Południowy Tyrol – inne Włochy

Południowy Tyrol – inne Włochy Miejsca niezapomnianych przeżyć i odkryć

Na górze: jazda na nartach z widokiem na Dolomity w dolinie Val Gardena. Zdjęcie główne: wino i kultura – łagodne wzgórza wokół zamku Schloss Lebenberg koło Meran/Merano.

1

Hity Południowego Tyrolu Seiser Alm

Glurns/Glorenza

Bolzano/Bozen

Najmniejsze włoskie miasto, architektoniczna perełka, duma regionu kulturowego Vinschgau. Przenieś się w czasie do XVI wieku. Warto zjechać z trasy, podróżując szlakiem rowerowym Via Claudia Augusta.

Stolica prowincji.

Symfonia dwujęzyczności. Hołd złożony kulturze i przyrodzie. Przekonaj się na wiele przyjemnych sposobów, jak śródziemnomorskie akcenty łagodzą alpejski charakter regionu, i poczuj nieodpartą chęć zostania tu na zawsze.

Ogrody zamku Schloss Trauttmansdorff

Szlak winny

Ogród botaniczny przy zamku Schloss Trauttmansdorff. Symfonia kolorów i zapachów subtelnie poruszająca zmysły.

Podążając szlakiem ogrodów: promenadami do miasta Meran/Merano i na zwiedzanie zespołów parkowych.

Wszystkie drogi prowadzą do wina.

Przejażdżka wśród winnic, odwiedziny i degustacje u południowotyrolskich winiarzy. Warto zatrzymać się nad jeziorem Kalterer See, najcieplejszym naturalnym kąpielisku w Alpach.

Największa wysokogórska hala w Europie.

Wprost stworzona na wędrówki, bieganie, wycieczki rowerowe – w wersji rekreacyjnej jak i wyczynowej. Fantastyczne widoki na Dolomity, 365 bacówek, schronisk i alpejskich gospodarstw.

Sellaronda Okrężny szlak wokół górskiego masywu Sella. Narciarski zimą, a rowerowy latem. W pakiecie: strome, skaliste urwiska Dolomitów – napatrz się do woli!

Messner Mountain Museum Oddziały muzealne założone przez słynnego himalaistę Reinholda Messnera.

Sześć muzeów w różnych zakątkach Południowego Tyrolu. Architektoniczne perełki zapraszają do wejścia w dialog z tematyką gór, ludzi i kultury.

Ötzi

Klasztor Neustift/Novacella

Drei Zinnen

Słynna mumia, człowiek z lodu. Odnaleziona w roku 1991 w dolinie Schnalstal, w ubraniu, z ekwipunkiem oraz śladami walki. Do podziwiania w muzeum archeologicznym w Bolzano.

Klasztor, ośrodek kształcenia i sanktuarium oraz jedna z najważniejszych wytwórni wina w Południowym Tyrolu. Degustacje znakomitych białych win, sztuka barokowa i zbiór 92 000 ksiąg.

Symbol Dolomitów, wpisanych w roku 2009 na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Łatwe do okrążenia, trudne do zdobycia. Zjawiskowe skały zapadające w pamięć. Nieopisane wrażenie o każdej porze roku.

2

Palmy, cyprysy i łagodne wzgórza z winnicami na tle ośnieżonego masywu Rosengarten.

33

Willkommen Benvenuti Ben gnüs* Dolomity i wino. Sztuka współczesna i żywe górskie gospodarstwa. 300 słonecznych dni w roku i 350 trzytysięczników.

Knedle i spaghetti.

Pozorne przeciwieństwa w Południowym Tyrolu tworzą zgrabną całość. Chropawości i dysonanse dają spójne i oryginalne brzmienie. Cechy charakterystyczne dla północy i południa w Południowym Tyrolu stapiają się w jedność, tworząc niepowtarzalny styl i kulturę życia w równie niesamowitym naturalnym otoczeniu.

Pora na wędrówki i narty w Dolomitach, zwiedzanie klasztorów i twierdz oraz wizytę w kompleksie termalnym Therme Meran. Trzeba zaczerpnąć nową energię, skosztować strudla jabłkowego, przejrzeć kalendarz imprez i odwiedzić ulubione zakątki w Południowym Tyrolu.

Przyłączysz się?

>

Przydatna apka: Südtirol Guide będzie Twoim przewodnikiem po hotelach i restauracjach, atrakcjach turystycznych, aktywnej rekreacji, wydarzeniach kulturalnych, plus prognoza pogody.

*Trzy urzędowe języki w Południowym Tyrolu: niemiecki, włoski, ladyński.

4

Vernatsch i lagrein to rodzime wina z Południowego Tyrolu.

Jezioro Kalterer See, najcieplejsze, naturalne alpejskie kąpielisko, otoczone jest nasłonecznionymi winnicami oraz malowniczymi wioskami. Wino o tej samej nazwie wytwarzane jest z winogron szczepu vernatsch – różne jego odmiany to najstarsze autochtoniczne szczepy czerwonych winogron z Południowego Tyrolu.

5

Rzekę Talfer przecina trasa rowerowa prowadząca do muzeum sztuki współczesnej w Bolzano/Bozen, zwanego Museion. W każdy czwartkowy wieczór panuje tu szczególny nastrój, nie tylko dlatego, że wstęp jest darmowy. Artyści oprowadzający po muzeum oraz sympatyczny aperitif w kawiarni zachęcają do odkrywania artystycznej strony Południowego Tyrolu.

W typowym włoskim stylu: po pracowitym dniu pora na relaks z kieliszkiem w dłoni, z wygodnym oparciem, przy stoliku z przekąskami i bruschettą.

6 POŁUDNIOWY TYROL NA ZDJĘCIACH

Po zachodzie słońca masyw Rosengarten płonie wszystkimi odcieniami czerwieni. Zjawisko to nosi nazwę „enrosadira”. Jak mówi legenda to blask róż króla Laurina, które rozkwitają o zmierzchu. W Południowym Tyrolu jest wiele godnych poznania miejsc owianych legendą.

POŁUDNIOWY TYROL NA ZDJĘCIACH 7

„Róże mnie zdradziły”.

Król Laurin, bohater południowotyrolskiej legendy

8

Törggelen to południowotyrolska piąta pora roku – okres na jesieni, kiedy degustuje się młode wino, serwowane w gospodach z pieczonymi kasztanami (zwanymi tu ­Keschtn) i wiejskimi potrawami.

Strudel jabłkowy to klasyka południowotyrolskiej kuchni.

Pieczony zwykle z kruchego ciasta wybornie smakuje z ­kieliszkiem miejscowego wina, najlepiej w typowej bacówce.

W Południowym Tyrolu co roku piecze się tyle strudli, że ułożone jeden za drugim ­sięgnęłyby od Bolzano/Bozen do Meran/Merano.

9

„Dolomity to najpiękniejsze góry na świecie”.

Reinhold Messner, południowotyrolski himalaista o swoich rodzimych górach

Seiser Alm to największa górska hala w Europie. W przeliczeniu jej powierzchnia odpowiada ośmiu tysiącom boisk piłkarskich. Otaczają ją wyniosłe szczyty Dolomitów, charakterystyczny Langkofel i Plattkofel.

Wędrówki w dolinie Eisacktal, zwanej „Doliną Szlaków” (Tal der Wege): widowiskowe Dolomity, łagodne trasy, dziewicza przyroda.

Piesze wędrówki i wspinaczka Słońce się uśmiecha, plecak spakowany – dokąd ruszamy? Niesamowite górskie szczyty, granie i turnie Dolomitów – światowego dziedzictwa UNESCO – lśnią kusząco opromienione porannym światłem. Czy z góry wyglądają równie pięknie? W dolinach wiją się drogi prowadzące przez winnice i sady jabłoniowe, obok imponujących twierdz i zamków, wokół jezior i wzdłuż dawnych kanałów nawadniających.

Ponad 16 tysięcy km oznakowanych ścieżek turystycznych o naturalnym charakterze prowadzi przez pełne kontrastów krajobrazy Południowego Tyrolu, w tym szlaki tematyczne i wędrówki od zagrody do zagrody, trasy wielodniowe i szlaki wysokogórskie. To którą trasą pójdziemy?

12

Wędrówki wysokogórskie i turystyka alpejska Co jest wyjątkowego w wysokogórskich wędrówkach w Południowym Tyrolu? Tutaj każdy dotrze nawet powyżej swoich możliwości. Liczne kolejki linowe skracają dystans dzielący od nieforsownych, okrężnych szlaków okraszonych punktami widokowymi z 360-stopniową panoramą. Na alpinistów i wspinaczy czekają liczne wyzwania, takie jak liczący 3905 m wysokości Ortler. Co łączy wszystkie górskie wyprawy?

Niesamowite widoki oraz spotkania w przyjemnych górskich schroniskach i na górskich halach.

