pantheon// 2016 | symbolics

quarterly publication of d.b.s.g. stylos / issue 1 / volume 21

pantheon// symbolics

symboliek in kleur // case study ‘the shard’ // taal en translation // the story of luck and fate

quarterly publication of study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft colophon volume 21, issue 1, January 2016 2.300 prints Stylos members and friends of the Stylos Foundation receive the pantheon//

lay out Imane Himmit & Esther Schipper

editorial office BG.midden.110 Julianalaan 132-134 2628 BL, Delft pantheon@stylos.nl

to this issue contributed Eli Dorsman, Willie Vogel, Tom Scholten, MaartenJan Hoekstra, Derek Otte, Sible de Blaauw, Gert-Jan Troost, Renée Thierij, Anne Louise Bergkamp, Pierre Oskam, Anne Bruggen

acquisition Gwenhwyfar Spil

advertisements 13 | De Swart 18 | AM 18 | MHB 23 | VELUX Nederland 26 | Copie-sjop

QQ (qualitate qua) Vita Teunissen editors Lûte Biesheuvel Marjolein Bons Merijn Braam Catherine Koekoek Hugo Kooymans Lotte Meijers

info@stylos.nl +31 (0)15 2783697 www.stylos.nl

cover Kees Fritschy

02 SYMBOLIEK IN KLEUR MARJOLEIN BONS EN LOTTE MEIJERS

04 THE STORY OF LUCK AND FATE. COLUMN ELI DORSMAN EN WILLIE VOGEL

05 THE EXCHANGE STUDENT HUGO KOOYMANS

06 THE SHARD. CASE STUDY MERIJN BRAAM

07 TEST JE SYMBOLENKENNIS. QUIZ MERIJN BRAAM

08 FAR-FETCHED? LÛTE BIESHEUVEL & ESTHER SCHIPPER

10 SYMBOLIEK. COLUMN MAARTENJAN HOEKSTRA

10 TAAL EN TRANSLATION CATHERINE KOEKOEK

12 NIEUWE ICONEN CATHERINE KOEKOEK

14 REGELGEVING. POETRY DEREK OTTE & IMANE HIMMIT

16 @KUNSTHISTORICUS GWEN SPIL & CATHERINE KOEKOEK

19 GET INSPIRED

chairman: secretary: treasurer: education bachelor: education master: external affairs: events and initiatives: contact D.B.S.G. Stylos Julianalaan 132-134 2628 BL Delft

publisher De Swart, ‘s-Gravenhage

SYMBOLIEK

The Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos was founded in 1894 to look after the study and student interests at the Faculty of Architecture and the Built Environment at the Delft University of Technology.

STYLOS 24 CHAIRMAN’S NOTE GERT-JAN TROOST

25 NEDERLAND WORDT ANDERS WILLIE VOGEL

26 PAST ACTIVITIES VITA TEUNISSEN

27 WHAT DO YOU THINK?. INFOGRAPHIC VITA TEUNISSEN

28 BIOMIMICRY. CHEPOS RENÉE THIERIJ

29 HUMANS OF BK CITY LÛTE BIESHEUVEL & IMANE HIMMIT

board 122 Gert-Jan Troost Maaike Dronkers Lize Oldenkamp Willie Vogel Vita Teunissen Tom Hemmes Nathan Westerhuis

01

COMMITTEE

membership Stylos €10,- per year account number 296475

2015/2016

Stylos Foundation The pantheon// is funded by the Stylos Foundation.

LÛTE BIESHEUVEL EDITOR ‘There are certain flowers that wilt if you put them in a vase.’

The Stylos Foundation fulfills a flywheel function to stimulate student initiatives at the Faculty of Architecture and the Built Enivronment at the Delft University of Technology. The board of the Stylos Foundation offers financial and substantive support to these projects.

As a friend of the Stylos Foundation you will be informed on these projects by receiving the B-nieuws every two weeks and four publications of the pantheon//.

We ask a donation of €90,- per year as a company and €45,- per year as an individual (recently graduated friends of the Foundation will pay €10,- the first two years).

MARJOLEIN BONS EDITOR ‘Architecture is the alphabet of giants; it’s the largest set of symbols ever made.’ (Gilbert K. Chesteron)

account number 1673413 disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.

Illustratie: Kees LauraFritschy Maria Hamstra www.lauramariahamstra.com www.fritschyclothing.com

IMANE HIMMIT LAY-OUT ‘You could interpret everything symbolically, or you could just get a grip on yourself.’

EDITORIAL

BY CATHERINE KOEKOEK Symbol. Symbolic. Symbolics. Symboliek.

Looking for the right name for this issue, we got lost in translation. None of the four words above have the same meaning.

Whereas in English three different words are needed to define ‘symbol’, ‘the symbolic’ and ‘the theory of the symbols’, in Dutch we only need one: symboliek. On one hand, this is frustrating: you know exactly what to say in one language, but it is impossible to translate this meaning to the other. On the other hand, this act of translation can add a certain beauty to language. Because of the ongoing process of translating thought to language, a word gains new, and better, meanings. The bilingual article Taal en Translation (‘Language and Translation’) on page 10-11 will further explore this topic.

Symbolics it is then. But what exactly do we understand by that notion? Symbolics means ‘the theory of the symbols’. What then, is a symbol? A symbol is a sign, a representation of something else. Its meaning derives by definition from something other than itself. Therefore the symbol has the potential to connect and to universalize. It can refer to an objective and general meaning. A traffic sign, for example, symbolizes our commonly shared traffic rules. By using symbols, we can comprehend each other.

There is, of course, a limitation to this comprehending. We do not all share the same understanding of a symbol. Its meaning is culturally sensitive and changes over time. Take the colour white, for example (you can read more about colour and

MERIJN BRAAM EDITOR ‘Symbolism sounds very mystical, but it is something we encounter often in our every day life.’

symbols on page 2-3). In the western world, this colour symbolizes pureness, peace, light and marriage, whereas in China white means grief. Without talking about the meaning we attach to certain symbols, we clearly will get into great misconceptions. However, if we do listen to each other, we will be able to get to a better, shared understanding, and perhaps we will invent new symbols on our way.

So how does symbolism relate to architecture? For a start, a building can symbolize or represent something: an idea, a style, a culture, or a time. It could also become a symbol by accident: on pages 16-17 you can find out how a functional office tower became a symbol for human knowledge in an interview with Sible de Blaauw, Professor of Early Christian Architectural History. Furthermore, a building can be symbolic as an icon. These iconic buildings act as logos for companies, cities, or even whole countries. They have a recognizable image that can be reduced to a pictogram. The Shard (Case Study, pages 6-7) is an example of this kind. Not everyone values these icons, which you can read in the opinionating article on pages 12-13.

According to Sible de Blaauw the use of symbols is a universal trait of all humans. As humans and architects we will always use symbols. Especially because symbolics is such a universal language, it has the ability to bind us together. Above all, this issue pays tribute to the connective power of symbols and with that, to our ability of getting to know the unknown other.//

CATHERINE KOEKOEK EDITOR IN CHIEF ‘What will become the symbol of our times?’

HUGO KOOYMANS EDITOR

LOTTE MEIJERS EDITOR ‘Symbols are miracles we have recorded into language.’

ESTHER SCHIPPER LAY-OUT ‘If you have to ask what it symbolizes, it didn’t.’ (Roger Ebert) GWEN SPIL ACQUISITION ‘Symbols are everywhere!’

VITA TEUNISSEN QQ ‘If the beauty of the quotes above didn’t put tears in your eyes, I don’t know what will.’

SYMBOLIEK IN KLEUR OVER

DE

GEDACHTE

ACHTER

Kleuren. Ze zijn overal om ons heen. Soms hebben ze een diepe betekenis, soms helemaal geen. Toch is er, met name bij door de mens gefabriceerde omgevingen en producten, altijd over nagedacht. Wellicht is hier een overeenkomst met het ontwerpen van architectuur: hoe natuurlijker een ruimte aanvoelt, hoe beter het ontwerp is geslaagd, en hoogst waarschijnlijk hoe dieper er over is nagedacht. Kleuren roepen emoties op; ze beïnvloeden onze gemoedstoestand.

Een aantal bekende voorbeelden van het gebruik van deze effecten van kleur in architectuur kunnen we vinden in BK City.

Misschien zit je nu in de Oranjezaal dit artikel te lezen of liep je zojuist nog over de rode vloerbedekking van het atelier. Kijk om je heen. Wat valt je op?

Het vakgebied dat ingaat op hoe de fysieke omgeving en de kleur daarvan ons beïnvloedt is de omgevingspsychologie. “Alles wat we ontwerpen […] ontwerpen we uiteindelijk om mensen in hun doelen te faciliteren. Omdat het behalen van de doelen van een omgeving worden beïnvloed […] door waarnemingen, gedachten, gevoelens en gedrag van mensen, is het dus belangrijk om rekening te houden met die beleving,” zegt omgevingspsycholoog Joren van Dijk.1 Kleuren dragen bij aan deze beleving en zijn dus erg belangrijk. Er bestaan veel verschillende theorieën over de effecten van kleur; iedereen vindt wat anders. Het is dan ook moeilijk om subjectief te zijn over een objectief onderwerp als dit.2 De blog experiencingarchitecture.com spreekt over vier manieren waarop kleuren ons beïnvloeden: associatie, symboliek, visuele effecten en psychologische/ fysiologische aspecten. In dit artikel zullen we eerst ingaan op de symbolische betekenissen van kleuren (op zowel emotioneel als cultureel gebied). Daarna zullen we ons richten op de verwerking van kleuren in ons brein.

Ten slotte zullen we trachten deze biologische feiten en culturele/emotionele aspecten te koppelen en vergelijken.

Kleuren en emoties Kleuren worden vaak geassocieerd met verschillende gevoelens en betekenissen. Hieronder volgen de associaties tussen verschillende kleuren en hun symboliek.

Rood: Bij rood denken we in westerse culturen aan liefde en warmte. Er wordt zelfs gezegd dat je in een rode kamer

KLEUR

IN

ARCHITECTUUR

de verwarming lager kan zetten omdat je lichaam er een warm gevoel van krijgt.3 Daarnaast wordt rood gekoppeld aan kracht, passie en druk.4 Groen: De kleur groen wordt geassocieerd met jaloezie, maar roept ook hele andere emoties op. Groen is fris en zorgt voor rust, het is de kleur van de natuur. Ook wordt het gezien als nuchter en doelgericht: aspecten die goed van pas komen tijdens het studeren.

