d]" l[_b_]^[_Z [d Z[i_]d$

IY^ Ye D[Z[hbWdZ 8L mmm$iY^k[Ye$db

> j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[

De Grote Reis van Stylos ging dit jaar naar Scandinavië. Met 23 studenten en 1 docent hebben we in 3 minibusjes een rondreis door Denemarken, Zweden en Noorwegen gemaakt in 3 weken tijd.

Scandinavië Eva Dubbelboer

Denemarken

gelukkig konden ze nog wel regelen dat iemand anders de kerk voor

Donderdag 24 juli vertrokken we ’s avonds richting Denemarken.

ons zou openen zodat we er toch nog binnen konden kijken. Bij de

We reden de hele nacht om de volgende ochtend om 10.00 in

Mortensrud kerk aangekomen bleek wel waarom ze ons ‘vergeten’

Kopenhagen meteen fris en fruitig een project te bezoeken, Bikuben

waren, de detaillering was om je voor te schamen. Het leverde wel

studentenwoningen van Aart Architecten. In kopenhagen zijn we

veel mooie foto’s op van hoe het vooral níét moet. Bij JVA (Jensen

vier dagen gebleven. We hebben een dag projecten ten noorden

Vigneas Architecten) hadden ze gelukkig wel op onze komst gerekend

van Kopenhagen bezocht, waaronder het kunstmuseum Louisiana

en kregen we een mooi rondleiding in het bureau.

en de Fredensborg woningen van Utzon. In de stad zelf hebben

Op donderdag 7 augustus zijn we via het Vikingskipet (Olympische

we bijvoorbeeld een rondleiding bij de Opera gehad en hebben

schaatsbaan) en het Hedmarksmuseet in Hamar, naar het Art Museum

mensen van het architectenbureau BIG ons een dag op sleeptouw

en de Olympic Skijump in Lillehammer gegaan. Na deze sportieve

genomen.

dag zijn we geëindigd in Borgund, een paar hele kleine huisjes in een groot dal met verder niets. De volgende dag begon het sporten

Zweden

pas echt. Toen zijn we, na de Stavekirke bezocht te hadden, met een

Aan het einde van de middag op maandag 28 juli maakte we de

trein de bergen in gegaan om een prachtige wandeling van 21.5 km

oversteek naar Zweden over de Oresundbrug en kwamen we aan

naar beneden te maken. Het was een schitterende wandeling, maar

in Malmö. De volgende morgen zijn we bij de Turning Torso van

de volgende dag liep iedereen mank van de spierpijn.

Calatrava gaan kijken, waarna we doorgereisd zijn naar Motala.

De volgende dag moesten we een heel stuk rijden naar Bergen. We

Hier hadden we een hostel direct aan het meer, echt fantastisch.

hebben op weg naar Bergen een stuk van een toeristische route

We hebben daar heerlijk gebbqd, gezwommen en een kampvuur

genomen, met mooie watervallen en uitkijkpunten over de fjorden.

gemaakt, écht vakantie! De volgende ochtend hebben we een

In Bergen vielen we met onze neus in de boter. De Tall Ship Race was

bezoek aan de sluizen van Motala gebracht en hebben toen onze

daar, het was de drukste maar gezelligste dag van het jaar. Maar we

reis richting Stockholm vervolgd. Die middag kwamen we aan in

konden niet te lang feesten, want de volgende morgen moesten

Stockholm, daar zijn we bijna 3 dagen gebleven. In Stockholm zijn

we op tijd weer op om te vertrekken richting de Preikestolen. Daar

we bij architectenbureau White langs geweest, die het gebouw waar

stond ons weer een zware wandeling te wachten, maar die werd wel

hun eigen bureau in zit hebben ontworpen. En uiteraard hebben we

beloond met een adembenemend uitzicht over de fjord.

de klassiekers bekeken; het stadhuis, de bibliotheek van Asplund en de Woodland begraafplaats van Asplund en Lewerentz.

Denemarken De volgende dag was het weer tijd om richting Denemarken te reizen.

We bezochten niet alleen moderne architectuur; we zijn ook de geschiedenis in gedoken bij het vikingschepen museum en het Noorse volksmuseum.

We hebben vanuit de busjes nog de hele dag kunnen genieten van het prachtige Noorse landschap, maar die avond zijn we toch echt met de boot naar Denemarken overgestoken. Na nog een stukje rijden kwamen we aan in Aarhus. Na alle natuur in Noorwegen hebben we toen nog één dagje onze architectuur harten kunnen ophalen aan

Noorwegen

alle prachtige projecten in Aarhus. Hier hebben we onder anderen het

Op zaterdag 2 augustus moesten we Zweden al weer verlaten om

stadhuis en de universiteit bekeken, ook hebben we een bezoekje aan

naar Oslo te vertrekken. Oslo bekeken we in vier dagen tijd. In deze

3xN gebracht. Na een laatste avondmaal met de hele groep moeten

vier dagen bekeken we het nieuwe architectuur museum van Sverre

we toch echt weer vertrekken richting Delft, waar we de volgende

Fehn, zijn aller laatste bouwwerk, we bezochten de ijsberg, oftewel

ochtend in alle vroegte bij bouwkunde aankwamen.

de nieuwe Opera van Snohetta. Maar we bezochten niet alleen moderne architectuur, we zijn ook de geschiedenis in gedoken

Het was een lange (we hebben ruim 5000 km gereden), intensieve,

bij het vikingschepen museum en het Noorse volksmuseum. Ook

interessante, gezellige en enerverende reis. Alles is goed verlopen en

bezochten we twee architecten bureaus, JSA en JVA. Bij JSA (Jensen

iedereen heeft er volop van genoten, het was een succes!

Skodvin Architecten) waren ze ons door de vakantie drukte helaas vergeten. Ze zouden ons meenemen naar de Mortensrud kerk,

4

stylos // dialoog // algemeen

stylos // dialoog // algemeen

5

algemeen programma Scandinavië Grote Reis do. 24 juli - ’s avonds vertrek vanuit Delft

periode van 24 juli tot en met 13 augustus (3 weken)

vr. 25 juli - Kopenhagen ma. 28 juli - Kopenhagen en Malmö

locatie

di. 29 juli - Malmö en Motala

Denemarken, Zweden en Noorwegen

wo. 30 juli - Motala en Stockholm za. 2 aug - van Stockholm naar Oslo do. 7 aug - Hamar en Lillehammer

De Stylos grote reis werd mede mogelijk gemaakt door:

vr. 8 aug - Borgund za. 9 aug - Aurland en Bergen zo. 10 aug - Stavanger en Preikestolen ma.11 aug - van Preikestolen naar Aarhus di. 12 aug - Aarhus, ’s avonds vertrek naar Delft wo.13 aug - ’s ochtends aankomst in Delft

6

stylos // dialoog // algemeen

MT&V Technisch ontwerpbureau MR7 ViS detachering Brink Groep

Onder een iets andere setting dan normaal vond dit jaar wederom de SteeOwee plaats, het kennismakingsweekend voor nieuwe bouwkunde studenten. Geen liedjes zingen in zaal A of barbequeen voor de faculteit dit jaar. Maar wel een camping gevoel op BK city.

SteeOwee 2008 Hens Zoet

Dit jaar begon de SteeOwee weer traditiegetrouw op vrijdagochtend.

Om al beetje in het nieuwe bouwkunde gevoel te komen werden de nieuwe studenten al meteen de eerste dag van hot naar her gestuurd. Na een ontvangst op BK city vervolgenden 240 eerstejaars, 46 mentoren, de SteeOweecommissie en het oude en nieuwe Stylos bestuur hun weg naar Civiel voor een introlezing. Na inspirerende woorden van Hans de Jonge en Warwick Butterfield begon de workshop. De feniks bouwkunde stond centraal. Er werden dus ook prachtige vliegers gemaakt en aan het eind van de dag de lucht in gelaten. In de avond gingen de eerstejaars met hun mentoren mee naar huis voor een studentikoze maaltijd. De avond werd afgesloten met een feest op de Rotterdamseweg.

De Zaterdag begon vroeg om snel door te kunnen naar Den Haag.

In Den Haag zijn alle architectonische hoogstandjes bekeken, zoals

Vliegerworkshop // Bas Wetzel

het Stedelijk, het stadhuis en de tweede kamer. Na een lunch op het Malieveld, fietste de stoet weer terug naar Delft voor een bouwkundig verantwoord ruilspel. De opdracht was namelijk een lineaal te ruilen voor meubels voor de Julianalaan. Het nieuwe Styloshok is weer wat meubilair rijker. Na een exotische maaltijd op BK city barstte het feest weer los op een mooie locatie in het centrum van Delft.

De zondag begon lekker rustig om de eerstejaars een beetje uitgerust aan de Owee te kunnen laten beginnen. Na een ontbijtje konden de eerstejaars hun mentoren beter leren kennen door middel van een spannend spellenprogramma, geheel verzorgt door de mentoren. Na een snelle vorming van de Oweegroepen liep de SteeOwee moeiteloos over in de Owee. Maandagochtend kwam iedereen nog eenmaal samen om de liederen van bouwkunde te verfrissen. De faculteitsstrijd in de aula verliep erg goed. De nieuwe bouwkunde studenten hebben Delft even goed laten horen wie ze waren!

Vliegerworkshop // Bas Wetzel

De SteeOweecommissie heeft enorm genoten van het weekend. Een paar gebroken tanden en een verzakte bus daargelaten was het een weekend om zeker weer te herhalen! //

SteeOweecommissie 2008// Hens Zoet

stylos // dialoog // algemeen

7

stylos 115 bestuur 115

Alexandra de Jong Voorzitter // alexandra@stylos.nl

Koen Kegel Penningmeester, Publieke Relaties // koen@stylos.nl

De start van ons Stylosjaar verliep wat minder soepel dan gehoopt: van het 115e bestuur ben ik tot nu toe de enige die in de afgelopen Met mijn taak als PR commissaris zal het een uitdaging zijn de

weken niet in contact is gekomen met een dokter. Hopelijk hebben

komende tijd alle studenten te bereiken op de verschillende locaties.

we onze portie ellende nu gehad, want we zullen dit jaar voor vele

Maar de verplaatsbare en duidelijk zichtbare Stylos zuilen die we

uitdagingen komen te staan! Het wordt een bijzonder jaar voor Stylos

hebben laten maken, zullen dit jaar hopelijk als herkenningspunt

en Bouwkunde in het algemeen. Als voorzitter heb ik de taak om het

dienen voor de studenten tijdens onze promo acties. Om te zorgen

allemaal in goede banen te leiden. Dit lijkt me een prachtige taak en

Stylos dit jaar weer financieel gezond afsluit, ga ik een uitgebreide

ik weet zeker dat we er samen een geweldig jaar van gaan maken!

database met sponsoren te maken, die voor iedere commissie

Janneke Rutgers Secretaris & Bookshop // janneke@stylos.nl

beschikbaar zal zijn wanneer sponsoren gezocht worden.

Hens Zoet commissaris excursies // hens@stylos.nl

Nooit had ik gedacht dat het bestuur Stylos misschien wel iets voor mij zou zijn, tot de vraag hierover in mei kwam. Na twee jaar intensief Van ons zessen ben ik het meest op stap. Ik wordt namelijk aankomend

studeren leek het me wel wat om een jaar iets anders te gaan doen.

jaar commissaris excursies! Ik ben Hens Zoet, derdejaars bouwkunde.

Bezig blijven met Bouwkunde en ondertussen het ontwikkelen

Op mijn programma staat natuurlijk het organiseren van excursies.

van bestuurlijke vaardigheden samen met nog enthousiaste 5

Dit wordt breder dan voorgaande jaren. Niet alleen architectuur maar

medestudenten leek mij een prachtige invulling. Naast het lezen van

ook bijvoorbeeld de andere drie richtingen, cultuur zoals muziek

de post zorg ik er dit jaar ook voor dat jullie iets te lezen hebben en

en musea en sport. Verder ga ik me bezighouden met de integratie

ben dan ook eindverantwoordelijk voor de Bookshop.

tussen Stylos en de bouwkunde studenten (onderling). Ik zou jullie

Yannick Braat comissaris onderwijs // yannick@stylos.nl

graag een keer ontmoeten: op Stylos of op een mooie excursie!

Romy Krautheim commissaris lezingen en debat // romy@stylos.nl

Als commissaris onderwijs zal mijn taak dit jaar voornamelijk gericht zijn op het in de gaten houden van de veranderingen in de bachelor

8

When I graduated 2 years ago in Düsseldorf, I had already heard from

en natuurlijk de verhuizing naar de Julianalaan en de problemen

Stylos and I wanted to come to Delft. Although I still speak and write in

die dat oplevert voor studenten. Het verzekeren van genoeg vaste

English, I understand Dutch quite well and I'm working on improving

computers, besprekingen met master- coördinatoren over de eisen

it. I'm the contact person for international students and I will regularly

die zij aan hun studenten stellen en het opzetten van internationale

meet with the international work group of ORAS. As the 'Commissaris

stageplaatsen zijn dingen die op mijn To -Do lijst staan.

Lezingen & Debat’ I take care of our Stylos magazine Pantheon,

Een van de grootste doelstellingen dit jaar wordt om de afstand voor

different Lecture series, Student Debates, for Students to discuss their

de bouwkunde student te verkleinen, naar STYLOS, naar de faculteit

projects and an Architecture conference on Sustainability.

en naar het buitenland!

stylos // dialoog // algemeen

nederlands

zijn we te vinden achterin Tent 4. Kom gerust langs, we willen jullie

Stylos kleurt rood dit jaar! Brandweerwagenrood zelfs…

graag leren kennen! We hopen ook dit jaar weer op veel enthousiaste

Rood valt goed op tussen al het Delfts- en TU-blauw. Op elke faculteit

commissieleden die ons willen helpen er een spetterend lustrumjaar

zie je op het moment wel bouwkundestudenten rondlopen. We

van te maken!

zitten dit jaar overal en daarom kunnen we jullie hulp extra goed

Kom even langs!

gebruiken! Wij zullen erg ons best gaan doen om dit jaar zo zichtbaar

english

mogelijk voor jullie te zijn. Houd onze mooie nieuwe website in de

This year, Stylos is Red. Firefighter Red. Red stands out from all the

gaten! We gaan er dit jaar onze schouders onder zetten om hem flink

“Delft Blue” and TU Blue; As we’re all so spread out, we need your

up-to-date te houden. Elke week zal er een nieuw stukje op staan van

help more than ever! Start by looking at our awesome new webpage!

