SCANDINAVIE Stylos grote reis
24 juli - 13 augustus 2008
STYLOS
GROTE REIS ‘08
VOORWOORD Voor je ligt de reisgids die je de komende weken zal helpen probleemloos door de steden van de verschillende landen te reizen. De reisgids is zorgvuldig samengesteld en heeft een heldere opzet gekregen zodat jullie gemakkelijk de benodigde informatie kunnen vinden over welke wandelingen we gaan maken, de gebouwen die we gaan bezoeken en over de taal van de verschillende landen waar we doorheen zullen reizen. Naast het georganiseerde programma zijn er in de meeste steden nog veel meer interessante gebouwen, pleinen en parken te zien. Een aantal daarvan hebben wij voor jullie in kaart gebracht, zodat jullie deze alsnog kunnen bezoeken op de vrije dagdelen die in elke stad zijn ingepland. We hopen dat je deze studiereis als een geweldige ervaring zullen zien en dat je veel mooie ideĂŤn opdoen voor nieuwe ontwerpen.
STYLOS
Een fijne reis! Bart van den Broek Voorzitter Grote reis commissie -3-
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹
COLOFON Deze reisgids is gemaakt ter ondersteuning van de Stylos Grote Reis naar Scandinavie, georganiseerd door D.B.S.G. Stylos. Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht ter behartiging van de studieen studentenbelangen van studenten aan de faculteit Bouwkunde aan de TU Delft. D.B.S.G. Stylos, kab 1.01 Faculteit Bouwkunde Berlageweg 1 2628 CR Delft t. 015 2783697 f. 015 2783059
De Reisgids is samengesteld door de Stylos Grote Reis Commissie: Jan-Pieter Bos Bart van den Broek Eva Dubbelboer Koen Kegel Jimmy Verhoeven Speciale dank gaat uit naar: Wiro Boomstra Paul Kuitenbrouwer Jos de Krieger Akkelies van Nes Joos van Nes Halie Zahn Oplage 40 exemplaren Delft Juli 2008
info@stylos.nl http://www.stylos.nl
-4-
INHOUDSOPGAVE Pagina Algemeen Reisgegevens Belangrijke telefoonnummers Route Smoelenboek
6 7 8 10
Denemarken Algemeen Architectuurgeschiedenis Jørn Urzon & 3XN Kopenhagen
14 16 18 20
Zweden Algemeen Architectuurgeschiedenis Asplund & Lewerentz Stockholm
24 27 30 32
Noorwegen Algemeen Architectuurgeschiedenis Fehn & JVA Oslo
36 39 42 44
STYLOS
Programma Dagindeling
48
Notities
84
-5-
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
ALGEMEEN REISGEGEVENS
Vertrek Delft Centraal Station (24 juli): 21.00 uur verzamelen 22.00 uur vertrek
Motala STF vandrarhem Skogsborg Skogsborgsgatan 1 t. (+46)14157436 e. skogsborg.vh@telia.com Stockholm Backpackers Inn Stockholm Gärdesskolan, Banérgatan 56 t. (+46) 86607515 e. info@backpachersinn.se www.backpackersinn.se
Thuiskomst Delft Centraal Station (13 augustus): 9.00 uur SLAAPPLAATSEN
Oslo Norske Studenters Roklubb Solodden, Kalvoya Sandvika, Norway
Kopenhagen Sleep-In Heaven Struenseegade 7 t. (+45)35354648 e. morefun@sleepinheaven. com www.sleepinheaven.com Malmö STF Hostel Malmö Eriksfält Backavägen 18 t. (+46) 4082220 e. malmo.eriksfalt@stfturist.se www.malmohostel.se -6-
Borgund Borgund Hyttesenter NO-6888 Steinklepp t. (+47)57668171 m. (+47)90620859 e. ovoldum@alb.no www.hyttesenter.com
Århus City Sleep-in Havnegade 20 t. (+45) 86192055 e: sleep-in@citysleep-in.dk www.citysleep-in.dk BELANGRIJKE TELEFOONNUMMERS Nederlandse Ambassade Kopenhagen Toldbodgade 33 t. (+45) 33 70 72 00 e. kop@minbuza.nl
Nederlandse Ambassade Olso Oscars gate 29 t. (+47) 23 33 36 00 e. nlgovosl@online.no ANWB alamrcentrale (+31) 88 2692 888 Kohler autoverhuur (+31) 15 2121419 PIN-pas blokkeren www.pasblokkeren.nl ABN-AMRO (+31) 10 241 17 20 Postbank (+31) 58 212 60 00 Rabobank (+31) 499 499 112 Fortis (+31) 20 588 18 81.
STYLOS
-7-
GROTE REIS ‘08
ZWEDEN
Stavanger Preikestolhytta Jørpeland t. (+47) 97165551 e. post@preikestolhytta.no www.preikestolhytta.no
Nederlandse Ambassade Stockholm Götgatan 16A t. (+46) (0)8 - 556 933 00 e. sto@minbuza.nl
PROGRAMMA NOORWEGEN
Bergen Bergen YMCA Hostel Nedre Korskirkeallmenning 4 t. (+47) 55606055 e. ymca@online.no www.bergenhostel.com
DENEMARKEN
ALGEMEEN
ALGEMEEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË ROUTE
-8-
21.00 12.00 11.00
10.00
07.00 10.00 08.00 12.30 23.00
Aankomst
Kopenhagen Kopenhagen Kopenhagen Kopenhagen Malmö Motala Stockholm Stockholm Stockholm Oslo Oslo Oslo Oslo Oslo Hamar-Lillehammer-Aurland Aurland Bergen Stavanger - Preikestole Aarhus Delft Delft
8.00
22.00 18.00 14.00
17.00
21.00 16.15 14.00 22.30 9.00
STYLOS
-9-
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
22.00
Bestemming
ZWEDEN
24/7 do 25/7 vr 26/7 za 27/7 zo 28/7 ma 29/7 di 30/7wo 31/7 do 01/8 vr 02/8 za 03/8 zo 04/8 ma 05/8 di 06/8 wo 07/8 do 08/8 vr 09/8 za 10/9 zo 11/9 ma 12/9 di 13/9 wo
Vertrek
PROGRAMMA NOORWEGEN
Dag
ALGEMEEN
ALGEMEEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹
Bart van den Broek
Eva Dubbelboer
a.vannes@tudelft.nl
bartvdbroek@gmail.com
evadubbelboer@gmail.com
06-28409252
06-51754324
06-29391836
Jimmy Verhoeven
Koen Kegel
Akkelies van Nes
Jan-Pieter Bos jpmbos@hotmail.com
jimmyverhoeven@gmail.com
06-23647656
06-16874036
koenkegel@gmail.com
06-24466269
COMMISSIE - 10 -
06-42954096
Arjan Altena
Bart van Lakwijk
arjanaltena@gmail.com
bartvanlakwijk@hotmail.com
06-33768718
06-51300617
Christian van Gruijthuijsen Edwin Franken
Jaap Prins
bob_debouwer1@hotmail.com
edwinfranken@hotmail.com
prins_jaap@hotmail.com
06-14768849
06-41734778
06-49640703
STYLOS Jan van Ballegooijen
Jenitta Schaaphok
Joost van Nes
janvanballegooijen@hotmail.com jenitta33@hotmail.com
javannes@gmail.com
06-19364478
06-20740756
06-22508463
- 11 -
GROTE REIS ‘08
ZWEDEN
andrekroese19@hotmail.com
PROGRAMMA NOORWEGEN
Andre Kroese
DENEMARKEN
ALGEMEEN
ALGEMEEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹
Jos de Krieger
Lillian Brinks
josdekrieger@gmail.com
nif17@hotmail.com
06-50616804
06-13606893
Marcel Berghout
Melissa Janmaat
Lizzy van den Berg lizzy.vandenberg@xs4all.nl
06-18118027
Sander Krul
mberghout@gmail.com
melissa_janmaat@hotmail.com
s.p.krul@gmail.com
06-19067879
06-30107254
06-43494882
Suzanne Vis
Saynzo Osinga
Vicky Hendriks
suzannevis@gmail.com
saynzo@gmail.com
06-24251788
06-41010762
- 12 -
vicky.hendriks@gmail.com
06-18749689
(advertentie)
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹
DENEMARKEN 5.468.120 inwoners
43.094 km2
394.3 inwoners/km2
72.527 km
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $
$37.100 inkomen
$ $ $ $
$ $ $ $
$ $ $ $
91 vliegvelden
3.171.000 internet gebruikers - 14 -
Nederlands Deens Hallo......................................................................................................Hej Tot ziens...........................................................................................Hejhej Ja.............................................................................................................Ja Nee........................................................................................................Nej Alsjeblieft...........................................................................Må jeg bede Dankjewel.............................................................................................Tak Geen dank........................................................................Det er i orden Pardon........................................................................................Undskyld Spreek je Engels?......................................................Taler De Engelsk? Hoe veel kost het?...........................................Hvor meget koster det? Hoe heet je?...............................................................Hvad hedder du? Mijn naam is......................................................................Mit navn er… Waar is...?..............................................................................Hvor er…? Ga rechtdoor.......................................................................Gå ligefrem Ga links / rechts.................................................Drej til venstre/ højre Dichtbij / ver............................................................................nær/fjern Ingang..........................................................................................Indgang Uitgang........................................................................................Udgang Open..................................................................................................Åben Sluiten..............................................................................................Lukket
STYLOS
- 15 -
GROTE REIS ‘08
PROGRAMMA NOORWEGEN
TAAL
ZWEDEN
DENEMARKEN
ALGEMEEN
DENEMARKEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË VALUTA
eenvoudige materialen zoals hout en baksteen.
