tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 5 / jaargang 2009
pantheon//
micro
micro// op schaal
micro// every architect a chair
interview// Larry Beasley
“Waarom zijn er dan toch nog voorbeelden die voor dwergen of reuzen ontworpen lijken te zijn?”
“It could be said that when we design a chair we make a society and city in miniature.”
“It is also philosophically important that everyone should have a piece of the succes of the city.”
Citterio Gubi Iduna Prooff Orangebox Unifor
Rotterdam t +31 (0)10 211 20 50 Amstelveen t +31 (0)20 347 21 30 www.sv.nl Brussel t +32 (0)2 531 13 50 www.sv.be
Prooff Oorstoel ontwerp Jurgen Bey
SV Lounges ontwerp SV concept Veldhoen & Company
SV Lounges ontwerp Bonnema architecten concept Veldhoen & Company
Prooff Worksofa ontwerp Studio Makkink & Bey
Orangebox Boundary ontwerp Orangebox Design Team
pantheon// bimonthly edition of the study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft always 100% into the details
the cover ‘de vlieg’ samengevoegd uit foto’s van gebouwen door Minck Simonis
tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 5 / jaargang 2009
pantheon//
micro
colofon jaargang 13, editie 5, december 2009 oplage: 2200 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar redactieadres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft info@stylos.nl www.stylos.nl hoofdredactie Liselotte van der A Rosemarie Krautheim Nina Verkerk
micro// op schaal
micro// every architect a chair
interview// Larry Beasley
“Waarom zijn er dan toch nog voorbeelden die voor
“It could be said that when we design a chair we
“It is also philosophically important that everyone
dwergen of reuzen ontworpen lijken te zijn?”
make a society and city in miniature.”
should have a piece of the succes of the city.”
redactie Tosja Backer Daphne Bakker Tomas Dirrix Xin Dogterom Minck Simonis aan dit nummer werkten mee Bestuur 116, Bart de Hartog, Joost Harteveld, Marcello Soeleman, TOI faculteit Bouwkunde, Lea Redmond, Pieter Eisma, Jesper Moonen, Cheops, Niels Lyklema, Tim Eichorn, pantheon// redactie 2010, advertenties 0 | SV kantoorinrichting 12 | Groen Beton 23 | Derako 26 | NBD 29 | Heraklith 46 | Bouwen met Staal kaft | Continu Engineering omslag Minck Simonis
van de redactie Liselotte van der A Terwijl er zoveel in de wereld aan de gang is, is het soms best lekker om in je eigen wereldje te blijven. Deze micro-cosmos kan zo groot zijn als je wilt en alles hierbinnen kan je zelf bepalen. Ga er lekker voor zitten en wij verzorgen de bouwko-verantwoorde onderdelen. Deze pantheon// staat vol met allemaal kleine dingen: soms echt klein, soms klein in vergelijking. Kleine gebouwen, huizen voor poppen, stoelen om op te zitten en de moleculen waar dit alles van gemaakt is. Afgewisseld met een inspirerend afstudeerproject en een diepgaand interview. Daarnaast presenteren we met trots de pantheon// commissie 116! Het leek ons ook wel zo vertrouwd voor hen om klein te beginnen.
Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. bestuur 116 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Simon Tiemersma secretaris: Nina Verkerk onderwijs/penningmeester: Peter Oosterbaan onderwijs: Josiena Simonian public relations: Michael Tjia evenementen: Jimmy Verhoeven adres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl
Stichting de Bouwpub was zo lief (heel erg bedankt!) om ons, vlak naast de faculteit, een werkplekje te geven in de Tempel. Over onze faculteit gesproken: van de middelste pagina kan een modelletje van BK City gevouwen en geplakt kan worden (tip: draai kopieën en verspreid deze over de hele TU!!). Voor de laatste keer van deze pantheon// klussers: veel leesplezier! While there is so much going on in the world, it’s sometimes nice to stay in your own little world. This micro-cosmos can be as large as you want and everything in it is up to you. Get comfortable and will bring you all the latest archi-stuff.
telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369
This pantheon// is filled with small things: sometimes small, sometimes
internet www.stylos.nl
and the molecules where everything is made from. Interchanged with
lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475
Next to that, we are proud to present the pantheon// committee 116!
Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//. Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413 disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.
small in comparison. Small buildings, houses for dolls, chairs to sit on an inspiring final project and an extensive interview. We thought it would be nice for them to start off small. Stichting de Bouwpub was so sweet (thanks so much!) to give us a workspace in the Tempel, right next to the faculty. Speaking about the faculty: the middle pages can be used to make a model of BK City (tip: make copies and spread them all over the TU!!) For the last time from these pantheon// klussers: have fun reading!
4
16
20 8
5
27
18
stylos
micro
4 relatief
14 recommended reading
Simon Tiemersma
Daphne Bakker
4 lifexcursie Parijs
16 a room with a view
Bart de Hartog
Liselotte van der A
5 street art vs architecture
18 micrography - a zoom into architecture
Josiena Simonian
Rosemarie Krautheim
6 bookshop
20 clubs
Peter Oosterbaan
Minck Simonis
6 cocokroegentocht
21 give me a break!
Joost Harteveld
Tosja Backer
7 projectb: stay
22 klein Bouwkunde
pagina uitwisseling - Cheops Eindhoven
Nina Verkerk
8 Sustainablabla!? Marcello Soeleman
2
inhoudsopgave
38
28 30
34
32 36
42
algemeen 27 world’s smallest postal service
36 de Tuinstrook
Lea Redmond
Niels Lyklema
28 multicultural micro environments
38 new editorial staff
Tosja Backer
Joris Hoogeboom, Eka Hintaran, Riemer Postma, Quirijn Petersen, Siriluck Songsri, Daphne Bakker, Marije Ruigrok, Olaf Kramer
30 op schaal Liselotte van der A
32 every architect a chair?
42 Vancouver ideas for Rotterdam Nina Verkerk en Pieter Eisma
Rosemarie Krautheim
34 dollhouses
47 story abroad Tosja Backer / Tim Eichhorn
Daphne Bakker
48 get inspired Daphne Bakker
inhoudsopgave
3
relatief
liftexcursie
van de voorzitter Simon Tiemersma
Bart de Hartog
Van kleins af aan hield ik me bezig met micro, met miniatuur. Lego,
Uiteenlopende reacties volgden op de aankondiging voor een
model spoorbanen en alle werelden in het klein konden me lang
liftexcursie naar Parijs. Sommige mensen vonden het omstreden en
boeien. Wat is de essentie van een dergelijke miniatuur? Wat is er
onverantwoord, terwijl de vijfentwintig plaatsen al binnen een paar
zo interessant aan? Voor mij persoonlijk is het de relativiteit ervan.
dagen vol waren en de reservelijst steeds langer werd. Om half tien
Verschillende schaalniveaus van modellen hebben een verschillende
vertrokken de eerste deelnemers vanaf Stylos, voorbereid met een
mate van complexiteit. Herken hierin het bouwen van een maquette,
lichte reisuitrusting en liftborden. Ondanks de goede voorbereiding
voor ons allen bekend.
was het toch spannend hoe de tweetallen de reis zouden volbrengen. De koppels kwamen binnen tussen vijf en half twaalf waarna de
Miniatuur is een relatief begrip. Als je als kind op de basisschool zit
avonturen en ervaringen met de hele groep werden gedeeld want
is dat je wereld. Zit je op de middelbare school, dan is die wereld
opgepakt worden omdat je chauffeur wiet over de grens smokkelt
van de basisschool maar klein en lijken problemen uit die tijd futiel.
is iets waar je achteraf hard om wilt lachen.
Zit je op de universiteit, dan lijkt de middelbare school ook maar een miniatuur. Zo is ook de universiteit maar een relatief begrip
We begonnen de architectuurtocht met een bezoek aan museum
en zijn grote opgaven in deze setting maar klein vergeleijken met
Quai Branly van Jean Nouvel, gelegen aan de Seine. Het fantastisch
bijvoorbeeld de landelijke- en wereldpolitiek. Dit wil niet zeggen
interieur zorgde voor een intense beleving van de opgestelde
dat je alle problemen kunt wegredeneren, omdat ze toch maar
‘primitieve’ kunst uit Amerika, Afrika, Azië en Oceanië. Een bezoek
relatief zijn. Elke miniatuur, van welke schaal dan ook heeft zijn eigen
aan het dak gaf ons de mogelijkheid een schitterend panorama over
grenzen en zijn eigen problemen, die op hun niveau belangrijk zijn.
Parijs te zien. Vervolgens gingen we in twee groepen op bezoek bij
Een goed voorbeeld hiervan is de draagconstructie van de maquette.
de villa’s La Roche/Jeanneret van Le Corbusier. Het binnenin beleven
De constructie van de maquette is essentieel voor het bestaan ervan,
van de ruimtes in dit huis geeft een woning die je alleen kent van
maar heeft vaak niets te maken met de constructie van het gebouw,
plattegronden en foto’s een extra dimensie. ’s Avonds kon iedereen
waarvoor het als model dient.
genieten van de gerechten bij ‘le Petit bistro’. Op zaterdagmiddag en zondagochtend kon er op eigen gelegenheid en interesse plaatsen
Zo is ook de vereniging Stylos een miniatuur, een model van de
bezocht worden die de deelnemers. Highlights als de Eiffeltoren, Parc
grote wereld. Bij Stylos leer je omgaan met mensen en partijen, met
de la Vilette, Champs-Élysées, Père Lachaise, het Louvre en Centre
praktische problemen en met politieke spelletjes. Het is een model op
Pompidou werden bezocht en met het oog van de aankomende
schaal van studentenbezigheden en zaken die voor ons belangrijk zijn.
architect bekritiseerd.
Het is belangrijk op omom op deze schaal, op onze schaal, problemen op te lossen en doelen te bereiken. Een actueel voorbeeld is de onrust
De rest van de zondag werd gebruikt om op eigen gelegenheid naar
op de faculteit tussen actiegroepen, het management en iedereen
huis te reizen. De meesten gingen ditmaal met de Thalys. De paar
die zich daartussen bevindt, over bezuinigingen en het gevoerde
helden die terug zijn gelift waren snel thuis, en mogen in de spiegel
beleid. Dit is een relatief probleem;, in de Tweede Kamer zal dit niet
kijken en zeggen: je suis un vrai autostoppeur!//
ter sprake komen. Maar op onze schaal is het zeker een probleem. Het gaat ons als studievereniging Stylos zeker aan en we zijn er hard mee bezig op de achtergrond, maar ook op de voorgrond. Zo zijn er de problemen, maar er zijn ook leuke dingen. Zo zal Stylos samen met de Bouwpub een Eindejaarsborrel organiseren op 17 december. Op deze borrel kunnen alle kwesties die ons op onze schaal bezighouden besproken worden, maar kan iedereen ook fijn relativeren onder het genot van een drankje.//
4
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
In de Street Art vs. Architecture workshop op 14 oktober werden twee rakende kunsten benaderd: Graffiti art en video editing.
street art vs. Architecture Josiena Simonian
Bouwkunde is een breed vak dat niet volledig opereert zonder kennis
Na de lezing van AFARAI stonden artiesten Lucky Dubz en Kas klaar om
van rakende vakgebieden. Een Bouwkundige moet weten voor wie hij
een korte presentatie te geven en te helpen bij de workshop. Lucky
of zij iets creëert en waar rekening mee gehouden moet worden.
liet een deel van zijn werk als ‘graffiti artist’ zien en vertelde hoe hij een schets met potlood opzet op papier en die vervolgens met stiften
In verschillende stadsculturen is meer aandacht gekomen voor
en op de computer uitwerkt. Kas liet zijn afstudeerwerk zien, een
zogenoemde “straatkunst”. Langs snelwegen, parken of in de
videoclip waarin een duidelijke stelling over de stedenbouwkundige
binnenstad worden vaker moderne kunstvormen geplaatst of
omgeving naar voren komt. Ook legde hij uit hoe hij tegenwoordig
geëxperimenteerd met verschillende grafische kunsten. In Rotterdam
videoclips voor zijn klanten maakt, waarin kleur, licht en identiteit
ontstaat steeds meer Graffiti Art, die met opzet op bebouwing
een belangrijke functie innemen.
wordt gebruikt om de stedelijke omgeving op een bepaalde wijze te beïnvloeden. Ook wordt de stedelijke omgeving steeds meer gebruikt in videoclips en ter uiting van een bepaalde identiteit. Kennelijk inspireert de bouwkundige omgeving verschillende kunstvormen, maar wordt de bebouwde omgeving ook beïnvloed door
Kennelijk inspireert de bouwkundige omgeving verschillende kunstvormen, maar wordt de bebouwde omgeving ook beïnvloed
kunstuitingen. De twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De ideeën van die middag werden door een heleboel studenten met In de Street Art vs. Architecture workshop op 14 oktober werden
open armen ontvangen. Aan de hand van een aantal stellingen over
twee van die rakende kunsten benaderd: Graffiti art en video
de stedelijke omgeving gingen zij aan de slag om hun eigen street art
editing. Een aantal studenten ging op zoek naar de raakvlakken
en architectuur geïnspireerde project op te zetten. Een groep maakte
van de verschillende vakgebieden. En hoe je deze kennis en kunde
een videoclip van de “Straat van Bouwkunde” waarin de verschillende
als bouwkunde student kan gebruiken in een project. De lezing
bezigheden en identiteiten van de straat naar voren kwamen. Een
van urban design agency AFARAI inspireerde de studenten over de
andere groep vertaalde een visie over architectuur en stedenbouw
mogelijkheden van gecombineerde straatkunst en architectuur die
in een graffitischets die een beeld moet geven van de verstedelijking
hedendaags op verschillende plekken in de wereld aanwezig zijn.
van het landschap. Bij de nabespreking van dit ontwerp werden
Zo liet zij in haar presentatie beelden zien van graffitikunstenaars
meerdere ideeën opgeroepen die dit uitstraalde. Een andere groep
in Sao Paolo die hun leven wagen om een hoog flatgebouw te
had de architectuur en street art zo met elkaar verweven dat een
versieren, terwijl ze beneden opgewacht worden door agenten met
ontwerp ontstond, waarvan de graffiti art een onlosmakelijk deel
vuurwapens. Graffitikunstenaars die kunstvoorwerpen produceren
van de structuur werd. Weer een andere groep maakte een 3D
aan de hand van street art en een project in Rio de Janeiro waar
presentatie waaruit de invloeden van de vakgebieden op elkaar naar
anonieme krottenwijken niet meer anoniem blijken te zijn wanneer
voren kwam. De producten liepen uiteen in verschijningsvorm en
een kunstenaar hun gezichten op de muren van hun huizen
visie, wat aangeeft dat dit onderwerp nog lang niet uitgeput voer
schildert.
voor bouwkunde is.//
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Bronnen >foto’s zijn gemaakt door Stylos
5
Bij de Stylos Bookshop kunnen er weer tijdschriftabonnementen voor het jaar 2010 afgesloten worden.
Het eerste commissie-uitje zodat de commissieleden integreren.
de Bookshop cocokroegentocht Peter Oosterbaan
Joost Harteveld
Als bouwkundestudent gebruik je tijdens je studie veel
Afgelopen 10 november kreeg Stylos pas echt haar groene kleur
referentiemateriaal om inspiratie op te doen voor je ontwerpproject.
toen alle commissies zichzelf voorstelden tijdens de algemene
Veel voorbeelden zijn te vinden in de verschillende (architectuur-)
ledenvergadering in de Berlagezaal. De meest uiteenlopende filmpjes
tijdschriften die in Nederland te koop zijn. Echter worden deze niet
kwamen voorbij omdat iedere commissie zo sprankelend mogelijk
in alle boekenwinkels verkocht. Gelukkig is er altijd nog de Stylos
uit de verf wilde komen. De meeste van deze presentatiefilmpjes
Bookshop. Bij de Stylos Bookshop hebben we een groot assortiment
zijn te zien op www.stylos.nl onder het tabblad commissies bij de
architectuurtijdschriften, waar je tegen een gereduceerde prijs een
desbetreffende commissie.
abonnement op kunt nemen. Dit jaar met een groter assortiment Na de ALV verschenen de pizzadozen op tafel en werden de kurken
dan ooit te voren.
getrokken voor een luchtigere activiteit. Na het gepaste diner werd
Bij de Stylos Bookshop hebben we een groot assortiment architectuurtijdschriften, waar je tegen een gereduceerde prijs een abonnement op kunt nemen
al snel ruimte gemaakt voor een massaal mascotte-klus-moment. Commissies werden gesplitst en onderverdeeld in groepen. Kokosnoten rolden naar binnen, en de strijd voor de mooiste Cocomascotte was aangebroken. De commissieleden gebruiken hun fantasie, want uit de basis van een kokosnoot ontstonden grote en
Zoals velen van jullie gezien hebben, is er half november een
kleine, rupsen, meisjes, jongetjes en vriendjes.
grote Bookshop uitverkoop geweest waar je veel bekende architectuurmagazines kon kopen tegen zeer lage prijzen.