één van de bestuursleden, zodat jullie ook weten waar wij allemaal

We will work on keeping it up-to-date. Every week we want to place a

mee bezig zijn. Bovendien krijgen alle commissies een eigen plekje

new article from one of the Board members, so that you know what

op de site, waar ze hun eigen activiteiten kunnen aankondigen. Er

we are doing. There will be photos of the most interesting Stylos

zullen foto’s op komen te staan van de leukste Stylos-activiteiten

activities, and you can set up your own profile on the site. In addition,

en het is mogelijk om je eigen profiel aan te maken. Zeker een

each committee gets its own section of the website where they can

bezoekje waard dus! Omdat we zo verdeeld zijn heeft Stylos des te

announce their activities. It’s definitely worth visiting! Since we are

meer de belangrijke functie om bouwkundestudenten te verenigen.

so spread out, it’s the role of Stylos to help architecture students to

We willen dat bouwkundestudenten genoeg gelegenheid krijgen

connect with each other. We want to give you the opportunity to

elkaar te ontmoeten. Studenten uit de verschillende semesters,

meet your fellow students, including those from overseas and from

en zeker ook de vele internationale studenten, willen we proberen

other years. Being a member of Stylos is the perfect opportunity

met elkaar in contact te laten komen. We hopen dat jullie inspiratie

to meet, talk with, and inspire each other! Our aim this year is to

bij elkaar op kunnen doen en flink met elkaar in discussie kunnen

promote the international character of Stylos. For the first time in

gaan! We gaan extra ons best doen om interessante lezingen te

Stylos history there is an international student in the Board! Another

organiseren met eventueel daarop aansluitende debatten.

We

aim is to broaden the range of Stylos activities. Whereas last year

willen het internationale karakter van Stylos meer benadrukken. Er

the emphasis was on architecture only, this year we want to include

zit dit jaar zelfs voor het eerst sinds de geschiedenis van Stylos een

the whole range of students involved with the faculty, such as those

internationale student in het bestuur! Een ander doel voor dit jaar

in Urban Planning, Building Technology and Real estate & Housing.

is het verbreden van de activiteiten van Stylos. Waar in het verleden

However, we also want to broaden our range of activities. We will do

vaak de nadruk werd gelegd op architectuur, willen we extra aandacht

our best to organise interesting lectures, followed by debates; we

geven aan de andere interesses van bouwkundestudenten. Hierbij kan

want to take you to museums, theatres, and to other cultural events.

je denken aan stedebouwkunde, bouwtechniek en volkshuisvesting,

And of course we will, as always, be representing you the student.

maar we willen het eigenlijk nog breder trekken. We willen met jullie

Just stop by if you are having difficulties with your studies, problems

naar musea, het theater en andere culturele instellingen. Een leuke

with the course, or just looking to have a good time. Until we take

manier om medestudenten te leren kennen en extra inspiratie op te

up residence in our new “street” in the Julinalaan building, you can

doen! En natuurlijk willen we er, net als ieder jaar, weer actief voor

find us at the very back of Tent 4. Just stop by – we’d love to meet

jullie zijn. Kom langs op Stylos als je moeilijkheden ondervindt in het

you! As with every year, we are also hoping to find many enthusiastic

onderwijs, maar zeker ook als je even op zoek bent naar gezelligheid.

future committee members who want to help us create a spectacular

Totdat we ons mogen vestigen in de nieuwe Straat in de Julianalaan,

Lustrum year. Please let us know if you are interested. //

Just stop by!

stylos // dialoog // algemeen

9

Zoals in de vorige pantheon// te lezen was vond eind mei de workshop Decorontwerp plaats.

De positieve reacties en resultaten roepen de vraag op of zulke thematische vingeroefeningen geïntergreerd moeten worden in het reguliere onderwijs.

thematiek en invalshoek Jurgen Beliën Joep Kuys Terwijl de workshopcommissie nog volop aan het brainstormen was

De bedoeling van de workshop was om een alternatief te ontwerpen

over wat te doen het afgelopen jaar, kwam er een brief binnen van het

voor het decor van de adaptatie van Shakespeare's Troilus en Cressida

Noord Nederlands Toneel. De toneelgroep geeft vaker workshops aan

door regisseur Floris van Delft. Het eigenlijke decor van dit stuk was

scholen, maar het leek hun interessant om dit een keer met studenten

van de hand van Niek Kortekaas.

te doen. De vraag aan Stylos was of wij mee wilde werken aan een workshop in de themaweek 'Delfts Rood' in theater de Veste.

Architectuur

Samen met NNT is vervolgens een programma samengesteld dat

Scenografie is ook architectuur, er zijn maar kleine verschillen tussen

anderhalve week in beslag nam. In deze week zouden verschillende

het ontwerpen van een gebouw en het ontwerpen van een decor.

personen werkzaam in de wereld van het decorontwerp en de

Het meest in het oog springende verschil is dat een decor in de eerste

decorbouw, zoals regisseur, decorontwerper en decorbouwer, hun rol

plaats ontworpen wordt om gezien te worden, en maar voor een

uitleggen en vanuit hun kennis sturing geven aan onze ontwerpen.

beperkte groep personen om zich in te begeven. Dit in tegenstelling tot een gebouw, waar men vooral let op hoe mensen zich er doorheen verplaatsen. Daarnaast is het gebruik van de ruimte bij theater vooraf vastgelegd. Een ander verschil is dat een decor bijna per definitie een verwijzende of symbolische betekenis heeft. Een gebouw is een gebouw, maar een decor kan van alles voorstellen.

De focus van decorontwerp ligt dus ten opzichte van de meeste architectuuropdrachten aan de faculteit meer verschoven naar het beeldende aspect. Dit geeft studenten de kans om zich meer bewust te worden van dit aspect.

Werkwijze Het verschil in focus werd al snel duidelijk bij de rondleiding die wij kregen bij het decorbouwatelier Vorm & Decor in Rotterdam.

Veel decorontwerpen komen binnen als maquette of verzameling maquettefoto's. De technische realisatie is veelal voor de decorbouwer om uit te zoeken.

Decor Stef Bogaerts & Wouter Trompert// Jasper Weck

Het eerste begeleidingsmoment, met Niek Kortekaas, illustreerde ook een werkwijze afwijkend van de onze. Hoewel dit begeleidingsmoment vroeg in het proces plaatsvond, hadden veel deelnemers wel al verschillende ruimtelijke ideeën op papier staan. Volgens Niek Kortekaas was deze stap te snel, konden wij wel zo snel de essentie sfeer van het stuk, gecombineerd met de ideeën van Floris van Delft vertalen in een ruimtelijk beeld?

Een dag later kwam de kritiek van Nikolaas Vande Keere, architect en scenograaf. Hij vond dat de meeste studenten het script nog niet op de juiste manier bestudeerd hadden. Zou al deze kritiek veroorzaakt zijn doordat in ons ontwerponderwijs andere onderdelen dan een uitgebreide analyse van de bedoeling van het programma meer aandacht krijgen?

Presentaties Woensdag 28 mei werden de ontwerpen aan elkaar en aan Floris

Decor Lisette van Amerongen// Jasper Weck

10

stylos // dialoog // algemeen

van Delft, Niek Kortekaas, Christoph Grafe en Boes Diertens, hoofd techniek bij NNT, gepresenteerd. Door de brand op de faculteit is er uitgeweken naar de foyer van theater de Veste. Helaas werd er door de afstand tot de faculteit minder op locatie gewerkt dan gehoopt.

Hierdoor zagen de de meeste deelnemers elkaars maquettes die dag voor de eerste keer.

De resultaten waren verrassend, uiteenlopend van abstract tot zeer metaforisch. Het verschil tussen de Grieken en Trojanen werd veelal uitgebeeld door hoogteverschillen en het contrast tussen luxe en armoede.

Decor Marloes van der Pols & Pim Schachtschabel// Jasper Weck

Relatie met onderwijs Zoals eerder genoemd levert de focus op de (uit)beeldende eisen van een decor een breder besef van het domein van architectuur op.

Vandaar dat deze workshop een zeer goede bijdrage kan leveren aan de vorming van architectonische ontwerpers en de kwaliteit van het onderwijs aan onze faculteit.

Verschillende personen betrokken bij het onderwijs in Masterfase merken op dat de studenten steeds minder goed kunnen ontwerpen.

Michiel Riedijk pleitte bijvoorbeeld onlangs in de B_Nieuws voor veel meer architectuuronderwijs in de Bachelor om het niveau in de Master op te kunnen schroeven. Het is waarschijnlijk echter beter om een andere benadering te zoeken. Leren ontwerpen bestaat uit veel oefenen en dingen van verschillende richtingen bekijken. Daarom zouden Bachelorstudenten beter meerdere kleine ontwerpopgaves

Decor Jurgen BeliĂŤn// Jasper Weck

moeten krijgen per semester, elk vanuit een andere invalshoek, voordat zij een complexe opdracht krijgen waarbij verschillende disciplines elkaar gaan tegenspreken.

De decorontwerp workshop zou een perfect onderdeel kunnen zijn in deze constructie. Het zorgt ervoor dat studenten zich vooral kunnen storten op het spelen met metaforen en de betekenis van vorm, kleur en materiaal.

De hier afgebeelde resultaten van de workshop geven aan dat in minder dan twee weken het mogelijk is een korte ontwerpopgave af te sluiten met een tastbaar resultaat. Hierbij maakt het niet uit of de student eerste of zesdejaars is. //

Decor Alexandra de Jong & Joep Kuys// Jasper Weck

Decor Crispijn van Sas & Marius Grootveld// Jasper Weck

stylos // dialoog // algemeen

11

In navolging van websites als ah.nl en ns.nl, is ook stylos.nl vernieuwd. Na een jaar lang ontwikkelen zijn we al een heel eind op weg naar een ware 'web 2.0' community-website.

stylos twee punt nul Roderick Trompert Jurgen Beliën Het plan voor een nieuwe website bestond eigenlijk al een jaar of

We hadden het geluk aardig wat kennis in huis te hebben binnen het

twee. De vorige website dateert van bestuur 110 (2003), en er waren

bestuur, waardoor we geen extra partijen hoefden te betrekken bij

inmiddels een aantal eisen waar de huidige website niet meer aan

de realisatie.

voldeed. Zo was het bijwerken van nieuwsitems op de website een hels

12

karwei, wat het onaantrekkelijk maakte voor een bestuur om hem up-

De doelstellingen waren duidelijk: het moest een website worden die

to-date te houden. Maar ook nieuwe foto's of agenda items toevoegen

makkelijk bij te houden is, hij moet user-generated zijn; commissies

was niet te doen zonder degelijke handleiding. Het kostte simpelweg

houden zelf op een eigen pagina bij wat zij voor een activiteiten

teveel tijd. Daarbij was het zogenaamde 'content-management'

organiseren, en hij moet voor volgende besturen redelijk gemakkelijk

systeem alleen te benaderen via Internet Explorer. Niet een gewenste

aan te passen zijn.

situatie in een tijd waar Safari en Firefox sterk in populariteit winnen.

Wanneer we doorspoelen naar het heden, zijn al deze doelstellingen

Tijd dus voor een nieuwe website. De aanzet was afgelopen jaar al door

reeds bereikt. De oude website heeft inmiddels plaats gemaakt voor

het 113e bestuur gegeven. Zij hadden een PvE opgesteld en hadden

het nieuwe ontwerp. Maar we zijn nog niet klaar: we hebben nog

al verschillende scenario’s bedacht voor hoe het goed uitgewerkt zou

steeds ideeën voor nieuwe features en spannende samenwerkingen

kunnen worden. Met dit PvE zijn we een jaar later aan de slag gegaan.

en zullen er het komende jaar aan door blijven werken.

stylos // dialoog // algemeen

Homepage

Wat nog te verwachten?

De homepage is ontworpen als een etalage voor informatie uit

Zoals we al aangaven hebben we nog aardig wat plannen. Hieronder

verschillende delen van de website. Het is opgebouwd uit een aantal

een kort overzicht van wat je de komende tijd nog kan verwachten.

standaard elementen; zoals een hoofdmenu om te navigeren, een diavoorstelling van zogenaamde ‘featured items’, waar met grote afbeeldingen de meest actuele activiteiten of berichten aangeprezen worden, en een rechter kolom met verschillende tabbladen voor nieuws, agenda, poll’s en chatbox. Onderaan is natuurlijk ook nog ruimte voor sponsoren van Stylos.

Profiel pagina’s Iedereen die zich reeds heeft geregistreerd op de Stylos website, heeft

Commissie pagina’s

een eigen profiel pagina gekregen. Momenteel is dit niet meer dan een

Een commissie kan op zijn eigen pagina een activiteit aanmaken. De

overzicht van een aantal persoonlijke gegevens, van geboortedatum

datum wordt dan vervolgens automatisch aan de agenda toegevoegd,

tot de vereniging waar je eventueel lid van bent.

en het bericht zal als nieuwsitem op de homepage verschijnen.

Dit willen we in de komende tijd gaan uitbreiden. Ons doel is om

Vervolgens kan deze activiteit nog extra aandacht gegeven worden

iedereen de mogelijkheid te geven zijn profielpagina te personaliseren

door de activiteit als ‘featured item’ in de diavoorstelling op de

met de ontwerpprojecten die je gedurende je studie geproduceerd

homepage terug te laten komen.

hebt. Een soort portfolio.

