tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 1 / jaargang 2010
pantheon//
Delft
stylos // christmas architecture workshop
“kerst en de sociale huurwoning” Delft // van Mekelweg naar Mekelpark
“we hebben erg geworsteld met de fietsers”
Delft // van handelsstad naar kennisstad
“die zingende stad met haar machtige torens”
pantheon// bimonthly edition of the study association Stylos faculty of Architecture, TU Delft always printed on 100 % recycled paper
colofon jaargang 14, editie 1, februari 2010 oplage: 2200 Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon// vijf maal per jaar redactieadres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft info@stylos.nl www.stylos.nl
over de kaft De Oude Kerk, ook wel Oude Jan genoemd in de spiegeling van één van de grachten van Delft, in het licht van de ondergaande zon. De Oude Jan is in 1246 gebouwd en daarmee de oudste parochie kerk van Delft. Al tijdens de bouw begon de toren te verzakken, wanneer er goed naar de toren gekeken wordt, is duidelijk te zien dat deze schuinstand al tijdens de bouw werd gecorrigeerd. De scheve toren is één van de herkenningspunten in Delft.
hoofdredactie Nina Verkerk Olaf Kramer redactie Daphne Bakker Eka Hintaran Joris Hoogeboom Riemer Postma Quirijn Petersen Marije Ruigrok Siri Songsri aan dit nummer werkten mee Bestuur 116, Ceciel van Rinsum, Peter Rosmulder, Cheops, Stylos Masterclass, Jesper Moonen, Ellemieke van Vliet advertenties 32 | A&T Dakadvies b.v. kaft | Continu Engineering drukker Koninklijke De Swart, 's-Gravenhage omslag Siri Songsri
tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 1 / jaargang 2010
pantheon//
Delft
stylos // christmas architecture workshop
“kerst en de sociale huurwoning” Delft // van Mekelweg naar Mekelpark
“we hebben erg geworsteld met de fietsers”
Delft // van handelsstad naar kennisstad
“die zingende stad met haar machtige torens”
Indesign_kaft.indd 1
8-2-2010 18:17:16
van de redactie Olaf Kramer en Nina Verkerk Het gras lijkt altijd groener bij de buren. Een bekend gezegde, waar veel mensen helaas veel last van hebben. Andere landen, andere steden of zelfs andere wijken lijken altijd interessanter, mooier en beter dan de plek waar jij woont. Natuurlijk ben je gewend en gehecht geraakt aan de plek waar je leeft of bent opgegroeid. Tegelijkertijd kun je hierdoor blind zijn geworden voor de kracht en schoonheid van jouw omgeving. De typische geveltjes van Delft, de Delftse School of de geschiedenis van Delft. Delft is een plek waar wordt gestreefd naar vooruitgang en verandering. Langzaamaan verandert jouw vertrouwde leefomgeving: een kruispunt ligt overhoop, een gebouw wordt gesloopt of een nieuw gebouw wordt geplaatst. Wat er precies gebeurt, weet je niet, maar je hebt het slechts te accepteren. In deze pantheon// worden projecten
Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.
besproken die iedereen dagelijks tegenkomt zoals de spoorzone
bestuur 116 D.B.S.G. Stylos voorzitter: Simon Tiemersma secretaris: Nina Verkerk onderwijs - penningmeester: Peter Oosterbaan onderwijs: Josiena Simonian public relations: Michael Tjia evenementen: Jimmy Verhoeven
van de TU Delft, de gedachte achter het nieuwe Mekelpark.
adres BG. midden 110 Julianalaan 132-134 2628 BL Delft pantheon@stylos.nl www.stylos.nl telefoonnummers bestuur 015 2783697 secretariaat 015 2781369 internet www.stylos.nl
Delft, de Haagse Hogeschool en vooral interessant voor de student
Schrik niet van de drie kolommenstructuur die abrupt is verschenen in de oude vertrouwde lay-out. Vrees niet wanneer de agenda en get inspired plots veranderd zijn terwijl je sliep. Ook de pantheon// maakt een verandering door waardoor deze spannender en leesbaarder wordt. Bij bouwkunde leren we ontwerpen om de omgeving in goede zin te veranderen. Echter vinden veel mensen die er wonen of er gebruik van maken, de rompslomp tijdens de uitvoering niet zo prettig. De mens heeft een vertrouwde omgeving nodig, een plekje waar hij zich terug kan trekken.
lidmaatschap Stylos 10 euro per jaar gironummer 296475
Delft is één van die plekken. Een plek die vertrouwd is maar
Stylos Stichting De Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatieven van en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnen bij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijke ondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt u elke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//. Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen de eerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro. gironummer 1673413
worden. Interessante projecten zijn hier te vinden, projecten waar
disclaimer All photos are (c) the property of their respective owners. We are a non-profit organisation and we thank you for the use of these pictures.
tegelijkertijd de drang heeft om grootser en spannender te buitenlanders jaloers op zijn. Want vanuit het buitenland, lijkt het gras groener in Delft.//
3
21
12
15 30
32
22 stylos
36
24 Delft
algemeen
2 van de voorzitter
10 recommended reading
33 innovatie in begraafplaatsontwerp
Simon Tiemersma
Riemer Postma
Jesper Moonen
2 workshopreeks
12 gezichten van Delft
36 interactive environments
Josiena Simonian
Siri Songsri
Joris Hoogeboom
3 christmas architecture workshop
14 delftse school
38 story abroad
Olaf Kramer
Marije Ruigrok / Ellemieke van Vliet
15 spoorzone Delft
40 get inspired
Nina Verkerk, Riemer Postma
Joris Hoogeboom
20 once upon a time..
41 agenda
Siri Songsri
Eka Hintaran
Ceciel van Rinsum
4 onderwijs in rep en roer Josiena Simonian
5 chepos pagina uitwisseling - Cheops Eindhoven
6 eindejaarsborrel
21 van Mekelweg naar Mekelpark Nina Verkerk
Simon Tiemersma
7 excursie Amsterdam horen Peter Rosmulder
8 op zoek naar het allerdaagse Masterclasscommissie Delft
24 de Haagse Hogeschool Quirijn Petersen
28 Vermeer: de sfinx van Delft Marije Ruigrok
30 van handelsstad naar kennisstad Eka Hintaran
inhoudsopgave
1
Delfts
workshopreeks
van de voorzitter Simon Tiemersma
Josiena Simonian, commissaris Workshops
Velen kennen Delft van het Delfts Blauw, Willem van Oranje
licht. Welke delen van je ontwerp benadruk
en bussen vol Japanners. Wij kennen Delft, op zijn minst,
je, hoe maak je het ontwerp toonbaar aan de
als onze studiestad. We fietsen er doorheen, we wonen
ruimte en welke materialen gebruik je om de
er, we doen er onze boodschappen en hebben er onze
juiste lichtintensiteit te verkrijgen? Deze vragen
feestjes. Omdat we er al jaren doorheen fietsen vallen ons
zullen onder meer centraal staan in de eerste
de monumenten en grachtjes niet meer op, precies datgene
workshop.
waar die Japanners de halve wereld voor doorkruisen om te komen bekijken. Niet alleen voor Aziaten, maar ook
Workshop II: 3D Visualisatie lichtontwerp – 19
voor mensen uit Duitsland of Limburg is Delft een hele
maart 2010 Ontwerpen met licht klinkt nog heel immaterieel.
bijzondere stad. En ik weet zeker dat meer dan de helft van ons studenten het praalgraf van Willem van Oranje of het
In maart organiseert de workshopcommissie
Op basis van je schetsen van de eerste workshop
Vermeer museum niet heeft gezien.
een workshopreeks. Het doel is studenten te
kan je met specialisten communiceren hoe je het
ondersteunen en diepere kennis aan te bieden
ontwerp wilt aanpakken. Om je ontwerp ook
Wat wij zien in Delft, zijn de enorme verbouwingen bij het
in het werken naar een prijsvraagontwerp voor
aan de opdrachtgever en zijn publiek duidelijk
station, de steile bruggetjes in het centrum, de openstaande
BkBeats.
te kunnen maken zoeken we naar de meest
bruggen als we net te laat zijn en de te hoge stoeprand voor
reële visualisatie waarin je het ontwerp kan
het bouwkundegebouw. Toen ik in de OWee de Bolk bezocht
Waarom BkBeats?
vertalen. Dit is gelijk een test voor jezelf of je het
(wie heeft dat nou niet gedaan) dacht ik nog, wat een leuk
BkBeats wordt dit jaar meer dan ooit een Design
werkelijk zo hebt bedoeld. Onder begeleiding
straatje die Buitenwatersloot. Nu woon ik er en het valt me
Festival. Vanuit verschillende groepen studenten
van specialisten werk je in deze workshop je
niet meer op hoe gezellig het eigenlijk is.
(vormstudievak Environment Zuid Serre BkBeats
schetsen uit tot kwaliteitrenders.
en de Multimedia Commissie) wordt aan ideeën Ik wil geen stedelijk patriottisme opwekken, maar we zouden
en uitwerkingen voor de Designinvulling van
Workshop III: Pitch workshop: Grafische en
iets positiever naar Delft kunnen kijken. Wij bij Stylos zijn
BkBeats gewerkt. De workshopreeks draagt
communicatieve marketing technieken voor
alvast op weg, met een pantheon// met een thema over
daarin zijn steentje bij. Zo werken we naar een
architecten – 24 maart 2010
de stad, maar er zijn ook wilde ideeën voor bijvoorbeeld
vernieuwend Barontwerp dat voor BkBeats
Hoe overtuig ik mijn opdrachtgever? Hoe zorg
een Tanthofexcursie. Toegegeven, ik heb ook nog geen
gebouwd en gebruikt zal worden.
ik voor een informatieve overdracht van dat
Vermeer gezien in Delft, en we gaan op vakantie toch liever
wat ik heb ontworpen? En hoe stel ik mijn
op wintersport naar Frankrijk dan naar de Oude Delft.
Waarom een workshopreeks?
presentatie zo op, dat het op de opdrachtgever
Stylos gaat binnenkort naar Hamburg en Noord Amerika als
Een Bouwkundestudent zal nog vaker met
als erg aantrekkelijk over komt. We gaan kijken
bestemming van de Grote Reis is ook niet echt in de buurt.
prijsvraagontwerpen geconfronteerd worden.
welke grafische vormgeving tot een positieve
Het ligt in onze natuur om te reizen en in vreemde bedden
Om succesvol naar het eindresultaat toe te
overdracht van het ontwerp leidt. Ook kijken
te slapen, maar als arme student zou een vakantie in eigen
werken bieden we een reeks aan, met per
we welke communicatieve vaardigheden
stad best voordelig kunnen zijn.
workshop verschillende thema’s.
handig zijn om een presentatie te geven. Bij de workshop krijg je begeleiding van een specialist
Misschien valt het ook wel mee en zien we allemaal wel dat
Workshop I: Ontwerpen met licht – 11 maart
in grafische en communicatieve marketing
het leuke stad is, we zijn hier alleen niet voor de sightseeing
2010
technieken. Aan het eind van de workshop
maar voor de studie. En natuurlijk is Delft niet alleen
Ontwerpers hebben al verschillende malen
presenteer je het resultaat aan de jury en wordt
leuk om de culturele achtergrond, maar ook het actieve
met designbars geëxperimenteerd. Deze bars
het winnende ontwerp bekend gemaakt.
studentenleven, de gezellige kroegjes en de levendige
worden in de meest uiteenlopende chique clubs
winkelstraten. Wij genieten op een heel andere manier
gebruikt. Maar hoe ontwerp je een bar die in
Meer weten en meedoen? Kom langs op
van Delft, en misschien zien de Japanners dat juist weer
een nagenoeg donkere ruimte op een feest als
Stylos en schrijf je in, of houd de website in de
te weinig.//
BkBeats staat? Onder begeleiding van licht en
gaten!//
interieur specialisten gaan we ontwerpen met
Hoe zou de kerststal eruit zien als Jezus Christus 2000 jaar later geboren was? Met deze vraag en een PvE begonnen de workshopdeelnemers te ontwerpen. Het PvE bestond uit zit- of staanplaatsen voor de bekende kerststalfiguren, een kraamplek en drie parkeerplekken voor de koningen.
christmas architecture workshop Ceciel van Rinsum
Wat zal er overblijven van de traditionele
Nynke van der Wal en Jitte Blitz
kerststal als je bouwkundestudenten vraagt hoe
derde prijs (3)
een moderne kerststal eruit ziet? Hoe zou Jezus
Deze kerststal heeft een kerkachtige sfeer. Dit
met zijn familie leven? Zou hij in een stal geboren
komt tot uiting in het kiezen van een hoog
zijn of toch in een huis? Hoe zou de architectuur
middenstuk met twee zijbeuken. Er is bewust
van deze ‘kerststal’ zijn?
gekozen voor het hoogteverschil in de ruimtes. De belangrijkste ruimte, de plek waar Jezus in
Na een uurtje moesten de deelnemers hun
zijn kribbe ligt, is om deze reden het hoogst
kerststal klaar hebben en presenteren voor de
geworden.
1
jury. De jury, die liever de drie wijzen genoemd wilde worden, had het niet gemakkelijk. Dit
Linda Verdoold & Johan Loeffen (4)
zijn de resultaten van de kerststallen met de
Kerst en de sociale huurwoning. Jezus was
beschrijvingen van de deelnemers.
natuurlijk niet de rijkste, daarom: de geboorte in de sociale huurwoning. Terwijl Jozef in de
Marnix de Jong – eerste prijs (1)
kamer zit, Maria in de keuken staat, komt de man
Vanwege de economische crisis tijdens de
van het UWV binnen, die door de hond wordt
geboorte van het heilig kindeke Jezus is er geen
aangevallen. Jezus ligt boven in zijn wieg.
2
geld om een goed feestmaal te organiseren. Het geluk is dat de herders, welk als eerst aankomen
Workshop commissie (5)
bij de kribbe, schapen bij zich hebben. Samen
Zo spontaan als Jezus geboren werd, zo
met de schapen, os en ezel is er voldoende vlees
spontaan ontstond het ontwerp voor deze
om een mooi feestmaal te maken voordat de
kerststal. De Wijze zette zijn fiets neer in het
koningen aankomen. Bij aankomst kunnen de
landschap. In een opwelling ontstonden
dieren links naar de keuken en de gasten rechts
de houten traptreden die naar een bordes
naar de kribbe van kindeke Jezus. Rond het
leidden waarop Josef, Maria en Jezus hun
verhoogde deel van de kerststal ligt het kindeke
plek vonden. Hij knikte hun bemoedigend toe
Jezus. Dit wordt bij binnenkomst snel duidelijk
en had bewondering voor hun openlijkheid
omdat het licht van boven op het kindeke valt.
in deze maatschappij waar iedereen liever
De kribbe is verder voorzien van een rustruimte
met zichzelf bezig is. Via de achteringang
voor Maria en Jozef rechts van de kribbe en
kwamen de schapen binnen. Hun zitplek is iets
een plek voor de gasten vanwaar ze naar het
verlaagd, omdat dat volgens Neufert tot een
kinderke kunnen kijken.
ergonomischere ruimte leidt. Het geheel werd
3
omringd door een aansluitende colonnade Abdullah Tezcan – tweede prijs (2)
van houtblokken. Waarna het ontwerp werd
Voor de workshop was de opdracht een
afgerond met een pergolaconstructie.//
moderne kerststal te ontwerpen. Mijn idee is een wieg omdraaien: daardoor vormt de onderkant van een wieg (die bolvorming is) het dak. Door
4
> De toelichting bij de kerststallen is geschreven door de workshopdeelnemers. > De afbeeldingen zijn genomen door D.B.S.G. STYLOS. Deze afbeeldingen zijn te vinden op Flickr.
de ruimte te verlagen ontstaat er een tribune, waar de drie wijzen, de herder, Jozef en de overige gasten het kindje Jezus in de armen van Maria kunnen bewonderen.
5
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
3
onderwijs in rep en roer van de onderwijscommissaris Josiena Simonian Het zal niemand ontgaan zijn. Er is de laatste
Opgesomd enkele verschuivingen van de
het onderwijzend personeel op Bouwkunde
tijd een heleboel veranderd en niet alleen op
laatste tijd.
drastisch inkrimpen. Minder hoogleraren en
Bouwkunde, maar ook binnen de hele TU en in
docenten op meer studenten leidt tot een grotere
het hele land. In de laatste pantheon// Debat is
Groot, groter, grootst
anonimiteit van studenten. Hierdoor neemt de
een groot deel van de onderwijsproblematiek
Vanuit de overheid is er enkele jaren een flinke
kans dat een student in zijn studieprogramma
op Bouwkunde vanuit verschillende posities
campagne geweest om te gaan studeren en
tussen wal en schip strandt toe. Dit is een
uiteengezet. Deze artikelen vormen een mooie
vooral om techniek te gaan studeren. Het
verschuiving die niet wenselijk is, waardoor
basis voor verder onderzoek, het zoeken naar
aantal studenten op de TU is mede daardoor
het de vraag is of de onderwijskwaliteit wel
een oplossing en vooral een openbaar debat.
de laatste jaren enorm toegenomen. Vooral op
gewaarborgd blijft.
Het management is enkel de schakel die student en docent goed met elkaar laat samenwerken.
Hoog, hoger, hoogst De financiĂŤle reserves die Bouwkunde een paar jaar geleden had zijn op en de verliezen
De laatste jaren is de organisatiestructuur
Bouwkunde beginnen steeds meer eerstejaars
werden steeds hoger. Na een onderzoekperiode
op Bouwkunde zo veranderd dat er van een
aan hun studie op deze faculteit en is er een
is bezuinigd, maar wordt de begroting nog
democratische faculteit geen sprake meer is.
grotere instroom aan HBO-schakelaars en
steeds niet sluitend. Ook op TU-niveau is geld
Managementbeslissingen worden nauwelijks
Masterstudenten op te merken. Daar tegenover
een schaarste en wordt nu zelfs gesproken over
naar staf en docenten gecommuniceerd; vooral
staat dat we sinds de brand in het oude
bijlenen. Op landelijk niveau is de studiebeurs
de studenten tasten in het duister als het gaat
faculteitsgebouw minder ruimte hebben en
al lang niet meer met de inflatie meegestegen
om een helder toekomstbeeld van de faculteit.
de vergrootte studenteninstroom niet meer
en gaan studenten steeds meer bijlenen.