Okrężny szlak wokół Drei Zinnen Absolutnym hitem wakacji w Południowym Tyrolu jest wycieczka wokół masywu Drei Zinnen. Łatwa trasa okrąża te trzy wyniosłe skalne wieże, ukazując niezapomniane piękno światowego dziedzictwa UNESCO. CZAS MARSZU

RÓŻNICA WYSOKOŚCI

DŁUGOŚĆ

3 godz.

304 m

9 km

Bruneck

DOLOMITY

50

DRÓG WSPINACZKOWYCH TYPU VIA FERRATA w Południowym Tyrolu sklasyfikowanych jest w skali trudności A-E. Trzy polecane drogi: > Via ferrata Hoachwool, Meran/Merano i okolice > Via ferrata Fennberg, Bolzano/Bozen i okolice > Via ferrata Pisciadú, Alta Badia Eksperci w dziedzinie wspinaczki i via ferrat: Klub alpinistyczny Alpenverein Südtirol, alpenverein.it >

Szczegółowe opisy tras z danymi o wysokości n.p.m., ścieżkami GPS i stopniami trudności dostępne pod suedtirol.info/piesze_wedrowki lub w aplikacji Südtirol Trekking.

13

Szlaki wzdłuż kanałów (Waalwege) i szlaki tematyczne Połączenie ruchu z pozyskiwaniem wiedzy na szlakach tematycznych jest źródłem niezapomnianych wrażeń. Szlaki tematyczne zapraszają na podróż w czasie, spotkanie ze światem legend lub poszerzanie horyzontów kulinarnych. Wybrane przykłady to szlak truskawek (Erdbeerweg), szlak mleczny (Milchpfad), wędrówki od zagrody do zagrody czy szlaki wzdłuż kanałów.

Waalwege w regionie Vinschgau i Meran/Merano: wzdłuż dawnych, przemyślnie wytyczonych kanałów nawadniających prowadzą dziś trasy spacerowe.

Szlak kasztanów (Keschtnweg) w dolinie Eisacktal Szlak kasztanów (Keschtnweg) to szlak ­tematyczny o długości 61 km, biegnący od klasztoru Neustift w Brixen/Bressanone do Bolzano/Bozen. Głównym motywem szlaku jest kasztan jadalny: wzdłuż trasy rosną wiekowe kasztanowce, a restauracje i gospody oferują specjały zawierające ten smakowity orzech. Poszczególne odcinki szlaku nadają się na wycieczki całodniowe.

CZAS MARSZU RÓŻNICA WYSOKOŚCI

20 godz. 2680 m

DŁUGOŚĆ

61 km

Brixen

14

Piesze wędrówki z rodziną Spacerowanie pośród kwitnących jabłoni, niezapomniany nocleg w schronisku w górach: jest mnóstwo propozycji wycieczek w Południowym Tyrolu, które w równym stopniu zachwycą dorosłych i dzieci. Satysfakcję gwarantuje 300 słonecznych dni w roku, przyjazne dzieciom szlaki na różnych wysokościach oraz dogodnie położone schroniska z wyśmienitą ofertą gastronomiczną i różnymi atrakcjami dla najmłodszych.

> Specjaliści od zakwaterowania rodzinnego:

Grupa ofertowa Familienhotels, familienhotels.com Stowarzyszenie kwater agroturystycznych Roter Hahn,

roterhahn.pl/pl

Na wiosnę dolina Etschtal zmienia się w morze kwitnących jabłoni.

Dolomiti Ranger Dzieci w wieku od siedmiu do dwunastu lat, biorące udział w letnim programie edukacyjnym o nazwie „Dolomiti Ranger”, prowadzonym w czterech parkach krajobrazowych w Dolomitach, budzą w sobie ducha prawdziwych strażników przyrody. Biorąc udział w urozmaiconej zabawie pod okiem fachowych przewodników, poruszając się w terenie i zwiedzając parkowe centra edukacyjne, dzieci poznają faunę, florę oraz budowę geologiczną Dolomitów. suedtirol.info/dolomitiranger-sommer W parkach krajobrazowych Schlern-Rosengarten i Puez-Geisler dzieci tropią zwierzęta także zimą. suedtirol.info/dolomitiranger-winter Bruneck

2 1 4

1

Park krajobrazowy Puez-Geisler

2

Park krajobrazowy Drei Zinnen

3

Park krajobrazowy Fanes-Sennes-Prags

4

Park krajobrazowy Schlern-Rosengarten

3 DOLOMITY

15

Schroniska i bacówki W kartach dań górskich schronisk klasyczny południowotyrolski podwieczorek Marende (deska przekąsek) czy ziemniaki z jajkiem sadzonym dopracowane są na równi z wyszukanymi ciekawostkami kulinarnymi w postaci zupy z siana czy pierożków nadziewanych pokrzywą. Wiele schronisk ma charakter kameralny i rustykalny, ale są też schroniska eleganckie i nowoczesne, z wykwintną kuchnią i bogatą kartą win. Z kolei schrony turystyczne, wzniesione dla osłony od wiatru i złej pogody, posadowione są w godnych podziwu lokalizacjach. Najwyżej znajduje się schron Becherhaus, wybudowany na wys. 3195 m n.p.m.

W Południowym Tyrolu działa w sumie 169 schronisk, zlokalizowanych nad jeziorami, na szczytach oraz w punktach widokowych. Na zdjęciu schronisko Danielhütte w Val Gardena.

Prawdziwa jakość w górach W ramach inicjatywy „Prawdziwa jakość w górach” (Echte Qualität am Berg) nagradzane są wzorowo prowadzone schroniska, restauracje i zajazdy ­górskie wokół miasta Meran/Merano oraz w ­regionie Vinschgau. Ocenie poddawana jest ­autentyczna jakość w kilku dziedzinach: gastro­ nomia, wygląd i charakter oraz opcjonalnie ­warunki noclegowe. merano-suedtirol.it/real-quality

Meran

POLECAMY: WYSOKOGÓRSKI SZLAK MERANER HÖHENWEG Od schroniska do schroniska wokół rezerwatu przyrody Texelgruppe biegnie wysokogórski szlak Meraner Höhenweg, jedna z najpiękniejszych turystycznych tras okrężnych w Alpach. Przejście liczącej 100 km trasy na wysokości średnio 1400 m n.p.m. zajmuje od czterech do sześciu dni. meraner-hoehenweg.com

Na rowerze przez Południowy Tyrol Które trasy rowerowe w Południowym Tyrolu są najpiękniejsze? To zależy. Doliny pełne śródziemnomorskiej flory, strome drogi przez przełęcze, charakterystyczne szczyty i łagodne wysokogórskie hale to raj dla rowerzystów. Rodzinom z dziećmi polecamy ścieżki rowerowe w dolinach – stąd można podziwiać południową stronę Alp bez nadmiernego forsowania się. Widok wysokich gór wprost zapiera dech. Szczyty regionu Vinschgau i Dolomitów oplata wielokilometrowa sieć single tracków, kusząca miłośników kolarstwa górskiego. Niektóre drogi przez przełęcze mają swoich wiernych fanów wśród rowerzystów szosowych. Dlaczego? Bo wjazd na samą górę po mozolnej wspinaczce to doświadczenie uskrzydlające. A widoki z góry nie mają sobie równych.

Tempo wycieczki rowerowej dopasowujemy do chęci podziwiania okolicy oraz atrakcji kulinarnych regionu. Tak jest na przykład na trasie południowotyrolskiego szlaku winnego.

Jezioro Kalterer See w tle.

17

Ścieżki rowerowe w dolinach Znakomicie oznakowane trasy rowerowe wiodą przez główne doliny Południowego Tyrolu, wzdłuż rzek, przez łąki, lasy, sady jabłoniowe i winnice. Na zachodzie prowincji doliną Etschtal przebiega odcinek historycznej rzymskiej drogi Via Claudia Augusta, a od przełęczy Brennerpass prowadzi trasa rowerowa przez dolinę Eisacktal do Bolzano/ Bozen. Trasa rowerowa doliny Pustertal prowadzi do Lienz na terenie Wschodniego Tyrolu w Austrii.

Trasa rowerowa wzdłuż rzeki Etsch (Etsch­ rad­route) na szlaku Via Claudia Augusta Szlakiem dawnej rzymskiej drogi Via Claudia Augusta biegnie przeważnie opadająca w dół trasa rowerowa wzdłuż rzeki Etsch (Etsch­rad­ route), prowadząca od przełęczy Reschenpass do Salorno/Salurn na południowym skraju prowincji Południowego Tyrolu. Najciekawsze punkty na tej trasie to jezioro Reschensee, liczne klasztory i warownie, miasta Glurns/Glorenza, Meran/Merano i Bolzano/Bozen oraz krajobraz usiany winnicami i sadami jabłoniowymi.