De avond stond volledig in het teken van commissie-integratie,
Vanaf 30 november starten we met de verkoop van de nieuwe
zij hebben elkaar dan ook door en door leren kennen tijdens een
tijdschriftabonnementen voor het komende jaar.
enerverende tocht door Delft waarbij de Coco-mascotte op handen
Tijdschriften die we de vorige jaren hadden en het komende jaar in
werd gedragen. Alle teams werden kris kras door ons mooie stadje
het assortiment hebben zijn onder andere de Architect, Mark, The
gestuurd met verschillende spellen als Reuzen Mikado, Cocoklap, Wie
Plan en Detail. Dit jaar hebben we diverse nieuwe magazines aan
ben ik en Prik de Kikker als leidraad. Na genoeg punten en biertjes
het assortiment toegevoegd zoals: Eigen Huis & Interieur, Domus,
verzameld te hebben in de meest bruisende cafĂŠs die Delft te bieden
a+t en Conditions. Stuk voor stuk interessante bladen die we tegen
heeft, kwam het hele stylos-team weer samen in het laatste cafĂŠ, waar
een redelijke prijs aan bieden.
feestelijk geproost werd op het komende commissiejaar.
Als je nu niet direct een keuze kunt maken, kom dan even langs
Al snel zal de volgende commissie-activiteit plaatsvinden. Alle coco’s
bij Stylos. Bij de Bookshop is namelijk een inkijkkast waar je alle
zijn momenteel druk bezig om de juiste locatie te vinden voor een
magazines op je gemak kunt inzien om de keuze te vergemakkelijken.
knallend commissieweekend. Waarschijnlijk zal dit plaatsvinden
Mocht je gedurende het jaar op zoek zijn naar een specifiek nummer,
op 30-31 januari, na de laatste tentamens. Block het weekend maar
kun je ook slechts een enkel exemplaar kopen.
alvast in je agenda, want een compleet verzorgd verblijf voor alle commissieleden van Stylos 116 wil je niet missen.
Kom dus snel langs bij Stylos om je op te geven voor een abonnement! Het inschrijvingstermijn sluit op 16 december.//
Maar houd je mail goed in de gaten, want ook voor die tijd zul je als commissielid op de hoogte worden gehouden van de activiteiten door ons voor jullie georganiseerd.//
6
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
352-(&7% 67$< 'H RQWZHUSZHGVWULMG 3URMHFW% LV HHQ LQLWLDWLHI YDQ &+(236 GH VWXGLHYHUHQLJLQJ YDQ %RXZNXQGH HQ KHW &ROOHJH YDQ %HVWXXU YDQ GH 7HFKQLVFKH 8QLYHUVLWHLW (LQGKRYHQ ,Q GH WZHH ZHGVWULMGURQGHV KHEEHQ VWXGHQWHQ LQ JURHSVYHUEDQG RI LQGLYLGXHHO KXQ KRRIG JHEURNHQ RYHU GH RXGH YHUODWHQ WRHJDQJVEUXJ YDQ GH 7HFKQLVFKH 8QLYHUVLWHLW (LQGKRYHQ +LHUXLW LV HHQ ZLQQHQG RQWZHUS JHNRPHQ YDQ /DUV %RXZPDQ 67$< +HW RQWZHUS YRRU GH JURHQH EUXJ RYHU GH GRPPHO LV NODDU (Q GH WLMG YRRU UHDOLVDWLH LV DDQJHEURNHQ
+(7 2Q 7Z(U 3 0HW GLW RQWZHUS LV HHQ NDGHU JHPDDNW YRRU GH]H ELM]RQGHUH SOHN RS GH FDPSXV 'H EUXJ LV QLHW ODQJHU DOOHHQ HHQ YHUELQGLQJ WXVVHQ GH YHUVFKLOOHQGH RHYHUV PDDU LV HHQ SOHN JHZRUGHQ RP WH YHUEOLMYHQ HHQ SOHN RP VWLO WH VWDDQ 67$< .LMNHQG QDDU KHW RQWZHUS YRUPW ]LFK HHQ NDGHU ZDDULQ ]LFK HHQ WRQHHOVSHO DIVSHHOW 9HUEOLMYHQG LQ KHW RQWZHUS ZRUGW GH RPJHYLQJ LQJHNDGHUG HQ ULFKW PHQ ]LFK RS KHW VWURPHQGH ZDWHU 'H VWUDNNH NUDFKWLJH YRUP FRQWUDVWHHUW PHW GH QDWXXUOLMNH RPJHYLQJ HQ YHUVWHUNW KHW NDGHU 7HJHOLMNHUWLMG LV KHW RQWZHUS OXFKWLJ HQ YULHQGHOLMN +HW ]RQOLFKW ZRUGW RYHUGDJ JHILOWHUG HQ V· DYRQGV RQWVWDDW HU HHQ WRWDDO QLHXZ OLFKWVSHO +HW RQWZHUS LV ppQ QLHXZ YROXPH ZHONH LV YRRUWJHNRPHQ XLW GH EHVWDDQGH EUXJ HQ GHHOV KDDU FRQWRXUHQ YROJW 67$< KDDOW GH NUDFKW XLW KDDU RPJHYLQJ HQ FRQFHQWUHHUW ]LFK RS GH GRPPHO HQ KDDU RHYHUV 2S GH EUXLVHQGH FDPSXV YRUPW 67$< HHQ SOHN YDQ UXVW RP NRUW RI ODQJ WH YHUEOLMYHQ (HQ UXVWJHYHQGH LQVSLUHUHQGH SOHN ZDDU MH NXQW EOLMYHQ NLMNHQ HQ ODQJ]DDP RSJDDW LQ JHGDFKWHQ +HW FRQVWDQW VWURPHQGH ZDWHU YDQ GH GRPPHO HQ ]LMQ JURHQH OHYHQGLJH RHYHUV KRXGHQ GH SOHN YRRUWGXUHQG LQWHUHVVDQW /DUV %RXZPDQ
&+(326
Na een lange voorbereiding was het zover: van woensdag 30.09. t/m vrijdag 2.10. vond de Stylos’ duurzaamheidsconferentie plaats, Sustainablabla!?2009. Ondanks dat het bezoekersaantal lager was dan gehoopt, was de conferentie een succes en kan wellicht dienen als inspiratie voor toekomstige evenementen toegespitst op duurzaamheid.
Sustainablabla!? Marcello Soeleman
Waarom Sustainablabla!? Nu kan je je afvragen: er zijn al zoveel evenementen, lezingen en
Sustainablabla!?2009 wilde voorbij de ‘blabla’ die nog teveel wordt
conferenties over duurzaamheid, waarom dan nóg een conferentie?
geuit over duurzaamheid, en kritisch stilstaan bij (de betekenis van)
Wat op de meeste conferenties over duurzaamheid niet of nauwelijks
duurzame ontwikkeling in de praktijk.
aan de orde komt, is hoe wordt omgegaan met duurzaamheid in de praktijk. Nog te vaak wordt ingegaan op de vraag ‘waarom’, terwijl
8
dat inmiddels wel algemeen bekend is; wat nu van belang is, is de
Voor dit duurzamheisdvraagstuk zijn sprekers gezocht die een andere,
vraag: ‘hoe?’ Waarom op deze manier? Zijn we op de goede weg,
frisse blik op het duurzaamheidvraagstuk kunnen geven. Sprekers,
en waar is nog ruimte voor verbetering? Kortom, de conferentie
die ervaring hebben met duurzaamheid in de praktijk, met de
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
voordelen, innovaties en moeilijkheden die dit met zich meebrengt.
zou van 15 t/m 19 juni 2009 plaatsvinden in de Aula, TU Delft. De
Er is bewust niet gezocht naar ‘grote namen’ – de bekende namen
samenwerking met Van den Dobbelsteen had voordelen naar beide
die er waren, waren er vanwege hun rol in de film Circle of Blame,
kanten: de Conferentiecommissie kon leren van het organisatieproces
waarover later meer.
van SASBE, terwijl SASBE kon profiteren van de hulp van de Conferentiecommissie, ook om SASBE bekender te maken bij de studenten.
Een lang proces In ok tober 2008 begon een enthousiaste commissie – de
Een andere kans om krachten te bundelen deed zich voor toen
Conferentiecommissie – aan de vorming van het concept van
bleek dat Alexander de Ridder (van RMIT) met hulp van enkele
Sustainablabla!?. Al snel werd duidelijk dat de toen nog naamloze
studenten bezig was een documentaire te maken over de visie van
conferentie niet nogmaals het belang van duurzaamheid in de
verschillende partijen op het duurzaamheidvraagstuk. In deze film
architectuur wilde benadrukken. Dit was in het verleden al talloze
werden interviews afgenomen met architecten Jo Coenen, Thomas
malen gedaan en het was duidelijk dat de studenten daar niet op
Rau en Paul de Ruiter, Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol en
zaten te wachten. De aspecten die onderbelicht bleven, naar de
bouwmanager Hans de Jonge. De film kreeg de titel Circle of Blame,
mening van de commissie, waren de praktische implementatie, de
naar een term van Hans de Jonge, wat staat voor het wijzen naar elkaar
echte innovatie van duurzame technieken en concepten in de bouw.
als duurzame ambities moeten worden waargemaakt: de architect
Er waren natuurlijk altijd wel voorbeelden in de colleges te zien, maar
wijst naar de bouwmanager die geen geld beschikbaar stelt, de
deze bleven te vaak aan de oppervlakte zweven.
bouwmanager wijst naar de klant die het niet te duur wil hebben, de klant wijst naar de architect als het gebouw niet duurzaam is.
Een eerste opzet was dat er vóór de conferentie enkele lezingen gegeven zouden worden. De eerste was al georganiseerd voordat
Door in te haken op deze samenwerkingsverbanden kon de
de commissie was gevormd. Gedurende de lezing, met de naam
Conferentiecommissie inhoudelijk en organisatietechnisch enkele
Sustainablabla, praatte Thomas Rau over hoe duurzaamheid soms
slagen maken. Het idee ontstond al snel om de geïnterviewden uit de
nog teveel ‘blabla’ is. Uiteindelijk zijn er nog lezingen geweest van
film uit te nodigen op het slotdebat. Naar het voorbeeld van SASBE
Jan Jongert over de Espressobar van Bouwkunde, Paul de Ruiter over
ontstond het idee om de dagen van de conferentie op te delen in
‘slimme’ architectuur in de praktijk en Ineke Hulshof over technische
plenaire lezingen ’s ochtends, en parallelsessies in de middag.
innovaties, toegespitst op hergebruik. Sustain BK City Ook ontstond snel het idee om de meerdaagse conferentie op te splitsen in enkele deelthema’s: Water, Materiaal en Energie. In deze
Als aanloop en generale repetitie voor Sustainablabla!?2009
thema’s kon dieper worden ingegaan op het onderwerp door middel
werd Stylos de kans gegeven om op SASBE2009 een workshop te
van specialisten die op dit thema actief waren. Als laatste zou een
organiseren: Sustain BK City. De workshop had als doel, door middel
overkoepelend slotdebat plaatsvinden. De conclusies uit de eerdere
van kleine ingrepen, de Faculteit Bouwkunde, BK City, duurzamer te
lezingen en de discussies daarna konden worden meegenomen in
maken. Drie groepen maakten elk een poster, waarop hun duurzame
dit slotdebat, waardoor de conferentie een beschouwende afsluiting
interventie werd weergegeven. De winnaar van deze workshop werd
zou krijgen.
bekend gemaakt op Sustainablabla!?2009. Voor een verslag van de workshop, zie de vorige pantheon//.
Tijdens het proces deden zich enkele kansen voor om samen te werken met andere partijen, wat erg leerzaam is gebleken.
Sustainablabla!?2009: dag 1
Hoogleraar Klimaatontwerp & Duurzaamheid Andy van den Dobbelsteen benaderde Stylos, omdat ook hij bezig was met een
Op woensdag 30 september was het zover: de opening van
duurzaamheidconferentie: SASBE2009 (Smart And Sustainable Built
Sustainablabla!?2009, gehouden in de Berlagezaal. In eerste instantie
Environments). Deze conferentie was al langer in de planning, en
zou Wytze Patijn een openingswoord houden, maar uiteindelijk
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
9
heeft Andy van den Dobbelsteen dit overgenomen. Ook Rector van
waren Jo Coenen en Liesbeth van der Pol aanwezig; en Bas van de
de TU Delft Jacob Fokkema had een welkomstwoord ingesproken
Griendt was aanwezig namens Brink Groep: dezelfde organisatie als
op video.
die van Hans de Jonge. Dit debat gaf aan hoe verschillend soms nog wordt gedacht over het onderwerp. De één zette grote vraagtekens
Het programma begon met de presentaties van de drie posters van
bij het gevoerde politieke beleid met betrekking tot duurzaamheid
de workshop Sustain BK City: ‘Access to Nature’, ‘Green Balance’
(Coenen), de ander gaf aan dat het tijd was voor bezinning, om te
en ‘BK City as Open Book’. Twee van de drie plannen waren na de
kijken welke richting we nu écht in moeten slaan (Van der Pol), waarbij
workshop verder uitgewerkt – Green Balance had ook een presentatie
deze dus – opnieuw – de centrale vraag van de hele conferentie
naast de poster gemaakt. Dit plan was uiteindelijk ook de winnaar.
stelde.
Na de vertoning van de film Circle of Blame, was het tijd voor een registratieborrel en zat de eerste dag erop.
Wat wel duidelijk werd, was dat het perfecte, duurzame plaatje nog lang niet rond is. 100% duurzaamheid bestaat (nog) niet, en alle prachtige plannen van de ontwerpers ten spijt, in de tussentijd
Dag 2 en 3: de thema’s Water, Materiaal en Energie
moeten we het doen met de middelen die we nu hebben. Maar dan moet de (politieke) wil er dus wel zijn om die middelen te
De plenaire lezingen over de drie thema’s vonden telkens ’s ochtends
implementeren en verder te brengen … de cirkel is rond en als we
plaats. Mindert de Vries (Deltares) bijvoorbeeld sprak over een
niet uitkijken, draaien we nog wel een tijdje door.
natuurlijke dijkversterking. Bob Ursem (directeur Botanische Tuin TU Delft) sprak over de toepassing van planten in industriële processen,
Sustainablabla!?2009 was een succes. Ondanks dat vrij laat met de
waar natuurlijk heel veel kansen liggen wat betreft duurzaamheid.
uiteindelijke programmering werd begonnen, is het toch nog gelukt
Baldiri Salcedo sprak over de effecten van hitte in de stad en Anke
om meer dan twintig sprekers uit te nodigen, wat een interessante
van Hal gaf, als laatste plenaire spreker, een overkoepelende lezing
mix opleverde van lezingen die zowel gebaseerd waren op de praktijk
over de toepassing van duurzaamheid.
als op de academische wereld. Het bezoekersaantal was wel lager dan gehoopt. Uiteindelijk hebben ongeveer 60 mensen aan de conferentie deelgenomen, waar op 100 deelnemers was gemikt.
De parallelsessies ’s middags varieerden van workshops tot korte
Hier had SASBE2009 ook al last van. Dit bezoekersaantal heeft er
lezingen met daarna een langere de tijd voor discussie. Verschillende
uiteindelijk ook voor gezorgd dat enkele parallelsessies werden
projecten werden extra belicht, i.p.v. er werd dieper ingegaan op
samengevoegd, en een enkele zelfs afgelast.
de technieken en toepassingen. Eén van de lezingen ging over een nieuwe manier van bouwen met bamboe in een project in Zuid-
Door eerder te beginnen met promotie had het bezoekersaantal
Amerika. Ook werd een workshop gehouden over het ontwerpen
wellicht opgekrikt kunnen worden. De promotie die er uiteindelijk
van een bouwblok op een kavel dat zo duurzaam mogelijk opgelost
is geweest was wel uitgebreid en duidelijk: je hoefde Bouwkunde
moest worden.
maar binnen te lopen en je zag twee banners van Sustainablabla hangen.
Vrijdag: slotdebat
Ondanks dit was de conferentie zelf erg leuk om mee te maken. Net als het proces ervoor, dat heel erg leerzaam was. Niet alleen heeft de
10
Het slotdebat vond plaats in Zaal F, onder leiding van voormalig
commissie veel geleerd over het opzetten van een dergelijk concept,
hoogleraar Duurzaamheid Kees Duijvestein. Uit de film Circle of Blame
maar ook over duurzame toepassingen in de praktijk en hoe dat nu
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
in zijn werk kan gaan. En uiteindelijk is dit het doel geweest van de conferentie: om te concentreren op de ‘hoe’ vraag, in plaats van de ‘waarom’ vraag. Als commissie hopen wij natuurlijk dat dit concept wordt opgepakt door toekomstige commissies van Stylos, zodat Sustainablabla!?2009 niet de laatste keer was dat duurzaamheid
foto’s van boven naar beneden links: Opening van Andy van den Dobbelsteen in de Berlagezaal en rechts: Lezing van Pieter Lanser PA officer at the cement industry branch, (foto’s door Bas Wetzel) Sustain the Campus workshop session (foto door Niek Stukje) Lezing van Jos de Krieger (foto door Bas Wetzel) Slotdebat met Jo Coenen, Bas van de Griendt en Liesbeth van der Pol, debatleider Cees van Duijvenstein in Zaal F (foto door Niek Stukje)
vanuit een praktisch oogpunt belicht werd.// Het volledige programma, de meeste lezingen en de film Circle of Blame is te vinden op http://sustainablabla.stylos.nl
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
11
Groen Beton
www.indekiemgescoord.nl
Ideeënprijsvraag 2009 Kun jij beton vergroenen? Energiezuiniger werken, minder afval produceren, meer hergebruik mogelijk maken en slimmer omgaan met capaciteit en kwaliteit. Hoe grijs de kleur van beton ook is, het product wordt steeds groener. Ben jij professional of student die het leuk vindt om met beton te werken of daarin geïnteresseerd is? Geef die vergroening dan een impuls. Kom met ideeën voor duurzamere betontoepassingen, nieuwe producten of verbetering van bestaande producten en systemen en doe mee aan de ideeënprijsvraag Groen beton. Het beste idee wordt beloond met 5.000 euro voor onderzoek of advies voor verdere ontwikkeling.