Elk commissie lid heeft toegang om op zijn eigen commissie pagina

Een leuke manier om van elkaar eens te zien wat de ander ontwerpt.

berichten, foto-albums of activiteiten aan te maken en te wijzigen. Hij

Ook in algemeen: wat er nou zoal bedacht en uitgewerkt wordt op

of zij heeft hier ook de mogelijkheid te communiceren met andere

onze faculteit.

leden van de commissie via een eigen chatbox. We zijn nog bezig om mogelijkheden van een file-exchange uit te zoeken. //

www.stylos.nl Flickr.com Uiteraard is een site van een studievereniging niet compleet zonder foto album waarin je alle activiteiten terug kan kijken. Het heeft ons enige tijd gekost om een goede oplossing te vinden voor de enorme hoeveelheden foto’s die we graag willen plaatsen. We hebben nu een manier gevonden om foto’s van een flickr account te koppelen aan de stylos website. Binnenkort zijn alle foto’s weer online te bekijken!

Mimoa.eu Dit is een mooi voorbeeld van de samenwerkingen die we opgestart zijn. Mimoa is een website die zich specialiseert in moderne architectuur in europa, en vooral ook waar deze te vinden is (zie pantheon// avontuur). De samenwerking zal twee kanten op werken: Stylos organiseert veel architectuur excursies, en bezoekt en fotografeert daarmee veel bijzondere architectuur. Deze kunnen we op mimoa.eu toevoegen. Andersom kunnen we downloadbare gidsen van Mimoa gebruiken op excursies, en delen van de Mimoa site integreren in de stylos website. Bijvoorbeeld door informatie van projecten te laten zien die we bezoeken op onze excursies, of door de ‘mi was here’ of ‘mi favorites’ functies van mimoa te koppelen aan je Stylos profiel pagina: zodat iedereen kan zien welke gebouwen jij al bezocht hebt, en wat jouw favorieten waren. stylos // dialoog // algemeen

13

At the Biennale a special dialogue was created, a dialogue between Students from other faculties and different countries. An online exhibition with more photos and the participants' opinions can be found on stylos.nl

future faculty workshop Rosemarie Krautheim

A group of 15 students from the TU Delft Architecture faculty, 5 students from the Industrial Design faculty and 5 students from the University of St. Petersburg Russia, some participants from Italy and other countries were divided into groups. Each team was facilitated by one industrial designer. In three hours the groups developed ideas and a “scratch” vision around the new faculty of Architecture. This was according to the motto, use whatever you have. To show the results the participants used Biennale garbage, magazines and plastic cans to create their concept models. All different groups came up with 5 approaches on the topic.

Group 1: Fun palace faculty Group 2: Be hive – community buzzing with creative energy Group 3: Conversion > dispersion – flexible spaces Group 4: Inside > outside – the creative chaos Group 5: The tree of Architecture – grows with its departments and actions Facilitating an Industrial Designer’s apporach: (by Ricardo Meija and Frans van Duijnen from IO TU Delft) The three-hour workshop was divided into three different parts, developing the vision, creating a metaphor and designing a presentation. To develop a vision we let the participants use their five senses from a user-perspective in order to understand the experience and to describe the interaction between people and space.

during the lectures

We use many different techniques and one of them is the approach to understand the user perspective by defining the “personas”. This technique describes in general characteristics, needs, dreams, and wishes of the future actors of this new system. Another technique is the “guided fantasy”. In their fantasy the participants were taken into the new building with their eyes closed. In words and drawings they had to describe what they have seen, heard, smelled, tasted and felt.

With this technique both hemispheres of the brain are used and it stimulates lateral thinking in order to come up with a vision.

For more information look at the online exhibition on Stylos.nl where you can read the particpants reviews on the workshop.For live stream and other info check nai.nl and futurefaculty.org //

Group 5: 'The tree of Architecture'

14

stylos // dialoog // algemeen

Professional review of the Future Faculty Workshop

thema//

dialoog 16 de woonwijk van overmorgen Peter Rosmulder

20 if photos could talk...

Rosemarie Krautheim

23 2000 years after the fire Rosemarie Krautheim

26 Europees aanbesteden Roderick Trompert

30 paper-architecture Stefan Bogaard

stylos // dialoog // algemeen

15

Iedereen kent het concept van Wikipedia, de open encyclopedie, waar iedereen aan mee kan schrijven. In de Friese gemeente Smallingerland gaan ze nog een stapje verder. Hier wordt binnenkort de eerste Wiki-wijk ter wereld gerealiseerd.

de woonwijk van overmorgen Peter Rosmulder

Hoe is het idee voor een Wiki-wijk tot stand gekomen?

kwamen we min of meer per toeval uit bij het bureau The Crowds. Dit

Paul Lansen – afd. communicatie gemeente Smallingerland:

is een jong bureau, opgericht door de voormalige hoofden nieuwe

Het project is ongeveer driekwart jaar geleden gestart. Het college van

media van Vara, Tros en VPRO. Die jongens zijn gespecialiseerd in

B&W besloot na een locatiestudie om in zuidelijke richting van het dorp

het opzetten van internetcommunity’s zoals forums, maar ook meer

Opeinde een uitbreidingslocatie te plaatsen. De omstandigheid deed

interactieve communities, web 2.0, wiki’s enz.

zich voor dat wij als gemeente het totale gebied in het bezit hebben.

Dat leek ons wel aardig, dus we zijn met die jongens gaan praten. Zij

Dat maakt het makkelijker om een aantal beslissingen te nemen. Dat

waren heel enthousiast en dat heeft er toe geleid dat ze een plan van

was min of meer aanleiding om een keer iets bijzonders te proberen.

aanpak hebben geschreven. Daar heeft het college ja tegen gezegd

Eigenlijk willen we de wijk van overmorgen, met alle denkbare

en dat betekent dat we nu een woonwijk laten ontwerpen door 'the

innovatieve snufjes, innovatieve mogelijkheden en oplossingen

crowd', door de internetcommunity.

die er maar zijn op alle gebieden. Op het gebied van stedenbouw,

Dat betekent dat in beginsel iedereen daarin mee kan ontwerpen.

architectuur, verkeer, groen, maar ook sociale cohesie, financiering,

Of het nu gaat om bewoners, toekomstige bewoners, omwonende,

beheer van de wijk, procedures; kortom, de wijk van de toekomst.

burgers van Smallingerland, Friezen, Nederlanders, maar zelfs daarbuiten. Iedereen die het leuk vind en die geïnteresseerd is kan

Normaal als je een nieuwe wijk wilt plannen zet je een

mee denken en ontwerpen. Het aardige is dat het daarbij niet alleen

stedenbouwkundige of een stedenbouwkundig bureau aan het werk.

gaat om het ontwerpen, want niet iedereen kan dat of heeft daar zin

Dat bureau gaat tekenen en dat komt dan ergens mee. Maar hoe krijg

in, maar wat iedereen wel kan doen, is het ontwerpproces volgen.

je nu echt dat innovatieve karakter erin? Dat was de vraag. We hebben

Als belangstellende omwonende weet je dus meteen wat de plannen

eerst nagedacht over architectuurinstituten, universiteiten, andere

op dat moment zijn, en kan je eventueel reageren op de gang van

kennisinstellingen, koepelorganisaties en kunstenaars. Uiteindelijk

zaken. Dat maakt het zo bijzonder.

Ontwerp voor de website van de Wiki-wijk

16

stylos // dialoog // algemeen

Eigenlijk is het een beetje een omdraaiing van de gebruikelijke situatie.

Wat zullen de resultaten van de community zijn?

Normaal maken we een stedenbouwkundig plan, daar zet de college

Dat wordt heel spannend. Wat wij hopen dat er gebeurd, is dat er twee

een stempel op en dat kieperen we vervolgens over de schutting.

of drie realiseerbare concepten voor zo’n wijk overblijven. Dan is het

Zowel een bestuurder als een stedenbouwkundige als een ambtenaar

aan het college en daarna aan de raad om daar een keuze uit te maken.

heeft dan de neiging om dat plan te verdedigen. Volstrekt logisch, want

Dit doen we wel, dat doen we niet. Dat moet je wel beargumenteren,

je hebt goed over het plan nagedacht en wil het zoveel mogelijk van

maar uiteindelijk blijft het de bevoegdheid van de raad om een

het plan overeind houden. Je stelt het dus niet ter discussie, maar je

bestemmingsplan vast te stellen over wat er nu wel en niet komt.

gaat zo’n plan op dat moment verdedigen.

Nu beginnen we dus echt van scratch af. Er is niets, alleen maar

Is het niet lastig om aan het einde de keuze voor een variant te

een gebied en de randvoorwaarde dat het om innovatieve ideeën

verantwoorden, als innovativiteit de enige eis is?

moet gaan. Verder is er niets en mag iedereen meedenken, en mee

Ik denk dat dat wel mee zal vallen, maar dat moeten we gewoon

tekenen en mee ontwerpen. En dan hopen wij dat daar uiteindelijk

afwachten. Wij stappen wat dat betreft nu ook in het diepe, het is

een realiseerbaar concept uit komt.

een groot experiment. Ik vermoed dat wel uit te leggen is wat nou de uiteindelijke keuze wordt. In elk geval is het zo, en dat is op zich al

Hoe stelt u zich dat voor?

voor heel veel mensen interessant, dat je gedurende het hele proces

Wij bouwen daarvoor een website: www.wijbouweneenwijk.nl , die

kunt zien wat er precies gebeurt, en welke keuzes er worden gemaakt,

vanaf 2 okt online is. Die lancering vindt plaats in het dorp. Op die

je kunt het echt helemaal volgen.

website vind je veel informatie over het gebied en over het project an sich. Daar staan kaarten op, foto’s van het gebied, interviews met

Hoe voorkomt u dat de community teleurgesteld wordt in de

mensen die er wonen, een promotiefilmpje, iets over de historie van

uiteindelijke keuze van de gemeente?

het dorp, dat soort dingen.

Dat is een van de kernpunten, van de echt moeilijke onderdelen, hoe je om gaat met de verschillende verwachtingen. Dat kun je maar op

Dat betekent dat we nu een woonwijk laten ontwerpen door 'the crowd', door de internetcommunity.

een manier doen en dat is steeds volstrekt helder en duidelijk zijn over wat je met de verschillende bijdragen doet. Het zou natuurlijk kunnen dat het niet leidt tot een echt concept voor een wijk, maar dan leidt het ongetwijfeld tot een paar interessante ideeën. Die kan

Daarnaast is er een ideeënbus. Iedereen kan in de eerste periode, de

je misschien niet op de wijk toepassen, maar misschien wel ergens

eerste drie weken ongeveer, ideeën geven. Door op die ideeën te

anders in de gemeente, of ergens anders in Nederland. Het is nooit

reageren, kan er een discussie plaatsvinden. Dan is het de bedoeling

een verloren discussie. We zoeken op dit moment ook nog naar

om na ongeveer drie weken plangroepen te vormen, op basis van drie

de mogelijkheid om de resultaten van de community publiekelijk

thema’s en elf subthema’s. De bedoeling van deze plangroepen is om

beschikbaar te houden.

de diepte in te gaan. Een groepje mensen vindt elkaar bijvoorbeeld onder het thema architectuur en praat daar over door met elkaar. Een

Want in principe eindigt het project na een half jaar met de

ander groepje vindt elkaar op het thema duurzaamheid, of energie, en

presentatie van de resultaten. De community blijft niet voortbestaan

praat daar over door. Als alles goed gaat worden die plangroepen in

na dat moment?

de volgende fase weer met elkaar verbonden tot een samenhangend

Nee, niet wat ons betreft, maar niets staat de leden in de weg om

concept, zodat er uiteindelijk een aantal verschillende reële concepten

zelf door te gaan natuurlijk. Dat is het aardige van dit soort nieuwe

ontstaan.

communicatiemogelijkheden, dat de regie erover uiteindelijk door de

Dat moet zich afspelen in ongeveer een half jaar. Het is de bedoeling

deelnemers gedaan wordt. Uiteindelijk zijn het de deelnemers zelf die

dat we eind januari de zaak afronden. Als nu blijkt dat er aan het eind

de regie voeren over de communicatievorm, dat is heel bijzonder.

nog allerlei interessante discussies worden gevoerd, dan moet je dat natuurlijk niet af gaan kappen, dan laten we dat nog even door

Wat is nu precies de rol van de gemeente tijdens het proces? Spelen

lopen.

jullie een rol binnen de internetcommunity?

We sturen niet op voorhand. Er zijn geen dingen die niet kunnen omdat

Het vormen van zo’n plangroep, verwachten jullie dat zoiets vanzelf

de gemeente het niet wil. Als iemand binnen de ambtelijke organisatie

gebeurd in de community?

wil reageren op de discussie, dan kan dat, als persoon. Raadsleden

Daar gaan we van uit. We geven natuurlijk wel aan dat het de bedoeling

kunnen ook als raadsleden participeren in het proces. Iedereen die

is en hoe je dat zou kunnen doen. We vermoeden dat die groepen

dat wil mag dat. De rol van de gemeente is faciliterend. Wij bieden de

spontaan zullen ontstaan, aan de hand van de thema’s zie we wel zelf

informatie aan, enthousiastmeren en informeren. Er komt een moment

hebben gekozen. Mocht dat nou niet het geval zijn, dan denken we

dat de gemeente weer in de bestuurlijke sfeer terecht komt, we kunnen

ook wel dat we daar enige regie op kunnen voeren.

nu eenmaal de wet niet veranderen. Dan moet de raad gaan kiezen.

Maar tot die tijd laten wij het proces gaan zoals het gaat. >> stylos // dialoog // algemeen

17

Het enige wat we misschien doen is in de vorm van de community

gerealiseerd, gaan belonen met een straatnaam. Die krijgt dus een

iets bijsturen. Als we merken dat een thema zwaar onderbelicht blijft,

mooi blauw bord. En dat is bij heel grote uitzondering, dat gebeurt

dan kunnen we een deskundige bellen of hij daar wat aandacht aan

eigenlijk verder nergens.

wil besteden op de site.

We monitoren wel wat er gebeurd op de community. Als we denken

Hoe gaat u om met de verschillende groepen belanghebbenden?

dat er in de vorm iets moet veranderen dat zullen we dat aangeven en

Hebben omwonenden bijvoorbeeld meer te zeggen dan

verantwoorden. Er zullen dus geen verborgen agenda’s zijn.

anderen?