Charakterystyka i planowanie trasy: viaclaudia.org RÓŻNICA WYSOKOŚCI

DŁUGOŚĆ

+274/–1556 m

148 km

Bolzano

BIKEMOBIL CARD Karta mobilna dla rowerzystów (bikemobil Card) umożliwia nie tylko podróżowanie po Południowym Tyrolu autobusami i koleją, ale także wypożyczenie roweru. Na wielu szlakach rowerowych możliwe jest pokonanie części trasy pociągiem. mobilcard.info

>

Wszystkie trasy wraz z informacjami na temat różnicy wzniesień oraz ścieżkami GPS:

suedtirol.info/narowerze

18

Kolarstwo górskie i freeride Na rowerzystów górskich czekają w Południowym Tyrolu dziwaczne formacje skalne i historyczne drogi wojskowe w Dolomitach, kręte naturalne ścieżki w regionie Vinschgau, cieniste drogi leśne i samotne polne ścieżki w dolinie Eisacktal oraz setki kilometrów leśnych traktów i single tracków między jeziorami Montiggler See i Kalterer See. Liczne kolejki linowe oraz firmy transportujące rowery usprawniają dotarcie na dużą wysokość, co pozwala dłużej cieszyć się szalonymi zjazdami.

Dolomity to raj dla zapalonych kolarzy górskich. Świetne naturalne ścieżki o różnym stopniu trudności oprócz emocji dają odczuć bliskość przyrody – tu przykład ścieżki na przełęczy.

Ścieżka Montesole Trail > Urlop skrojony na miarę –

specjalnie dla rowerzystów:

bikehotels.it

Monte Sole (niem. Sonnenberg), czyli słoneczna góra – kusząca obietnica tkwi w samej nazwie. Trasa ta, przejezdna niemal przez cały rok, wiedzie zboczami góry Sonnenberg w dolinie Vinschgau.

Można tu dotrzeć kolejką linową z Latsch/Laces do St. Martin im Kofel/San Martino al Monte albo szosą z Kastelbell/ Castelbello. Prowadzi płynnymi przejazdami przez leśne tereny i trudniejszymi odcinkami po kamieniach, z widokiem na górę Nörderberg i okoliczne lodowce.

RÓŻNICA WYSOKOŚCI

DŁUGOŚĆ

1078 m

7,2 km

Schlanders

19

Kolarstwo szosowe Dziewięć miesięcy – od marca do listopada – trwa w Południowym Tyrolu kolarski sezon szosowy.

Wyczerpujące przejazdy przez przełęcze oraz długie płaskie odcinki tras biegnące głównymi dolinami czynią z tej prowincji raj dla kolarzy szosowych. Wielkim wyzwaniem jest wjazd na przełęcz ­Stilfserjoch, drugą co do wysokości przełęcz w Alpach. Śladami wyścigu Giro d’Italia przebiega trasa od Al Plan de Mareo/San Vigilio di Marebbe po szczyt Kronplatz.

Sellaronda: ta okrężna trasa wokół masywu Sella urzeka imponującą panoramą oraz oszałamiającymi punktami widokowymi na szczyty Dolomitów.

Przełęcz Stilfserjoch W środowisku kolarzy szosowych wjazd od Prad/Prato na przełęcz Stilfserjoch jest szeroko znany i wysoko punktowany. W pakiecie zapierający dech widok lodowców i formacji skalnych grupy Ortler. Aby dotrzeć na szczyt drugiej co do wysokości wyasfaltowanej drogi przez przełęcz w Europie trzeba pokonać 48 agrafek.

NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA KOLARSKIE RÓŻNICA WYSOKOŚCI

1838 m

Schlanders

DŁUGOŚĆ

25 km

> Maratona dles Dolomites – międzynarodowy wyścig szosowy przez siedem przełęczy w Dolomitach > Dolomiti Superbike – największy wyścig kolarzy górskich we Włoszech > Sellaronda Bike Day – zmotoryzowani ustępują miejsca kolarzom ­szosowym na drogach wokół potężnego górskiego masywu Sella Przegląd kolarskich wydarzeń: suedtirol.info/wydarzeniarowerzystow

Zima po słonecznej stronie Obsypane śniegiem, poszarpane turnie Dolomitów na linii wzroku, twarz zwrócona do słońca, karta dań na stole – będą knedle, czy spaghetti? Nie obejdzie się bez kieliszka południowotyrolskiego wina.

A potem sprawny powrót na doskonale przygotowaną i snieżnobiałą trasę narciarską, aby pomknąć w dół stoku. Wieczorem sanki w blasku księżyca. Choć w Dolomitach aż po szczyt Ortler na zachodzie wszystko kręci się wokół sportów zimowych, na południe od Bolzano/Bozen można spędzić tę porę roku miło i leniwie, chodząc na długie spacery i odpoczywając w uroczych wioskach winiarskich.

Spektakularne zjazdy oraz „blade góry” w tle robią wrażenie podczas jazdy na nartach w ladyńskim regionie Alta Badia.

22

Narciarstwo alpejskie i snowboarding Między Dolomitami Sextenerskimi na wschodzie, regionem Ortler na zachodzie, doliną Ahrntal na północy i ośrodkiem narciarskim Jochgrimm na południu działa w Południowym Tyrolu ok. 30 ośrodków narciarskich, oferujących słoneczne trasy dla narciarzy o różnych umiejętnościach. Snowboardziści i freeriderzy mogą ćwiczyć rozmaite triki w licznych funparkach. Snowpark Seiser Alm został oficjalnie obwołany najlepszym we Włoszech.

Najlepsze warunki dla całej rodziny, tutaj na terenie Ortler Skiarena w Trafoi.

Przegląd ośrodków i konsorcjów narciarskich DOLOMITI SUPERSKI Najlepsze warunki do uprawiania narciarstwa w „najpiękniejszych górach świata” oferuje konsorcjum Dolomiti Superski. W tym największym konsorcjum ośrodków narciarskich wystarczy jeden karnet na łącznie 1200 km tras. Konsorcjum zrzesza dziewięć ośrodków w Południowym Tyrolu. Słynne trasy zjazdowe, takie jak Gran Risa, oraz wspaniałe szlaki narciarskie imponują na równi z panoramicznym widokiem masywu Sella, Rosengarten i Langkofel. Korzystne położenie w strefie od 1500 do 3200 m n.p.m., wspierane przez profesjonalne i niezawodne systemy naśnieżania, gwarantuje doskonałe warunki narciarskie.

ORTLER SKIARENA 15 rodzinnych ośrodków narciarskich w zachodniej części Południowego Tyrolu, składających się na Ortler Skiarena, oferuje różnorodne stoki, gwarantowany śnieg i spokój. W położonych na lodowcu ośrodkach Sulden i Schnalstal sezon narciarski trwa prawie cały rok. W Meran/Merano i Bolzano/Bozen można korzystać zarówno z uroków miasta jak i z białego szaleństwa. Ortler Skiarena zaprasza też na skitoury i sanki.

Uciechy białego szaleństwa oferują także: > KONSORCJUM SKIVERBUND SÜDTIROLER WIPPTAL > SKIWORLD AHRNTAL

>

Informacje o wszystkich ośrodkach:

suedtirol.info/osrodkinarciarskie

W południowotyrolskich schroniskach narciarskich jakość odgrywa kluczową rolę. Recepta na sukces to wyśmienite składniki, kreatywni kucharze, udane połączenie kuchni alpejskiej i śródziemnomorskiej oraz wyborne wina.

Sellaronda Co za widoki: karuzela narciarska Sellaronda prowadzi fantastycznymi stokami przez cztery przełęcze Dolomitów, okrążając wyniosły górski masyw Sella. Punktem startowym może być jedna z dwóch dolin: Alta Badia lub Val Gardena. Na pętlę Sellaronda da się łatwo dojechać busem z ośrodka narciarskiego Kronplatz.

Bruneck

DOLOMITY

1648

INSTRUKTORÓW NARCIARSTWA i 192 instruktorów snowboardingu pomaga stawiać pierwsze kroki na stoku oraz doskonalić umiejętności. Na porady ekspertów i szeroki wachlarz usług można liczyć również w powszechnie dostępnych wypożyczalniach sprzętu narciarskiego.

>

Kwatery prywatne w Południowym Tyrolu – urlop w rodzinnej atmosferze również zimą:

suedtirolprivat.com

24

Narciarstwo biegowe i biathlon Około 1800 km tras biegowych, w tym urocze trasy dla całej rodziny, trasy wysokogórskie ze wspaniałym widokiem na Dolomity oraz trasy oświetlone po zmroku, czyni z Południowego Tyrolu istny raj dla narciarzy biegowych. W dolinie Antholzertal mieści się ośrodek biathlonowy – co roku odbywają się tu zawody Pucharu Świata w biathlonie.

POLECAMY Puchar Świata w biathlonie w dolinie Antholzertal biathlon-antholz.it

Dolomiti Nordicski Dolomiti Nordicski to największa w Europie karuzela biegowa, obejmująca 1300 km urozmaiconych tras. Karuzelę tworzy sześć regionów w Południowym Tyrolu – od doliny Antholzertal po płaskowyż Seiser Alm. W ramach tego konsorcjum obowiązuje ujednolicony cennik oraz jeden wspólny karnet.