Dit is een groot gebrek. Zonder studenten zou
kunnen huisvesten. Op de hele TU is daar
Het Nibud maakt zich zorgen over de steeds
deze faculteit niet bestaan en zonder docenten en hoogleraren zou er niet onderwezen kunnen worden. Het management is enkel de schakel
Minder hoogleraren en docenten op meer studenten leidt tot een grotere anonimiteit van studenten.
die de twee partijen goed met elkaar laat samenwerken.
een verschillende bevinding van. Sommige
hoger wordende schulden die studenten na
faculteiten blijken ruimte over te hebben,
hun afstuderen terug moeten betalen. Met
Samen moeten we dus discussiĂŤren en nadenken
terwijl andere (net als Bouwkunde) uit hun
de ontwikkelingen op landelijk niveau dreigt
over wat de Bouwkundefaculteit in de toekomst
voegen barsten. Er zijn verschillende plannen
dit erger te worden sinds Minister Plasterk
moet betekenen. De komende maanden zal
tot uitbreiding en nieuwbouw, maar vanwege
de studiefinanciering wil afschaffen om de
je hier in de pantheon//, op de website en
financiĂŤle tekorten zullen we daar nog een tijd
lerarensalarissen te verhogen. Dit zal voor
door de faculteit heen de aanloop zien tot
op moeten wachten.
alle studenten gevolgen hebben voor de
een groot openbaar debat. Gesprekstof en
4
toekomst.
stellingen zullen uit de pantheon// Debat
Weinig, minder, minst
volgen. Vooronderzoek en rapportage zullen in
Het budget dat vanuit de regering beschikbaar
Of je doet langer over je studie omdat je meer
de komende pantheon//-edities terug komen,
wordt gesteld voor hoger onderwijs is de
moet bijwerken. Of je stapt na je studie het
houd hem goed in de gaten!
afgelopen jaren naar verhouding gekrompen.
werkveld in met een torenhoge studieschuld,
In vergelijking met andere universiteiten
die niet meer af te betalen is.
krijgt de TU niet het budget dat de kosten
Voor alle studenten een boodschap: Blijf actief
van techniekonderwijs dekt. Hierdoor kunnen
en stel je kritisch op tegen het onderwijs dat
de faculteiten ook minder besteden en moet
je volgt!//
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
cheops
Toen de faculteit vertelde dat er dit jaar geen eindejaarsborrel zou komen, hebben de LUDIC commissie van Stylos en de Bouwpub de koppen bij elkaar gestoken.
de eindejaarsborrel Simon Tiemersma
Op Bouwkunde wordt al jaren een
die geknipt was voor die taak: Ludic.misschien
te druk en tegen het einde van de borrel waren
eindejaar sb orrel do or de f aculteit zelf
uitleggen wat ludic is Samen met de Bouwpub
er vooral nog studenten. Het feest was zeker een
georganiseerd. In het oude gebouw aan de
zijn ze aan de slag gegaan om het feest op
succes en voor herhaling vatbaar. Misschien dat
Berlageweg begon het jaren terug als een
hetzelfde niveau te krijgen als vorig jaar, met
de mogelijkheid tot uitbreiding er is door middel
bijeenkomst op een van de laatste dagen van
wel het grote verschil dat er betaald moest
van bijvoorbeeld vuurkorven, een uitgebreider
het jaar, maar al gauw groeide die bijeenkomst
worden voor de consumpties. Helaas bleek de
buffet en overkappingen. De kerstborrel die door
uit tot een druk bezocht, gratis kerstfeest. De
Zuid Serre te duur en moest feest verplaatst
enkel enthousiaste studenten binnen een paar
hele straat van Bouwkunde stond zó vol met
worden naar de Oost Ingang en de Bouwpub:
weken werd opgezet, laat zien dat studenten
studenten, docenten en medewerkers dat het
niet direct nadelig, omdat er nu buiten een
van aanpakken weten. Een low-budgetfeest
soms lastig was om een drankje te bemachtigen.
kerstdorpje gemaakt kon worden. Nu er wat
was noodzakelijk omdat iedere instantie de
Het was echter wel erg gezellig en het feest was
meer geld overbleef werd het ook mogelijk om
gevolgen van de crisis voelt. Dit betekent niet
een goed afscheid van het jaar.
gratis hapjes aan te bieden.
dat een low-budgetfeest minder leuk is. Wat de
Na de brand werd er eind 2008 een nog grotere eindejaarsborrel georganiseerd, voor de
Bij elkaar brengen van iedereen op de faculteit is het hoofddoel.
hoofdingang van het nieuwe gebouw aan de
6
Julianalaan. Niets was te bont; een enorme tent,
Een perfecte setting voor de borrel werd
student vooral wil, is bijeenkomen en genieten
gratis eten en drinken, spetterende versiering
gefaciliteerd door het weer, met een dik pak
van de sporadische momentjes ontspanning op
en een aantal leuke bands maakten deze borrel
sneeuw. Enkele mooie kerstbomen, standjes
en bij Bouwkunde.
de grootste tot nu toe. Onder het motto “in
waar glühwein, oliebollen en snert werden
crisistijden moet men feesten” schiep het feest
uitgedeeld en een tap maakten het buiten al
2009 was een rumoerig jaar op Bouwkunde
een band tussen alle Bouwko’s.
gauw gezellig. Zo gezellig zelfs, dat binnen
en ook 2010 begint met berichten van
een uur het overdadig ingekochte eten op was.
bezuinigingen en klachten. Tijden van crisis,
Eind 2009 kwam het bericht dat er dit jaar geen
Een korte toespraak van Wytze Patijn en de
maar feesten zoals de eindejaarsborrel maken
eindejaarsborrel plaats zou vinden, omdat er
voorzitters van de Bouwpub en Stylos opende
het er wel gezelliger op.//
geen geld meer voor was. Feesten in tijden
het feest echt en iedereen genoot van de foute
van crisis vond men echter nog wel belangrijk
kerstmuziek buiten en de jazzband binnen.
en een slimme deal werd met de Bouwpub en
Toen het eten en de glühwein buiten op
Stylos gesloten: een grote borrel in de Zuid Serre,
waren gingen de meeste mensen naar binnen
georganiseerd door Stylos en de Bouwpub. Nu
waardoor het daar erg gezellig werd. Voor veel
was er bij Stylos net een commissie opgericht
medewerkers van de faculteit was dat echter wel
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
bronnen > afbeeldingen door D.B.S.G. STYLOS
Op dinsdag 15 december ging Stylos op excursie naar Amsterdam. Tijdens deze eerste excursie van het jaar stond het zintuig ‘horen’ centraal. Het werd een leerzame tocht langs oude en nieuwe iconen.
excursie Amsterdam - horen Peter Rosmulder
De dag begon met een bezoek aan het
medewerker van de afdeling bouwf ysica
laatste eigenlijk nog steeds zo is. Van de kelder
Muziekgebouw aan het IJ. Dit gebouw uit
van de TU. Hij kon ons alles vertellen over de
tot de zolder, ieder hoekje van het gebouw
2005 is ontworpen door 3XN. Zoals de naam
akoestische werking van de verschillende
wordt zo optimaal mogelijk gebruikt.
al doet vermoeden ligt het muziekgebouw
ruimtes in het conservatorium. De lesruimtes en
op een prachtige locatie aan het IJ. Vanaf het
de zalen zijn aan de binnenzijde van het gebouw
Nadat we het concertgebouw van top tot teen
terras heb je een weids zicht op het centraal
gelegd, de gang loopt langs de gevel. Door deze
hebben mogen aanschouwen zat het reguliere
station. Dit uitzicht wordt nog eens extra
indeling heb je binnen in het gebouw geen last
programma van de excursie erop. Als afsluiter
benut door de enorme glazen gevel op de kop
van geluid van buitenaf. Daarnaast hebben de
hebben een aantal mensen ‘s avonds nog een
van het gebouw. De markante luifel maakt het
meeste zalen een dubbele wand, zodat er geen
optreden van het Nederlands kamerorkest
gebouw tot een echt icoon. Vanuit akoestisch
geluid doorkomt. Als bonus hebben we naast de
bijgewoond, om ook zelf eens te horen hoe
oogpunt is het gebouw interessant vanwege
verschillende zalen ook een kijkje mogen nemen
goed de akoestiek is. En zij hoorden dat het
de aanpasbare grote zaal. Afhankelijk van de
in de opnamestudio. Een van de medewerkers
goed was.//
positie van het plafond, de vloer en de wanden
van de studio heeft de tijd genomen om ons
varieert de nagalmtijd van 1,5 tot 3,5 seconden.
rond te leiden in de perfect geconditioneerde
We hadden het geluk dat we een kijkje konden
ruimte.
nemen in deze hypermoderne concertzaal, die op dat moment klaar werd gemaakt voor een
Na drie moderne gebouwen was het tijd voor
optreden.
een bezoek aan het concertgebouw. Na een kop
De excursiecommissie van Stylos organiseert de komende tijd een excursiereeks over zintuigen. Na de excursie ‘Horen in Amsterdam’, zal de volgende excursie ‘Voelen’ op 17 februari naar Hamburg gaan. Tevens zal in maart een lezingenreeks over de zintuigen worden georganiseerd door de lezingencommissie van Stylos. bronnen > afbeeldingen door D.B.S.G. STYLOS
koffie in de nieuwe vleugel, ontworpen door Pi Vanuit het muziekgebouw zijn we naar het
de Bruijn, zijn we rondgeleid door het gebouw.
Oosterdokseiland gelopen om de openbare
Hierbij was opnieuw de uitleg van Martin erg
b i b l o t h e e k A m s t e r d a m (O B A ) e n h e t
leerzaam. De grote zaal staat bekend om zijn
conservatorium te bezoeken. Hoewel de
geweldige akoestiek, die volgens sommigen
OBA qua thema niet helemaal aansluit bij het
de beste ter wereld is. Bij de renovatie van het
programma, konden we dit succesvolle gebouw
gebouw is er alles aan gedaan om elk detail in
van Jo Coenen niet links laten liggen.
oorspronkelijke staat terug te brengen, zodat de geweldige akoestiek niet verloren zou gaan. De
Na een lunch met uitzicht over de stad zijn we
renovatie was noodzakelijk omdat het gebouw
naar het naastgelegen conservatorium gegaan,
niet alleen langzaam verzakte, maar ook een
een ontwerp van architect Frits van Dongen.
enorm ruimtegebrek had. Gedurende de
Hier kregen we versterking van Martin Tenpierik,
rondleiding werd ons duidelijk gemaakt dat dit
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
7
Naar aanleiding van de eerste editie van de Stylos Masterclass een gesprek met Dick van Gameren over architectuur, onderwijs en beleving.
op zoek naar het alledaagse Stylos Masterclass
Om in een korte tijd een idee te ontwikkelen en over te dragen aan anderen. Dat is iets wat in de praktijk ook van belang is. In de praktijk heb je ook geen acht weken om op een idee te komen.
Als ik kijk vanuit mijn eigen bureau, verwacht ik van de medewerkers die van de TU komen, dat ze juist als ontwerpers kunnen worden ingeschakeld. Dat ze zelf met alternatieven kunnen komen. En dat ze voldoende
Dit is de eerste editie van de Stylos Masterclass.
U bent medeverantwoordelijk voor de minor
kritisch vermogen hebben om ideeën aan
Wat verwacht u van de Masterclass en wat
House of the Future, die dit jaar voor de eerste
uitgangspunten te toetsen. Naar mijn mening
hoopt u te bereiken?
keer is gegeven. Hoe is de minor-werkstructuur
onderscheidt dat de TU-studenten van de
Het is belangrijk tijdens de opleiding zoveel
bevallen?
studenten van de Academies van Bouwkunst.
mogelijk te ontwerpen en dat hoeft niet alleen
De kracht van de minorstructuur is dat je een half
Het is voor de studenten goed om te beseffen
tijdens de reguliere ontwerpstudio’s, die een
jaar de tijd hebt om je op een enkel onderwerp
dat dit hun kracht is, dat dit hetgeen is wat ze
aantal weken duren. Ook juist korte opgaven
te concentreren. Ik denk dat dit heel waardevol
zouden moeten ontwikkelen.
kunnen interessant zijn. Om in een korte tijd
is. En ook dat het je als student de vrijheid biedt
een idee te ontwikkelen en over te dragen aan
om enerzijds verdieping te zoeken binnen de
Hoe verschilt de sfeer en het onderwijs van de
anderen. Dat is iets wat in de praktijk ook van
eigen faculteit, of anderzijds dat je iets geheel
hedendaagse faculteit Bouwkunde met die
belang is, want daar heb je ook niet acht weken
anders kan doen om je blik te verbreden. Ik
van uw studietijd?
om op een idee te komen. Je moet snel kunnen
denk dat het een prachtige toevoeging is aan
Wat ik wel een groot verschil vind, is dat jullie
handelen. Ik denk dat het goed is om daar in te
het Bachelorprogramma.
beduidend minder vrijheid hebben in de studie; er zijn nauwelijks keuzemogelijkheden. In de
oefenen. Al die praktische dingen die ook deel uit maken van het architectenvak leer je in de
Onderwijs in Nederland is beperkt in tijd en
Bachelor ligt het onderwerp en de aanpak van
praktijk wel. Je moet tijdens de studie vooral
geld. Er dient daarom een keuze gemaakt te
alle projecten vast. Dat was vroeger anders.
de mogelijkheid krijgen je eigen ideeën en
worden welke vaardigheden essentieel zijn voor
Toen werd elk project door de docent ingevuld
opvattingen te ontwikkelen. En dat doe je door
een gedegen opleiding tot bouwkundige. Wat
en koos je voor een docent met een bepaald
het ontwerpen. Ik denk dat de Masterclass daar
missen de studenten in het huidige onderwijs?
onderwerp. Je kon als student vrij makkelijk
een goede aanvulling op kan zijn.
Je kunt beweren dat onderwijs is beperkt in tijd
eigen onderwijs opzetten, dat heb ik zelf
en geld, maar dat valt te relativeren. Geldtekort
veelvuldig gedaan met medestudenten. De
Het is de bedoeling dat de professor voor de
komt op de meeste universiteiten voor. De
wereld is ondertussen meer geformaliseerd.
Masterclass zelf het onderwerp van onderzoek
opleiding beslaat vijf jaar, daar moet je toch veel
Van ons wordt verwacht ervoor te zorgen dat
aandraagt. Waarom is dit onderwerp van
in kunnen doen lijkt mij.
de projecten met elkaar vergelijkbaar zijn, om te
belang?
voorkomen dat als je bij de ene docent een matig
Ik heb voor een opgave gekozen die relatief
Wat ik opvallend vind, is dat het lijkt alsof veel
resultaat haalt, je niet de in de veronderstelling
overzichtelijk is, die binnen een dag tot mooie
kennis en vaardigheden niet beklijven bij de
verkeert dat het bij een andere docent hoger zou
resultaten kan leiden. Het is eigenlijk een
studenten. Kennelijk missen we in ons onderwijs
zijn uitgevallen. Het is wellicht kenmerkend voor
klassieke ontwerpopgave: het ontwerpen van
een soort opbouw waardoor kennis bijblijft
deze tijd, waarin de student veel mondiger is.
een huis te midden van een bestaande context,
zodat deze verder ontwikkeld kan worden. Ik
Ik vind dat het onderwijs dat nu gegeven wordt
maar waar binnen de opgave veel vrijheid is te
schrik soms van wat er na drie jaar Bachelor van
niet de vrijheid kent die ik heb genoten. Het zou
vinden. Het is eigenlijk hoe ik als ontwerper te
overblijft. Je merkt bij de leerstoel Woningbouw
misschien goed zijn als die wat meer terug komt.
werk ga; je hebt je gegeven beperkingen en
dat studenten tot in de Master weinig hebben
Wat betreft de sfeer, die is nog steeds goed toch?
daarbinnen moet je zelf je eigen vrijheden en
geoefend met het in elkaar zetten van een
Het blijft een mooie studie.
ontwerpthema’s zoeken. Dat is de basis van de
basisplattegrond. Een vaardigheid zoals het
opgave die wij gaan doen.
ontwerpen van een goede plattegrond verdient wat mij betreft meer aandacht.
8
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
In een eerder interview met Stylos heeft u
overbelast programma is. Ik denk dat studenten
Binnen de afdeling Architectuur betreft het in
aangegeven dat de student wellicht eerder
drukker zijn met zaken buiten hun studie. Uit
principe steeds een architectonische opgave
een richting zou moeten kunnen kiezen. Kunt
ervaring weet ik dat je soms studenten welhaast
en doen we in grote lijnen hetzelfde werk. De
u dat in dit kader toelichten?
moet dwingen bij het afstuderen, om zich op
kracht van de TU vind ik dat door de grootte
Ik had dat anders verwoord. Het blijft lastig om
de studie te richten in plaats van hun werk
van de school, er veel benaderingswijzen zijn.
met de Bachelor drie jaar lang in de breedte
ernaast.
De onderlinge verschillen zou je als student
te gaan. Mijn ervaring is dat alle verschillende
zelf moeten opzoeken en uitvinden. Als ik
afdelingen klagen over het niveau van de
Wat vindt u van de toewijding en betrokkenheid
naar mijn eigen studie terugkijk, waren er een
studenten. Echter, je maakt het onderwijs met
van de studenten?
aantal stellingnamen die soms behoorlijk ten
elkaar, dus je bent er zelf mede schuldig aan.
Daar ben ik helemaal niet somber over; ik heb
opzichte van elkaar verschilden; hetgeen mij
Daarbij komt dat nivellering inherent is aan
niet het idee dat die minder is dan vroeger. Er
pas gaandeweg duidelijk werd.
de brede Bacheloropzet. Mijn idee was dat
is nog steeds een grote groep toegewijde en
je in het derde jaar kunt kijken of je niet wat
betrokken studenten. Anders zat ik ook niet
Ik denk wat kenmerkend voor onze leerstoel is,
meer voorsorteert en daarmee studenten wat
hier met jullie.
dat we er naar streven om in de projecten die wij aanbieden diverse aspecten evenwichtig te
beter kan informeren. Het geeft de student de mogelijkheid om zich te bedenken en eventueel
Natuurlijk is er ook een groep studenten
introduceren: het gebouw zelf, zijn omgeving,
een andere Master te kiezen.
die minder toegewijd is. Dat geeft ons de
stedenbouwkundige aspecten, nadenken
mogelijkheid om de lat voor de studenten hoog
over het gebruik en de functionaliteit. We zijn
Vroeger was het zo dat je na de propedeuse een
te leggen, zodat degene die echt gemotiveerd
niet op zoek naar iconische architectuur, noch
keuze maakte richting stedenbouw, architectuur
zijn blijven. Het is niet verstandig om het
naar door technologie of computers gedreven
of volkshuisvesting. Het programma was wel
programma er op in richten dat iedereen door
architectuur. Wij zijn op zoek naar het alledaagse
dusdanig georganiseerd dat er veel meer
kan. Als de motivatie er niet is kan je beter
van de architectuur. Dat kan als centraal
uitwisseling tussen die afdelingen was. Niet dat
stoppen.
thema gezien worden in het onderwijs dat wij aanbieden.//
alles vroeger beter was, maar die opzet was zo gek nog niet. Bij de invoering van het Amerikaans
Heeft de inhoud van uw leerstoel genoeg
georiënteerde Bachelor-Master systeem, is veel
bekendheid?
nadruk gelegd op de inrichting van het Master-
Er zitten benaderingsverschillen tussen de
onderwijs. Ik denk dat de faculteit juist in de
leerstoelen. Ze hebben elk een eigen onderwerp.