In Denemarken wordt er betaald met de Deense Kroon (Dkr) 1 euro = Dkr 7,46 1 kroon = 0,13 euro Richtprijzen 1L fles water = kr 9 (€ 1,20) Glas bier = kr 30 (€ 4,00) Broodje = kr 25 (€ 3,35) ARCHITECTUUR GESCHIEDENIS
De moderne Deense architectuur van deze eeuw heeft zich voornamelijk laten inspireren door buitenlandse stromingen in de architectuur. Hoewel de Deense architecten altijd kritisch tegenover de buitenlandse ideeën stonden hebben ze deze toch overgenomen, maar vertaald naar Deense omstandigheden en gewoonten, zoals het klimaat, het landschap en de Deense bouwmethoden. De Deense architectuur is altijd functioneel geweest en maakt gebruik van
De meeste internationale architectuurstromingen hebben weinig invloed gehad op de ontwikkeling van de Deense architectuur. Tot midden jaren twintig bouwde Denemarken nog voort op het neoclassisisme. Na 1930 deed het functionalisme in de architectuur pas zijn intrede. Deze stroming werd door de Denen niet zozeer verder ontwikkeld, maar zij probeerden de buitenlandse voorbeelden wel beter en perfecter uit te voeren. Dit hield stand tot de Tweede Wereldoorlog, waarna een tekort aan moderne bouwmaterialen ontstond, en de Denen weer afhankelijk werden van hun traditionele bouwmethoden, nog wel met functionele invloeden. De nadruk van het ontwerpen kwam meer te liggen op het interieur en vooral op meubels. Dit duurde tot in de jaren vijftig, waarna de architecten weer meer vrijheden
- 16 -
STYLOS
JØRN UTZON’S FREDENSBORG - 17 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
De Deense architectuur is sterk beïnvloed door het uitschrijven van architectuurprijsvragen. Bijna alle grote opdrachten werden vergeven door middel van prijsvragen, waardoor de architecten voortdurend geprikkeld werden een nieuwe uitdaging aan te gaan. Dit leverde een groot aantal nieuwe concepten in de architectuur en onconventionele ontwerpen op.
ZWEDEN
Vooral bij jonge architecten bestond er na de oorlog een grote behoefte aan buitenlandse inspiratie. Grote aandacht kreeg Frank Llyod Wright met zijn dynamisch concept van architectuur, zijn organische structuren en zijn ruimtelijke relatie tussen gebouw en landschap. Dit gaf weer aanleiding tot een hernieuwde interesse in primitieve architectuur, met zijn natuurlijke harmonie tussen materialen en constructies. Jørn
Utzon, bekend van het Sydney opera house, was een van de toonaangevende architecten van deze stroming.
PROGRAMMA NOORWEGEN
kregen met geavanceerde constructietechnieken en nieuwe bouwmaterialen.
ALGEMEEN
DENEMARKEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
JØRN UTZON (1918) De Deense architect Jørn Utzon werd wereldberoemd door zijn ontwerp van het Sydney Opera House. Hij werd in 1918 geboren in Kopenhagen. Utzon studeerde aan de Koninklijke Deense Academie en vertrok daarna richting Zweden, waar hij tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef. Dit land was een van de weinige dat tijdens de oorlog neutraal bleef. Hier heeft hij ook enkele jaren met Alvar Aalto samengewerkt; naast Gunnar Asplund en Frank Lloyd Wright één van Utzons grote voorbeelden. De natuur en het experiment - 18 -
Aan het einde van de oorlog keerde Utzon weer terug naar zijn geboorteland en zette hij zijn eigen bureau op. Hij besteedde zijn tijd aan het maken van grafische schetsen en meubelontwerpen en mengde zich ook in architectonische wedstrijden. Twee principes spelen een belangrijke rol in het werk van Jørn Utzon. Ten eerste haalt hij veel inspiratie uit de natuur voor zijn organische ontwerpen en ten tweede is zijn architectuur overheersend experimenteel van karakter. Dit experimentele karakter komt al naar voren in een zijn vroegste architectonische werken van het woonhuis in Hellebaek (1952) waarbij hij zonder bouwplan te werk ging.
ARCHITECTEN 3XN (1986) 3XNielsen (sinds 2001 3XN) is een Deens architectenbureau met kantoren in Åarhus en Kopenhagen. Het bureau werd als Nielsen, Nielsen & Nielsen in 1986 in Åarhus opgericht door Kim Herforth Nielsen, Lars Frank Nielsen en Hans Peter Svendler Nielsen. Deze laatste verliet in 1992 het bedrijf en ook Lars Frank Nielsen verliet het bedrijf in 2001. Tegenwoordig is het bedrijf onder leiding van 6 partners met als architectonische chef nogsteeds de enige orginele Nielsen. Het werk van 3XN is sterk gericht op de gebruikers en bouwt op Scandinavische tradities van functionaliteit en schoonheid voort. Mede hierdoor won het bedrijf dit jaar de Forum AID prijs voor beste Scandinavische architectuur van 2008. Veel van de grote opdrachten in binnen en buitenland worden binnengehaald door prijsvragen. Een bekend
voorbeeld hiervan is het muziekgebouw aan het IJ in Amsterdan. In 1997 won 3XN de prijsvraag voor het gebouw dat in 2005 werd voltooid. Meer recente gebouwen van 3XN zijn het Ørestad Gymnasium (2007) en de Tivoli concerthall (2005) beide in Kopenhagen.
- 19 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË KOPENHAGEN De Deense naam København is het best te vertalen als ‘handelshaven’. Dit is dan ook de belangrijkste functie geweest tot ver in de 20ste eeuw. Na het vertrek van de havenactiviteiten uit de stad verdween ook de levendigheid. Door de overheid is er toen een offensief gestart door de bouw van een aantal belangrijke culturele gebouwen die de stad een nieuw aanzien moesten geven. Enkele van deze gebouwen, zoals de Koninklijke Bibliotheek en de Opera staan prominent aan de oude havenrivier. Tegenwoordig wordt Kopenhagen gezien als een van de meest belangrijke steden voor modern design in Europa. Vele bekende 20th eeuwse ontwerpers als Arne Jacobsen, Jorn Utzon en Verner Panton, hebben hun stempel op de stad gedrukt. Met name de laatste jaren is de stad uitgebreid met aantal
belangrijke bouwwerken die de stad een nieuwe en moderne uitstraling hebben bezorgd. Enkele van deze gebouwen zijn de uitbereiding van de Koninklijke Bibliotheek van Schmidt, Hammer & Larssen en de Opera van Henning Larsen. Naast gebouwen van deze gerenommeerde bureaus zijn er ook een aantal interessante gebouwen gebouwd door jonge Deense ontwerpers. Al deze ontwerpen zijn een referentie voor de Scandinavische moderniteit en de esthetische functionaliteit die tot uitdrukking wordt gebracht in een tijdloze elegantie. Geografie De hoofdopzet van de stad bestaat uit het centrum met daar omheen de wijken Østerbro (Oosterbrug), Vesterbro (Westerbrug) en Nørrebro (Noorderbrug). Iedere wijk heeft zijn eigen karakter. Zo is in Nørrebro een grote diversiteit aan nationaliteiten te vinden die terug te vinden zijn in de vele kleine winkeltjes.
- 20 -
Een van de meest merkwaardige plekken in de stad is toch wel de hippiewijk en vrijstaat ‘Christiania’. De enige plek waar in Kopenhagen soft-drugs verhandeld mogen worden. Deze vrijstaat is onstaan in 1970 door het kraken van een verlaten militair terrein. Op dit moment zijn er vele bijzondere zelfgebouwde woningen te zien, maar is het
Het zuidelijke deel wordt gekenmerkt door woningbouw, een Gymnasium dat is ontworpen door 3XN en een groot overdekt winkelcentrum. De aansluiting van deze wijk is bijzonder goed op de rest van de stad, om de paar minuten rijd er een onbemande metro vanuit dit deel van de stad rechtstreeks naar het centrum. Vooral in de tunnel is het een bijzondere ervaring om op de eerste rij van de metro plaats te nemen.
- 21 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
streng verboden om in de ‘hoofdstraat’ foto’s te maken. De grootste bouwactiviteit vind op dit moment plaats in Ørestad, een uitbreidingswijk op het schiereiland Amager. In het noordelijke deel van deze wijk is plaats voor bijzondere studentenwoningen, universiteit en een theater van Jean Nouvel dat onderdeel is van het complex van de Deense staatstelevisie.
PROGRAMMA NOORWEGEN
Op dit moment is dit de uitgaanswijk van Kopenhagen. Vesterbro staat bekend om het amusementspark Tivoli, waar Østerbro gezien wordt als de statige wijk waar veel ouders met kinderen wonen. De grote toeristische trekpleister van Kopenhagen blijft ‘De kleine zeemeermin’. Dit standbeeld van een jonge vrouw op een rots staat in de wijk Nyhavn wat bij vele bekend zal zijn van de veelkleurig havenwoningen. In een van deze woningen heeft Hans Christian Andersen enkele jaren van zijn leven doorgebracht.
ALGEMEEN
DENEMARKEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
TIPS vrije tijd Oude haven Het oude havengebied is getransformeerd in nieuwe woningen. Veel elementen van de oude industrie zijn hier mooi in verwerkt. Adres: Islandsbruygge en omgeving
Christiania Vrijstaat in het centrum van Kopenhagen, zie voor meer info Kopenhagen. Adres: Prinsessegade Ny Carlsberg Glyptothek Kunstmuseum met meer dan 10.000 kunstobjecten. Adres: Dantes Plads 7
Havne Badet (BIG architecten) In het oude havengebied ligt een havenbad. Hier kunnen veel mensen in de zomer veilig zwemmen. Adres: Islandsbrugge
TIPS voor eten en drinken
Danish Architecture Centre (DAC) Deense architectuurcentrum met wisselende tentoonstellingen. Juli: tentoonstelling over het Brygenhus project van Rem Koolhaas. Toegang gratis. Adres: Strandgade 27B
Mexi-bar Goedkopen cocktails, echte aanrader! Adres: Elmegade 27
Strøget Winkelen in de langste winkelstraat van europa. Adres: Strøget De kleine zeemeermin Bekende zeemeermin van Hans Christian Andersen Adres: Lange linie
Luna’s diner Goed en lekker eten met amerikaanse invloeden. Adres: Sankt Annæ Gade 5 een
Nørrebro Goede en goedkope restaurantjes zijn in deze wijk te vinden. Vega Bar, concert hal en nachtclub in een. Adres: Enghavevej 40
- 22 -
(advertentie)
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
ZWEDEN 9.031.088 inwoners
449.964 km2
20.1 inwoners/km2 - 24 -
PROGRAMMA NOORWEGEN
ZWEDEN
DENEMARKEN
ALGEMEEN
ZWEDEN
250 vliegvelden
$ $ $ $
424.947 km
$ $ $ $
$ $ $ $
$ $ $ $
$ $ $ $
$ $ $ $
$ $ $ $
$ $ $ $ $ $ $
STYLOS
$32.200 inkomen
6.981.000 internet gebruikers - 25 -
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË TAAL Nederlands Zweeds Hallo......................................................................................................Hej Tot ziens...........................................................................................HejdåJa.............................................................................................................Ja Nee........................................................................................................Nej Alsjeblieft.................................................................................Varsågod Dankjewel...........................................................................................Tack Geen dank..............................................................................Det är bra Pardon...................................................................................Ursäkta mig Spreek je Engels?....................................................Talar du engelska? Hoe veel kost het?...........................................Hur mycket kostar den? Hoe heet je?.....................................................................Vad heter du? Mijn naam is.........................................................................Jag heter… Waar is...?................................................................................Var är…? Ga rechtdoor.....................................................................Gå rakt fram Ga links / rechts............................................Sväng till vänster/hoger Dichtbij / ver.........................................................................Nära/långt Ingang.............................................................................................Ingång Uitgang..........................................................................................Utgång Open...............................................................................................Öppet Sluiten..................................................................................................Igen VALUTA In Zweden wordt er betaald met de Zweedse Kroon (Skr) 1 euro = Skr 9,28 1 kroon = 0,10 euro
Richtprijzen 1,5L fles water = kr 15 (€ 1,60) Glas bier = kr 50 (€ 5,38) Broodje = kr 20 (€ 2,15)
- 26 -
De tentoonstelling van Industrie, Kunsten en Ambachten in Stockholm in
- 27 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
De moderne architectuur in Zweden werd voorafgegaan door een groep van architecten, die in een zeer strikte neo-classicistische stijl ontwierpen. Gunnar Asplund en Ivar Tengbom waren twee van de meest bekende vertegenwoordigers tussen 1910 en 1930. Deze stijl werd internationaal bekend als de Zweedse Grace. Dit waren zonder twijfel de hoogdagen van de Zweedse architectuur. De Zweedse stijl was eenvoudig en elegant, met aangename vormen. De stijl is hedendaags nog steeds een onuitputtelijke bron voor de toonaangevende architectenbureaus. De belangrijkste werken zijn de Listers District Court House in SĂślvesborg, de Openbare Bibliotheek van Stockholm, de Woodland begraafplaats en de beurs van Stockholm, allen door Asplund ontworpen.
