Vrye Weekblad 19 Junie 1992

/.

·····JNHOUO· N°··. 179 . .

AKTUEEL ..

-'..---.... 7VOORBLAD -Daar is "diepgaande korrupsie"

5 Spanning tussen Dud en jonk oar die aard van massa-optrede in die ANC? .

INTERNASIONAAL'

in die Suid-Afrikaanse Polisie, 'n houding wat 23:~ ~~~~~~~~g~~eJ~~~~~~ri~o~:tiste? di_e privaatheid en burgerregte van .

Britse weermag besluit oor homoseksuele landsburper~ minag en '~ ar~ogan~i~ "dat I~et~e MENSE net daar IS vir mense bUite die pollslemag ·Dlt 19 Leon Wessels is bleddie jammer oor apartheid l~;:. is die woorde van luitenant-kolonel John Martin Horak, een-van die SAP se mees suksesvolle geheime agente BOEKE· .

28 Judith Mason reviews Openbaringe en /' . -nog,' aa.nMAX.DU PREEZ .

Johannes . 5!i.

.

»"

»:

.'

•

-

-. .

-

.,' f'·1l Between April 1991 and May 1992 at least 106 peopIe lost .-theirlives in anightmare war centred on the Inkatha-controlled '. 'migrant workers' hostel in Meadowlands, the vast majority of ..them at the hands of highly militarised hostel dwellers. IVOR .. POWELL tells adisturbing story .I '. r

-

•

- '

», -

.20 In Pretoria, tussen die Sentrale Gevangenis en die . Weermaghoofkwartier, word stilweg diep in die aarde gedolwe om 'n nuwe weermagprojek wat honderde miljoene rande kos, te voltooi. Die nuwe gebou -drie vloere bogronds en sewe vloere ondergronds •is die jongste bunker in die weermag se doolhof .van ondergrondse beheer- en bevelsentrums, skryf HUFF PRYCE . 22 Twintig jaar het ver~oop. tussen di~ pas r --':'}""i=~ ,afgelope Aardeberaad In RIO de Janeiro en ~~ "~1~ 91. ld,ie vorige Aardeberaad wat in Junie 1972 -x; I~ Stockh91m gehouis. Twintig jaar later en I ·_.. . :. die aarde IS meer besoed.el, oorbevolk, ~.:;.: _~_ §§ ...= ·/ oorbenut, ondervoed. Twintig jaar later en I. -_E.o K die.rooi ligte flikket '. .t:::.'.:::::.:

•

4 15 24 25 26 27 33

Briewe van ons lesers Brolloks &Bittergal en Oar op die grand Groenpraatjies deur Tienie du Plessis Geselsrubriek deur Fanie Olivier Sportrubriek deur Tim Sandham Christi speel pop' .

Elmari Rautenbach oor die week se TV

~~ ~::~~~e~~0~:~~t;ra~o~om

KUNS EN VERMAAK

~~ ~rctre:r~~~~rct ~~e:~i~~~~rus o:~~eur

GIDSE

v~ewe~.nOO~kerMJ~~s~watLdlgegeelmldetrWerdi1gPubHkasles

~:D:~:~BEPERKENVRYEWEEKBLADSEADRESIS: mr~~r~~i~,,"21'

-=:= _

RUBRIEKE &MENINGS

~~ ~~~e~e~ge~e wys waar

iiiitiE_? __

iiIiJiI

29 Bitterkomix sien die Iig ..

Het jy 'n kinderverhaal in jou kop?

Breestraat 153, Newtown, JohannesbU~.

_

. KAAPSTAD-KANTOO~(012}478819, PRETORJA-KANTOOR (021) 83-4879.

::~~=~~~~~~:AMrea\1nas~ :=:=UR~;~h

f-:.:.:.:.:.:.:.:.:.>:.»:-:.:<.>:y>:.:;.:.:.:.:.:•••:.:.:.:.:.:<y:.:.:.:••<.:".•.•.•«

KOPEREDAKTEUR: Johannes Bruwer .

0HlWERP: Anlcn Sassenborg -

KAAPSE KANTOOR: eMstlle Terreblan<:he

36 It's kinda fitting that the first feature film to come out of the ."new South Africa" -Sarafina, the movie - should have been chosen to open the Los Angeles Film Festival this week. KATHY BERMAN commemorates the event ! . . '

2

,.

.

VEIlSLAQQEWERS: P88IIe Jcxbert, Esma AMerson. Lucky KtAlzwayo REDAKSIE-ASSIST'ENT: ClvlsU van dec Weslhulzen FlNANSI~ BESTUURDER: Mark Beare BESlUURDER (BEllARKlNO EN ADVERlENSIES): LJle van dec Walt ASSIS1ENT FIlANSIRE BESlUURDER: l.cuwrIns P~let8l' 0N1VAMOS: Irene ZlAu IWlTOOR-ASSlSTENTE: Joseph Moetasl, Vernon ZlAu

. .

Vrye Weekblad VtOIIl gednll deur Cartln Beperk, Kommandc7Neg. Industria VryeWeekbladkDsR2,20(BlWlngeslult).D1lkosRll0(BlWenallewer1nglngeslutt)omvlr 'n jaarInIe tellen. enROO (BlWIngeslult) w ses maande. InNamlllla, Swazland. Lesotlo enBolswanakDsdetydskrlfR2,20pI~verkoopsbelas1lng. Tarlewevlrbultelandselnlekenare Isbyll8'II'aag br(OI 1)497·291 I beskfkbaar. Probleme metverspreldlngmoetgerlg'Mlrd aan Louwrtns PolgIeIer ellrene Zulu by (011) 836-2151.

,

I

!

1,_

A-

VRYDAGOG'GEND

SO SE HULLE

MET MAX DU PREEZ¡

"Ons vemeem dat 'n groot aantal ,dienspligtiges opgeroep . gaanword vir die tydperk van die massa-aksie. Weer eensword die wit jeug van onsland opgeroepom apartheid te verdedig. Ons wil nie M die jeug moet langer verdeel word nie. Die witjeugis deel van ons toekoms.

Ons wil 'n verenigd~ jeughe om demokrasie uit te dra vir dekades vorentoe."

NELSON MANDELA bydie Soweto-dag saamtrek InOrlando stadium.

16 Junie is die Nuwe Suid¡Afrika se 16 Desember VOOR jy dink die opskrif is nou sommer weer radikale moedswilligheid, kom besin saam met my oor die geskiedenis die laaste paar dekades en soek saam na 'n rea1istiese htstoriese perspektief.

Kort rut die Europese kolonialiste in die midde1 van die sewentiende eeu in die suide van Afrika aangekom het, het hulle begin om die inboorIinge en hul grond te verdrlng - eers in die Oos-Kaap, toe in Natal en later in die Vrystaat en Transvaal.

Met die eeuwending het die verskillende swart Suid-Afrikaanse etniese groepe net begin verpolitiseer en as een nasionale groep onderdruktes begin dink toe die oorlog tussen die Britse "kolonialiste en die Transvaalse en Vrystaatse republieke uitbreek, In 1910 het Suid-Afrika die eerste keer as 'n staatkundige entiteit tot stand gekom, en die inboorlinge het weer aan die kortste end getrek. Kort daarna is hul regte op grond wetlik ingeperk tot 'n paar persent van die land se oppervlakte.

Onderdrukking en cliskriminasie was in die jare rut Uniewording aan die orde van die dag, maar apartheid as ideologie van social engineering het eers in 1948 tot stand gekom en alle hoop op gelyke geleenthede en volwaardige burgerskap vernietig.

"Oit is beslis die mees aanvallende en beledigende misbruik van my man senaam wat ek n6g gesien het."