> dit interview tussen Stylosmasterclass en prof. ir. D.E. van Gameren vond plaats op 29 januari 2010 > afbeeldingen van dhr. van Gameren zijn gemaakt door STYLOS > afbeelding ‘Herengracht’: Gerrit Adriaensz. Berckheyde
Bachelor nog een slag kan slaan. Vergeleken met andere studierichtingen is Bouwkunde een tijdsintensieve studie. Vindt u dat er in het Bachelorprogramma genoeg tijd bereikbaar is voor zelfontplooiing van de student? Het is een studie die tijd kost. Het is niet per se moeilijk, maar je moet er gewoon veel tijd in stoppen. Ik merk dat studenten in de Bachelor klagen over dat ze te veel vakken en opdrachten tegelijk krijgen. Het is wel een beetje Delft eigen dat met name in de ontwerpprojecten altijd alles tegelijk moet. Ik vind het moeilijk om in te schatten, maar ik heb niet het idee dat het een
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
9
recommended reading Architectuurgids van Delft Boekraad C, Geurtsen R, Harst G van der, Hebly A, Floet W, Zijlstra H ea, 2009, Matrijs Zeer recent verscheen de Architectuurgids Delft, een compact naslagwerk over de parels van de architectuur in deze stad van circa 1200 tot heden. De gids leid je aan de hand van bijna 300 projecten chronologisch door de geschiedenis van Delft, er komen diverse thema’s aanbod zoals de universiteit en de kerken. Daarnaast wordt er ingegaan op de verschillende architectuurstromingen. Met behulp van de actuele stadsplattegrond wordt het zeer eenvoudig om je eigen stadswandeling samen te stellen.// more to read... Gesigten van de wydberoemde stad Delft, Rademaker A, 1968, Kruseman’s, ‘s Gravenhage Over Holland 6, Engel H, Claessens F, 2008, Sun, Zeist The making of BK city, Heijer A den, 2009, TU Delft, Delft
Delft
voor Leyen en Delft voor ‘t vaderland van Delft tot Leiden krijgen
geducht slaag krijgen
naar Delft gaan
je haar laten knippen (in Rotterdam)
gebeten worden van den Delftschen hond
dronken worden van Delfts bier
Delft staat bekend om haar rijke geschiedenis die overal aanwezig is. Elke gevel, elke straat of elke bouwsteen draagt een stille boodschap met zich mee, wachtend om ontdekt te worden.
gezichten van Delft Sint Hieronimus poort Aan de Oude Delft 161 bevindt zich een van de poorten die vroeger toegang gaven tot de binnenplaats van een klooster. Deze binnenplaats en poort zijn afgebeeld op een serie schilderijen uit 1657 door Pieter de Hooch, een van de Oude Hollandse Meesterse, die ook in de tijd van Vermeer leefde.
Jacob Gerritstraat ‘Slechts ik, dus vroeg eens opgestaan, Zie ‘t rijzend licht der schone maan Op gevels blikkeren en torens.’ H. Czn. Poot (1689-1733) die hier heeft gewoond. Dit gedicht is een prachtig stukje geschiedenis. H e t is ko r t m aar ve r te l t te g e lij ke r tij d verschillende details. De bewoner uit de 17e eeuw is waarschijnlijk niet gewend om vroeg op te staan, dat hij toen hij dit schreef alleen op zijn kamer was en dat Delft al in die tijd een bloeiende stad was.
Poort naar het Bagijnhof V ia de ze k leine, ver we erde p o or t met waarschijnlijk een reliëf van Johannes op Patmos in laat-gotische stijl, is het Bagijnhof te bereiken. Tot 1572 was het hof bewoond door ‘begijnen’. Zij waren vrome vrouwen, zonder een kloostergelofte, die bij elkaar in een gemeenschap leefden. Zij hadden eigen bezit, een eigen huis en moesten door arbeid in hun levensonderhoud voorzien. zij organiseerden werkgelegenheden voor elkaar, geheel onafhankelijk van mannen. Vrouwenemancipatie is een oud begrip.
Oost-Indieplaats Hier bevindt zich een complex dat werd opgebouwd in 1631. In de tijd dat Delf t bloeide als een economische stad, diende dit complex als pakhuizen voor de VOC. Later werd het in gebruik genomen door de afdeling Bouwkunde der Technische Hogescholen en tegenwoordig is het bewoond door studenten. In de ontwikkeling van dit complex is goed te zien hoe Delft eigenlijk transformeert van een handelstad tot een kennisstad.//
Bijna alle architectuur opleidingen hebben een stroming vernoemd naar zichzelf. Zo ook onze eigen Technische Universiteit Delft. Daarom een artikel over hoe de Delftse School ontstaan is en wat de belangrijkste kenmerken zijn.
delftse school Olaf Kramer
“Functionalisme is de ketterij van de eeuw”, aldus
ontstond de Bouwkundige Studiegroep (BSK),
in Rotterdam (Friedhoff en A. Van der Steur,
Granpré Molière in de Groene Amsterdammer
welke gezien wordt als de kern van de Deltse
1935) en het Zwijndrechtse stadhuis (Granpré
in 1970. Granpré Molière is de ziels vader van
School stroming. De groep was ontstaan uit
Molière, 1931-1934). Vreewijk in Rotterdam is een
de Delftse School, de tradtionele architectuur
een onvrede met de verwarrende hoeveelheid
voorbeeld van een vroeg stedenbouwkundig
stroming die voornamelijk in Nederland tot
stijlopvattingen die werden onderwezen op de
ontwerp van Granpré Molieère, waarin de
bloei kwam tussen 1925 en 1950. In de loop
Hogeschool.
traditionele bakstenen bouwstijl samengegaat
van de twintiger jaren werd de architectuur
met de f ilosof ie van de toen populaire
gedomineerd door aanhangers van het
Alhoewel de hooglereaar geboren was in een
CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture
protestantse hugenoten familie, bekeerde hij tot
Moderne) en De Stijl. In dit Nederland werd Jan
het katholicisme. Vanuit zijn geloof meende hij
Tijdens de wederopbouw, na 1945, was de
Marinus Granpré Molière hoogleraar aan de toen
dat architecten ‘secundaire’ scheppers zijn die
Delftse School de dominante bouwstijl in zwaar
nog Technische Hogeschool Delft. Rond hem
God’s partituur ten uitvoering brengen. Religie
getroffen steden als Rhenen, Wageningen en
is de rode draad door al zijn (architectonische-)
Middelburg. De stijl sloot namelijk uitstekend
opvattingen; zijn doel is dan ook om de
aan bij de ambachtelijke bouwwijze van de
harmonie van ‘stof en geest’ te bereiken in een
overgebleven oudere bebouwing. Voorstanders
ontwerp. Een ander anker is dat de woning
van het progressieve Nieuwe Bouwen spraken
het gezin bescherming moet bieden en de
zelfs van een Delftse dictatuur. Vooral J.J.P.
saamhorigheid zal bevorderen in de sociaal
Oud en de zijnen waren fel gekeerd tegen deze
roerige tijden.
overheersing, voornamelijk omdat ze volgens
Raadhuis Enschede, G. Friedhoff, 1933
tuinsteden.
hen terugkeek naar een voorbije tijd en omdat ze Binnen deze stroming grijpt men dan ook
zó overheersend was dat de kunst in het bouwen
niet terug naar de Renaissance en de daarop
niet tot ontplooiing kon komen.
volgende stromingen, maar terug naar de Middeleeuwen, toen de (katholieke) kerk centraal
Vanaf het begin van de jaren ’50 was de
stond in een hiërarchische maatschappij. Dit is
inv lo e d van G ranpré M olière t anende.
Tijdens de wederopbouw, na 1945, was de Delftse School de dominante bouwstijl in zwaar getroffen steden als Rhenen, Wageningen en Middelburg. goed te herkennen in de massieve, voornamelijk
Op de Hogeschool in Delft begonnen de
bakstenen bouw werken met hoge gevels en
studenten meer geïnteresseerd te raken in
hoog geplaatste ramen. Grote vlakken en rechte
het functionalisme van o.a. Van Eesteren. Het
hoeken vond Granpré Molière esthetisch niet
grote woningentekort van de daaropvolgende
bevredigend en zodoende hebben de meeste
decennia werd voornamelijk opgelost met
door hem ontworpen woonhuizen hellende
grootschalige gestandaardiseerde (hoog-)
daken.
bouw projecten. Desondanks blijkt dat, zeker voor woningbouw, de traditionele baksteen
Enkele school voorbeelden van de Delftse
favoriet blijft boven beton en staal. En hebben
School zijn de raadhuizen in Hengelo (J.F.
we een groot aantal, nu populaire pittoreske
Berghoef, 1946-1963) en Enschede (G. Friedhoff,
woonwijkjes, te danken aan het traditionalisme
1929-1933). De katholieke kerk in Laren (Granpré
van hoogleraar Granprè Molière.//
Molière, 1938), het Boijmans Van Beuningen
14
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Dat er aan het spoor gewerkt wordt in Delft zal niemand zijn ontgaan, maar wat gebeurt er precies en wat wordt het resultaat? Dit artikel bestaat uit een algemene inleiding, gevolgd door een interview met dhr. R.Hoeboer, projectdirecteur van Prorail, over dit project.
spoorzone Delft Nina Verkerk Riemer Postma Reeds twintig jaar is de NS bezig met het
verschillende onderdelen die onderverdeeld
of instorten wordt gebruik gemaakt van de
onderzoek naar een spoorverdubbeling in
kunnen worden in ondergronds en bovengronds.
‘wanden-dakmethode’ waarbij zo min mogelijk
Delft. Tien jaar geleden besloten de gemeente
‘Ondergronds’ bevat de treintunnel van 2,3
trilling en geluid ontstaat.
Delft en het Ministerie een samenwerking: het
kilometer, de ondergrondse stationshal en de
spoortraject door Delft moest geintensiveerd en
ondergrondse parkeergarage. ‘Bovengronds’
Voordat het plaatsen van de betonnen wanden
tegelijk leefbaarder worden. Ir J. Busquets won
bevat het lineair park boven de spoortunnel, het
begint, moet er eerst een secuur vooronderzoek
in 1999 met zijn ontwerpvisie waarbij het gebied
station/stadsdeelkantoor en de woningbouw
gedaan worden. Bij dit onderzoek wordt
Spoorzone een kwaliteitsimpuls zou krijgen
(zie interview vraag ‘Er zijn veel partijen
de grond onder zocht op onder andere
door het herstellen van de scheiding tussen
betrokken… ).
grondwaterhoogte en obstakels die verwijderd
oost en west en het leefbaarder maken van het
moeten worden. Daarnaast worden kabels en
gebied Spoorzone. De belangrijkste middelen
Een lineair park is boven de spoortunnel
leidingen alvast verlegd zodat er tijdens de
zijn: groen en water terug brengen, het spoor
ontworpen. Aan de Phoenixstraat zal hier de
bouw geen last van wordt ondervonden. Dan
ondergronds plaatsen en het gemotoriseerd
tram over de tunnel en door het park rijden. Aan
kan er worden begonnen met de wanden van
verkeer zoveel mogelijk uit het straatbeeld laten
de zuidzijde van het station zullen woningen
de ‘wanden-dakmethode’. Eerst worden er
verdwijnen.
naast het park oprijzen. Om het gebied autovrij te
sleuven van 24 meter diep gegraven en gevuld
maken, wordt een ondergrondse parkeergarage
met een steunvloeistof, genaamd Bentoniet.
De huidige situatie van het Spoorzonegebied
aan de Phoenixstraat gerealiseerd. De huidige
Vervolgens wordt hier een stalen wapeningskorf
is zeer onaantrekkelijk omdat deze zorgt voor
tweerichtingsweg langs het centrum zal in twee
in gehangen en van onderaf de sleuf beton
milieu- en geluidsoverlast (85-95 decibel per
eenrichtingsverkeerswegen aan beide zijden
ingestort waardoor het Bentoniet er aan de
trein) voor omwonenden en een scheiding van
van het park veranderen.
bovenzijde weer uitkomt. Deze steunvloeistof
het centrum van Delft met het Hof van Delft.
wordt gefilterd en opnieuw gebruikt bij het
Niet alleen voor Delftenaren is het bestaan van
Spoortunnel
maken van andere sleuven. Wanneer op deze
dit spoortraject niet optimaal. Het spoortraject
Om de ondergrondse spoortunnel te realiseren
manier alle wanden zijn gemaakt, wordt het dak
tussen Rotterdam en Den Haag is met 350
naast het centrum van een oude stad, vol met
gestort. Hierdoor ontstaat er al de constructie
treinen per dag het drukste spoortraject van
monumenten en op staal gebouwde panden, is
van een tunnel, en hoeft deze alleen nog maar
de Randstad. De twee sporen die hier liggen
een voorzichtige en zachte wijze van bouwen
ontgraven te worden. Wanneer de tunnel
werken als een flessenhals en zijn niet berekend
nodig. Iedereen heeft gehoord wat er is gebeurd
ontgraven is, wordt een vloer en tussenwand
op mogelijke intensivering van dit traject wat
bij de Noord-Zuidlijn in Amsterdam, en niemand
geplaatst waarna de tunnel klaar is om belast te
hoogstwaarschijnlijk in 2020 gewenst zal zijn.
in Delft zit te wachten op deze taferelen.
worden. Het voordeel van deze manier is dat het
Het project Spoorzone bevat een aantal
Om te voorkomen dat woningen verzakken
storten geen trillingen veroorzaakt. Een nadeel is echter dat er veel tijd nodig is om op de locatie te bouwen, het maken van één diepwand kost namelijk enkele dagen. Voornamelijk het stuk waarbij de spoortunnel onder molen de Roos en de Bagijnetoren zal gaan, is spannend wat betreft de bouw. Omdat elk van deze bouwwerken een monument en waardevol voor de stad Delft is, is besloten deze bouwwerken op hun huidige plek te laten staan. Om deze bouwwerken geen schade te berokkenen terwijl er toch een sleuf en later een wand onder gemaakt gaat worden, zullen
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
15
straat, laan, boulevard en park. Het park boven de spoortunnel is erg belangrijk in het plan, het wordt 600 meter lang en 40 meter breed. Er komt voldoende grond op de spoortunnel om grote bomen te kunnen laten groeien. Verbijzonderingen in het gebied zullen plaats vinden in de bedieningsgebouwen voor het spoor en het station annex stadskantoor. Opvallend is het dat het station wordt ontworpen door twee architectenbureaus. Het ondergrondse station is een ontwerp van Benthem en Crouwel. Voor het bovengrondse ze tijdens de bouw opgetild worden. Er zal een
tunnel gebouwd en kan het stadskantoor
deel is een prijsvraag uitgeschreven: deze is
plaat onder geschoven worden waarna het
worden voltooid. Gedurende de eerste helft
gewonnen door Mecanoo. In het ontwerp
bouwwerk in haar geheel een paar centimeter
van de bouw zal het huidige station zijn functie
voor het stadskantoor heeft Mecanoo de
opgetild wordt en haar gewicht niet meer
behouden, zij het in aangepaste vorm, zodra
toekomst en het verleden willen verweven in
afdraagt op de grond. Terwijl het bouwwerk
de bouw van het nieuwe station klaar is zal het
een alzijdig gebouw. Er wordt een geleidelijke
daar in de lucht hangt, zullen de wanden en het
monumentale pand een horecafunctie krijgen.
overgang gecreëerd naar de woningen aan het
dak van de tunnel gemaakt worden waarna ze
Westerkwartier en aan de voorzijde oogt het
weer wordt teruggeplaatst. Vanaf dan zal ze haar
Het treinverkeer is niet de enige vervoersstroom
gebouw als een grootstedelijke. De stationshal
gewicht op nieuwe funderingspalen gedeeltelijk
rond het station. Ook voetgangers, fietsers, taxi’s
en publiekshal van het stadsdeelkantoor vormen
afdragen op de tunnel.
en bussen moeten hun plek vinden. Er is tijdelijk
één ruimte, slechts gescheiden door een glazen
een kopie van het busstation aan de achterzijde
wand; openheid en transparantie staan centraal
Helaas le ent de ‘wanden - dak metho de’
van het station te vinden, hier hebben ook de
in het ontwerp van Mecanoo. Het plafond van de
zich niet voor de situaties direct langs het
taxi’s hun plek gevonden. Voor de fietsen is er
stations- en de publiekshal wordt gedecoreerd
water; hier zal de traditionele manier van een
aan de achterzijde een bewaakte fietsenstalling
met Delfts blauwe tegeltjes. Daarboven zijn
damwandenconstructie worden toegepast.
gerealiseerd, heel toepasselijk in Delfts blauw.
kantoren voor de gemeente gerealiseerd in een
Om er voor te zorgen dat de bebouwing in de
Echter de grootste wijzingen waren er voor de
ingesneden bouwvolume dat verwijst naar het
omgeving hier geen schade aan ondervindt,
tram. De bouw van de spoortunnel komt onder
straten patroon van Delft. Op de gevel komt
worden er voor en tijdens de bouw bij de eerste
de bestaande tramlijn te liggen, daarom is deze
een lichtkrant die naast informatie over het
rij huizen opnames gehouden (zie interview
voor de bouw verplaatst, ook zijn er in overleg
openbaar vervoer ook informatie over de stad
vraag ‘Hebben de recente gebeurtenissen…).
met de trammaatschappij een aantal haltes
biedt. In het nieuwe stadskantoor moet de
verwijderd. Het autoverkeer zal gedurende
inwoner van Delft terecht kunnen voor al zijn
Bereikbaarheid
de bouwwerkzaamheden over de trambaan
zaken met de gemeente.
In het gebied Spoorzone bevinden zich vele
rijden, het fietsverkeer vindt zijn weg op de
reizigersstromen die minimaal overlast van de
Spoorsingel.
bouwwerkzaamheden mogen ondervinden. Om dit alles in goede banen te leiden is er een
Eindresulataat
bereikbaarheidsplan opgesteld.
Het in 2003 door Busquets ontworpen masterplan heeft ondertussen uitwerking gevonden in
16
De voornaamste zorg bij het bouwen aan
de vorm van een beeldkwaliteitsplan. Het
het spoor is dat de trein moet blijven rijden
resultaat moet een grote variëteit aan woningen
gedurende de bouw. In Delft is er voor gekozen
opleveren. Belangrijk is dat het een doorlopend
om de tunnel naast het bestaande spoorviaduct
gebied in harmonie met de omliggende wijken
te bouwen. De oostelijke tunnel zal eerst
in plaats van een aantal eilanden wordt. Er moet
worden gebouwd samen met het ondergrondse
variatie ontstaan in woninghoogte, kapvorm,
station en een deel van het stadskantoor. Is dit
verdiepingen en woningenbreedte: het zal
eenmaal in gebruik dan wordt het spoorviaduct
voornamelijk een stad worden van ramen en
gesloopt, wordt het westelijke deel van de
deuren. De gebieden worden aangeduid met
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Interview, Ir. Remco Hoeboer MBA
> Projectmanager Prorail Project Spoorzone Delft > Studeerde Civiele Techniek aan de TU Delft > Sinds 4 jaar betrokken bij project Spoorzone Delft
het ministerie maar ook van OBS. Prorail en
instantie vier tunnelbuizen aan, daar komen
OBS geven elkaar dus ook opdrachten; op die
twee sporen voor het huidige spoorverkeer. Dit
manier zijn wij partners en tevens wederzijds
jaar wordt ook besloten of en wanneer de andere
opdrachtgever.
buizen worden ingericht. We hebben dus een
In welk stadium bent u bij dit project betrokken
Deze manier van samenwerken zou ik een zeer innige publieke samenwerkingsvorm kunnen noemen.
geraakt? Vier jaar geleden waren op bestuurlijk niveau de afspraken gemaakt dat dit project in uitvoering is gegaan. Het exacte traject en het globale
Deze manier van samenwerken zou ik een zeer
ruimtereservering om ook het openbaar vervoer
ontwerp lagen al vast. Echter lagen de precieze
innige publieke samenwerkingsvorm kunnen
beter te gaan benutten tussen Rotterdam en
opdracht (koop) en financiering nog niet
noemen. De samenwerkingsvorm is vrij nieuw
Den Haag. Het is dus een win-win situatie, zowel
vast. Belangrijke onderdelen als projectteams
en kan ingewikkeld overkomen (zie schema).
voor de gemeente als het ministerie.
opbouwen, het opstellen van contracten en
Ik raak steeds meer tevreden met deze manier
bestekken en de contacten met partners in
van werken. Het vergt wel gewenning van de
In de tweede plaats, de manier waarop we
de omgeving als de trammaatschappij, DSM
projectteams, zij moeten weten namens wie
samenwerken. Als je het plaatje uittekent met alle
en Molen de Roos moesten nog worden
ze iets doen en wiens risico dat dan is, welke
partners erin, dan heb je een multidimensionaal
opgebouwd.
architect wat kan veranderen en of dit dan effect
plaatje. Dat zegt iets over hoe afhankelijk je van
heeft op bijvoorbeeld een loopstroom van
elkaar bent om elkaars doelen en belangen
Er zijn veel partijen betrokken bij dit project,
reizigers en wie dat dan weer moet doorrekenen.
te verwezenlijken. Dat betekent aan de ene
hoe zijn zij met elkaar verbonden?