Nee, dat is niet zo. Het is wel zo dat wij de inwoners van het dorp

Is het ook niet een risico voor de gemeente? Stel dat er ideeën uit de

speciale aandacht geven. Dus, daar gaat de site online, daar doen we

community komen die de gemeente echt niet goed uit komen?

een feestje, we zorgen ervoor dat iedereen een folder in de bus krijgt

Ja, dat zou een risico kunnen zijn. Daar hebben we het ook heel

met hoe het nu precies werkt en hoe wij er mee om gaan. We roepen

uitvoerig over gehad. We vroegen ons af, moeten we van tevoren

ze ook nadrukkelijk op om mee te denken. We hebben bijna wekelijks

allerlei kaders stellen? Per se zoveel woningen, zoveel sociale

contact met dorpsbelang, zij weten precies hoe de stand van zaken

woningbouw, zoveel vrije kavels, Rode/blauwe dakpannen, tsja…

is. In die zin zorgen we daar wel goed voor. Maar het is niet zo dat ze

Uiteindelijk was de conclusie, we laten dat los. We gaan geen kaders

een zwaardere stem krijgen.

geven, anders dan de grens van het gebied en dat het plan innovatief moet zijn. Dat gebied is wat het is, ongeveer 17 ha. Het moet

Op de site is dus iedereen gelijk?

innovatief zijn, dat voorkomt hopen wij dat er al te klassieke twee

Ja, het is ook niet zo dat we gezegd hebben dat er een groep potentiële

onder een kappers worden neergezet. Voor de rest hebben we het

bewoners is. Wat we wel doen is verschillende deskundigen specifiek

bewust losgelaten. Dat betekent dus dat er dingen zouden kunnen

interesseren voor deze manier van werken. Wij hebben bijvoorbeeld

komen die niet passen in het grotere kader wat de gemeente heeft

contact met de TU, maar ook met de Hanze hogeschool in Groningen

geformuleerd.

en de hogeschool Leeuwarden. Ik weet dat er inmiddels op deze twee kennisinstituten zoveel interesse is dat men gezegd heeft dat

We gaan de persoon of de groep met het beste idee belonen met een straatnaam.

Die krijgt dus een mooi blauw bord.

het misschien leuk is als project voor studenten. Dan kunnen er studiepunten aan gekoppeld worden. Dat geeft dus een soort input vooraf. Je ontwikkelt een soort kritische massa, waarop mensen gaan reageren.

In dat geval heeft het college aangegeven graag met de raad in discussie te willen over dat groter kader. Een voorbeeld: volgens het

Het is bij mijn weten een uniek plan. Zijn er vanuit het bureau The

woonplan van de gemeente kan in Opeinde een uitbreiding plaats

Crowds andere initiatieven die op een dergelijke manier gelopen

vinden met 22 woningen. Stel dat er een fantastisch plan uitrolt, prima

zijn?

passend in de omgeving, duurzaam, innovatief etc, dat uitgaat van 44

Nee, er zijn wel voorbeelden van ‘crowd sourcing’, zoals bij

woningen. Dan gaan wij niet op voorhand zeggen: "dat kan niet".

productontwikkeling. Dell heeft dat een keer gedaan, m&m’s ook.

Firma’s vragen dan aan hun consumenten om hun product te

Het succes van zo’n project drijft natuurlijk op de belangstelling

ontwikkelen. En dat levert dan allerlei ideeën op, waar je dan als

voor het plan. Hoe gaan jullie daarin te werk?

producent iets mee doet of niet.

We proberen op dit moment allerlei groepen belangstellenden te

Maar dat je echt aan co-creatie doet is uniek. Want daar komt het hier

interesseren. Dat doen we door gewoon te bellen, berichten te sturen

op neer, je vraagt aan iedereen ontwerp/plan/bedenk maar mee, op

en lezingen te geven. Ik ben wekelijks ergens in Nederland om mijn

allerlei terreinen. En dan ook op zo’n tamelijk complex product als

verhaal te doen. We proberen nu allerlei mensen erop te wijzen dat

een nieuwe woonwijk, dat is nog nooit vertoond, in ieder geval niet

dit er is en te vragen om mee te doen. Dat doen we door min of meer

bij mijn weten.

gericht mensen of organisaties te benaderen.

18

Ik merk dat het plan eigenlijk altijd heel positief wordt ontvangen,

Om terug te komen op het begin van het project; uw gemeente wilde

mensen vinden het leuk en bijzonder. Het levert ook reacties op in

iets speciaals doen op deze locatie. Waar komt die drang vandaan

de sfeer van we doen mee.

om als gemeente innovatief te zijn?

Een van de faal- en succesfactoren is de vraag van “What’s in it for

Ja, dat heeft een paar oorzaken denk ik. Eerste is dat wij in de gemeente

me?” Waarom zou ik mee doen? Sommige mensen doen gewoon

een redelijke traditie hebben van ongewone oplossingen, of voor het

mee omdat ze het leuk vinden, of omdat ze misschien naam kunnen

experiment op zich. Een voorbeeld: we waren in de jaren negentig

maken, of voor de waardering, soms voor geldelijk gewin. Er zijn

voorbeeldgemeente als het ging om duurzaam bouwen met een

allerlei motieven waarom mensen mee zouden kunnen doen. Een

woonwijk hier. Daarnaast hebben we een project hier ontwikkeld,

van de misschien aardige motieven die ik hier kan aangeven is dat

het Drachtstervaartproject, waar je eigenlijk nooit aan zou beginnen

we degene, of de groep, met het meest briljante idee, wat ook wordt

te bouwen op die plek, omdat je er allerlei problemen tegenkwam.

stylos // dialoog // algemeen

We hebben geprobeerd die problemen met elkaar op te lossen. Er is

Wat is Smallingerland voor een gemeente?

dus een traditie binnen de gemeente voor experiment.

Smallingerland ligt tussen Heerenveen en Groningen. Het is een

Dat is een. Twee: we hopen dat we met deze manier ook een versnelling

gemeente voor 55 duizend inwoners, bestaand uit Drachten, de

kunnen laten plaatsvinden in allerlei procedures. Het is nu zo dat een

grootste plaats met 45.000 inwoners, en een stuk of tien/twaalf dorpen

woningbouwtraject, van tekenen totdat de eerste schop de grond in

daarom heen, Opeinde is er een van.

kan, een jaar of vier duurt. We hopen en denken dat we dit met de

Ik zit hier nu tien jaar, en het is buitengewoon plezierig. In deze

helft kunnen verkorten.

gemeente kan veel. Het is een ondernemende gemeente. Daar heb je vooral dappere bestuurders voor nodig, dat moet je wel durven.

Er ligt een redelijke traditie binnen de gemeente voor experiment, voor vernieuwing, voor ambitie. Het past binnen de manier van denken.

Wat zijn uw verwachtingen bij dit nieuwe concept?

Het is een verschrikkelijk groot experiment, in allerlei opzichten. Het is voor ons heel spannend om te zien wat er inhoudelijk gebeurt. Krijg je ook echt leuke innovatieve nieuwe ideeën, die ook realiseerbaar zijn?

Op welk vlak denkt u tijdwinst te kunnen boeken?

Het is ook heel spannend qua proces, omdat het totaal anders is wat

Met name in het ontwerpproces. Dat is vaak twee stappen vooruit

tot dusverre gebruikelijk is als we dit soort dingen doen. Voor ons is

en weer een achteruit. Maar het heeft ook te maken met het

het vanaf de lancering één groot avontuur.

inspraaktraject, het bezwarentraject wat normaal gesproken volgt.

Het bezwarentraject blijft wel gewoon, maar doordat iedereen het

Dan is het afwachten op de reacties na twee oktober.

hele proces heeft kunnen volgen, doordat je zo transparant ben in de

Ja, ik wil hierbij ook vooral de lezers oproepen om een keer naar de site

manier waarop iets tot stand is gekomen, hopen we dat men meer

te kijken en mee te doen als ze zich daartoe geroepen voelen. //

begrip krijgt voor bepaalde keuzes die gemaakt worden. Mensen hebben de keuzes mee kunnen maken, ze hebben invloed gehad van tevoren. Natuurlijk kan je het soms niet eens zijn met een bepaalde

www.wijbouweneenwijk.nl

keuze, maar als je het helemaal vanaf begin af aan mee hebt mogen maken en bedenken, dan is het soms makkelijker om het te accepteren.

Dat is de verwachting.

stylos // dialoog // algemeen

19

What if photos could talk? Talk about urban absurdities. Let the photos tell their story about fragments of the city. About urban spaces, about absurdities and more...

if photos could talk...

Rosemarie Krautheim Dave Kramer

The snackbar – the archetype for fast food and quick dialogue with strangers Present everywhere mostly through smell, the snackbar is an urban absurdity of a special kind.

The beergarden - in the winter it can get Minus 40 degrees in Toronto. The beergarden is sleeping in a zen like posture to be awakened in summer.

The chair – In the Venice Biennale architecture is reduced to its essence. Architecture melts with art. White Sculptures want to teach us about human life. Chairs are tied together, everything is possible. But how am I actually going to sit there?

20

stylos // dialoog // algemeen

The pavement – In the old city centre of Porto, the stones are waiting to become part of the pavement.

The terrace –A hostel terrace in Barcelona. It is the walkway to an unfinished part of the building, which was “under construction”. Instead of a sign someone found a more original way to say that the terrace is closed.

The metro – Union station Chicago. The engine is far and the train almost gone, what is left is smoke.

The ruin – New York City, Ground Zero. Scratched buildings are covered in mesh.

This skyscraper shows an insight on its scratched façade. And suddenly there is a kind of similarity with its old neighbour.

stylos // dialoog // algemeen

21

The water - how can water be more present as an architectural element than on the broadway in New York city?

The monument - an absurd moment, where this old building seems like copy pasted into Toronto. Old and new beside each other.

The dishes -

The shopping mall – Lingotto in Turin. Fiat workers spend their lunch break here.

22

stylos // dialoog // algemeen

On May 13th 4008 Razo Jen and Telco Divano, two supranational students of the TU-Delft Bouwkunde faculty meet in Delft, the technological district of the beautiful city ‘Nederland’. They are chatting on the flyway to Amsterdam the cultural quarter, where they attend their history lessons.

2000 years after the fire Rosemarie Krautheim

Razo “Hey Telco, what are you up to?”

Telco

“Salve, I was just surfing through my brain architecture. I’m exploring ‘Brain drive 4.0’ which can be plugged in easier than the older version. That saves a lot of time.”

“Ah, yeah, heard of that. It prevents you from shivering, because you plug it in to your arm instead of your ear. That’s tech-knowledgy.”

“Damn right, man…the former one was crap. It made me shiver for 5 minutes every time I plugged into the conch. Surfing and zapping, pain in the ear….Anyway ‘Brain drive’ is improved for history zapping. And guess what: Today is the 2000. Anniversary of the Bouwkunde Brand…”

“…the turning point in architecture history. Great let’s ‘brainload’ some eyewitness emotions and zap back right into 2008 tonight!”

“We already did that last year and the year before…I get bored…”

“What do you propose then?”

stylos // dialoog // algemeen

23

“You know without a ‘drill pill’ I won’t have any idea …I’ll take one later…We’ll arrive to the history lesson soon, are you prepared?”

“More or less. Aah, yes. Let’s prepare for the history exam tonight by zapping into 21st century design and construction processes.”

“Uuuh…gosh. For 2000 years now we know how to build with our brains, don’t we? The whole process can be operated directly from the brain to the Robos, who process it to the construction site. We don’t need any tool, not even plans because the data is processed right away. We don’t even need to draw plans! Why do I still want to deal with these stone-aged processes?”

“Because we can learn from history?”

Razo “I want to learn from future.”

“Ok, let’s make a trip to 7008 tonight.”

“What was that again?”

“That’s the year when machines have taken over completely and humans come to a higher level: the state of being brain dead”

“Great, that’s my favourite.”

Telco

24

stylos // dialoog // algemeen

#FO KF TUVEFOU CPVXLVOEF DJWJFM SFBM FTUBUF PG JOGSB

"The fire" 2000th Anniversary... and then?

%BO JT #VJMEJOH :PVS 'VUVSF InU FWFOU XBBS KJK CJK NPFU [JKO %F[F EBH JT BOEFST EBO FFO DBSSJoSFCFVST +F POUNPFU UPQQFST VJU KF WBLHFCJFE CF[PFLU JOOPWBUJFWF QSPKFDUFO PQ MPDBUJF MBBU KF JOTQJSFSFO EPPS QSBLUJKL TFTTJFT WBO QSPGFTTJPOBMT FO CPVXU BBO KF OFUXFSL

%&&-/".& *4 (3"5*4

5IF OFYU TUFQ JO ZPVS DBSFFS

... to be continued. //

] $SVJTF 5FSNJOBM 3PUUFSEBN ,JKL WPPS NFFS JOGPSNBUJF PQ XXX CVJMEJOHZPVSGVUVSF OM #VJMEJOH :PVS 'VUVSF XPSEU HFPSHBOJTFFSE EPPS

Nederlandse architectenbureaus komen in opstand tegen de manier waarop opdrachten voor openbare gebouwen in Nederland tot stand komen. Wat is er mis met de Europese aanbesteding?

Europees aanbesteden Roderick Trompert

De tijd dat een opdrachtgever simpelweg zijn favoriete architect uit

Door de BNA werd hier als voorbeeld een opdracht in de gemeente

kon zoeken voor zijn nieuwe onderkomen, lijkt steeds verder naar

Meppel aangedragen, waar de gemeente een zogenaamde ‘brede

de achtergrond te zakken. Tegenwoordig wordt de opdrachtgever

school’ wilde laten bouwen. Hier mochten alleen architectenbureaus

namelijk verplicht Europees aan te besteden wanneer zijn gebouw

op inschrijven die reeds al vijf (!) brede scholen gebouwd hadden.

boven een bepaald budget komt.

“Je krijgt alleen maar grote bureaus die steeds maar hetzelfde doen.