CORETTA KING, weduwee van die Amerlkaanse menseregteleler Martin Luther King, oordie advertensle wat die Suld-Afrlkaanse PollsIe die week In ~oerante gaplaas hal "Steljou net voor. Ons leiers, mensesoos Nelson Mandela en Oliver Tambo, mag neg steeds nie stem nie, maar 'n wit boemelaar kan vertrou word om 'n stem uit te bring.

VADER S MAKHATSHWA by 'n tydens 'n 16 Juniagedenkdlens In Soweto.

"Yeltsin is not Jesus Christ - and I am not answerable to him."

Former Soviet president MIKHAIL GORBACHEV. responding toBoris Yelts/n's plea that hetone down his criticism ofthenew Russian regime.

~ou~

(~~-.;'o.

GOoD IF

\ S'OUIH AFRICAN

~

~C:~RT

POLITICIANS I PID SOME.THIN&~

To IMPRO'JE:: THE'~

HET JY GEWEET? Opdiediepste plekkeis dieStille Oseaan 10924 meterdiep, die Atlantiese Oseaan 8 605 meter, die Indiese Oseaan 7 125 meter, die Noordelike Yssee 5 450 meter en die Mediterreense See 5 150 meter.

Tennis word aI meer as sewe eeue lank in Frankryk en Engeland gespeel, en sedert die midd~1 van die tse eeu in die VSA en Australia. Vandag word dit orals gespee/.

Europese koningswas liefvirdiespelenkoningLouisX van Frankryk hettydens 'n spel op die baan gesterf.

. !

'N NUWE NASIONALE swart weerstandsbeweging het stadigaan begin vonn aanneem, maar dit was 'n baie konserwatiewe groep leiers - soos hoofman Albert Luthuli - wat nooitverderas lyde1ike verset wou gaan nie, Die verset het gebroei tot met die bloedlge skietery by Sharpeville in 1961. Die apartheid-staat het toe met geweld neergekom op allevorme van swart politieke denke en organisasie. Die politieke organisasies is verbied, skares mense is aangehou, die hele politieke leierskorps is in die tronk gegooi. 'n Hele geslag nie-gewe1ddadige mense is in passiwiteit ingedwing.

"Apartheid het in werklikheid in die res van die dekade sestig eers behoorlik ontplooi met gedwonge verskuiwings, rigiede afsonderlikheid en paswette.

Die kinders wat in die Sharpeville-era gebore is, was teen die middel sewentigs die eerste geslag Suid-Afrikaners wat werklik kinders van apartheid was. En ironies genoeg het apartheid en onderdrukking in die tyd ge1ei tot die geboorte van die Swart Bewussynsidee - nie 'n ideologie of politieke program nie, eerder 'n gevoel van kulturele trots, selfrespek en 'n poging om die" minderwaardigheidsgevoel weens apartheid te oorkom.

TOE DIE PORTUGESE koloniale empire in die middel-sewentigs ineenstort met Frelimo wat in Mosarnbiek oorvat en die SAWeermag in die knyp in Angola, het die jong geslag skielik begin besef: wit oorheersing is nie onoorwinlik nie; dit hoef nie vir altyd voort te gaan nie.

En toe is daar die oggend van 16 ]unie so 'n tienduisend skoolkinders wat protesteer teen Afrikaans op skool. Die polisie verloor kop en skiet wild - ja, dis waar, ek was daar die oggend.

En skielik raak daar iets los. Binne dae het die protes deur die res van die Randse townships en na swart kampusse versprei, Teen die einde van daardie jaar is sowat 'n duisend mense, meestal kinders, doodgeskiet.

'N GROOT AANTAL van die jeugdiges het in 1976 en 19n land-uit gevlug en by die ANC in Zamble en Angola beland. Die ANC was byna dormant sedert dit onwettige verklaar is en sy hele leierskap Robbeneiland toe is, en die nuwe toestroming het die organisasie nuwe lewe gegee. 'n Paar jaar later is die ANCse "binnelandse vleuel", die UDF, gestig.

Die gebeure van 1976 het Suid-Afrika weer op die wereldagenda geplaas, en kort daarna is sanksies en boikotte verskerp.

Wit Suid-Afrika en die apartheidstaat het hulIe morsdood geskrik. Die naturelle was toe na alles nie so tevrede met hul lot of onmagtig om iets daaraan te doen nie. Die hele more1e basis van apartheid as be1eid om mense "afsonderlik maar gelyk" te laat ontwikke1, het verkrummel en se1fs goedgelowige witmense moes teenoor hulself erken dlt is 'n gewe1ddadige ideologie.

Die Suld-Afrlkaanse regering moes rui die bloedige protes 'n besluit neem: 6fdaar moet toegegee word aan die eise vir gelyke regte en demokrasie, 6f daar moet 'n nuwe strategie gevind word om die onrus te bekamp.

S6IS DIE ERAVAN die Totale Aanslag gebore, en die Totale Strategie wat dit moes teenwerk. Dit het

ook 'n beleid van kooptering ingesluit, en 'n sekere mate van "liberalisering" wat tot die Driekarnerparlement ge1ei het.

Maar die binnelandse dinamiek, die ekonomie en Suid-Afrika se posisie in die internasionale wereld kon nie toelaat dat die soort militante staatsideologie vir altyd voortduur nle, en boonop het sanksies en intemasionale boikotte begin druk en is die wit moree1 ook ondergrawe.

Teen die einde van die PW Botha-bewind was dit duidelik dat dit onhoudbaar geword het, en dat kritieke toegewings gemaak moes word.: En toe breek die FW de Klerk-era aan.

Wat ek probeer aandui, is dat 16 junie die keerpunt was; die begin van die einde van eeue se wit oorheersing en dekades van apartheid. .

Ons is mos almal bly apartheid het tot 'n einde gekom, dan nie? Want nie net swart en bruin SuidAfrikaners word deur die einde van apartheid bevry nie, wit Suid-Afrikaners tog ook.

Nou as die meeste wit Suid-Afrikaners - ook die Nasionale Party, die regering en die NG Kerk - bly Is dat ons bevryisvanapartheid, is ditdannou s6 absurd om te se kom ons vier almal Ifijunie as Bevrydingsdag? Om 16 ]unie te sien soos Afrikaner-naslonalisme altyd 16 Desember gesien het?

8

.

'.

I·

Moet hulle nie slaan nie, dop hulle- .

Annarosade Waal van Kensington skryf: Naaan/eldlng vanFrancoIs vander Merwe se brief "Gefrustreerde menere se slek waarcles/steem" (VWB 15 • 21 Mel) die volgende: AsoUd-onderwyseres vlnd ekverskelevan VanderMerwesestandpunte ulters ondeurdag en bevooroordeeld: Ek stem saam Iyfstraf Is onnodlg.

Oaar Is ander manlere om kfnders so ver te kIy om saam te werk - In beskaafde samelewlngs. Ole probleem Is egter dat Afrlkaanssprekende onderwysers deellsvan'n samelewlng waarln Iyfstraf 'n algemenepraktyk bydiehulsIs. 'nKind watvan klelnsafdeursyouers "gedonner" Is,reageer nlesommer opander vorms vandisslpllne bydie skool nie. .

MaarbyAfrlkaanse skole gaan dlt om meer asdiekwessle vanpakgee of nlepakgee nle. Oltgaanomselfdlsslpllne en'n verantwoordelikheldsln wat nle balehoog opdie prlorlteltslys I~ nle. As'n kind sleg vaar In jouvak,ls dltjou as onderwyser seskuld, maaknlesaak hoeveel keerhynle sy hulswerkgedoen hetnle,hoemin balangstelflng hytoon, of hoeveel keer jy probeer het om die sltuasle te beredder met moolpraat, raas, dlep slelkundlge gesprekke of,In die . \ geval vanmanlike onderwysers dan,'"donner" nle. \ .