Het karakter van dit project is niet zozeer
kant een stukje zakelijkheid, maar ook vooral
De hoofdopdrachtgevers zijn de gemeente
technisch maar vooral organisatorisch zeer
inlevingsvermogen. Dit is ingewikkelder dan bij
Delft en Verkeer en Waterstaat. OBS (red.
complex. Dat vereist van de mensen die
veel andere projecten.
Ontwikkelbedrijf Spoorzone) en Prorail zijn
hier werken dat ze kunnen schakelen en
beiden verantwoordelijk voor een deel van de
communicatief zeer vaardig zijn.
Hebben de inspraakmomenten voor bewoners van Delft en andere geĂŻnteresseerden invloed
uitvoering. Verkeer en Waterstaat heeft Prorail als uitvoeringsorgaan aangesteld. Hieronder valt
In hoeverre is Busquets, de ontwerper van de
gehad op het ontwerp?
alles onder het maaiveld en de uitvoering van
visie in 1999, nog betrokken bij dit project?
Er is een grote hoeveelheid reacties geweest van
de openbare ruimte. Dit omvat onder andere
Busquets heeft steeds meer een bewakende en
omwonenden, met name over de hoogte en de
de tunnel, de afbouw, liften en roltrappen van
kwaliteitsborgende rol. Er is voor dit project een
omvang van het stadskantoor. De stad heeft
het ondergronds station naar de bovengrondse
kwaliteitsteam ingericht waarin de verschillende
de ontwerpen opgepakt door te proberen daar
stationshal en de besturing van de installaties.
vormgevers, hoofd van de welstand en Busquets
in haar vormgeving rekening mee te houden,
Prorail heeft op haar beurt namens het Ministerie
in zitten.
door hoekjes af te snijden, zowel aan de zijkant
van Verkeer en Waterstaat de opdracht van de
als van onderaf, zodat je de illusie hebt dat het
tunnel in casco aan Crommelijn gegeven en
Wat vindt u vooruitstrevend aan dit project?
de opdracht van het ondergrondsstation aan
Ten eerste, de combinatie van twee doelen.
Benthem en Crouwel. De gemeente Delft heeft
Als dit project wordt gerealiseerd, dan is
Het verkeer wordt in de definitieve situatie
OBS als uitvoeringsorgaan, zij gaan over het
dat voor de stad Delft erg positief omdat
gesplitst. De Koenderstraat en de Westvest
bovengrondse stadsdeelkantoor, dat door
hiermee het spoor viaduc t verdwijnt en
worden twee eenrichtingsverkeerstraten,
Mecanoo wordt ontworpen, en de woningbouw.
daarmee kansen creĂŤert voor binnenstedelijke
hierdoor ontstaat er een intensief gebruik van
Prorail doet haar onderdelen in opdracht van
gebiedsontwikkeling. We leggen in eerste
beide straten.
Woningbouw
Kantoren
geen groot blok is.
Gemeente
OBS
Stadskantoor
Stationshal
Verkeer en waterstaat
Prorail
Crommelijn
Park spoorsingel
Wederzijds opdrachtgever, wisselen van project in de uitvoering
Inrichting openbare ruimte Sporen
Opdrachtgevers
Realisatoren
Tunnel casco
Afbouw
17
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Gemeente
OBS
Woningbouw
Kantoren
Gemeente
Stadskantoor
Stationshal
Prorail
Zijn er veel reacties gekomen over de tijdelijke
Hoe wordt er voor gezorgd dat het openbaar
In de maquette wordt het spoorwegtracé
situatie van het omleggen van tram, bus en
vervoer bereikbaar blijft gedurende de
middels een stippellijn aangeduid, is er
treinverkeer?
bouwwerkzaamheden?
bovengronds iets waarneembaar van de
Tot aan nu zijn erg weinig reacties gekomen.
Het spoorviaduct blijft staan gedurende de
spoortunnel?
Er is jarenlang heel veel gecommuniceerd over
bouw van de oostelijke tunnel, op het moment
Het tracé zal in principe niet worden aangeduid.
dit project, voornamelijk over het eindbeeld.
dat de treinen door de tunnel rijden, wordt het
Op enkele plekken zullen vluchtpunten en
Wat we zien is als het echt in de uitvoering
spoorviaduct gesloopt en vervolgens begint
toegangsmogelijkheden voor de brandweer
dreigt te gaan, mensen realiseren wat dat gaat
de bouw van de westzijde van de tunnel. Op
worden gemaakt, daarnaast zijn er een aantal
betekenen. Namelijk dat de stad vijf à tien jaar
een enkel weekend na waaraan de verbinding
ontluchtingspunten noodzakelijk om de
overhoop gaat. Dan pas beginnen mensen zich
van het oude spoor naar het nieuwe spoor
stuwdruk van de trein op te vangen. Deze
af te vragen hoe ze eigenlijk aan de andere
gerealiseerd wordt zal er normaal treinverkeer
voorzieningen worden ont worpen door
kant van de stad kunnen komen. Daarover is
mogelijk zijn.
Benthem en Crouwel. Op de koppen van de
in de voorfase veel minder gecommuniceerd. Nu in de tijdelijke fase, is het busstation naar de andere kant van het station verplaatst.
Het plan van een bovengrondse spoorverdubbeling in het centrum van Delft werd al snel afgewezen.
Dit geeft overlast voor de westkant van het
18
station. Er zijn hiervoor bewonersavonden en
Hoe is dit spoortraject bepaald?
tunnel komen bedieningsgebouwen voor de
afstemmomenten geweest.
Vijftien jaar geleden zijn ze bezig geweest met
installaties, momenteel wordt er onderzocht
de bepaling van dit spoortraject. Er zijn toen
hoe deze gebouwen beleefd moeten worden.
In Delft is ook werkplaats Spoorzone Delft actief.
veertien varianten uitgewerkt met verschillende
Wat is de relatie tussen het ondergrondse spoor
(red. www.werkplaatsspoorzonedelft.nl) Dit
liggingen en lengtes van het spooralignement,
en de woningen erboven?
is een burgerinitiatief van scholen, TU Delft,
het nieuwe stationsgebouw/stadskantoor
ondernemers en binnenstad. Dit gebruiken we
aan de ene kant of aan de andere kant van
Twintig jaar geleden is het begonnen met het
nadrukkelijk als klankbord. Zo zaten we laatst
het stationsplein. Vanwege de verschillende
plan van de NS om het traject Den Haag –
nog om de tafel met wethouder, werkplaats
belangen die bij elkaar komen, zowel voor het
Rotterdam uit te breiden en te intensiveren. Het
Spoorzone Delft en anderen te ‘klankborden’
station als de gemeente, hebben we ervoor
plan van een bovengrondse spoorverdubbeling
over hoe we de stad bereikbaar houden tijdens
gekozen om het station te combineren met het
in het centrum van Delft werd al snel afgewezen,
de bouw. We proberen nadrukkelijk ook de input
stadskantoor en de publieksbalie. Deze functie
een gevolg hiervan was het plan van het
van de stad te krijgen om onze plannen verder
wordt verwacht in het centrum waardoor er een
ondergrondse spoortraject. Busquets heeft dit
te kunnen uitwerken.
beperkt aantal oplosrichtingen overbleven.
vertaald in een visie waarin een spoorverbreding
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
maar ook een goede benutting van de openbare
minder stevig gemaakt worden. Dus bij de
beter benutten van een aantal hoofdcorridors
ruimte kan ontstaan. Financieel-technisch is het
meest kritieke punten wordt deze ook steviger
in Nederland. Er wordt gedacht aan een soort
ook positief omdat veel grond verkocht kon
gemaakt. Rondom de Molen gaat de diepwand
metroverbindingen waarbij om de tien minuten
worden en dit voor een input in je businesscase
hier met een lus omheen. Vervolgens wordt er
een trein komt, daarom is de mogelijkheid
zorgt.
een tijdelijke plaat onder de molen geplaatst,
voor vier sporen in dit plan op genomen. De
de molen wordt opgevijzeld en wanneer het
hogesnelheidslijn kent een ander traject,
H o e s luit d e wo nin g b o u w aan o p d e
tunneldak af is wordt de molen weer naar
daarom is bij het ontwerp van deze tunnel geen
omliggende stedelijke ruimte?
beneden gezet, op het dak van de tunnel.
rekening gehouden met de strenge technische
De nieuwe woningbouw volgt het
eisen die aan een hogesnelheidslijn worden
stedenbouwkundige patroon van de stad, dit
Hebben de recente gebeur tenissen in
verklaart ook de verdraaiing in de bouwblokken.
Amsterdam met betrekking tot verzakkingen
De woningbouw oriënteert zich richting het park
een direct of indirect gevolg gehad op de
In hoeverre wordt het station Delft Zuid
en creëert de nieuwe stedelijke ontwikkeling
plannen in Delft?
meegenomen in dit plan?
waarbij de beleving van West- en Oost-Delft
Er was al voor de gebeurtenissen in Amsterdam
Er loopt momenteel een stedenbouwkundig
verdwijnt. Door de Irenetunnel op te tillen zal
veel aandacht voor de omliggende bebouwing.
o n d e r z o e k , w a a r b ij g e ke ke n wo r d t o f
ook de beleving tussen de noord- en zuidzijde
Door de gebeurtenissen in Amsterdam zijn
het interessant kan zijn om dit gebied te
van Delft worden verkleind. De verkeersader
de opgestelde eisen opnieuw tegen het licht
ontwikkelen, dit valt echter buiten dit project.
die zal blijven bestaan, dit heeft helaas altijd
gehouden en verscherpt. In Delft is er sprake
De onderzoeken gaan bijvoorbeeld over
een scheiding tot gevolg, maar door het
van een design- en constructcontract, dit houdt
intensivering van het stationsgebied Delft Zuid,
inpassen van een boulevard wordt de stad
in dat de aannemer zowel voor het ontwerp
waardoor het ook interessant wordt om dit
wel weer op maaiveldniveau geheeld. Aan de
als de uitvoering verantwoordelijk is. Normaal
station op te knappen.
zuidzijde zal een parkachtig en binnenstedelijke
gesproken is de opdrachtgever terughoudend
woonomgeving worden gecreëerd, echter
bij een design- en constructcontract, maar
Is of was het mogelijk voor Bouwkunde
moet op het exacte programma nog worden
vanwege het gebruik van de diepwanden zal
studenten mogelijk om bij het proces
gestudeerd.
de opdrachtgever nadrukkelijk aanwezig zijn.
betrokken te zijn?
gesteld.
Momenteel zijn OBS en Prorail samen met de
Door de gebeurtenissen in Amsterdam zijn de opgestelde eisen opnieuw tegen het licht gehouden en verscherpt.
TU Delft een stuurgroep aan het inrichten om aan deze verzoeken richting te geven. Het is heel interessant en misschien ook wel mogelijk.
Wanneer we naar het ontwerp kijken, zien we
In het contract zijn strenge eisen opgenomen
Er moet natuurlijk wel goede begeleiding en
dat er behalve de Molen en het stadskantoor
voor ondermeer de panden aan de rand van de
voldoende tijd en ruimte zijn. Het spoortraject
nergens gebouwen boven de tunnel worden
putten, het gaat hier om maximale verzakkingen
is leuk als studieobject, maar moet daarnaast
geplaatst. Waarom is dit?
in millimeters. Sommige van deze panden zijn
ook werkbaar blijven.//
Hoewel het niet onmogelijk is, is het om
in de loop der jaren getransformeerd, dit kan
veiligheids- en technische redenen niet
gevolgen hebben voor de draagkracht van de
wenselijk. In het schetsontwerp van Busquets
panden. Daarom zijn de panden voor het project
zijn op deze plekken groenzones ontworpen,
startte in kaart gebracht (opgenomen) en
de gemeente Delft ondersteunt dit beeld. Eén
worden ze gedurende het project gemonitord.
daarvan is de zone die bij het station begint en over het stadspark door naar het zuiden
We z i e n d a t h e t t r e i nve r ke e r s t e e d s
gaat. Op deze manier ontstaat er een open
gevarieerder wordt, denk bijvoorbeeld
ruimtelijke stad.
aan de komst van de hogesnelheidslijn, in hoeverre is het mogelijk om de spoortunnel
Is de techniek van diepwanden om de
in de toekomst aan te passen aan deze
spoortunnel te maken nog aangepast aan de
ontwikkelingen?
speciale situatie van Delft?
De tunnel wordt geschikt gemaakt voor
Diepwanden is verreweg het meest veilig
het upgraden naar 2500 kilovolt, dit maakt
voor de monumenten in de omgeving. Een
intensiever vervoer in de toekomst mogelijk.
diepwand kan dikker of dunner, steviger of
Er wordt op dit moment gestudeerd op het
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Bronnen > Interview projectdirecteur Spoorzone dhr. Ir. R. Hoeboer MBA(19 januari 2010) > www.spoorzonedelft.nl > Ontwikkelingsvisie Ir. J. Busquets, 1999, Ir. J. Busquets > Masterplan Spoorzone Delft, oktober 2003, gemeente Delft Afbeeldingen > Aanzicht station Mecanoo > Interieur stationshal Mecanoo > interieur ondergrondsstation Bethem en Crouwel
19
once upon a time..
20
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
De studenten van de TU Delft kennen allemaal de Mekelweg. Zij hebben meegemaakt dat het terrein veranderde van autoweg via modderpoel naar park. Wat zit er achter deze ontwikkelingen en hoe kan het Mekelpark zorgen voor de verbetering van het campusgevoel?
van Mekelweg naar Mekelpark Nina Verkerk
De eerste kennismaking tussen Mecanoo en de
het niet mogelijk om deze twee gebieden
waar studenten elkaar kunnen ontmoeten en van
TU Delft was het ontwerp van Mecanoo voor
direct met elkaar te verbinden. De conclusie
faculteit naar faculteit kunnen lopen. Naast de
de centrale bibilotheek die in 1998 opgeleverd
is dat de campus zelf in alle middelen moet
Nieuwe Delft liggen er nog een heleboel andere
werd. Toen bekend werd dat er een tram door
voorzien die de student nodig heeft, hierbij
paden die als hoofddoel functionaliteit hebben.
de campus zou komen, begon Mecanoo aan een
verwijzend naar cafés en winkels. De campus
“Dit noemen we Mikadopaden en vormen iedere
masterplanstudie (2001) waar het campusgevoel
moet een verblijfsruimte voor studenten worden
mogelijke route die de student zou kunnen
in werd onderzocht. In de jonge jaren, voor de
zodat er een levendig park en een prettige
afleggen. Door het gebruik van deze functionele
groei van de TU Delft, lagen alle faculteiten nog
woonomgeving ontstaat. Deze omschrijving
wegen, voorkomen we dat er olifantenpaadjes
in kleine panden binnen en rond het centrum
verwoord het echte campusgevoel.
ontstaan.” De Nieuwe Delft, Mikadopaden en
van Delft. De geschiedenis van de TU-campus wijst naar het centrum, waar de studenten sfeerbepalend waren en waar het altijd druk en
De sloop van Bouwkunde heeft een groot negatief effect op de kracht van het ontwerp van het Mekelpark.
gezellig was. Na de verhuizing uit het centrum naar de huidige ruimere wijk, ontstond een
het concept lijkt te werken
heuvelig parkgebied vormen het hart van het
campus die overheerst werd door de autoweg
Het concept dat Mecanoo gebruikt om het
park. Daarnaast zijn er allerlei themaparken als
en het grote aantal parkeerterreinen. Het
campusgevoel terug te brengen, is dat van
het Bouwpark, het Platanenbos, het Sportplein
nadeel van een grote campus buiten de stad is
de ‘integrale ingenieurs’. De bliksemschicht,
en het IO-plein ontworpen. Deze themaparken
het leegvallen van het gebied in het weekend.
genaamd de Nieuwe Delft, die alle faculteiten
bieden de mogelijkheid tot het doen van testen
Mecanoo onderzocht hoe de campus naar
aan het Mekelpark met elkaar verbindt staat hier
van projecten, het houden van evenementen
de binnenstad, of de binnenstad naar de
symbool voor en verwijst naar de Oude Delft
of tentoonstellingen en het samenkomen van
campus gebracht kon worden. Door de afstand
waar de campus vroeger aan lag. De Nieuwe Delft
studenten. Naast deze themaparken, lijken een
van de nieuwe TU-wijk tot het centrum, was
is voorzien van een twee kilometer lange zitrand
aantal plekken in het ontwerp niet ontworpen. “Er is rekening gehouden met een aantal open plekken die de TU Delft willen reserveren voor mogelijke uitbreidingen van de faculteiten. Onder andere bij de faculteit Industrieel Ontwerpen en naast de faculteit EWI, op de plek van de benzinepomp, zijn deze open plekken te vinden. Mecanoo heeft hier in principe niets mee te maken omdat dit de keuze van de TU Delft is.” Het Mekelpark begint bij de Centrale Bibliotheek en eindigt bij het Sport- en Cultuurcentrum. Deze keuze betekent het buitensluiten van de faculteiten Scheikunde en Bouwkunde aan de Julianalaan. De reden dat het park niet verder doorgezet wordt, heeft te maken met de bereikbaarheid van gebouwen als de Aula en de autoweg die langs de Aula om de campus heen gaat. Wanneer deze weg afgesloten zou worden voor de uitbreiding van het Mekelpark, wordt een groot gedeelte onbereikbaar en minder
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
21
toegankelijk voor de doorstroom van mobiliteit.
bouwwerken kunnen door studenten zelf
vele Mikadopaden zullen de trambaan kruisen
Het grid en de huisstijl van lantaarnpalen en
gemaakt worden. “Net als het Stylospaviljoen,
waardoor de veiligheid en de rust in het park in
masten zullen wel doorgezet worden zodat
dat is neergezet als studentenproject. Er kunnen
het geding komt. “Het omgaan met een tram
deze faculteiten wel als TU wijk herkend zullen
meerdere paviljoens komen waar winkeltjes,
door het park is zeker een uitdaging. Enerzijds
worden. Helaas voor deze faculteiten kunnen
boekenwinkels en studieruimte in kunnen. Er is
brengt het veel mensen naar je park toe,
zij niet genieten van het directe uitzicht op de
ruimte voor, maar er moet ook vraag naar zijn.”
anderzijds vormt het een grote barrière.” De
groene zone.