Innovatie stimuleren De prijsvraag is een initiatief van het Cement&BetonCentrum, bedoeld om innovatie in beton te stimuleren. Het thema, de naam van de wedstrijd zegt het al, is Groen beton. Milieuwinst laten zien Elke inzending moet bij minstens een van de ‘levensfasen’ van beton milieuwinst laten zien. Dat kan zijn bij de winning van de grondstoffen, maar bijvoorbeeld ook bij de productie, het gebruik en de sloop of het hergebruik. De winst hoeft niet in exacte cijfers te worden uitgedrukt. Een indicatie, mét onderbouwing, is genoeg. Inzendingen via website Heb jij een innovatief idee voor groene betontoepassingen? Doe dan mee. Ga naar www.indekiemgescoord.nl voor alle informatie. De inzendingen moeten uiterlijk op 30 oktober 2009 binnen zijn. De bekendmaking van de winnaar is drie weken later, op 19 november, tijdens de jaarlijkse Betondag. Jury De inzendingen worden beoordeeld door een vakkundige jury bestaande uit: • prof.dr.ir. Michiel Haas, TU-Delft / Nibe, voorzitter • ir. Caroline Kruit, dax-magazine, secretaris • prof.dr.ir. Jos Lichtenberg, TU-Eindhoven • ir. John Mak, W/E adviseurs • dr. Gert van der Wegen M.Sc., Intron
//recommended reading The Paper Architect - Fold-It-Yourself Buildings and Structures Marivi Garrido & Ingrid Siliakus Potter Craft (February 3, 2009), 110 pages About//The Taj Mahal may have taken 22 years to build, but you can do it in less than a day! Using crisp folds and a craft knife, you can easily recreate the world’s greatest architectural structures from ordinary sheets of paper. Whether you’re building the White House after dinner or crafting an origami version of the Eiffel Tower in an afternoon–and then folding it up to send to a friend in Paris–The Paper Architect guides you through every step of the process. The directions for building these replicas are clear and easy to follow. In fact, the book contains an entire section of removable templates with color-coded fold lines that make construction simple enough for a first-time folder. All that’s needed is a craft knife, a metal-edged ruler, a cutting mat, and a clear work surface. For those looking for more of a challenge, the patterns can be enlarged or traced onto special paper for endless variations. Each project also includes a wealth of information, from the history of the buildings and technical drawings to the raw materials used during construction. With quick facts that supplement the text, step-by-step illustrations, and clear instructions, all of these display-worthy projects can be mastered with no previous paper craft or architectural experience! // This art form - in which an architectural object is cut out of a single piece of paper - was developed by professor Masahiro Chatani in the early eighties. by // Ingrid Siliakus has been making paper architecture for more than 14 years and is inspired by M.C. Escher and the buildings of Gaudi and Berlage.
Pet Architecture Guide Book Vol 2 Atelier Bow-Wow World Photo Press,Japan (August 31, 2002), 176 pages
About//Pet architecture is a term for the buildings that have been squeezed into left over urban spaces. Curious shapes and inventive solutions for drainage, windows and air conditioning abound. Most of all, it is the extraordinary miniature size of these shacks, store rooms, sushi bars and bike shops which makes this project so fresh. Lovingly researched by a team of very young Japanese architects, each ‘pet’ includes a humorous description, full page photograph, a map and 3d sketch. // The term ‘pet’ was chosen because like pets, these buildings don’t really belong in our daily lives, yet they’ve carved out their own littlpe place in the world. by // Atelier bow-wow, the Tokyo architecture studio led by Yoshiharu Tsukamoto and Momoyo Kajima are known for the exploration of the use and function of space within urban environments.
More to read... “More Mobile - Portable Architecture for Today” by Jennifer Siegal (October 4, 2008) “Space: Japanese Design Solutions for Compact Living” by Micheal Freeman (August 7, 2004) “Micro: Very Small Buildings” by Ruth Slavid (March 18, 2009) “XS Future: New Ideas, Small Structures” by Phyllis Richardson (September 8, 2009)
14
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
thema //
micro The prefix ‘micro’ is from English or Greek origin that is most commonly known for its usage in the word microscopic and refers to an object as being smaller than scale of focus, in contrast with macro. Some examples of the prefix “micro” are microwave, microphone, microchip and micro-organism. As a shorthand - Micro is used as shorthand for an SI based measurement, in the case of blood lead level for example, 10 micros would be 10 micrograms per deciliter. - A shortened reference to microeconomics, microsociology, microbiology or similar fields of science As a prefix Micro can a prefix for -house, -management, sociology, computer, chip, controller, biology, etc.
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
15
A house consisting of multiple rooms with different functions, conveniently all packed into one; or is it?
a room with a view Liselotte van der A
A summer vacation. A city road trip. A conference-related business trip. Every now and then you can find yourself in the sometimes alien environment of the room that will be your home for the near future. These rooms can be found in many shapes and sizes. From the top-of-the-range-five-stars-hotel rooms to hostels housing more than ten people, stacked in columns of three. If you’re selfsufficient enough, renting an apartment in an urban area or cabin in a bungalow park could be your thing. Here, to help you along, some thoughts about the full automatic and the do-it-yourself types. May you choose wisely. Hotel Walking into the hotel foyer, the amount of free space and the amount of people behind the front desk will give you an idea of the level of luxury: the money spent on square meters and personnel has to come from somewhere, doesn’t it? Luxurious entrance hall in Las Vegas.
Do you really need two sitting rooms, a private swimming pool and jacuzzi next to a sun roof facing south? All that besides the enourmous bedroom, usually the main function. After receiving your key, you’re allowed to make your way to your room. Roughly speaking, regardless of the simple or decadent style of the hotel, your residence will be a square “house” with a bed and a boxed off bathroom. The more stars, the more functions next to sleeping. A television is
Expensive hotel suite
almost always present. As is the mini bar. A chair could be stuffed in a corner, blocking the window in one go. Decadently, the best room in the best hotels seems to be exponentially bigger and better than the ones aimed at the commoners. Do you really need two sitting rooms, a private swimming pool and jacuzzi next to a sun roof facing south? All that besides the enormous bedroom, usually the main function. The parties held there could be legendary. Unfortunately, most of us will have to be content with something a bit smaller for the duration of the stay. Try not to trip over the bed when hauling your suitcase inside. Cabin Another type of a mini house is of course one of the cottages sprinkled in the forest-area of a bungalow park. One should have some respect for the designers (architects? planners?) of cabins.
Standard hotel room.
16
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Speaking of space, how is it possible that in a six person cabin, there are most often only four chairs?
want to do that? Bungalow parks do have their merits, of course. They are especially suited for families with all the extra activities that are provided. And when you know the situation beforehand, groups of friends (young
The effort that went into the variation within one type and the fact
at heart) can have the best of times.
that they somehow managed to put every necessary element in
Let’s get closer. Nature is inviting you.//
absolutely the minimal amount of space is absolutely staggering. Arguments could be made that even the most minimal-thinking architect would allow some space for movements. Speaking of space, how is it possible that in a six person cabin, there are most often only four chairs? That two unlucky vacationers have to make due with stools? Intricately ‘cut off’ corners might look a bit silly, but it does save square meters: perfect space for the broom closet or the baby room. Bedrooms don’t need to be spacious: you have your eyes closed while you’re sleeping anyway. Even better, why not cut off the door that it just doesn’t bang into the bunk bed, which in turn is only big enough for one to lay on their side. Rolling over, why would one
Enjoying nature.
Overview of bungalow park.
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
17
micrography - a zoom into architecture Rosemarie Krautheim
A materialâ&#x20AC;&#x2122;s texture seems like a whole world itself. With scanning electron microscopy - called micrography - it is possible to photograph this microcosm up to 1 (nm) nanometre = 10â&#x20AC;&#x201C;9 m = 0. 000,000,001 m. For comparison how small that is, you can see the texture of the eye of a drosophila fly, on the left.
Brick Used for: masonry construction, curtain facade, walls, bridges, pavement in the US. Produced in: India, US, UK, Europe. Bricks can be made of clay, calcium silicate, shale, slate, or concrete. The colour of clay bricks for example is influenced by content of raw materials, the firing temperature and the atmosphere in the kiln. Clay also contains aluminum.
Zinc Used for: rain gutters, handrails, facades, composites, as anticorrosive for example 'galavanized steel', as colouring matter Zinkoxide in LEDs, solar cell. Produced in: China 2,600,000 tons, Australia 1,338,000 tons, Peru 1,201,794 tons (list 2006) Zinc is a metallic chemical element. It makes up about 75 ppm (0.007%) of the Earth's crust, making it the 24th most abundant element there.
18
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Fibre glass Used for: furniture, mats, thermal insulation, electrical insulation, reinforcement of various materials, tent poles, sound absorption, heat- and corrosion-resistant fabrics, high-strength fabrics, pole vault poles, translucent roofing panels, automobile bodies, composites with carbon, light carrying fibres, optical fibres. Fibre glass is made from thin fibres of glass. It is used to reinforce diverse polymer products. The resulting composite FRP or GRP is often called 'fibre glass' in the popular language. Fibre glass insulation can be made of 40% recycled glass.
Aluminium Used for: facade, roof, windows, doors, siding, building wire, sheets, tubes, casting, furniture, lamps, household items, electronic appliances, powder in paint, tools, aluminium foam. Produced in: Argentinia 272,000 tons, Australia 1,85,000 tons , Bahrain 525, 000 tons (list, estimations 2003)
In the Earth's crust, aluminium is the most abundant (8.3% by weight) metallic element and the third most abundant of all elements (after oxygen and silicon).
Wood used in: window frames, paneling, floors and roofing, and the resin of some species is an important source of turpentine. Turpentine is used in paints and varnishes and christmas trees. Produced in: Pines are native to most of the Northern Hemisphere. The box and micrograph are from a pine tree. There are about 115 species of pine. As fast-growing softwood, pine belongs to the commercially important wood sorts.
Wool used in: Carpets, rugs, velvet, velour, curtains, upholstry, beddings, Produced in: Australia 25%, China 18%, New Zealand 11% of global wool clip, (list of 2004/2005) Wool is the the fibrous protein taken from animals in the Caprinae family, principally sheep. Wool is mainly manufatured by weaving. Weaving is a textile production method which involves interlacing a set of longer threads with a set of crossing threads.//
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
19
Sinds de ontwikkeling van de eerste clubs is er altijd gezocht naar een ontwerp waarin muziek licht en beweging hun weg kunnen vinden. De cocoon in Frankfurt is een van de eerste clubs waar deze facetten samen komen in het ontwerp, en sindsdien als voorbeeld word gezien voor clubs all over the world.
clubs Minck Simonis
Dertig jaar geleden was het niet voor te stellen dat er een artikel zou verschijnen over bar & club design. Er waren nog geen grote nachtclubs en hippe bars en de bars en restaurants die er waren, hadden een klassiek interieur zonder al te veel gekkigheid. De verandering kwam in de tijd dat de house muziek zijn opmars maakte in de jaren 90. De feesten die ooit begonnen waren in leegstaande panden en afgehuurde zaaltjes, begonnen steeds extremer en groter te worden. Het revolutionaire gevoel van de
Detail membraam structuur.
nieuwe muziek werd geprobeerd terug te brengen in de aankleding van de party places. Er werd hard gezocht naar een stijl die bij de muziek zou passen, iets moderns iets eigenzinnigs, iets unieks. Clubs als de roxy en de it namen het voortouw in Nederland en wisten een stijl te creeeren die over de hele wereld werd gekopieerd. Fluoriserende wanden, grote wandkleden en veel grafitie kunst. Na jaren van grote vrijheid begint zich eind jaren 90 een nieuwe stijl te ontwikkelen. Doordat clubs, cafeâ&#x20AC;&#x2122;s en restaurant zich steeds meer gaat fuseren wordt de uitbundige stijl van de jaren ervoor langzaam
De hoofd bar in de cocoon..
ingeruild voor een wat meer ingetogen stijl. Een andere invloed die van grote invloed is geweest op het ontwerp van clubs en bars is de fashion industrie geweest. De house muziek werd geaccepteerd in de modewereld en veelvuldig op modeshows gedraaid. De modeshows en de fashion industrie droegen er aan bij dat de dance muziek mainstream wordt. Grote mode huizen als Armani en Prada openen hun eigen clubs. Deze clubs straalden grote luxe uit en waren ontworpen door beroemde italiaanse designers. Al snel begon de muziek industrie deze stijl over te nemen en ontstonden er hypermoderne clubs zoals de supperclub. Deze hypermoderne vormgeving wordt tot vandaag de dag gezien als een stijl die dankzij
De lounge area omgeven door canvas en glas.
de dance muziek is ontstaan. Er wordt vaak gebruik gemaakt van organische vormen en veel witte accenten die belicht worden. Een van de beroemdste voorbeelden van deze stijl is te vinden in de cocoon club in Frankfurt, ontworpen door 3Deluxe architects. In het ontwerp wordt gebruik gemaakt van een wit membraam patroon dat doormiddel van 23 projectors en speciaal voor de club ontwikkelde software wordt belicht. De DJ booth bevind zich in een witte uitstulping van composiet die als een ufo boven het publiek hangt. De cocoon club in Frankfurt werd in 2003 geopend en wordt gezien als een van de eerste clubs die op zoâ&#x20AC;&#x2122;n grote schaal gebruik maakt van de combinatie van vorm en licht.//
20
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
De zwevende Dj booth.
Follow an architecture student's daily frustrations here every issue... this time: micro-sized universes all around. Tiny perfect worlds.
give me a break! Tosja Backer
De Julianalaan 132-134 is al een jaar de werk- en leefplaats voor de bouwkundestudenten in Delft. Vanaf nu kun je ook thuis je eigen mini-Bouwkunde hebben.
klein Bouwkunde Nina Verkerk
Wanneer een aankomend student voor de studie Bouwkunde in Delft
metamorfose ondergaan van stoffig grijs naar inspirerend rood
kiest, verandert het relatieve formaat van de leefwereld. Enerzijds
en ruim wit. Het volledige interieur is gebaseerd op het concept
gaat er een wereld voor je open omdat er zoveel nieuwe dingen
tijdelijkheid waardoor materiaal de tijdelijkheid van vijf tot tien jaar
te zien en te beleven zijn. Anderzijds wordt het leven ingeperkt
kan waarborgen. Kleur en materialisatie zorgen voor de verschillende
tot drukke projecten en collegeweken waardoor je vele uren in de
belevingswerelden van het gebouw. Van buiten refereert de faculteit
faculteit Bouwkunde doorbrengt. De faculteit wordt een microwereld
sterker naar haar oorspronkelijke waarde. Enkel verschillende kleuren
waar de student kan werken, leren, dineren, feesten, lachen en huilen.
verf en wat nooduitgangen sieren het monumentale bouwwerk.
In drukke periodes komt de student er voor de zon opgaat en vertrekt er als de zon al uren onder is.
Op middenpaginas (blz 24 en 25) van deze pantheon//-uitgave is een bouwpakket te vinden van de faculteit op schaal 1:500. Aan de
Ons faculteitsgebouw heeft meerdere keren een metamorfose
hand van de cijfers die te vinden zijn op het gebouwdeel kan de hele
ondergaan voordat het haar huidige staat heeft bereikt. Van 1918
faculteit opgebouwd worden. Veel plezier en succes met het maken
- 1923 is de Julianalaan ontworpen door architect G. van Drecht
van je eigen kleine Bouwkundegebouw!>>
met een overduidelijke invloed van de Amsterdamse School. In de jaren daarna is het regelmatig verbouwd onder leiding van architectenbureau K.J. Roosendaal. De oorspronkelijke functie die het gebouw vervulde was als hoofdgebouw van de Scheikundige Technologie van de Technische Hogeschool. Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1953 de zolder verbouwd tot kantoorruimte, waardoor de aaneengesloten strip dakvensters ontstond. Daarvoor bevatte het gebouw ook dakkapellen.
De faculteit wordt een microwereld waar de student kan werken, leren, dineren, feesten, lachen en huilen. Dat het gebouw oorspronkelijk voor de scheikundestudent ontworpen was, is nog te herkennen aan de versieringen aan de gevel waar de uitlaten van de zuurkasten waren. De hoge toren werd als waterreservoir gebruikt dat bij uit de hand gelopen scheikundige proeven kon worden gebruikt. Later is dit gebouw het hoofdgebouw van de Technische Hogeschool geworden, waarna het een aantal jaar leeg heeft gestaan. Zoals iedere lezer van de pantheon// weet, is het sinds anderhalf jaar opnieuw van de TU Delft voor de studenten van Bouwkunde. Vanwege de monumentale waarde van het gebouw, bestaan er strenge regels rondom de verbouwing tot het huidige moderne universiteitsgebouw voor Bouwkunde. Het is ĂŠĂŠn van de weinige en grootste vooroorlogse universiteitsgebouwen van Nederland in een dergelijke goede staat. Brandveiligheid is hoog in achting genomen waardoor er niet bezuinigd werd op sprinklersystemen en nooduitgangen. Van binnen heeft het gebouw een complete
22
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Bronnen www.delft.nl/monumentenresultaat Het bouwpakket wordt mede mogelijk gemaakt door TO&I faculteit Bouwkunde
//Advertorial
Elk project verdient zijn eigen uitstraling. Daarom is ons systeem geen standaardproduct maar krijgt elke situatie een tailor-made oplossing. Houtsoort, uitvoering en afmetingen, de ontwerper bepaald het zelf.
zelf je houtsoort bepalen met Derako Derako International
Derako is fabrikant / leverancier van het Derako massief houten
B.V. Kanaalkade 66
verlaagd plafond- en wandsysteem. Het Derako-systeem is uniek in
1756 AD 't Zand
zijn soort door de vele voordelen die het biedt. Het is verkrijgbaar
Postbus 32
in lineair en grill uitvoering. Door onze jarenlange ervaring met
1756 ZG 't Zand
de verschillende toepassingsmogelijkheden van onze systemen,
Telefoon : 0224-591844
kunnen wij gedegen adviezen geven en oplossingen aandragen.