Ofertę tras uzupełniają emocjonujące imprezy oraz atrakcyjne usługi, takie jak możliwość ściągnięcia ścieżki GPS dla każdej trasy.

dolomitinordicski.com Bruneck

DOLOMITY

25

Wycieczki skitourowe i wędrówki w rakietach śnieżnych Skitoury cieszą się olbrzymią popularnością, zwłaszcza wśród miejscowych. To zrozumiałe, bo w ­Południowym Tyrolu prowadzą przez najpiękniejsze obszary Alp, a wszędzie – w Dolomitach, ­w ­regionie masywu Ortler, dolinie Wipptal czy też w Alpach Sarntalskich – zawsze panują d ­ oskonałe warunki do jazdy na nartach w głębokim śniegu. Górskie płaskowyże, idylliczne doliny i łatwo ­osiągalne wierzchołki są idealne do wędrówek w rakietach śnieżnych.

Wędrówki w rakietach śnieżnych pozwalają krok za krokiem zanurzyć się w zimowej ciszy i podziwiać panoramę – tu w obrębie górskiej grupy Aferer Geisler.

Wycieczka skitourowa na szczyt Pfannhorn Pfannhorn koło Toblach/Dobbiaco to rewelacyjny punkt widokowy w Dolomitach. Trasa prowadzi leśnym traktem od Kandellen/Gandelle do granicy piętra lasu. Stamtąd jak na dłoni widać panoramę kotliny Hochpustertal. Dalsza droga prowadzi przez zaśnieżone zbocza do zamkniętego zimą schroniska Bonnerhütte (2307 m n.p.m.), a następnie do krzyża na szczycie góry (2663 m n.p.m.).

RÓŻNICA WYSOKOŚCI

PODEJŚCIE

1050 m

5,5 km

Bruneck DOLOMITY

>

Najpiękniejsze skitoury:

suedtirol.info/ski-alpinizm

Ulubione miejsce Południowych Tyrolczyków i turystów: jezioro Reschensee z zatopioną wieżą.

Miejsca, gdzie czas się zatrzymał.

28

Zimowe wędrówki i jazda na sankach W górę pieszo lub kolejką, w dół na płozach – z zawrotną prędkością lub wolniej.

W całym Południowym Tyrolu wytyczone zimowe szlaki stwarzają wymarzone warunki do rozkoszowania się zaśnieżonym krajobrazem. Po drodze warto wpaść na odpoczynek i małe co nieco do jednej z wielu bacówek i górskich schronisk. Ponad sto torów świadczy o dużej popularności saneczkarstwa wśród mieszkańców, jak i wśród turystów.

Zimowe wędrówki na halach Lüsner Alm i Rodenecker Alm Płaskie obszary górskich hal Rodenecker Alm i Lüsner Alm niedaleko Brixen/Bressanone zmieniają się zimą w morze śniegu. Roztacza się stamtąd cudna panorama obejmująca Dolomity, Alpy Sarntalskie, Ötztalskie, Stubajskie i Zillertalskie, aż po masyw Ortler.

Spacer, posiłek, pełna rozkosz – czego chcieć więcej? Wytyczone i przetarte szlaki oraz rustykalne bacówki zapraszają.

Brixen

PIĘĆ GODNYCH POLECENIA TORÓW NA SANKI 1. Szczyt Rosskopf – doskonała dziesięciokilometrowa trasa 2. Fane Alm – jedna z najładniejszych wiosek pasterskich w Europie 3. Reinswald w dolinie Sarntal – naturalny tor śnieżny, idealny dla dzieci 4. Obereggen – frajda na sankach w świetle reflektorów 5. Pfelders – urozmaicona trasa w malowniczym krajobrazie

29

Jarmarki bożonarodzeniowe „Christkindlmärkte” i Boże Narodzenie Wokół unosi się zapach świeżo pieczonego chlebka z bakaliami (Zelten) i strudla jabłkowego. Magia adwentu rozświetla miasta, a targowiska kuszą tradycyjnym rzemiosłem, grzanym winem i towarzyską atmosferą. Oprócz pięciu oryginalnych południowotyrolskich jarmarków bożonarodzeniowych w Bolzano/Bozen, Meran/Merano, Brixen/Bressanone, Sterzing/Vipiteno i Bruneck/Brunico, w wielu mniejszych miejscowościach odbywają się równie ciekawe imprezy, takie jak średniowieczny jarmark w Klausen/Chiusa, jarmark w Glurns/Glorenza i typowo alpejski adwent w Sarnthein/Sarentino...

Tradycyjny jarmark bożonarodzeniowy w Brixen – proekologiczny „Green Event“, łączący alpejską i śródziemnomorską radość życia, współczesną sztukę i tradycyjne rzemiosło.

>

W oczekiwaniu na Boże Narodzenie:

suedtirol.info/jarmarki_bozonarodzeniowe

Przepis na południowotyrolski chlebek z bakaliami (Zelten) Składniki 200 ml wody, 20 g drożdży, 2 łyżki cukru, 150 g mąki, 100 g mąki żytniej, 15 g soli, 1 łyżka oleju, po 1 łyżeczce anyżu i kminku, 500 g suszonych fig, pokrojonych w kostkę lub w paski, 250 g rodzynek, po 120 g rodzynek sułtańskich, mieszanych orzechów, orzeszków piniowych, migdałów, po 50 g kandyzowanej skórki cytrynowej i pomarańczowej, 50 ml białego wina, 3 łyżki rumu, 70 g miodu, po 1/2 łyżeczki startej skórki cytrynowej, skórki pomarańczowej i cynamonu, szczypta mielonych goździków, ziela angielskiego i gałki muszkatołowej, obrane orzechy i migdały oraz kandyzowane wiśnie do dekoracji, miód lub syrop cukrowy do smarowania powierzchni

Przygotowanie Wymieszać letnią wodę z drożdżami i cukrem. Odstawić na ok. 10 minut. Dodać mąkę, mąkę żytnią, sól, olej, anyż i kminek i wyrobić ciasto w maszynie do wyrabiania. Ciasto przykryć i odstawić do wyrośnięcia na ok. 30 min. w temperaturze 35°C. Namoczyć figi, rodzynki, rodzynki sułtańskie, orzechy, orzeszki piniowe, migdały, kandyzowaną skórkę cytrynową i pomarańczową w mieszance białego wina, rumu i miodu przez co najmniej 1 godz., aby wypiek miał odpowiedni aromat. Dodać startą skórkę z cytryn i pomarańczy, cynamon, mielone goździki, ziele angielskie i gałkę muszkatołową do namoczonych bakalii. Wymieszać ciasto chlebowe w maszynie do wyrabiania z namoczonymi bakaliami i orzechami. Dokładnie ugnieść. Uformować okrągłe lub podłużne chlebki (Zelten) i udekorować orzechami oraz migdałami.

Ułożyć na blasze do pieczenia i ponownie odstawić do wyrośnięcia na ok. 20 minut.

Piec przez ok. 40 minut w piekarniku nagrzanym do 170°C na piękny brązowy kolor, kilkakrotnie smarując chlebki miodem lub syropem cukrowym. Po ostygnięciu udekorować kandyzowanymi wiśniami i zapakować w folię spożywczą.

Kuchnia i tradycje kulinarne Południowy Tyrol słynie na cały świat z jabłek, wina i specku. W pełni zasłużenie. Jednak po bliższym poznaniu południowotyrolska sztuka kulinarna okazuje się bardzo różnorodna. Swojskie smaki doprawione na śródziemnomorską modłę nadają jej niepowtarzalny charakter. Miejscowe zwyczaje kulinarne wyraźnie pozostają pod wpływem południa, o czym świadczą: sympatyczna tradycja aperitifu (alkoholu wypijanego dla zaostrzenia apetytu), fantazyjne antipasti (przystawki), ręcznie wyrabiane makarony i nieodzowna kawa na koniec posiłku. Knedle ze szpinakiem i strudel jabłkowy to klasyka południowotyrolskiej kuchni, subtelnie wzbogacanej ostatnio przez innowacje oraz wpływy międzynarodowe.

Usiąść wygodnie, nie śpieszyć się – w Południowym Tyrolu włoski spokój i kultura wina jako ważny element życia stapiają się w jedno z alpejskim pragmatyzmem.

31

Restauracje i kuchnia wyróżniona gwiazdkami Z doskonałą kuchnią Południowego Tyrolu można zapoznać się zarówno w licznych restauracjach wyróżnionych czapkami kucharskimi i gwiazdkami, jak i w małych lokalach.

Wysoko w górach, w prostych gospodach oraz uroczych winiarniach dba się o jakość: od składników poprzez przygotowanie potraw po dobór win. Karty dań są pełne kontrastów, podobnie jak cały region: obok klusek z żółtym serem (Kasnocken) czy tortu z gryki (Buchweizentorte) figurują wyrafinowane dania z makaronu i deser panna cotta.