Ek het virstanderd nages en matrleksskoolgehou wat "he"as "hee", "we"as "whe" en "drInk" as "drlenk" gespel . het.Is dlt werkllk moontllk datsulks" klnders bynatwaalf jaar lankelkejaarmet'n clueless Engelse onderwyser kon opland? Of I~ dieprobleem dalk by die klnders: enek verwysnle na hulintelllgensleviak nle. . 'n Baiegroot persentasle vanAfrikaanse tfeners (In elk gevaldie waarmee ek te doen had) Is bedorwe brats wat eenvoudlg nle belangstel om te leer of saam te werk nle. Huffe weet maar te goad dathul wit, bevoorregte poslsle In dIesameiewlng hulleweisal baskerm. Wattot noutoe Inderdaad diegevaJ was..

Sulke klnders Isdikwels 'nIrrltasieIn die klasenondergrawe onderwysers se geesdrlf • geen wonder party wend hulletot ·donner" nle. '. Tog ervaar hoArskoolleertlnge seide diegevolge van hul houdlng• hulle krymlsklen slae,maar hoeveel witklnders dopmatrlek (ofenlge anderstanderd), watop die end Iswaaroor dit gaan? Inmy ervaring Is daar bale watverdlen omagtertebly, maarjaarnajaardeurkom.Ouersraas enIdaoorstandaarde watkwansuls sal daalln geTntegreerde skole- my eertlke oplnle Is datdlt nle veel verderasdie huldigevlak kan daalnle. . , .•. Klnders watnle hul kant bring nle, moet gehelp word tot op 'n punt, maar uitelndellk moet hulle leer om self verantwoordelikheld vir hul optrede te aanvaar. Moenle hulle ·donner" nle,dophulle. . Diswragtag net'n manwatkan aanvoerdat sauns wat hul geslagsdele aan cn melsle ontbloot beslg Is met·heel . normale, gesande entlplese tfenerprer.

Neerhalende verwyslngs naonderwysers, soosdathuffe'n derdevan dieIKvan hulleerflngehet,veroorsaak dat mense metselfrespek dIe onderwys verlaat. En wlevlnd baat daarby?

Beesmis in die pad Malius de Klerkvan Zonnebloem skryf: As 'ngetroue VWB-Ieser en"ondersteuner" (virhoelank al weetek nle), wli ekJUlie aanspreek oor JUlie alewlge Afrikaner-bashing. Ole jongste bydraesIndieverband Is deur Brolloks &Blttergal en Fanle Olivier (VWB 22 - 28 Mel) gemaak. .

Boetles, hoeondemokratles IsJUlie tognlelAsons(aile kleure) die nuwe Stigtlng vir Afrikaans wi! ondersteun, het onsnlejulie goedkeurlng nodlg nle. Besides, wlehet dIe wadeurdiedrlfgetrek Inaidie krlslsse watdie RSA tot op datum beleef het - die Engelse? No way, die Afrlkanersl Hoekom skaar die oorgrote meerderheld Kleurllnge hulle by die Naslonale Partyenblanke Afrikaners? Ole Engelse se IIve-and-let-live was maar altyd nog net IIppetaal. Boonop wasEngels vir 'n bale langer tydperk die taal van die onderdrukker In ons an ander lande.

RMg hoorl Vryf dlt maar In ook, veral by die Engelse kerke (ek Is self'n getroue lid van die Presb/terlaanse Kerk) en dlegene wat hulle verbeel dat die Engelse die \ draersvan ware demokrasle lsi EkIsbekommerd oorVWB. Dink JUlie die ANC saldie land enlgslns beter "regeer" as die NP of enlge ander swart regerlng InAfrIka tot op datum?Wanna bet?Ja~el, hopen doet de koe, schljten dlkke bulten Oou hoop IS soveel werd soos daal hoples wat die koel In die plaaspad ulttjorts). . D~mocracy islntheeye(nottheheart)of thebeholder en dIebeholder behold wanneer dit hom of haarpas. .

Wees gehoorsaam.

DanIel Heese van Ingwavumaskryf: Ek verstaan Stefan Naude (VWB Brlewe22-28 Mel) so: Solankdaar nlemetdie grondliggende waardes soos vervatIn die Chrlstelike boodskap in stryd getree word nle,mag eknieoordeel nle.Oaarstaan InMatteus 22:3738: "Jesus antwoord hom: Jy moet die Here Jou God lIefM metlou hele hart, en metlou hele slel, enmetlou hele verstand. Dltis die grootste en eerste gebod:

4 .,------

Vir my betekan dltIn die eerstep1ek gehoorsaamheld aandie wliendiewetvan God.En as dieGodongeveer 25jaarnadlekrulslglng vansySeunJesusChrlstus deur die Helllga Gees virPaulus laat skryf, omStefan Naude segoeleopsommlng aantehaal:•...ongelowlgeswat nie In die heerllkheld van die onverganklike God belangstel nla, hulle vergryp hulle aan allerlel skandelikheda, .waaronderons leer, homoseksualltelt promlnentvertoon".

Dan staandlt daar.

Dan Is dlt wat God vir ons leer oor onder andere homoseksualltelt. As VWB dan Cn paar artlkels publlseer waarln homoseksuele se reg om vry (van onderandere Chrlstellke oordeel) te staan beplelt word, moetekdan ja enamens~ ofmag ek ultdieBybel aanhaal. Voorts sA Matteus 22:39: ·Endietweede wat hlermee gelykstaan, Is: Jy moetjOu naaste IIefM soos jouself: Omjou naaste te hoorverkondlg: dat watIndieBybel staan relatlef Istot die tydsgees waarlnons leefen dat dlt daarom gepas Is om die Boek tot 'n gees van verdraagsaamheld te reduseer en onsself te genlet solank ons nleander se regte skaad nie, en dlt daarte laat,ls nla naastellefde nle. Oit Is gruwellke nalatlgheld.

As Jesus van ons verwag om ons regteroog ult ta haal as die ons laat strulkel (Matteus 5: 29), dan kan Hy sekerllkook verwag dat onsons lewenstyl sal laat vaar asditdle dingIswatons verderwagvangehoorsaamheid lei. Of moetonsal diedlngenle letterlikopneem nle?

As Jy eerder 'n mottle as 'n ChrIsten wli weesdan het jy daramnog'nwil,endis 'n dingwat kanverander. Wle weet, mlsklen leesjy eendag 'n goele Boek.

vervoer. Wimple kanbly weesdat hy nou 'n x-broederIs. As'n mensdie AB-dlnkskrum - hulle etlket, nie myne . nle- met'n rugbyskrum kan vergelyk, hetjy twee stutte, albel loskop, wat 'n apartheidskaartehuis gestut het; slotte wat agter geslote deure gekonkel hat; vet vegterflanke; 'n agsteman wat 'n vytdewlel aan die wa wasen 'n hakerwat net windballe gehaak het.

Dleapartheldswindballs nougeprlkwaarvan die koste Ingeld en(meertragles) mensllke Iydlng enlewensverlles noolt bereken sal kan word nle. As die AB 'n bydrae wi! lewer op die gebled van menseverhoudings In die land, moethulle daadwerklik met deprogrammerlng begin.

DleAB,soos diemeestevan ons polltleke, godsdlenstige en ekonomlese Instelllngs, Is gebou op ultgedlende lewens- enwAreldbeskoulngs enhet nletred gehoumet dIe tegnologiese en wetenskapllke vorderlng van die Elnstelntydvak en daarna nle.

As 'n beglnpunt wll ek vir almal as verpllgte leesstof Yoorstei: Science and Sanity deur Alfred Korzybski.

Eng siening van pornografie Herman Lategan van Groenpunt skryf: In dieultgawe van5-11 Junle Isdaartweedlnge waarop ek kommentaar wll lewer.