Een nadelig effect van het naar buiten halen van
oplossing die Mecanoo hiervoor heeft gekozen
de faciliteiten die in de gebouwen zitten, kan het
is een snelheidslimiet van dertig kilometer per
De brand en de sloop van Bouwkunde heeft
leeglopen van de gebouwen zijn. Een oplossing
uur. Er komen drie haltes op tactische locaties
een groot negatief effect op de kracht van het
die hiervoor is bedacht, is het plaatsen van de
voor de faculteiten. Daarnaast komen er bij de
ontwerp van het Mekelpark. Op dit moment
faciliteiten in de plinten van de gebouwen.
oversteekpunten hekjes voor de veiligheid van
ligt er een grasmat op de plek waar voorheen
“Civiele Techniek krijgt een nieuwe plint waar
de voetganger en fietser.
Bouwkunde stond. Hierdoor is het Mekelpark
zulke faciliteiten in geplaatst kunnen worden.
incompleet en uit evenwicht. Het oude
Bijvoorbeeld een restaurantje dat van binnen
De Nieuwe Delft en Mikadopaden zijn speciaal
Bouwkundeterrein wordt ingesloten door het
te bereiken is, maar tevens een terras in het
voor de voetgangers op de campus. Voor de
Platanenbos en het Bouwpark. Het Bouwpark
Mekelpark heeft. Of er daadwerkelijk faciliteiten
fietsers zijn de strakke, al bestaande fietspaden,
zou een ontmoetingsplek worden voor de
in de plint geplaatst zullen worden is de vraag.
aan de zijkant van het park. Nadelig van dit
studenten van Bouwkunde en Civiele Techniek.
Vanuit onze optiek zou dat erg goed voor het
bestaande fietspad is, dat tussen fietspad en
Hier is ruimte voor de bouw van paviljoens en
park zijn.”
voetpad de lantaarnpalen geplaatst staan.
het doen van testen. Naast het vervallen van de
“We hebben erg veel commentaar gehad op
functie van dit park zijn beide themaparken uit
En het vervoer?
de veiligheid van de fietser omwille van de
visueel evenwicht door de opengevallen ruimte
Dat Mecanoo de opdracht kreeg een ontwerp
lantaarnpalen, echter kost het verplaatsen van
van het oude Bouwkundeterrein. De afslag van
te maken voor het Mekelpark hing mede
de lantaarnpalenreeks, ook al is het maar een
de Nieuwe Delft richting het Bouwpark ligt er
samen met de komst van de trambaan. De
paar meter, een klein fortuin. Er is afgewogen
verlaten bij en wordt sporadisch gebruikt. Voor
bereikbaarheid van de campus wordt een
wat belangrijker is, het omleggen van het redelijk
de levendigheid van dit deel van het park zou
stuk groter. “Een voordeel van de trambaan
goed werkende fietspad of een significante
het terugkomen van Bouwkunde of een ander
in het park is het ontstaan van levendigheid.”
verhoging van de begroting. Uiteindelijk is dus
groot bouwwerk erg belangrijk zijn.
Echter klinkt een tram in een park waar men
besloten het fietspad te laten zoals het is en
kan lezen, mediteren en sporten enigszins
hierom te ontwerpen.“ Wat tevens opvallend
In het park is ruimte voor verschillende
tegenstrijdig. Dat het park lineair is, belemmert
aan de shortcuts is, is dat deze op voetgangers
kunstwerken en paviljoens gemaakt. Deze
tevens de rust in het park. De Nieuwe Delft en
en niet op fietsers gericht zijn, en dat terwijl studenten altijd de fiets pakken. Duidelijk is dat geprobeerd is het fietsen onprettig te maken door in het pad de stenen af te wisselen met kiezels. “We hebben erg geworsteld met de fietsers. Studenten fietsen altijd en je kunt ze ook heel moeilijk weren. Zelfs niet met hekjes. Zolang er een rolstoeler doorheen kan, kan er ook een fietser doorheen. Als oplossing hebben we bij een aantal paden een trap toegevoegd. Voor de rolstoeltoegankelijkheid hebben we zelfs iemand uitgenodigd in een rolstoel, om ons hierbij te assisteren.” Om te voorkomen dat auto’s en fietsers kunnen afsnijden via de Nieuwe Delft en de Mikadopaden, zijn grote keien geplaatst. In het DO ontwerp zijn enkele keien te vinden, terwijl in de uitvoering blijkt dat er meer keien geplaatst zijn. De keien hadden eerst dan ook enkel een autowerend doel, terwijl deze nu ook fietsers moeten weren. Dat
22
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Bouwpark
Hart van het Park Platanenbos
Sportplein
IO-plein
er behalve de paden aan de zijkant van het park
genaamd wadi’s. Wadi’s zijn ondergrondse
in leven bleven. Hier hebben we van geleerd dat
en de oversteekplaats aan het begin en eind en
grindkoffers die het overtollige water bij hevige
als je de tijd, moeite en het geld erin stopt om
voor Civiele Techniek geen fietspaden zijn, leek
regenval opvangen zodat water kan infiltreren
bomen te redden, je de bomen op een zichtbare
in eerste instantie weinig voor alle fietsers van
in de grond. Omdat bij de uitvoer bleek dat
locatie moet verplanten. Daarnaast zijn helaas
de TU. “Studenten moeten het Mekelpark leren
deze wadi’s niet voldoende waren, zijn er extra
een heleboel bomen gestorven omdat ze in
kennen, waar ze het beste kunnen oversteken
afvoerbuizen (drains) aangelegd aan de zijkant
natte kleigrond waren geplaatst, waar deze
en welke route het makkelijkste is. “ En daar
van het park die uitkomen in de sloten naast de
bomen niet tegen konden.”
heeft Mecanoo ook weer een sterk punt, want
faculteiten. “Bij de aanleg van het park had het
wil je overal fietsers op een plek waar relaxen,
net gevroren waardoor de grond niets aankon.
Af g e l o p e n zo m e r we rd h e t M e ke lp ar k
lezen, mediteren en discussiëren één van de
Het regende heel hard en omdat er ook nog geen
officieel geopend. Van de verschijning van de
hoofddoelen is?
gras lag, spoelde alle aarde weg. Het is moeilijk
trambaan is nog weinig te zien, behalve een
te berekenen hoe de bodemgesteldheid is en
ruimtereservering. Ondertussen wordt er nog
Het Mekelpark is duidelijk meer gericht op
hoeveel deze bij een piekafvoer aankan. Omdat
steeds gebouwd aan het Mekelpark. De bomen
voetgangers, fietsers en openbaar vervoer dan
dit uiteindelijk dus niet voldoende bleek, is er
beginnen te groeien en in de lente zullen de
gemotoriseerd verkeer. De automobilist wordt
een extra afvoerbuis ondergronds langs de rand
bloembollen op komen. Als het weer zich er
geweerd en kan enkel de faculteiten bereiken
van het park aangelegd.”
straks beter voor leent, kan ik me voorstellen
door om de campus heen te rijden en daar te
dat het een prettige plek is om te lunchen en
parkeren. Door deze drastische verandering
In het park is een grote hoeveelheid groen
te wandelen. Toch jammer dat Bouwkunde
staan de gebouwen niet langer met de voet
aangelegd; in totaal komen er duizend bomen te
haar wortels niet meer aan de Mekelweg heeft
aan de parkeerplaats, maar worden vanuit de
staan. “Het is bijna niet meer voor te stellen hoe
liggen.//
parksfeer benaderd. Opvallend is dat er bij
de Mekelweg vroeger was. De meeste studenten
modernere projecten vaker auto’s worden
hebben het Mekelpark in aanbouw gezien
Dit artikel is geschreven op basis van een
geweerd in het centrum van het project.
en hebben dus meegemaakt hoe het gebied
interview dat plaatsvond op 3 februari 2010,
Bij het project Spoorzone Delft zal de trein
qua routing en sfeer veranderde.” Er is veel
tussen pantheon// en Anne Marie van der Weide,
ondergronds gaan zodat erboven tevens ruimte
commentaar geweest op de grote hoeveelheid
Landschapsarchitecte bij Mecanoo architecten
is voor een lineair park. Het openbaar vervoer
bomen die gekapt werden bij de bouw van het
bv. A. van der Weide is in 2005 betrokken geraakt
zal ook hier een belangrijk thema zijn. Waar de
park. Deze bomen stonden in het tracé van
met de uitwerking van het ontwerp van het
auto’s zo veel mogelijk uit het zicht gehouden
de tram of kwamen niet uit met de paden in
Mekelpark.
worden, mag de tram door het hart van het
het park. Ook hadden een heleboel bomen de
park rijden.
iepziekte, waardoor ze wel gekapt moesten worden. “We hebben heel erg ons best gedaan
Moeder Natuur
om de gezonde bomen te verplanten. Dit was de
Al is het bij zware regenval niet direct te merken,
verantwoordelijkheid van Arcades. De bomen
er is veel nagedacht over de waterafvoer in het
werden naar een minder zichtbare locatie
park. Tegenover de hoge heuvels liggen kuilen,
verplaatst, waardoor mensen niet wisten dat ze
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Bronnen > Interview Anne Marie van der Weide, 3 februari 2010 > Definitief Ontwerp Mekelpark, Mecanoo architecten bv, 12 juli 2006 > afbeeldingen door Mecanoo architecten > foto’s Mekelweg 1969: Fotografische Dienst TU Delft
23
De Haagse Hogeschool in Delft won onlangs de NET-trofee voor het meest duurzame schoolgebouw van Nederland. Tijd voor een gesprek met de architect van dit gebouw, Syb van Breda.
de Haagse Hogeschool Quirijn Petersen
Ir. Syb van Breda
Wanneer kwam Royal Haskoning erbij?
De Haagse Hogeschool in Delft won onlangs
gekocht waar nog een oud gebouw stond van
de NET-trofee voor het meest duurzame
Materiaalkunde dat echt niet meer mee kon.
schoolgebouw van Nederland. Architect Syb
Vervolgens is er een plan geformuleerd. De
De installatieadviseur was als eerste aan boord.
van Breda, ontwierp dit gebouw toen hij nog in
meeste opleidingen die de Haagse Hogeschool
Die hebben samen met de opdrachtgever het
dienst was van Royal Haskoning. Tegenwoordig
doet in Delft zitten in de installatietechniek. Je
programma van eisen opgesteld. Vervolgens is er
heeft hij een eigen bureau, SybvanBreda&Co.
zou kunnen zeggen de installatieadviseurs van
pas nagedacht over: wat voor een gebouw hoort
Tijd voor een gesprek over de ontwikkeling
de toekomst worden daar opgeleid. En als het
daar dan bij. Toen kwam er een selectie, in het
van dit gebouw en de duurzaamheid in het
ergens in duurzaamheid in gebouwen moet
voorjaar van 2005. Een Europese aanbesteding.
algemeen.
gebeuren dan zit hem dat wel in die installaties.
Dan heb je eerst een voorselectie waarop
Dus zegt de Haagse Hogeschool we zullen en
dertig, veertig bureaus zich inschrijven en
De Haagse Hogeschool in Delft is een fusie
we moeten een heel erg duurzaam gebouw
dan moet je laten zien dat je ervaring hebt
tussen de TH Rijswijk en de Haagse Hogeschool.
maken. Want je kunt toch moeilijk de mensen
met onderwijsgebouwen en dat je iets doet
Sinds 2002 zijn er al mensen bezig om deze
die je er in opleid zelf in een rammelig gebouw
in de duurzaamheids sfeer. Toen hebben we
fusie mogelijk te maken. Waarom was deze
neerzetten. Je moet ze stimuleren tot nieuwe
een schetsplan gemaakt. En dat schetsplan zit
fusie nodig?
ontdekkingen
eigenlijk wel heel erg in de buurt van hetgeen dat er nu staat. Toch ook weer niet hoor, er zijn
Die fusie is ontstaan doordat de Technische Hogeschool in Rijswijk steeds minder studenten kreeg. Het technisch onderwijs in Nederland was sowieso al een hele lange tijd minder populair aan het worden, zowel in Delft als op de HBO opleiding. Je zag een afname van het aantal studenten en dat is zorgelijk natuurlijk. De TH Rijswijk heeft zich ook tientallen jaren
“Ik geloof zeker dat een heleboel ‘slimmeriken’ op dit moment op de duurzaamheids wagen springen omdat het nu even hot is en het de hoogste tijd is om daar iets aan te doen.”
essentie is wel: een drietal vleugels, een heel laag gebouw, licht naar binnen brengen via atria en veel glas in de gevel. Dat zat al in het eerste schetsplan en wat er nu staat lijkt er sprekend op. Het belangrijkste verschil met het schetsplan was dat we van twee verdiepingen uitgingen en vier vleugels, waardoor we het complete terrein in een keer in gebruik zouden
lang nadrukkelijk van de TU willen scheiden; wij zijn een andere opleiding en zitten ook
Het streven was ook daadwerkelijk om het
nemen. Maar we hebben die vierde vleugel laten
ergens anders. Maar toen het aantal studenten
meest duurzame schoolgebouw te bouwen?
vervallen en vervolgens die verspreid over de anderen en daardoor kunnen we in de toekomst
dermate drastisch afnam was het tijd om samen te gaan werken, eigenlijk ook beter dan gewoon
Gaandeweg is dat gaan heten: we gaan het
uitbreiden. Dat is een belangrijke flexibiliteit die
je eigen ding doen. Rijswijk is toch een ietwat
meest duurzame schoolgebouw van Nederland
je wilt hebben.
ongelukkige locatie, tussen de grote stad Den
maken. In het begin was het: jongens we
Haag in en het grote instituut Delft: van twee
willen wel een heel erg duurzaam gebouw. En
Het gebouw heeft de NET trofee gewonnen
kanten werden ze leeg getrokken. Toen is er
vervolgens ga je zeggen, zeker als het ontwerp
voor het meest duurzame schoolgebouw
een beleid geformuleerd waarin zowel InHolland
goed gaat, weet je wat: we gaan van duurzaam
van Nederland. Volgens het juryrapport is
als de Haagse Hogeschool, dus twee grote HBO
naar het meest duurzame. Dat heeft er ook in
binnen het ontwerp rekening gehouden met
instellingen, faculteiten zijn gaan openen op het
geresulteerd dat nu het gebouw open is een
toekomstige duurzame ontwikkelingen. Kan
campus terrein. Samen sterk was het idee. Door
enorme toestroom van studenten is. Want het
je daar voorbeelden van geven?
gewoon met z’n allen bij elkaar te gaan zitten
is ‘hot’ zo’n duurzaam gebouw, het is op de
kan je ook een hele goede doorstroom krijgen
campus van de TU, het is nieuw, het trekt aan.
In het NET trofee rapport is die uitbreiding
van HBO naar WO en de andere kant op. Dat is de
Het is ontzettend aantrekkelijk ontworpen:
van een extra vleugel geeneens in beeld.
basis van het idee geweest om naar Delft gaan.
er zijn 35% meer inschrijvingen dan het jaar
Het gaat die NET trofee mensen vooral om
En daar moest natuurlijk een nieuw gebouw
daarvoor.
energie maatregelen. Waar zij op doelen is een brandstofcel. Nu wordt het gebouw nog
voor komen. Ze hebben dus een stuk terrein
24
altijd wel dingen die anders worden. Maar de
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
25
gedeeltelijk met fossiele brandstoffen gestookt
er een plotselinge toename van de hoeveelheid
genomen door iedere keer weer goedkope en
en vooral ook gekoeld in de zomer. Dit gebouw is
CO2 is, betekent dat dat er veel mensen in de
slechte nieuwbouw. Als het er eenmaal staat
voorbereid op het plaatsen van de brandstofcel.
ruimte zijn. Dan wordt er via dat systeem extra
gaat dat nooit meer weg. Eenmaal in gebruik
Een brandstofcel draait op waterstof, dus daar
lucht toegevoerd. Als het systeem merkt dat
genomen is het klaar met de natuur. Dat vind ik
heb je geen fossiele brandstoffen meer voor
er geen CO2 wordt geproduceerd, gaat de
heel erg. Dus ben ik een ontzettende liefhebber
nodig. De technieken bestaan al heel lang, maar
ventilatie zo goed als uit.
van in de stad bouwen, het herontwikkelen
zijn nog onbetaalbaar voor een onderwijsbudget
ieder keer weer van die stad. Het pand dat
en er zit nog altijd een risico aan en dat is
Er lijkt een trend te zijn dat duurzaamheid
de ene eeuw een kantoor is kan de volgende
dat waterstof een nogal ontvlambare stof
alleen mee doet als het de ontwerper uit
eeuw een huis zijn, een hoerenkast worden,
is. Het is op dit moment dus nog niet veilig
komt. Heeft duurzaamheid inderdaad geen
een restaurant. Sinds de tweede wereld oorlog
genoeg en te duur om het te installeren.
vaste plek?
kunnen we dat eigenlijk niet meer in Nederland.
Daarom is het nog niet gedaan. Maar je kunt
We bouwen alleen nog maar mono: het is of
het later zonder al te veel moeite aansluiten.
Ik geloof zeker dat een heleboel ‘slimmeriken’
een flat of het zijn rijtjeswoningen of het is een
(Noot SvB: Dat geldt overigens ook voor
op dit moment op de duurzaamheids wagen
kantorenpark bij het Sloterdijk-West station,
een eventuele toekomstige bio diesel
springen omdat het nu even hot is en het de
waar nu honderd duizenden vierkante meters
installatie met warmte-krachtkoppeling.)
hoogste tijd is om daar iets aan te doen. En als
leeg staan omdat er geen hond meer in zo’n
je jezelf een klein labeltje kunt opplakken dan is
kantoorwoestijn wil werken. En terecht.