Fax : 0224-591440
Het ontwerpidee van de architect is hierbij ons uitgangspunt. Dat
info@derako.com
kan gaan om de technische uitvoering, maar ook om ideeĂŤn voor bepaalde houtsoorten of de wijze van afwerking. Waarom wij gekozen hebben voor massief hout? Geen ander bouwmateriaal heeft zoâ&#x20AC;&#x2122;n warme uitstraling als hout. Volgens een oud Chinees gezegde: "Ben je ziek, ga dan naar de dokter. Kan hij je niet helpen, ga dan in een houten huis wonen". En het klopt: hout beschikt over eigenschappen die belangrijk zijn voor onze gezondheid. Hout heeft het vermogen om in een ruimte de vochtigheidsgraad op een volkomen natuurlijke manier te regelen. In streken waar veel met hout gebouwd wordt, komt praktisch geen reuma voor. Andere eigenschappen waardoor hout als bouwmateriaal bijzonder geschikt is in relatie met Duurzaam Bouwen: Hout is het sterkste natuurlijke bouwmateriaal. Hout is een bouwmateriaal dat zeer weinig milieubelastend is. Hout heeft een voortreffelijke isolerende functie. Hout voldoet aan de hoogste akoestische normen. Voor meer informatie: www.derako.com
Beneden: Grill plafond FNWI gebouw in Amsterdam, boven: Grill wand Auto CAD detail
8
11
9
1 3
2
S T Y
L OS
10
6
7 5
4
Gratis en snel vinden wat je zoekt met NBD-online
NBD-online is vernieuwd! In de nieuwe versie van NBD-online is het n贸g makkelijker zoeken, vinden en vergelijken. Door de verbeterde zoekfunctionaliteit en de nieuwe navigatie en structuur komt u sneller bij de gewenste informatie terecht. De nieuwe NBD-online is zoeken, vinden en vergelijken van bouw- en installatieproducten gekoppeld aan een uitgebreide kennisdatabank. Onmisbaar voor elke bouwprofessional en installateur. Benieuwd naar de nieuwe NBD-online? Ga snel naar www.nbd-online.nl en schrijf u in voor de vernieuwde gratis e-mailnieuwsbrief.
WWW.NBD-ONLINE.NL
Lea Redmond’s projects are a cross between poetry, art, and product. In 2008 she first set up her tiny post office in Oakland, California where your own letter can be custom made and sent. You can order a micro letter at www.worldssmallestpostalservice.com.
world's smallest postal service Lea Redmond www.leafcutterdesigns.com www.worldssmallestpostalservice.com
“In college I studied politics and philosophy, but I made things constantly since I was a little kid. I was waking up from a nap one day when the idea for the WSPS popped into my head. It was one of these funny moments when I had an image of a very tiny letter. Once the idea was there, I thought it was so hilarious that I had no choice but to materialize it. I sent the first letter to a friend in Boston with a magnifying glass. Then I worked out some tiny tools, for a wooden roll-top doll desk to work on, and started to set up shop around town.
I have transcribed and sent over 3,000 teeny tiny letters. There was an article on a popular blog about the WSPS last January and I got 100 requests that day. When the Valentine’s Day rush came, my family and friends helped me transcribe and craft 1,200 Valentines. I got to read a lot of love letters last year!” One of my favorite letter quotations is “Here I am reduced to my smallest essence.My love and passion made microscopic.”
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
27
Hidden behind the tall buildings that make up downtown Melbourne is a hidden network of laneways and back alleys that create the city’s vibrant multicultural atmosphere. Read this story along as seen through the eyes of a fascinated foreigner.
multicultural micro environments Tosja Backer
Australia is an island with a surface area almost as large as Europe’s
Between 1850 and 1900 half a million immigrants (mostly from Britain,
and a population only a little higher than Holland’s. Full of endless
Ireland, Germany and China) were drawn to Australia in search of
valleys, rainforests, empty beaches and kilometres of uninhabitable
gold. The Chinese immigration pattern is remarkable: in the 1850s
desert, ‘micro’ may not be the first thing that comes to mind when
they began to settle in the area between Little Bourke Street and
thinking about Australia.
Swanston Street and established their own community soon to be known as Chinatown.
However, having lived in Melbourne for half a year now, I often see it as a cluster of micro environments wrapped into one city. Melbourne
By the 1900s, Chinese and Japanese immigrants were seen as a threat
is one of the most multicultural cities in the world and each ethnic
to the newly formed federation. With the number of Chinese migrants
group has its own community or precinct in the city. Very typical of
rising rapidly, the 1900s saw the Australian government issuing laws
Melbourne are its characteristic laneways.
to restrict Chinese immigration. Alfred Deakin, the creator of the
Whereas most of Melbourne’s Central Business District is high-rise,
White Australia Policy, said: “It is not the bad qualities, but the good
modern and easily accessible, Melbourne differs from other Australian
qualities of these alien races that make them so dangerous to us. It
cities in its network of over 180 tiny laneways and back alleys. This
is their inexhaustible energy, their power of applying themselves
hidden network is a result of years of multicultural settlement.
to new tasks, their endurance and low standard of living that make them such competitors.” An extreme reaction to immigration was the
Half a million immigrants were drawn to Australia in search of gold
result. The White Australia Policy, issued in 1901, completely banned all ‘non-white’ immigration to Australia, thereby virtually also putting a halt on the Chinese immigration.
When Australia was discovered by the Europeans in the 19th century it was labeled ‘terra nullius’: a ‘no man’s land’. Regardless of the
However, by the 1950s rules had gradually loosened up and
50,000 years of culture the Aboriginals have left on this island, the
Chinatown boomed once again. This was also the time that the 5
settlers felt it was empty and belonged to nobody. Melbourne was
main gates (image) along Little Bourke, Swanston and Lonsdale Street
founded in 1835 by John Batman and bought from the Aboriginal
were built to mark the borders of the area. By 1975, the White Australia
Wurundjeri tribe. On July 25, 1947 it was officially declared a city by
Policy was officially abolished by Gough Whitlam and multiculturalism
Queen Victoria.
was once again introduced.
Laneway
28
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Currently Melbourne’s Chinatown is the longest continuous Chinese settlement in the world. The entire area on Little Bourke Street between Swanston Street and Spring Street still consists of brightly
Betrouwbaar comfort in z’n mooiste vorm.
coloured, low-rise Chinese style houses. Many of Melbourne’s laneways are situated in Chinatown, creating an eclectic mix of Western and Eastern culture. High-rise business hotels look right over the backyards of tiny Chinese dumpling houses. Guests of such a dumpling house can walk out of the Chinese styled house and into a dark underground club in the basement of the building next to it.
Smells, sounds and screams fill the laneways day and night Near Chinatown on Lonsdale Street is the Greek Precinct: the largest Greek community outside of Athens. Their Mediterranean culture of cafés and outside dining contrasts greatly with the indoor culture of the Chinese restaurant scenes, yet they are able to coexist side by side on the laneways. Alongside this, large numbers of Thai, Japanese and Middle Eastern immigrants have established themselves in and around the laneways selling their own traditional dishes and music. Smells, sounds and screams fill the laneways day and night. It really feels like a group of tiny countries clustered into one big city.
Voor plafondisolatie zijn Heraklith Kombi-isolatieplaten de perfecte oplossing. Ze bieden een uitstekende thermische isolatie en geluidsabsorptie. De handzame platen zijn bovendien snel en makkelijk te verwerken. U kunt kiezen uit drie isolatie-uitvoeringen in vier structuren: superfine, fine, plain en micro. Prachtig in RAL-kleuren te spuiten. Heraklith Kombi-isolatieplaten: optimaal comfort en een feest voor oog en oor. Kombiplaat met EPS Onze Kombiplaat met EPS heeft een hoge isolatie waarde gecombineerd met een licht gewicht, te monteren met mechanische bevestiging en onze gegarandeerde verlijmingmethode. Eenvoudige verwerking, uniek geschikt voor vochtigere ruimtes met hoge esthetische waarde gecombineerd met geluid absorberende eigenschappen maakt dit product tot de meest toegepaste constructie voor parkeergarages.
Who would have thought this of a ‘no man’s land’!//
Het oppervlak is niet alleen esthetisch maar tevens stootvast en eenvoudig te onderhouden en in later stadium eenvoudig overschilderbaar. Tevens is EPS volledig recyclebaar en van brandvertragende kwaliteit. Kombiplaat met Steenwol Onze Kombiplaat met steenwol als isolatiemateriaal heeft een zeer hoge brandwerendheid en beschikt over nog betere akoestische eigenschappen. De Kombiplaat met steenwol is mechanisch te bevestigen. Kombiplaat met Resol Indien de hoogte beperkt is, is onze Kombiplaat met Resol de beste oplossing. De eigenschappen zijn wederom indentiek als de andere Kombiplaten met als specifiek voordeel de beperkte hoogte in combinatie met hoge thermische waarden. Al onze Kombiplaten zijn al jaren toegepast in Parkeergarages, balkon- of geveloverkragingen, bordessen, entrees kortom toepassingen waarbij esthetisch plafond afwerking met hoge eisen van toepassing zijn. Eisen op thermisch, akoestisch, esthetisch, hoge relatieve luchtvochtigheid, brandwerendheid, duurzaam gebied en eenvoudig te verwerken en te onderhouden.
Chinatown in Melbourne Heraklith Nederland B.V., Centuurbaan 150, 1403 AJ Bussum, Postbus 142, 1400 AC Bussum Telefoon: 035 693 60 96, Fax: 035 691 68 64, E-mail: info@heraklith.nl www.heraklith.nl
Gigantische ontvangsthallen: monumentaal, maar energievreters. Half hoge treden die mooi zijn maar je steeds laten struikelen. Handig?
op schaal Liselotte van der A
Hoeveel ruimte heeft een mens gemiddeld nodig? In de loop der
Toepassingen van de Modulor zijn terug te vinden in de meeste
jaren is door veel wetenschappers onderzoek gedaan naar ruimte.
werken van Le Corbusier, zoals de kerk Notre Dame du Haute en de
Wie kent niet Neuferts’ Architects’ Data, het boek dat al in de jaren
appartementen van Unité d’Habitation..
dertig van de twintigste eeuw door Ernst Neufert en zijn zoon Peter geschreven werd? Door alle (maar dan ook echt alle) handelingen van de mens op alle (maar dan ook echt alle) mogelijke manieren te meten, te documenteren en te analyseren, hebben zij een overzicht
Zo bestaan in Nederland van de maat ‘duim’ zeven verschillende, per streek verschillende, afmetingen.
van de minimale afmetingen samengesteld die nodig kunnen zijn bij het ontwerpen van ruimten. Deze maten zijn gebaseerd
Al veel eerder zijn afmetingen gebaseerd op lichaamsdelen van
op de afmetingen en bewegingen van de mens. De nadruk ligt
de mens. Zo bestonden de el (van de ellepijp), de duim en de
hierbij op minimaal: er zijn door Neufert en Neufert enkele heel
voet. Doordat deze maten op de mens gebaseerd waren, konden
slimme uitvindingen gedaan, waarbij bijvoorbeeld bad en wastafel
problemen optreden: mensen met lange armen konden meer waar
geïntegreerd warenwerden, waardoor ruimte bespaard kon worden.
voor hun geld krijgen dan mensen met kortere armen. Er werden dus
Toch kunnen de Neufert- ruimtens niet meer erg comfortabel
afspraken gemaakt over de precieze betekenis van de lengtemaat. Dit
genoemd worden.
kon nog wel eens per streek verschillen: zo bestaan er van de duim (ongeveer de breedte van de bovenste koot van een duim van een
Een andere onderzoeker van ideale maten was Le Corbusier. Met
volwassen man) de Amsterdamse (2,57 cm), Franse (2,7 cm), Gelderse
zijn Modulor heeft hij zich niet specifiek op de minimaal benodigde
of Nijmeegse (2,7 cm), Hondsbosse en Rijpse (2,4) en Rijnlandse (2,61
afmetingen gestort, maar meer op diverse hoogtematen die zijn
cm) duim. De duim is in onze taal ook nog steeds terug te vinden in
te vinden in het menselijk lichaam. Daarbij heeft Le Corbusier zich
de ‘duimstok’.
ook gebaseerd op de Ggulden snede en de reeks van Fibonnacci.
Het is natuurlijk logisch dat zaken die met de mens te maken hebben,
Bovendien is een terugkoppeling te maken naar onder andere de
gebaseerd zijn op de mens. Waarom zijn er in de architectuur dan
Vitruviusman van Leonardo da Vinci.
toch nog voorbeelden te vinden van gebouwen die voor dwergen of reuzen, en zeker niet voor de mens, ontworpen lijken te zijn?
Modulor - Le Corbusier.
30
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Grootste huis ter wereld: Uptown Court
Grootste gebouw ter wereld: Crystal Island
Gebouwd in 1924 en lange tijd bewoond door een prins uit Egypte, is
Niet echt een gebouw, niet echt een stad: het nieuwste project van
Uptown Court met ruim 4,000 m2 het grootste huis ter wereld. In 2006
Sir Norman zal gerealiseerd worden in Moskou. Of de ‘city within a
was het huis bovendien het duurste huis ter wereld: , te koop voor
building’ er ook echt komt, is nog maar de vraag, maar de plannen
omgerekend 120 miljoen euro. Uptown Court ligt in Surrey, Engeland,
zijn waanzinnig: hyperbolidische structuur met een 450 m hoge
relatief dicht bij Londen. Het huis is zeer uitgebreid en gedecoreerd
toren omvat 2,5 miljoen vierkante meter aan huizen, kantoren, hotels,
(er is meer dan 20,000 m2 marmer gebruikt!) en bestaat uit:
winkels, musea, theater en bioscopen. En dat ook nog eens allemaal
- 103 kamers;
duurzaam en energiezuinig.
- 230,000 m2 land; - 5 zwembaden (3 binnen en 2 buiten); - 1 bioscoopzaal met 50 stoelen; - squash-, tennis- en bowlingbaan; - garage voor 8 limousines; - een oprit van marmer; - een bibliotheekvloer met een 24-karaats gouden topping. Kleinste huis ter wereld: Tumbleweed Maar 10 m2 gro- klein, is dit huis echt het kleinste huis ter wereld. Toch is er nog ruimte plek voor een bureau, een open haard en veel opbergruimte. Natuurlijk heeft Tumbleweed een woonkamer, keuken, slaapkamer en badkamer. Er is zelf een klein terasjeterrasje om buiten te zitten. Doordat het huisje op wielen geplaatst is én een uitgang heeft voor elektriciteit, kan de eigenaar op elk moment beslissen te verhuizen. Er is dan wel een auto nodig.
Kleinste gebouw ter wereld: McMahon Building De ‘kleinste wolkenkrabber’ lijkt een contradictio in terminis, maar dit gebouw bestaat echt: in het begin van de 20e eeuw is het gebouw ontworpen als wolkenkrabber, maar werd uiteindelijk veel kleiner uitgevoerd. Door in de ontwerptekeningen trucjes te verwerken als 4,0 verdiepingen in plaats van 40 verdiepingen en te schalen in ‘inches’ in plaats van ‘feet’, kwam de oplichter die zich ontwerper noemde er mee weg en bleven de opdrachtgevers achter met een klein groot gebouw. Aangezien alles volgens het contract gedaan was, was de oplichter niet aan te klagenkon de oplichter niet worden aangeklaagd.// s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
31
Architects like Ludwig Mies van der Rohe and Gerrit Rietveld did not only design buildings, but chairs, as well. Not all of them are aesthetic nor comfortable, but here are the ones with the most appealing stories.
every architect a chair? Rosemarie Krautheim
Shigeru Ban, L-Unit 1993 L-shaped wooden units joined in a repeating pattern
Mart Stam, S3 1927
Peter & Alison Smithson, B6 1988
triple chrome plated tubular steel frame, full top grain
steel frame chromed, patent "tube aplati", seat beech:
transportation. Ban designed a whole system of L-Unit
uncorrected belt leather
natural, red, black or white
table and chairs.
S3 was the first ‘cantilever chair’. Applying steel tubes
B6 is still produced by TECTA. Peter Smithson said about
to furniture was an innovation that changed the image
architects: "It could be said that when we design a chair
of a chair as a four leg object.
we make a society and city in miniature."