Geel: Deze kleur doet denken aan de zomer en de zon en straalt blijheid uit. Ook enthousiasme en uitbundigheid worden aan deze kleur gelinkt. Professor Ponza, directeur van een inrichting voor geesteszieken, vertelt een verhaal over een patiënt die niets meer at en dronk en niet meer praatte. Nadat deze patiënt van een donkere kamer naar een kamer met geel licht werd verplaatst werd hij binnen een paar weken genezen verklaard.5 Geel wordt gezien als een kleur die je motiveert.

Blauw: Blauw is een kleur die voor kalmte en rust zorgt. Het wordt geassocieerd met water en kou en wordt daarom ook als kille kleur gezien. Blauw zou daarnaast voor goede resultaten zorgen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat sporters beter presteren in blauwe zalen.

Kleuren in historie en cultuur Kleurensymboliek is niet nieuw; in de oudste culturen hadden kleuren al een betekenis. Zo werden primaire kleuren vaak geassocieerd met de windstreken en de elementen. Per cultuur zijn binnen algemene associaties toch grote verschillen te ontdekken. Zojuist hebben we de emotionele symboliek vanuit het westerse perspectief behandeld. Nu kijken we naar enkele symbolische betekenissen van andere culturen. Zo geloofden de Grieken dat de mens zelf kleuren kon laten ontstaan.

Het oog zou licht bevatten waardoor mensen in staat waren te bepalen welke kleur ze zagen. Om verwarring te voorkomen (iedereen zag immers andere kleuren) maakten ze afspraken over de vaste kleuren van de elementen; rood was vuur, blauw was lucht, groen was water en geel was aarde. De Chinezen verbonden de kleuren niet alleen aan elementen, maar ook aan richtingen, seizoenen en soms gewassen, smaken en organen. Rood stond hierbij voor het zuiden, zomer, vuur,

LOTTE MEIJERS MARJOLEIN BONS

de mens, de feniks en de draak. Blauw (en ook groen) was het oosten, lente, hout en de groene tijger. Zwart verwees naar het noorden, de winter, water, de slang, de schildpad en de zwarte krijger. Wit stond voor het westen, metaal, rouw, geesten en de dood.

Een cultuur die ook veel gebruik maakte van kleurensymboliek is de Egyptische beschaving. Kleuren gaven betekenis aan een bepaalde gebeurtenis of persoon. Zo werd de godin Osiris, godin van de dood, wederopstanding en vruchtbaarheid, vaak groen afgebeeld, wat stond voor vegetatie en nieuw leven.

Anubis, de god van de doden, werd altijd zwart afgebeeld als symbool voor de nacht en de dood. Blauw stond symbool voor de lucht en het water, de kosmos en de vloed van de Nijl. En het zeer veel voorkomende geel stond voor goud: onverwoestbaarheid en eeuwigheid.

Een opvallende tegenstelling in de betekenis van kleuren voor verschillende culturen, is die van rode bloemen. In de Westerse cultuur zijn ze het symbool van de liefde, maar ze zijn een verbeelding van bedrieglijkheid en schadelijkheid voor de Egyptenaren. Andere tegenstellingen zijn te vinden tussen de Westerse rouwkleur zwart en de Aziatische rouwkleur wit. Wit staat in de Westerse beschaving juist voor zuiverheid en hoop en wordt traditioneel door bruiden gedragen, terwijl de Oosterse bruidsparen traditioneel voor rood gaan, een kleur die voor hen vreugde en geluk symboliseert.

Kleur en ons brein Hoe komt het dat de bovengenoemde gevoelens of reacties door kleuren worden opgeroepen? En hoe kan het dat onze hersenen het licht dat in je ogen valt omzetten in kleuren? Het verwerken van kleuren gebeurt voornamelijk in het deel van de hersenen dat de visuele cortex heet.6 Deze ligt in het achterhoofd, in de hersenschors die direct onder de schedel ligt. Het licht wat in de ogen valt bereikt achter in de ogen de retina (het netvlies). Dit vlies bevat ongeveer 260 miljoen fotoreceptoren. Deze lichtgevoelige cellen bestaan uit staafjes en kegeltjes.7 De kegeltjes zijn verantwoordelijk voor het zien van

visuele cortex

retina

kleur. De fotoreceptoren bevatten fotopigmenten die uit elkaar vallen als er licht op valt. Hierdoor ontstaat er een elektrische lading die ervoor zorgt dat er signaaloverdracht naar de hersenen plaatsvindt. Om verschil in kleur te kunnen onderscheiden zijn er verschillende kegeltjes. Elk type kegel staat voor een bepaalde kleur (rood, groen of blauw) en zendt een signaal uit bij verschillende golflengtes (afhankelijk van de kleur). Door de verhouding van signalen kunnen de hersenen opmaken welke kleur je ziet. De signalen gaan door verschillende structuren in je hersenen naar de juiste plek: de visuele cortex.

Het effect Het belangrijkste voor ons is natuurlijk: wat gebeurt er nadat de kleuren de visuele cortex hebben bereikt? Zijn al deze door de mens bedachte symbolische betekenissen van kleuren ook op een werkelijke reactie in onze breinen gebaseerd? Hier is veel onderzoek naar gedaan, maar helaas is er nog geen eenduidig antwoord op gevonden.8 Verschillende onderzoeken spreken elkaar namelijk tegen. Je zou denken dat de invloed van kleur makkelijk te onderzoeken zijn door bijvoorbeeld testen te doen in een kamer die steeds in een andere kleur wordt geverfd.

Maar kleur is veel complexer dan dat. Zo is de tint die van een kleur wordt gekozen van groot belang en kan deze ook anders worden waargenomen bij verschillende lichtinvallen. Een snelle proef om dit aan te tonen vind je in de vorm van de grijze vlakken links. De vierkanten in het midden hebben precies dezelfde kleur grijs en zijn precies even groot, wat je in eerste instantie niet zou denken. Door het blauwe en gele kader ervaren we de vlakken als donkerder of lichter en groter of kleiner.

Conclusie De emoties die we verbinden aan kleuren blijken (nog) niet voldoende onderbouwd te zijn met neurologisch onderzoek. We kunnen dus niet zeggen dat het gaat om een standaard reactie die in onze hersenen plaatsvindt bij het zien van een kleur. Tot nu toe gaan we er vanuit dat er geen standaard reactie in de hersenen plaatsvindt omdat dit niet uit onderzoeken naar voren is gekomen. Dat zou dan ook verklaren waarom er in verschillende culturen andere betekenissen aan dezelfde kleuren worden gegeven. Men beweert dat de associaties en beleving bij kleuren niet bepaald worden door neurologische reacties, maar door cultureel aangeleerde associaties in combinatie met de activiteiten die zich op dat moment in de hersenen afspelen.9 De kleuren van BK City Zoals in het begin van het artikel al werd besproken, is >>

03

er op onze faculteit veel nagedacht over het gebruik van kleur. Al lopend door het gebouw passeer je ruimtes met andere functies en dus ook verschillende kleuren. Eerder in dit artikel is gekeken naar de betekenis en symboliek van kleuren. Zijn de kleuren die gebruikt zijn in BK City voor ons nu logisch te verklaren aan de hand van de besproken invalshoeken?

We beginnen bij de Oranjezaal. The Why Factory van architectenbureau MVRDV vormt een sterk contrast met de originele gevels en de glazen en stalen constructie van de serre door de felle kleur. Er is hier speciaal gekozen voor oranje: het moet de onafhankelijke status van The Why Factory binnen de TU Delft benadrukken. De kleur oranje staat volgens onze cultureel aangeleerde associaties voor drukte, gezelligheid, vertrouwdheid, openheid en behaaglijkheid.10 Dit is dus een logisch gekozen kleur voor het doel van deze ruimte: samenkomen.

Opvallend is dat de werkplekken in de tribune, evenals de werkplekken buiten de tribune, neutraal van kleur zijn gehouden (namelijk wit en zwart). Het duidelijke gebruik van kleur zien we terug in de werkplekken in BK City.10 Op de ateliers, waar creativiteit en passie moeten vloeien in onze ontwerpende breinen, zien we rode, roze en paarse vloerbedekking en stoelen in warme tinten. Ze zorgen voor stimulans van creativiteit. Kijken we naar de bibliotheek van onze faculteit, dan zien we het tegenovergestelde: de serene grijze vloerbedekking houdt ons rustig en gefocust, terwijl het plafond juist rood van kleur is. We kunnen stellen dat de kleuren in BK City, zoals we aan het begin van dit artikel al vermoedden, niet zomaar zijn gekozen, maar dat zij met een bewust doel zijn aangebracht om onze ervaring en resultaten te optimaliseren. Deze belevingen zijn echter niet

column by Eli Dorsman and Willie Vogel

the story of luck and fate

neurologisch onderbouwd. Hebben ze dan daadwerkelijk wel de impact die de architect heeft willen creĂŤren?

Dragen de kleuren in het gebouw voor jou bij aan de doelen? Denk daar nog maar eens aan als je weer een dag op atelier aan het zwoegen bent.// Editors note: Zoals in het artikel vermeld is spreken de vele onderzoeken elkaar veelal tegen. Dit is ook het geval bij de verschillende symbolische betekenissen achter kleuren en welke effecten kleuren op je zouden hebben.

BRONNEN Van Dijk, J. (n.d.). Boek Het gaat om beleving, toch?

De Vries, P. en Droog, S. (n.d.). The effects of colour. Geraadpleegd op 24 december 2015 via http://experiencingarchitecture.com/ 3 Caro-Lina (n.d.). Kleuren en je humeur. Geraadpleegd op 11 december 2015 via http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/ 4 Gort, D.H. (2007). Kleur bekennen. Geraadpleegd op 11 december 2015 via http://essay.utwente.nl/ 5 Rijgersberg, E. (1938). Beknopte kleuren leer en de toepassing der kleuren in Architectuur en Binnenhuiskunst. Amsterdam: N.V. WED. J. AHREND & ZOON 6 Princen, M. (n.d.). Visueel systeem. Geraadpleegd op 11 december 2015 via http://www.brainmatters.nl/ 7 Van Dijk, J. (2013). Hoe komt het dat wij kleuren kunnen zien? Geraadpleegd op 26 december 2015 via http://www.omgevingspsycholoog.nl/ 8 Van Dijk, J. (2013). Geen bewijs voor psychologische effecten van kleur op gezondheid. Geraadpleegd op 26 december 2015 via http://www.omgevingspsycholoog.nl/ 9 Van Dijk, J. (2013). Licht gekleurde plafonds lijken hoger. Is daar eigenlijk bewijs voor? Geraadpleegd op 26 december 2015 via http://www.interieurontwerp.nl/ 10 MVRDV. (n.d.). T?F Tribune. Geraadpleegd op 26 december 2015 via http:// www.mvrdv.nl/ afbeelding 1 Van der Helm, P.A. (N.D) Cognitive architecture or the neural signature of transparallel processing , geraadpleegd op 23 december via https:// perswww.kuleuven.be/ afbeelding 2 Van Dijk, J. (2013). Licht gekleurde plafonds lijken hoger. Is daar eigenlijk bewijs voor? Geraadpleegd op 26 december 2015 via http://www. interieurontwerp.nl/ 1 2

Reading a common Syrian tale, The story of luck and fate, reminded us of how human this condition actually is.