Amanda Gouwsgaan vars~rlkllk tekere oor Thomas Wllfemse se artlkel oor (heteroseksuele) pornografie.

Albel se ultgangspunte is uiteindellkdieselfde. Oat net vroue In pornografle feature. Oit Is onsln. Ek het talle vrlendlnne (selfs myelernatoe syjongerwas) wat groot plesler daarin het om na ,ereksles te kyk. Maar daar bastaan ook 'n anCfer genre In die pornografie, naamlik gay porno. Dltspeel'n ultarsvervullende rolInbale gays se lewens endltls d~m onbeskof(heterosekslstles asjy dan wll) vanalbelvanJulie om dit nle eens te noem nie.

Amanda Gouws sa brief Is boonop so eng en vol paranoTa (is aile feministe dan so?) dat dlt my glad nle verbaas om te lees dat sy In Stellenbosch woon nle.

Onderdiedekmantel van die "akademle"Is dlt saker die skynhelilgste kfompbllksems(Janussel) watIneen dorp kanwoon.

Eers wasdltMaxdu Preezwatdie Kaap wit, smug en aan dieslaap genoem het en nou kom Pearlle Joubert met haar Waterfront-artlkel en klap sy die Kapenaars weerlekker wakker. Ekkendie Waterfront goeden stem metbale vanhaarkrjtlek saam, maardaariseenplekwat sy Cn onreg aangedoen het, naamllkdIePumphouse. Ek besoek die kroeg gereeid en het ook die Gucel-mense daar te~gekorri. Gelukklg ishulle Indieminderheld entref 'n menshulle net nouen dan daar aan. Meestalls dit 'n heerllke onpretensleuse plekmat'n potpourri van mense wat lekker sitendop steek.Sy hetdie kroeg waarskynllk opdieverkeerde tydbesoek. As syweerIndieKaapkorn kuler moet sy dlt 'n tweede kans gee.

(Brief verkort ;J Red) :1;.'.

Onsensitjef?

Robyn Petersvan Hlllbrow skryf: Dink Julie nledfs eHens onsensltief om die Gay Astro Match-advertehsle endiestorie oordiedood vanJohann van Rooy op dleselfde bladsyte gebruiknle? (VWB 1218Junle)" Dlelndrukwatditskepls:Gebrulkonsgaydatlngserviee en stert aan Aidssoosdie man hlerbo.

Wat soudie betrokke adverteerder daaroor te sA M? Julie fs mosvarantwoordelik en nle-heterosekslstlas, of hoe?

Ek wonder maarnet.

(Dft was bfote toeval- Red)

Geprikte windbal S Van Dyk vanJohannesburg skryf: lemand w1e se naam my ongelukkfg ontgaan het - 'n "Afrikaner"-het'nklomple jaregeledein Rapport beskryf hoe die Afrtkaner Broederbond (AB) die Afrikaner oor bale Jere geprogrammeer hetom apartheid as diegroot panaseeaan te gryp.

Indieheyday vanapartheid hetWllfemdeKlerk, broer van FW, eenmaal aanstudente by RAU weettevertel dat supersneltrelne die swartwerkers na en vanhullewerk In die wit geb/ede en na en van die 'ulslande" sou

BRIEWE KORTER AS 300 WOORDE GENIETVOORKEUR. Rig briewe aan: Die BrieweredakteurIJINB Posbus 177 Newtown 2113

~ ..

f

"",

Sowelo-dag is wei Dinsd'ag relalief vreedsaam herdenk, maar op die vooraand van die ANC se veldtog van massa-aksie word dil duidelik dal die vrede op wankelrige bene staan. ANC-Ie~ers is bang dat ongedissiplineerdheid Iydens massa-aksie die regering die verskoning kan gee om,' 'n noodtoestand"te verklaar, berig ESMA ANDERSON en IVOR POWELL' ' I

PeterMokaba enNelson Mandela .

BY DIE ANC-SAAMTREK in die Orlando-stadium het by die onthulling van die die 'spanning tussen die ouer garde en die meer gedenkteken tererevan Hector militante ondersteuners van die ANCJeugliga duidelik Peterson (Foto: Sarah PraIQ begin deurskemer. Die spanning is egter niks nuuts rue. Dit weerspleel bloot vroeere spanninge in die ANC se interne strukture. ' Dit was moeilik om te glo dat hy nie regstreeks op Volgens ANC-bronne was die herdenking van 16 .

Mokaba se interpretasievan dissipline gereageer het Junie rue bedoel om amptelik deel te vorm van die nie toe hy militante seksies in die gemeenskap ANC se veldtog van massa-aksie nie. Die leierskap ernstig aangespreek het oor weerwraak. "Deur te van die ANC-alliansie wou die geleentheid bloot moor uit wraak, help julie nie die gemeenskap nie. gebruik om steun te mobiliseer vir die komende Julle diskrediteer net die stryd en maak die deur oop veldtog van massa-aksie. vir diegene wat een geisoleerde geval wil gebruik Peter Mokaba, die leier van die ANC se jeugllga, het egter volgens die bronne die herdenking reeds om die ANC te diskrediteer. Julle optrede help rue om 'n einde aan geweld te bring rue," het hy gese, gekaap as 'n jeugllga-geleentheld voor die ANC werklik iets daaraan kon doen. Die organisasie het Hy het ook gewaarsku teen mense wat "bale nie werklik 'n ander keuse gehad as om daarmee ontstellende voorstelle" doen om die geweld te laat saam te gaan nie. , oorspoel na wit gebiede: "Moenie na sulke eise luister nie. -Diemense wat dit se, kan dalkselfagente Mokaba, wat onlangs gedwing is am 'n lae profiel van die veiligheidsmagte wees." te handhaaf rul beweringe van korrupsiein die Met die aanhoor van die woorde, het baie mense Jeugliga en 'n interne ondersoekna sy beweerde polisie-bande, het volgens ANC-bronne. die die gerugte dat Mokaba 'n agent van die velliggeleentheid gebruik om sy kwynende politieke heidsmagte is en die daaropvolgende interne ANC: legitimiteit te probeer herwin asook die: van sy ondersoek - wat hom rue duidelik verontskuldig het organisasie, wat. ernstig in gedrang gekomhet met rue - in herinnering geroep. die hernieude opkoms van Cosas.

Hoewel Mandela vroeg in sy toespraak MK-lede se vaardighede en dissipline aangeprys het, het hy DIE KONFLIK HET duidelik na vore gekom by die ANestandpunt ingeneem teen dieversoek dat die ANC saamtrek by Orlando-stadium. Terwyl die ouergarde weer gebruik maak van gewapende optrede deur ANC-leiers Dinsdag in toespraak na toespraak sterk .MK. "Ons weerstaan daardie aandrang. Diegene wat klem gele het op dissipline en die nle-gewelddadige voel dat onderhandeling nie ver genoeg gaan nie, tradisie van die Defiance Campaign van die jare hier is optrede wat julIe kan ondemeem: rnassavyftig, het die meer militante stem van Mokaba aksie," het Mandela gese. ' AQAINsTthe backdrop of theANCalliance's massaction opgeklink. , campaign at least 34 people from Bolpatong squatter Mokaba het, soos die ander leiers, 'n vergelyklng HOEWEL MANDELA IN besonder gereageer het op campwere killed by rampagingInmates of Kwamadala getref tussen die omstandighede van junie 1976 en Mokaba, het hy ook probeer om gemoedere te hostelIn the early hours of Thursday morning. die van vandag, en 'n oproep gedoen op die jeug om kalmeer en volgelinge op te roep om die leiding van Predictably enough, police spokesman Craig Kotze weer die voortou te neem in die stryd am demokrasie die ANC-Ieierskap te aanvaar. promptly blamed the riseIntoWnship temperatures occaen die massas te lei in die stryd teen De Klerk en "sy Daar is reeds aanduidings dat die leierskap van sionedby mass action for the senseless massacre. , -. kriminele". die alliansie besig is om beheer te verloor oar hul But he obviously hadn't been properly briefed.