This chair is designed for easy stacking and
UN Studio, My chair 2008 chromed steel bar frame, foam seat upholstered with Trevira and Kvadrat fabrics or Walter Knoll leather
Jean Nouvel, Skin 2007
Oscar Niemayer, 'Rio' chaise longue 1970 chaise longue in multilayered wood open pore
supporting frame in tubular pretensioned aluminium,
Ben van Berkel designed only one chair so far, the
with foam rubber inserts which act as the base for the
My chair. “An architect creates a chair with spatial
structure cover in leather
awareness,” says Ben van Berkel. Here this spatial awareness is connected to Berkel’s idea of the ‘after
black stained reedited in 1985 with upholstery from Jean Nouvel collaborated with Molteni & C, an Italian
image’. With this notion, he refers to the capacity
furniture producer, to create this series. In 2008 the skin
of three-dimensional objects that look different
Oscar Niemeyer designed different chairs. One of
series won the ‘red dot award’ in the category ‘best of
according to the viewpoint. These multiple views
them is the rocking chair ‘Rio’, which reminds of the
the best’ product design: The award for comfort and
and continuously changing silhouettes result in a
hilly Brazilian landscape and Niemeyer’s organic
technological innovation.
kaleidoscopic experience.
alcantara.
architecture. 1902-03
1917
1925
1926
1928
1929
1929
Hillhouse chair by Charles Rennie Macintosh, Red and Blue chair by Gerrit Rietveld, Wassily by Marcel Breuer, Non-conformist by Eileen Gray, LC2 by Le Corbusier, Paimio by Alvar Aalto, Barcelona chair by Ludwig Mies van der Rohe,
Paulo Mendes da Rocha, Paulistano 1957 Richard Neutra, Boomerang 1942
a single bended steel bar with a leather or cotton
plastic strapping and plywood, either genuine walnut
Frank O'Gehry, Hat trick chair 1989
or maple finish
hard with maple veneer or laminated, available with
Although Paulistano is designed in the 50s, it is still
or without arms
produced nowadays. But because this happens in very
cover
small series, there are not more than 350 chairs found
In 2002 this chair was revived by the producer House Industries. Originally it was designed by Richard Neutra
During a Knoll workshop in 1989, Gehry experimented
worldwide. Originally Paulistano was designed for the
for the interior of the Channel Heights Housing project.
with materials like the apple crates that he had played
Paulisto Athletic sport club in Sao Paulo.
This project was a community development for shipyard
with as a child. Experiments of woven strips of wood
workers in San Pedro, California. Neutra believed in
led him to the design of the chair that is still produced
architecture as a herold for social changes.
by Knoll.
Arne Jacobsen, Egg chair 1958
Frank Lloyd Wright, Barrel chair 1937
Egon Eiermann, SE68 1950
synthetic shell padded with cold foam and covered with
cherrywood with an upholstered leather seat
beech, stackable
The Arts and Crafts movement was striving for unity
The wooden version with steel tubes, the SE 68 is one
at that time. Furniture and landscape matching with
of the most, if not the most famous chair in Germany.
The Egg chair was developed for the lobby and
the house? Frank Lloyd Wright believed the way the
In many schools children sit on those Eiermann chairs.
reception area of the Royal Hotel in Copenhagen
light comes through the chair matches that of the light
The desk version is available in variable finishes and
designed by Arne Jacobsen. At this time, the chair was
coming into the building. The chair was designed for
inspired more actual designs like the Ikea swivel chair
a technological innovation. Arne Jacobsen personally
wingspread house in Wisconsin. Now it is still available
and office versions. In the SE series, there is the wooden
cast the prototype in plaster in his own garage.
for 1850 Euros with a serial number and Wrightâ&#x20AC;&#x2122;s
flipping chair SE 18, which was chosen for the MOMA
signature.
and SE 121 Church chair.
chrome-plated frame, seat and back black stained
fabric or leather resting on a star-shaped aluminium base.
1956
1956
1956
1967
1968
1972
2000
Tulip chair by Eero Saarinen, Lounge chair by Charles and Ray Eames, Swan by Arne Jacobsen, Tongue chair by Pierre Paulin, Panton chair by Verner Panton, Wiggle Side chair by Frank O'Gehry, Little Albert by Ron Arad
Forget Barbie’s plastic mansion…
welcome to the dollhouse Daphne Bakker
The dollhouse – a much cherished childhood toy – originated from a
them from the damp floor. The door at the back of the kitchen leads
costly and rather serious hobby of the wives of the well-to-do in 17th
to the privy, the toilet: a plank with a hole in it, covered with a lid.
century Holland. These miniature houses – two metre tall cupboards or cabinets - were supposed to be replicas of their own well kept
Then there’s the room known as the tapestry room, because of
homes and thus an implicit indication of their devotion to taking care
the embroidered textile covering the walls. Unfortunately these
of their families and homes.
miniatures are the only evidence of such wall coverings. The room had functioned as a mourning room and was decorated with a biblical
The miniatures were made of exquisite materials and contained actual
scene of Christ letting the children come to him. From the tapestry
works of arts. Often used to impress important guests, they would
room one could access the library which contained 84 tiny leather
pimp out their dollhouse with hidden spaces, working oil lamps and
bound books.
fountains with running water. It’s a shame that only a handful of these dollhouses have survived since they give us an authentic look at the
The impressive entrance hall to the dollhouse is decorated with
lives of the elite in the Dutch Golden Age.
marble and other costly materials and richly decorated according to the fashion of the time. Beyond the hall there is access to a
But these cabinets are more than just an illustration of the wealth and
geometrical garden, which was set in a separate cabinet, with a
abundance of that glorious era. They are the expression of the desire
functioning fountain.
of these wealthy and educated women to be part of a rich cultural moment from which they were excluded because of their gender.
One of the most extraordinary rooms in the cabinet house is the salon, which was used to receive guests and played an important
One of these surviving cabinet houses belonged to Petronella
role in the social lives of the 17th century elite. The salon contains a
Oortman, wife of the silk merchant Johannes Brandt. It was made
landscape mural by Nicolaes Piemont, with clouds and birds covering
between 1686 and 1690 and was decorated with precious materials
the ceiling. Two paintings by Willem van Royen decorate the already
like tortoise shell and tin. She spared no cost in furnishing her miniature
ornate chimneypiece.
home, commissioning artists and furniture makers to decorate it and ordering porcelain objects from China. It is estimated that she spent
The dollhouse even contains a “lying-in room” in which the lady of
between twenty and thirty thousand guilders, the amount one would
the house would give birth to her children. No actual examples of
have paid for an actual canal house in Amsterdam.
these rooms still exist. The decoration of the room was appropriate to it’s function – panels depicting Moses life, from being put in the
Around 1710 the dollhouse was immortalised on canvas by the painter
basket to his revelation of the Ten Commandments.
Jacob Appel and depicts the lost dolls and the state of the rooms before the small alterations that were made a century later.
The windows in the nursery are covered with silk screens decorated with painted parrots and are unique since none of the full-sized
Take a peek…
versions have survived.
The dollhouse contains two kitchens – the ‘best’ kitchen where they
The peat and provisions loft was used to store wood for the fire place
had their meals and the ‘cookroom’ where the preparation was done.
or household items that weren’t used on a regular basis like spinning
The former was also richly decorated, with exotic details like a parrots
wheels and foot warmers.
cage and porcelain from the Far East. The latter was small and simple,
34
but contains surprising details like a sink with a functioning copper
The attic contains several rooms – the linen room, where the
pump, saucers with toy food made of wax and utensils and kitchen
wet sheets, tablecloths and shirts, hung out to dry as well as two
accessories made of the actual materials. The cellar underneath the
bedrooms for the maids which contained a box bed with flowery
kitchen contains barrels of beer on a wooden platform, to protect
curtains, a chair and a chamber pot.//
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Resources: ‘Poppenhuis’- http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_assets/BKNM-1010?lang=nl&context_space=aria_encyclopedia&context_ id=00068978;
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
35
Afstudeerproject: “De volkstuin als strategie voor nieuwe woonconcepten.”
de Tuinstrook Niels Lyklema
Niels Lyklema
De volkstuinen verdwijnen. Ooit bedacht als voedselvoorziening en
grondvraag is echter hoog, de grond wordt duurder, dus de overheid
nlyklema[at]gmail.com
als extraatje op het salaris van een werknemer, werden de volkstuinen
stelt een nieuwe eis aan de huidige volkstuinparken om zich meer te
www.groengedacht.nl
oorspronkelijk buiten de stad geplaatst. De groei van de stad bracht
richten naar bezoekers.
deze volkstuinen binnen de stadsgrenzen, binnen de stadsgrenzen,
In ons ontwerp hebben wij deze spanning, tussen bewoner en
terwijl door de vraag naar hogere dichtheid er echter voor zorgt dat
bezoeker, opgezocht.
de volkstuinders weer de stad uit worden gedrukt. Tegelijkertijd is er een zoektocht naar meer hoogwaardig
De volkstuinstrategie.
bewonersgroen. In de “Stadsvisie Rotterdam 2030” wordt bijvoorbeeld gesproken over een scheve relatie tussen het aanbod
Onze ontwerplocatie bevind zich in de periferie van Delft, naast
en de kwaliteit van stedelijk groen gesproken. Men is op zoek naar
Station Delft-Zuid. De industriële geschiedenis van deze locatie heeft
hoogwaardig, toegankelijk “bewonersgroen”.
ons een groot ongedefiniëerd leeg parkeerveld met enkele kantooren industriegebouwen achtergelaten.
Op een grotere schaal worden er steeds hogere eisen gesteld aan de luchtkwaliteit langs wegen. De verstening van de stad is
Er gaat veel veranderen rondom onze locatie. De intercity gaat hier
verantwoordelijk voor de opwarming van het stedelijk klimaat. Ons
een extra stop maken en er wordt een nieuw station geplant. Wij
voedsel wordt getransporteerd over steeds grotere afstanden.
maken een voor fiets- en voetganger toegankelijke volkstuinroute-
In het afstudeerproject heb ik, samen met Jip Nelissen, de volkstuin
verbinding richting het TU gebied en het centrum. Deze nieuwe route
als strategie ingezet om in een verkeersintensieve omgeving een
koppelt het station, een nieuw woongebied en enkele aanwezige
aantrekkelijk woonklimaat te creëren welke een antwoord geeft op
culturele voorzieningen met het centrum en de TUDelft.
onder andere deze stedelijke vraagstukken. Vanuit de waterproblematiek, dubbel grondgebruik en stedelijke Wat is een volkstuin?
groenvoorzieningen gedacht, plaatsen wij het groen in de vorm van volkstuinen op de daken en zetten deze door over het spoor en de
Een volkstuin is een perceel grond dat een tuinder voor een laag
randbebouwing. Met de randbebouwing wordt het binnengebied
bedrag huurt van de gemeente; voor 250 m2 wordt er ongeveer 400
in zijn geheel gedefinieerd als volkstuinpark.
euro per jaar betaald. De tuinder ervaart een gemis aan groen in de
De daken met het volkstuingroen zijn ingezet als openbare
stad waar hij woont en deze tuin voorziet in die behoefte. Op dit
voetgangersroutes en zijn ook toegankelijk vanuit het woongebied
stukje grond wordt getuinierd, recreatief en utilitair. Utilitair tuinieren
Tanthof. Hiermee wordt voorzien in de groenbehoefte voor bewoners
houdt in dat het voornamelijk als middel voor voedselvoorziening
én bezoekers. Deze strategie werkten wij op architectonisch niveau
gebruikt wordt. We kennen deze vorm van tuinieren vooral als de
uit in “De Tuinstrook”, het woongebouw waar wij op afstudeerden
kleine tuintjes langs de spoorwegen.
binnen Dwelling.
Recreatief tuinieren is relatief onbekend voor de meeste mensen,
De Tuinstrook.
maar wordt al jaren populairder onder de volkstuinders zelf. In deze tuinen staat de vrijetijdsbesteding centraal, er is meer siergroen
De naam zegt het al, wij hebben de tuin en het tuinieren leidend
en er wordt meer aandacht gegeven aan de tuinhuisjes. Sommige
gemaakt in het ontwerpproces. Op strategische punten als het
volkstuinparken staan toe dat er in de volkstuinhuisjes in bepaalde
spoor en de nieuwe voetganger- en fietsverbinding bedachten
periodes geslapen mag worden; hier in Delft is dat bijvoorbeeld
wij opgangen waar bewoners en bezoekers de volkstuinen en hun
niet toegestaan.
woningen kunnen bereiken. Deze opgangen sluiten aan op het volkstuinpad op het dak van De Tuinstrookw en verbinden naast
36
In volk stuinparken wordt buiten de eigen tuin om ook
de volkstuinen ook voorzieningen als een volkstuinrestaurant en
gemeenschappelijk groen onderhouden, waarbij de bewoners
het toeristisch interessante Kruithuis. Hiermee is ons gebouw in alle
zichtzelf in een vereniging van volkstuinderds organiseren. De
seizoenen een aantrekkelijk recreatiegebied.
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
In de zuidelijke terraswoningen heeft elke woning een ingang via de eigen tuin. De noordelijke gevel heeft zijn tuin op het dak en is daar vanuit het volkstuinpad te bereiken. De invulling van de tuinen op de daken is overgelaten aan de bewoners zelf. Deze vrijheid van gebruik is tot in detaillering doorgedacht en is leidend geweest in de vormgeving van de gehele tuinstrook. Ook vanuit de kern zijn de woningen bereikbaar. Hier bevinden zich de bewoners- en bezoekersparkeerplaatsen. Hiermee bieden wij ook een oplossing voor de parkeercapaciteitsproblemen rondom stationsomgevingen. Het gebruik. De bouwkundige detaillering van de daken is vroeg in de ontwerpfase bepalend geweest in de zoektocht om een maximale vrijheid van tuinieren te garanderen. Een stevig doek, “non-woven geotextiel”, maakt het mogelijk dat de tuinders zelfs paaltjes in de grond mogen slaan zonder het dak te beschadigen. Bewoners kunnen toevoegingen als huisjes, speeltuintjes, kassen, etc. plaatsen en zo het karakter van de tuinstrook verder bepalen. Grote bomen worden voornamelijk langs het dakpad boven kolommen geplaatst en worden gekoppeld aan een geregeld watersysteem. Dit watersysteem filtert grijs water door middel van “constructed wetlands” en is net als de bomen onderdeel van de het openbare groen. Ook de tuinders en woningen in de tuinstrook profiteren mee: het gezuiverde water wordt o.a. gebruikt als wasen spoelwater. De zwartwaterstromen zijn ook meegedacht in het watersysteem, zodat aan het eind van het zuiveringsproces al het schoon gefilterde water in de Schie gestort kan worden. Duurzaamheid en groen zagen wij als toevoeging op de leefbaarheid van de stad en woonkwaliteit van de bewoners. Door de tuinstrook ook toegankelijk te maken voor bezoekers, en (semi-) openbare voorzieningen mee te denken in het ontwerp, is er een hybride gebouw ontstaan met meerdere doelgroepen. Wij hebben een maatschappelijk vraagstuk kunnen uitwerken van stedenbouwkundig niveau tot het detail. De stedelijke groenervaring en het tuinieren in het bijzonder maakt van De Tuinstrook een gebouw maakt dat de toets der tijd kan doorstaan en de volkstuin een plek in de 21e eeuw geeft. Er is vol overgave aan gewerkt en we trekken ons het lot van de volkstuinders nog steeds aan. Voor vragen of meer beeldmateriaal van ons kijk op www.groengedacht.nl
De nieuwe pantheon//commissieleden tonen u acht inspirerende tentoonstellingen die je niet gemist mag hebben, maar waarschijnlijk gemist hebt.
new editorial staff Joris Hoogeboom, Eka Hintaran, Riemer Postma, Quirijn Petersen, Siriluck Songsri, Daphne Bakker, Marije Ruigrok, Olaf Kramer
Open City: Designing Coexistence
Parallel Cases
Joris Hoogeboom
Eka Hintaran
De 4e jaargang van de Internationale Architectuur Biënnale
Parallel Cases is een van de tentoonstellingen die tijdens de 4e
Rotterdam vertaalt zich naar een breed scala van mediauitingen.
IABR wordt getoond. Deze tentoonstelling is de bijdrage van de
Met name Open City: Designing Coexistence biedt een interessante
Rotterdamse Academie van Bouwkunst en is te zien op het RDMterrein.
en gevarieerde blik op hoe steden en architectuur zich tot sociale
Op deze tentoonstelling worden 45 opvallende projecten van
leefbaarheid verhouden. De titel Open City is eigenlijk op twee
studenten en hun docenten getoond. Hun projecten zijn geïnspireerd
manieren tegelijk uit te leggen die elkaar versterken: aan de ene
door het thema van de 4e IABR: Open City: Designing Coexistence.
kant hoe architecten steden kunnen ontwerpen die open staan voor
Door middel van architectonische en stedenbouwkundige projecten
interventies van gebruikers en aan de andere kant hoe gebruikers
proberen zij ‘sociale cohesie’ vorm te geven. Een internationale jury
actief deel kunnen nemen aan het ontwerp van de stad. Deze
onder voorzitterschap van de Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol
tentoonstelling is opgedeeld in 5 subonderwerpen die zich elk richten
kent de beste inzending de ‘Parallel Cases Biënnale Award’ toe.
op een deel van het totaalthema. Eén van de projecten is het werk van Marco de Jong (RAvB). Hij >Maakbaarheid – Richt zich op de heruitvinding van Rotterdam als
ontwierp een opvanghuis voor straatkinderen in India. Veiligheid,
stad, is een stad maakbaar? Of komt het vooral neer op de uitspraak
bezit en identiteit zijn begrippen die terug te zien zijn in het ontwerp.
“It is time to destroy the mythology of the Architect as visionary”.