This condition of being on the road, of trying your luck somewhere else. How common it is to have the need to flee your country.

Flooded by images of Syrians seeking refuge in Europe, we try to anticipate. Anticipate to an enormous group of new fellow Europeans. Some of us are cautious, afraid, or do not want this to happen. We feel like our bureaucratic systems can only act in a reflex - there is no time to think everything through. Surrounded by debate, we feel like we know too little of those humans that embarked on a story of luck and fate. The people that are about to enter our society: who are they? Do we have something in common?

When you move, your stories move with you.

We tend to forget that we are related how we share many of the same stories. As Europeans we grew up with Christian stories that have their origins in the deep past of Syria. We tend to forget how our stories might begin differently, yet end the same - with the same morals. Our stories began differently, some in Syria, some here in the Netherlands. Could they end the same, here in our country?

Have we not always been looking for the promised land? How many times did we wait in the desert for 40 years, before reaching Israel? How often did we travel the seven seas to try our luck in the United States?

How can we, as university students, help to avoid a tower of Babel? How can we make us all feel at home in this ever changing environment? How can we turn this into a story of luck?//

HUGO KOOYMANS

07 5 05 23

THE EXCHANGE STUDENT On a dark Saturday afternoon at 3:00 pm, I am sitting in the kitchen of the new School of Architecture of KTH, the Swedish Royal Institute of Technology in Stockholm. I´m joined by Tom Scholten, a Master student studying Architecture in Delft. What is it like to study Architecture here in Stockholm?

Why did you choose KTH? I am doing my Masters in Architecture and was able to do an exchange semester during Msc2. When I was looking on the website of the International Office, there were some good stories about KTH, so it instantly appealed to me. When I discovered that the curriculum corresponds well with Delft, I decided that this was the place to go.

on theoretical and technical background.

The curriculum consists solitarily of projects and these projects are mainly design focused. There is a strong regard for the link to society and the quest to find solutions and concepts for social issues. So the approach is different: at KTH the idea is of greater importance than the technical development.

What are the differences between architecture at KTH and the TU Delft?

Well, it actually feels quite laid back here in Stockholm. Everything is possible. Swedish students told me that everybody always passes their projects, so the motivation to study hard is not that high. If you take into account that there is no grading system, which means you will either pass or fail your courses, this doesn’t really stimulate you either. On the other hand, this mind set gave me more time to do other things, which is, in my opinion, the purpose of an exchange program. Another difference is the mix between lectures and projects: they don’t provide lectures about subjects that concern your project here, so you miss out

How is the workload in comparison to Delft?

In Delft I am always working six days a week on study related matters. Here, I start at around 9:30 and can go home at 16:00. The weekends are always off. So studying here is different. Education is free if you have the Swedish nationality, so doing another degree after some years in professional life is much easier than in the Netherlands, I presume. Also family is important in Sweden, a lot of my fellow students go to the countryside together during the weekends and you get a full year of paid parental relief when you get a baby. That might explain all those kids in the studio here...

What is the difference between Swedish and Dutch students?

I haven’t worked together with Swedish students during my time at KTH. Compared to the other studios, my studio has the highest ratio of international students: only five out of twenty-four students are Swedish. This also applies to the seminar course about digital fabrication I am following. The only thing I could say about the Swedish students is that they have a more artistic look. The most surprising difference is the politeness of the Swedes: if you ask for their opinion about something, everything is always ‘’cool’’ or ‘’interesting’’.

I have never heard a fellow student say that there was room for improvement.

This did not apply to one of my teachers,

Tom at the Moderna Museet in Stockholm

who is Belgian. His honesty led to amusing situations during tutorials and reviews.

The building of the School of Architecture of KTH won the Kasper Sahlin prize, the most prestigious architecture prize in Sweden. What is it like to study here?

I like how the studio spaces are organized around a central core, and also that you can leave your models in the studio. That’s really nice. But the way some things are arranged in this building, in particular the doors, are annoying. For every door you open you need an entrance card. Even for the toilets! Another remarkable thing is the sun shading system that is operated by a control centre in France. Because it doesn’t work as intended, students started modifying it themselves and now it’s turned off completely.

I sound quite negative, but this building is to my mind a great reference to Swedish architecture with subtle architecture and calm materials. Birch cladding on the interior walls, polished concrete floors together with the enormous windows provide a pleasant working atmosphere. Also, the way the studios are set up with a big kitchen on each floor, where we are sitting now, makes it feel like a second home.

What could TU Delft learn from KTH and vice versa?

What I miss in Delft and what I have experienced here is the great freedom in making your products for the design studio.

You can control all the machines like the laser cutter, CNC and 3D printer yourself.

It would be great if this was possible in Delft as well. And what KTH could learn from Delft is that they should work a little bit harder. It remains somewhat superficial here. Things are often seen as ‘interesting’ and then it remains like this. But there is no real depth. This remains a concern for the future.//

MERIJN BRAAM

06

THE SH

RD

A self-made symbol Built on top of one of the world’s oldest railway stations, Renzo Piano’s ‘The Shard’ landed like a UFO in the densely built city of London. With its height of 309.6 meters, the skyscraper is currently the tallest building of the European Union. The building is renowned for its daring design and materialism, but it’s also criticised for ruining the London skyline. It was proclaimed to have lost its way from Dubai to one of the oldest neighbourhoods of London, Southwark.

Urban pressure The shard is built in a period in which London needs to cope with high urban pressure on the inner city and its surroundings. As the outward growth of England’s capital is limited by policies like the ‘green belt’ (an area around London where urbanisation is restricted to protect farmlands, forests and wildlife) the only solution for dealing with the massive growth of the population is building vertical.

Renzo Piano responds to this problem by placing a high amount of facilities in a relatively small area. The tower houses a train station, offices, bars, restaurants, a luxury hotel, apartments and a viewing platform which offers a 360˚ view over the city of London.

‘The Shard’ For the shape of the tower, Renzo Piano was inspired by the historic skyline of London: the masts of sailing ships and the steeples of Christopher Wren’s city churches. Influenced by those visions, he designed a pointy skyscraper, cutting through the London clouds. As lightness and transparency were fundamental to Piano’s vision, the entire building was covered in glass. After that, the choice for the name of the building was easily made.

SOURCES

Ruining the skyline Critics of the multi-million dollar costing project claim that the skyscraper is dominating the London skyline in an antisocial way. Rowan Moore, architecture critic of British newspaper The Guardian, argues that the London skyline is being screwed with and that the project represents the hustling abilities of investor Irvine Stellar.1 Stellar bought the site of the future Shard in 1998. In the year 2000, he appointed Renzo Piano as the architect after the government published a policy to develop areas around public transport hubs. As the building site was located near the outdated train station of Southwark, Stellar saw the potential for linking the development of a new tower to major improvements of the train station. The plans for The Shard became subject to a lot of criticism but were accepted when Stellar got London’s mayor, Ken Livingstone, on his side. The issue of financing a project of such a scale was solved by oil money, provided by the royal family of Qatar. Because the tower only houses large company offices, a luxury hotel and apartments for the extremely wealthy, journalist Ian Dunt calls the building ‘a grotesque monument for the rich’.2

‘There is no nice way of putting this, but the skyline of London is being screwed.’ (Moore, 2012) The Shard doesn’t only trigger negative responses. A lot of people claim that the tower symbolises London entering a new era. Richard Rogers, former colleague of the architect Piano, claims that The Shard ‘anchors the best piece of urban regeneration in the world’ and will help regenerate the wornout neighbourhood of Southwark.3//

Moore, R. (2012, April 22nd). The Shard: the view from Europe’s tallest building. The Guardian. Consulted on 10 December 2015 from: http://www.theguardian.com/ 2 Dunt, I. (2012, 5th July). Comment: The Shard is a grotesque monument for the rich. Politics.co.uk. Consulted on 12 December 2015 from: http://www.politics.co.uk/ 3 The Architectural Review (2012, 24th July). Skylines: Opinions on Renzo Piano’s Shard, London. Consulted on 12 December 2015 from: http://www.architectural-review.com/ picture Wei-Feng Xue (2015) Sunset time Shard. Retireved on 3 January 2016 from: https://www.flickr.com/ 1

door Merijn Braam

FAR-FETCHED? The beauty of architecture is that the sky is the limit. Or you could say that the imagination of the architect is the limit. The drawback of creativity and imagination is that it is very subjective. Architects have a variety of tastes, but the designs that architects perceive as successful often differ from what observers think. The same applies to symbolism in architecture. Sometimes, the symbolism behind a design isn’t fully understood by the public. One could argue that the idea behind a certain design is strong when it cannot be detected by the observer. Often, we need to hear the background story of the designer before we fully get the concept and the symbolism of a building. But sometimes, it’s the complete opposite and every amateur can see what a design represents. In some cases, this comes out borderline tacky. The fact remains that symbolism is relevant to architects: a design needs to include more than just visual appeal. But occasionally symbolism can be a tad overdone.

It’s up to you to decide if these designs are far-fetched. After all, architecture is subjective.

contrast between what they’ve just learned about the history and what they witness on the panorama roof. The 3000 handshaped ornaments that cover the façade pay homage to the symbol of Antwerp. The architects say that these hands make it possible for the MAS to exist.2

ARCHITECT: SOETERS VAN ELDONK AND BART DUVEKOT

The design of the ‘Huis van de Stad’ in Gouda was chosen by the inhabitants of Gouda themselves. They picked the design of architectural office Soeters Van Eldonk, which was based on the appearance of the ‘Goudse Stroopwafel’3. Next to this building stands the cinema of Gouda. The façade is remarkable because of the round recessed windows that represent movie lenses. For the inhabitants of Gouda this building has a strong reference to Gouda’s other famous product: Gouda cheese.4

ARCHITECT: ANDRÉ WATERKEYN

The Atomium in Brussels, made for the World’s Fair in 1958, is made of nine spheres that represent the arrangement of atoms in an elementary crystal of metals. The Atomium symbolizes the importance of knowledge relating to the structure of matter and the peaceful uses of atomic energy to the future of the world.1

ARCHITECT: NEUTELINGS RIEDIJK

In Lithuania, there’s an office building that has the appearance of a bank note of 1000 Lithuanian Litas. The company behind this project was working on the design while Lithuania was applying to join the Eurozone. They wanted to use their old banknote as the overall theme of the design, in memory of the times they used this banknote. Remarkably, two of the biggest banks in Lithuania were among the first tenants of the office building.5

The idea of the MAS is to emphasize the heaviness of Antwerp’s history.