1930 was de doorbraak van het functionalisme in Zweden. Licht, Spartaanse eenvoud en nut waren het ideaal. In de komende jaren - met name in de woningbouw - was dit de dominante ideologie. Het functionalisme werd goed ontvangen door de SociaalDemocratische Partij, die aan de macht kwam op hetzelfde moment. De relatie tussen architecten en politiek was het wegnemen van de armoede. Een geplande samenleving was het doel, en het functionalisme was het middel. Een typisch voorbeeld van de sterke band tussen het functionalisme en de politieke linkerzijde is de Kvarnholmen wijk in Nacka, ontworpen in de jaren 1930 door de afdeling architectuur van de Consumer cooperative die werd opgericht in 1924 als eerste gezamenlijke georganiseerde architectenpraktijk. Ondanks deze initiatieven was de huisvestingskwaliteit in Zweden nog erg laag. Na de Tweede Wereldoorlog werd een enorm bouwproject
PROGRAMMA NOORWEGEN
ARCHITECTUUR GESCHIEDENIS
ALGEMEEN
ZWEDEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
uitgevoerd om te voldoen aan de woningnood en het verbeteren van de normen. In 1965 kondigde de regering het Million programma aan - de bouw van een miljoen nieuwe woningen binnen tien jaar (met een bevolking van 7,8 miljoen). Het hoofddoel, wat uiteindelijk mislukte, was de combinatie en integratie van verschillende groepen huishoudens. Enorme voorsteden werden binnen een zeer korte tijd gebouwd. Bouwkavels in vele gebieden binnen het stadscentrum werden gekocht en opnieuw ingericht op een moderne en functionele manier om ruimte te maken voor kantoren. De enorme bouwprojecten werden gepland onder leiding van de grote architectbureaus. Vaak was de kwaliteit van de gebouwen en hun ontwerp van secundair belang voor de levering van dergelijke grote aantallen projecten. De oliecrisis van 1973 maakte een einde aan het Million programma. Even voor de crisis werd het programma luidruchtig bekritiseerd
wegens het grote standaard architectuur-gehalte en de negatieve sociale gevolgen die deze gebouwen produceerden. De meest voorkomende klacht is dat het te grote “lelijke betonnen gebouwen” werden die het stadsbeeld ruïneerden. Uit deze kritiek is de term postmoderne ontstaan in Zweden, die een verscheidenheid van de verschillende trends kent. Een rijk gebruik van de bouwkavels die men niet meer heeft gezien sinds de nationale romantische stijl. Een van de belangrijkste exponenten van het postmodernisme in Zweden was de in Engeland geboren Ralph Erskine. Vandaag wordt de architectuur in Zweden gedefinieerd door architecten als Gert Wingårdh, die begon als een postmodernist, maar bekend is nieuwe tendensen toe te voegen (de werken tonen invloeden van ecologische ontwerpen alsmede van minimalisme, high-tech, expressionisme en neofunctionalisme) .
- 28 -
(advertentie)
Wisselingh & Toorens is een bureau voor detachering en werving. Het bureau is actief op de werkgebieden bouwkunde en civiele techniek. Met meer dan 100 jaar ervaring in de detacheringbranche, weet het management de behoeften van opdrachtgevers en medewerkers met aandacht en op professionele wijze in te vullen. Wisselingh & Toorens wordt door haar opdrachtgevers gewaardeerd, in het bijzonder om de ervaring en know-how op vakinhoudelijk en arbeidsrechtelijk gebied en het hoge kwaliteitsniveau van de gedetacheerde medewerkers. Wisselingh & Toorens is dan ook met name actief in het hogere segment, op kwalitatief hoogwaardige projecten en biedt opdrachtgevers medewerkers met een hoog opleidingsniveau, ruime ervaring en goede referenties. Wisselingh & Toorens heeft de nodige ervaring met het werken over de landsgrenzen. Voor opdrachtgevers interessant als het gaat om het invullen van posities op locaties in het buitenland of bijvoorbeeld om het aanwerven van specialisten buiten Nederland. Medewerkers van Wisselingh & Toorens kunnen door de regelmatige vraag naar `expats` internationale ervaring opdoen of uitbereiden. Info: www.wisselingh.nl of 070 - 3317755
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
ERIK GUNNAR ASPLUND 1885 - 1940 Erik Gunnar Asplund wordt over het algemeen beschouwd als een van de belangrijkste Zweedse architecten. Hij staat bekend als vertegenwoordiger van de neoklassieke architectuur van de jaren ‘20, maar propageerde tegen het eind van zijn leven de modernistische stijl. Erik Gunnar Asplund werd op 22 september 1885 in Stockholm geboren. Hij begon zijn carrière als schilder, maar studeerde tegelijkertijd architectuur aan de gratis Architectuurschool in Stockholm. Na zijn studie verdiepte hij zijn architecturale kennis met een rondreis door Zweden en Europa. Bij terugkomst in Zweden begon hij zijn eigen architectenbureau. De Openbare Bibliotheek van Stockholm uit 1928 is Asplunds belangrijkste werk. Deze bibliotheek roept enigszins de ontwerpen van Ledoux in herinnering. Het gebouw wordt ook wel ‘Asplundshuset’ (het
huis van Asplund) genoemd. In zijn uitbreiding van het stadhuis van Göteborg, die Asplund begon in 1917 en in 1937 afrondde, kan men goed zijn metamorfose van neoklassieke tot modernistische architect ontwaren. In 1928 werd Asplund benoemd tot hoofdontwerper van de Stockholm-Tentoonstelling van 1930. Dat was het moment waarop Asplund vrij abrupt switchte naar een op het Bauhaus geïnspireerde functionalistische stijl. Het restaurant dat hij speciaal voor deze gelegenheid heeft ontworpen, was het eerste functionalistische gebouw in Zweden. Zijn laatste werken vertonen echter, zonder het modernisme af te zweren, weer een terugkeer naar het classicisme en traditie. Het crematorium op Skogskyrkogarden maakt bijvoorbeeld gebruik van zuilen die, hoewel modern in ontwerp, een klassieke waardigheid behouden. Asplund slaagde er hier in om een synthese van verschillende invloeden te vinden. Asplund ging door met ontwerpen tot aan zijn dood in Stockholm in 1940. Hij ligt begraven op de door hem ontworpen bosbegraafplaats. Hij was de belangrijkste Zweedse modernistische architect, die veel invloed uitoefende op latere generaties.
- 30 -
ARCHITECTEN SIGURD LEWERENTZ 1885 - 1975 Sigurd Lewerentz is een Zweedse architect die veel samenwerkte met Asplund. Lewerentz was oorspronkelijk opgeleid als werktuigbouwkundig ingenieur aan de Chalmers in Götenborg in 1908. Pas later volgende hij in Duitsland architectonische lessen. In 1911 opende Lewerentz zijn eigen kantoor in Stockholm. Van daaruit ging hij samenwerken met Asplund, met wie hij in 1914 het winnende ontwerp voor het Woodland kerkhof maakte. Asplund liet Lewerentz echter in de laatste fasen van het ontwerp in de steek. De laatste was hierdoor zo ontgocheld dat hij de architectuur verliet. Pas in 1940 begon hij een fabriek waarin hij zelf ontworpen hang- en sluitwerk maakte. Rond die tijd ontwierp hij, met collega architecten Erik Lallerstedt en David Helldén, ook het Malmö Opera en Muziektheater. Dit theater, dat in 1943 klaar was, wordt beschouwd als een van de hoogtepunten in de functionalistische architectuur. De jaren daarna ontwierp Lewerentz nog een aantal gebouwen, waaronder twee kerken de St. Marcus kerk in Stockholm en
de St. Peterskerk in Klippon. Tot kort voor zijn dood bleef Lewerentz werken aan architectuur prijsvragen en meubelontwerpen.
- 31 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË STOCKHOLM Stockholm is de hoofdstad en de grootste stad van Zweden. De gemeente Stockholm ligt gedeeltelijk in Uppland en gedeeltelijk in Södermanland. Ze heeft een oppervlakte van 188 km² en behoort tot de provincie Stockholms län. De stad heeft bijna 800.000 inwoners en de gehele regio Groot-Stockholm rond de 1,9 miljoen. Door de vele (grote) wateren in de stad wordt Stockholm ook wel het “Venetië van het Noorden” genoemd. De stad ligt ook in het begin van een scherenkust, met 24.000 eilanden. In Stockholm zetelt de Zweedse regering en het parlement. Het koninklijk paleis van de Zweedse koning, Karel XVI Gustaaf, is er ook te vinden. Geografie De stad ligt op veertien met bruggen verbonden eilanden,
op de plaats waar het Mälarmeer (in het Zweeds Mälaren) met de Oostzee in verbinding staat. Aan deze ligging heeft de stad de bijnaam “Venetië van het Noorden” te danken. Net buiten de stad begint de scherenkust, een kustgebied met talloze rotseilanden en -eilandjes die scheren worden genoemd. Veel inwoners van Stockholm hebben dan ook een boot, of zelfs een buitenhuis op een eilandje. Tijdens de zomer zie je op veel plaatsen aan de rand van het water zonnebaders, zwemmers en vissers. Het oudste deel van Stockholm is de Oude Stad, of Gamla Stan. Deze wijk doet bijna Zuid-Europees aan door de smalle straten en huizen die in okerkleur of rood zijn geschilderd. Op dit eiland is ook het koninklijk paleis gebouwd, met een traditionele wacht. Het wisselen van de wacht is een toeristische attractie geworden.