Hij wilde een ‘thuis’ maken voor de kinderen, geen schuilplaats. Op
>Refuge – Een veilig heenkomen voor vluchtelingen of een gated
basis hiervan is een opvanghuis ontworpen dat bestaat uit losse
community?
elementen, voor elk kind een element. Het ontwerp biedt ruimte
>Reciprocity – Belicht de informele ruilhandel die in veel
op twee manieren: een groot complex waarin kinderen alle vrijheid
ontwikkelingslanden plaatsvindt en hoe dit een belangrijke
hebben en kleine ruimtes waarin zij zich thuis voelen.
toevoeging voor een stad kan zijn. >Community – 101 methoden om de open city te bevorderen of
The Blue Fence Project van Studio Superniche uit Londen heeft
juist te verminderen.
creatieve oplossingen bedacht voor de gigantische blauwe
>Squat – Deze informele stadsdelen zijn zeer gammel maar uiterst
omheining rondom het Olympisch dorp. Na de spelen in 2012 wordt
vindingrijk. Hoe kan deze vindingrijkheid ingezet worden om samen
het dorp en de omheining afgebroken en wordt het lege landschap
met architecten een succesvol stadsdeel neer te zetten?
teruggegeven aan de locale bevolking. Studio Superniche heeft een toolkit ontwikkeld: een catalogus van tijdelijke structuren die uit de
In de Open City-hal wordt een vrij extreme maar interessante
blauwe omheining gemaakt kunnen worden, zoals bijvoorbeeld een
interpretatie van maakbaarheid tentoongesteld: Neotopia: Atlas of
kiosk. Een één-op-één-model is ook op de tentoonstelling te zien.
Equitable distribution of the world. Met een kritische kijk op de wereld leren wij omgaan met eerlijkheid van goederen en gesteldheid. In dit
De tentoonstelling zelf is qua opzet zeer overzichtelijk: de projecten
project wordt vrij letterlijk de wereld verdeeld in gelijke stukken van
hebben allemaal een eigen kleine ruimte die helemaal naar wens
157mx157m land, een eiland voor iedereen. Per eiland zijn alle soorten
ingericht kan worden. Bij sommige presentaties is het wel lastig om
land gelijk verdeeld over alle eilanden. Maar daarbij leven we ook
de rode draad te vinden, door een overdaad aan beeld en materiaal.
allemaal 68 jaar, leiden we 47 dagen per jaar honger en hebben we
Het is moeilijk om de aandacht bij alle projecten te houden, hoewel
elke 70 jaar toegang tot nieuwe jeans. Hoe zou jij je eiland inrichten,
ze stuk voor stuk zeer interessant zijn.
met gelijke kansen?
38
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Leven in de vrijstaat
Archiprix
Riemer Postma
Quirijn Petersen
Hoe ziet Amsterdam er over veertig jaar uit? Deze vraag kregen negen
Voor inspirerende tentoonstellingen over bouwen hoef je
stedenbouwkundige bureaus mee van de gemeente Amsterdam.
tegenwoordig de deur niet meer uit. Neem nu de voorselectie voor
Het antwoord op de vraag was tot 8 november te bewonderen in de
de Archiprix. Afstudeerprojecten die in aanmerking komen voor
kantine van de oude Shell-fabriek in Amsterdam-Noord. Verwacht
deze prestigieuze prijs konden kosteloos worden bewonderd op de
echter geen concrete plannen: enorme maquettes vertellen de
begane grond van Bouwkunde.
dromen van de ontwerper, maar nodigen daarnaast uit tot het ontwikkelen van je eigen dromen.
Bij binnenkomst zie je aan je linkerhand een ontwerp voor een centrum voor mensen met een lichamelijke beperking. Met elke
De vrijstaat wordt op een zeer diverse manier geïnterpreteerd.
tekening, poster en maquette komen idealen, filosofieën en dromen
De één wil de Amstel weer door de ogen van Rembrandt kunnen
tot uiting.
bewonderen, een ander trekt heel Gaasperveld op uit Lego en beeldt daarmee een lommerrijk stadslandschap uit met veel water. Weer een
Zo is het centrum ontworpen vanuit het perspectief van de bewoner;
ander wil graag alles kunnen doen in de Amsterdamse haven, vooral
volgens de ontwerper een heel ander perspectief, daar de bewoner
veel lawaai maken. Voor de Sloterplas heeft Bureau B+B een prachtig
de wereld om hem heen op een heel ander niveau bekijkt. Een
verlichtingsplan bedacht, wat door middel van ‘Magisch Water’ nog
pad van duizenden kilometers lang, waar mensen al decennia lang
mooier in een maquette wordt uitgebeeld, je kunt er over veertig
wonen: dat is pas een organisch model van architectuur volgens de
jaar fantastisch feesten.
ontwerper van een ander project. Het pad, dat zich in Chili bevindt, is slechts per voet, paard of fiets begaanbaar en staat vol met woningen.
De maquette die het gebied tussen Amsterdam en Schiphol uitbeeldt
De route geeft eveneens toegang tot het achterland en is daarmee
werd gedurende de tentoonstelling opgevuld met vele knipsels
een erg belangrijk onderdeel van het land. Architectuur is hier een
gemaakt door kinderen; volwassenen versierden dit gebied met
langzaam proces van aanpassen aan het landschap en het klimaat.
wereldnieuws uit de krant. Het Oostelijke Havengebied wordt het
Er wordt werkelijk waar een gigantische sprong in cultuur gemaakt
gebied voor de vrije gedachten. Deze gedachten kon je tijdens de
als je uitkomt bij een maquette van een hele grote shopping mall.
tentoonstelling kwijt in de microfoon die onderdeel uitmaakte van
Volgens de ontwerper de nieuwe sensatie omtrent shoppen: tijdens
de maquette. Kunstenaars en filosofen moeten dit gebied tot zich
het parkeren al lekker langs de etalages bewegen. De voetgangers,
nemen. Tot slot was er Noord: hoewel deze kant van de IJ-oever
de winkels en de auto’s kruizen continu van zicht. Zo valt je blik
steeds meer deel uit gaat maken van het centrum van Amsterdam,
uiteindelijk ook op een maquette waar niet alleen de gebouwen
moet Noord vooral van de Noordelingen blijven.
scheef staan, maar ook de interne wanden. De wanden doen verroest aan en het idee van een vervallen stad geeft een nieuwe betekenis
Bij het binnen komen van de ruimte lijken de kunstige maquettes
aan een ruïne.
de hoofdobjecten. Daardoor gaat het verhaal dat de maquettes proberen uit te beelden misschien aan je ogen voorbij. Door mensen
Zoveel plannen dingen mee voor de Archiprix, slechts een handjevol
zich te laten verdiepen in de plannen en deze te laten bediscussiëren
komen door de voorselectie en alleen de sterkste ontwerpen maken
heeft de stad Amsterdam de afgelopen weken een prachtige discussie
kans om de prijs te winnen. Misschien zal Delft er net als afgelopen
opgeworpen die ieder dag weer opleefde bij een ander deel van
twee jaar de eerste prijs ontvangen, maar wellicht wil je dat zelf
de bevolking van kleuters tot politici. Zodat ook de toekomstige
beoordelen. De meeste plannen staan nog op Bouwkunde. Want
generatie met veel plezier kan leven in de vrijstaat, want het
waar een foto meestal meer zegt dan een duizend woorden, zijn deze
belangrijkst is dat ook deze generatie kan blijven dromen.
maquettes het zeker waard om gezien te worden!
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
39
Architectuur Filmfestival Rotterdam
Ik zag ruimte
Siriluck Songsri
Daphne Bakker
Rotterdam stond vier dagen lang in het teken van culturele
Like always, I put things off till the last minute and thus hadn’t
activiteiten onder de naam Architectuur Film Festival Rotterdam
reserved tickets to the Architecture Film Festival in Rotterdam (AFFR).
(AFFR). Films kijken was niet het enige wat je kon doen, ook stadtours
But I didn’t want to pass by the opportunity to be part of the biggest
en talkshows stonden op het uitgebreide programma. Het doel is om
festival of it’s kind, devoted entirely to architecture and urbanism.
de belangstelling voor architectuur te bevorderen. De vijfde editie van het AFFR was een groot succes en daarmee is de basis voor een internationaal platform voor architectuur- en filmfestivals gelegd.
Impulsively, I took a train to Rotterdam and when I arrived at Cinerama, chose the next film on the bill, Ik zag ruimte, a documentary on the Dutch structuralist architect, Herman Hertzberger, which was
In totaal werden er 120 films getoond. Interessante titels als Sketches
set to premiere that evening. The foyer was abuzz with special guests,
of Frank Gehry, Rem Koolhaas, a kind of architect en The Concrete
journalists and moviegoers like me. When I finally sat down, waiting
Revolution schoten voorbij aan mijn ogen toen ik op de AFFR website
for the film to begin, I had no real idea what to expect. I had only
keek. Helaas ben ik alleen op de laatste dag van het festival naar een
glanced at the program and didn’t remember reading the synopsis.
film in de Cinerama Cinema te Westblaak geweest.
People started to trickle in and finally the honorary guest, Hertzberger himself, arrived and took a seat in the row in front of me.
De voorfilm NEXT21 – an experiment, geregistreerd door Beate Lendt, is een documentaire over een experimenteel woningbouwcomplex
The film turned out to be a casual yet insightful portrait into the
NEXT21 in Osaka. De film laat zien hoe het complex, 15 jaar later na
life and mind of this important Dutch architect. Structured around
de oplevering, het stadse leven van de 21e eeuw comfortabeler en
his three favorite pieces of music by Hayden, Stravinsky and Ravel
vooral socialer heeft gemaakt. De geïntroduceerde driedimensionale
it featured interviews with Hertzberger, his wife, children and
straat werkt als vitale gemeenschappelijke ruimte die communicatie
friends, interspersed with shots of some of his most well-known
tussen bewoners van verschillende huizen bevordert. Elke bewoner
works. Although some aspects of his profession were discussed –
kan genieten van de ontmoeting met zijn buren zonder daarbij zijn
concessions made to the will of the investors, the loss of a building
privacy te verliezen. Het huis is als het ware een persoonlijk decor
to fire – it remained a rather intimate yet not invasive portrait of a
waarin de bewoner het hoofdpersonage is. Wanneer de vader een
person … who happens to be an architect. It was an exercise in trying
foto maakt van zijn kindje dat net op haar benen kan staan, met het
to uncover the personality behind the architect who designed the
huis op de achtergrond, dan groeit het huis uit tot een vertrouwd
Centraal Beheer Insurance Company building in Apeldoorn (1970-72),
familielid.
the Vredenburg music center (1973-1978) and the Chassé Theater in Breda (1995).
De hoofdfilm KOCHUU: Japanese architecture, influence and origin door Jesper Wachtmeister vertelt het verhaal over de oorsprong van
At times this business of ‘uncovering’ became explicit. The filmmaker,
de Japanse traditie, over moderne Japanse architectuur en over de
Kees Hin, always hidden from view, would not so much ask questions
relatie met de Scandinavische bouwtraditie. Diepzinnige uitspraken
but almost start arguments with Hertzberger, even reprimanding him
van vooraanstaande architecten zoals Tadao Ando, Toyo Ito en Kisho
for belittling his achievements when he exalted the aforementioned
Kurokawa, geïllustreerd door inspirerende beelden van bijzondere
masterpieces of music over architecture. It is clear throughout the
projecten zoals de Todai-Ji Temple en de Sony Tower, maken deze film
film that Hin admires the architect and wanted to do him justice.
iedere cent van mijn magere studentenportemonnee waard.
He succeeded.
Na afloop moest ik vooral denken aan wat Kurokawa zei in de film; ‘‘…the scale of the surroundings bears no relation to the scope of spiritual activity.’’ Hij bedoelde daarmee dat mensen zich bewust kunnen zijn van hun omgeving, van de natuur en hun intellectuele ontwikkelingen, ook al bevinden zij zich in de allerkleinste ruimte, hier in de film het traditionele Japanse theehuis.
40
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
What keeps mankind alive?
The London Plan
Marije Ruigrok
Olaf Kramer
…is de vraag die dit najaar centraal stond in de 11e Art Biënnale in
Being the largest city in Europe, London is ‘one to watch’ for budding
Istanbul. Inmiddels behorend tot het rijtje grote kunstbiënnales als die
urban planners and architects. This city is one of many contrasts. For
van Venetië, Sao Paulo en Sydney, zorgt de kunstbiënnale van Istanbul
example, you have the ultra rich in the plush office towers of Canary
ervoor dat deze metropool om de twee jaar in het middelpunt van
Wharf overlooking deprived tower blocks just across the road,
de internationale kunstwereld staat. De unieke positie die Istanbul
housing many of Britain’s poorest families. Another visible example
inneemt door een sociaal-politieke brug, maar ook een letterlijke brug
is the underground system. Parts of it date back to Victorian times
tussen het Midden-Oosten en het Westen te vormen, was terug te
(around 1900) and were meant to carry significantly less people than
vinden in de kunst op de Biënnale. Je vond er een mix van westerse
the 1,000 million passengers a year, that it carries today.
en oosterse kunst én visies op simpelere en complexere problemen en verschijningen in de wereld. De slogan van de Biënnale; ‘‘What
To tackle these and many other issues, an overall strategy for the future
keeps mankind alive?’’ is de titel van een nummer uit de opera van
of London is drafted in The London Plan, a master plan outlining key
Bertolt Brecht uit 1928. Deze tijdloze vraag roept allerlei universele
development and regeneration areas across all boroughs. This plan
onderwerpen op als: politiek en economie. Maar met een relatief
and its key highlights are on permanent display in The Building
grote afvaardiging aan kunstenaars uit het Midden-Oosten zijn de
Centre in London’s historic Bloomsbury. On large boards the main
kunstobjecten en projecten op de Biënnale veelal politiek gerelateerd
projects of each borough and each core sector (such as transport,
aan conflicten die in het Midden-Oosten spelen.
green spaces, healthcare and education) are displayed with pictures and video screens.
In één van de tentoonstellingslocaties van de Biënnale was het project
Future Archeology- a program for an architecture of decolonization
The London Model, covering the stretch from Hyde Park to London
van de in Bethlehem en Londen gesitueerde architectengroep
City Airport boasts the current skyline, complemented by planned
Decolonizing.ps tentoongesteld. Decolonizing.ps experimenteert
developments (in white). Key developments that have been modeled
met de vraag hoe architectuur de ruimtelijke en sociale gevolgen
are Cross Rail, Canary Wharf and the Shard of Glass. In short, the Cross
van een dekolonisatieproces in goede banen kan leiden. Het project
Rail is a high speed underground line, connecting the fringes of the
focust zich op de toekomst van Israëlische nederzettingen en militaire
metropolitan area. Canary Wharf, which is London’s newest financial
bases na de terugtrekking uit de Palestijnse bezette gebieden. Het
district developed in the former Docklands area, is set to double its
dekoloniseren van gewelddadig bezette gebieden zoals in Palestina,
size. This project will include many new high-rise buildings and (semi-)
gaat niet zonder problemen. Een verwoest gebied, hetzij door
underground shopping plazas. The Shard of Glass, next to London
Palestijnse sloopacties, hetzij door Israëlische ‘opruiming’, geeft geen
Bridge, will be the most visible addition to London. Once finished it
hoopgevende start voor het teruggegeven Palestijnse grondgebied.
will be the tallest building in the UK and will be able to compete with
Ook het hergebruik van Israëlische woningen, bases en infrastructuur
the existing ‘Gherkin’ and Canary Wharf Tower on London’s skyline.
blijkt in de praktijk niet te werken omdat in de voormalige Israëlische bezetting in de oude structuur voelbaar blijft. Decolonizing.ps laat
A special section is dedicated to the 2012 Olympics, the most talked
de wereld hun visie zien op dekolonisatie. Ze lijken een vruchtbare
about British project at the moment. Many well known architects
manier gevonden te hebben voor het laten functioneren van
involved, such as Zaha Hadid, HOK Sport and Hopkins Architects
gedekoloniseerde gebieden; een grondige transformatie en
will try to put their mark on it. However, unlike Beijing’s focus on the
herstructurering van het huidige gebied waarbij nieuwe – en totaal
perfection of the moment, the focus of London is on its Legacy and
andere - functies gegeven worden aan de Israëlische bebouwing. Zo
how it can help regenerate the East London boroughs.
is een snelle nieuwe Palestijnse start mogelijk zonder dat de sporen van voormalige Israëlische bezetting domineren.
Although this exhibition in Store Street is small, it certainly doesn’t lack courage and inspiration. Courageous because it dares to take
De 11e Art Biënnale Istanbul laat Europa, het Midden-Oosten en de
on such a vast amount of issues in such a small place; inspirational
rest van de wereld door middel van kunst zien dat er een hoop mis is
because of its emphasis on social and green projects. The exhibition
met de huidige systemen in de wereld, maar ook dat er hoop is door
provides the ideal way to get a glimpse of all things architecture in
een project als Decolonizing.ps te tonen. De wereld heeft kunstenaars
London. Should you want to find further information on areas of your
en visionairs nodig ‘to keep mankind alive’.
interest, the adjacent bookshop has it all.// s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
41
Larry Beasley, former Co-Director of Planning for Vancouver, made Vancouver one of the most popular places to live in. Now he works as an adviser for the government of Abu Dhabi.
Vancouver ideas for Rotterdam Pieter Eisma Nina Verkerk Canadian born Beasley is one of the inventors of ‘The Vancouver
Experiential planning
Model’ or ‘New Urbanism’. He was invited by the Van der Leeuwkring
For a city like Rotterdam, where there is a strong desire to rebrand
to be an urban critic; he did an investigation on making Rotterdam
the city for the future, ‘experiential planning’ can be one of the most
more inhabitable and more competitive. The Van der Leeuwkring is
important things. In experiential planning the planner needs to
an initiative of AIR (Architecture Institute Rotterdam) and consists of
understand what people want and how to create the experience those
twenty private clients and entrepreneurs in urbanism development
people need. First, it takes a consumer focus to define what needs
and renewal. In his week of investigation, Larry Beasley talked
to be done, and second it takes a physical urban design focus at a
extensively with different groups of people. He learned where the
basic level to realise those consumer hopes and expectations. This is
city has come from and what it faces as it moves forward. In an open
important because the experience of the city sets people’s attitudes,
lecture Larry Beasley talked about the advantages and challenges
memory and image of the place that they project to the world.
of the future Rotterdam. This article is based on this lecture and an interview pantheon// had with Mr. Beasley.