The ten natural stone blocks represent the physical expression of this burden. The spiral route to the top of the tower tells the story of the history of the old harbour and the inhabitants of Antwerp. When the top of the building is reached, people experience a powerful ARCHITECT: RA STUDIJA

LÛTE BIESHEUVEL ILLUSTRATIES:ESTHER SCHIPPER

ARCHITECT: DANIEL LIBESKIND

The Military History Museum in Dresden was a 135-year-old symmetrical, classical looking building before Libeskind made a massive extension that cuts through the original design. The extension represents the cruelty of Germany’s authoritarian past. It points in the direction of the source of the fire-bombs in Dresden in 1945.6

The National Museum of Australia encourages people to literally read their building, since the tiles that cover the façade are arranged in a pattern based on QR-codes. If you scan the building you receive information on your phone about the museum. On the other side of the building, where you can find the entrance, there is a sculpture that resembles a rollercoaster.

The architect explains the symbolism: ‘The ribbon-like structure represents a rainbow serpent from an Aboriginal Dreamtime story. […] The loop is a small piece of this string, which entangles and defines the entire building – a metaphor for the strands that tie us together as a nation.’8//

ARCHITECT: CDFM2

The Public Library in Kansas uses symbolism in a very straight forward manner: the garage of the library resembles a book shelf. It’s called the Community Bookshelf and the 22 titles of which the façade exists were chosen by the inhabitants of Kansas City. 7

SOURCES Fenton, R. (1957). The Atomium - Focal point for millions of visitors. The Unesco Courier, 10(7), p. 6-7 2 Argyriades, M. (2011). MAS Museum in Antwerp by Neutelings Riedijk.

Retrieved on 6 December 2015, from: www.yatzer.com 3 De Architect (2012). Huis van de Stad Gouda geopend. Retrieved on 7 December 2015, from: www.dearchitect.nl 4 BNA (2014). Cinema Gouda. Retrieved on 7 December 2015, from: www. gebouwvanhetjaar.nl 5 Jarvis, H. (2013). Come and see the big banknote building. Retrieved on 10 December 2015, from: www.thebaltictimes.com.

6 Studio Daniel Libeskind (2011). Dresden’s Military History Museum / Daniel Libeskind. Retrieved on 8 December 2015, from: www.archdaily.com.

7 The Kansas City Public Library (n.d.). Community bookshelf. Retrieved on 11 December 2015, from: http://www.kclibrary.org.

8 McKendry, M.(2014). Hidden Meaning. Retrieved on 5 December 2015, from: www.nma.gov.au 1

ARCHITECT: ARM ARCHITECTURE

09

MAARTENJAN HOEKSTRA symboliek Zonder erbij na te denken gebruiken we elke dag ongeveer 15.000 symbolen. Dat is namelijk het gemiddelde aantal woorden dat een volwassene dagelijks gebruikt. Al die woorden hebben een vorm en een betekenis, die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn; anders werken ze niet als symbool. Dat is ook de achterliggende betekenis van het woord symbool, dat via het Frans en het Latijn teruggaat op het Griekse súmbolon, letterlijk ‘het samengevoegde’.

Oorspronkelijk was dat een doormidden gebroken ring of ander voorwerp, waarvan twee personen de helft bezaten, om aan te geven dat ze bij elkaar hoorden.

Op uitzonderingen als klanknabootsingen na (bijvoorbeeld kukeleku of piepen), is bij de meeste woorden de onlosmakelijke relatie tussen vorm en betekenis willekeurig.

Uit de woorden appel of banaan kun je immers niet opmaken hoe het stuk fruit waar ze naar verwijzen eruit ziet of smaakt. Toch bestaan er in cultureel verwante talen vergelijkbare woorden voor deze vruchten, omdat die in een bepaalde geografische regio teruggaan op eenzelfde oervorm of omdat taalgebruikers die met elkaar in contact stonden woorden uit elkaars taal hebben overgenomen. Op die manier vertellen onze taalsymbolen dus iets over onze cultuur.

Ook de gebouwde omgeving bestaat uit symbolen. Als ontwerpers creëren we namelijk vormen, die behalve een functie ook een betekenis hebben. Maar hoewel de functie tijdens het ontwerpproces voortdurend een centrale rol speelt, verdwijnt de betekenis of de symbolische waarde nog wel eens naar de achtergrond. De relatie tussen bouwkundige vorm en betekenis is dan misschien minder onlosmakelijk, willekeurig is deze meestal niet, omdat die verankerd is in de cultuur (denk aan een kruisvormige plattegrond of luxe materiaalgebruik zoals marmer). Het is dan ook de verantwoordelijkheid van de ontwerper om die culturele betekenis te kennen en vorm te geven.

Overigens kan ook taal een culturele betekenis hebben.

De discussie over de voertaal van de bacheloropleiding moet dan ook niet alleen gaan over de vraag hoe de meeste of de beste (binnen- en buitenlandse) studenten aangetrokken kunnen worden, maar vooral over de inhoud, over de betekenis. Over welke vakken in het Engels gegeven zouden moeten (en kunnen) worden, om alle studenten voor te bereiden op de masterfase en een internationale carrière. En over modulen die juist Nederlandstalig moeten zijn, omdat ze voor Nederlandse studenten een eerste kennismaking zijn met bouwkunde, academisch denken of ontwerpen, of omdat binnen- én buitenlandse studenten zo de culturele betekenis van het vakgebied voor Nederland kunnen waarborgen. De bouwkundige staat immers midden in onze maatschappij en bouwkunde is met zijn integrale benadering van ruimtelijk ontwerp – de vorm – onlosmakelijk verbonden met de Nederlandse cultuur – de betekenis. Voor die bepaald niet willekeurige verbinding, dat symbool, zijn we met zijn allen verantwoordelijk.// MaartenJan Hoekstra is bouwkundige en taalkundige en werkt als onderzoeker en docent bij de Afdeling Urbanism. Meer informatie: www.maartenjanhoekstra.nl en @woordhistorie op Twitter.

BILINGUAL ARTICLE Internationalisering is een actueel en veelbesproken onderwerp in de universitaire wereld. Sinds vorig jaar is er een levendig debat gaande tussen critici die pleiten voor aandacht en respect voor de Nederlandse taal, en voorstanders van Engels onderwijs die vinden dat we mee moeten gaan met onze tijd. Inmiddels heeft het College van Bestuur van de TU Delft aan alle faculteiten de vraag voorgelegd of en hoe de Engelse taal in de bachelor geïntegreerd kan worden.

Op de faculteit Bouwkunde spelen, naast argumenten van meer pragmatische aard, ook culturele argumenten een grote rol. Taal is, zo wordt gezegd, meer dan alleen een communicatiemiddel: het is een van de belangrijkste dragers van de Nederlandse bouwcultuur. In dit artikel gaan we in op het belang van taal in de architectuur, waarbij we ook aandacht besteden aan de rol van vertaling daarin.

In the preceding months, there’s been a lively debate on internationalization and the role of the English language in the Dutch academic world. Critics address the beauty of the Dutch language, whereas those in favour of the integration of the English language in our education plead to keep up with our times and maintain our position as one of the best faculties in the world by attracting the best students from all over the world. Meanwhile, the TU Delft’s Board of Governors has asked all faculties to explore the possibilities of integrating the English language into the bachelor programmes. Besides pragmatic arguments, cultural reasons play an important role in this exploration at our faculty. Language is not only a way of communicating; it is a defining feature of the historical Dutch building practice, according to the critics. This article

CATHERINE KOEKOEK

11

Een woord kan verschillende betekenissen hebben.

Symboliek, icoon, kleur – allemaal zijn ze voor meerdere interpretaties vatbaar. Deze woorden roepen associaties op en fungeren als het ware als een metafoor. Tegelijkertijd is het lezen van een beschrijving van een gebouw niet hetzelfde als het ervaren van de architectuur, en is een subjectieve ervaring vaak niet volledig te vatten in taal.

In dat opzicht is architectuur misschien zoals muziek was voor componist Gustav Mahler. Hij praatte nooit over de betekenis van zijn stukken, maar vatte in woorden wat in woorden te vatten was, en in muziek al het andere.1 Als de realiteit van een ervaring onbeschrijfelijk is, wat is dan de rol van taal in architectuur? Op deze vraag geeft Adrian Forty in zijn boek Words and Buildings2 een antwoord. Hij laat zien dat de kracht van woorden niet te vinden is in het letterlijk beschrijven van ervaringen en de werkelijkheid. Door taal te vergelijken met tekenen maakt hij duidelijk wat de waarde van taal in architectuur wél is. Omdat taal minder precies is dan een tekening, blijft er ruimte over voor interpretatie en ambiguïteit. Op een tekening zie je alleen hoe een object is. In taal kan je ook vertellen waar het object op lijkt, of welke betekenis het object symboliseert. Daarmee kom je met taal tot een algemenere betekenis dan met een beeld.

Taal heeft dus een meerwaarde in de architectuur. Door woorden kunnen persoonlijke ervaringen worden gedeeld en kan worden overgebracht wat een afbeelding betekent.

Tegelijkertijd gaat er door talige communicatie tussen personen ook informatie verloren: wat ik nu bedoel en vertaal naar schrift, zal nooit op exact dezelfde manier door jou worden gelezen en begrepen. Toch heeft dit artikel zin: uiteindelijk hebben jij, lezer, en ik, schrijver, een zekere mate van gedeeld begrip. Dit proces van interpretatieverlies wordt versterkt in de communicatie tussen mensen die verschillende talen spreken, of tussen mensen die niet dezelfde moedertaal delen.

Bang voor dit verlies van informatie pleiten verschillende mensen voor het behouden van de Nederlandstalige bacheloropleiding Bouwkunde. Toch zien ze daarbij iets over het hoofd: juist door vertaling worden er nuances en ideeën aan woorden toegevoegd. Door te vertalen ondervind je wat je precies bedoelt met een woord, en vooral wat niét. Een woord symboliseert in elke taal iets anders, maar dat maakt een vertaling nog geen probleem.