Inicjatywa „Południowotyrolski zajazd” (Südtiroler Gasthaus) Inicjatywa „Południowotyrolski zajazd” (Südtiroler Gasthaus), zrzeszająca 36 tradycyjnych lokali rozsianych po całej prowincji, powstała aby promować typową kuchnię regionu, szczerą gościnność oraz przywiązanie do tradycji. Lokale te w istotny sposób przyczyniają się do podtrzymania długiej tradycji południowotyrolskich zajazdów.

gasthaus.it

WYŻYNY SZTUKI KULINARNEJ > W dolinie Sarntal leży najwyżej położona restauracja wyróżniona gwiazdkami Michelin – Auener Hof z restauracją Terra. > Najmniejsza w Alpach restauracja serwująca wykwintne dania, Gostner Schwaige, znajduje się na hali Seiser Alm. > W restauracji Vögele w Bolzano/Bozen od 1895 r. istnieje najstarszy w Południowym Tyrolu stolik dla stałych bywalców.

>

Wyszukiwarka restauracji:

suedtirol.info/restauracje

32

Gospodarstwa częstujące własnymi wyrobami Gospody typu Buschenschank i Hofschank, prowadzone przez winiarzy i gospodarzy wiejskich, oferują specjały własnego wyrobu. Między krupnikiem a smażonymi plackami z nadzieniem (Tirtlan) można się spodziewać pierogów (Schlutzkrapfen), knedli we wszelkich odmianach albo deski przekąsek (Marende) z chrupkim chlebkiem (Schüttelbrot), serem i speckiem, której towarzyszy kieliszek południowotyrolskiego wina. Czasem gospodyni wyjawia drobne sekrety swojej kuchni.

„Törggelen u źródeł” („Törggelen am Ursprung”) Törggelen to w Południowym Tyrolu piąta pora roku, kiedy gospodarze zapraszają jesienią do winiarni i piwnic na degustację młodego wina, podając kasztany i wiejskie potrawy. W gospodarstwach atestowanych w ramach projektu „Törggelen u źródeł” (Törggelen am Ursprung) dojrzewają winogrona i kasztany, mieszkańcy serwują autentyczne lokalne potrawy i wino własnego wyrobu, gościnność jest święta, a wszyscy kultywują tradycyjny wiejski styl życia.

suedtirol.info/toerggelen_pl

>

Adresy autentycznych gospód typu Buschenschank i Hofschank:

roterhahn.pl/pl

POWRÓT DO PRZYSZŁOŚCI Odkryte na nowo stare rasy zwierząt, odmiany owoców i warzyw – owca Villnösser Brillenschaf, kawa z łubinu Altreier Lupinenkaffee czy gruszka Vinschger Palabirne – przeżywają w Południowym Tyrolu swój smakowity renesans.

33

Zakupy i targowiska Co może być przyjemniejszego niż odkrywanie na targu specjałów kulinarnych typowych dla danego kraju? Targi cotygodniowe, produktów wiejskich oraz tradycyjne coroczne ­jarmarki to idealna okazja, żeby poznać liczne południowotyrolskie wyroby i ludzi, którzy je wytwarzają. Ponad 150 piwnic winiarskich oferuje degustacje i sprzedaż wina oraz zwiedzanie. Warte polecenia pod kątem zakupów odzieżowych i obuwniczych są ulice handlowe miast, gdzie znajdują się włoskie butiki oraz tradycyjne sklepy.

Architektura w duchu epikurejskim – wiele winiarni prezentuje się nowocześnie i stylowo.

Na zdjęciu winiarnia Kellerei Tramin.

Targ Meraner Markt W Meran/Merano w każdą sobotę od marca do października odbywa się targ Meraner Markt, na którym w ciekawych „tymczasowych sklepikach” sprzedawane są wyłącznie południowotyrolskie produkty naturalne i wyroby rzemieślnicze. Kramy na targowisku zaprojektował renomowany projektant Martino Gamper pochodzący z Meran.

Meran

Relaks i dobre samopoczucie Rozkoszne zabiegi, zdrowy ruch, kojąca cisza, kołysanie wody – co ma dobroczynny wpływ na Twoje samopoczucie? Wśród gór i dolin Południowego Tyrolu przyroda hojnie udziela odradzającej mocy.

Tam czekają rozległe spa z widokiem na Dolomity oraz unikatowy pod względem architektonicznym kompleks term Therme Meran. Wypróbowane na przestrzeni dziesięcioleci zabiegi z użyciem typowych regionalnych produktów dodają sił i animuszu, uczta dla zmysłów cieszy ciało i duszę, już pierwsza chwila uwalnia rozbiegane myśli. Wypróbuj na sobie dobroczynną moc odnowy biologicznej.

35

Termy i parki wodne Czyste linie, ciepłe barwy i najwyższy komfort – Therme Meran to umiejętne połączenie nowoczesnej architektury i długich tradycji uzdrowiskowych tego miasta leżącego nad rzeką Passer. Hotele wellness z widokiem na Dolomity, parki wodne z rozbudowanymi zespołami różnych saun oraz pływalniami również stwarzają idealne warunki do tego, żeby wykorzystać relaksujące działanie wody, temperatury i ruchu.

Nowoczesny kompleks term, który zaprojektował Matteo Thun, świetnie wpisuje się w długą tradycję miasta Meran/Merano jako uzdrowiska.

Ośrodek Cascade, dolina Tauferer Ahrntal Luksusowa pływalnia i spa Cascade w dolinie Tauferer Ahrntal oferuje kąpiele w harmonii z naturą.

W 2011 r. budowla ta została nagrodzona jako osiągnięcie architektoniczne, zwyciężając w kategorii „turystyka”. W konstrukcji budynku jak i funkcjonowaniu ośrodka liczy się energooszczędność i ochrona środowiska. To zaangażowanie odzwierciedla postawę regionu: gmina Sand in Taufers/Campo Tures jako pierwsza w Południowym Tyrolu uzyskała certyfikat za osiągnięcia w zakresie ochrony środowiska.

>

Oddane idei wellness: Belvita Leading w Południowy Tyrolu

belvita.it

36

Typowe zabiegi wellness W południowotyrolskich uzdrowiskach od dawna stosowano kąpiele z wykorzystaniem wód mineralnych i siana, działające odprężająco, przeciwbólowo i łagodzące zmiany skórne. Do dziś kuracjusze kąpią się w sianie, woda z 32 cenionych źródeł służy do kąpieli siarczkowych i innych kąpieli leczniczych, a podczas zabiegów wellness wykorzystuje się południowotyrolskie produkty, takie jak mleko, wino i jabłka.

>

Znajdź odpowiedni obiekt i unieś się na falach beztroski: suedtirol.info/wellness_pl

badlkultur.it

Południowotyrolska kąpiel w sianie Już 130 lat temu po wyczerpujących sianokosach wieśniacy kładli się wieczorem spać na sianie, a nazajutrz rano budzili się wypoczęci i pełni energii.

Obecnie badania naukowe wskazują, że kąpiele w sianie łagodzą objawy choroby zwyrodnieniowej stawów, rwy kulszowej i reumatyzmu.

Zastosowania kosodrzewiny Na kwaśnych glebach w południowotyrolskiej dolinie Sarntal rośnie kosodrzewina, wykorzystywana w saunie, do produkcji kosmetyków oraz w kuchni jako składnik sosu pesto.

Uzyskiwany z niej olejek o charakterystycznym żywicznym, leśnym zapachu pobudza krążenie, korzystnie działa na skórę i niweluje brzydkie zapachy.

Południowotyrolska kąpiel mleczna

Południowotyrolska kąpiel jabłeczna

Południowotyrolska kąpiel winna

Już cesarzowa Sissi wierzyła w zbawienne działanie serwatki.

W Therme Meran dzisiaj także można wziąć kąpiel mleczną w stylu Sissi. W Południowym Tyrolu mleko do tego celu pochodzi od zwierząt z tradycyjnej hodowli, które często przebywają na halach i żywią się sianem zawierającym dużo ziół.

Kąpiel jabłeczna działa rewitalizująco, oczyszczająco oraz pobudza krążenie. Ten zdrowy owoc szczególnie skutecznie przeciwdziała starzeniu, gdyż pomaga odprężyć się skórze i mięśniom, wygładza cerę i zawiera wiele cennych składników odżywczych.

W Południowym Tyrolu kąpiel zwaną „Weinbadl” rozpoczyna peeling całego ciała z użyciem wytłoków z winogron, po którym odpoczywamy chwilę owinięci lnianym prześcieradłem. Następnie zanurzamy się w wannie z gorącą wodą i delektujemy kieliszkiem czerwonego wina.

Całość wieńczy masaż olejem z pestek winogron.

37

Miejsca dające energię i dobre samopoczucie Istnieją miejsca, gdzie czujemy się po prostu dobrze. Południowy Tyrol to mistyczne, osnute legendami zakątki, możliwość relaksu na wolnym powietrzu oraz krajobraz, który zachwyca grą form i barw.

Zregenerować siły na łonie przyrody, poczuć na skórze pieszczotę słońca i wiatru, nacieszyć się powietrzem i wodą – to idealny sposób na relaks.