Het fijnmazige regelsysteem Octalix is een
dat alvast mooi meegenomen. Dus ja ik denk dat
van de duurzame toepassingen in dit gebouw.
er een heleboel mensen zich jarenlang geen zak
Is dat de reden dat duurzaamheid nu zo ‘hot’
Dit is een vrij nieuw systeem. Wat doet het
van duurzaamheid aantrokken en nu plotseling
is?
precies?
om het hardst roepen dat ze er mee bezig zijn. Maar ik vind zelf dat het bij mij helemaal niet
Het ‘hotte’ van duurzaamheid op dit moment is
Het is nieuw in die zin dat het een samenvoeging
zo is. Ik ben er ook al heel erg lang mee bezig.
in mijn ogen het energieverhaal. Dat we bang
is van allerlei bestaande technieken. Het
Al sinds 1995. Projecten die toentertijd ook al
zijn dat de energie onbetaalbaar wordt. Dat
systeem Octalix is, net als het gebouw in zijn
doordrenkt waren van de gedachte van ‘het
de aarde steeds opwarmt. Het CO2 verhaal.
geheel, als zodanig niet zo uniek en innovatief,
hergebruiken van een oud gebouw, dat is goed,
Dat is wat in de beleving van de gemiddelde
het is geen ‘rocketscience’. Je voegt allemaal
dat is uiteindelijk goed voor de mensheid’. En
burger duurzaam is. Maar het grootste deel
bestaande technieken samen op een nieuwe
dat is echte duurzaamheid. Het gaat niet om je
van de belasting op de aarde zit gewoon in
manier, waardoor het resultaat veel beter is.
energiegebruik een klein beetje te verminderen
die gebouwen. Wist je dat het 40% is van de
Dat is een low-tech benadering die denk ik bij
of ergens een labeltje te scoren. Het gaat er om
vervuiling op de wereld? Veertig procent heeft
uitstek geschikt is voor dit soort gebouwen. Het
zo integraal mogelijk na te denken over het
te maken met de bouwindustrie op de een of
meet van alles. Het meet vochtigheid, het meet
verminderen van de belasting op de aarde. Zo
andere manier. Er is ontzettend veel te halen
beweging in de ruimte en het meet het CO2
breed is het. Al die steden op de wereld breiden
in die markt. De overheid zet niets voor niets
gehalte. Het is een snuffelaar als het ware. Als
maar uit, er wordt steeds meer land in beslag
nu zo zwaar in op die zonne-energie die dan vooral voor de woningbouw geschikt moet zijn. Duurzaamheid is een onwaarschijnlijk moeilijk en breed veel koppig monster, maar ik denk dat een hele grote factor zit in energie. Je beschrijft het gebouw als een groundscraper, een maatpak op het grensvlak van het universiteitsterrein en een woonwijk. Wat bedoel je met een maatpak op een grensvlak? Het is een maatpak om dat het een heel speciaal gebouw is voor een opdrachtgever en voor een heel specifiek doel. Ik denk dat het heel lastig is om, als de Haagse Hogeschool hieruit gaat, er iets heel anders van te maken. Ook al zal je dat wel heel graag willen en is dat ook een van de belangrijke eisen die je aan moderne
26
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
architectuur moet stellen. Dat kan het ook wel
De term groundscraper komt vaker voor in
tussen in. Slechte tarra is als het alleen maar
hoor, maar het is toch heel specifiek gemaakt
beschrijvingen van je gebouwen.
een gang is, maar het wordt interessant als er
voor die techniekopleidingen van de Haagse Hogeschool. Gaat dat dan niet in tegen de flexibiliteit?
pleintjes ontstaan. Je zou kunnen zeggen dat Groundscrapers vind ik bijna een uitgangspunt
het gebouw een stad is, met straten, pleinen en
voor mijn gebouwen. Ik vind dat absoluut
huizen. De huizen zijn al die lokalen, de straten
belangrijk: hoe lager hoe beter. Terwijl ik
zijn de gangen. En daar gebeurt dus van alles.
tegelijkertijd een ontzettende liefhebber van
We hebben ook heel bewust in het gebouw een
Niet echt. Hoe absoluut moet flexibel zijn, wil
New York ben. Ik kan als architectuurliefhebber
publieke kant gemaakt, waar alles groot en open
je het flexibel noemen. Het is een heel flexibel
ontzettend genieten van hoogbouw. Maar ik
is en multifunctioneel. En de andere kant is meer
gebouw omdat er nauwelijks kolommen
vind wolkenkrabbers van binnen eigenlijk hele
privaat, daar kom je in een concentratiegebied.
zijn, er zijn hele grote vloervelden, enorme
vervelende gebouwen. Met een groundscraper
Daar gaat het om leren en rust. In de publieke
overspanningen. Je kunt het gebouw dus
ontmoet je nog andere mensen, je kunt
kant is veel meer röring.
eenvoudig opnieuw indelen. Scheidingswanden
bruggen maken, je kunt atria maken. Het is
zijn heel makkelijk te verplaatsen. Om de 1,8
veel interessanter. En je maakt ook veel lichtere
Zijn in de gedachte van die röring de
meter is er een installatiegrid voor lucht, water
gebouwen.
kolommen aan de voorzijde zo schots en scheef geplaatst?
en elektra. Dus als je wilt kun je de indeling van het gebouw continu veranderen. Het is 3,6
Zijn balustrades in een schoolgebouw een
meter hoog van vloer tot vloer, dus als je wilt
must? Een plek waarvan je andere mensen
Die schots en scheef geplaatste kolommen
kun je er ook in gaan wonen. Maar het is een
kunt zien…
doen een aantal dingen. In de eerste plaats
maatpak om dat er allemaal specifieke ruimtes
zorgen ze ervoor dat dit mooie grote voorterrein
en bouwkundige voorzieningen zijn gemaakt
Zien en gezien worden is in een school leuk.
niet gevuld wordt met parkerende auto’s,
waardoor speciaal die technische opleidingen er
Misschien niet in elk type, maar in verreweg het
bestelbusjes enzovoort. Het wordt op een hele
in kunnen. Wat betreft het grensvlak van de TU
merendeel van de gebouwen is het een prima
vanzelfsprekende manier voorkomen, want je
en de woonwijk: het gebouw is een ‘cornerstone’.
middel om architectuur te laten helpen om
kunt er niet doorheen. Het is ook een overgang
De TU is min of meer een vierkant en dit is een
mensen met elkaar contact te laten leggen.
naar de natuur, want er staan hele mooie bomen. Die prachtige kastanjes aan de Jaffalaan. Het
van de hoeken van het vierkant tegenover echt een hele mooie woonwijk. Daar is de campus
Daar hoort dan ook veel open ruimte bij?
echt klaar, daar ga je over naar een ander stuk
gebouw is juist heel strak en rationalistisch en dit overdekte plein is een overgangsgebied; het
Delft. De campus heeft geen hek er omheen,
Jazeker. Er moet meer zijn dan alleen maar
is niet binnen en het is niet buiten. Je zit niet
maar toch kun je direct voelen dat je opeens
gangen. Natuurlijk zijn er gangen nodig, het is
meer echt op straat, maar je bent ook nog niet
op het TU terrein bent en er weer van af bent.
uiteindelijk gewoon een functioneel gebouw.
binnen in het gebouw. We wilden laten zien dat
Dit gebouw staat uitgesproken op zo’n hoek en
Maar je moet op strategische plekken in het
daar een overgangsgebied is tussen binnen en
heeft met zijn enorme ingang eigenlijk een soort
‘tarra’ iets laten ontstaan. Het bruto is het totaal
buiten.//
voorportaal van de hele TU tot effect.
oppervlak en het netto zijn de ruimtes die echt functioneel zijn; tarra is het gebied daar
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
27
Een geboren en getogen Delftenaar. Een man met liefde voor zijn stad. Een stad die hij in zijn leven nooit heeft verruild voor een ander. Hier creëerde hij het stadsgezicht van zijn Delft. Een beeld van de Hollandse 17e eeuwse handelstad; een beeld wereldwijd geroemd om zijn finesse.
Vermeer: de Sfinx van Delft Marije Ruigrok
Geen ander individu wist zo’n bekend beeld
produceerde. Slechts twee van de bewaard
daken links vooraan stonden ooit in de huidige
van Delft te scheppen als Johannes Vermeer.
gebleven schilderijen zijn stadsgezichten;
Kethelstraat, het straatje waar de Zuidwal nu
Met het schilderen van ‘Gezicht op Delft’ rond
‘Straatje van Delft’ en ‘Gezicht op Delft’.
parallel aan loopt.
kunstkaart zetten. Internationaal beter bekend
‘Gezicht op Delft’ representeert de stad in de 17e
Onderzoeken en vergelijkingen met oude
als ‘View of Delft’ behoort het schilderij tot ’s
eeuw. De toeschouwer bekijkt de stad vanuit het
kaarten hebben bewezen dat de gebouwen
werelds mooiste en bekendste stadsgezichten.
zuiden; op de voorgrond de haven, daarachter
op de voorstelling in overeenstemming met de
de stadmuren met stadspoorten en daarachter
werkelijkheid zeer accuraat gepositioneerd zijn.
Deze (internationale) belangstelling voor
de contouren van Delft. De donkere wolkenlucht
Om dit te berkeiken heeft Vermeer vermoedelijk
Vermeers werk is niet altijd vanzelfsprekend
en de afgesneden oever onderin de voorstelling
een camera obscura gebruikt, een voorloper van
geweest. Na Vermeers dood in 1675 werd
vormen een soort kader waar we het 17e eeuwse
de foto camera. Dit optische instrument
zijn werk lange tijd ondergewaardeerd. Pas
Delft door bekijken.
1660 zou Vermeer het stadsgezicht op de wereld
halverwege de 19e eeuw werd het werk van
werd veelal door kunstschilders als hulpmiddel gebruikt omdat de te wensen voorstelling in het
de Delftse schilder herontdekt door de Franse
We zien in het midden de Schiedamse Poort
criticus Thore Burger.
en rechts de Rotterdamse Poort met zijn twee
apparaat geprojecteerd kon worden. Kunsthistorici gingen er hierdoor lange tijd vanuit
“ a superb and most unusual landscape that captures the attention of every visitor and powerfully impresses artists and connoisseurs. It is the view of a town, with a quay, old gatehouses, buildings in a great variety of styles of architecture, garden walls, trees, and, in the foreground, a canal and a strip of land with several figures. The brilliance of the light, the intensity of the color, the solidity of the paint in certain parts produce an effect that is both very real and nevertheless original.”
dat Vermeer een zeer realistische weergave van de 17e eeuwse werkelijkheid gaf in zijn geroemde stadsgezicht. De setting misschien net wat mystieker door de buitengewone sereniteit van de haven en het bijzondere morgenlicht op de stad, maar over het geheel gezien lijkt het schilderij topografisch bijzonder correct. Echter, uit vergelijkingen met historische kaarten en technische onderzoeken van het schilderij zelf is gebleken dat Vermeer subtiel
Thore Burger over ‘Gezicht op Delft’, 1860
gerommeld heeft met de werkelijkheid en wat kleine toevoegingen heeft gemaakt om het
28
Burger wijdde een monografie aan Vermeers
torentjes. De poort rechts op het schilderij
beeld te manipuleren tot de voorstelling zoals
werk waarin hij lof uitte over de kwaliteit
is dus niet de huidige Oostpoort vlakbij de
wij die nu kennen. Vermeer heeft het stadszicht
waarmee Vermeer het alledaagse zo bijzonder
Julianalaan. Het associëren van de Oostpoort
vrijer geïnterpreteerd dan aanvankelijk werd
mooi en intrigerend kon weergeven. De
met de poort op Vermeers schilderij is een veel
aangenomen.
burgerlijke taferelen van Vermeer en zijn relatief
gemaakte fout bij toeristen, en zelfs sommige
losse stijl van schilderen stonden lijnrecht
Delftenaren denken ‘hun’ Oostpoort op het
Het realistische voorkomen van het schilderij
tegenover de door Burger sterk bekritiseerde
schilderij te zien. Het werd allemaal wel erg
komt niet alleen voort uit de herkenbare
religieuze en mythologische voorstellingen in
verwarrend toen een ANWB boekje van een
stadsvormen, maar ook door de realistische
de Franse schilderkunst van zijn tijd. Burger zag
paar jaar geleden de Oospoort beschreef als
weergave van texturen. Verrassend mengde hij
Vermeer als een miskend genie en doopte de
de poort op het stadsgezicht van Vermeer.
om dit effect te bereiken natuurlijke materialen
mysti schilder uit de 17e eeuw om tot ‘de Sfinx
Waar in iedergeval geen verwarring over
met verf. Dit is een techniek die voor de tijd van
van Delft’. In de 19e eeuw ontstond er zelfs een
kan bestaan is dat we in het midden van de
Vermeer als bijzonder inventief wordt ervaren.
ware jacht op Vermeers schilderijen. Echter, het
Rotterdamse Poort en de Schiedamse Poort de
De toepassing van kleur en textuur op het
oeuvre van de schilder was niet groot aangezien
Nieuwe kerk zien afgebeeld; glorieus badend
schilderij is echter hier en daar niet realistisch,
hij maar zo’n veertig tot zestig schilderijen
in de volle ochtendzon. De huisjes met de rode
maar naar eigen interpretatie van de schilder
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Gezicht op Delft, Ca 1660-1661 , 98.5 x 117.5 cm Koninklijk kabinet van schilderijen Mauritshuis, Den Haag
aangebracht. Ook de lichtinval op het schilderij
veranderen van de topografie maakt duidelijk
samen. In zijn schilderijen manipuleerde hij
en de weerkaatsing van de gebouwen in het
dat het imiteren van de werkelijkheid- in
de buitenwereld en maakte er verbluffend
water is niet waarheidsgetrouw.
tegenstelling tot de meeste 17e kunstschilders-
geloofwaardige beelden van. Maar let op: wij
Ook is de scene opmerkelijk rustig voor de
niet Vermeers voornaamste doel was. Vermeers
zien niet wat Vermeer zag, maar wat hij ons wil
functie die de haven in de Gouden eeuw
doel was om het beeld te transformeren tot een
laten zien.//
uitoefenende als handelsstad. Schilderde hij
kunstwerk.
de haven in de vroege zondagmorgen? In ieder geval heeft hij de haven niet zonder reden in
Al deze kleine manipulaties maakte het schilderij
zo’n rustige staat weergegeven. Zijn doel was
voor velen tot het ‘betoverende’ stadsgezicht uit
om de toeschouwer te intrigeren met de sfeer
de Nederlandse kunstgeschiedenis. De lichtval,
van de aanblik op de stad Delft.
de schaduwen, de kleine bewegingen van de mensen en activiteiten op straat: Vermeer zag
Het toepassen van bepaalde schildertechnieken,
het allemaal met een uitzonderlijk scherpe
compositorische verstoringen en het subtiel
blik. In zijn atelier bracht hij al die observaties
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
bronnen > Vermeercentrum Delft > Mauritshuis Den Haag > www.johannesvermeer.info > afbeelding; Royal Dutch Library, copyright by Mauritshuis.
29
Delft groeit uit van nijverheidsstad van allure naar kennisstad met internationale bekendheid.
van handelsstad naar kennisstad Eka Hintaran
“Die zingende stad met haar machtige torens�,
steden op strategisch gunstige punten. Zoals
bij elkaar te horen, slechts door de Markt van
zo noemt de in Delft geboren schrijver Aart
Dordrecht, de grote concurrent van Delft, die
elkaar gescheiden. Deze twee iconen hebben
van der Leeuw zijn geboorteplaats. Aart van
gelegen is aan een kruispunt van belangrijke
nog steeds een dominerende positie in het
der Leeuw is naast Vermeer, Fabritius, van
water wegen. Op die manier ontstonden
stadsbeeld van Delft. Zij dateren, zij het niet
Leeuwenhoek en Hugo de Groot een van de
ook steden als Amsterdam, Rotterdam en
in de huidige vorm, uit midden dertiende en
vele kunstenaars die uit Delft afkomstig zijn. Niet
Gouda, gelegen op de grens van wijd open
veertiende eeuw. In de Oude Kerk liggen diverse
alleen vroeger werd de stad geroemd om haar
watergebied en binnenwater. Een algemeen
beroemdheden uit de vaderlandse geschiedenis
prachtige binnenstad, haar machtige torens van
geaccepteerde theorie, is dat de graven van
begraven, onder andere Piet Heyn, Maerten
de Oude en de Nieuwe Kerk, haar bruggetjes,
Holland verantwoordelijk zouden zijn voor het
Tromp en Johannes Vermeer. In de Nieuwe
poortjes en monumentale gevels. Ook vandaag
ontstaan van de stad Delft. De oude vroonhoeve,
Kerk ligt het praalgraf van Willem van Oranje
de dag wordt men nog steeds getroffen door
een kruising tussen een boerderij en kasteel van
en onder de kerk bevindt zich de grafkelder van
zoveel oude schoonheid. Het is een manifestatie
de graven van Holland, zou daarbij een sleutelrol
het Koninklijk Huis. In de middeleeuwen werd
van een rijk verleden, en in onze tijd aangevuld
gespeeld hebben. Van daaruit werd, onder het
ook het grachtenstelsel verder uitgebreid en
met sprekende iconen van vandaag zoals de
verband van de Hof van Delft, de ontginning
werden er in Delft vele kloosters en kapellen
bibliotheek van de Technische Universiteit.
van het gebied geleid. De grafelijke vroonhoeve
gebouwd.
Geen wonder dus dat de stadsbestuurders van
werd als voorganger van de stad langzamerhand
vroeger en nu streven naar behoud en herstel
het centrum van het omliggende land. Het is
In de vijftiende eeuw woonden ongeveer 6500
van het vele schoon en karakteristiek dat de
onzeker wanneer dit grafelijk vroonhof gesticht
mensen in Delft. Daarmee was Delft, na Haarlem
stad rijk is.
is, zeer waarschijnlijk rond 1076 door Godfriend
en Dordrecht, de derde stad van Holland. Het
van Lotharingen. Rondom dit kasteel ontstond
kleine stadje groeide uit tot een machtige
Over het ontstaan van Delft is veel geschreven
een woongemeenschap, die de eerste vaart, de
handelsplaats: Delftse kooplieden vond men op
en geredetwist. Volgens veler mening zouden
Delf, groef. Evenwijdig aan deze vaart, werd een
alle Europese markten en haar exportindustrie
graven van Holland verantwoordelijk zijn
tweede vaart gegraven, de Nieuwe Delf, en ook
verkreeg een internationaal karakter. Eenmaal
voor het ontstaan van de stad. Opgravingen bij de Oude Kerk getuigen volgens anderen echter van oorsprong in de Romeinse tijd.
In de vijftiende eeuw werd Delft met haar 6500 inwoners, na Haarlem en Dordrecht de derde stad van Holland.
Het benedenstuk van de toren van de Oude Kerk zou namelijk een restant zijn van een
hier ontstond een gemeenschap. De Hollandse
was het zelfs gelukt de leiding te nemen in
van de twee oude Romeinse wachttorens.