Vertaling is slechts een aspect van het constante proces van idee naar betekenis en van woord naar begrip, waardoor een woord net zo veel aan betekenis kan winnen als verliezen.//

THIS IS A BILINGUAL ARTICLE - YOU CAN FIND THE ENGLISH VERSION BELOW examines the relation between language and architecture, while paying special attention to the role of translation.

A word can have multiple meanings. Symbol, icon, colour - these words can all be interpreted in many different ways. They function as metaphors by calling ideas and associations to mind. This does not mean, however, that a written description of a building can act as a substitute for the actual experience of that same building. Maybe architecture is to us what music was to the composer Gustav Mahler. He never spoke about his music pieces, but put in words what could be put in words, and expressed everything else in his music.1

BRONNEN Nussbaum, M. (2003). Upheavals of Thought: the intelligence of emotions. Cambridge: Cambridge University Press.

2 Forty, A. (2000). Words and Buildings. Londen: Thames and Hudson.

1

The inexpressible reality of experience cannot be written down in words. But then, what is the role of language in architecture? Adrian Forty provides us with an answer in his book Words and Buildings2 by comparing language with drawing. The strength of words does not lie in their literal description of reality. Instead, by being less exact and thereby imperfect, language allows for ambiguity and interpretation.

While drawings are necessarily object-focused and only show what an object is, language can also tell you what an object symbolizes.

In this manner, language clearly has a function in architecture.

Words can convey the meaning of a personal experience in a way a drawing just can’t. This does not mean that language is the perfect medium for communication; a loss of information is inevitable. You will never understand these words in exactly the same way as I meant them when I wrote them down. This loss of information will be even greater when it comes to communication between different languages or cultures. But even then, the act of communication is meaningful. In the end, you as a reader and I as the writer will still have some kind of shared understanding.

Some people in our faculty believe that the only way to protect the meaning and information our words contain, is to maintain the Dutch bachelor. What these people do not see, however, is that the words we use do not have a fixed definition; their meaning is fluid and changes over time. The act of translation is just one aspect of this constant process of formulating and interpreting ideas. Through language and through translation words gain as much as they lose.//

T E G EN D E M A R K T H A L A L S K AT H ED R A A L VA N D E TO EKO M S T Wat zijn de symbolen van onze tijd? De gotische kerktorens uit de middeleeuwen, de ideale stad uit de renaissance en het romantische ideaal van de onoverwinnelijke natuur uit de 18e eeuw hebben plaatsgemaakt voor kapitalisme en globalisering. Deze grote woorden worden concreet in hedendaagse architectuur. Elke stad een eigen icoon en het gebouw als symbool voor vooruitgang. Heeft Rotterdam, Nederlands’ eigen Bilbao, na de Erasmusbrug, de Rotterdam, de Markthal en het station genoeg? Nee hoor, zegt Winy Maas: ‘de schoonheid van Rotterdam is dat er eigenlijk alleen maar wordt doorgegaan met het maken van iconische gebouwen.’1 De gemeenteraad lijkt dat met hem eens te zijn en gaf op 5 november 2015 goedkeuring voor het nieuwe collectiegebouw (bijnaam: de bloempot) van Museum Boijmans van Beuningen.2 Buurtbewoners hoeven niet ongerust te zijn: dit gebouw maakt het museumpark gelukkig alleen maar groter. Het park wordt immers weerspiegeld in de gevel.

Iconen hebben traditioneel een verbinding met religie en religie met zingeving. De eerste iconen waren piramides, tempels en kerken. Kortom, gebouwen die gedeelde waarden symboliseerden. Sinds de Verlichting spelen kerk en staat een steeds minder grote rol in wat wij persoonlijk belangrijk vinden. Het ideaal van het goede leven wordt ons niet meer van bovenaf opgedrongen: wij zijn vrij om zelf ons leven in te richten. Maar welk icoon geeft ons

betekenis? De marketingafdeling van Rotterdam weet het wel: koopkathedraal De Markthal is de Sixtijnse Kapel van onze tijd.3 En inderdaad, als je iconisch definieert als herkenbaar voldoet ze aan de eisen. Maar wat is er in te herkennen? De markthal is een lege schil. Als ze überhaupt ergens symbool voor staat, dan voor bezoekersaantallen, marketingslogans en media-aandacht. Icoon van de toekomst, gesponsord door Rotterdam Partners.

Joseph Campbell stelde dat je slechts naar de grootste gebouwen moet kijken om te begrijpen wat het belangrijkst is in een maatschappij.4 De moderne tijd is nu eenmaal commercieel, en dat stralen onze gebouwen dan ook uit. Zonder algemeen gedeelde of van bovenaf bepaalde normen en waarden kan elk gebouw, onafhankelijk van zijn functie, uitgroeien tot icoon.

Jencks noemt dit in zijn verhelderende boek The Iconic Building5 radicaal democratisch. Tegelijkertijd geldt in die democratie het recht van de rijkste – niet voor niets is het hoogste gebouw van de Europese Unie gebouwd met oliegeld uit Dubai. Is dat nu waar wij de meeste betekenis aan hechten?

Een echt democratisch icoon gaat uit van consensus in plaats van competitie. Maar daarvan is in het geval van moderne iconen geen sprake. Niet gebaseerd op gedeelde betekenis maar op individualiteit roepen ze allemaal:

CATHERINE KOEKOEK

13

kijk naar mij! Het zijn logo’s voor een bedrijf, stad of land die niet samenbrengen maar polariseren. En bovendien: wat valt nog op in het gedroomde Rotterdam van Winy Maas, waar elk gebouw een icoon is dat om aandacht schreeuwt?

Deze iconen symboliseren enkel zichzelf. In plaats van symbool te staan voor een groter en verbindend ideaal verheffen ze zichzelf tot heilig. Niets is meer ‘mooi’ of ‘waar’ maar alles is ‘persoonlijke smaak’ of ‘subjectief’. Maar in deze postmoderne chaos vinden we geen zingeving - de grote vragen van het leven worden niet beantwoord in de Markthal.

Laat de gebouwen van de toekomst meer symboliseren dan enkel spiegelende reclameslogans. Laten we op zoek gaan naar wat ons bindt in plaats van wat ons anders maakt. Geen icoon meer, maar een common. Zodat we weer met trots kunnen zeggen dat onze architectuur laat zien wat we - samen - echt belangrijk vinden.//

BRONNEN Mandias, S. (2014). Heeft Rotterdam na de Markthal genoeg iconen?

Architect Winy Maas vindt van niet. Geraadpleegd op 13 december 2015, van https://versbeton.nl/ 2 Bas, R. (2015). Boijmans krijgt toch hypermodern collectiegebouw.

Geraadpleegd op 13 december 2015, van http://nos.nl/ 3 De Markthal. (2014). De geboorte van een icoon. Geraadpleegd op 13 december 2015, van https://www.markthal.nl/ 4 The School of Life. (2015). How to Make an Attractive City.

[Videobestand]. Geraadpleegd op 14 december 2015, van https://www. youtube.com/ 5 Jencks, C. (2005). The Iconic Building: the Power of Enigma. Londen: Frances Lincoln.

1

De Swar Den Ha ADVERTENTIE

artaw rtaw rSa wSw eSeD SeDe DD

De Swart

H aagnH aeaD gnHaeaD nHeDneD

Den Haag die h De Swart, van huis uit drukker. Nu een organisatie hele communicatietraject beheerst. En dat allemaal on één dak aanbiedt. etie dheiettiaedshe ineitaitade gsh reionietana id gesre io niua tnaN gesrei.orne ua nkN gekre.u rou ernd N kekte .ru iueu rk d sNk itu.uirh uredn k sik atuivuu hr,tsd nriau atviw hu,S n tsraieauvD w h,tSnraevw D,StreaD wS eD De Swart, van huis uit drukker. Nu een organisatie die het filosofie:traject Met elkaar, elkaar! o reldan arm oeledalnalaom retleadld anlam ontE leaald .latam snrtEe ald e.lth asnerE te b a.e dth scnreEeb jae.trhcsterb e ijtaeatrh cteinjibatuartm cteiem nijta uoarm ctiem nilu teoam h ccim enlu e om ch emleohc eleh Met hele als communicatie beheerst.voor En dat allemaal onder .tdeib.tndaeaib.ktndaaedaib n.ktn éd aaéd eain bké naéadankéaéd néé !raak!lreaa rok!olrevaar,rk oa !lore avakra,lrokeaola tevek,rM lroeao:ateveki,M flroeas:tae oekilM filfoes:e to leailfM iotfes:M oelaliifftoesM loalitfesM la teM teh ewteehoehw tkeoehoehlw atkree ohoh evlw an kre oo eoonvhleaonkrdeooenvw elan otre daow n o evw eron otde o avw enw neraotadaotw vsew nn raoetaod atvw rsonno rao ew ao dtve rsoznno eaew Dadtresozn oew eDderzoeoD w ezeD r,deetkgunr,ad eve tkgduenri,d abee vetk ggduentre iab dhvep d go etniesb ahevlgpdlaoetei:sbn heeelpgn lo ante:sig nh eelplb naone:istngee ta ln blw anei:tgneetehabnw tneitm geteh am bwteOtm te.tn ham ew toeOdm te.nhm etoO edm .nm eoOd .neod ,liam t,leiamme,tilteiaam nmib etm ,ietliam aonm ciebnitm tieaem onictia bencm iitia neon uictim abncm im in eooiuctcm ancem ilnaeoutiitcm gae icm dlia nnotuecig meidm tla nnotiriecgpe iedtlgnaniterigpeiedtgnnirepetgnirpeg .keitsi.gkoelitnse .ik gge on iltin ssie.ugkogeh lnite n isreiuagg ow on hl ,ientsrneuaeog w m hne,litsirn fu aleuw om fh,eltinrflaeuw m f l,tifnlu em f lifluf atlutsnnaotclutssnlnaotflcoustdnlnraao etfcelouhssdcln a reotfecod hsdeclrg aet,fem oh dd cierargeett,eenm dhi eickrgao eto,em ne di iekrdg eosto,nlm aei nikd rooeisotsn lsaeien ikdfoosiroslpsaeen tiefdooM isrp lsaetne foM irspse tefo Mrp teM .nenn.unkeg nan.lun skeengdn anu l.snakeaegnduann lrusaoke aogdvuanlrsaoaoevdu nroaoavu roov é ranaém é rtaenaM ém é.nrtaenarM éem és.n srte iagM raeem rs.ns,tneiegerM erers.sn ,n ievged rerearess,stniivu e gdren aeres,,tninivjued ilranee,dstnin vujidelnatee tde ,ntzin juie l nW e tteden?znjeielotW eH ted?zneeeoW tHte?zeeoW H ?eoH ni.lnleg tsnl.ien lloedgtesnilite .lanloe ceditgne snu liteim a lolcedm itn esoiultcem aocwm diu neouintcm aw cvm iunou encrm aewvm sun iloea ncreaew rvstu nielean hreae:rvnsteinelgaehoer:errnsoteieolga hvoe:lrn eoo ete od gh vol:renooeodgvoleroo dv leod

ln.sdlk n.w sdlwn kw .w sdw lknw ..w sdwkw .www

kjiwsjikRjiw ED sjki9Rj8iw 2 E2sDj•ik 9Rj0 8iE w 6 22 Dsnj•r9iR o80o26EH2D nd •r9io0 u8o6Z2H2ndra •oivu0oZ n 6Hana darL iovuoZnHanad aLivunZanaaLv naaL ln.sdkl.nw.swdwkl.n•w.lsw ndw .ksl.d•n wk.lw s@ ndw .oskfd.n •w kilw @ n • .w o1sf2dn•k1i l@ 2 •no.1 8sf2 0n d3k i1•@ 2 )01 o872 f0n3(1i 2)•08170203(1)207 80(3 )070(

één dak aanbiedt.