"Met MK steeds aktief binne enbuite die land en volgelinge. By verskeie van die opmarse in Soweto According tosurvivors of the atrocity -Indiscriminately die. massas steeds kwaad, spel die situasie hog 'n het ANC-ondersteuners, in teenstelling met ANClaunched agaInst men, women,children, pregantwomen QUito Cu~vale-nederlaag vir die regering;" het tradisie, openlik wapens soos pangas, byle en stokke as wellas property, with at least 50houses being bumt Mokaba gese. " gedra. Die taktiek is moantik daarop gemik om die out - It was Kotze's own police force who escorted the As die regering voortgaan om op te tree SQOS dit ,kwessie van tradisionele wapens en die beweerde bands of Impls Into thesettlement murderous doen, het hy gewaarsku, sal die ANC op soortgelyke . partydlgheld van die polisie jeens Inkatha op die Hostel dwellers, armed with guns as well as spears, en sterker wyses reageer, "Ons mense gaan hulself . spits te dryf. ' pangasand other varieties of whatthegovemment likes met mag beskerm teen die anti-demokratiese magte " 'n Verdere ontwikke1ing in die verband is die "traditional weapons¡ were seen by residents to . to call het Mokaba gese. ' optog wat Numsa (National Union of Metalworkers have disembarked from police cassplrs on the outskirts . ~or. dissipline het Mokaba gese: "Dit is slegte ofSouth Africa) inJohannesburg beplan vir 26Junie. of the settlement In the dark hoursof the morning. disslpllne om te staan en toekyk hoe ons mense ' HulIe dreig om 50 000 werkers die strate in te stuur.

Residents also claim that policewatched as the masvermoor word."

Volgens bronne is die Cosatu-leierskap die herrie in saae was taking place without taking any steps to Die jeug, se hy, is soos in 1976 bereid om die oor die opmars, waaroor hulle nie eens geraadpleeg Intervene.

They Insistthat ballistics tests willshowthatat hoogste prys te betaal in die stryd hul eie lewens is rue. least some of the dead were killed by police bullets. inkluis. ' Die verlies aan beheer strek ook da1k verder as TheBolpatong horror- oneof theworst such Incidents ~y ~ie aanhoor van Mokaba se uitlatings was dit bloot die volge1inge. Daar is reeds aanduidings dat on theEast Rand since theSwanleville massacre where d~ldelik dat Mandela nie beindruk is rue. Toe hy kort sekere elemente in die ANC-Ieierskap die veldtog morethan 70people died - merelyfuels fears, said ANC ~er~ pra~t, het hy anders as gewoonlik grootliks van massa-aksie nie bloat sien as 'n verdere strategie PWVrepresentative Ronnie Mamoepa, thatthe state Is, , uit die VUlSâ&#x20AC;˘.gepraat en dele van sy voorbereide in die onderhandelingsproses nie, maar as 'n eerste attempting to turn peaceful mass action into violent toespraak oenskynlik geignoreer en gereageer 01' stap in magsoorname. confrontation. van Mokaba se uitlatings.

Die verlies aan beheer vuur vrese binne die ANCThen, the ANC fears, the government can find an Hy het ~ese die ANChet 'n trotse geskledenls van topleierskap aan dat enige tekort aan dissipline die excuse to declare a state of emergency andcrackdown ~ssa-~sle en verwys na sy eie betrokkenheid in regering 'nverskoning sal bied om in te gryp - en die protest by Its opponents - despite the fact on legitimate die Def~ce Campaign. Die jeug kan 'n belangrike moontlikheid van 'n noodtoestand wat gebruik kan that not one of the more than 60 deaths In politically ~es da~lt ~eer ~ di~ van dissipline: "Die vrywilligers word om die ANC lam te Ie en vordering na 'n motivated violence since the launch of the massaction in daardie jare 15 ultgelok deur wittes maar ons het tussentydse regering daadwerklik te vertraag, w~rd ' . campaign on June 16hasyet been convincingly asalbed , rue gereageer rue,want ons was geskool' in dissipline." nie uitgesluit nie. ~ to the organlsatiom':.IVOR POWELL

6

I

II

spesiale verslag UITTREKSELS UIT DIE GESPREKKE WAT JOHN HORAK MET VWB GEVOER HET, VERSKYN OP DIE VOLGENDE PAAR BLADSYE. HORAK HET IN ALLE GEVALLE DIE VOLLE NAME VAN DIE BETROKKENES GEGEE. VWB IS EGTER DIE LAASTE PAAR JAAR HERHAALDELIK DEUR POLISIE-OFFISIERE EN STAATSAMPTENARE MET STAATSGELD WEENS BEWEERDE LASTER GEDAGVAAR. SELFS AL WEN VWB DIE SAKE,ISDIEREGSKOSTEGEWELDIGHOQG-SOOSDIEGEVALMETGENLLOTHAR NEETHLlNG, WIE SE SAAK VWB R1 MILJOEN UIT DIE SAK GEJAAG HET. VWB HET NIE DIE FONDSE OM WEER DEUR

s6 'N

OEFENING TE GAAN NIE, EN HET NA

REGSADVIESBESLUITOM~EESTALDIENAMEVANPOLISIEMANNEWEGTELAAT.

, 'MEr.DIEPO SIE

DIE NUWE SUIIl-AFRIKA NOOrr WERK NIE'

Daar is "diepgaande kOI11l~ in die Suid·Afrikaanse Polisie, 'n houding wat die privaatheid en burgerregtevan dsburgers minag en 'n alTogansie "datwette net daar is vir mense bune die·poli.sie ". Oit is die woonle van lunenant·kolonel John Martin Horak, eenvandie SAPse m uksevolle geheime agente'oon wat jare lank 'n senior joernalisbyEngelstaligekoe wasen later'nseniorpos bydie Slaalsveiligheidsraad beklee het. Horakhelandema. r-geledeop versoe~vroeg afgetreeweens dieemstige moreleprobleme athymetdie erkswyseenetiekvandie veiligheidspol~ie gehadhet.

Hy hetna sy aftredeonder meer as skakelbeampte van die Apostoliese Geloofsending ge elte. Horakhet'nreeksgesprekkemetMAXDUPREEZgevoervoordathyverledeweek op 'nbUitelandsereis verlrek het na vrese dat die polisie hom sou kwaad aandoen DIE bestaande polisiemag van Suid-Afrika sal fundamenteel herstrukturee r en van regsgesinde en korrupte senior offlslere gepurgee r moet word as dit enige positiewe rol in die ontluikende nuwe gemeenskap wi! sped, se Horak. .

Horak, 52, wat sedert 1979 reeds 'n offlsier in die

se

veiligheidspolisie was, die SAPhet 'n "emp ire op sy eie" geword.

"As die kultuur van minagting van die reg, minagting van landsburgers se basiese regte , korrupsie, afpersing en dirty tricks nie heeltemal uitgewis word nle, is daar min hoop dat die polisie

'n positiewe rol in die Nuwe Suid-Afrika kan speel," se hy.

Uit die wydlopende gesprekke wat VWB met Horak gevoer het, het dit onder meer geblyk dat: • Die veiligheidspolisie het die SAUK en koeranre behoorlik geinflltreer met agente wat help om die nuus te manipuleer en disinformasie te plant ; • • die Swart Bewussynsleier Steve Biko is inderdaad deur 'n pollsieman'van Port Elizabeth doodgeslaan en die polisie het die geregtelike ondersoek na sy dood mislei; .