Graaf Willem II gaf deze woongemeenschap aan
de landspolitiek en Delft brak daarmee de
Het hart van de stad wordt gevormd door de
de Nieuwe Delft in 1246 stadsrechten. In 1268
economische macht van de eerste stad van
drie grachten: de Oude Delft, de Nieuwe Delft,
kreeg ook het deel aan de westkant van de Oude
Holland, Dordrecht.
parallel gelegen aan de Oude Delft (Koornmarkt,
Delft stadsrechten. Rond die tijd werd ook het
Voorstraat) en de derde gracht, gelegen
graafschap Holland in politiek en economisch
Delft stond bekend om haar bier, boter en laken.
waar nu de Verwersdijk en de Voldersgracht
opzicht op de kaart gezet. Echter was Dordrecht
Door zijn ligging tussen het land is Delft de
gelegen zijn. Zoals in vele Nederlandse steden
toen voorlopig de enige stad van betekenis,
aangewezen marktplaats voor zuivelproducten.
het geval is, zijn ook de Delftse grachten een
de overige steden ontplooiden pas een kleine
Deze en andere producten hebben een grote
voortzetting van de polderverkaveling van
eeuw later.
bijdrage geleverd aan de groei van de stad. Zo wordt Delft circa 1350 de grootste stad
landelijke oorsprong. Deze drie grachten, het
30
hart van de stad, is tevens het begin van de
Tijdens de Middeleeuwen is het grootse en
van oppervlakte van Holland. De bloei van
oude Delftse historie. De vraag is waarom hier
indrukwekkende stadssilhouet bepaald door
brouwerijen en lakennijverheid zorgde voor
ooit, gelegen tussen weilanden en sloten, ver
de komst van de torens en de gebouwen van
veel werkgelegenheid. Door deze groei van
van de kust en natuurlijke waterwegen, een
de Oude en de Nieuwe kerk. Hoewel zij ruim een
Delft tot levendige nijverheidsstad van allure,
stad is gesticht. In die tijd stichtte men namelijk
eeuw na elkaar zijn gebouwd, lijken de kerken
werd de waterweg die door Schie en Delftse
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Vliet werd gevormd steeds belangrijker voor de
en luxe goederen ook veel Chinees porselein
stedelijke samenleving. Voor de deelname van
in Nederland. De Delftenaren probeerden al
Delft aan de internationale handelsverkeer is de
gauw dit porselein na te maken waardoor het
verbetering van de Delftse Schie en de aanleg
wereldberoemde Delfts blauw is ontstaan.
van een eigen haven aan de Maas (Delfshaven, 1389) een belangrijke factor geweest.
In 1842 richt koning Willem II in Delft de “Koninklijke Academie ter opleiding van
In het begin van de zestiende eeuw zou Delft, de
burgerlijke ingenieurs’ op. Daaruit ontstond
derde stad in het graafschap Holland, ongeveer
de latere Polytechnische school te Delft die in
12.000 inwoners tellen. De economische situatie
1905 de Technische Hogeschool is geworden.
in die jaren ging achteruit: de perspectieven voor
Tegenwoordig kennen wij deze als de Technische
de bierbrouwerijen en de lakenhandel waren
Universiteit Delft.
zeer somber. Dit kwam door de toenemende concurrentie en het opkomende kapitalisme in
Inmiddels is Delft uitgegroeid tot een stad
de zestiende eeuw. Daarnaast werd Delft in 1536
met ruim 96.000 inwoners waarvan er 15.000
zwaar getroffen door een stadsbrand , welke een
studenten zijn. De voormalige derde stad van
groot gedeelte van de stad verwoestte, en door
Holland staat tegenwoordig op de kaart als
de pestepidemie die het jaar daarop hard toe
stad van de kennis en technologie. Wie van
slaat. Door deze rampen is het grootste gedeelte
Rotterdam per trein Delft nadert ziet de hoge
van de bevolking gevlucht naar andere plaatsen,
flatgebouwen verrijzen die hier een geheel
of om het leven gekomen. Maar als prins Willem
nieuw ultramodern Delft te voorschijn roepen.
van Oranje in Delft komt wonen, bloeit de stad
Wie vanuit Den Haag of Leiden komt, aanschouwt
weer op. Van 1572 af heeft Willem van Oranje,
het indrukwekkende DSM gist terrein ten
met lange tussenpozen van afwezigheid, te
noorden van de stad. Delft wil zich profileren
Delft gewoond tot aan zijn gewelddadige dood
als kennisstad met haar kennisintensieve
op 10 juli 1584. Delft wordt door Willem van
productie (DSM) en dienstverlening (TU Delft,
Oranje, en vooral door zijn laatste levensfase
TNO) en de aanwezigheid van de Technische
en levenseinde, niet voor niets de Prinsenstad
Universiteit. Ten zuiden van de historische
genoemd.
binnenstad ligt de moderne TU wijk, een fraaie
Dit ‘s Delft, de derde stadt, vermakelijk gelegen, Die overvloeit van volck, van neering, en van zegen. Een stadt daer welvaart is en die haar leckere bieren Met grote menichte door Neerland kan vertieren. (Anoniem)
Delft met de drie grachten
De voormalige derde stad van Holland staat tegenwoordig op de kaart als stad van de kennis, technologie en innovatie. In de zeventiende eeuw breken gouden tijden
verzameling van indrukwekkende en moderne
aan voor Delft. De Verenigde Oost-Indische
gebouwen. Groots van opzet, geconcentreerd
Compagnie vestigt zich in Delft en in 1639 volgt
maar toch ruim, met uitschieters als de aula en
ook de West-Indische Compagnie. Door de
de universiteitsbibliotheek, is de TU Delft in
komst van deze compagnieën ontstaat er weer
menig opzicht een voorbeeld op internationaal
een bloeiende handel in Delft. Tevens was de
niveau van wat in onze tijd een universiteit zou
VOC in die tijd voor Delft de grootste werkgever.
moeten zijn. Door deze unieke combinatie van
De bloeitijd van de Kamer van Delft vond plaats
rijke historie en hoogwaardige technologie,
tussen 1670 en midden 18e eeuw. De Oost-
weet vandaag de dag nog menig mens van
Indië vaarders importeerden naast specerijen
buiten Delft onze mooie stad te vinden.//
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Willem van Oranje zette Delft definitief op de kaart als de Prinsenstad
31
advertorial//
Nederland heeft als uitdaging: Uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 30% verminderen ten opzichte van 1990. De oplossing: Energiebesparing in bestaande woningen en andere gebouwen.
het kenniscentrum voor daken A&T Dakadvies
Een bewoner/beheerder van een slecht
Veiligheid
geïsoleerde woning of gebouw ontvangt
Het is een feit is dat er in Europa, bijna dagelijks,
maandelijks/jaarlijks een te hoge
een werknemer overlijdt door een val.
energierekening, omdat de geproduceerde warmte niet goed wordt vastgehouden door
In de gebruikersfase van een woning of gebouw,
het object. Warmte kan via verschillende
komt het regelmatig voor dat er werkzaamheden
wegen uit de woning of gebouw ontsnappen,
op het dak uitgevoerd moeten worden,
via vloeren, wanden, ramen of het dak. Een
bijvoorbeeld bij het plegen van onderhoud
oplossing voor dit probleem is het traceren van
of voor de toepassing van zonnepanelen.
de ontsnappingswegen van energie.
Veilig werken tijdens de uitvoering van deze werk zaamheden is noodzakelijk. Er moet
A&T Save-Up® Systeem
Thermografische metingen voor gebouwen
voorkomen worden dat medewerkers zich
inspecties
onveilig voelen en mogelijk gewond kunnen
Sinds kort is het mogelijk om warmtelekken op
raken. Veiligheid in de bouw is daarom een
te sporen door middel van een nieuwe techniek;
zeer belangrijk onderwerp. Om deze veiligheid
thermografie. Thermografie is een meetmethode
te waarborgen is er door A&T Dakadvies in
waarbij de temperatuur van een object in
samenwerking met Dakspecialist Dapan een
kaart wordt gebracht middels fotografie. Een
uniek en universeel valbeveiligingssysteem
camera welke registreert via infrarood en is
ontwikkeld; A&T Save-Up® Systeem.
uitgerust met een detector voor het analyseren
bevestiging A&T Save-Up® Systeem
van golflengte, geeft precies aan waar de
Het systeem zit zo goed als onzichtbaar
problemen liggen en richt de aandacht direct
verwerkt in het platte - of pannendak door een
op de juiste plekken. Hiermee kan vastgesteld
afdekkapje in de kleur van het dak. Iemand kan
worden waar er energieverlies optreedt.
zich, zodra er dakwerkzaamheden uitgevoerd
Deze vorm van opsporing is tijdbesparend en
moeten worden, eenvoudig aan het systeem
nauwkeurig. Door middel van de foto’s kan er
vastkoppelen. Mocht zich de situatie voordoen
vervolgens een adviesrapport worden opgesteld
dat deze aangekoppelde persoon wegglijdt
waarin aanbevelingen worden gegeven over
tijdens werkzaamheden, dan wordt door het
mogelijke aanpassingen van het gebouw
systeem een fatale val voorkomen.//
of woning. Te denken aan, spouwisolatie, vloerisolatie, isolatieglas, kunststof kozijnen en
Voor verdere informatie betreffende daken kunt u
natuurlijk dakisolatie. Uiteindelijk wordt door
terecht op onze website.
deze aanpassingen het energierendement van de woning of gebouw verbeterd en de energiekosten gedrukt. Een onafhankelijk dakenadviesbureau, welke A&T Dakadvies houdt zich sinds heden ook
professionele bouwpartijen een vakkundig
bezig met deze techniek en heeft daarvoor een
advies kan bieden voor het totale bouwdeel
thermografische camera in haar bezet, welke
dak.
de lekken visueel weergeeft en daarmee het
Postadres: Postbus 4, 6584 ZG Molenhoek Bezoekadres: Steiger 8, Malden Telefoon: 024 – 358 49 24 Website: www.aentdakadvies.nl / www.save-up.nl E-mail: mail@aentdakadvies.nl
onzichtbare zichtbaar maakt. thermografie
32
s t y l o s // D e l f t // a d v e r t o r i a l
Afstudeerproject voor Urbanism – studio Urban Regeneration “Cemetery for the city: creating an urban cemetery for the city of Maassluis”
innovatie in begraafplaatsontwerp Jesper Moonen
Een achterhaald idee
rustplaatsen zijn verwijderd van de drukte van
hele stad en zijn toekomst. Hiermee kunnen we
De begraafplaats: één van de meer aparte
de stad en vormen een eigen, unieke wereld.
een achterhaald idee van de begraafplaats achter
fenom enen in de Wes t- Europ es e s t ad.
Echter, helaas vertaalt het beleid ten aanzien van
ons laten en kan deze (weer) als volwaardige
Soms is het een plek met veel expressie,
nieuwe begraafplaatsen zich in veel gevallen
openbare ruimte in de stad functioneren, in
uitlopend van een bijna serene stilte (de
ook naar de keuze voor een tweederangs locatie
plaats van ruimtelijk en functioneel uitgesloten
militaire bosbegraafplaats in Loenen) tot
buiten de stad: weliswaar goed bereikbaar
te worden van de stedelijke netwerken.
het macabere beeld van over woekerde
met de auto, maar niet voor voetgangers en
grafstenen (Groenesteeg in Leiden) tot juist een
fietsers uit de stad. Dit soort projecten komen
Alternatieve invalshoeken
overweldigende grandeur (Dudok’s ontwerp
regelmatig voort uit ruimtegebrek op de
In een tijd waarin ruimte schaars is, is het wellicht
voor het Hilversumse Zuiderhof). Voor velen
bestaande begraafplaats en zorgen daarmee
niet onverstandig na te denken over het gebruik
een emotionele plek om te komen, maar
voor een hoge noodzaak om zo snel mogelijk
van de grond die voor begraafplaatsen wordt gereserveerd. Zonder de privacy van bezoekers
De begraafplaats is dan ook een plek die primair dient voor het begraven van en rouwen om onze dierbaren. Dit vraagt om een bepaalde mate van privacy en respect voor de bezoekers.
te schenden zijn er zeker andere gebruiksvormen die goed aansluiten op de kwaliteiten van een begraafplaats. Multifunctionaliteit heeft de potentie om de begraafplaats meer te laten zijn dan een rustplaats. De landschappelijke
verrassend veel mensen geven aan geïntrigeerd
nieuwe begraafgrond te vinden. Met een niet
kwaliteiten zijn bijvoorbeeld zeer geschikt
en geboeid te zijn door deze speciale plekjes in
al te hoog budget en weinig tijd zal er dan
voor fiets- en wandelrecreatie. Ook kleine en
onze steden. Toch is er iets vreemds aan de hand
snel een nieuwe begraafplaats gereed moeten
rustigere functies zoals een café aan het water
met veel begraafplaatsen. Probeer bijvoorbeeld
worden gemaakt op een locatie waar niemand
of een visplek, gaan goed samen met het meer
maar eens de vier begraafplaatsen in Delft te
veel bezwaar tegen zal maken. Maassluis is
ingetogen karakter dat bij een begraafplaats
noemen: Jaffa (naast onze faculteit) lukt nog
zo’n gemeente waar voor 2012 een nieuwe
past. Daarnaast zorgt de extra activiteit voor
goed, de rooms-katholieke begraafplaats naast
begraafplaats nodig is. De gekozen locatie is een
een betere sociale controle.
de Sebastiaansbrug wordt al lastiger. Maar wie
weinig inspirerend stuk grond aan de rand van
heeft ooit van de redelijk grote begraafplaats
de stad, langs een drukke weg, naast kassen en
De gemiddelde Nederlandse begraafplaats is
Iepenhof ten zuiden van de Delftse Hout
een sportveld. De visie van Maassluis voorziet
er één met weinig toegangen, meestal slechts
gehoord? Of van de kleine Joodse begraafplaats
bovendien slechts in begraafgrond tot 2050,
één. Het maakt de begraafplaats daarmee
ten oosten van het centrum (in Vrijenban)?
waarna hetzelfde probleem om ruimte opnieuw
tot een doelgerichte bestemming, in plaats
Net zoals deze begraafplaatsen maken in veel
zal verschijnen.
van een bestemming waar geïnteresseerde passanten in hun dagelijkse bewegingspatronen
steden de begraafplaatsen geen deel uit van de bewuste beleving van de stadsgebruiker.
Het ontwerpvoorstel in dit project is daarom
langs kunnen komen. De locatie bevindt zich
Waar andere openbare ruimtes als parken
een reactie op het beleid van gemeentes als
meestal ook op plekken die maken dat de
en pleinen vaak goed bereikbaar zijn en een
Maassluis. Het tracht zichtbaar te maken waarin
begraafplaats niet makkelijk toegankelijk is
duidelijke relatie aangaan met hun omgeving, is dit bij de begraafplaats te vaak niet het geval. De begraafplaats is dan ook een plek die primair dient voor het begraven van en rouwen om
Hiermee kunnen we een achterhaald idee van de begraafplaats achter ons laten en kan deze (weer) als volwaardige openbare ruimte in de stad functioneren.
onze dierbaren. Dit vraagt om een bepaalde mate van privacy en respect voor de bezoekers.
de ideeën van Maassluis en andere gemeentes
voor stadsgebruikers. Enige overlap tussen
Het ‘onzichtbare’ karakter van de gemiddelde
te kort schieten en wat de alternatieven zijn
de nieuwe begraafplaatsroutes en bestaande
Nederlandse begraafplaats lijkt dan ook een
voor een begraafplaats die zowel een waardige
fiets- en voetgangers is daarom een interessant
gunstige eigenschap. De groene en stille
rustplaats is als een gunstig effect heeft op de
alternatief, waarbij de begraafplaats deel wordt
s t y l o s // D e l f t // f r e e l a n c e
33
van een groter geheel van netwerken in de stad.
aan de beleving van de stad te leveren. Deze
loopt die het geheel bij elkaar brengt. De privacy
Om een begraafplaats toegankelijk te maken
locatie is ook veel geschikter voor andere typen
wordt gewaarborgd door het hoogteverschil
voor een bredere doelgroep moet deze dus
invulling als een begraafplaats, zoals functies
tussen deze hoofdroute en de hoger gelegen
wel gekoppeld worden aan zoveel mogelijk
die gebaat zijn bij een goed bereikbaarheid en
grafvelden. Drie grasbeklede ‘vizieren’ van
netwerken van de stad. Een afgelegen locatie met
goedkope grond buiten de stad zonder opsmuk.
zeker 70 meter breed verbinden het dijklichaam
één toegangsweg voldoet niet. Vergeleken met
Na allerlei overwegingen is er daarom gekozen
met de stad erachter en maken het zicht
de bekende oplossing voor een begraafplaats
voor een begraafplaats gelegen op de dijk langs
richting de Maas mogelijk. Omdat de Maas en
buiten de stad moet een goede locatiekeuze aan
de Maas. Deze locatie kijkt niet alleen mooi uit
de dijk als ruimtelijke elementen van zichzelf al sterk genoeg zijn, benadrukt het plan deze
Gecombineerd met de grote oppervlakte en het prestigieuze uiterlijk is het plan vergeleken met een gemiddelde begraafplaats duurder en ingewikkelder.
elementen. Het laagste deel van het plan is zo gemaakt dat dit 50 keer per jaar kan overstromen, waardoor de eb-en-vloedbeweging van de Maas geaccentueerd wordt en in plaats van de
een aantal voorwaarden voldoen. Zoals gezegd
over de Maas (met in de verte de waterwerken),
fietsroute langs de rivier alternatieve paden
houdt dit in: een goede toegankelijkheid voor de
maar ligt ook naast station Maassluis-West
in het plan gebruikt moeten worden. Door de
stadsgebruiker, koppeling met stadsnetwerken
en vlak naast een locatie die in de toekomst
open structuur is het ontwerp niet langer meer
en de mogelijkheid tot het toevoegen van
de potentie heeft zich te ontwikkelen tot een
te karakteriseren als één geïsoleerd afzonderlijk
andere kleinschalige vormen van gebruik. De
tweede stadscentrum van de stad. Interessant
element, maar is een groter totaal ontstaan,
locatiekeuze is echter complexer dan het zoeken
daarnaast is het feit dat, ondanks de naam van
op een soortgelijke manier zoals stadsdelen
naar een locatie die aan deze voorwaarden
de stad, de Maas amper zichtbaar is vanuit
worden gedefinieerd. Behalve de begraafplaats
voldoet. Bekeken over het gehele stadsbeleid
de stad en het beeld van de rivier weinig
zijn er woningen toegevoegd, is er aansluiting
moet een oordeel worden gedaan over de
terugkomt in de stadsbeleving. De Maas en
gezocht met de aangrenzende industrie, zijn er
prioriteit van een begraafplaats ten opzichte
de dijk zijn de belangrijkste landschappelijke
fietsroutes voor recreanten en is er plek voor
van andere gebruiksvormen: de waarde van
elementen in de omgeving van de stad, maar
verschillende kleinere gebruiksvormen. Door
bepaalde locaties voor een heel scala aan allerlei
worden niet op die manier zichtbaar gemaakt.
de flexibele opzet van het plan kan het gebied
functie-invullingen moet worden overwogen.