Eventhough there are many similarities between Vancouver and Rotterdam, building a replication of Vancouver in Rotterdam has
Presentation
never been one of Beasley’s suggestions. Every city has its own culture, history and setting and has to find its own uniqueness, that
Basic building blocks
what makes a community memorable. One of Beasley’s conclusions
Because of his experience with Vancouver Larry Beasley can give his
is that Rotterdam has that uniqueness. The Netherlands, including
perspective on future Rotterdam. Larry Beasley has been Vancouver’s
Rotterdam, has extraordinary precedents to work from in comparison
Director of Planning in the key years of change of that city, which was
with other cities in Europe or for example Canada.
twenty-five years ago. Vancouver and Rotterdam are comparable in terms of size, number of citizens and both cities have harbour districts that are ready for development of other functions. Both
Rotterdam has the capacity for 50,000 new households
economies are in a transition from production to service and creative endeavours. Vancouver twenty-five years ago was where Rotterdam
Thinking bigger
is today in terms of levels of urban transformation. Larry Beasley says
Urban regeneration happens through push and pull factors: pushing
that even though every city in the world has its own history, setting
people back from suburban living choices and pulling people to the
and circumstances, there seems to be a list of basic principles that are
urban alternative by creating attractive places. Push factors relate to
expressed in different ways, what he calls basic building blocks for
transportation management and tight control of loss of countryside.
smart growth. A few examples of building blocks are the clustered
In Vancouver there was a strong policy to limit vehicle capacity into
density, mixed use, quality of live, sustainability and diversity. It is
the inner city, because they did not want to let vehicle standards
these building blocks Beasley uses in his assessment of the situation
dominate urban design decisions. In Rotterdam there are comparable
of Rotterdam.
discussions about planning because of the limited size and land
Rotterdam skyline
availability of the country.
42
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
Vancouver skyline
Beasley giving the lecture
The pull side of that formula for urban regeneration is more difficult.
core city. He means that Rotterdam has the capacity for 50,000 new
People do not want to live in the inner city, which is a place where the
households, instead of the 5,000 households the city aspires. There
density is high and most people hate high density, because it is usually
must be planning and coordination on a longer term.
unpleasant and impersonal. To make the inner city competitive with the suburb, the design has to be done extremely well, with qualities
Thinking in details
like diversity and attractions. Vancouver grew from 43,000 residents
It is important to know that with high density new challenges arise.
to 105,000 residents in less than twenty-five years, which was possible
Losing the human scale and becoming a dark place full of shadows
because of the high-rise development. There is a focus on mixed use,
could be a danger. In Vancouver the answers were making thin towers
diversity and specifications on quality.
so the view and the sun would not be blocked. To save the human scale with tall buildings, a podium at the base will cut the powerful
Designing for family housing
impact of the buildings. The walls must be created as a fascinating
One of the most important things to do is to achieve a social-economic
experience and there must be a strong sense of place. Parking should
mix of households in each neighbourhood. Most attention must go to
be fully camouflaged and the street should especially be designed for
the facilitation of family housing, because designing places that work
public life with boulevards and trees. The designers must be aware
well for children seems to work well for everyone. To make the inner
of the consequences of the sun and shade of the new buildings. So,
city attractive for people, you must create something they cannot
while for planning the city must think big, for a design perspective
get anywhere else. This should be the theme around which you build
it should think small.
something to make a unique city experience of living. The uniqueness of Rotterdam
Rotterdam wants its image to be full of youthful energy
Larry Beasley has concluded that there are three great assets that should be treasured and used more extensively in Rotterdam. First
In Rotterdam, the post-war buildings seem to miss this human scale
there are the bodies of water. The development must be clustered
in public places. The building edges need guidelines to find the
close to the water. Cars and utility should be moved away while people
uniformity of the streets. The citizens of Rotterdam seem to forget
and human activity should be moved close to the water.
the quality of the historic buildings of Rotterdam. Growing cultural understanding about the post-war international style is a huge value
The second uniqueness of Rotterdam is the spine of parks, like
for the city.
Wijkpark, Museumpark and Euromast Park and green water links. The parks are separated, but when Rotterdam builds a combination
Final thoughts
of parks and green streets the city can become part of an artful and
Rotterdam wants its image to be full of youthful energy, being at the
unique landscape.
cutting edge and generating a significant component of the future community from the creative industries. While housing prices are still
The third unique assets are some neighbourhoods with a very
relatively modest, the city can accommodate most up-and-coming
domestic scale like Cool, Oude Westen and Lijnbaan. Most people
creative people. This is not only a realistic rebranding potential, but
seem to see those neighbourhoods as liabilities but Larry Beasley
it is close to what could actually happen.
says we have to treasure them and make them top priority for rehabilitation. Most housing is low-income social housing which in
Both the stories of Vancouver and Rotterdam are about struggling for
itself is not bad. There just needs to be a more social and economical
smart and sustainable growth in the face of seemingly overwhelming
mix of housing. Those assets can become a magnet for consumers
trends of contemporary urbanism. People of Rotterdam should
to live in Rotterdam. The housing is not suitable for children now,
foreswear those trends and build their city to a higher set of goals and
while families with children are the most important group to build
with a fit to its landscape and environment. This will give Rotterdam
for. If Rotterdam gets an image of a â&#x20AC;&#x2DC;child friendly cityâ&#x20AC;&#x2122;, it will be more
a good position in the increasing competition among cities for
attractive to live in. Beasley says that the government of Rotterdam
the wealth and energy. Then Rotterdam will be embraced by its
needs to think bigger in its planning of the population growth of the
community, which will be the greatest achievement of all.>> s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
43
Interview
So the success is now a threat?
Earlier you said that your plan that includes the redevelopment of
The success becomes, not yet a threat completely, but is threatening
Vancouver is almost finished now. Can you tell us a few things that
to some components of the city. If you believe - from an economical
you still would like to change in today’s Vancouver?
point of view - that the diversity of population creates your economic robustness, then it is essential that you do not have people pushed
The plan that we envisioned in the late eighties and then implemented
out. It is also philosophically important that everyone should have a
through the nineties till today is about eighty percent built out. Now,
piece of the success of the city.
there are new challenges. There are two in particular that I worry I and my group didn’t do enough about. One is that there is an area in
Isn’t this a regular problem in all cities, like Rotterdam and
the core city, called the Downtown Eastside. The income there is very
Amsterdam?
low and there are a lot of people that have very difficult problems: they are drug addicted, alcohol addicted or mentally ill. And as all the
It is not really a problem here. This is one of the wonderful things
great development happened around it, those people got, just by
about Rotterdam, you have an extraordinary stock of social housing.
accident, more focused in this area. And we didn’t start early enough
Because you were bombed and had to rebuild, you have the housing
to think about this area and the special needs of this people. So it is
corporations, you built a lot of social housing and secure housing.
now starting to be dealt with. As a private citizen I’m working on that
You still have a huge city population of more modest income people.
in a committee, but it is an issue that still worries me.
This is actually a benefit. People think of this as a kind of a liability, but it isn’t. Among those people are artists or architects and other
it is also philosophically important that everyone should have a piece of the success of the city
creative people. They will form the economy of the future. In my city
The second issue is the issue of affordability of housing for middle
In what way is zoning, like a space for the harbour, commercial and
income people. Until just a few years ago you could always find
residential areas a problem?
I have to make special arrangements so that artists can live there, which isn’t good.
some way to live in the city. You would start smaller, built a little bit of equity and move to a bigger house. You would have a place in the
I start from the principle that in any time you homogenise a
city. Now, there are whole segments of young people in particular
population, you are going to lose the robustness of the city. So when
and older people of modest income that are being pushed out of
you separate people out by income or activity you lose the robustness
the city because of prices going up. As we become a successful city,
of that area. In traditional Chinese cities there is no central business
more people than ever before want to come and live in the city. They
history. Every street had business, housing, industry and was dealing
compete for the limited market of the houses, and they drive prices
in every job. They had great palaces but they didn’t have what we
up. This is an absolute risk.
call a central business centre. That is a thing to think about in cities in the future, the mix of things is very important. Jane Jacobs talked about that in her book (The Economy of Cities, 1969). Not just for the
Beasley talking with students about their projects
ambiance, or the society but for the economics of the city. So no, you don’t want zoning.
become students of the city, not just students of architecture! Was this also a point of interest in the plans that you made for Vancouver? Absolutely. We said that when we’d build an area, 25 percent of the units must be designed for families with children. Then we asked ourselves: What does that mean? So we went to talk to a lot of families and then we wrote down all the things their unit, building, neighbourhood and community needs. After that we checked if our plans would fit those needs. We don’t allow zoning now but we mix things up. You see this in Rotterdam already. Much of your urbanism
44
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
is mixed use. You see shopping on the bottom, there is maybe a level
have an area with more industry. If you can have some housing mixed
of offices and then some housing. Those are wonderful buildings.
in, you get for example better safety and security in that industry
They may be architecturally not as interesting but they function
area. In Abu Dhabi we always make sure that there is housing right
wonderfully as buildings and for urbanism.
next to industry. Because workers in the industry are coming from other countries, they have no mobility. If their housing is far away,
Those functions are easy to combine, but mixing some functions
they isolate, but if their housing is close they can walk around and
like industrial sites and housing is more difficult. What is your
undertake certain activities.
opinion about that?
the cities function better if there is mixed use and diversity, alternatives to the car and they will be more sustainable
Traditional zoning is about separating things up. New zoning is about managing all of this. So there are different mixes that work and don’t work. You do have to manage the mixing; for example we know that noises are a problem for people in residences. You can’t just put
Talking about Abu Dhabi, Rotterdam and Vancouver are more
all kinds of cafés, restaurants and clubs next to housing, but there
less comparable to each other, but Abu Dhabi is a lot different,
is always some kind of mix. I have to say, I did some experiments
in terms of size, number of inhabitants and culture. Can you tell
with industrial with work. I discovered that there were people in my
us something about those differences and how you dealt with
community, they were industrial producers, craftsman mostly, who
them?
wanted to live there. They were small business people and wanted to take their housing, their office and their workplace investment, put
I will say two things. The cultural differences are so extreme. I had to
it together and make some business of it. So we created a new zone.
learn everything, how women are related to men, how households
We had to argue about the building code and with the people that
form, about the extended family, the tribe and their religion. I had
assess the taxes, but we made it possible. Although not a lot of people
to learn thousands of things, which makes it nice. So that part has
do that, at least some people have the possibility. It is true that a lot
been extraordinary and I had to learn because I couldn’t just import
of people don’t want to live near industry, okay, so you’re going to
the Vancouver ideas, which by the way, some other people were>>
PROEF vaktijdschrift Bouwen met Staal
abonnement Munchen is sinds 17 oktober een publiekstrekker rijker. Op die dag gingen daar namelijk de deuren open van BMW Welt, het nieuwe uitlevercentrum en expositieruimte van de wereldberoemde autofabrikant. BMW-topman Norbert Reithofer sprak bij de opening liever over een ‘home of the brand’, waarin alles draait om het merk. Misschien is daarom de entree wel uitgevoerd als een
dubbele, gedraaide kegel van 28 m hoog. De Oostenrijkse architect, prof. Wolf D. Prix van Coop Himmelb(l)au – bekend van het Groninger Museum – gebruikte samen met de Duitse ingenieurs Bollinger+Grohmann 5500 ton staal voor de constructie én de glazen gevel die respectievelijk werden uitgevoerd door de Duitse firma’s Josef Gartner en Maurer Söhne. De opdracht voor de bouw werd al in
Duitse draai
2001 gegeven, maar de eerste werkzaamheden begonnen pas in 2004, omdat de bouwgrond tot die tijd parkeerterrein was voor het Olympisch Stadion. Meer dan duizend mensen werkten mee aan de bouw van BMW Welt dat 170 tot 250 auto’s per dag zal uitleveren en zo’n 850.000 bezoekers per jaar wil trekken, voornamelijk via de diabolovormige entree. Een icoon? Zeker, maar wellicht ver-
beeldt de zandloper ook wel een tijd waarin de Bayerische Motoren Werke herrees na het zware bombardement in WO II. Net alsof het propellerblad zich letterlijk uit de grond heeft gedraaid en Duitsland – op autogebied – weer tot een wereldmacht maakt. MP
Foto’s: (groot) Reinhard Goemer/Artur/VIEW, (klein) Roland Halbe/Artur/VIEW.
1
Geef je op voor een jaar lang gratis Bouwen met Staal. Ga naar www.bouwenmetstaal.nl en klik in de menubalk op ‘publicaties’, ‘vakblad’ en ‘proefabonnement’. Vul daar je naam, adres en collegekaartnummer in. Je krijgt dan vanaf het eerstvolgende nummer zes edities in de brievenbus. Gedurende je studie mag je slechts éénmaal gebruik maken van dit aanbod. Daarna ben je van harte welkom als student-lid.
BMW WELT, MUNCHEN (D)
+32430
HEB 280, rond gewalst
+31430
aluminium pui, rond gewalst gebogen glas (l = 3,9 m)
jaar
gewalst paneel 3 mm aluminium hart radius +27710
sikkel 2x18 mm multiplex klimaatelementen zonwering
geleiding zonwering
+23990
+22990
gebogen glas (l = 3,9 m) zonwering aluminium pui, rond gewalst sikkel 2x18 mm multiplex bevestiging sikkel op HEB 280 HEB 280, rond gewalst bevestiging panelen
+19200
40
BOUWEN MET STAAL 199
Architectuur Las Palmas is in 1953 gebouwd als werkplaatsengebouw voor de Holland Amerika Lijn, naar een ontwerp van de architecten Van den Broek en Bakema. Met zijn gevel van uiterst verfijnde schokbetonnen panelen straalt het een strakheid uit die kenmerkend is voor de Nieuwe Zakelijkheid. Met de renovatie is het gebouw teruggebracht naar de staat waarin het was gebouwd. De robuuste betonconstructie met paddestoelkolommen bleef vrijwel in tact en de gevel werd in oude luister hersteld. Doordat het nieuw toegevoegde Penthouse lijkt te zweven en door de ronde kanten zet het zich sterk af tegen de andere gebouwen op de pier. De krachtige vorm compenseert het relatief kleine volume en maakt het eerder tot een gebaar dan een gebouw. In het bestaande gebouw is het constructieve stramien van ongeveer 7,5 m verdeeld naar een driedeling in de gevel. In het Penthouse is diezelfde maat verdeeld in vier delen van 1,875 m, wat beter aansluit op huidige standaardafmetingen van bouwmaterialen en beukmaten van kantoorruimten. Bij de ronde koppen is het oorspronkelijke gevelstramien aangehouden. Dit heeft tot gevolg dat de straal van de ronding, en daarmee ook de hoogte van het Penthouse, afgeleiden zijn van het BOUWEN MET STAAL 199
horizon tale stramien van Las Palmas. De verdiepingsvloer ligt vanzelfsprekend op gelijke hoogte met het middelpunt van de cirkeluitsnede. Het eenvoudige witte volume is bekleed met aluminium beplating. De twaalf gebogen ramen in de koppen zijn 3,9 m lang en zijn daarmee de langste gekromde ruiten die tot nu toe in Europa zijn gemaakt. Ze geven de bezoeker vanuit het Penthouse een gefragmenteerd beeld van zowel de straat als de omringende hoogbouw. Er is zo helder mogelijk glas toegepast om goed aan te sluiten bij de openheid en lichtheid van het onderliggend gebouw. De vloerrand van de verdieping is afgedekt met hetzelfde glas en daardoor overdag niet zichtbaar in de gevelís. Avonds tekent de vloer zich donker af. Dan gaat de geïntegreerde verlichting op de vloerrand aan en is de noordgevel een tekst in morse-code te lezen: ‘penthouse las palmas’. Het dak van het werkplaatsengebouw is vormgegeven als daktuin. Het is daadwerkelijk een ‘vijfde gevel’, gezien vanuit de bestaande en toekomstige hoogbouw eromheen. Onder het Penthouse, op het dak van het werkplaatsengebouw, is het mogelijk met autoís te rijden. Daarvoor is de oude goederenlift omgebouwd tot autolift.