• die veiligheidspolisie het by talle geleenthede die laaste paar jaar bommegeplant enmense aangeval vir politieke effek en dan 6f linkse 6f regse aktiviste daarvoor geblameer; • die veiligheidspolisie onderskep die publiek se pos op groot skaal so nder enige rnagtiging en heelwa t van die posstukke word gesteel; • die polisie luis ter d uisende mense se telefone af sonder enige magtiging: • tjeks van vakbonde is in die pos gesteel om rweedrag te saai en die geld in operasies teen die vakbonde te gebruik; en • die moontlikheid van 'n staatsgreep deur die po lisie en weermag word die laaste rwee, drie jaar gereeld onder senior pollsie-offlsiere bespreek. Die meeste lede van die polisiemag steun d ie Konserwatiewe Party, terwyl groot getaile jonger konstabels aktief is in die AWB. Horak word nou deur die polisie gesoek. 'n Majoor Davidson , wat se hy tree namens generaal Gloy op, wou by VWB weet waar hulle Horak in die hande kan kry o mdat hulle hom wou ondervra .

Horak se hy word al die laaste jaar gereeld deur die polisie lastige geval en geintimideer - daar was selfs al 'n mislukte aanslag op sy lewe - omdat die polisie geweet her dat hy weens gewetensbesware uit die mag bedank het.

Horak het tydens sy merkwaa rdige loopbaan gevorder tot ' n senior redaksielid van die RandDaily Mail. die hoo f-subredakteur van die Su ndayExpress en die Morning Group-bestuurder van die koerante van South African Associated Newspapers.

Hy het ook 'n ryd lank as sub-redakteur by die Londense Da ily Mail gewerk waar hy heelw at intelligensiewerk gedoen en onder meer die Defence and Aid Fund geinfiltreer het.

In 1985her hy sy dekking as joemalis laat vaar en is hy as ma joor in die veiligheidspolisie aangestel as die voorsltter van die Strategiese Kommunikas iekomitee van die sekretariaat van die Staa tsveiligheidsraad - die primere liggaam wat die staat se "dirty tricks" op politieke opponente uitvoer.

Met sy aftrede het Horak gloeiende geruigskrifte van die destydse minister van Wet en Orde, Adriaan Vlok , en die kommissaris van polisie , genl]ohan van der Merwe, gekry. In 1989 het hy die SAP se Medalje vir 10 jaar Getroue Diens en Voorbeeldige Gedrag ' van die kommlssarls onrvang.

Horaksesy Christenskap is vir hom die belangrikste ding in sy lewe, en dit is juis sy geloof wat tot sy ernstige gewetensprobleme met die gebruike en etiek van die SAP gelel het.

7

spesiale verslag

" VANKIMBERLEYSEBOERSEUNTOTENGELSE • , JOHN MARTIN HORAK is op 9Julie 1940 in die dlstrik

Gordonia gebore. Sy ma was 'n nooi Zandberg, sy pa van Tsjeggiese herkoms. Die gesinhet later getrek na Mariental in Namibia, _waar sy pa" 'n e1ektriese werkwlnkel begin het, Horak se rna het, in sy eie woorde, 'n obsessie gehad oor Afrlkaner-nasionalisme en was -in 'n aktiewe leiersposisie in die Ossewa-Brandwag. Sy pa was nie so polities ingestel nie, maar na 'n : familietwis het sy suster, Baby, hom by die Smutsregering gaan aangee omdat hy radio-boodskappe aan Duitse duikbote sou gestuur het. Die Horak· . gesin het toe met fietse geylug na Horak se oupa in Kimberley. : Horak het toe in Kimberley grootgeword. Hulle was agt kinders en bale arm. Horak het 'n problematiese verhouding met sy 1'a gehad. Hy se sy pa was ontevrede dat hy nie 'n macho-sportman was nie, want hy is met 'n gebreklike voet gebore.

Die .Hoerskool Diamantve1d was' 'n nes van Afrikaner-nasionalisme, rassisme en anti-Engelse sentiment - dingewaaraan die jong Horak geesdriftig deelgeneem het. Hy het gereeld deelgeneem aan klipgooi-aanvalle op die naburige Engelse skool en aan boikotte van Engelse en joodse sakeondernemings. Toe hy matriek skryf in 1957,was hy al 'n bekende heethoof wat gedurig briewe in plaaslike koerante geskryf het oor die miskenning van Afrikaans.

"Ek het van jongs af al geweet ek wil 'n joernalis word en niks anders nie," se Horak. Die Afrikaanse koerante het destyds net gegradueerdes in diens geneem, en daarom het hy toe 'n leerling-joernalis by die Diamond Fields Advertiser geword, Kort daarna, vertel Horak, het 'n familielid van hom wat 'n speurder by die Diamanttak van die pollsie was, hom genader om as dlamant-agent op te tree. "Dit wasdie begin van my dubbele lewe. Dit sou drie dekades lank d u u r . " : Om hom meer bekend te maak in diamantkringe, se Horak, is 'naanklagvan onwettige diamanthandel teen hom opgestel en hy is injanuarie 1961 daaraan skuldig bevind. . \ DIE PRETORIA NEWS, waar hy toe gewerk het, het sy

bedanking na die krimine1e oortreding aanvaar en daar is vir hom 'n pos by Nasionale Pers se OOSKaaplandse koerant, Die Oosterlig, "geskep" sodat hy 'n aktivis, Harold Strachan, kon gaan dophou. Hy het hom gou ingewerk in linkse kringe - en was s6 suksesvol, se Horak, dat die plaaslike polisie selfs 'n verslaggewer aangese het om op hom te spioeneer.

Die Oosterlig het ongemaklik begin voel met so 'n "linksgesinde" in die personeel, en die destydse Republikeinse Intelligensie het vir hom die pas 'as redakteur van Sasol Nuus gereel.

Van daar is hy na die SAUK, en hier het Horak se loopbaan as spioen in alle ems begin. As skrywer en redigeerder van nuusbulletins moes hy in opdrag van sy base in Republikeinse Intelligensie die nuus manipuleer, stories "plant" en propaganda saai.

In die middel-sestigerjare is Horak gevra Om aansoek te doen om 'n pas by die Natal Mercury om

8

HORAKISIN 1968 vir twee jaar na Londen, waar hy by te gam spioeneer op Peter Wellman, 'n joernalis by die Daily Mail, die Evening Standard en die Sunday die koerant. (Wellman is deesdae 'n senior joernalis Times gewerk het. In 1970 is hy terug na die Rand van The Star in johannesburg.)

Daily Mail as assistent-hoofsub en kopiekeurder.

Wellman het later die redakteur van die swart uitgawe vari die Daily Mail geword, en Horak _ Twee jaar later is hy aangestel as hoof-subredakteur van die Sunday Express, en van 1972 tot 1975 was is ook Johannesburg toe om as sub-redakteur van hy 'n produksieredakteur en assistent tot die redakteur die koerant te werk. By die Rand Daily Mail was sy van die Financial Gazette. hanteerder majoor Johan Coetzee, wat later . In 1976 het hy die wereld deurrels om navorsing kommissaris van polisie sou word. te doen en voorspraak te maak vir die Departement HORA~ terwyl hy by die Rand Daily Mail gewerk . van Inligting se koerant, The Citizen, en hy was 'n het, was hy een oggend ' dee! van 'n pollsiekart ruk die asslstent-redakteur daarvan. waamemingspan by die stasie toe hy per ongeluk Daarna was hy twee jaar by The Star tot hy in 1978 die verkeerde tas optel en daarmee weghardloop. 'n senior posisie by die Sunday Times gekry het.

Die uniform-polisie het hom gevang, en am nie sy In 1984 is hy aangestel as die bestuurder van SA ware identiteit weg te gee nie, se hy, het die Associated Newspapers se Morning Group, wat die veiligheidspolisie gese hy moet hof toe gaan. Hy het meeste Engelstalige oggendkoerante in die land 'n opgeskorte vonnis vir diefstal gekry. insluit.