- 32 -
De strategische ligging (toegang tot het Mälarmeer) zorgde ervoor dat Stockholm
STYLOS
GAMLA STAN - 33 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
de belangrijkste stad van het land werd, vooral in de onafhankelijkheidsstrijd tegen Denemarken. In 1600 had de stad 10.000 inwoners en tachtig jaar daarna, in 1680, had de stad al 60.000 inwoners. Pas in 1634 werd de stad de officiële hoofdstad van het Zweedse Rijk. Tussen 1713 en 1714 heerste de Zwarte Dood in de stad, die vele doden veroorzaakte. De bevolkingsgroei, evenals de economische groei, stagneerden.
PROGRAMMA NOORWEGEN
Geschiedenis Stockholm wordt voor het eerst in geschriften genoemd in 1252. De naam komt van de samenstelling stock (blok hout) en holm (eilandje) en staat voor het tegenwoordige Gamla Stan. Er wordt wel gezegd dat de stad is gesticht door Birger Jarl, om Zweden te beschermen tegen aanvallen van buitenlandse vloten.
ALGEMEEN
ZWEDEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË In de tweede helft van de 19e eeuw kwam de industrie op en heroverde Stockholm zijn plaats als belangrijkste stad van het land. In de 20e eeuw stond de stad in de hele wereld bekend als centrum van de architectuur en moderniteit. De stad bloeide op en werd in verschillende richtingen uitgebouwd, als deel van het Miljoenenprogramma. Voorbeelden hiervan zijn Rinkeby, Sollentuna en Tensta, met een hoog aandeel immigranten. Nog steeds is Stockholm één van de snelstgroeiende hoofdsteden van Europa.
TIPS voor vrije tijd St Marcus Kerk (Lewerentz) Kerk uit de laatste jaren van het leven van Lewerentz (19561963). Adres: Malmövägen, Björkhagen Koninklijk Paleis Paleis met de Zweedse kroonjuwelen en een wapenaarsenaal in de collectie.
Dagelijks rond 13.15 uur de wisseling van de wacht. Adres: Slottsbacken 1 Västerlånggatan Hoofdstraat van Gamla Stan en een belangrijke winkelstraat van het oudste deel van de stad. Adres: Västerlånggatan Vasa Museum Museum over het Vasa schip dat in de 17e eeuw gezonken is. Dit schip is het oudste gerestaureerde oorlogsschip ter wereld. Adres: Galärvarvsvägen 14 Televisietoren van Stockholm Bovenin deze televisietoren is een platform op 155 meter hoogte, wat het hoogste punt van de stad is! Het uitzicht is adembenemend. Adres: Mörka Kroken 28 - 30 Urban Outfitters Tot winkel opgebouwde bioscoop. Adres: Biblioteksgatan, 5
- 34 -
Pizzaplace De naam zegt al genoeg. Adres: Surbrunnsgatan
Café Kaffekoppen Koffiehuis met koffie en witte chocolademelk, erg zoet, maar wel lekker! Adres: Stortorget 18-20
Kungshallen Gebouw met 2 verdiepingen met daarin 15 eettentjes met alle verschillende keukens. Snel, goedkoop en goed. Adres: Kungsgatan Half Way Inn Bier bar met eten. Adres: Swedenborgsgatan 6
STYLOS
Blue Moon Club Goede plek voor live muziek tot laat Adres: Birger Jarlsgatan 29 - 35 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
Grill Ruby Goed en betaalbaar grill restaurant in Gamla Stan Adres: Österlånggatan 14
ZWEDEN
TIPS voor eten en drinken
Stureplan Plein met duurdere en chique bars en uitgaansgelegenheden. Adres: Stureplan Götgatsbacken Straat vol met barretjes, voor ieder wat wils. Adres: Götgatsbacken
PROGRAMMA NOORWEGEN
Postkantoor Stockholm Het nieuwe, moderne hoofdpostkantoor van Stockholm door BSK Arkitekter. Adres: Terminalvägen 24
ALGEMEEN
ZWEDEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
NOORWEGEN 4.627.629 inwoners
385.155 km2
12 inwoners/km² - 36 -
PROGRAMMA NOORWEGEN
ZWEDEN
DENEMARKEN
ALGEMEEN
NOORWEGEN
92.513 km
98 vliegvelden
4.074.000 internet gebruikters
$ $ $ $ $ $
$ $ $ $ $ $
$ $ $ $ $ $
$ $ $ $ $ $
$ $ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
$ $ $ $ $
STYLOS
46.300 inkomen - 37 -
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË TAAL Nederlands Noors Hallo............................................................................................Goddag Tot ziens..........................................................................................Ha det Ja.............................................................................................................Ja Nee........................................................................................................Nei Alsjeblieft..............................................................................Vær så snill Dankjewel...........................................................................................Takk Geen dank............................................................................Ingen årsak Pardon.........................................................................................Unnskyld Spreek je Engels?.................................................Snakker du engelsk? Hoe veel kost het?..............................................Hvor mye koster det? Hoe heet je?......................................................................Hva heter du? Mijn naam is.........................................................................Jeg heter… Waar is...?..............................................................................Hvor er…? Ga rechtdoor................................................................Det er rett fram Ga links / rechts..................................................Ta til venstre / høyre Dichtbij / ver........................................................................nær / langt Ingang...........................................................................................Inngang Uitgang..........................................................................................Utgang Open..................................................................................................Åpen Sluiten................................................................................................Lukke VALUTA In Noorwegen wordt er betaald met de Noorse Kroon (Nkr) 1 euro = kr 7,81 1 kroon = 0,13 euro
Richtprijzen 1,L fles water = kr 15 (€ 1,92) Glas bier = kr 52 (€ 6,67) Broodje = kr 15 (€ 1,92)
- 38 -
vandaag worden de meest interessante nieuwe gebouwen in Noorwegen van hout gemaakt. Dit weerspiegelt de sterke aantrekkingskracht die het materiaal heeft op Noorse ontwerpers en ontwikkelaars.
DENEMARKEN
Tussen 1100 en 1300 werden in Noorwegen ongeveer duizend houten staafkerken (stavkirker) gebouwd, waarvan vandaag de dag nog amper een dertigtal is overgebleven. Hoewel archeologen bewijzen hebben gevonden dat er in heel Noord-Europa staafkerken werden gebouwd, zijn deze alleen in Zuid-Noorwegen bewaard gebleven. De periode na de Tweede Wereldoorlog werd gekenmerkt door de opkomst van een aantal gerenommeerde Noorse architecten, die de verdere 20e eeuw de architectuur in Noorwegen bleven beheersen. Verder zijn er een aantal architectenbureaus dat het
- 39 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
ZWEDEN
Doordat Noorwegen eeuwenlang onder Deens bestuur viel, was er sprake van een beperkte economische bovenklasse. De kenmerkende architectuurgeschiedenis van Noorwegen weerspiegelt de historische ontwikkelingen van dit schaars bevolkte land aan de noordrand van Europa. Iets meer dan duizend jaar geleden werden de kleine Noorse koninkrijkjes samengevoegd tot één rijk, dat zich kort daarna tot het christendom bekeerde. Hierdoor trad Noorwegen toe tot het culturele domein van Europa, met zijn traditie van stenen bouwwerken. In Trondheim werd de oudste gotische kathedraal van Scandinavië, de Nidaros dom, gebouwd op de begraafplaats van de Heilige Olav. Dankzij de grote beschikbaarheid van hoogwaardig timmerhout heeft Noorwegen van oudsher een sterke traditie op het gebied van houtbouw. Tot op
PROGRAMMA NOORWEGEN
ARCHITECTUURGESCHIEDENIS
ALGEMEEN
NOORWEGEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
vermelden waard is. Sinds de Tweede Wereldoorlog is Lund & Slaatto het bureau toonaangevende in Noorwegen. Het meest recente belangrijke project van dit architectenbureau (1998) is een glazen structuur met klimaatbeheersing. De architectonische kunstwerken van Sverre Fehn hebben diverse generaties Noorse architecten beïnvloed en zijn wereldwijd enthousiast ontvangen. Een ander architectenbureau dat internationale bekendheid heeft verworven is Snøhetta.
Het nieuwe operagebouw dat Snøhetta voor Oslo is dit jaar opgeleverd. Een van de belangrijkste gebeurtenissen van de afgelopen jaren op architectonisch gebied was de opening van de nieuwe internationale luchthaven van Oslo in Gardermoen. Het terminalgebouw van hout, steen en glas heeft een eenvoudig, open ontwerp met geavanceerde details. Het zijn allemaal uitingen van de ambitie van Noorse architecten.
SVERRE FEHN’S GLETSJERMUSEUM - 40 -
(advertentie)
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË belangrijke vertegenwoordiger van een stroming, die puristische architectuur voorstaat. Architectuuropleiding Oslo Tussen 1971 en 1994 was Sverre Fehn benoemd als professor aan de architectuuropleiding in Oslo. Hij werd onderscheiden met verschillende prijzen, waaronder de Nobelprijs, de Pritzkerprijs (1997) en de Groschmedaille (2001).
Sverre Fehn (1924) De Noorse architect Sverre Fehn werd geboren in Kongsberg op 14 augustus 1924. Fehn sloot in 1949 met succes zijn studie aan de Noorse Academie voor Architectuur af. Sverre Fehn wordt beschouwd als een van de belangrijkste moderne architecten. Hij combineert constructivistische ideeën met een poëtisch gevoel voor vorm. Fehn is een
Tot zijn belangrijkste gebouwen worden gerekend: Het Noorse paviljoen op de wereldtentoonstelling in Brussel (1959), het Scandinavische paviljoen op de biennale van Venetië (1958), de Blindenschool in Oslo (1976), de Villa Busk in Bamble (1990), het museum in Fjaerland (1992), het Aukrustmuseum in Alvdal (1996) en het Ivar Aasen Centrum in Orsta (2000).