Kamienne stożki Stoanerne Mandln Na wysokości 2000 m n.p.m., w dolinie Sarntal, stoi cały szereg kamiennych stożków zwanych Stoanerne Mandln, liczących kilkaset lat. Z tym miejscem wiąże się wiele historii i legend. Różne źródła podają, że już w średniowieczu odbywały się tu sabaty czarownic i dokonywały obrzędy związane z kultem szatana. Do miejsca ze stożkami Stoanerne Mandln prowadzi łatwy szlak pieszy dostępny przez cały rok. Na szczycie oprócz stożków czeka fascynująca aura i fantastyczny widok na wszystkie strony świata.

CZAS MARSZU RÓŻNICA WYSOKOŚCI

4 godz.

560 m

DŁUGOŚĆ

13 km

Bolzano

>

Przypływ alpejskiej witalności z każdym oddechem: Vitalpina Hotels, vitalpina.info

Cudownie jest zaczerpnąć sił nad górskim jeziorem, blisko przyrody, z widokiem na szczyt Peitlerkofel.

Museion w Bolzano/Bozen – klejnot architektury, dialog sztuki współczesnej i nowoczesnej, modne miejsce spotkań.

Kultura i architektura Odkrywać ślady przeszłości, czy raczej patrzeć, jak kiełkują ziarna przyszłości? W Południowym Tyrolu można znaleźć jedne i drugie. Obok słynnej mumii wydobytej z lodowca, tzw. człowieka lodu Ötzi, inne godne uwagi relikty przeszłości to 800 średniowiecznych twierdz i zamków oraz klasztory i kościoły wyróżniające się elementami typowymi dla różnych epok. Ucieleśnieniem postępu są interaktywne muzea, nowocześnie urządzone budowle sakralne i budynki, które wyprzedzają trendy w dziedzinie architektury. Uwagę przykuwa jednak zwłaszcza kultura życia codziennego, która na północy Włoch jest szczególnie barwna i bogata. Przy tym często powstaje pytanie: co tutaj jest niemieckie, a co włoskie?

39

Muzea i miejsca rozrywki W muzeum archeologicznym w Bolzano/Bozen można obejrzeć unikat na skalę światową – mumię wydobytą z lodowca, znaną jako Ötzi. Jednakże oferta muzealna w całym Połu­ dniowym Tyrolu jest niezwykle zróżnicowana. Obejmuje parki rozrywki dla dzieci, niesamowite skanseny i pokazowe kopalnie, starannie zaprojektowane ekspozycje przybliżające tematykę górską oraz interesujące wystawy.

Muzeum Ladyńskie (Museum Ladin) W regionach Alta Badia i Val Gardena w Dolomitach nadal mówi się po ladyńsku. Muzeum Ladyńskie (Museum Ladin) w San Martin de Tor/San Martino in Badia zajmuje się historią i kulturą Ladynii oraz jej mieszkańców, którym udało się zachować własną tożsamość kulturową i przekazywać starożytną wiedzę z pokolenia na pokolenie.

Bruneck

San Martin

DOLOMITY

Restyling “museumobil”-Card Bestand

MUSEUMOBIL CARD Karta museumobil Card umożliwia przejazd publicznymi środkami komunikacji oraz zwiedzenie ponad 100 muzeów i wystaw w całym Południowym Tyrolu. mobilcard.info SMG Südtirol Marekting Gesellschaft Februar, 2011

W muzeum archeologicznym w Bolzano/Bozen można obejrzeć rekonstrukcję mumii wydobytej z lodowca, znanej jako Ötzi.

40

Kościoły i klasztory Od małych górskich kapliczek po imponujące klasztory, budownictwo sakralne w Południowym Tyrolu cechuje dbałość o szczegóły. Region Vinschgau to ważny ośrodek romańskiego malarstwa ściennego w Południowym Tyrolu; można tu podziwiać piękne i dobrze zachowane freski. Budowle sakralne z ostatniego stulecia odznaczają się interesującą współczesną stylistyką.

Jedno z najpiękniejszych sanktuariów w kraju: kościół św. Ducha (Heilig-Geist-Kirche) w Kasern/ Casere, w głębi doliny Ahrntal.

Życie klasztorne i miejsca wyciszenia KLASZTOR MARIENBERG W najwyżej położonym opactwie benedyktynów w Europie mnisi od ponad 800 lat żyją zgodnie z regułą św. Benedykta. Sale wystawowe urządzone na terenie klasztoru pozwalają poznać ich codzienność i życie klasztorne. Szczególnie warta obejrzenia jest krypta ze wspaniałymi freskami – unikatowy przykład sztuki romańskiej.

SILENTIUM, SPUŚCIZNA KARTUZÓW „Dawniej to hałas wyprowadzał ludzi z rów­ nowagi. Teraz robi to cisza.” To jeden z wielu cytatów, jakie zostały umieszczone wzdłuż szlaku pieszego Via monachorum, prowadzącego do klasztornej wioski Karthaus/Certosa.

W pomieszczeniach klasztoru Allerengelberg wyświetlany jest film, ilustrujący zmienne ­koleje losu w historii tego dawnego zespołu klasztornego. Spacerując potem po Karthaus można łatwo rozpoznać poszczególne ­elementy klasztornej zabudowy i zadziwić wszechogarniającą ciszą.

>

Klasztor Marienberg

Silentium

Meran

Więcej pomysłów na poznawanie kultury:

suedtirol.info/kultura_pl

41

Twierdze i zamki Ponad 800 twierdz, zamków i rezydencji wznosi się na skałach, kryje się wśród winnic lub góruje wysoko nad miastami. Świadczą o strategicznym położeniu Południowego Tyrolu z punktu widzenia podróży oraz wymiany handlowej między północą a południem. Dzisiaj w niektórych twierdzach i zamkach na nowo ożywają czasy rycerskie, co stanowi szczególną atrakcję dla dzieci. W jednych mieszczą się muzea i wystawy, inne zostały przekształcone w hotele i restauracje.

Zamek Schloss Trauttmansdorff koło Meran/Merano – otacza go ponad 80 ogrodów. Mieści się tu interaktywne Muzeum Historii Turystyki, tzw. „Touriseum”.

Zamek Schloss Tirol W średniowieczu zamek Schloss Tirol był główną siedzibą hrabiów Tyrolu.

Dziś mieści się tam Muzeum Kultury i Historii Południowego Tyrolu (Südtiroler Landesmuseum für Kultur- und Landesgeschichte). Mur obronny (wzniesiony ok. 1100 r.) należy do najstarszych zachowanych murów zamkowych. Oprócz muzeum, znalezisk archeologicznych i interaktywnych wystaw znajduje się tu ośrodek rehabilitacji ptaków drapieżnych, który regularnie organizuje pokazy.

Meran

> „Südtirol für alle” – atrakcje turystyczne, noclegi i propozycje aktywności dostosowane dla osób niepełnosprawnych

suedtirolfueralle.it

42

Małe miasteczka, urocze miejscowości Południowotyrolskie ośrodki miejskie urzekają niepowtarzalnym charakterem. Wiele osób korzysta z atrakcji miasta wybierając sprawdzony i przyjemnie brzmiący akord, na który składa się spacer i zakupy w strefie pieszej, cappuccino lub aperitif na zabytkowym rynku oraz delektowanie się miejscowymi specjałami. Spacer po mieście pozwala na bliższe zapoznanie z miejscowym stylem życia. Atrakcje przyrodnicze zwykle czekają tuż za miastem, czasem jest to kwestia przejażdżki kolejką linową.

> Więcej informacji pod: suedtirol.info/miasta

2

1

3

4

5

1. Bolzano/Bozen

2. Meran/Merano

3. Brixen/Bressanone

4. Sterzing/Vipiteno

5. Bruneck/Brunico

Wokół stolicy prowincji dojrzewają winogrona, jak okiem sięgnąć ciągną się winnice i owocowe sady, a w tle piętrzą się szczyty Dolomitów masywu Rosengarten i Schlern. Każdy zaułek przybliża jakiś nowy aspekt alpejsko-śródziemnomorskiego stylu życia.

Zapoznanie się z miejscowymi atrakcjami, takimi jak mumia Ötziego, czy podziwianie starego miasta kontrastującego z dzielnicą willową oraz dzielnicami o typowo włoskim charakterze, będzie inspirującym doświadczeniem.

Meran to miasto w śródziemnomorskim stylu, osłonięte potężnymi szczytami masywu Texelgruppe, rozpieszczane łagodnym klimatem, drugie co do wielkości miasto w Południowym Tyrolu. Posiada bogatą ofertę kulturalną, główną atrakcją jest zamek Schloss Trauttmansdorff z kompleksem ogrodów. Ponadto Meran urzeka ciekawymi kontrastami pomiędzy zabytkową zabudową z czasów cesarskich a nowoczesną architekturą, której sztandarowym przykładem jest kompleks termalny Therme Meran.

Wąskie średniowieczne uliczki, wybrukowane placyki oraz pełne przepychu zabytki świadczą o bogatej przeszłości miasta Brixen jako siedziby biskupstwa.

Zarówno bogata historia jak i obecny, nowoczesny obraz i śródziemnomorski charakter malowniczego miasta intensywnie oddziałuje na zmysły i wyobraźnię.