Door dit risico mijdende gedrag worden verrassende ideeën a priori

de Europese aanbesteding

uitgesloten en krijgen de jonge en kleine bureaus geen kans te laten

De bedoeling van de Europese aanbesteding is om de markt voor

zien wat ze kunnen. Terwijl Nederland juist furore heeft gemaakt

meer architecten open te gooien; om opdrachten juist ook voor de

door open te staan voor nieuw talent”, aldus BNA voorzitter Jeroen

kleine en beginnende bureaus toegankelijk te maken. Op het moment

van Schooten.

gebeurt geregeld het tegenovergestelde. Bij selectieprocedures kijken opdrachtgevers slechts naar twee dingen: ten eerste gaan ze

de gemeente Westland

alleen in zee met architectenbureaus die over een aantal jaren een

Recent nog liep een Europese aanbesteding volledig uit de hand.

hoge omzet hebben gehaald, en ten tweede geven ze alleen opdracht

Bij de selectieprocedure voor het nieuwe stadhuis van de gemeente

aan die bureaus die al eens eerder een dergelijke school, museum of

Westland, trokken zeven van de twaalf architectenbureaus zich terug

stadhuis hebben gerealiseerd.

uit de selectie. Het waren niet de minste architecten. Onder andere Mecanoo, Jo Coenen (oud-Rijksbouwmeester), Claus en Kaan en

"de jonge en kleine bureau's krijgen geen kans te laten zien wat ze kunnen. "

Kraaivanger-Urbis.

Wat was dan het geval? Bij elke Europese aanbesteding vindt er een voorselectie plaats van vijf tot zeven kandidaten op basis van

26

Door de BNA werd hier als voorbeeld een opdracht in de gemeente

relevante ervaring, stabiliteit en omvang. Daarna volgt een tweede

Meppel aangedragen, waar de gemeente een zogenaamde ‘brede

ronde, waarbij elke partij een visiepresentatie geeft (nog geen

school’ wilde laten bouwen. Hier mochten alleen architectenbureaus

daadwerkelijk ontwerp). Bij de gemeente Westland werden er maar

op inschrijven die reeds al vijf (!) brede scholen gebouwd hadden.

liefst twaalf bureaus geselecteerd om een visiepresentatie te geven.

“Je krijgt alleen maar grote bureaus die steeds maar hetzelfde doen.

Deze moesten specifiek antwoord geven op de opgave door middel

Door dit risico mijdende gedrag worden verrassende ideeën a priori

van schetsen en referentiebeelden.

uitgesloten en krijgen de jonge en kleine bureaus geen kans te laten

Tegen ieders verwachting in werd hierna echter nog geen winnende

zien wat ze kunnen. Terwijl Nederland juist furore heeft gemaakt

architect gekozen. Men besloot tot een derde ronde, waarin vijf

door open te staan voor nieuw talent”, aldus BNA voorzitter Jeroen

bureaus gevraagd zouden worden een schetsontwerp en een

van Schooten.

maquette te maken. Echter, na de gevraagde informatie nauwkeurig

s t y l o s // d i a l o o g // a l g e m e e n

te hebben doorgelezen, bleek dat er een volledig, voorlopig ontwerp

eerste ronde nota bene nog van deelname uitgesloten werd omdat

gevraagd werd: alle gebruikelijke tekeningen, ruimteberekeningen,

het ingeleverde ontwerp financieel niet haalbaar werd geacht!

technische omschrijving, perspectiefbeelden, constructie- en installatieconcept, 1:20 doorsneden, en oh ja: toch graag ook twéé

Utrecht

maquettes. Dit alles zonder de zekerheid de opdracht daadwerkelijk

Recent ging het nog een keer mis bij de puntentelling van een

te winnen! Daarbij komt nog dat de vergoeding die hier tegenover

Europese aanbesteding. Dit maal was het de opdracht voor een

stond, slecht zo’n 10% was van het honorarium dat gebruikelijk voor

nieuwe bibliotheek; 'Bibliotheek++', in Utrecht. Hier mag uiteindelijk

het omschreven werk betaald wordt.

VMX architects de bibliotheek ontwerpen, en niet architectenbureau

De moeilijkheid zit hem in het feit dat niet elk bureau zo’n financieel

Rapp + Rapp, welke in eerste instantie als winnaar uit de bus was

risico’s kan nemen. De huidige situatie maakt dat het verlies door

gekomen. Bij natelling van de punten kwam VMX er achter dat de

deelname aan aanbestedingen, gecompenseerd moet worden met

architectenvisie te zwaar was meegewogen; namelijk voor een

een gewonnen opdracht. Vooral jonge bureau’s kunnen zich dit

aandeel van 65 procent, terwijl in de regels bepaald was dat deze voor

niet permiteren.

60 procent mee zou tellen. Dit maakte dat de nummers 1 en 2 van de prijsvraag verwisselden. Vervolgens ontstond ook hier een vreemde

"Moeten wij echt vijf keer een gebouw ontwerpen om er één te bouwen?"

situatie. De gemeente bepaalde direct dat bureau VMX de opdracht moest krijgen, terwijl de jury stellig bij haar eerste oordeel bleef.

"De jury vond het ontwerp van het Rotterdamse bureau Rapp+Rapp

Dirk Jan Postel, Kraaijvanger • Urbis

gewoon het beste en de nummer twee van het Amsterdamse bureau VMX Architects weliswaar goed vanwege de visie die er achter zat,

Delft

maar onuitvoerbaar op de plek waar de bibliotheek moet komen.

Nog altijd doen zich situaties voor waarin naar voren komt dat er nog

Vooral de sociale veiligheid op maaiveldniveau schiet tekort,

veel onduidelijkheden zijn over de (on)mogelijkheden bij Europees

onwenselijk voor een plek direct tegen Hoog Catharijne aan, waar

aanbesteden. Bij de opdracht voor de stationshal en het stadskantoor

de sociale veiligheid een groot issue is.", aldus Bob van Reeth,

van de Gemeente Delft kwam de puntentelling van de jury uit op

juryvoorzitter en Belgische toparchitect.

een gedeelde eerste plaats voor Rudy Uytenhaak architectenbureau

Ook bureau Rapp+Rapp laat het er niet bij zitten en onderneemt

en Soeters Van Eldonk architecten. De oorzaak hiervan was de stem

stappen om desnoods de opdracht via de rechter terug te eisen.

van ‘het volk’ die meewoog in de eindbeoordeling, welke samen met de beoordeling van de vakjury leidde tot een gelijkstand.

de projectmanagers

Dit was een situatie die nog niet eerder was voorgekomen, en

De Europese aanbesteding wordt op deze manier een erg

vanzelfsprekend wist de gemeente er geen raad mee. Na een

tijdrovend proces, waarbij de onzekerheid voor de deelnemende

periode van onduidelijkheid en juridische procedures, werd door

architectenbureaus groeit terwijl de financiële investering almaar >>

de gemeente besloten tot een tweede ronde waarbij alle vier de kandidaten aangepaste plannen in konden leveren.

Natuurlijk een vreemde situatie. Bureaus die in de eerste ronde een ver gevorderd ontwerp ingeleverd hadden konden weinig anders dan het ontwerp hier en daar wat bijschaven, terwijl anderen met de extra tijd een flinke inhaalslag konden doen. Uiteindelijk is architectenbureau Mecanoo er met de opdracht vandoor gegaan. Terwijl Mecanoo in de

de zeven ontwerpen voor Bibliotheek++ in Utrecht v.l.n.r. : - Rapp + Rapp - VMX architects - Claus en Kaan architecten - Dok architecten - SeARCH - 3XN architects - BIG

s t y l o s // d i a l o o g // a l g e m e e n

27

groter wordt. De gevraagde producten tijdens de voorselectierondes

van zo’n organisatie zou voor de overheid een kleine investering

staan bij lange na niet in verhouding met de voorgeschreven

zijn, maar de meerwaarde voor de Nederlandse bouwcultuur is

vergoedingen. Ondertussen wordt het risico voor de opdrachtgever

uiteindelijk veel groter.

alleen maar kleiner.

Het is niet alleen de Europese wetgeving, die het probleem vormt,

Berlageweg 1

maar ook de angstige manier waarop de Nederlandse opdrachtgevers

Hoe moet het dan straks bij het ontwerp van de nieuwe faculteit

deze wetgeving interpreteren.

Bouwkunde? Dit zal immers ook Europees aanbesteed moeten

Dit alles heeft te maken met het feit dat overheden vaak project-

worden. Er is in ieder geval geprobeerd de studenten hier tegemoet te

managers inzetten voor de organisatie van een aanbesteding. Hun

komen door middel van de open ideeën prijsvraag. Hier kan namelijk

voornaamste taak is ervoor te zorgen dat de opdrachtgever zo min

iedereen aan deelnemen; jong en oud, ongeacht de ervaring. Maar

mogelijk risico loopt. Iets wat ze bereiken door hoge eisen te stellen

het daadwerkelijke ontwerp, zal aan hun neus voorbij gaan. Dit zal

aan de eerder genoemde ervaring, stabiliteit en omvang van het

weer bij hetzelfde groepje grote architectenbureaus terecht komen,

deelnemende architectenbureau.

die uiteraard wel eerst drie ontworpen faculteiten Bouwkunde op haar cv moeten hebben staan...! //

Hoe moet het dan straks bij het ontwerp van de nieuwe faculteit Bouwkunde?

Nieuwe aanbestedingscultuur De BNA heeft in dit alles een vrij machteloze positie. Mede doordat niet alle Nederlandse architecten zijn aangesloten bij de BNA, heeft het weinig inspraak in de uitvoering van de procedures. Waar in het buitenland een aanbesteding afgekeurd kan worden in onredelijke situaties, kan de BNA weinig meer doen dan een negatief advies geven, en het in de pers uit te meten. In het rapport ‘Naar een nieuwe aanbestedingscultuur’ van het Rotterdamse architectenbureau Atelier Kempe, wordt aangetoond dat de condities van de Europese aanbesteding niet overal tot negatieve situaties leiden, en dat een vrije architectuurcultuur prima kan blijven bestaan; zelfs op kan bloeien. Zo heb je in Duitsland en Oostenrijk de ‘Architektenkammer’, en in Spanje de Architects Association. Beide organisaties zijn opgezet vanuit de architectengemeenschap zelf. In Belgie worden architecten vertegenwoordigd door Bureau Vlaams Bouwmeester; een overheidsstructuur.

In Nederland ontbreekt het momenteel aan een partij die naast de juridische vragen ook de inhoud bewaakt; als een schakel tussen de opdrachtgevers en de architecten. Het rapport spoort dan ook aan om een vergelijkbare structuur in Nederland in te voeren. De oprichting

28

s t y l o s // d i a l o o g // a l g e m e e n

bronnen: > "Architect staakt tegen staat", NRC Handelsblad van 15 augustus 2008. > "Stadsbeeld dreigt oersaai te worden", de Telegraaf van 15 augustus 2008 > "Evenwichtige procedures nodig bij aanbesteding", Cobouw van augustus 2008 > "Architecten in verzet tegen EU-eisen", Dag van 27 augustus 2008 > "The greatest risk of all is to take no risk at all" (ingezonden brief van Jeroen Hendriks, architectenbureau cepezed), de Architect juli/augustus 2008 > "Europees aanbesteden architecten loopt uit de hand" (ingezonden brief van Dirk Jan Postel, Kraaivanger • Urbis), de Architect juli/augustus 2008 > " ‘Schetsen’ Westland te gortig voor architecten", architectenweb.nl http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=15243 > "Naar een nieuwe aanbestedingscultuur", rapport van Atelier Kempe Thill http://www.d66.nl/9359000/1/j9vvhc6cwgbojx9/vhy0g8zapqy7/f=/vhy0ga0gr8wx.pdf > "Soeters grijpt weer mis in zaak stadskantoor", architectenweb.nl http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=8644 > "Uytenhaak en Soeters in de race voor NS-station Delft", architectenweb.nl http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=8241 > "Architectenselectie", CU2030 'k zie je in Utrecht http://www.cu2030.nl/bibliotheek/architectenselectie_bibliotheek > " Nieuwe architect voor Utrechtse bibliotheek", architectenweb.nl http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=15604 > "Jury architectenprijsvraag blijft bij eerste keus", architectenweb.nl http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=15644

de vier ontwerpen uit de tweede fase voor de stationshal en stadskantoor in Delft v.l.n.r. : - Mecanoo architecten - Rudy Uytenhaak architectenbureau - Soeters Van Eldonk architecten - Kraaijvanger • Urbis

Een blik op het plafond opent nieuwe perspectieven Een blik op het plafond Wanneer van natuurlijke opentHeradesign nieuwedecorplaten perspectieven materialen hout en magnesiet, gebruikt worden voor ®

een modern decor, zijn ze direct een blikvanger. Het voordeel daarvan is: een uitstekende akoestiek en een behaaglijk ruimteklimaat blijven aanwezig - ook ® Wanneer Heradesign decorplaten van natuurlijke wanneer het plafond zelf een kunstobject wordt. materialen hout en magnesiet, gebruikt worden voor een modern decor, zijn ze direct een blikvanger. Het voordeel daarvan is: een uitstekende akoestiek en een behaaglijk ruimteklimaat blijven aanwezig - ook wanneer het plafond zelf een kunstobject wordt.

Heradesign Nederland Tel. +31/35/693 60 96 info@heradesign.nl w w w. h e r a d e s i g n . n l

Heradesign Nederland

In een tijd dat de economie vol zeepbellen lijkt te zitten is het misschien goed om te kijken wat een architect nog meer kan doen met de tijd behalve het ontwerpen om te bouwen.

paper-architecture Stefan Bogaard

Dan komen we terecht bij het ontwerpen voor een ander doel dan

zijn door Libeskind bedoeld als architectuurtheorie terwijl

te bouwen. Papieren architectuur wordt het ook wel eens genoemd.

ondertussen de reproducties als kunst over de toonbank gaan.