- 42 -
ARCHITECTEN JVA (1996) JVA staat voor Jarmund Vignæs Arkitekter MNAL. Het bureau is opgericht in 1996 door Einar Jarmund en Håkon Vignæs. Het bureau bevindt zich in het centrum van Oslo en heeft 14 medewerkers. Ze doen vooral mee aan prijsvragen op allerlei verschillende vlakken van de architectuur. Dit doen ze vooral in Noorwegen maar ook in andere Europese landen. JVA heeft tot nu toe vooral publieke gebouwen en privéhuizen gebouwd. Toch zijn ze ook op gebied van interieur en zelfs stedebouw actief. Op deze manier proberen ze alle aspecten van de architectuur te behandelen in hun werk. Voor ieder project creëren ze een nieuw concept. De reden hiervoor is dat er op deze manier niet een zekere herkenbare stijl ontstaat in hun gebouwde werk. Ieder project is tenslotte anders en zal niet
The Red House, Oslo (2002) op dezelfde manier behandeld kunnen worden. Het bureau van Jarmund en Vignæs, waar beide architecten op dit moment nog werkzaam zijn, heeft de voorkeur om vanaf het eerste creatieve idee betrokken te zijn bij het ontwerp en het gehele bouwproces te doorlopen. Het enige echt terugkerende aspect in de gebouwen die JVA ontwerpt, is respect voor de (natuurlijke) omgeving.
- 43 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË OSLO Oslo is de hoofdstad van Noorwegen en ligt middenin het typerende Noorse Fjordenlandschap. Oslo bestaat al sinds 1048, dus het spreekt voor zich dat er een schat aan historische bezienswaardigheden te vinden is. Het 13de-eeuwse kasteel Akershus Festning is daar een mooi voorbeeld van. In het Vikingschipmuseum kun je dan weer magnifieke schepen bewonderen die op Noorse Vikingbegraafplaatsen gevonden zijn. Kunstliefhebbers komen naar deze stad voor de schilderijen van de werelberoemde Noorse kunstenaar Edvard Munch en de sculpturen van beeldhouwer Gustav Vigeland. Meer dan de helft van Munchs oeuvre, waaronder zijn meesterwerk De Schreeuw, kun je bezichtigen in het Munchmuseum. De beelden van Vigeland staan in het Vigelandpark.
in Oslo zijn erg levendig, met zowel trendy nachtclubs als traditionele cafeetjes. Een stad die voor ieder wat wils biedt dus, of je nu een sportieveling, een natuurmens, een feestbeest of een cultuurfanaat bent. Geografie Oslo is qua inwonersaantal een kleine hoofdstad, maar qua oppervlakte een van de grootste hoofdsteden ter wereld. Dat is te danken aan de prachtige, uitgestrekte natuurgebieden die als het ware één geheel vormen met de stad. Oslo ligt aan de Oslofjord, met een lengte van 107 km het vijfde grootste fjord van Noorwegen. Dit fjord heeft een erg grote entertainmentfactor. In de zomer kun je hier heerlijk aan watersport doen. Maar ook in de winter zijn sportievelingen in de Noorse hoofdstad zeker op hun plaats. Dan ligt er in de skigebieden rond de hoofdstad een mooi dik pak sneeuw.
Ook de uitgaansgelegenheden - 44 -
DogA Noors architectuur en design centrum. Adres: Hausmannsgate 16 Telenor hoofdgebouw Moderne architectuur Adres: Snaróyveien Skijump Ski schans van Oslo met skimuseum. Adres: Kongeveien 5
STYLOS
TIPS voor vrije tijd Nobel Vredes Centrum Hier is veel informatie te vinden over de uitreikingen van - 45 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
Kathedraal van Oslo Deze kathedraal is in 1697 gebouwd en heeft nog veel originele elementen, zoals al het glaswerk en de bronzen toegangsdeuren. Adres: Stortorget
ZWEDEN
de Nobelprijzen die jaarlijks in Oslo en Stockholm plaats hebben. Adres: Rådhusplassen
PROGRAMMA NOORWEGEN
Geschiedenis De hoofdstad Oslo is in 1048 gesticht door koning Harald III, die zijn residentie van Bergen naar hier verplaatste. In 1624 werd de stad voor het grootste deel door brand verwoest. Onder de Deense koning Christiaan IV begon de herbouw en werd de stad naar hem vernoemd: Christiania. Pas in 1924 werd de naam weer gewijzigd in Oslo. Oslo heeft een modern uiterlijk: brede lanen, luxe winkels, gebouwen van staal en glas. De stad is dan ook hard gegroeid: aan het begin van de 19e eeuw woonden er zo’n 10.000 mensen, nu zijn het er een half miljoen. In het centrum zijn nog enkele houten gebouwen die de brand en de stadsvernieuwing hebben overleefd.
ALGEMEEN
NOORWEGEN
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
TIPS voor eten en drinken Over het algemeen is het zo dat het westelijk deel van Oslo duurder is dan het oostelijk deel. Het goedkoopste stadsdeel op gebied van eten en drinken is Grønland. Dit ligt net iets ten westen van het centrale station, maar nog steeds midden in het centrum. Een aantal cafés waar het goedkoopste bier geschonken wordt zijn: Downtown Cafe & Bar / Choice / Stragate / Bobs Bar Adres: Grønland Hard Rock Cafe Rock nostalgie van de jaren ‘50 Adres: KarlJohansgate 45 Peppes Pizza Goedkope pizzeria met meerdere vestiging. Amerikaanse en Italiaanse pizza’s. Adres: Jernbanetorget 1
Tay Do Cafe Goedkoop Vietnamees restaurant Adres: Torggata Bad Dovrehallen Noorse authentieke bierhal, iedere dinsdag Einsbein! (oud recept met veel vet vlees) Adres: Storgata dichtbij Jernbanetorvet Vann Brød Goedkope tapas bar Adres: Grønland Schrøder Traditioneel en goedkoop restaurant Adres: Waldemar Tranes Gate 8 Carl Berner-Kjelleren Bierhal met gevarieerd eten en traditioneel noorse gerechten Adres: Trontheim SV 113
- 46 -
(advertentie) De Stylos Grote Reis ScandinaviĂŤ wordt medemogelijk gemaakt door:
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIร
PROGRAMMA DAG 0 - vertrek Donderdag 24 juli 22.00 23.00 05.30 06.30 08.00
Verzamelen op station Delft Vertrek richting Kopenhagen Boot: Puttgarden-Rรถdby Vertrek richting Kopenhagen Aankomst in Kopenhagen
- 48 -
PROGRAMMA NOORWEGEN
ZWEDEN
DENEMARKEN
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS
- 49 -
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 1 - Kopenhagen vrijdag 25 juli 08.00 08.30 10.00 12.00
Aankomst Kopenhagen Ontbijten Rondleidingen Aart architecten Bikuben Hall of Residence Inchecken in Sleep-in-Heaven hostel Vrije middag
BIKUBEN HALL OF RESIDENCE Aart Architecten
Bikuben Hall of Residence is een studentencomplex ontworpen door Aart architecten in 2006. Het gebouw heeft de vorm van een grote kubus, waar een aantal kleinere kubussen is uitgehaald. Deze kleinere kubussen zijn helemaal oranje en voor gezamelijk gebruik. Ook binnen in het gebouw zijn een aantal gemeenschappelijke ruimtes Het gebouw staat op een heel druk kruispunt, daarom is de onderste verdieping grotendeels open. De artiest Viera Collaro heeft
verlichte letters gemaakt om de ingang te benadrukken. Bij alle studentencomplexen die nieuw gebouwd zijn wilde de architecten breken met de traditionele structuur van lange gangen met daaraan gelijke kamers. Aart architecten heeft een redelijk traditionele structuur per verdieping gebruikt, maar de verdiepingen zijn steeds een kwartslag ten opzichte van elkaar gedraaid. Hierdoor ontstaat toch een speelse structuur.
- 50 -
STYLOS
TIETGENKOLLEGIET - 51 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
Het studentencomplex Tietgenkollegiet is ontworpen door Lundgaard & Tranberg Arkitektfirma A/S in 2006. Een rond gebouw zie je niet vaak. Deze vorm is dan ook wat dit studentencomplex karakteriseert, maar ook wat de gemeenschap van studenten versterkt. De architect wilde ruimte creĂŤren voor de gemeenschap en voor de individuele bewoners. Aan beiden is evenveel aandacht besteed.
Het ronde gebouw heeft 7 verdiepingen met 5 verticale lijnen erin. Deze lijnen verdelen de verschillende secties en geven toegang tot de binnentuin en de verschillende verdiepingen. De begane grond heeft gemeenschappelijke faciliteiten: een cafe, studieruimtes, wasruimte etc. Op de verdiepingen zijn de appartementen. Alle kamers liggen aan de buitenkant en de keukens en huiskamers liggen aan de binnenplaats om de bewoners bij elkaar te brengen. Dit project bezoeken we dag 3
PROGRAMMA NOORWEGEN
TIETGENKOLLEGIET Lundgaard & Tranberg
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË DAG 2 - Kopenhagen zaterdag 26 juli
09.00
12.30 13.00
18.30 20.30 22.00
Opstaan en ontbijten Start route ten noorden van Kopenhagen Bagsvaerdkirken Sondergardsparken Texaco petrol station Soholm Row Houses Lunchen Vervolg route ten noorden van Kopenhagen Louisiana Fredensborg palace Fredensborg Gezamelijk uit eten Vervolg route ten noorden van Kopenhagen Grundvigskirken Aankomst in hostel
TEXACO PETOL STATION Arne Jacobson Dit benzinestation is in 1937 ontworpen door de architect en ontwerper Arne Jacobson, het is ontworpen als prototype voor Texaco. Nu wordt het gebouw behandeld als een juweel van de Moderne beweging. Het benzinestation heeft een betonnen constructie met keramiektegels. Het pompgedeelte is overdekt met
een ovale, betonnen plaat, door één kolom gedragen. De laatste jaren is het benzinestation helemaal gerestaureerd. Er zijn veel onderzoeken en experimenten gedaan om de mogelijkheden van restauratie te bekijken. Dit project heeft veel nieuwe inzichten en ervaringen geleverd over hoe je een modern gebouw kunt restaureren.
- 52 -
STYLOS
TEXACO PETROL STATION - 53 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
Louisiana is het belangrijkste museum voor moderne kunst in Denemarken. Het museum ligt in het plaatsje Humlebaek, direct aan de oevers van de Sont. Het museum heeft een eigen collectie - met werk van Deense kunstenaars, maar ook van Roy Lichtenstein, Andy Warhol en Pablo Picasso – en organiseert jaarlijks zo’n zes tot acht wisseltentoonstellingen. Het museum is gehuisvest in een
negentiende-eeuws landhuis, dat in de jaren vijftig geschikt werd gemaakt voor een museum door de architecten Jørgen Bo en Vilhelm Wohlert. Later zijn er geleidelijk steeds meer ruimten bij gebouwd. Als je door het museum loopt kom je steeds op verschillende niveaus en heb je steeds weer zicht op het beeldenpark en het water. De huisvesting heeft van begin af aan een belangrijke rol gespeeld in het concept van het museum en heeft bijgedragen tot de bekendheid ervan.