Deze woorden staan voor wat we doen en vooral ook hoe we het Met als filosofie: Met elkaar, voor elkaar! doen. Om met het wat te beginnen: alles op het gebied van gedr Deze woorden staan voor wat we doen en in vooral ook hoe we het mail, geprinte en digitale communicatie combinatie met doen. Om met het wat te beginnen: alles op het gebied van gedrukte, fulfilment, warehousing en logistiek. geprinte en digitale communicatie in combinatie met mail, Met professionals die ook interim, gedetacheerd of als consulta fulfilment, warehousing en logistiek. voor u aan de slag kunnen.

Met professionals die ook interim, gedetacheerd of als consultant voor u We aan zetten de slag kunnen.

Hoe? de lijnen uit, adviseren, regisseren. Met maar éé Hoe? voor We zetten de het lijnen uit, adviseren, Met maar één doel ogen: realiseren vanregisseren. uw communicatiedoelstelling doel voor ogen: het realiseren van uw communicatiedoelstellingen.

www.kds.nl www.kds.nl

Laan van Zuid Hoorn 60 • 2289 DE Rijswijk

Laan van21Zuid 60 •• 2289 DE Rijswijk (070) 308 21 • Hoorn info@kds.nl www.kds.nl (070) 308 21 21 • info@kds.nl • www.kds.nl

REGELGEVING DEREK OTTE Nacht wordt dag zoals de traan een lach.

Zigzag bewegen we tussen moet en mag.

Boven de wet, onder de duim, over de schreef, om de tuin, ze...

Lieten krijt krassen, we laten inkt vloeien.

Niet wit, niet zwart, niet zwart/wit: lekker Boeijen. Ergens tussen ogen open en zonder zicht, helder duister en donker licht.

Tussen liefde en dood, vechten en trillen.

Tussen dromen en doen, werken en willen.

Binnen de perken, buiten de kaders, aan de slag, vanaf de tegels.

Als ik pen en papier pak, pen ik dat pak papier vol en GEEF mijn leven tussen de...

REGELS.

VIMEO.COM/146993805

Sible de Blaauw

We spreken met Sible de Blaauw op een donkere dinsdagmiddag in december. Wij op de faculteit, hij in zijn huis in Groningen. De Blaauw is hoogleraar bij de opleiding kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen en is gespecialiseerd in vroegchristelijke kunst en architectuur. Tijdens zijn studie Middeleeuwse Geschiedenis in Groningen is hij via een bijvak architectuur in de architectuurgeschiedenis gerold.

Een gesprek over de betekenis van symbolen in het heden, verleden, en de toekomst. “Ik heb altijd sterk het gevoel gehad dat gebouwen en kunstwerken hele belangrijke historische bronnen zijn.”

@KUNSTHISTORICUS De Blaauw heeft een bijzondere leeropdracht, die in Nederland niet veel voorkomt. Hij doet onderzoek naar de laat-Romeinse en vroegchristelijke kunst en architectuur.

Specifieker is hij gefascineerd door de dynamiek tussen vorm en functie in kerkgebouwen. “DIt is zo’n veelzijdige kwestie dat je er allerlei aspecten van kunt aanboren. Vroeger deed ik onderzoek naar liturgie: wat er aan rituelen in een kerk gebeurt. De laatste jaren onderzoek ik hoe mensen zo’n gebouw beleven: ook dat is de functie van een kerkgebouw.

Kerkgebouwen functioneren vaak eeuwenlang en zijn dragers van herinneringen. Het zijn een soort containers waarin herinneringen zijn opgestapeld die nieuwe generaties steeds weer kunnen activeren.”

Gevraagd om een voorbeeld van zo’n kerk vol herinneringen noemt De Blaauw de Santa Maria Maggiore in Rome. In de architectuur van die kerk is nog steeds de vijfde-eeuwse basilica te herkennen, maar tegelijkertijd draagt hij allerlei sporen van gebruik en verandering: een kerk als levend organisme.

Dit soort onderzoek, naar de vorm en functie van vroegchristelijke kerkgebouwen, heeft De Blaauw verder uitgewerkt tijdens zijn periode in Rome. Hij was daar als kunsthistoricus boegbeeld van het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome (KNIR) tussen 1994 en 2001 en begeleidde er studenten en onderzoekers. Onderzoek stond centraal, in tegenstelling tot de nadruk op onderwijs aan de universiteit.

Er kwamen studenten en onderzoekers met een gerichte interesse voor Rome, terwijl aan een open instelling als een universiteit “gelukkig” studenten zijn met allerlei interesses, maar die niet altijd evenveel interesse hebben voor het onderwerp dat de docent doceert.

Het mooiste van Rome en van architectuurgeschiedenis in het algemeen is de mogelijkheid om het verleden dat je onderzoekt ook nu nog te kunnen beleven. “Ik zou nooit zo lang onderzoek naar Rome hebben gedaan als ik niet in die kerken had rondgelopen, als ik niet had rondgezworven

door de stad en had gezien hoe de gebouwen daar in een urbanistieke omgeving staan waar je minstens vijf cultuurlagen boven elkaar ziet liggen. Dat maakt het zo ongelofelijk interessant. ” Universele symboliek De vroegchristelijke periode waar De Blaauw onderzoek naar doet is voor het onderwerp symboliek bijzonder interessant.

“De christelijke kerkbouw is qua symboliek eigenlijk heel voorzichtig begonnen: christenen wilden zich afzetten tegen de heidense tempels. Dat waren echte cultusgebouwen, het gebouw zelf en het beeld van de godheid erin waren essentieel. De christenen wilden laten zien dat het niet gaat om het gebouw, maar om de gemeenschap van mensen die erin samenkomt. Maar dat houdt een mens natuurlijk nooit vol.”

Zelfs de vroegste christelijke kerken dragen al symbolen met zich mee. Vanaf het begin werden ze bijvoorbeeld op de oost-west as gebouwd, symbool voor licht en donker. Ook werd er traditioneel gebeden naar het oosten; naar het licht.

“Om de betekenis daarvan te vinden hoef je niet zo ver in de Bijbel te kijken, Christus zegt zelf bijvoorbeeld ‘ik ben het licht der wereld’.” Later komt daar onder andere de kruisvorm van een kerkgebouw bij als symbool voor het kruis van Christus.

Maar pas in de middeleeuwen wordt de symboliek in kerkgebouwen echt naar voren gehaald en bewust beleefd, en komt het ook terug in traktaten over kerkarchitectuur.

De symboliek van licht en donker, van het oosten en het westen, is “absoluut universeel”, al krijgt het in het christendom een specifieke betekenis. “Licht en donker zijn oersymbolen van de mensheid. En als een gebouw dan op de oost-westas wordt gebouwd, en zo dat het ochtendlicht op een bepaalde manier in het gebouw kan komen, heeft dat natuurlijk alles met symboliek te maken. Maar ik wil niet beweren dat dat heel erg bewust gebeurd is; het was zo in de mensheid geworteld dat het ook spontaan gebeurd kan zijn.” Religie is volgens De Blaauw eigen aan de mens, en gaat

CATHERINE KOEKOEK GWENHWYFAR SPIL

verder dan een uitgewerkte theologie zoals die van onder andere het christendom. Religies namen al dan niet bewust menselijke oersymbolen over, en gaven ze een specifieke betekenis. De scheiding tussen het seculiere en religieuze was er niet.

Symboliek draagt een zekere universaliteit in zich, maar dat betekent niet dat symbolen altijd worden herkend. Ze worden alleen herkend bij het juiste referentiekader – en dat is cultureel bepaald. Toch zijn er ook overeenkomstige vormen en symbolen te vinden in culturen die heel weinig met elkaar te maken hebben. Zo komen in het Verre Oosten en in de Indiaanse cultuur ‘symbolische torens’ voor, net als bij de middeleeuwse kerkenbouwers in Europa. Die torens hadden geen praktisch nut, maar waren puur een verwijzend element. “Het heeft te maken met de relatie van de mens met iets wat boven deze aarde is, waar we niet bij kunnen maar waar we wel af en toe een contact mee willen bewerkstelligen. Daar helpt een toren bij.”

kathedraal wordt overgenomen door nieuwe gebouwen, stations bijvoorbeeld, of musea. Het gaat erom dat zo’n gebouw je even optilt uit je dagelijkse leven. “Anders was Rotterdam Centraal wel een gewone, met golfplaten overdekte, rechthoekige loopruimte geweest. En dat is het niet.”

Symbolen zijn universeel en menselijk. Al zal er ongetwijfeld weer een generatie architecten opstaan die symboliek opnieuw probeert uit te bannen, het zal altijd een deel blijven van onze bouwcultuur. “Ik voorspel jullie één ding: het lukt nooit om los te komen van de symboliek. Nooit.”//

PROFIEL

Geboren in Bakhuizen (Gaasterland).

Symbolen van onze tijd Inmiddels zoeken we in onze geseculariseerde samenleving geen directe verbinding meer via onze gebouwen met een god. Toch blijven we gebruik maken van symboliek, of we het nou willen of niet. De Blaauw werkt bijvoorbeeld in een functionalistische kantoortoren van Kraaijvanger. Al probeerde het functionalisme om de vorm slechts te laten bepalen door de functie en symboliek uit te bannen – die toren is wel degelijk een symbolisch gebouw. “Het is het hoogste gebouw van Nijmegen. Of architect Chris Knol het zo bedoeld heeft weet ik niet, maar nu zien wij die toren echt als een symbool van de menselijke kennis die in die stad aanwezig is.”