Zo omschreven bevat het ook de ontwerpen die wij als studenten produceren en de talloze afgekeurde producten die architecten

We kunnen niet zeggen dat al het papierwerk dat architectuur

bijvoorbeeld voor prijsvragen produceren. Natuurlijk is dat niet het

aangaat valt onder papieren architectuur. Zoals niet al het gebouwde

soort werk waar we het hier over hebben.

architectuur is. Misschien kun je zeggen dat het de intentie van een manifest moet hebben, zoals architectuurtekeningen uit de Sovjet-

Neem bijvoorbeeld Piranesi. Hij heeft prachtige tekeningen

Unie begin 20e eeuw. Maar dat zou niet de hele lading dekken.

geproduceerd. Watkin noemt hem uiteindelijk als architect niet

En wat dan te denken van de huidige renderfabrieken en virtuele

succesvol, omdat de bouwwerken die hij werkelijk gerealiseerd heeft

werelden. Alles bij elkaar meer vragen dan ik in dit korte stuk tekst

er niet in slagen zijn tekeningen te evenaren. Niettemin heeft Piranesi

zou kunnen beantwoorden, maar goede stof voor een dialoog. //

met deze tekeningen een grote invloed gehad op vele architecten en opdrachtgevers.

afbeeldingen 1,3,4.

Alexander Brodsky en Ilya Utkin, etsen 2.

Piranesi (uit I carceri - 1750) 5.

Johannes Vermeer (1632-1675), De Schilderkunst (1666-1668)

Maar vallen die tekeningen niet onder kunst? Het zijn slechts impressies, sfeerbeelden zonder plattegronden of doorsneden, geen werkelijke ontwerpen. Of is het toch architectuur? Piranesi was tenslotte ook architect. Ik vraag me af of Piranesi daar over nagedacht heeft. Hij leefde weliswaar na de Renaissance, maar ik kan me voorstellen dat de architecten en kunstenaars in zijn tijd nog de multidisciplinairen waren zoals in de 15e en 16e eeuw. Los van hun context zouden we deze prenten tegenwoordig bestempelen als kunst. Echter door hun karakter en de bijdrage die ze geleverd hebben aan de architectuur vallen ze misschien wel onder architectuurtheorie.

Aan de andere kant staat de kunstenaar die in zijn werk architectuur gebruikt als toneel voor zijn figuren/boodschap. De indruk die dit soms achterlaat is zo groot dat deze fictieve architectuur uiteindelijk weer terugkomt in het werk van architecten en vormgevers.

Een voorbeeld zijn de schilderijen van Johannes Vermeer. Door de overeenkomst tussen de interieurs uit die tijd en het geschapene op de schilderijen heeft men lang gedacht dat Vermeer de kamers op het doek weergaf zoals ze werkelijkheid in waren. Terwijl in feite het tegengestelde zich heeft voorgedaan en de karakteristiek zwart-wit geblokte vloeren een creatie zijn van Vermeers verbeelding.

Ook huidige architecten krijgen wel eens het etiket papierenarchitect opgeplakt. Zei het dat dit misschien vooral denigrerend bedoeld wordt. Het gaat vaak alleen over de beginperiode van hun carrière.

Een dergelijk architect is Daniel Libeskind die inmiddels een succesvol architectenbureau heeft opgebouwd.

Echter als aanloop hiertoe heeft hij lange tijd theorie en papierenarchitectuur geproduceerd. Hij heeft verschillede boeken geschreven met daarin bijvoorbeeld de bekende diagrammen. Deze diagrammen

30

s t y l o s // d i a l o o g // a l g e m e e n

1.

2.

3.

4.

5.

s t y l o s // d i a l o o g // a l g e m e e n

31

There were many problems that arose in the De Stijl Artists’ collaborative works with Architects. Did they arise from tensions based on the fundamental demands of the De Stijl 'Total' Art, or were they the result of a build-up of personal conflicts between De Stijl Architects and the dogmatic leader of the movement, Theo van Doesburg?

the failings in a collaborative 'Stijl': an inevitable?

Laura Maasry Literature describes De Stijl as an Art movement carried by individuals

This type of collaboration between De Stijl painters and architects

who, while expressing similar ideals, differed considerably in Artistic

was not so problematic and most probably could have continued

style and technique. While in earlier years of the movement various

throughout the De Stijl movement. However, the de Vonk house and

collaborations in design and Architecture occurred, growing tension

similar works did not fulfill van Doesburg's ideals to achieve a 'true'

between painters and architects lead to a dramatic reduction of

De Stijl Architecture.

collaboration after 1920. In this earlier stage, from 1917 and 1920, De Stijl Artists were mostly unsuccessful in achieving their goal: the

Van Doesburg consistently talked about releasing color planes to

highly theoretical processes of the integration of the Arts into a three-

create a free-flowing effect. With a glance at the interior of the De Vonk

dimensional space.

house one can see that this does not happen; the color scheme is a secondary input to the already-designed interior. The lack of balanced

This was most fervently attempted by Theo van Doesburg, the founder

integration between the design process and color schemes explains

and driver of De Stijl. Van Doesburg persistently attempted to reach

why van Doesburg was dissatisfied. He therefore decided that in order

the synthesis of all Art through Architecture, and to create a consistent

to achieve a trully collaborative piece, he would need to play a more

working medium strictly defined De Stijl's aesthetic vocabulary.

important role in the design of future projects.

Included here were free-moving planes and the integrated, dynamic color schemes. Even as the originator of De Stijl's design tools fact, van

A few years later, van Doesburg made a number of designs for two of

Doesburg is by most Art critics held responsible for the breakdown in

Oud’s municipal housing projects in Rotterdam. Here he attempted to

the relationship between the members in the later 1910’s – leading to

control entire sides of the buildings by means of a sharp dissonance

the persistent, inconclusive results of the group during the 1920’s.

of color planes. He used this technique to express horizontality and verticality individually, while controlling the light in one major

I took the liberty to research some of De Stijl works and manifestos

scheme.

and made some of my own conclusions regarding the causes the of problems that occured while the members tried to achieve their

What the underlying goals of such controlling schemes were remain a

utopian ideals.

point of debate. One Art historian, Nancy Troy, states that van Doesburg attempted to use color as a means of camouflaging certain elements

The respective roles of painters are architects in De Stijl Architecture

that he found displeasing in his old friend Oud’s buildings, particular

was subject to debate and disagreements among the leading De Stijl

for their 'weighty sculptural appearance'. This suspicion goes in line

Artists. In the first instances of collaboration, which occurred between

with the successful effect desired by van Doesburg of the free-flowing

1916 and 1921, painters designed color schemes that were strictly

planes of light that project the façade outward, radiating his color

defined by the architectural settings in which they were placed . Color

schemes while mitigating the massiveness of Oud’s facades.

was thus primarily used to highlight and reinforce the surfaces that were already determined by the architects.

Considering van Doesburg’s explicit statements regarding his desire ‘to control the whole space’ though color contrasts, it is not surprising

A good example of this are the stained-glass windows and color

that Oud felt that his control of the Architecture was threatened. A

schemes that Theo van Doesburg designed and produced for a

series of letters between the two show that neither was willing to

number of buildings by the architects J.J.P. Oud and Jan Wils. In the

compromise.

interior of Oud’s De Vonk house, constructed in 1917, van Doesburg’s designs were restricted to the colors of the floor tiles and doors (see

When finally asked to modify his designs, van Doesburg was insulted

picture on right).

and insisted that his designs be used in their original way or not at all.

Consequently, Oud completely abandoned the drawings and applied

32

stylos // dialoog // algemeen

van Doesburg announced the need for a new interior where a new spiritual equilibrium would be achieved, again, through collaboration.

The basis of the collaboration would be founded on stylistic purity, based on the rules of his coloristic designs. Referring to his designs as ‘color solutions’, he radicalized the ideas of painters who were also interested in the use of color in Architecture, such as Bart van der Leck.

The collaborative failures during the early period of the movement were followed by letter exchanges between Van Doesburg and other de Stijl Artists that show how his original visions of the color schemes gradually radicalized into obsessive desires, that would translate into highly abstract environments defined by planes of color. when he began in 1923 to work in collaboration with the architects on the actual models, van Doesburg expressed with increasing urgency the need to Theo van Doesburg. Overloop van vakantiehuis 'De Vonk', Noordwijkerhout.

play a decisive role in the design, in addition to the color schemes.

This mentality gained increasing influence on other de Stijl painters

his own color schemes to his buildings, and this marked the end of

in the late 1910’s. Perhaps the key moment in the movement’s

collaboration between the two.

history where this was triggered was the success of the collaborative interior work of the painter Vilmos Huszar with the architect Cornelius

Considering their mutual stubbornness and reluctance to give up

Bruynzeel. Here, the painter designed extensive color schemes for the

design control, it is hard to imagine that collaboration between van

bedroom of the two sons of the architect, who designed the furniture

Doesburg and Oud would have allowed for van Doesburg’s desired

for the room. Huszar painted the furniture mostly red and black, blue

control of the space. However, one observes a certain degree of

and black for the rug, and yellow, blue, white and gray rectangular

successful collaboration in the projects of van Doesburg and architect

plains on the ceiling and walls. Because the plains are unbroken and

Jan Wils, who was relatively active in the Stijl movement until about

large, they accentuate the size and span of the surfaces to which

1919 . In the design of a townhouse in Alkmaar, the Artist and the

they are applied. Most importantly, the color application takes the

architect contrasted colors by means of light in stained-glass window

placement of the furniture into account. The use of reversed color

designs. The flat planes of color are said to seemingly hover in space,

combinations and repeated patterns connect the space with the

barely confined within the rectangular framework . The outer layers

furniture. Absolute symmetry is avoided, creating a simultaneous

of blocks are primary colors which surround the middle area, made

effect of contrabalance and movement, similar to the effects of van

up of secondary colors. Then in each panel, van Doesburg uses simple

Doesburg’s earlier described free-flowing stained glass window.

block patterns and balancing use of color to create a feeling symmetry, although absolute symmetry is nowhere present, and a sense of

Standing in the Bruynzeel bedroom, one experiences total space,

rhythmic movement is achieved. All this combined, ‘the whole comes

where each wall and furniture forms a separate composition while

out against the air. The composition stands completely free in space ,’

flowing into the adjacent surfaces . The room influenced the new goals

as stated by van Doesburg.

regarding the role of color in Architecture that was growing among de Stijl painters at the time. This being to use color as the means of

The above example shows how van Doesburg succeeded in controlling

integrating architectural surfaces. But many of the architects felt, quite

space when given other means other than just color schemes – in this

naturally, that this compromised the integrity of their designs and were

case, the manipulation of light. It suggest the possibility of successful

not ready to allow the original agreements within the Stijl collaborative

collaborative work within de Stijl ideals, where the architect and the

work to be disrupted - as what occurred with the Rotterdam housing

painter played complimentary roles. Perhaps if van Doesburg had more

plans between van Doesburg and J.J.P. Oud.

humbly requested to participate in the design and had Oud been less worried about losing total control of the Architecture, collaborative

One observes, therefore, an increase in the Stijl painters’ desire to

work would have been more possible. This being said, the break-down

control their collaborative design projects while striving to reach the

of collaboration in 1920 between the two does not seem to have been

synthesis of De Stijl ideals in Architecture. The success of a collaborative

based on fundamental problems of the Stijl ideals, but rather the

work such as the Bruynzeel room stimulated this desire even more: Van

ultimate result of a series of unresolved quarrels.

Doesburgs visions had begun to appear more tangible.

Yet one cannot draw such tentative conclusions without a deeper

Such developments had paradoxical essence: the closer the Artists

understanding van Doesburg's visions regarding the synthesis Art and

came to reaching de Stijl three-dimensional ideal, the more difficult

Architecture. With the establishment of the Stijl movement in 1916,

it became to gain control from the architect. Not surprisingly, the De stylos // dialoog // algemeen

33

Stijl architects were at a certain point unwilling to bend, causing the

1923 De Stijl Parisexhibition. However, critiques of the exhibition

break-down of further collaborative potential.

concluded that the models 'ignored rational functionalism' and avoided the problems of conventional building processes. None of

Italian historian Sergo Polano describes another problem of the.

the models were realized.

He argues that it does not exist, and his case can be summarized as follows. According to one of the central themes of the Stijl ideology

Perhaps it is logical that 'Towards a Plastic Architecture' resulted in

to reach a higher, utopian society, Polano states that the artists

unrealistic models. Van Doesburg had long been working towards

'insinuate the unfinished in order to evoke the sensation of ambiguous

Architecture as ‘the synthesis of all Arts’ while unfailingly insisting

space'. Examples of this in painting are the lines that appear cut-off or

that the determining design element should be assigned to the color

unfinished in the work of Piet Mondrian or the unconcluded surfaces

schemes.

that appear to leak out into space in the work of Van Doesburg. The idea is that the uncertain space, materially located within the defined

None of the architects who contributed in the earlier years to the Stijl,

lines and planes of the Stijl patterns, extends its surroundings to

including as J.J.P. Oud, Jan Wils, and Gerrit Rietveld would concede

'higher' destination: a metaphor of the metropolis extending itself

to van Doesburg’s 1923 manifesto. At this point they had all taken a

towards utopian society. Polano states, ‘the de Stijl Artists produced

distance from the movement. Van Doesburg’s 1923 manifesto probably

metaphorical images that foreshadow the dissolution of Art into the

hinderd any potential that was left over for additional collaborative

new harmony.' The result is that the painting projects itself into three

attempts on the part of these architects.

dimensional space, expressing a 'new harmony' in its ambiguity.

A pratical problem regarding the architectural designs produced by van Doesburg was that, due to their radically abstract character, there

Such developments had paradoxical essence: the closer the Artists came to reaching de Stijl three-dimensional ideal, the more difficult it became to gain control from the architect.

was no demand for their realization. The designs expressed a severe stylistic purity that questioned existing conventions, demanding extensive adaptation from those who would inhabit them. especially with larger scale designs, this proved to be too much to ask from a society that was accustomed to the modern conventions of living.