PROGRAMMA NOORWEGEN
LOUISIANA Museum voor moderne kunst
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 3 - Kopenhagen zondag 27 juli 10.00
14.00
17.00 18.00
Opstaan en ontbijt Facultatief programma, projecten op loopafstand Zwarte Diamand Koninklijk theater Nyhave Kongens Nytorv Verzamelen bij hostel voor projecten bezoeken met busjes Sjakket Youth House Tietgenkollegiet (zie dag1 voor info) Boligslangen IT University Rondleiding in de Opera Einde rondleiding Opera, vrije avond
KONINKLIJK THEATER Lundgaard & Tranberg Het Koninklijk theater is ontworpen door Lundgaard & Tranberg Arkitektfirm in 2006. Het hoort bij de Koninklijke opera en het oude Koninklijk theater gebouw op Kongens Nytorv. De opera en het theater staan prominent aan het water en zijn duidelijke markeerpunten. De buitenkant van het gebouw wordt gedomineerd door de bovenste verdieping, die
helemaal van glas is een uitsteekt. Hier zijn faciliteiten en kantoren gevestigd. De architecten hebben er heel bewust voor gekozen om het gebouw een beetje de haven in te laten steken. De gasten komen aan via een stijger en hebben hierdoor een prachtig panorama uitzicht over het water.
- 54 -
STYLOS
KONINKLIJK THEATER - 55 -
DENEMARKEN
verdiepingen, waarvan 5 onder de grond, met een totaal vloeroppervlak van 41.000 m2. In de grote zaal kunnen tussen de 1492 en 1703 mensen, afhankelijk van de grote van het orkest. Alles in deze zaal is ontworpen voor een optimale akoestiek.
PROGRAMMA NOORWEGEN
De Opera is ontworpen door Henning Larsen Tegnestue A/S in 2004. Het gebouw is precies tegenover het Amalienborg Paleis. Het ligt precies op de lijn van de Marmere Kerk, Amalienborg Paleis, en Amaliehaven tuinen aan de overkant van de rivier. Vanaf een groot deel van het water is de monumentale Opera goed te zien met zijn enorme uitstek. De Opera heeft 14
ZWEDEN
OPERA Henning Larsen Tegnestue A/S
ALGEMEEN
PROGRAMMA
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË Dag 4 - Kopenhagen / Malmö maandag 28 juli 09.30 10.00 16.00
19.00 21.00 22.00
Opstaan en ontbijt Vertrek richting BIG architecten Start rondleiding van BIG (incl. project bezoeken) VM MNT Start strandmiddag Maritime Youth Centre Amarga Strand Kastrup Søbad BBQ-en / met elkaar uit eten Vertrek richting Malmö Aankomst in Malmö, inchecken in STF Vandrarhem hostel Vrije avond
VM GEBOUW BIG+JDS=PLOT De VM gebouwen zijn door PLOT ontworpen architecten in 2005, PLOT architecten is een samenwerkingsverband tussen BIG (Bjarke Ingels Group) en JDS architecten (Julien De Smedt). Van bovenaf vormen de twee appartementengebouwen de letters V en M, vandaar de naam VM gebouwen. Deze vorm is gekozen zodat je in elke woning zo veel mogelijk
licht hebt en zo veel mogelijk woningen een mooi uitzicht hebben. De balkons van het V-gebouw zijn allemaal driehoekig en steken scherp uit, waardoor iedereen een mooi uitzicht heeft. De vorm van de gebouwen zorgt er ook voor dat er ruimte is voor individualiteit. In het V-gebouw zitten 40 verschillende types appartementen en in het M-gebouw 36. De vorm zorgt dat er veel architectonische verassingen in zitten, maar ook dat het moeilijk in te richten is voor de bewoners…
- 56 -
STYLOS
KASTRUP SØBAD - 57 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
Kastrup Søbad is ontworpen in 2005 door White Architecten uit Stockholm. Het gebouw is gemaakt van de hoogste kwaliteit materialen. Het is een architectonisch werk gebaseerd op zowel kwaliteit als functionaliteit. Kastrup Søbad bestaat uit een 100 meter lange brug die uitkomt op een ronde, houten constructie. Aan de buitenkant is een soort houten scherm dat van 1.5 meter op loopt tot 8
meter hoog. Dit ronde scherm beschermt de badgasten tegen de wind. Er is Azobe hout gebruikt, een tropische houtsoort die goed tegen zout water kan. Het hele bouwwerk moest ten allen tijden zo toegankelijk mogelijk zijn voor iedereen, ook invaliden kunnen er zonder problemen gebruik van maken. Er is zelfs verlichting voor de avondzwemmers. Op deze manier is het een heel functioneel bouwwerk voor de badgasten en het is ook een mooie sculptuur om naar te kijken vanaf de waterkant.
PROGRAMMA NOORWEGEN
KASTRUP SØBAD White Architecten
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË DAG 5 - Malmö dinsdag 29 juli
09.00 09.15 10.30 11.00 12.00 18.00
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Turning Torso Turning Torso en BO.01 wijk bekijken Vertrek richting Begraafplaats Begraafplaats bekijken Vertrek richting Motala Aankomst Motala, inchecken in Skogsborg Vandrarhem Vrije avond
OOSTELIJKE BEGRAAFPLAATS Sigurd Lewerentz (p. 31)
Sigurd Lewerentz werkte aan de Oostelijke Begraafplaats van Malmö van 1916 tot 1969. Het was het winnende ontwerp van een competitie, het ontwerp was getiteld: “De Bergkam”. Het ontwerp heeft dan ook een sterke relatie met de bergkam die langs het gebied loopt. Er staan verschillende gebouwen op het terrein. In deze gebouwen zijn heel goed de fases van Lewerentz’s architectonische expressies
tussen 1916 en 1969 te zien. Het eerste gebouw dat voltooid is, was de Kapel van St. Birgitta. De bloemenstal was het laatste gebouw dat voltooid werd.
- 58 -
ZWEDEN
gaan; het hoogste segment is negentig graden gedraaid ten opzichte van het laagste. De onderste twee blokken zijn kantoorruimtes, in de andere zijn 149 luxeappartementen gehuisvest.
PROGRAMMA NOORWEGEN
De Turning Torso is een wolkenkrabber, ontworpen door Santiago Calatrava. Bij de oplevering in 2005 was het het hoogste gebouw in Scandinavië en het op een na hoogste appartementsgebouw van Europa. De toren heeft een hoogte van 190 meter en telt 54 verdiepingen. Het ontwerp bestaat uit negen blokken van vijf verdiepingen hoog, die draaien naargelang ze hoger
STYLOS
TURNING TORSO - 59 -
DENEMARKEN
TURNING TORSO Santiago Calatrava
ALGEMEEN
PROGRAMMA
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 6 - Stockholm woensdag 30 juli
09.30 09.45 10.00 13.30 14.00 15.45 16.00 18.00
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Sluizen Sluizen bekijken vertrek richting stockholm Lunch in de bus, zelf meenemen Aankomst in Stockholm bagage wegzetten in hostel Skansen Vertrek naar White Aankomst White Vertrek richting hostel Inchecken Backpackers Inn Avond vrij
KATSAN - WHITE MAIN OFFICE White architecten
Tijdens de crisis in de bouwsector in 2000 ontwierp White architecten een nieuw hoofdkantoor voor haar 140 werknemers in Stockholm. Het nieuwe kantoor is een zeer modern gebouw met grote vrij indeelbare verdiepingen die door de glazen gevel heel licht zijn. Alle gevels zijn volledig van glas en ook het intrieur is typisch voor een creatief
architecten bureau. Tijdens het ontwerpproces nam het bureau de rol van opdrachtgever, projectmanager, milieumanager en architect op zich. Het gebouw heeft al een aantal prijzen gewonnen waaronder het Zweedse gebouw van het Jaar en de Zweedse Prefab Beton Federatie Architectuur Prijs.
- 60 -
STYLOS
SKANSEN - 61 -
DENEMARKEN
In Skansen zijn 400 oude gebouwen (zoals boerderijen, een kerk en een uitkijktoren) uit heel Zweden verplaatst en hier opnieuw opgebouwd. Het oudste gebouw dateert uit de 12e eeuw. Daarnaast is Skansen een dierentuin waarin
voornamelijk Scandinavische dieren te bezichtigen zijn. Het park is in 1893 opgericht door Artur Hazelius en is daarmee een van de oudste openluchtmusea ter wereld. Vele nationale Zweedse feestdagen worden hier gevierd, waaronder midzomernacht, Lucia en nieuwjaar.
PROGRAMMA NOORWEGEN
Skansen is een openluchtmuseum op het Stockholmse eiland Djurgården.
ZWEDEN
SKANSEN Openluchtmuseum
ALGEMEEN
PROGRAMMA
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË DAG 7 - Stockholm donderdag 31 juli
08.30 09.00 10.30 12.30 14.00
Opstaan en ontbijt Vertrek naar stadhuis Rondleiding stadhuis Wandeling richting bibliotheek Rondleiding bibliotheek Metro naar Gamla Stan Van halte Radmansgatan naar T-centralen Middag vrij
STADSBIBLIOTHEEK Erik Gunnar Asplund (p. 30) De Openbare Bibliotheek van Stockholm uit 1928 is Asplunds belangrijkste werk. Deze bibliotheek roept enigszins de ontwerpen van Ledoux in herinnering. Het gebouw wordt ook wel ‘Asplundshuset’ (het huis van Asplund) genoemd. De bibliotheek is Zweden’s eerste openbare bibliotheek, vanaf dat moment konden de bezoekers voor het eerst zelf hun boeken pakken. Dit concept had Asplund tijdens zijn studie in de Verenigde
Staten gezien en vervolgens in Stockholm toegepast. Ook al het meubilair is uniek, het is allemaal speciaal ontworpen voor de stadsbibliotheek. Het park naast de bibliotheek is ook ontworpen door Asplund en is in 1932 afgerond. In 2006 werd er een prijsvraag uitgeschreven ter uitbereiding van het gebouw van Asplund. Deze prijsvraag werd gewonnen door de Duitse architect Heike Hanada.