Als reactie op het zakelijke functionalisme van de vorige eeuw zijn we inmiddels op zoek naar een nieuwe symboliek.

We hebben behoefte aan zingeving, en dat leidt ons tot nieuwe, meestal onreligieuze symbolen, die verwijzen naar een werkelijkheid buiten het gebouw zelf. De functie van de

Studeerde Geschiedenis aan Rijksuniversiteit Groningen met specialisaties Geschiedenis van de Middeleeuwen en Architectuurgeschiedenis.

Promoveerde in 1987 aan de Universiteit Leiden op proefschrift over Kerkbouw en Liturgie in de Vroegchristelijke basilieken van Rome.

Heeft wetenschappelijke interesse in de architectuur, kunst en cultuur van Christelijk Rome, en kreeg hiervoor verschillende wetenschappelijke onderscheidingen.

Werkte tussen 1994 en 2001 als kunsthistoricus aan het Nederlands Instituut in Rome (KNIR).

Is nu hoogleraar Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij de leeropdracht voor Vroegchristelijke Kunst en Architectuur vervult.

07 23 3 17

Wonen en winkelen in de bijzondere setting van de Tweede Binnenhaven van Scheveningen, daarin voorziet De Reder op Scheveningen.

Een ensemble van zo’n negentig woningen, diverse winkels en ondergrondseparkeervoorzieningen versterkt de karakteristieke Dr. Lelykade en haar directe omgeving.

Inspirerende en duurzame leefomgevingen bedenken en ontwikkelen, dat is de passie van AM. Met ons business model ‘I AM YOU’ werken wij samen met belanghebbenden op basis van conceptuele kracht, innovatie en co-creatie. Wij doen dit betrokken, creatief, daadkrachtig, transparant en vol bezieling. AM zorgt hiermee voor kwaliteit van ruimte én kwaliteit van leven: Inspiring Space. www.am.nl AM is partner van Stylos.

MHB SL30-systeem Jaren 30 stijl, de Amsterdamse school.

Herkenbaar voor deze stijl zijn met name de horizontale lijnen in het ontwerp.

Ook straalt deze stroming degelijkheid uit door de keuze voor hoogwaardige materialen zoals staal. Deze eigenschappen zijn ook kenmerkend voor onze SL30 en SL30-ISO profielseries die vaak symbool staan voor deze jaren 30 stijl. Ook zeer sfeervol zoals te zien op de foto van de SL30 pui bij de RDM te Rotterdam.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen via verkoop@mhb.nl MHB b.v.

Postbus 6, 6674 ZG Herveld

0488 - 45 19 51

www.mhb.nl

GI GET INSPIRED more than architecture

get inspired

Toyokazu Nagano Š

AUTEUR

3

“Mention fashion and the Netherlands in the same sentence and the image of rain boots, bikes and a hairdo attacked by wind dooms up.”

But there’s more to the Dutch sense of style and Het Nieuwe Instituut is determined to proof it. For eight months, it has transformed itself into a museum that devotes itself to all things fashion. You may have heard of it, you may find out you’ve been too isolated for the last five months - either way, it’s worth your visit. Films, exhibitions, workshops: if you’re not a sucker for fashion, you soon will be. But be fast, because after the 8th of May you’ll be too late.// 13 september 2015 - 8 mei 2016 / Het Nieuwe Instituut / Museumpark 25 Rotterdam

THINGS TO DO

Cinema Culinair

We admit it, movies like Julie & Julia never fail to make our mouths water. Always wanted to try the food you see in the movies? That’s possible at Cinema Culinair. As they proclaim themselves: good film, good food and great timing. Yes, that’s right, while the movie is playing they serve you exactly the same food as the actors at exactly the same time. Imagine how cool it is to taste the food and feel like you are in the same room as the actors on the screen. The 24th of January, Julie & Julia will play in Rotterdam. Keep an eye on their website to stay updated.//

During the first week of February, one of the biggest filmfestivals of The Netherlands takes place, International Film Festival Rotterdam.

This festival is a stage for young and upcoming film talent, film authors with a renewing signature or artists and filmmakers, who want to experiment and discover the edges of filmmaking. In our opinion, an exciting programme for everyone!// 27 Jan - 7 Feb 2016, by Stichting International Film Festival Rotterdam.

PLACES TO VISIT The sound of Bach’s Goldberg Variations lets you unwind the moment you step into Boekhandel De Omslag. Despite being the smallest bookshop in Delft, it has an amazing selection of Dutch and English literature, poetry, and bookrelated curiosities. Looking for a present? The shop-owner has read almost every book there is and can provide you with fantastic recommendations.// Wijnhaven 16 Delft http://www.boekhandeldeomslag.nl

IMANE HIMMIT

21

BOOKS TO READ Neem een Geit Claudia de Breij

Het feest der onbeduidendheid Milan Kundera

Regelgeving Derek Otte

Er zijn talloze boeken met tips voor kinderen maar de levenslessen voor ouderen blijven uit. In dit boek vertellen vele mannen en vrouwen hoe zij dingen in het leven hebben aangepakt, of hoe zij over dingen denken. Onderwerpen als liefde, de dood, vriendschap en ambities worden behandeld.

Ook De Breij zelf geeft de lezer een aantal zinvolle levenslessen mee.//

Milan Kundera schrijft in lichte en zomerse woorden een aanstekelijke lofzang op het goede humeur en de vreemde vrolijkheid van het bestaan.//

Derek Otte had als doel voor 2015 zijn gedichten te bundelen in een boek. Die bundel is Regelgeving geworden.

Gedichten, versjes en verhalen over onder andere Rotterdam, de huidige tijdgeest en onze samenleving, verkrijgbaar bij uitgeverijrorschach.nl.//

“The people of Delft have nowhere to dance!”

Rob Brouwer, cafe owner in the Kromstraat for almost 27 years, eagerly fixed this problem.

On the first of June 2015, he opened the doors of the brand new and already very popular “muziekcafé” STECK. A 15 meter long bar from which delicious beers, Chilian wine and special “Snecks” are served, a podium on which you can find a different band or musician every Thursday evening and, of course, all the space you need to dance. If you’re planning to pay STECK a visit, check the website or Facebook page for upcoming events and bands.//

IMANE HIMMIT

22

INSTAGRAMS TO FOLLOW A new feature of Get Inspired: instagram users that are definetly worth your follow. In this first edition, we’ll focus on the graphic side of architecture. So grab your phone and hit that pretty blue botton.//

@joseparla

@_ingo_1

@_lynettejackson

WEBSITES TO CHECK

Itsnicethat.com keeps you up-to-date with everything that’s nice in the field of graphic design, photography and illustration. www.itsnicethat.com//

@tataliaz

Do you want some inspiration for your resumé? A new font? Or design tips for your room? Check The Ultralinx for your everyday inspiration! It’s all about tech, reviews, art & design, wallpapers, deals and themes. www.theultralinx.com//

zie pagina 7

How to use sunlight as the main source of energy and light?

How to use daylight to ensure health and well-being for people working and living in buildings?

How to transform the existing building stock with strategies for daylighting and natural ventilation?

The VELUX Group challenges students of architecture from all over the world to explore and investigate daylight in architecture under the overall award theme Light of tomorrow.

The International VELUX Award is open to reflections on the role of daylight in architecture as a central issue.

The award encourages an open-minded approach to the theme of Light of Tomorrow and seeks to stimulate creativity, curiosity and experimental thinking.

We welcome your participation and look forward to your contribution to the continuous discussion on role of daylight in architecture.

Register on: iva.velux.com and follow us on: facebook.com/internationalveluxaward

We encourage you to focus on the importance of sunlight and daylight for a sustainable development that is taking human needs and the rhythms and balances of nature into account.

Registration opens

Registration closes

Submission opens

Submission closes & Jury meeting

Winners celebration

November 2015

March 2016

May 2016

June 2016

November 2016

VAS 455292-0513 Š 2015 VELUX GROUP. Ž VELUX AND THE VELUX LOGO ARE REGISTERED TRADEMARKS USED UNDER LICENCE BY THE VELUX GROUP.

See more on iva.velux.com

122

CHAIRMAN’S NOTE

by Gert-Jan Troost

While the coldest months of the year are upon us (which doesn’t say that much in the Netherlands anymore), the architecture students are working like busy bees inside the warm and cozy BK City. While the board of Stylos was just getting started when the previous pantheon// was published, we are at full speed now.

As a result, a whole bunch of activities is planned for the upcoming months. At the end of 2015, we went on excursion to Rotterdam and enjoyed the End of the Year-drinks in the Orange Hall. And after the Christmas holidays, we organized the Room for Discussion with the dean and a BKBios movie night.

When we look forward, there’s a week filled with sports, as we are going on a ski trip with Skilos. Also, the Dies Natalis of Stylos is coming closer. De 122nd birthday of Stylos is on Saturday the 13th of February and we will celebrate this for a full week from Monday the 15th until Friday the 19th of February. We will discuss the mass movement of refugees to Europe. Keep a close eye on Stylos to stay updated on the activities for this Dies Natalis.

Also don’t forget to put March 16 in your agendas! On this day the second edition of Business at University (BAU) will take place at BK City. The Stylos board of this year wants to invest in the link between companies and students. The BAU career day is an excellent opportunity for the board to flower in these plans and for the students to get in touch with companies of their choice.

In conclusion, I’d like to wish you all a healthy 2016 filled with new architectural knowledge.//

<< on the left is a picture of our brand new Boekenkast, filled with both old and new architecture magazines and a large part of the archives of Stylos. If you ever feel like a break, or in need of inspiration, come by at the Stylos office and indulge yourself!

WILLIE VOGEL

25 3

nederland wordt anders Voor velen is het voelbaar: de wereld heeft inspiratie nodig na de optater die de maatschappij heeft gekregen van de economische crisis. Het wordt duidelijk dat niet alleen de financiële waarde van projecten er toe doet. De meerwaarde wordt nu gekoppeld aan sociale en milieutechnische ontwikkelingen. Maar hoe passen wij deze waarden toe - hoe maken we ze meetbaar en zichtbaar? Waar staat Nederland in deze verandering van waardering? En wie neemt de verantwoordelijkheid op zich?