A good example of this is van Doesburg’s designs for a block of

Considering such principles applied in Architecture, it can be argued

middle-class housing in Drachten. As usual, he worked out color

that the unfinished forms create an even higher sensation of ambiguity.

schemes on the basis of contrasts and use of primary colors. His

The viewer is surrounded by the elusiveness of his environment, rather

drawings show how he achieves the free-moving planes of color, by

than experiencing the 'secondary' effects of at distance from a painting.

drawing in lines to show how the planes were linked through straight

But the fact that the De Stijl emphasizes its ideology by cerating

and curved patterns. Unfortunately, the citizens of Drachten were

such undefined space is paradoxical to the function of Architecture

appalled by van Doesburg’s plans to transform the quiet little town

itself. Polano argues that the greater the efforts to achieve the world

into a brightly colored de Stijl environment. The designs were never

proposed by De Stijl Architecture, the more elusive it becomes , and

taken for realization.

the more its theoretical concept diverges from possible Architecture.

According to this reasoning, de Stijl Architecture was never, nor could have been, realized.

This bold argument of Polano that is well supported by the fact that many of the Stijl design projects were never realized past their model stage. In 1923, shortly after the end of his quarrels with Oud, van Doesburg moved to Paris and began to work with the architect Cornelius van Eesteren. He published a new De Stijl manifesto in 1924, 'Towards a Plastic Architecture', where he stresses that Architecture regain importance in de Stijl movement. In sixteen points he descirbes a radicalized version of his original vision, using words like anti-cubic, anti-symmetrical, anti-gravitational and anti-decorative. The manifesto described a pioneer form of Architecture. It was also completely theoretical. Working with van Eesteren, their models strived to suffice all of the sixteen points in the new manifesto. The models seemingly received at least some appraisal, as they became the focus a popular

34

stylos // dialoog // algemeen

Postcard of the Bauhaus in Weimar with writings by Theo van Doesburg, 12 Sept. 1921. The texts reads: "Before the collapse.

[Bauhaus] being bombarded by n-dimensional De Stijl artillery." The Hague, Netherlands Institute for Art History.

J.J.P. Oud abandoned De Stijl because he felt it incompadible with

Does the existence of the Rietveld house contradict Sergio Polano’

the unique style he believed suitable for mass housing. When still

argument that De Stijl Architecture does not exist? Polano once wrote

in dialogue with van Doesburg he wrote, 'In the modern city we can

that the house 'seemingly demonstrates' that De Stijl’s 1924 manifesto

be pure only in an isolated building. The facts impose an impure,

could in fact be translated into actual buildings . But the historian

(although) necessary solution.' Here he expresses his concern that De

claims that on closer scrutiny, the house is a unique experiment that

Stijl principals could not be depicted in functional, city Architecture.

justifies Oud’s statement, ‘we can be pure only in an isolated building’.

What role then, does the famous work of Gerrit Rietveld play in

The house was designed specifically for the Schroder family, who

this debate? Built in 1924, the Rietveld-Schroder house is the most

made use of it for one mere generation. Afterwards, the house became

recognized monument of De Stijl Architecture, considered to be one

an object of display and a symbol. In this sense it is not a building,

of the first few architectural projects that realized certain aspects of

but a model blown up for experimental purposes, failing to solve

van Doesburg’s exhibited models. Associations with van Doesburg’s

the problem proposed by Oud: De Stijl Architecture is incapable of

models can be made with the interpenetrating spaces and planar

surviving in the city. Nonetheless, Polano’s statement about the non-

color schemes in the house. The sliding walls take De Stijl design a step

existence of the Architecture should still be put into question, because

closer to its ideal by ‘separating and limiting, and bringing to a human

the house was functional for the Schroder family and had successfully

scale a part of unlimited space ’, as stated by Rietveld himself. Rietveld’s

functioned, during their inhabitence, as Architecture.

design was admired because it boldy defined the space by means of interlocking plans and bars in both the Architecture and furniture.

An example of this are the cornerless windows, where he extended the window frame around the insecting planes of the house so that when opened, the corner 'disappears' and the sensation of limitless space occurs. This breaking down of the frame brilliantly exemplifies the Stijl’s eluding to 'four-dimensional' (unlimited) space.

Van Doesburg had long been working towards Architecture as ‘the synthesis of all Arts’ while unfailingly insisting that the determining design element should be assigned to the color schemes.

A key question that remains, therefore, is whether the Rietveld house suffices van Doesburg’s definition of ‘the synthesis of all Arts’. In an essay hisotrian Kenneth Frampton discusses whether the house answers all of the 16 axioms of an Doesburg’s Towards a New Architecture manifesto.

He observes that the house fulfils the first five: the architecture is elementary, economic, functional, formless, and unmonumental.

Points nine and ten are also answered in the transformable plan of the second floor of the house, mostly through the sliding-folding walls.

However, Frampton rightfully suggests that it is less clear whether the house fulfills the other points such as afrontality, anti-decorative, and Above: Interior shot inside the Rietveld Huise, Utrecht. The color scheme, furniture, overlapping space, and plasticity of the house represents probably the most succesful de Stijl 3-dimensional (art)work.

Below: A model created by Gerrit Rietveld's in collaboration with De Stijl artist Vilmos Huszàr's color schemes. This model 'Space-Color-Compostion' was created for a 'Juryfree' exhibition in Berlijn in 1923. The project was never realized.

Left : Frontpage of Theo van Doesburg's magazines for a society of 'new art, science, and culture'.

stylos // dialoog // algemeen

35

anti-cubic, where van doesburg suggests that the Architecture is meant

newly described ideals were, one, unacceptable to the architects who

to appear to work against the gravitational forces. The house does not

originally contributed to De Stijl, and two, not to be realized beyond

have the floating aspect nor integration of color as an instrument of

design models he later created.

spatial displacement that van Doesburg had described. It is important to note van Doesburg was reticent toward the house, indicating that

Given that De Stijl ideals were constantly developing and radicalizing

it did not satisfy his architectural visions.

during the movement’s existence, the eventual break-down in collaborative work was inevitable. Sergio Polano best describes this in

Finally, it is essential to note that Rietveld did not seek the contribution

his argument that Architecture in itself cannot exist in the De Stijl ideal.

nor the advice from any painter. The employment of color enhances

While the Rietveld house comes close, it does not suffice Doesburg’s

the structure of the house, carefully constructed with self proposed

sixteen points in his second manifesto, as pointed out by Kenneth

‘visually weightless elements ’. Rietveld used color not only in contrast

Frampton. Furthermore, the success of the house is linked to the fact

to Architecture (as van Doesburg attempted while collaborating with

that Rietveld was able to personally interpret van Doesburg’s painterly

Oud) but extends it, without using dynamic color schemes similar to

ideals as he worked alone in design process. Finally, bearing in mind

those of van Doesburg. This sophisticated integration of color in space,

that van Doesburg’s was the leader and driver of the De Stijl ideal,

wholly designed by the architect, exemplifies that the architect was

his ever-radicalizing aesthetic needs verify that the De Stijl aesthetic

capable of producing de Stijl coloristic designs.

ideal became increasinly intangible, especially through means of a two-party collaboration.

The success of the house was probably because it was designed singlehandedly. Rietveld knew how to intensively integrate the colors into the Architecture, in a way that is difficult by means of collaboration.

The house does not provide the proof needed to suggest that a true De Stijl 'synthesis' of painting and design by could have been achieved.

While elements of van Doesburg’s aesthetic goals were clearly achieved in collaborative projects such as his stained glass windows in the house of Jan Wils, tension with architects had always present, and this was undoubtedly linked to van Doesburg’s demand for control in the design process. Such tension led to disagreements which eventually caused the break-down of collaborative effort in De Stijl. Yet, considering that the Bruynzeel room seems to have achieved the van Doesburg’s threedimensional ideal, other such collaborative projects might have been realized in the earlier years of De Stijl. However, it is vital to understand that the Bruynzeel room stimulated in many painters the vision and desire to control space by means of color scheme; the success of the project thus created a tendency in painters which was not suitable for collaboration. Parallel to this paradox, the fundamental goals of De Stijl total Art became even more radicalized with the publication of van Doesburg’s 1924 Towards a Plastic Architecture manifesto. The

Bibliography 1.

Frampton, Kenneth. The Furniture of Gerrit Rietveld:

Manifestos for a New Revolution. Published on the occasion of the

4.

exhibition De Stijl: 1917-1931, Visions of Utopia, organized by Walker

on the occasion of the exhibition De Stijl: 1917-1931, Visions of Utopia,

Art Center. Oxford, 1982

organized by Walker Art Center. Oxford, 1982

2.

5.

Padovan, Richard. Towards Universality; Le Corbusier, Mies

Troy, Nancy. The Abstract Environment of De Stijl. Published

Troy, Nancy. The De Stijl Environment. MIT Press,

and De Stijl. Routledge, London, 2002.

Massachusetts, 1983.

3.

6.

Polano, Sergio. De Stijl Architecture. Published on the

occasion of the exhibition De Stijl: 1917-1931, Visions of Utopia,

36

organized by Walker Art Center. Oxford, 1982

stylos // dialoog // algemeen

Wieczorek, Marek. Geroge Vantongerloo; The Universe in the

Living Room in the Space of De Stijl. Central Museum Utrecht, 2002.

Daar stonden ze dan, voor hun nieuwe huis in hartje Amsterdam. Eindelijk gingen ze dan samenwonen. Wat zou er nu beter zijn voor hun relatie dan samen te klussen aan hun nieuwe stekje?

oh shit…

Peter Rosmulder

Na al die jaren bij paps en mams in huis was nu de tijd aangebroken om

Nadat ze die avond als een blok in slaap waren gevallen, werden ze

op eigen benen te gaan staan. Haar ouders waren niet meer te genieten

de volgende ochtend wakker van getimmer naast hun hoofd. De

sinds ze wakker waren geworden uit hun Spaanse droom. Dat was de

mannen van de aannemer hadden nu eenmaal geen boodschap aan

druppel voor haar om hem te vragen om samen te gaan wonen. Voor

hun privacy, zij moesten het dak repareren. Later die dag konden

hem was het wel lastig geweest om z’n vrije studentenleventje op te

ze eindelijk zelf beginnen met klussen. Al snel bleek dat haar twee

geven. Pas toen hij door haar voor het blok werd gezet gaf hij toe. Zij

linkerhanden hem niet echt konden helpen. Ze was eigenlijk alleen

had een goedkope woonplek gevonden, ze moesten alleen wel het

maar een blok aan zijn been. Hun relatie werd dan ook danig op

appartement zelf op knappen. Dat zou niet zo’n probleem zijn, die

de proef gesteld. Dit werd nog eens verergerd door die verdomde

klus zou hen dichter bij elkaar brengen. O ja, dat had ze hem nog niet

documentairemakers die blijkbaar meer geïnteresseerd waren in hun

verteld, hun appartement was onderwerp van een documentaire over

ruzies dan in hun werk.

doe-het-zelvers. Hopelijk vond hij dat niet erg?

Rust werd hen nauwelijks gegund. Toen het dak eindelijk klaar was

Toen ze tussen alle bouwputten door naar hun nieuwe huis liepen

werden ze niet langer gewekt door de timmermannen, maar wel

hoorden ze ineens iemand door een megafoon schreeuwen.

door het lawaai uit de bouwput voor de deur. Daar kwam nog eens bij dat De Man Met De Megafoon elke twee weken kwam vragen of

O shit!

ze niet even snel een kamer af wilde maken. Vervolgens kwamen de andere bewoners langs om hun tijdelijke woon- dan wel slaapkamer

Wat eens een statig herenhuis was werd nu door een tijdelijke

belachelijk te maken. Vooral de Roze-klushelmen-brigade was weinig

constructie overeind gehouden. Hun riante bovenwoning had

subtiel met hun commentaar.

inderdaad veel lichtinval, het dak was nog niet klaar. Binnen was de situatie ronduit dramatisch. Het leek wel alsof er zojuist een trein door

Na een aantal weken waren ze gewend aan het nieuwe leefritme.

het blok was gereden, alles lag overhoop. De douche was nog niet

Kamer voor kamer werkten ze richting het einde. Hoewel de enige deur

geïnstalleerd en ook het toilet was nog niet aanwezig. De aannemer

die zij geplaatst had nog steeds klemde was hij toch zeer tevreden over

had nog wel een tuinslang opgehangen in een houten kist waar de

haar inzet. Zij verweerde zich door te zeggen dat het pand verzakt was

nieuwe bewoners zouden kunnen douchen. Dat de bovenburen zó in

door de metrolijn, waardoor haar deur was gaan klemmen. Vermoeid

de provisorische douche kunnen kijken was dan jammer.

door een lange week hard werken gaf hij haar gelijk, ook omdat hij geen zin had in een nieuwe onnodige ruzie die weer breed uitgemeten

Al snel bleek dat haar twee linkerhanden hem niet echt konden helpen. Ze was eigenlijk alleen maar een blok aan zijn been.

op tv zou komen.

Op de laatste dag voor de oplevering van hun nieuwe liefdesnestje kwam De Man Met De Megafoon langs om hen mede te delen dat ze het blok onmiddellijk moesten verlaten. Ze stonden nog maar net buiten toen achter hen de ruiten uit de sponning knalden. Voor hun

Al snel volgde de eerste kennismaking met de overige bewoners.

ogen zakte het blok waar ze zoveel tijd in hadden gestoken weg in

Het homo-stel op de 1e verdieping zag er wel schattig uit met hun

de Amsterdamse modder. Ach, zij konden natuurlijk ook niet weten

roze klushelmpjes. De gestresste yuppen op de 2 e hadden hun

dat de metrotunnel onder hun huis niet berekend was op het extra

eerste knallende ruzie al gehad, iets wat door het gat in de vloer

gewicht van de super-size koelkast op de 2e, de nieuwe betonnen

goed te horen was. Op de begane grond was een gepensioneerd

trapconstructie en de smakeloze marmeren badkamer op de 1e.

kunstenaarsechtpaar ingetrokken, dat maar niet van elkaar af kon

In ieder geval hoefden ze zich geen zorgen te maken over de kijkcijfers,

blijven. De Man Met De Megafoon liet hen allen weten dat ze een

hoe meer drama hoe beter.//

klusbudget hadden gekregen van een geweldige bank die trouwens enorm goede hypotheken verkocht. Daarnaast kregen ze kadocheques van een aantal woonwinkels, die echt hele mooie spulletjes hadden voor weinig geld. Wat ze ook nog even moesten weten was dat voor hun deur gewerkt werd aan een nieuwe metrolijn, maar daar zouden ze weinig last van ondervinden. stylos // dialoog // algemeen

37

Bij de inrichting van het tijdelijke gebouw voor de Faculteit Bouwkunde is architectenbureau Kossmann de Jong Exhibition Architects mede verantwoordelijk voor de vloerafwerking van het gebouw. Hiervoor won Kossmann de Jong advies in bij Bolidt.

zoeken naar de juiste vloer In dit proces werd vooral aandacht geschonken aan de beleving en kwaliteit van de nieuwe vloer. Daarnaast moest de vloer voldoen aan een bepaalde gewenste kwaliteit. Hiervoor liet zij Bolidt de totale vloerafwerking in 'de Straat' verzorgen, resulterend in een Bolidtop速 525 vloersysteem.