Bouwen met Staal Postbus 190 2700 AD Zoetermeer tel 079 353 12 77 info@bouwenmetstaal.nl www.bouwenmetstaal.nl
41
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
45
Do you think Paris needs something? Well, Paris needs some things, but I think the French have done a good job. I don’t have to help them. I like working in places where people are struggling. I love working in Rotterdam, because I think you’re trying here to make it different, make it better. You have interesting new ideas, you’re prepared to experiment and have indigenous talent. Maybe you just need some support and assistance and inspiration, it is not like you’re starting from scratch. And you understand the topic. I like working in those places. Hamdam Street in Abu Dhabi
When I went to Abu Dhabi I said I would go and help them, but in the trying to do. If you go to the Middle East, you’ll find a lot of what I
minute that it wasn’t useful, I would just stop. One day I discovered
call Minnesota subdivisions. There are the same subdivisions you’ll
that some other people were designing a freeway that was going
find just outside of Minneapolis, Minnesota. Someone took it there.
through middle of the old city of Abu Dhabi. So I said: We have to
This obviously doesn’t work, but unfortunately it is all the people
stop this freeway. But everyone said I couldn’t stop this, because it
have over there.
was His Highness Sheikh Mohammed’s personal project. I said I had
Let me give an example: women must be private in their society. It is
to talk to him. Finally they said OK, but I think they were secretly
a religious thing; women do not interface with men they don’t know.
hoping I would be sent away so they would win. At one evening we
In their traditional houses, they built their house around the edge of
convinced them to stop the freeway, we found an alternative which
the lot so the garden was in the courtyard in the middle. Women could
is now under construction, which isn’t in fact a freeway.
go outside because they were private. Now they build the house in
I can work in a place like that. And I’ll continue to work with places
the middle of the lot, which means that women can never go outside.
like that. Right now, one of my biggest challenges is in Dallas, Texas,
You can see this doesn’t work, but some idiot just imported this. I said
where they are saying they want to start designing their city. So we are
I couldn’t do that, so I’ve been learning their culture.
developing an urban design culture that they’ve never had before.
everyone said I couldn’t stop the freeway trough the old center of Abu Dhabi, because it was His Highness Sheikh Mohammed’s personal project
Is there any advice you could share with architecture students? Become students of the city, not just students of architecture! I mean that very seriously. I worked with architecture students this morning and they showed me their plans. All they draw is their building and
The other answer is that the principles of city building are actually the
their project. I want you to understand the city in which you’re working
same. The principles of mixed use, the principle of alternatives to the
and I meant what I said in the lecture: I want you to always make sure
car: those kinds of principles are actually the same. While the form of
that your buildings contribute to the quality of the urbanism of the
the city will be different because of cultural things, the underlying
city around you. I want you to start from the systems of the city, the
things that shape this are human things. The cities function better if
linkages, the patterns city, the personality and character of the city.
there is mixed use and diversity, alternatives to the car and they will
I don’t want you to built another iconic object to be plugged down
be more sustainable.
in the city. You want to do that occasionally with a great public institution, but most of the buildings you want to be interactive with
If you would receive another phone call, like from Abu Dhabi,
the rest of the city. It’s like a great symphony, together they make
from any city in the world to re-develop it, which city would you
wonderful music. Your predecessors for almost one hundred years
like it to be?
have not been doing that. So now, you must re-establish that.//
I don’t approach my work that way. I like designing cities for people who want cities to be progressive and contemporary. I can tell you I
Bronnen >Lecture Larry Beasley 29th of September 2009 >Interview Larry Beasley by Pieter Eisma and Nina Verkerk
love cities, I wish someone asked me to work in Paris, because I just love Paris. It is my favourite place in the world, so any time anyone would ask me to go there, I’d just go there, for free.
46
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
>Picture lecture by Matthijs Labadie >Picture Vancouver skyline by Dorien de Wit >Picture of Larry Beasley talking to students by AIR
Twee studenten delen met ons hun ervaringen in het buitenland. Dit keer: Tim Eichhorn vanuit Zürich, Zwitserland en Tosja Backer vanuit Melbourne, Australië ...
story abroad Tosja Backer en Tim Eichhorn
En zo ko m e n we aan in
Schoonheid is in Zürich een groot
november. Inmiddels is de
goed. Zo rijden er dag en nacht
temperatuur in Melbourne
bezemwagentjes door de straten
opgelopen tot 39 graden
en elk blad is bij wijze van spreke al
(althans, dat zei de
opgeruimd voordat het de grond
thermometer vanmiddag; het
raakt. Alles wordt gerecycled, tot aan het toiletpapier toe. Het water
voelt lang niet zo ondraaglijk
uit het Züricher meer kan direct gedronken worden. De energie wordt
als de cijfers misschien doen
voor 55% uit waterkracht en voor 40% uit kernenergie opgewekt. En
vermoeden) en is iedereen hard bezig aan de eindpresentaties. Rijen
het mooiste feitje vind ik nog wel dat elk huis een nucleaire kelder
voor de printer, paniek in de maquettehal en zelfs………
heeft. Waarvoor? Ik denk niet voor de urgente dreiging van oorlog,
Ik geloofde het eerst niet, maar twee weken geleden was er brand in
ze worden namelijk ook wel ‘air protection cellars’ genoemd. Het zal
het Fab-Lab (het CAM-Lab hier). Loeiend alarm ging af en iedereen
in ieder geval een gevoel van veiligheid bieden. Met man en macht
vluchtte als een malle naar buiten.
(lees: regels) wordt het land zo schoon gehouden.
Ik fluisterde bang tegen m’n ontwerpgroepje: “Will this be the second time around that my faculty building burns down?”.
Hoe uit zich dat voor de onwetende uitwisselingsstudent? De eerste
Maar nee. De brand werd geblust (het Fab-Lab was een week gesloten,
week werd mij een lijst met regels voorgelegd over het reilen en zeilen
wat nog meer paniek onder de studenten opleverden) en het lelijke
van het huishouden: de afwas dient onmiddellijk te worden gedaan,
gebouw staat er nog steeds.
deuren behoren open te staan (ter controle?) en de ingewikkelde sorteer- en recycle regels werden uitgelegd. De tweede week werd ik
Australië heeft me in haar greep en ik geloof dat ik nog lang niet klaar ben in dit prachtige land
gewezen op een verloren haar en een kruimel in de keuken. De derde week verschenen de verbodbordjes en word ik elke dag herinnerd aan de zonde des levens: vuilheid. Daarnaast valt ook een ander zwak voor schoonheid op. De nieuwste mobieltjes, Llamborghini’s
Mijn eindpresentatie is morgen. Bizar dat ik in alle rust dit zit te
en austen martinsAston Martins domineren het straatbeeld (geld
schrijven, maar alles is al af en uitgeprint. (Hoezo stress? This is
helpt). Samen met een goedogende vriendin gingen deuren voor
Australia…). Ik ben best tevreden met het eindresultaat. Ik ben
me open, waarvan ik niet eens wist dat ze er waren.
benieuwd hoe het gaat en hoe kritisch de beoordeling zal zijn. Wat de houding van de meeste Australiërs typeert is de term “Larikkinism”.
Misschien bepaalt dit ook wel het verschil tussen ontwerpen in Delft
Volgens Wikipedia is dit “the name given to the Australian folk
en in Zürich. Zo zijn concept en functionaliteit belangrijke thema’s in
tradition of irreverence, mockery of authority and disregard for
Delft. In Zürich zijn schoonheid, en daardoor de materialen leidend.
rigid norms of propriety. Larrikinism can also be associated with
Presentaties bestaan hier niet uit eindeloze concept tekeningen en
self-deprecating humour”. Met andere woorden: de meeste mensen
schetsen, maar uit twee afbeeldingen op A0-formaat. Daarbij wordt
zijn niet pretentieus en vinden het prima om een beetje de spot met
de schoonheid niet gedefinieerd door de overheid maar door de
zichzelf en de wereld te drijven. Heerlijk is dat.
docent. Wederom vinden we hier een tegenstrijdigheid, als we ervan uitgaan dat schoonheid de perceptie van de werkelijkheid is en tevens
Australië heeft me in haar greep en ik geloof dat ik nog lang niet klaar
de positieve afspiegeling van het eigen bestaan. En hiermee sluit ik
ben in dit prachtige land. Hopelijk lukt het me om hier nog even te
dan toch nog enigszins aan op het thema micro. Zou het collectieve
blijven, dus mocht je zin hebben om langs te komen: I reckon ye’ll
idee van schoonheid meer bepalend zijn in Zwitserland? Waardoor
like it!//
zelfs het weer beter te controleren valt? En visa versa, kijkt Nederland meer vanuit het individu naar schoonheid? Waardoor persoonlijke vrijheid weer leidt tot innovatie op grotere schaal? Wat ik wel weet is dat ondanks dat mijn kamer er stralend schoon uitziet, ik ook wel weer verlang naar een beetje rommel. Het kan ook te veel van het goede, in dit geval schoonheid, zijn.// s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
47
This is a recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is a collection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor's literature list!
get inspired Daphne Bakker
Pixel Museum www.pixelmuseum.com //art There’s no need to leave the house anymore in order to immerse yourself in a bit of culture. Thanks to the Pixel Museum you can enjoy art works, ranging from digital photography to pixel art, from the comfort of your own home.
BeaMalevich www.beamalevich.com //play BeaMalevich is a construction game inspired by the architectons of Kazimir Malevich, the 20th century Russian avantgarde artist. Malevich was the creator of Suprematism, an art movement focused on fundamental geometric forms. BeaMalevich allows you to ‘be a Malevich’ and create your own architectons...
Greenhouse www. jba-design.se //tidy up Discard all of your failed concepts in this delightfull paper bin in the shape of a typical house.
The One Minutes www.theoneminutes.org //press play A response to our short attention spans and the increased availability to film technology, is this moving image art project which requires that participants create one minute films. Subjects vary from city shots to split screen clips of well-known movies.
48
s t y l o s // m i c r o // a l g e m e e n
agenda 12-09/06-12
De Wijde Blik
tentoonstelling
locatie: Rotterdam
www.kunsthal.nl
De tentoonstelling is gewijd aan de verandering binnen het Nederlandse landschap. Door de eeuwen heen is die verandering vastgelegd door schilders en fotografen, soms sterk gekleurd en geromantiseerd, soms ijzig realistisch. De expositie geeft hiermee een overzicht van de invloed van industrialisering en verstedelijking op de ontwikkeling van het landschap.
13-09/10-01
‘Rien ne va Plus’
tentoonstelling
www.bureau-europa.nl
locatie: Maastricht
‘Rien ne va Plus’, ontwikkeld door het Deens-Nederlandse architectenbureau Powerhouse Company, onderzoekt tegen de achtergrond van de huidige economische crisis de legitimiteit van de architectuur. Powerhouse Company stelt in deze tentoonstelling de bouwindustrie en de achterliggende economische, maatschappelijke en culturele mechanismen aan de orde. Bij de tentoonstelling ‘Rien ne va Plus’ verschijnt een reader.
18-10/24-01
Wang Shu. Architecture as Resistance
locatie: Brussel
tentoonstelling www..bozar.be
Het Paleis voor Schone Kunsten staat dit najaar volledig in het teken van China, in het kader van europalia.china. Een van de vijf exposities die te zien zijn is betreft het werk van de Chinese architect Wang Shu. Architecture as Resistance toont foto’s, plannen en maquettes van zijn werk met de Amateur Architecture Studio.
06-11/04-12
Afstudeertentoonstelling AHK
tentoonstelling
locatie: Amsterdam
www.academievanbouwkunst.nl
In de Academie van Bouwkunst Amsterdam is een Afstudeertentoonstelling te zien, met projecten van studenten van de masteropleidingen Architectuur, Stedenbouw en Landschapsarchitectuur. De Afstudeertentoonstelling is een jaarlijks terugkerend evenement waarbij de afstudeerprojecten van de studenten aan het publiek tentoongesteld worden.
01-12
Kan de stad de wereld redden?
lezing
location: Gent
www.buro2.be
De wereld zit in een grondige ombouwfase, even belangrijk als de neolithische of industriële revolutie. Mondialisering zweeft echter niet in de lucht, ze grijpt plaats. In de steden. Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft nu in steden, ruim drie kwart in Europa. Dat vereist ook een andere vorm van samenleven en dus een culturele omwenteling. De lezing behandelt aspecten van die ontwikkelingen en verdedigt de cosmopolitische stedelijkheid als postnationale samenleving.
02-12
24 uur in de stad
symposium
location: Eindhoven
www.viastedebouw.nl
Op woensdag 2 december 2009 organiseert VIA Stedebouw in samenwerking met diverse partners het symposium ‘24 uur in de stad’. Tijdens deze dag staat de volgende vraag centraal: “Hoe kunnen ruimtes in de tijd efficiënter worden ontworpen en gebruikt.”
03-12/04-12
Rotterdam Global Urban Summit
summit
location: Rotterdam
www.urbansummit.rotterdam.nl
The City of Rotterdam is centre stage for a challenging business event on the eve of the UN Climate Summit in Copenhagen. For the first time a live dialogue is held on 3-4 December whereby cityplanners, scientists, citizens, experts, project developers, corporations and architects participate to create a blueprint for the future of cities. Come and learn from smart initiatives, creative minds and inspiring examples from across the globe.
13-12
Rem Koolhaas - a kind of architect
film
location: Utrecht
www.hoogt.nl
With the exhibition 'Unresolved Matters', Utrecht Manifest presents not only a historical or contemporary vision of the social, but at the same time raises the question of why the objects on display can be considered exemplary of a particular social vision.
17-12
Eindejaarsborrel Stylos & Bouwpub locatie: Delft Geef 2009 een waardige afsluiting door het eindejaarsborrel van Stylos en de Bouwpub bij te wonen.
party
Architects like Ludwig Mies van der Rohe and Gerrit Rietveld did not only design buildings, but chairs, as well. Not all of them are aesthetic nor comfortable, but here are the ones with the most appealing stories.
every architect a chair? Rosemarie Krautheim
Shigeru Ban, L-Unit 1993 L-shaped wooden units joined in a repeating pattern
Mart Stam, S3 1927
Peter & Alison Smithson, B6 1988
triple chrome plated tubular steel frame, full top grain
steel frame chromed, patent "tube aplati", seat beech:
transportation. Ban designed a whole system of L-Unit
uncorrected belt leather
natural, red, black or white
table and chairs.
S3 was the first ‘cantilever chair’. Applying steel tubes
B6 is still produced by TECTA. Peter Smithson said about
to furniture was an innovation that changed the image
architects: "It could be said that when we design a chair
of a chair as a four leg object.
we make a society and city in miniature."
This chair is designed for easy stacking and
UN Studio, My chair 2008 chromed steel bar frame, foam seat upholstered with Trevira and Kvadrat fabrics or Walter Knoll leather
Jean Nouvel, Skin 2007
Oscar Niemayer, 'Rio' chaise longue 1970 chaise longue in multilayered wood open pore
supporting frame in tubular pretensioned aluminium,
Ben van Berkel designed only one chair so far, the
with foam rubber inserts which act as the base for the
My chair. “An architect creates a chair with spatial
structure cover in leather
awareness,” says Ben van Berkel. Here this spatial awareness is connected to Berkel’s idea of the ‘after
black stained reedited in 1985 with upholstery from Jean Nouvel collaborated with Molteni & C, an Italian
image’. With this notion, he refers to the capacity
furniture producer, to create this series. In 2008 the skin
of three-dimensional objects that look different
Oscar Niemeyer designed different chairs. One of
series won the ‘red dot award’ in the category ‘best of
according to the viewpoint. These multiple views
them is the rocking chair ‘Rio’, which reminds of the
the best’ product design: The award for comfort and
and continuously changing silhouettes result in a
hilly Brazilian landscape and Niemeyer’s organic
technological innovation.
kaleidoscopic experience.
alcantara.
architecture. 1902-03
1917
1925
1926
1928
1929
1929
Hillhouse chair by Charles Rennie Macintosh, Red and Blue chair by Gerrit Rietveld, Wassily by Marcel Breuer, Non-conformist by Eileen Gray, LC2 by Le Corbusier, Paimio by Alvar Aalto, Barcelona chair by Ludwig Mies van der Rohe,
Paulo Mendes da Rocha, Paulistano 1957 Richard Neutra, Boomerang 1942
a single bended steel bar with a leather or cotton
plastic strapping and plywood, either genuine walnut
Frank O'Gehry, Hat trick chair 1989
or maple finish
hard with maple veneer or laminated, available with
Although Paulistano is designed in the 50s, it is still
or without arms
produced nowadays. But because this happens in very
cover
small series, there are not more than 350 chairs found
In 2002 this chair was revived by the producer House Industries. Originally it was designed by Richard Neutra
During a Knoll workshop in 1989, Gehry experimented
worldwide. Originally Paulistano was designed for the
for the interior of the Channel Heights Housing project.
with materials like the apple crates that he had played
Paulisto Athletic sport club in Sao Paulo.
This project was a community development for shipyard
with as a child. Experiments of woven strips of wood
workers in San Pedro, California. Neutra believed in
led him to the design of the chair that is still produced
architecture as a herold for social changes.
by Knoll.
Arne Jacobsen, Egg chair 1958
Frank Lloyd Wright, Barrel chair 1937
Egon Eiermann, SE68 1950
synthetic shell padded with cold foam and covered with
cherrywood with an upholstered leather seat
beech, stackable
The Arts and Crafts movement was striving for unity
The wooden version with steel tubes, the SE 68 is one
at that time. Furniture and landscape matching with
of the most, if not the most famous chair in Germany.
The Egg chair was developed for the lobby and
the house? Frank Lloyd Wright believed the way the
In many schools children sit on those Eiermann chairs.
reception area of the Royal Hotel in Copenhagen
light comes through the chair matches that of the light
The desk version is available in variable finishes and
designed by Arne Jacobsen. At this time, the chair was
coming into the building. The chair was designed for
inspired more actual designs like the Ikea swivel chair
a technological innovation. Arne Jacobsen personally
wingspread house in Wisconsin. Now it is still available
and office versions. In the SE series, there is the wooden
cast the prototype in plaster in his own garage.
for 1850 Euros with a serial number and Wrightâ&#x20AC;&#x2122;s
flipping chair SE 18, which was chosen for the MOMA
signature.
and SE 121 Church chair.
chrome-plated frame, seat and back black stained
fabric or leather resting on a star-shaped aluminium base.
1956
1956
1956
1967
1968
1972
2000
Tulip chair by Eero Saarinen, Lounge chair by Charles and Ray Eames, Swan by Arne Jacobsen, Tongue chair by Pierre Paulin, Panton chair by Verner Panton, Wiggle Side chair by Frank O'Gehry, Little Albert by Ron Arad