In dit artikel zal worden ingegaan op een nieuw ontwikkeld rekenmodel voor deze veranderende waardering van projecten, waarin de niet-financiële waarden worden meegewogen. Zoals Roberto Cavallo, directeur onderwijs van de faculteit Bouwkunde, aankaartte is het financiële model zoals wij het kennen zo kwetsbaar dat deze niet meer toepasbaar is voor de krachtige en snelle veranderingen van vandaag. Er zijn nieuwe ontwikkelingen gaande waar mee gewerkt kan worden, zoals medezeggenschap van bewoners, de opkomst van circulaire economieën, open netwerken en nieuwe technologieën.

Deze nieuwe ontwikkelingen manifesteren zich in de stad en vormen zo een nieuwe stad. De lange termijn visie van sommige steden is wellicht al verlopen. Bij de vorming van de stad zal dus niet alleen gekeken moeten worden naar de financiële waarde

die verschillende gebouwen opleveren, maar vooral naar de nieuwe behoeftes van de mensen. Men wilt zo fijn mogelijk leven en van alle gemakken en hulpmiddelen worden voorzien.

Michel Scholte, van het bedrijf True Price, heeft hierom een stappenplan gemaakt waarmee van elk project de daadwerkelijke waarde achterhaald kan worden. Omdat de kosten van bijvoorbeeld afvalverwerking nu direct worden teruggekoppeld naar het bedrijf, is het belangrijk om deze kosten in kaart te brengen. Zo nemen bedrijven de impact van de maatschappelijke en milieutechnische aspecten mee in het maken van een beslissing en het vormen van hun product. Het model van Michel zorgt voor verduidelijking van de relevantie van een project voor de mensen – het introduceert het menselijk welzijnsperspectief. De keuzes in het ontwerpproces zijn op deze manier weloverwogen en zorgen voor het beste resultaat voor de gebruiker, het milieu én de maatschappij.

Dit soort veranderingen wordt niet meer alleen geïnitieerd van bovenaf en achter gesloten deuren, maar treedt ook op kleine schaal op. De Nederlandse steden waren voor Martine Zoeteman, van architectuurstudio STADvogels, een mooie plek om te experimenteren. Haar focus ligt vooral op digitalisering. Met de stad als uitgangspunt kwam ze erachter dat functies die voorheen

in publieke gebouwen waren gevestigd nu worden gedigitaliseerd. Het resultaat is dat de vorm van de stad niet meer geheel overeen komt met de behoeftes van de stad. Het is van belang dat er niet alleen een update komt van de fysieke stad, maar ook een verandering in de benaderingswijze van stadsvorming.

Daarnaast zal in het nieuwe model meer worden gekeken naar het gehele proces. Zo heeft Jan Jongert, van Superuse, ondervonden dat er vaak nog extra winst te behalen valt nadat het product is afgeschreven. Hij heeft de zogenaamde “oogstkaart” opgesteld. Op deze kaart kan je zien waar grondstoffen in de buurt te vinden zijn. Zo blijft er een open cyclus van producten en kunnen deze worden toegevoegd aan andere cycli, elkaar aanvullen en versterken.

Het is duidelijk dat er vele verschillende manieren zijn om meervoudige waarde te integreren aan jouw eigen projecten. Zoals rijksbouwmeester Floris Alkemade stelde heeft deze crisis vooral gezorgd voor een verassend bijproduct: een focus op andere waarden dan geld. Daarnaast vindt er niet alleen een omwenteling plaats op technologisch gebied, maar wordt er ook gekeken naar de nieuwe sociale en politieke waardes om een ontwerp goed te kunnen beoordelen. Hierbij ziet Alkemade een verandering van realisme naar idealisme die zal worden gevoed en gevoeld door ieder die zich hier voor open stelt en die niet bang is om te falen.//

o e r u t fu

s e i r a r f l ib

ylos er St the b m t ve b ou f No th o k shop a 5 2 or nd ay w es .

7th a he 1 a two-d f librari t n o O d e e r ni z f u tu o rga

The first day of the workshop started with some inspiring lectures by Mecanoo, DOKLAB, Frysklab and the Royal School of Library Sciences of the University of Copenhagen. After lunch, the participants started thinking about their own conceptual ideas, which they presented and worked out into more detail on the second day. Below, you can find one of the results, as provided by Heleen van Russen Groen, Aloysius Kevin Gunawan and Matteo Santagelo.

Heb jij hem al?

En ken je ook de voordelen?

Het Reproticket

Het Reproticket is een kortingpas die je kan gebruiken bij CSinBKCity en bij de Copie-Sjop. Met deze pas krijg je bij CSinBKCity korting op bijna alle producten die we daar leveren. Een ander voordeel van het Reproticket is dat je op vertoon van de pas bij de Copie-Sjop hetzelfde betaald voor je grootformaat prints als op Bouwkunde. Je krijgt ook korting op kleurenprintjes, bindmaterialen en fotoafdrukken bij de CopieSjop aan de Westvest. Tijdens inleverperiodes wanneer het erg druk is heb je dus altijd een uitwijkmogelijkheid. Je kan aan de Westvest ook in het weekend en â&#x20AC;&#x2DC;s avonds laat terecht, we zijn daar namelijk elke dag tot 24:00 uur open ook in het weekend. De prijs van een Reproticket heb je snel weer terug verdiend. Je betaald voor een Reproticket 10 euro en hij is 2 jaar geldig.

Je bestelt het Reproticket via de website www.CSinBKCity.nl

VITA TEUNISSEN

27

9 dec 2015

what do you think? excursion rotterdam

SURVEY RESULTS During the End of the Year Drinks, the editorial committee set out to research what the readers think of pantheon//. They received quite some positive reactions and constructive feedback. Here are some of the results.

international dinner 2.200

people recieve the pantheon//

3 dec 2015

DO YOU READ THE PANTHEON//? yes sometimes no IN WHICH LANGUAGE WOULD YOU LIKE TO READ IT?

23%

40%

english

nederland wordt anders

8 dec 2015

dutch

36%

1%

both

ukranian

WHAT KIND OF ARTICLES WOULD INTEREST YOU?

S E I T IVI

T TOS C A S T PHO

PRACTISE ORIENTATED

SELE

ART & CULTURE

CASE STUDIES

DO YOU HAVE ANY OTHER REMARKS?

FUTURE OF LIBRARIES WORKSHOP

KEEP UP THE INFOGRAPHICS

I LOVE THE COVERS

// I WANT MORE INSPIRING IMAGES

PA C TION OF

RENÉE THIERIJ

28

chepos Chepos is the independent architecture magazine of study association Cheops of the Technical University Eindhoven. For every edition, Chepos and pantheon// publish one of each other’s articles.

BIOMIMICRY how would nature solve it?

As a student doubting between studying biology and architecture it is interesting to see how much we, students of the built environment, can learn from nature.

Biomimicry is an approach that mimics nature’s patterns and strategies to seek sustainable solutions to human problems.

This often happens by scaling the ideas of nature from small to big. In this article I would love to show you how others in the built environment have enhanced nature in their designs.

When thinking of sponges you would not expect them to be very sturdy or stiff, but there are some sponges that have amazing structures and could be useful to our buildings. For example: the Euplectella glass sponge which builds its structure from strong microscopic fibers. These fibers exist of thin layers of glass that are laminated together, providing more strength and making the fibers very hard to break.

Additionally, the grid in which the fibers are arranged is embedded in glass cement (first

picture). This idea is mimicked in the design for a zero waste textile factory (third picture).

The roof will be made of a lightweight steel structure that integrates solar power harvesting and allows natural light to enter the building.

techniques. If you want to learn more about this fascinating project, take a look at the website of the Institute of Building Structures and Structural Design (ITKE) of the University of Stuttgart, where a so-called bionic pavilion is developed every year.

Not only the glass sponge has developed an intelligent structure, an animal such as the beetle can teach us a lot too. A team of biologists, palaeontologists, architects and engineers in Stuttgart have carefully investigated this little animal and concluded that the ‘elytron’ , a protective shell for beetles’ wings and abdomen, has an extremely efficient construction. The geometric morphology of a double layered system gives this clever shell its strength.

The double layered system consists of natural fiber composite that makes the shell not only strong, but also very light.

The pavilion in which they have applied these findings (second picture) is not only a good example of biomimicry, but is also made with the newest robotic winding

Besides animals there are some systems in nature that could enrich our buildings.

For example, the responsive capacity of materials that is not based on any mechanical or electrical techniques but incorporated in the material itself. If we mimic this we can create a façade that does not need an external energy supply but can adjust itself to the outdoor conditions.

Architect Achim Menges explored this novel mode of ‘responsive architecture’ by designing a wooden structure that closes and opens according to humidity levels in the air. Although this project is not designed as a complete building but as an object in the Centre Pompidou in Paris, it is amazing to see how beautifully and fluently this ‘meteorosensitive morphology’ changes.//

PICTURES From left to right Deep Sea Sponges are Master Builders in Glass (2005), USGS Multimedia Gallery.

Retrieved from npr.org ICD/ITKE Bionic Pavilion 2013-14 (2014), ICD-ITKE. Retrieved from archdaily.com Exploration’s zero-waste textile factory is inspired by nature, designed by science (2015). Retrieved from habitat.com Background HygroScope (2012), Achim Menges. Retrieved from slash-paris.com

LÛTE BIESHEUVEL IMANE HIMMIT

HUMANS OF BK CITY A new generation of architects is currently being shaped at BK City.

For this issue we encountered some of these citizens and asked them is the best advise ever given to them by their parents Anne Louise Bergkamp My father taught me something about personal development; about how to deal with problems that you haven’t encountered before. He explained that, at first, you are unconsciously incompetent, then you are consciously incompetent, then unconsciously competent and finally consciously competent. The point is that, if you want to change something, you have to suffer first and learn to understand what you’re doing wrong. You could say this life lesson worked out well, since I’m almost graduated!

Pierre Oskam My father owns an empty house that used to belong to my grandma. It’s located on a dike.

The government had to raise the dike, after which the river was no longer visible from the house.

My father came up with quite a strange solution. He bought sixty jacks (a device that is used to lift cars) and he lifted the entire house fifty centimetres. He just did that! So now the property is fifty centimetres higher and you can enjoy the view over the river again. By doing this, my father showed that you can do anything, however bizarre it may seem.

Anne Bruggen One time, when I was abroad and I didn’t contact home for a very long time, I was quite upset that my mother didn’t worry about me. I wrote her an email saying that I was going on an exciting trip with several people I didn’t really know at all. Ten days later I called my mom, she had still not answered my email. ‘I didn’t respond? Well, I thought, it is you after all, so everything will turn out right.’ Apparently, she had so much faith in me.

I’ll never forget that conversation.

29