- 62 -
STYLOS
STADHUIS VAN STOCKHOLM - 63 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
Het Stadhuis van Stockholm (in het zweeds Stadshuset) is tussen 1911 en 1923 gebouwd naar het ontwerp van de architect Ragnar Östberg. Het is één van de belangrijkste gebouwen in de nationaal-romantische bouwstijl in Zweden. Achter de indrukwekkende gevels van acht miljoen bakstenen, verschuilen zich kantoren, vergaderzalen en feestzalen.
Geïnspireerd door Italiaanse renaissancepaleizen liet Ragnar Östberg het Stadhuis bouwen rond twee “piazza’s”, het Burgerhof en de Blauwe Hal. De blauwe Hal is, in tegestelling tot wat je door de naam verwacht, niet blauw maar van rode baksteen. De architect vond deze bakstenen te mooi om ze met blauw stucwerk te bedekken. De zaal is jaarlijks het decor voor de uitreiking van de Nobelprijzen.
PROGRAMMA NOORWEGEN
STADHUIS Ragnar Östberg
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 8 - Stockholm vrijdag 1 augustus
08.30 09.00 11.45 12.00 12.30 12.30 15.45 16.00 18.00
opstaan + ontbijt vertrek naar cemetery Rondleiding Cementery vertrek naar universiteit aankomst Marcus Kerk vertrek universiteit aankomst universiteit lunchen bij universiteit vertrek Architectuur Museum Stockholm Gezamelijk eten avond vrij
AULA MAGNA (universiteits aula) RALF ERSKINE
Bij het ontwerp van de Aula Magna diende een Grieks amfitheater als inspiratie. Het doel van de steile collegezaal was om mensen in het publiek bewust van elkaar en doen een gevoel van saamhorigheid. Dat maakt Aula Magna een ideaal auditorium voor de IAMCR, om te dienen als een ontmoetingsplaats voor
onderzoekers uit de hele wereld. Bovendien volgt de vorm van het amfitheater de natuurlijke helling van de berg naar Roslagsvägen, en op die manier valt het gebouw samen met de omringende natuur. Het bijzondere van het gebouw is dat de 1200 luisteraars in Aula Magna de spreker kunnen horen zonder enige hulp van elektronisch apparaten.
- 64 -
STYLOS
WOODLAND CEMETERY - 65 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
Het kerkhof Skogskyrkogården is één van de veertien monumenten op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO in Zweden en is opgenomen op deze lijst in 1994. Dit kerkhof in Stockholm, Enskede, is ontstaan tussen 1917 en 1940. Het is ontworpen door twee architecten, de toen nog jonge Gunnar Asplund en Sigurd Lewerentz, op de plaats van de vroegere delfgrond voor stenen, die overgroeid was met dennen. Het ontwerp verenigt de vegetatie met architectonische elementen, voordeel halend
uit de onregelmatigheden van het grondstuk. De kapel van de opstanding werd gebouwd in 1926, het crematorium van 1934 tot 1940. In het Tallum Pavilion, in het zuidelijke deel van Skogskyrkogården, is een permanente tentoonstelling over het kerkhof en de beide architecten. De reden dat de begraafplaats opgenomen is op de werelderfgoedlijst is dat de Skogskyrkogården een exceptioneel voorbeeld hoe architectuur en landschap gecombineerd kunnen worden op een kerkhof. Deze creatie heeft grote invloed gehad op het ontwerp van kerkhoven over de hele wereld.
PROGRAMMA NOORWEGEN
WOODLAND CEMETERY (Skogskyrkogården) Asplund en Lewerentz (p. 30-31)
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹
DAG 9 - Reisdag zaterdag 2 augustus 09.00 10.00 17.00 17.30 19.30
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Oslo Aankomst in Oslo Slaapplaatsen klaarmaken roeivereniging BBQ Vrije avond of stappen met Akkelies
- 66 -
(advertentie)
ARCONIKO ARCHITECTEN Stationsplein 45 3013 AK Rotterdam Postbus 399 3000 AJ Rotterdam T 010-4123181 F 010-4047597 E Arconiko@arconiko.com
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 10 - Olso zondag 3 augustus
11.30 12.00 16.00
Opstaan en ontbijt Vrije ochtend Vertrek richting Architectuur Museum Rondleiding in Architectuur Museum Vrije middag/avond
ARCHITECTUUR MUSEUM Het architectuur museum van Oslo is ontworpen door Sverre Fehn en werd in 2007 geopend (het is zijn aller laatste gebouw). Het museum is gevestigd in het voormalig gebouw van de Bank van Noorwegen. Het gebouw werd in 1830 ontworpen door Christian Heinrich Grosch. Dit gebouw is heel belangrijk voor de architectuur geschiedenis van Noorwegen. Het gebouw is gerenoveerd en uitgebreid door Sverre Fehn. Het contrast
tussen het oude gebouw van Grosch en het nieuwe van Fehn, geeft heel mooi het scala aan architectuur in Noorwegen aan. Op het moment dat wij er zijn, is er een tentoonstelling over de architectuur van Sverre Fehn.
- 68 -
STYLOS
AKERHUS SLOTT
- 69 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
Tweede Wereldoorlog viel het in handen van de Duitse bezetters. Er werden tijdens de oorlog meerdere executies gepleegd. Na de oorlog werden er nog 8 Noren geëxecuteerd die veroordeeld waren voor oorlogsmisdaden. Tegenwoordig is het een museum. Je ziet er de mooiste vertrekken, een kerk, het Koninklijke mausoleum en oude bouwmodellen van het kasteel. Dit gebouw bezoeken we dag 11
ZWEDEN
Gelegen in de haven van de stad, bij Aker Brygge. Het Akershus Slott werd gebouwd in 1299. Eerst was het een middeleeuws kasteel en een koninklijk woonadres. Later, in 1592, werd het een fort, compleet met kanonnen. Op die manier moesten indringers buiten de deur gehouden worden. Weer later, tussen 1637 en 1648, werd het Akershus Slott verbouwd tot renaissance kasteel. In de
PROGRAMMA NOORWEGEN
AKERHUS SLOTT Dertiende-eeuws kasteel
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 11 - Oslo maandag 4 augustus
10.00
16.30 19.30
Opstaan en ontbijt Rondleiding door Oslo van Akkelies Akershus slott Bank plassen (bank gebouwen) Gamle Raadhusplass (oud raadhuisplein) Oslo Raadhus of Raadhusplassen (raadhuis) Aker Brygge (uitgaansgebied) Vika (1960’s wijk) Spikersuppa (park) National Theateret station (treinstation) Slottet en Slottsparken (koninklijk kasteel) SAS hotellet (hoog hotel met sky bar) Karl Johans gate en Egertorget Regierings kvartalet (regeringswijk) Trefoldighetskirken Deichmanns bibliotek Y blokka Immigrantenwijk van Oslo Rondleiding bureau JSA + bezoek Mortensrud Uit eten met mensen van JSA
- 70 -
STYLOS
MORTENSRUD KERK - 71 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
was vergelijkbaar met dat van sociale woningbouw in Oslo. Om het project toch te kunnen realiseren is er veel gebuikt gemaakt van traditionele simpele bouwmethode en materialen. De architecten ontdekte steeds weer tot hun verbazing dat deze manier van bouwen ze eigenlijk meer architectonische vrijheid gaf.
ZWEDEN
De Mortnsrud kerk ik gebouwd op de top van een kleine berg. De kerk is een toevoeging aan de al bestaande grond. Er is geen steen afgehaald, alleen een kleine laag grond die zorgvuldig verwijderd is. In de kerk zijn dan ook nog delen rots te zien en er zijn enkele bomen in het gebouw opgenomen. Het budget van dit project was heel krap, het budget per m2
PROGRAMMA NOORWEGEN
MORTENSRUD KERK Jensen & Skovid Arkitektkontor
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 12 - Oslo dinsdag 5 augustus
10.15 10.30 12.30 13.30 13.30 14.30 14.45
Opstaan en ontbijt Vetrek richting Norsk Folk Museum Norsk Folk Museum Lunchen Vertrek richting Viking schepen museum Viking schepen museum Vertrek richting Vigelandsparken Vigelandsparken Vrije avond
NOORS VOLKS MUSEUM Openluchtmuseum Het Noorse volks museum is een openlucht museum, waar je van alles over de traditionele Noorse cultuur en geschiedenis kan leren. Er zijn 155 autentieke bouwwerken te vinden, onder andere een uit de 13e eeuw. In de zomer worden er allerlei traditionele activiteiten georganiseerd. In 2004 is Bygo, de Koninklijke Boerderij, bij het museum gevoegd. De traditionele
boerderij met gecultiveerd grasland is nu ook toegankelijk voor bezoekers.
- 72 -
DENEMARKEN PROGRAMMA NOORWEGEN
Het Vikingschepen Museum huisvest 3 grote Viking schepen, Oseberg, Gokstad en Tune, en vondsten uit de opgraving bij Borre in het Vestfold gebied. De drie schepen, gevonden in de Koninklijke begraafplaatsen in de Oslo fjord, zijn de best geconserveerde Vikingschepen die er zijn. Als begraafschip,
wat de doden naar “de andere wereld” bracht, waren er op de schepen unieke schatten aanwezig. Zoals wagens, paarden en textiel wat heel zeldzaam zo goed bewaard is gebleven uit de Vikingtijd. Alle vondsten zijn te zien in het museum. Aan de hand hiervan kom je veel te weten over het dagelijks leven in de Vikingtijd.
ZWEDEN
HET VIKINGSCHEPEN MUSEUM
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS
HET VIKINGSCHEPEN MUSEUM - 73 -
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 13 - Oslo woensdag 6 augustus
9.30 10.00 11.30 11.30 14.30 16.00
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Opera Rondleiding in de Opera Vertrek richting JVA Rondleiding JVA School of Architecture Einde rondleiding Vrije middag
SCHOOL OF ARCHITECTURE Jarmund/Vigsnaes Architects (p. 43) De School of Architecture in Oslo is ontworpen door JVA (Jarmund/Vigsnaes Architects), zij wonnen in 1998 de prijsvraag. Het was een prijsvraag voor de renovatie en uitbreiding van het bestaande gebouw dat in 1938 gebouwd is. De buitenkant van het gebouw moest grotendeels bewaard blijven. De architecten hebben zich dan
ook vooral geconcentreerd op het interieur, een verdiepte binnenplaats en een nieuw blok voor onderwijs. De binnenkant heeft een industriĂŤle ruige uitstraling, met veel gebruik van contrasterende materialen.