Het totaalplaatje van uitstraling en kwaliteit is zeer geslaagd.

Bolidt, gespecialiseerd in kunststof (vloer)toepassingen, helpt binnen-

Postbus 131 3340 AC Hendrik-Ido-Ambacht

en buitenlandse architecten bij hun zoektocht naar de enige juiste

Tel. +31 (0)78 684 54 44

vloer. In het Bolidroom kunnen architecten zelf vloersamples maken

Fax. +31 (0)78 684 54 00

en hiermee experimenteren. Architecten kunnen hierbij eindeloos

www.bolidt.nl

testen uitvoeren voor vloeraspecten als textuur, kleur, vloeibaarheid, flexibiliteit, diepte en warmte.

Er zijn al diverse projecten succesvol in de praktijk uitgevoerd die begonnen met experimenteren in het Bolidroom. Architect Jiwei Li bezocht Bolidt voor zijn opdracht om de vloer in de barruimte van het Olympisch Zwembad, de Water Cube, te ontwerpen. Uit de 50 samples die de Chinese architect meenam is de uiteindelijke gerealiseerde vloer gekomen. Voor de universiteit Utrecht heeft Bolidt architect Joris L端chinger met vloersamples uit het Bolidroom geholpen een specifieke en unieke groentint tot stand te brengen, welke als vloer werd gelegd in het Faculteitsgebouw biomedisch cluster. In de beroemde Berlin Staats Bibliothek moest 20.000 m2 vloer worden vernieuwd. De Duitse architect prof. H.G. Merz kwam dankzij zijn samples van het Bolidroom uit op een design dat voldeed aan de eisen van architect en opdrachtgever en met de Bolidtop速 Fifty-Fifty Combi is dit design tot uitvoering gebracht.

38

Bolidt Kunststoftoepassing B.V.

stylos // dialoog // algemeen

Wilt u de bezettingsgraad van uw gebouw optimaliseren, kosten en energieverbruik verlagen én gebruikers van het gebouw een actueel overzicht geven van de beschikbare werkplekken of spreekkamers?

Dat kan! Met het GTI RuimteManagementSysteem benut u de huidige capaciteit van uw pand beter en slimmer. Het unieke en innovatieve systeem is snel te implementeren en biedt u vanaf de eerste dag vele voordelen. GTI kreeg octrooi voor dit systeem.

Het RuimteManagementSysteem ondersteunt de wens van veel bedrijven en organisaties om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Door het efficiënter benutten van de bestaande ruimtes zijn investeringen in uitbreidingen vaak niet nodig.

GTI heeft het RuimteManagementSysteem ontwikkeld om van onderbuikgevoel naar actuele managementinformatie te gaan. U krijgt objectieve informatie voor uw besluitvorming. Alles wat u wilt weten over het gebruik van het gebouw is binnen handbereik. Snel en efficiënt.

De managementinformatie is per periode beschikbaar. Bijvoorbeeld per uur, per dag, per week, per maand. Aan u de keuze!

optimale efficiency in gebouwen Wilt u de bezettingsgraad van uw gebouw optimaliseren, kosten en energieverbruik verlagen én gebruikers van het gebouw een actueel SMART & INVOLVED

overzicht geven van de beschikbare werkplekken of spreekkamers? Dat GTI West Utiliteit BV

kan! Met het GTI RuimteManagementSysteem benut u de huidige

regio Den Haag

capaciteit van uw pand beter en slimmer. Het unieke en innovatieve

Limpergstraat 6

systeem is snel te implementeren en biedt u vanaf de eerste dag vele

2288 AD Rijswijk

voordelen. GTI kreeg octrooi voor dit systeem.

GTI heeft het RuimteManagementSysteem ontwikkeld om van

Tel. +31 (0) 70 395 52 00

onderbuikgevoel naar actuele managementinformatie te gaan. U krijgt

www.gti-group.com

objectieve informatie voor uw besluitvorming. Alles wat u wilt weten over het gebruik van het gebouw is binnen handbereik

GTI Building Automation Hoe werkt het RuimteManagementSysteem?

HET RUIMTE Het RuimteManagementSysteem biedt een realtime overzicht van de MANAGEMENT bezetting van ruimten. Sensoren detecteren of er iemand in een ruimte SYSTEEM aanwezig is. De informatie wordt in een database opgeslagen en Het RuimteManagementSysteem biedt een realtime overzicht van de

Hoe werkt het RuimteManagementSysteem? bezetting van ruimten. Sensoren detecteren of er iemand in een ruimte aanwezig is. De informatie wordt in een database opgeslagen en

overzichtelijk via internetpagina’s gepresenteerd aan gebruikers

en beheerders. Eventueel is de informatie ook via aanvullende

overzichtelijk via internetpagina’s gepresenteerd touchscreens op een centrale plek in het gebouwaan voorgebruikers gebruikers en beschikbaar. beheerders.

Eventueel is de informatie ook via aanvullende touchscreens op een centrale plek in het gebouw voor gebruikers beschikbaar.

Energie-efficiënt én kostenverlagend Het RuimteManagementSysteem ondersteunt de wens van veel bedrijven en organisaties om maatschappelijk verantwoord te ondernemen.

Door het efficiënter benutten van de bestaande ruimtes zijn investeringen stylos in uitbreidingen vaak niet nodig. Daarnaast zijn diverse installaties actueel en automatisch afgestemd op het daadwerkelijke gebruik van ruimtes, waardoor kosten van het onderhoud afnemen. Een ruimte die

OPTIMALE EFFICIENCY IN GEBOUWEN Wilt u de bezettingsgraad van uw gebouw optimaliseren, kosten en energieverbruik verlagen én gebruikers van het gebouw een actueel / / d i a l o overzicht o g / / a lgeven g e m evan e nde beschikbare werkplekken 39 of spreekkamers?

Dat kan! Met het GTI RuimteManagementSysteem benut u de huidige capaciteit van uw pand beter en slimmer. Het unieke en innovatieve systeem is snel te implementeren en biedt u vanaf de eerste dag vele

This is a recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is a collection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor's literature list!

get inspired Hans Culp

ruimte monitor www.ruimtemonitor.nl // explore Need to know how many people are unemployed or don't have a car in the Netherlands? This website will give you all the data you need.

green building elements www.greenbuildingelements.com // improve Here you can learn about advances in green and renewable building materials and current projects in sustainable architecture.

technical dictionary www.tecdic.com // translate TecDic is the online Dutch-English dictionary for technical stuff. It translates both ways.

101 things i learned in architecture school author: Matthew Frederick // read A funny yet informative read about everything from ‘how to draw a line’ to more complex design matters.

archidex www.archidex.nl // duplicate Feeling uninspired? This complete catalogue of plain off-the-shelve, readyto-built residential houses will (hopefully) strenghten your design spirit.

40

stylos // dialoog // algemeen

agenda 18-09 / 02-11

Experimenta [2]

biënnale

locatie: EXD Amsterdam

www.experimentadesign.nl

‘s Werelds grootste biënnale op het gebied van design, hedendaagse cultuur en architectuur, dat voor het eerst Amsterdam aandoet. Onder meer Rem Koolhaas en Alvaro Siza Vieira geven acte de présence tijdens het evenement dat zich focust op het thema Space & Place.

14-09 / 26-10

40 meter Design-expeditie

tentoonstelling

locatie: ABC Architectuurcentrum, Haarlem

http://www.theobeunen.com

De expositie bestaat uit een mengeling van tekst, beeld, foto’s en ontwerpen. Het is een boeiende reis door de belevingswereld van een Nederlandse ontwerper.

12-09 / 02-11

Luxe en decadentie

tentoonstelling

locatie: Architectuur Centrum, Nijmegen

www.architectuurcentrumnijmegen.nl

Luxe en decadentie: De zucht naar het schone van Dubai.Vrijdag 12 september om 17.30 uur opent Leo Visser, lid van de raad van bestuur van Royal Haskoning, de expositie.

12-09 / 07-12

Wotruba

tentoonstelling

locatie: Museum Beelden aan Zee, Scheveningen

www.beeldenaanzee.nl

‘Ik droom van een sculptuur, waarin landschap, architectuur en stad tot een eenheid worden.’ Deze uitspraak is kenmerkend voor het oeuvre van de Oostenrijkse beeldhouwer Fritz Wotruba, die dit najaar onderwerp is van een groots overzicht dat museum Beelden aan Zee in samenwerking met de Wotruba Privatstiftung in Wenen organiseert.

02-09 / 02-11

Instant Urbanism

tentoonstelling

locatie: Glaspaleis, Heerlen

new.glaspaleis.nl

In deze tentoonstelling staat de toepassing van de theorieën van de Internationale Situationisten door hedendaagse kunstenaars en architecten centraal. Over de herdefiniëring van de stad in termen van tijdelijkheid, spontaniteit en speelsheid.

15-10 / 12-11

Expositie Bovenstad

tentoonstelling

locatie: Podium voor Architectuur, Haarlemmermeer

www.podiumarchitectuur.nl

Het Podium voor Architectuur toont zijn eerste tentoonstelling op de nieuwe locatie in Nieuw-Vennep. In de expositie Bovenstad staat het belang van efficiënt ruimtegebruik centraal, zoals het benutten van de bovenkant van bestaande gebouwen. De panelen tonen uiteenlopende experimenten over het benutten van deze gelaagdheid in de stad.

24-11 / 28-11

Scandinavië week

tentoonstelling

locatie: faculteit Bouwkunde, Julianalaan

www.stylos.nl

Een week van lezingen en workshops, gecombineerd met een tentoonstelling rondom architectuur in Scandinavië

08-10

Jaarcongres de Architect

congres

locatie: BK-City, Delft

www.congres-dearchitect.nl/

Het congres Architectuur en kantoren op 8 oktober gaat in op de veranderende kantooropgave. Gevraagd zijn duurzame gebouwen die inspelen op werkprocessen en bijdragen aan stad. Dit genereert een nieuwe opgave. Tot de sprekers behoren Frank Duffy, Jurgen Mayer H, Rudy Uytenhaak en vele anderen. In workshops wordt ingegaan op onderwerpen als innovatie, duurzaamheid, werkomgeving en techniek.

14-09 / 23-11

ArchiFeniks - Faculteiten voor Architectuur

biënnale

locatie: Nederlands Paviljoen, Venetië (Italië)

www.facultiesforarchitecture.org

Met de tentoonstelling ‘ArchiFeniks – Faculteiten voor architectuur’ vertegenwoordigt het NAi Nederland op de 11de Internationale Architectuurtentoonstelling – La Biennale di Venezia.

ARCHIBALDS VACATURES volgende !

Continu Engineering is dé intermediair op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt en bemiddelt en begeleidt jaarlijks honderden bouwkundigen en civieltechnici naar een nieuwe passende baan in het kantoor van Archibald en zijn werkomgeving.

Het matchen van vraag en aanbod op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt is onze kernactiviteit. Continu Engineering geniet brede bekendheid in de markt en is in 13 jaar uitgegroeid tot een landelijke organisatie met acht vestigingen.

Traineeship

vacaturenummer 100141

Bedrijf: Voor het kantoor van Archibald en de bedrijven die de eer hebben om met hem samen te werken zijn wij op zoek naar zeer gemotiveerde, ambitieuze MTS, HTS en TU schoolverlaters. Bij dit kantoor en zijn dwangmatige volgelingen is de organisatiestructuur erop gericht om iedereen op een gedegen wijze zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid te geven. Aan de individuele ontwikkeling en brainwashing van de medewerker wordt veel aandacht besteed. Archibald is na lang aandringen van Continu (Na een kop koffie was hij al verkocht) bereid te investeren in de bouwkundigen van de toekomst en heeft hiervoor i.s.m. Continu een intensief programma opgesteld.

Functie / taken: Een unieke kans en de dankbare eer om als starter een intensief traineeprogramma te doorlopen onder begeleiding van toparchitect Archibald. Het is een perfecte combinatie van werkend leren en lerend werken met aangeleerde bijwerkingen. Als het programma succesvol wordt doorlopen (uiteraard want alles wat Archibald aanraakt is voorbestemd tot een groot succes –maar niet groter dan hemzelf), stroom je door in een functie die bij je past. Denk hierbij aan planvoorbereider, projectleider, projectontwikkelaar, werkvoorbereider of koffiebereider.

Archibald zoekt: MTS, HTS en TU bouwkundigen (starter of met 1-2 jaar ervaring) vragen wij te reageren op deze uitdaging. Je bent zelfstandig, ondernemend, analytisch en resultaatgericht. Bovenal ben je gemotiveerd, heb je een gezonde ambitie en durf je eigen initiatieven te nemen (kortom perfect in de ogen van Archibald).

Kort samengevat is Archibald op zoek naar: - Jong talent - MTS, HTS of TU Bouwkunde - Starter of met een aantal jaar werkervaring - Zeer gedreven (maar nog in te tomen zonder zweep) - Ambitieus - Initiatiefrijk - Communicatief sterk (kunnen zwijgen als Archibald spreekt is een pluspunt)

neemt u ook schoolverlaters aan?

je bedoelt mensen zonder ervaring die je alles kan laten doen zoals koffie halen, de vloer vegen, en mijn auto wassen?

sollicitatie-ervaring is toch een minimum vereiste...

copyright maaik-2008-www.archmaaik.com

Reageren? Ga naar Archibalds website op www.archmaaik.com onder “Archibalds vacatures”