Horak se hy weet die polisie gaan hom nou Aan die einde van 1985 het die polisie hom probeer diskrediteer met diekrimineleveroordelinge. opdrag gegee om sy klandestiene werk as joernalis Maar, se hy, die bewys dat dit nie werklike kriminele te staak, Hy is as majoor aangestel by die oortredinge was nie, is die feit dat hy nie net 'n senior veiligheidspolisie se hoofkantoor in Pretoria. polisie-offisier geword het nie, maar ook die hoogste In 1986 was hy die voorsitter van die geheime sekerheidsklaring gekry het wat daar is. Mense met Strategiese Kommunikastekomltee van die werklike kriminele rekords kan dit nie kry nie. sekretariaat van die Staatsveiligheidsraad.

"Maar dit het 'n slegte smaak gelos dat ek nou in Teen die einde van 1990 het hy op versoek vroeg die oe van my vriende en kollegas as 'n dief beskou afgetree met die rang van luitenant-kolonel. Tot hy is. Ek het gevoel ek moet uit die skadu-lewe uitkom, onlangs die land verlaat het, was hy 'n maar aan die ander kant het ek nog sterk gevoel oor versekeringsagent

by Sanlam en later die my Afrikanerskap en die aanslag 01' die land, en ek skakelbeampte van die Apostoliese Geloofsending. het gebly."

Rarid

se

nn.r.

JOlIN MARTIN HORAK PO BOX 7742, PRETORIA 0001 SOUTH AFRICA arI%B ~fS: 9TH JULY, 1940 11r.aa: UPINGTON, SOUTH AFRICA aRU'AL lura.: SINGLE <:%l'UD.IIII: SOUTH AFRICA ~.: AFRIKAANS AND ENGLISH JU)ll'~O.: DIAllANTVELD PRIMARY SCHOOL, KIMBERLEY (1946-52) DIAllANTVELD HIGH SCHOOL, KIMBERLEY (1953-57) .=:1:1:8: ARGUS JOURNALIST CADET TRAINING SCHOOL (1959);SOUTH AFRICAN POLICE EXAMINATION TO RANK OF COMMISSIONED OFFICER (1963-74);GENERAL INTELLIGENCE TRAINING (VARIOUS 1970-78); COMPREHENSIVE COURSE ON SURVEILLANCE/COUNTER SURVEILLANCE; INTELLIGENCE GATHERING;COUNTER ESPIONAGE (1978);COURSE IN STRATEGIC COMMUNICATION - SA NATIONAL SECURITY MANAGEMENT SYSTEM - TO DEVELOP POLITICAL AND INTELLIGENCE STRATEGIES BOTH OVERT AND COVERT (1985); SA PUBLIC SERVICE MIDDLE-MANAGEMENT TRAINING COORSE FOR SA POLICE (1986); WITWATERSRAND UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF BUSINESS - SMALL BUSINESS MANAGEMENT (1984), IIIUIK.:

AmlU8.:

~.n:cc:auu

REPORTER:DIAMOND FIELD ADVERTISER (1958-60) SUB-EDITOR:PRETORIA NEWS (1961);POLITlCAL AND MUNICIPAL AFFAIRS REPORTER:DIE OOSTERLIG, PORT ELIZABETH (1962); EDITOR: SASOL NEWS (1962-3); SOUTH AFRICAN BROADCASTING CORPORATION NATIONAL NEWS: SUB EDITOR AND POLITICAL COMMENTATOR (1963-5); FINANCIAL SUB EDITOR:

'n Ulteensett1ng vanJohnHoraksemerkwaardlge Ioopbaan

NATAL MERCURY (1966-7); SUB-EDITOR: RAND DAILY MAIL (1967-8); STAFF SUB EDITOR: LONDON DAILY MAIL; FREELANCE SUBBING LONDON EVENING STANDAR AND LONDON SUNDAY TIMES (1968-70); copy TASTER AND DEPUTY CHIEF SUB EDITOR: RAND DAILY MAIL (1969/70); CHIEF SUB EDITOR: SUNDAY EXPRESS (1971-72); PRODUCTION EDITOR AND ASSISTANT TO THE EDITOR: FINANCIAL GAZETTE (19725); DEPUTY EDITOR: THE CITIZEN (1976); SUB EDITOR: THE STAR (19768); SUB EDITOR/REVISE SUB EDITOR AND ASSITANT CHIEF SUB EDITOR: SUNDAY TIMES (1978-84); MORNING GROUP IIp.NAGER: SOUTH AFRICAN ASSOCIATED I NEWSPAPERS (1984-85), 1I0LICI/:l:Iml:LLIc:zJrCli/IIILJ:r.aa% CUUR: 1958-62: TRAINEE ILLICIT DIAMOND BUYING AGENT 1962-68: AGENT SA POLICE SECURITY BRANCH INTELLIGENCE 1969-71: SECONDED - BUREAU FOR STATE SECURITY 1971-79: SECURITY BRANCH AGENT UNDERCOVER RANKING SA POLICEMAN 1979-85.

ORDERED TO CEASE UNDERCOVER ROLE AND 1985: BECOME FULL TIME OFFICER (MAJOR) AT SECURITY BRANCH HEADQUATERS, PRETORIA. SECONDED AS CHAIRMAN OF SOUTH 1985-86: AFRICA'S STATEGIC COMMUNICATIONS COMMITTEE, SECRETARIAT, STATE SECURITY COUNCIL. CHAl:RMAN, SA GOVERNMENT MEDIA 1986-90: COMMITTEE DURING THE STATE OF EMERGENCY; HEAD - RESEARCH DIVISION, SECURITY BRANCH HEADQUARTERS; SAP LIAISON OFFICER WITH NAT:l:ONAL INTELLIGENCE SERVICE; ADVISOR AND SPECIALIST MEDIA ANALYSER TO OFFICER COMMANDING SECURITY BRANCH AND COMMISSIONER OF THE SOUTH AFRICAN POLICE; CLANDESTINE OPERATIONS, 1990: REQUESTED AND GRANTED EARLY RETIREMENT, HOLDING THE RANK OF LIEUTENANT COLONEL, SECURITY BRANCH,

opgedoen het na die aanranding."

Landdros Prins het in sy uitspraak gese Biko is dood weens 'n "hoofbesering met daarmee gepaardgaande breinskade", Mediese getuienis is gelewer dat hy 'n hou teen die voorkop moet gekry het.

Volgens die landdros het Biko waarskynlik die besering opgedoen tydens 'n gestoei met lede van die veiligheidstak die oggend van 7 September.

Polisiemanne het vroeer getuig dat Biko die oggend 'n stoel na hulle gegooi het en dat hulle gestoei het om . . . . . ._ hom te bedwing. Dit was die enlgste keer dat hulle flsiek hardhandig met hom was, het hulle getuig.

Landdros Prins het sy uitspraak afgesluit: "The available evidence does not prove that the death was brought about by any act or omission involving or amounting to an offence on the part of any person."

DIE SAp¡BOMPLANTERS

,

DOODGESlAAN

DIE getuienls voor die geregtelike ondersoek na die dood van Steve Biko in 19n is deur die pollsie verdraai en vervals, se Horak, want al die polisiemanne wat by die geval Biko betrokke was, weet hy is dood weens die ernstige aanranding van 'n sekere polisieman.

Horak het die pollsleman se naam en volle besonderhede aan VWBverskaf, maar na regsadvies het VWB besluit om voorlopig nie sy naam te publiseer nie.

Hy staan egter algemeen bekend onder 'n noemnaam wat hy juis gekry het omdat hy vir Biko so "opgedonner" het, se Horak.

Horak se die polisieman, vandag 'n kolonel in die veiligheidspolisie, was 'n jong polisieman in Port Elizabeth toe Biko op 18 Augustus 1977 in hegtenis geneem is. Hy was een van die ondersoekbeamptes.