- 74 -
STYLOS
OPERA - 75 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
De golf, een eiken wand die de concertzaal omhult, vormt de grens tussen de mythische wereld van dans en muziek en de allerdaagse wereld daarbuiten. Alle ondersteunende ruimtes bevinden zich in de aluminium fabriek onder het tapijt. Nog een leuk feitje: het project was begroot op 4.4 biljard NOK (=562 miljoen), het bijzondere is dat ze eerder klaar waren dan geplant en dat voor 39.000 euro onder budget.
ZWEDEN
De Opera van Oslo is ontworpen door het architectenbureau Snøhetta, zij wonnen in 2000 de prijsvraag, het gebouw werd op 12 april 2008 geopend. Het concept van het gebouw bestaat uit drie metaforen: ‘het tapijt’, ‘de golf’ en ‘de fabriek’. Het tapijt is het wit marmeren landschap wat de functionele delen bedekt, dit is momenteel de populairste openbare ruimte van Oslo. De concertzaal is een los object en staat tentoongesteld achter het glas van de façades.
PROGRAMMA NOORWEGEN
OPERA Snøhetta
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË DAG 14 - Lillehammer / Hamar donderdag 7 augustus
07.00 09.30 10.00 11.00 11.15 12.00 13.00 14.00 15.00 19.00
Opstaan en ontbijt Vertrek naar Hamar Aankomst Hamar Rondleiding Hedmarksmuseum Vertrek Vikingskipet Vertrek naar Lillehammer Lillehammer Art Museum Olympic Skijump Vertrek naar Borgund Aankomst Borgund Vrije avond
HEDMARKSMUSEUM Museum Het hoofdgebouw van het Hedmarksmuseum is een van de belangrijkste werken uit de carriere van de Noorse architect Sverre Fehn. Het museum bevat een aantal middeleeuwse ruïnes en een belangrijke middeleeuwse route is opnieuw opgebouwd met moderne technieken. Dit is gedaan om de gebouwen in relatie tot elkaar en tot de plaats goed te kunnen laten zien.
Tussen de gebouwen loopt een route die ervoor zorgt dat de bezoekers een goed overzicht krijgen van de historische gebouwen. In het museum bevindt zich ook een ruïne van een gotische kerk die rond het jaar 1200 gebouwd is. De kathedraal werd tijdens de Zevenjarige Oorlog in 1567 door Zweedse troepen vernietigd. Om deze ruïne te beschermen tegen weer en wind is er in 1999 door architectenbureau Lund & Slaatto een grote glazen constructie overheen gebouwd.
- 76 -
STYLOS
LILLEHAMMER ART MUSEUM - 77 -
DENEMARKEN
het Noorse landschap en het nieuwe deel huist tijdelijke exposities en een collectie moderne kunst. Doordat het gebouw in het centrum van de stad ligt, was en is het project een centraal onderdeel van de stad en de Olympische Spelen.
PROGRAMMA NOORWEGEN
Voor de Olympische Winterspelen van 1994 in Lillehammer, werkte het Noorse Olympische Commitee samen met het Lillehammer Art Museum om een nieuwe uitbereiding aan het museum te maken. De uitbereiding was bedoeld voor de rijke culturele activiteiten in de omgeving. Het huidige museum heeft een collectie schilderijen van
ZWEDEN
LILLEHAMMER ART MUSEUM Snøhetta
ALGEMEEN
PROGRAMMA
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË DAG 15 - Borgund / Aurland vrijdag 8 augustus
09.45 10.00 11.00 12.00 12.20 13.15 18.15 18.30 19.00 21.00
Opstaan en ontbijt Vertrek naar Borgund Stavechurch Borgund Stavechurch rondleiding Vertrek naar flåm Aankomst flåm Vertrek treintje naar boven Aankomst treintje boven, naar beneden wandelen Vertrek naar Undredal Undredal aankomst Vertrek richting naar Aurland om te eten Aankomst Borgund
BORGUND STAVE CHURCH Traditionele kerk De Borgund staafkerk is een van de bekendste traditionele staafkerken van Noorwegen. Deze kerk werd rond 1150 gebouwd op de resten van een oude kerk en is gewijd aan Sint Adreas. De kerk bestaat uit een middenschip, koor en een apsis en is gebouwd met 16 houten staanders. De ingangen van de kerk zijn rijkelijk versierd met houtsnijwerk. Verder zijn er in de kerk vele runeninscripties te vinden zoals “Ave Maria”.
Ook de buitenkant van de kerk is rijkelijk versierd met 16 drakenhoofden. Onder de middeleeuwse houten vloer liggen nog enkele mensen begraven uit de begintijd van de kerk. De oorspronkelijke ronde ramen zijn klein en rond en worden Ossenogen genoemd. De klokkentoren, die los van de kerk staat, heeft een ongebruikelijke taps toelopende staafkerkconstructie en stamt ook uit de Middeleeuwen.
- 78 -
NATIONAL TOURIST ROUTE De Noorse overheid is momenteel bezig met het realiseren van nationale touristen routes, een route langs de mooiste plekken van Noorwegen. De volgende plekken zullen wij bezoeken: Skjervsfossen waterval De indrukwekkende Skjervsfossen waterval besstaat uit twee watervallen van in totaal 150 meter hoogte.
Steinstøberget rustplaats Een plateau langs het fjord met de gelegenheid om te vissen en te zwemmen in het fjord. Seinsdalsfossen waterval Deze waterval is een van de bekendste en meest gefotografeerde watervallen in het land. De waterval is uniek door het pad dat achter de waterval langs loopt. Dit pad zorgt voor een uniek uitzicht van onder de waterval.
- 79 -
STYLOS
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Bergen, via national tourist route Skjervsfossen waterval Vertrek Steinstøberget rustplaats Vertrek Seinsdalsfossen waterval Vertrek Aankomst Bergen Avond vrij
ZWEDEN
09.00 10.00 12.00 12.30 13.10 14.10 14.30 14.00 16.15
PROGRAMMA NOORWEGEN
DAG 16 - Aurland / Bergen zaterdag 9 augustus
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIĂ‹ DAG 17 - Preikestolen zondag 10 augustus 07.00 08.00 14.00 15.00 20.00
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Preikestolen Aankomst Preikestolhytta (hostel) Vertrek naar Preikestolen Terugkomst bij hostel BBQ
PREIKESTOLEN Wandeling De Preikestolen of Prekestolen (letterlijk: de Preekstoel) is een klif, die 605 meter boven de Lysefjorden uitsteekt. De Preikestolen is gelegen in de Noorse gemeente Forsand in de provincie Rogaland. De rots meet ongeveer 25 bij 25 meter en is zo goed als egaal.
Het is een belangrijke bezienswaardigheid in het westen van Noorwegen en biedt een spectaculair uitzicht over fjorden en bergen. De rots bereikt men na een wandeltocht van 6 kilometer. Jaarlijks gebeurt dit door 100.000 mensen.
PREIKESTOLEN - 80 -
DENEMARKEN
Opstaan en ontbijt Vertrek richting Kristiansand Aankomst in Kristiansand Boot: Kristiansand - Hirsthals Vertrek richting Skagen Aankomst Skagen Vertrek richting Arhus Aankomst in Arhus, inchecken City Sleep-in
PROGRAMMA NOORWEGEN
09.00 10.00 14.30 16.30 20.00 21.00 22.00 00.30
ZWEDEN
DAG 18 - Reisdag maandag 11 augustus
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS
- 81 -
GROTE REIS ‘08
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË DAG 19 - Århus dinsdag 12 augustus
10.00
16.30 23.00 9.00
Opstaan en ontbijt Start rondleiding van Thorkild Green Jensen Stadhuis Århus Århus universiteit Aros museum of art Concert Hall River reopening squares Buitenwijken Rondleiding in de middag van 3XN Rondleiding van Michael Krus Vertrek richting Delft Aankomst in Delft
STADHUIS ÅRHUS Arne Jacobsen en Erik Moller Ten zuiden van het drukke Rådhus Plads, het grootste verkeersknooppunt van Århus, ligt het stadhuis. In het Deens is dit Rådhus. Het is gebouwd tussen 1938 en 1942 en is ontworpen door Arne Jacobsen en Erik Moller. De facade is gemaakt van 6000 m² Noors marmer uit Porsgrunn. De totale kosten waren toendertijd rond de 1,3 miljoen Euro. Het vloeroppervlak van het gehele
stadhuis is 19380 m² met inbegrip van de kelder. De toren van 60 meter hoog, is het meest opvallende deel van het gebouw. Van hieruit is Aarhus goed te bezichtigen. In 2006 kreeg het stadhuis een beschermde status in Denemarken door zijn bijzondere architectuur.
- 82 -
STYLOS
STADHUIS ÅRHUS - 83 -
GROTE REIS ‘08
DENEMARKEN ZWEDEN
Na de universiteit van Kopenhagen, is de universiteit van Århus de grootste universiteit. Het is in 1928 opgericht, door kleine ruimtes te huren van andere instellingen. In 1933 werd officieel de naam Århus Universitet in gebruik genomen. Het masterplan voor de campus is ontworpen in 1931 door samenwerking van een aantal beroemde Deense architecten: Kay Fisker, C.F. Møller en Poul Stegmann als landschapsarchitect C. Th. Sørensen. Alle gebouwen staan
in een groene omgeving en zijn opgebouwd uit dezelfde gele bakstenen en dakpannen. Hierdoor is veel eenheid ontstaan in het beeld van de gehele campus. Na 1942 is het bureau van C.F. Møller doorgegaan met verdere ontwikkelingen van de campus en zijn bureau heeft de laaste ontwikkeling doorgevoerd op gebied van architectuur. Zo zijn er vijf nieuwe auditoria die in 2001 werden opgeleverd. Onder de acht faculteiten die de universiteit kent, zijn o.a. een economische, biologische en technologische faculteit te vinden.
PROGRAMMA NOORWEGEN
ÅRHUS UNIVERSITET
ALGEMEEN
PROGRAMMA
STYLOS GROTE REIS 2008 SCANDINAVIË
NOTITIES
- 84 -
STYLOS
- 85 -
GROTE REIS ‘08
SCANDINAVIE Stylos grote reis
24 juli - 13 augustus 2008
Deze reisgids zal jullie de komende weken helpen om je probleemloos door de steden te begeleiden van de verschillende landen. De reisgids is zorgvuldig samengesteld en heeft een heldere opzet gekregen, zodat jullie gemakkelijk de benodigde informatie kunnen vinden over de gebouwen die we gaan bezoeken, de wandelingen die we gaan maken en de taal van de landen waar we doorheen zullen reizen. De reisgids voor de studiereis van D.B.S.G. Stylos naar Scandinavie is samengesteld door de Grote Reis Commissie. Bart vd Broek | Jan-Pieter Bos | Eva Dubbelboer | Koen Kegel | Jimmy Verhoeven