Dit is dan ook een belangrijke overweging
daarnaast in de toekomst dynamisch worden
Een ideale locatie voor een begraafplaats kan
geweest in de locatiekeuze en de uitwerking
aangepast naargelang de variatie in vraag en
bijvoorbeeld evengoed een ideale locatie zijn
van het ontwerp. In tegenstelling tot functies
aanbod in de stad naar bepaalde gewenste
voor een meer cruciale toevoeging aan de stad,
als industrie of huisvesting kan door middel
(maar missende) functies.
zoals een nieuw stadscentrum.
van een begraafplaats veel meer een open en toegankelijke visuele en functionele structuur
Eén van de ambities voor de innovatieve
Tijdens dit afstudeerproject is voor het
behouden worden, waardoor het als een
begraafplaats was het meer permanent maken
ontwerpvoorstel voor een nieuwe Maassluise
soort ‘brug’ kan functioneren in plaats van als
dan gebruikelijk is. Er is daarom gekozen voor
begraafplaats dit proces van locatiekeuze ook
‘afstopper’ (waardoor de Maas definitief uit het
het aanbrengen van nieuwe lagen iedere 48
doorlopen. De locatie die de gemeente op het
zicht van de stad gehouden zou worden).
jaar op elke heuvel, zodat de heuvels geleidelijk
oog heeft, buiten de stad en naast een grote weg,
34
aan groeien en een steeds markanter beeld
is niet alleen weinig ideaal wanneer het gaat om
Bijdrage aan de stad
gaan vormen. Al worden oude graven niet
het maken van een inspirerende begraafplaats
Het uiteindelijke ontwerp bestaat uit vier
meer bezoekbaar; zij worden in ieder geval
die innovatief is door een wezenlijke bijdrage
grafheuvels, waar door het midden een route
niet geruimd, maar blijven bestaan en zo
s t y l o s // D e l f t // f r e e l a n c e
wordt als het ware een sociaal historisch
Begraafplaats van de toekomst
archief van de stad bewaard, in plaats van elke
In dit afstudeerproject is de begraafplaats
paar decennia uitgewist. De keuze voor een
een betekenisvolle plaats in én van de stad
meer permanente begraafplaats maakt het
geworden, die als volwaardige openbare ruimte
tot een lange-termijnproject, in tegenstelling
iets toevoegt aan het beeld van de stad. Dit zijn
tot de kortetermijnvisie van de gemeente.
niet alleen de landschappelijke kwaliteiten en
Gecombineerd met de grote oppervlakte en
een waardige en blijvende rustplaats. Het is ook
het prestigieuze uiterlijk is het plan vergeleken
het terugbrengen van het beeld van de Maas
met een gemiddelde begraafplaats duurder
(het meest kenmerkende landschapselement
en een ingewikkelder project om te bouwen.
van de stad) naar Maassluis en de bijdrage
Hier is echter rekening mee gehouden op twee
aan het netwerk van openbare ruimtes in de
manieren. Om toch snel een begraafplaats
stad. Niet alleen voor Maassluis, maar in het
gereed te kunnen hebben wordt allereerst het
algemeen kan er een goede stap worden
plan gefaseerd aangelegd, startend met één
gezet met betrekking tot de begraafplaats
heuvel om vervolgens geleidelijk aan de andere
van de toekomst wanneer we achterhaalde
drie te kunnen bouwen. Hierdoor is het plan in de
opvattingen vervangen door een innovatieve
beginfase financieel en logistiek te overzien. Ten
en ruimdenkende kijk. Dat betekent niet het
tweede zorgt de multifunctionele indeling van
opofferen van privacy of expressie, maar
het plan voor inkomsten die de begraafplaats
kan wel betekenen dat de begraafplaats
volgens het beleid van de gemeente niet kent.
naast zijn oorspronkelijke waarden ook een
Woningen en kleine functies geven ‘snel geld’ en
bredere betekenis krijgt, belang heeft voor de
het prestigieuze uiterlijk van het totaalplan geeft
stadsgebruiker en een positieve impuls geeft
een meerwaarde aan de hele stad, waardoor
aan het imago van de stad.//
2024
op lange termijn de stad als geheel hiervan kan 2276
profiteren. 2024
2276
s t y l o s // D e l f t // f r e e l a n c e
35
IO studiolab and BK hyperbody combine forces
interactive environments Joris Hoogeboom
3 groups, 21 students, 2 faculties and countless
While lounging is not so explicitly defined,
would all make a small and simple, but working
hours. That’s what the students of the minor
interactive is a bit more clear, meaning an
prototype of a most basic interaction. The
Interactive Environments were facing at the
interchange or dialogue between two objects.
combined small interactions of all these simple
beginning of this minor. The goal: creating an
For example, humans interact with each other
creatures would start to resemble interaction
interactive lounge with an interdisciplinary group
all the time, but also through various interfaces.
that we might perceive as intelligent.
of 7 students. And when I mean interdisciplinary,
Although interactive should not be confused
I mean at least 4 different faculties per group.
with reactive, which has it’s own merits, but is
Each of the groups acted like a small design
Needless to say this can be quite uncanny when
limited to a previous trigger.
company; add a hint of competition and you
starting out. As a way of getting to know each
36
have a perfect recipe. Since each of the groups
other and acquiring a taste for what we were
This defining of what lounging means and what
is so different and unique, each of them has their
going to produce we headed out to Linz to
interactivity can mean in a spatial setting was
own definition of what lounging means and this
attend the ARS Electronica festival.
an important part of the first section of this
is reflected in the final 1:1 prototype.
Now you might wonder what exactly an
minor. Besides developing these basic notions
The trinity: ODYSSEY, GEN and sCAPE.
interactive lounge is supposed to be. If you
the students were also getting acquainted with
look at the two words that this definition
the practical and experiential sides of making
consists of separately, you might find that is
interaction. This was done by making quick
this is quite a broad term. Lounge being a place
prototypes, which could be improved with each
where people lounge, a form of leisure, or as
revision. Some of them were purely experiential,
TheFreeDictionary tells us:
while others were intended for getting to
lounge(lounj)
know the electronics. Integrated approaches
1. To move or act in a lazy, relaxed way;
followed when Ruairy Glynn did a workshop on
2. To pass time idly: lounged in Venice till June.
performative ecologies. This meant groups of 3
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Review the design and building process @ http://www.hyperbodyblog.com/20091M/
ODYSSEY
GEN
sCAPE
The concept of this group is formed by the
The premise of GEN is adaptability in a functional
Like the name suggests, this group focuses their
definition of lounging as trying to get away
and experiential sense. Lounging is defined as
lounge experience on the escaping from reality
from the drag of everyday life. The answer to
being widely interpretable and as such it offers
by offering something interesting for the user.
this drag comes in the form of a parallel universe
a platform for a changing program. This lounge
A strong development strategy followed by
in which people can be amazed by things so
enters a dialogue between its spatial form and the
this group is that of ecologies, interaction by
out of the ordinary they are reinvigorated. This
users’ requirements. Think of it as a micro public
numbers in a system. The way that this has been
is achieved in several ways, one of them is the
space within a building, ambiently facilitating
realised is by creating a lightweight hexagonal
cloth enclosure which makes you physically
social interaction. It consists of a couple of
shell which acts as a habitat for a network of
cut off from the environment. This cloth is
spatial components that can be thought of as
little creatures called LEDworks. These so called
held in place by a superstructure of triangles.
the organs of this organism. When you see the
LEDworks are tetrahedral structures made out
These triangles are aluminum pipes which are
lounge in the distance, the first thing that you
of 4 joined beercups with magnets at the ends
connected in a flexible manner using tire parts.
will notice is how it orientates itself towards the
and lights inside. When left alone they will start
When you enter this enclosure you send off a
users, open or closed. One of the components
to pulse a bit within a colour space. Picking it
message to the place where you walk, activating
is the bendable leaf, which together with the
up shows a reaction in the form of increased
a ripple. This ripple is the main driving force
static structure can either make a cosy inside or
brightness. As soon as you couple these light-
behind this lounge. The ripple is shown in the
a complete openness. Inside this structure the
emitting creatures they will start a discussion
floor itself, showing waves travelling outwards
eyes of this organism are located, this is where
about which colour they will both acquire. This
from you, until they reach the wall where they
it tracks the amount of people inside versus
is also visually expressed by showing which
travel upwards to activate changes in the flexible
outside, an important parameter in determining
colours they are considering, which seems
superstructure. Waves collide with the central
it’s own succesfulness. When entering, one can
to end in a compromise of their individual
column, charging it visually, until the maximum
see a dynamic landscape, ranging from floor to
colours. Because they are standalone devices,
has been reached, at which point it shuts off the
chest height and everything in between. Each of
they are especially flexible and new behaviours
movement and changes colour.
the units of this dynamic floor will try to maintain
are still being discovered as we speak. Though
the most attractive position, measuring when
being standalone makes them dependable on
users sit down and what they like. This is done
the shell, which it needs for charging, a sort of
using a kudos economy, in which the units are
symbiosis.//
awarded kudos for seated time, which they can spend to stay in an attractive position.
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
37
Twee bouwko’s lieten vertrouwd Delft een half jaar achter zich en ontdekten het studentenleven in respectievelijk Lund in Zweden en Istanbul in Turkije .
story abroad Ellemieke van Vliet Nooit gedacht dat ik abroad zou gaan. Toch ging
zijn, just enough. Je nek uitsteken wordt niet
op deze faculteit. Ondanks dat ze vakanties
ik. Opweg naar Lund in zuid Zweden, alleen. Op
geapprecieerd, wees maar gewoon standaard,
kennen, is er een wil om te werken, door
een maandagavond in het vliegtuig. Weg uit mijn
dan ben je al gek genoeg. Wat ook z’n voordelen
studenten en docenten, doordeweeks en in
veilige leven in Nederland waar ik altijd iedereen
heeft; op straat is bijna iedereen in zwart/wit/
het weekend, dag en nacht. Samen wordt er
kende, wist waar ik wilde dansen en wist hoe alles
grijs wat een zeer geordend en ruimtegevend
naar uitgekeken wat de mogelijkheden en
in elkaar zat. Ik wist sinds zojuist waar Lund op
beeld geeft.
potencieelen van elk project kunnen zijn en hoe
onze aardbol lag, hoorde dat zweedse mensen
dat tentoongesteld kan worden aan de wereld.
afstandelijk behoorden te zijn, de Lundse winters
Het woord ‘eindpresentatie’ kennen ze niet, na
donker. Niemand kon me vertellen hoe Lund werkelijk was of zou zijn.. Ik kan dat nu. Ik heb er gestudeerd, gedanst, gefeest, fika’s (coffeedate/ break) gehouden, geleerd, gereist, gegeten,
Langzaam, heel langzaam leer je ze kennen; de Zweden.
gedronken, gelachen en bovenal geleefd.
elke presentatie is er nog zoveel interessants te ontwerpen en uit te denken, dat je eigenlijk nooit zou kunnen stoppen. Toch kom er een einde aan het semester en aan alle kleine projecten die elkaar zonder
38
Langzaam, heel langzaam leer je ze kennen, de
Dit alles is in grote tegenstrijd met de faculteit
pauze hebben opgevolgd. Met drie keer zoveel
Zweden, hun manier van werken, sociale regels,
Architectuur in Lund, behalve dat de standaard
werkuren als normaal, een reis naar het Hoge
eten en daten (zelfs dit is een fika!). De zweedse
in beide gevallen mooi is en hoog ligt. De
Noorde/Oslo/Berlijn/Kopenhagen en een hoop
mensen weten te leven met meer extremen;
mensen lijken er afstandelijk, er zijn er niet veel,
fijne herinneringen keer ik terug naar Nederland;
lange, donkere dagen worden gevuld met
dus toch ken je elkaar. Het is een mix van mensen
om in dit nu vreemde en toch ook oude bekende
glögg, kaarslicht en gezelligheid. Toch mengen
die over de hele wereld hebben gewoond
Nederland gewoon verder te studeren.//
ze alles met water; ze willen allen ‘lagom’
en gewerkt en die met elkaar samenwerken
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
Marije Ruigrok Istanbul is een gigantische, dynamische stad die
Weer geconcentreerd op mijn werk merk ik
straatverkopers komt me al tegemoet. Ik
altijd leeft, waar altijd dingen gebeuren, en waar
niet dat ik al een tijdje een gluurder heb... voor
ben aan de late kant en haast me door de
je je nooit hoeft te vervelen. En zo verassend als
ik het weet springt hij vanuit het raam op mijn
hectiek van het plein. De parapluverkopers zijn
elke dag het leven in de stad is, zo verassend
bureau!
vandaag nergens te bekennen, het zijn nu de
is hier ook het weer. Vorige week kwam het
schreeuwende stemmen van de simit*- mais-
water nog met bakken uit de hemel wat de
‘Allah, Allah, Allaaaah!’ Ik spring van schrik op
en kastanjeverkopers die overheersen. Het
steile en smalle straatjes in klotsende riviertjes
en gooi mijn stoel om waarop mijn indringer
meest irritante geluidmakende en kruipende
deed veranderen; een irrigatie systeem is ver
ook begint te krijsen. Hij springt van het bureau,
speelgoed is weer uitgestald op kleedjes en
te zoeken in deze chaotische, dichtbevolkte
en kruipt weg. Terwijl deze onuitgenodigde
wordt gedemonstreerd. Uitkijken dat je niet
metropool. Maar na dagen van wind, kou
gast zich brutaalweg gaat zitten schoonlikken
over een schreeuwende superman of jankend
en regen doet vandaag- begin januari, de
onder mijn bureau, staar ik perplex naar de
speelgoedkatje struikelt. De politie houdt zoals
temperatuur aangenaam lenteachtig aan.
zwerfkat vanaf de andere kant van mijn kamer.
altijd een oogje in het zeil. Reizigers proberen
Hoe krijg ik die kat weer een raam uit van twee
hun eigen weg te banen door de massa.
Omdat Istanbul op heuvels is gebouwd zijn
meter hoog? In geen geval wilde ik het beest
Heelhuids bereik ik de andere kant van het plein
er vaak grote niveauverschillen in de voor- en
oppakken, bang voor de turkse kattenziekte of
na vijf taxi’s te hebben afgeslagen, twee keer
achterzijde van de appartementgebouwen.
een paar bloederige indianen strepen op m’n
met mijn maquette tegen iemand opgebotst
Ook het appartement waar ik in woon kent dit
gezicht. De witte pluizenbol blijkt ook geen
te zijn én een simit als snelle hap te hebben
typische fenomeen. De achterzijde met balkon
aanstalten te maken om te vertrekken. Hij zit
gescoord. Een paar minuten later sta ik voor
ligt op drie hoog, terwijl mijn kamer aan de
daar best. M’n huisgenootjes komen op mijn
de monumentale architectuurfaculeit achter
voorzijde van het apartement grotendeels
gejammer af en met z’n drieën weten we het
het Taksim Park: mijn dag op de Istanbul Teknik
onder maaiveld ligt. De vensterbank van de
dier onze lange gang op te jagen en uiteindelijk
Univeristesi is about to start!//
hoge ramen in mijn kamer liggen op gelijke
de deur uit te zetten; het trappenhuis van het
hoogte met de straat. Geen Bosporus uitzicht
appartementencomplex in.
*Typisch Turks sesam broodje in de vorm van een krans.
vanaf mijn kamer helaas. Ik zie de voeten van passanten, het boodschappenmandje dat een
Zuchtend kijk ik naar mijn schets waar nu
van de bovenbuufs op de grond laat zakken
kattenpootjes op staan afgedrukt, let’s do it
zodat de groenteboer haar bestelling erin kan
again… Ik maak een nieuwe schets en zie dan
doen, straatkatten, of een garbage collector
dat het tijd is om te gaan. Ik grabbel snel mijn
op zoek naar waardevol afval dat elke dag op
spullen bij elkaar en verlaat het huis. De kat
straat wordt gezet (en ook elke dag op de een of
is niet meer in het appartementencomplex
andere manier weer keurig verdwijnt).
te bekennen, die heeft zijn weg terug naar het harde Istanbulse straatleven vast weer
Wanneer ik gedachteloos doorww het hoge
gevonden…
raam staar en geniet van mijn Turkish kavhebreak, merk ik dat het toch wel erg warm is in
Met mijn maquette onder mijn arm en een tas
mijn kamer. De stand van de CV kun je hier niet
op m’n rug ga ik op weg naar de universiteit. Dat
zelf regelen en dus staat de verwarming met dit
Istanbul op heuvels is gebouwd zal ik ook nu
lenteweer gezellig te loeien. Dit in combinatie
weer weten. Mijn jas is eigenlijk veel te dik voor
met de hoge werkspirit van voor de koffiepauze
klimmen met deze temperaturen. Ik trek hem
doet me realiseren dat het toch wel aangenaam
daarom uit halverwege de steile trap die uitkomt
zou zijn om even een raampje open te zetten
op Taksim Square, ook wel: ‘T he square’. Het
voor een briesje frisse lucht (althans, voor zover
bekende geluid van toeterende taxi’s, ronkende
de lucht fris is in Istanbul...)
bussen, hordes met mensen en schreeuwende
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
39
This is a recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is a collection of mixed media hints (books, web-pages), that you won’t find on your tutor’s literature list!
get inspired Joris Hoogeboom
iPhone Architecture www.makayama.com/architecture.html //play Find the most well known buildings whereever you are, you might find a few hidden gems you weren’t aware of.
CandyFab
Celebrating Mistakes
www.candyfab.org
www.tomwrigglesworth.com
//play
//art
“The revolution will be caramelized”
A critical twist on the HB pencil, don’t be
they say at candyfab. Build your own 3d
afraid of the blank page.
printer from the open source plans and get to realise some sweet 3d designs of your own.
GoogleEarthHacks www.gearthhacks.com //play The first thing you do when making a new design is looking up the place in google earth/maps. Get more milage out of your googling experience with these interesting finds. You can even visit historic sites from the comfort of your chair.
40
s t y l o s // D e l f t // a l g e m e e n
agenda Up to you ‘Up to You’ brengt het werk van architect Yona Friedman (1923), ontwerper Thomas Lommée (1979) en kunstenaar Navid Nuur (1976) samen. Heel bewust zetten zij in hun werk aspecten als tijd en toeval in. De opening werd geschiedt door Mels Crouwel.
Nooit gebouwd Naast de huidige en de verwoeste vooroorlogse stad bestaat een gedroomd Rotterdam van nooit gerealiseerde plannen en gebouwen. Een interactieve maquette daagt de bezoeker uit een eigen visie op Rotterdam te geven.
TransNatural Transnatural laat de interessantste pogingen uit kunst, design en wetenschap zien om technologie met de natuur te laten versmelten. Een kijkje in een rijke en nieuwe wereld met transnatuurlijke architectuur, installaties, games en meer.
Light+Building 2010 De Light + Building in Frankfurt is ‘s werelds meest vooraanstaande vakbeurs en ontmoetingsplaats op het gebied van architectuur en (ge) bouwtechnologie. Ontdek hier de laatste trends en innovaties op gebied van verlichting en gebouwautomatisering.
31 jan - 28 mrt locatie // Stroom Den Haag openingstijden // wo - zo van 12 - 17 site // www.stroom.nl
08 dec - 22 aug locatie // Schielandshuis Rotterdam openingstijden // di - zo van 11 - 17 site // www.historischmuseumrotterdam.nl
19 feb - 19 mrt locatie // de Verdieping/ Trouw Amsterdam openingstijden // wo - zo van 14 - 20 site // www.multiplexart.nl
11 apr - 16 apr locatie // Messe Frankfurt openingstijden // 9 - 18 site // light-building.messefrankfurt.com
Lezingenreeks zintuigen
maart 2010
Wat is de invloed van je zintuigen op de waarneming van architectuur? In de lezingen reeks gaan we langs de zintuigen Zien, Horen, Voelen en Ruiken. Met lezingen van o.a. DP6, Cepezed en lichtarchitectuurbureau Berlux .
locatie // faculteit Bouwkunde
BkBeats Contest Op 4 maart organiseert Stylos de BkBeats contest 2010. Speel jij in een band of ben je DJ en denk je dat goed genoeg bent om te kunnen spelen op BkBeats 2010? Schrijf je dan in! Toegang gratis.
openingstijden // 12:45 - 13:45 site // www.stylos.nl
4 maart 2010 locatie // Speakers Delft tijd // 21.00 - 01.00 site // www.stylos.nl