Pełne uroku założenia urbanistyczne Sterzing z zabytkową strefą pieszą i szacownymi budowlami świadczą o randze miasta jako dawnego ośrodka handlowego. Po nasyceniu się atrakcjami zakupowymi przy charakterystycznej ulicy handlowej z wieżą Zwölferturm można wyskoczyć za miasto, i w przeciągu kilku minut wjechać kolejką linową na rekreacyjną górę Rosskopf.

Wypoczywających w Bruneck – głównej miejscowości doliny Pustertal – z pewnością szybko pochłonie ożywione życie oraz bogata oferta kulturalna i sportowa w samym mieście jak i okolicach. Miasto Bruneck – wyróżnione za wysoką jakość życia – uskrzydla perspektywą zwiedzania posadowionego na wzgórzu zamku Schloss Bruneck, spaceru piękną handlową aleją i delektowania się filiżanką cappuccino na skąpanym w słońcu rynku z ratuszem.

43

Architektura Architekturę Południowego Tyrolu cechuje nowatorskie podejście na równi z umiłowaniem tradycji oraz piękno ­nowoczesnego designu i funkcjonalności. W Południowym Tyrolu nowe budownictwo rozkwita w sąsiedztwie budowli sakralnych i zamków. Otwarcie na nowe, współczesne formy odbywa się z poszanowaniem dziedzictwa kulturowego. Architekci wykorzystują miejscowe materiały i dbają przede wszystkim o to, aby swoim dziełem nie zaburzyć otaczającego krajobrazu.

Muzeum MMM Corones zaskakuje przekraczającym najśmielsze wyobrażenia widokiem okolicy.

>

>

Więcej ciekawostek architektonicznych z informacjami i adresem pod:

suedtirol.info/architecture

Polecamy: wycieczki i oprowadzanie przez inwestorów i projektantów co roku w ramach Dni Architektury –

stiftung.arch.bz.it

Architektoniczne rzeźby tworzą nowy obraz drogi przez przełęcz Timmelsjoch.

MMM Corones, Kronplatz Messner Mountain Museum tworzy z krajobrazem organiczną jedność. Widok jaki oferuje na Dolomity okręgu Lienz w kierunku wschodnim, masyw Ortlera na zachodzie, lodowiec Marmolada na południu i Alpy Zillertalskie od strony północnej zniewala wysmakowaną oprawą. Projekt powstał w słynnej pracowni Zahy Hadid.

Muzeum na przełęczy Passmuseum, przełęcz Timmelsjoch Pięć charakterystycznych punktów informacyjnych autorstwa południowotyrolskiego architekta Wernera Tscholla tworzy „Timmelsjoch Erfahrung”. W ten sposób na ­w ysokogórskiej drodze, łączącej doliny Passeiertal i Ötztal, powstał szalenie oryginalny, transgraniczny projekt.

Krajobraz kulturowy i przyrodniczy na jednym planie

Poszarpane szczyty i łagodne pastwiska w krajobrazie St. Magdalena/Santa Maddalena w dolinie Villnöss.

46

Martin Reichhalter Opiekun szlaków w klubie alpinistycznym Alpenverein „Co roku obowiązkowo muszę wspiąć się na Piz Duleda i Col da la Pières w masywie Puez. Za każdym razem czuję się tak, jakbym się znalazł na Księżycu”.

Anna Quinz Dyrektor kreatywny serwisu franzmagazine.com „Jestem wielką miłośniczką barów – dla mnie bar jest ośrodkiem życia twórczego.

W Bolzano/Bozen chętnie pijam kawę w Cafè Museion, w bistro Humus, w lokalu Pur albo w ogrodzie hotelu Parkhotel Laurin”.

Manuel Astuto Szef kuchni w hotelu Parkhotel Laurin „Kocham wodę. Kiedy biegam promenadą wzdłuż rzeki Talfer, patrząc na nią i słuchając jej szumu mój umysł się oczyszcza, a ciało nabiera sił przed kolejnym dyżurem w kuchni”.

Simon Gietl

Letizia Ragaglia

Wspinacz

Dyrektor muzeum sztuki Museion w Bolzano/Bozen

„Dolomity to dla mnie czarodziejski cud natury: te strome ściany i charakterystyczne ostre krawędzie, które po prostu wyłaniają się znikąd i sterczą w niebo. Jedną z największych atrakcji jest oczywiście masyw Drei Zinnen”.

„Bywałam już z wieloma artystkami i artystami w winiarni Aloisa Lagedera i zwiedzałam z nimi jego piwnicę oraz winotekę Paradeis w Magreid/Magrè. Zawsze byli zachwyceni i pod wrażeniem filozofii tego miejsca”.

47

Mieszkańcy Południowego Tyrolu oraz ich ulubione miejsca Któż zna góry Południowego Tyrolu lepiej niż ludzie, którzy wspinali się na nie już setki razy?

Kto wie dokładnie, jak toczy się tutaj życie kulturalne, jeśli nie osoby, które są jego częścią?

Oddajmy głos mieszkańcom Południowego Tyrolu, aby ich ulubione zakątki mogły oczarować również przyjezdnych.

>

Historie tych i wielu innych mieszkańców Południowego Tyrolu do przeczytania i podzielenia się z innymi: storiesfromsouthtyrol.com

Nadine Lantschner Krawcowa „Południowotyrolska moda kwitnie. Polecam takie świetne marki jak Rebello (Laives/Leifers), Zilla (Bolzano/Bozen), Luis Trenker (Bolzano) i Dimitri (Meran/Merano). Mnie osobiście ­ szczególnie podoba się marka Dimitri – w tej kolekcji widać wpływ greckich korzeni projektanta i cechuje ją lekkość”.

Manfred A. Mayr Artysta i odkrywca miejsc „Miejscem, do którego ciągle wracam, jest klasztor Marienberg w górnej części doliny Vinschgau. Można tu nie tylko zwiedzić nieduże muzeum i zabytkową romańską kryptę z unikatowymi freskami, ale też doświadczyć mistyki oraz wolnego od stresu życia klasztornego w opactwie benedyktyńskim Marienberg”.

Jutta T. Ebner i Renate Gamper Instruktorki zielarstwa „Magicznym miejscem jest dla nas kościółek św. Hipolita nad miejscowością Lana.

Do energetyzującej atmosfery tego zakątka przyczyniają się ślady osadnictwa liczące tysiące lat. Dodatkowo roztacza się stąd fantastyczny widok na dolinę Etschtal.

Chętnie tu wracamy i pozwalamy, żeby wietrzyk pieścił nam twarze”.

48

Góry

Imprezy

>

Więcej informacji:

suedtirol.info/imprezy

Rower

Zdobywanie biegiem „najpiękniejszych gór na świecie”, spotkanie w gronie miłośników gór z całego świata, szturmowanie 11 szczytów:

Wyścigi na rowerach szosowych i górskich przez Dolomity, wolne od ruchu samochodowego „dni rowerowe” na serpentynach pnących się przez przełęcze Południowego Tyrolu – gratka dla uczestników i widzów:

> Wyprawa na 11 szczytów (11-Gipfel-Tour) Region Antholzertal, sierpień > Alpine Run Drei Zinnen Sexten/Sesto, wrzesień

> Ortler Bike Marathon Region Obervinschgau, czerwiec > Hero Dolomites Regiony Val Gardena/Alta Badia, czerwiec > Maratona dles Dolomites Region Alta Badia, lipiec > Dolomiti Superbike Niederdorf/Villabassa, lipiec > Dni rowerowe Przełęcz Stilfserjoch/Sellaronda/prze- łęcz Mendelpass/przełęcz Penser Joch

Sellaronda Bike Day

49

Puchar Świata w narciarstwie alpejskim, Val Gardena

Sporty zimowe Śledząc na żywo zawody Pucharu Świata w narciarstwie alpejskim, biegach narciarskich czy biathlonie lub biorąc udział w maratonie biegów narciarskich, dostaniemy w pakiecie ekstra atmosferę i fantastyczne widoki: > FIS Ski World Cup Regiony Val Gardena/Alta Badia, grudzień > Tour de Ski (Puchar Świata w biegach narciarskich) Toblach/Dobbiaco, grudzień/styczeń > Puchar Świata w biathlonie Antholz/Anterselva, styczeń > Bieg narciarski Gsieser Tal Lauf (maraton biegów narciarskich) Dolina Gsieser Tal, luty

Wino Okazje do poznania Południowego Tyrolu jako regionu winiarskiego, degustacje win regionalnych i zagranicznych, przyjemności ubogacone kulturą: > Tygodnie szlaku winnego (WeinstraßenWochen) Południowotyrolski szlak winny, maj/ czerwiec > Merano WineFestival Meran/Merano, listopad

Specjały i przysmaki

Kultura współczesna

Tu można zaznać rozkoszy podniebienia dzięki regionalnym specjałom i spędzić czas w miłym towarzystwie, przy muzyce i innych atrakcjach:

Stylowo, a niekiedy z odrobiną szaleństwa. Jazz w schroniskach górskich i na ulicach Bolzano, sztuka eksperymentalna w nietypowych miejscach:

> Święto mleka (Milchfest) Wioska pasterska Fane Alm (Vals/ Valles, Mühlbach/Rio di Pusteria), sierpień (co dwa lata) > Festiwal marmuru i moreli Laas/Lasa w dolinie Vinschgau, sierpień > Święto specku (Speckfest) Dolina Villnösstal, październik > Targ chleba i strudla (Brot- & Strudelmarkt) Brixen/Bressanone, październik

> Festiwal jazzowy Południowego Tyrolu cały Południowy Tyrol, czerwiec/lipiec > Transart Festiwal sztuki współczesnej, cały Południowy Tyrol, wrzesień

Targi rzeźb w galerii UNIKA (UNIKA-Skulpturenmesse)

Tradycja

Muzyka klasyczna Koncerty i dyskusje na najwyższym poziomie w miejscu, gdzie spędzał urlopy kompozytor Gustav Mahler. Wysokiej klasy program muzyki klasycznej w Bolzano, Meran i Toblach: > Festiwal muzyki Gustava Mahlera Toblach, lipiec > Bolzano Festival Bozen Bolzano, od lipca do września > südtirol festival merano . meran Meran, sierpień/wrzesień > Festiwal muzyczny Południowego Tyrolu (Festspiele Südtirol) Toblach, wrzesień

Sztuka kultywowania tradycji z jednoczesnym patrzeniem w przyszłość – imprezy promujące kulturę lokalną, od redyku po snycerstwo: > Turniej Oswald von Wolkenstein Ritt, płaskowyż Schlern, maj/czerwiec > Targi sztuki UNIKA w Val Gardena, dolina Val Gardena, sierpień/wrzesień > Spęd owiec (Transhumanz), Dolina Schnalstal, czerwiec, wrzesień > Jarmarki bożonarodzeniowe, Bolzano/Bozen, Brixen, Bruneck/ Brunico, Meran, Sterzing/Vipiteno, grudzień

südtirol festival merano . meran

50

3

7389 km² liczy powierzchnia Południowego Tyrolu.

6% tej powierzchni nadaje się do zamieszkania.

80% to góry

języki urzędowe obowiązują w Południowym Tyrolu.

Udział procentowy: niemiecki 70%, włoski 26%, ladyński 4%.

3905 metrów liczy sobie szczyt Ortler, najwyższa góra Południowego Tyrolu. Łącznie jest tu ponad 350 szczytów wyższych niż 3000 m.

18

grup produktów spożywczych należy do „południowotyrolskich specjałów” o atestowanej jakości, w tym jabłka, wino i speck.

12.

Co nagradzane włoskie wino pochodzi z Południowego Tyrolu, jednego z najmniejszych obszarów uprawy w kraju.

300

słonecznych dni w roku czyni Południowy Tyrol szczególnie urokliwym miejscem.

40%

zapotrzebowania na energię pokrywają źródła odnawialne. Z energii wodnej produkuje się dwukrotnie więcej prądu niż wynosi jego zużycie w Południowym Tyrolu.

25

gwiazdek Michelin czyni z Południowego Tyrolu królestwo restauracji z prestiżowym wyróżnieniem we Włoszech.

4000 studentów studiuje na Freie Universität w Bolzano/Bozen, pierwszym ­trójjęzycznym uniwersytecie w Europie.

Badania naukowe i doskonalenie zawodowe stanowią też misję Europejskiej Akademii (EURAC) i organizacji Fraunhofer Italia w Bolzano.

5000

lat ma najstarszy mieszkaniec Południowego Tyrolu Ötzi, znaleziony w 1991 r. w dolinie Schnalstal.

1919 – w roku zakończenia I wojny światowej Południowy Tyrol został przyznany Włochom.

Wcześniej przez ponad 500 lat region ten należał do Austrii.

Dziś Południowy Tyrol stanowi przykład autonomii mniejszości etnicznych.

51

Południowy Tyrol w liczbach Ogólne informacje o Południowym Tyrolu, w tym zapadające w pamięć ciekawostki.

1200 km tras narciarskich rozciąga się w Południowym Tyrolu. Wiele z nich należy do konsorcjum Dolomiti Superski, największej karuzeli narciarskiej na świecie.

Blisko

5000

górskich gospodarstw jest nadal użytkowanych.

28°C

wynosi latem temperatura wody w jeziorze Kalterer See, co czyni je najcieplejszym jeziorem w Alpach.

210

532 010

ludzi żyje w Południowym Tyrolu, z tego 20% w stolicy prowincji, ­Bolzano/Bozen.

orkiestr w 116 gminach gra w Południowym Tyrolu marsza.

2009

to rok, w którym Dolomity zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

7

15

– tyle krów mlecznych przypada średnio na 1 gospodarstwo.

1908

parków krajobrazowych i 1 park narodowy chroni niepowtarzalne zasoby przyrodnicze i kulturowe.

Parkowe ośrodki informacji i edukacji podkreślają wartość przyrody.

600-1000 – tyle litrów oliwy z oliwek wytwarza się co roku w Południowym Tyrolu.

to rok otwarcia 1. na świecie kolejki linowej: Kohlerer Bahn koło Bolzano/ Bozen. Teraz 375 kolejek i wyciągów narciarskich ułatwia dotarcie w góry.

52

Dojazd i mobilność 5 3

München

4

bo

>

Szczegółowe informacje i aktualne listy połączeń poszczególnych przewoźników można znaleźć na stronie suedtirol.info/dojazd

5 3

Salzburg

d de

ns

ee 4 Bregenz

5 3

Rosenheim

8 8

Zürich

5 3

a

Innsbruck

4 Vaduz

4 Vipiteno/

Sterzing

4 Chur

4

Merano/ 4 Meran

4 Zernez 4

ch

Silandro/ Schlanders

Brunico/ Bruneck

4 Trento

Lienz

Spittal an der Drau

4

4 Bressanone/

Brixen

dolom

5 3

4

ites

4

Villach

4 Cortina d’Ampezzo

Bolzano/ Bozen

i

4 Udine

4 Lugano

rd

a

88

ga

Bergamo

di

5 3

Treviso

5 3

Milano

la

go

5 3

5 3 montage_01_230.indd 1

POCIĄGIEM z północy Innsbruck > Sterzing > Bolzano ze wschodu Lienz > Bruneck > Brixen> Bolzano z zachodu Zernez > Meran > Bolzano z południa Werona > Bolzano

AUTOBUSEM Autobusy1dalekobieżne kursują 23.indd z Niemiec, Austrii oraz Szwajcarii.

5 3

Verona

SAMOCHODEM z północy/południa autostrada A22 (Brennerautobahn) ze wschodu Austria: E66 > SS49 z zachodu Austria – przełęcz Reschenpass: 180 > SS40 Szwajcaria – przełęcz Ofenpass: 28 > SS41

PRZEWOZY AUTOBUSOWE Z LOTNISK Innsbruck, Werona, Bergamo, Treviso Wenecja, Mediolan, Monachium

Venezia

0 km

50

SÜDTIROL TRANSFER Przewoźnik Südtirol Transfer oferuje bezstresowe przejazdy z dworców kolejowych i autobusowych do miejsca pobytu w Południowym Tyrolu!

18/11/15 11:44

suedtiroltransfer.com MOBILCARD Karta Mobilcard umożliwia elastyczne i nielimitowane podróżowanie publicznymi środkami komunikacji w obrębie prowincji. Mobilcard na 1 dzień, 3 lub 7 dni mobilcard.info WYNAJEM SAMOCHODÓW Wynajem samochodów jest możliwy we wszystkich większych miejscowościach Południowego Tyrolu.

IDM Südtirol – TREŚĆ: Margret Hoerl ILUSTRACJE: Lena Kunstmann ZDJĘCIA: IDM Südtirol/Clemens Zahn, Alex Filz, Frieder Blickle, Benjamin Pfitscher, Alex Moling, Harald Wisthaler, Andreas Mierswa, Patrick Schwienbacher, Dietmar Denger, Kirsten J. Sörries, Matt Cherubino, Manuel Kottersteger, Stefan Schütz, Hannes Niederkofler, Marion Lafogler, Max Lautenschläger, Christian Brecheis, Helmuth Rier, Angelika Schwarz, Oscar van de Beek, Sebastian Stocker, Ivo Corrà, Oscar da Riz; Museion/Othmar Seehauser – projekcja „Karl auf der Mauer“, Therme Meran/Gigi Sommese, Cascade Sand in Taufers, EOS-Frieder Blickle, Letizia Ragaglia/Silva Corvetta, saslong.org, Tourismusverein Sulden, shutterstock, Südtiroler Transportstrukturen AG/ René Riller, muzeum archeologiczne Południowego Tyrolu/Oskar Verant, Vitalpina Hotels Südtirol/Stefano Scatà TRANSLATION: www.sprachdienstleister.at DRUK: Tezzele by Esperia, Bolzano WYDANIE: 2020

1

Informacje Południowy Tyrol Via Alto Adige 60 I-39100 Bolzano/Bozen T +39 0471 999 999 info@suedtirol.info

suedtirol.info