Die polisleman was "geweldig lojaal" teenoor die destydse hoof van die veiligheidspolisie in Port Elizabeth, kol Goosen, wat later as 'n brigadier afgetree het.

:

,

DIE SA Polisle het al verskele kere die afgelope paar jaar bomme geplant of terreuraanvalle op mense gedoen om 'n sekere effek te verkry, en dan 6f linkse 6f regse radikale daarvoorgeblameer, s~ Horak.

Eenvoorbeeld Isdiegebeurerondom Richard Attenborough sefilmoorSteveBiko, Cry Freedom.

Horak was In die tyd daarvoor verantwoordelik om publikasies en films namens die veiligheldspolisie deur die Beheerraad op Publikasles verbied te kry.

"Ek Isopdrag gegee om te sorg dat CryFreedom nle In Suld-Afrika vertoon word nie.

Ole beheerraad hetdiefilm toeafgekeur, maardieverspreldersdaarvan het geappelleer.

"ProfKobus van Rooyen Is selfsdeurdieminister Ingeroep en onder druk geplaas om die verbod te handhaaf, maar hy hetdeurgedruken dit Isgoedgekeur. Ole pollsle en die regering was woedend.

"Toekom die eerste Vrydag dat Cry Freedom by 'n klompleteaters begin wyshet. En daardie daggaandaartoe drleof vierbomme by vandie rolprentteaters af. Dievolgende oomblik Is ingevolge die Noodreguiasles op die films beslag gel~ en.dit is nleverder ge~snle.

'Wat elntlikgebeurhet, is dlt: Generaal '" (hy verskaf dienaam) het aan brigadier .., (hy verskaf die naam) opdrag gegeedat die bomme geplant word.

"Toe hetdlevelligheidspolisle deurdleStrategleseKommunlkaslekomitee diestorie op makjoemallste geplant dat daar Inllgtlng Is dat Azapo busse vol swart jEiugdlges wou organlseer en deurdie stratewoumarsJeer om teen die prenttebetoog, en datdieAWB beplan om die Jeugdiges voor te keerenIn die strate met hullete baklei. Oltwasalles ult die dulm gesulg, maar die koerante het dlt gesluk."

Horak s~ die Cry Freedom-episode het toe tot 'n pollsle-vendetta teen Kobus van Rooyen gelel. In opdrag van 'n generaai ... (hy gee sy naam) is daar toe probee.r om Van Rooyen se hulsaf te brand, maarnet die kombulsdeur Is afgebrand.

"VanRooyen hettoe begin soek na 'n goele waghond vir sy huls,endlt het gelel tot 'n blsarre plan. Generaal ... (hy verskafdie naam) het my gevra om by die pollsle se hondeskool te gaan hoor of hulle nle 'n mal soort hond het wat onder sekere omstandighede virVan Rooyenselfsouaanval nie. Maardaarhetnlks van gekom nie.¡

Biko het glo een oggend vroeg in September tydens ondervraging beledigings na Goosen gesllnger.

Horak vertel: "Daardie aand het ... (die polisieman se naam) 'n paar drankies met sy vriende gaan maak in die kantien, en daar het hulle besluit dit kan nie geduld word dat 'n swart man s6 oor hul hoof praat nie, "Onder ... (die polisiernan se naam) se leiding is hulle toe na Bikose sel, waar hy en sy maats hom verskriklik geslaan het. Biko is vyf of ses dae later dood, en ons almal in die mag het nog altyd geweet hy is dood aan die beserings wat hy

9

spesialc;! verslag

OlewrakvanEastAfrican AIrways se Dakota (Foto ult: RlvonJa â&#x20AC;˘ Masker afl deurLaurltz Strydom)

TOEBRAND DIEVLlEGTUIG III HORAK s~ toe hy In 1963 by die SAUK aangestel is, was Carel NOffke, deesdae professor in,A.merlkaanse studies aan RAU, die politieke korrespondent endie"senior agenf onderwle hyaswerknerner van Republikelnse Intelligensle gewerk het. Hultaak . was veral omdienuuste "manlpuleer".

Horakvertel'n staal~le omhulrol te lIIustreer: Arthur Goldrelchen Harold Wolpe, wat deel was van die Rlvonia-aangeklaagdes, ontsnap op 11 Augustus 1963 en korn op 28Augustus inFranclstown In die destydseBetsJoeanaland aan.Dieselfde dagland'n Dakota van die East African Airways op dieWelena¡lughawe bulte diedorpom hulle na Dar-es-Salaam te neem.

HorakenNOffke wasdie oggend van 29Augustus aandiens bydie SAUK. Inopdrag vanhulbase byRepublikelnse Intellig~nsie skry1 hulle 'n nuusbulletln watomsewe-uur die oggend uitgesaaf word met die drarnatiese en trlornfantelike nuusdatdie Dakota ontplofen uitgebrand het.

Daarwasnet een probleemple: Olevllegtuig heteers'n halfuur na diebulletin, om haif-agt, ontplof...

Daarhet ook g'n baandaama gekraal nie.

HORAK se hy het dikwels ernstige bedenkinge gehad oor die werk wat hy doen en selfs daaruit probeer kom.

"Ek is 'n Christen, en as ek iets moet doen wat nie strook met my / Christelike beginsels nie, dan het ek ernstlge probleme - al is dit opdragte van my meerderes of al is dlt sogenaamd in landsbelang, Dit is my Christenskap wat my uiteindelik uit die polisiernag gedryf her," se hy.

Deur die jare, se hy, het hy by verskeie geestelike leiers gaan hulp soek met sy gewetensbesware, ook by pastore van sy eie kerk, die Apostoliese Geloofsending (AGS), "maar hulle het meestal gedink my ondergrondse polisiewerk is 'n wonderlile patriotlese bydrae".

Uiteindelik het hy in 1983 by die Arnerikaanse konsulaat in]ohannesburg ingestap en formeel om politieke asiel aansoek gedoen. Die polltieke offisier .van 'die konsulaat, Keith McCormick, het na navrae teruggekom en gese weens die verhouding tussen die twee lande sou dit bale moeilik wees om hom aslel toe te staan. McCormick het hom gevra of hy nie vir die Amerikaners 'n "paar werkles" wil doen nie, wat hy toe gedoen het. Hy en McCormick het toe goeie vriende geword.

PERATI N MAN E ARDEN

THE South African Police haveoften been accused of being behind petty dirty tricks against opponents of the government. Horak's anecdotes confirm this suspicion.

Like the story he tells about Father Cosmos Desmond, a Methodist clergyman who was known for his opposition to govemment policies.

"The old fathergave thestate a lotofproblems. Iwaswatching hishouse one morning when I saw him leaving on his bicycle. Further down the street I saw a group of Boy Scoutswho were on what theycalled a bob-

10

a-jab-project.

"I wentup tothem, pretended thefather's mansewas myproperty and told them Iwanted to change my garden completely. Ioffered themmuch more money than they asked forand told them to digup thelawn, every plant, tree and shrub in the garden. The manse actually had a very beautiful garden.

"Twohours latertherewasnothing left. Iwatched Father Desmond later through my binoculars arrive atthe manse. He could not believe it, and looked around to see whether he had the right address.

special 'report I

I

STEALING CHEQUES AND INTERCEPTING MAil The Soulh African security police are past masters of dirty tricks, ~~ys the man who should know â&#x20AC;˘he played some of those fricks himself. Here he tells the story of the'widespread interception of mail and the theft of trade union cheques JOHN HORAK says he had first hand knowledge of a police campaign to steal cheques sent to trade unions from their branch offices. The aimwas to sow division among union ranks.

Horak says the security police's intelligence division in the De Villiers Building in Pretoria initiated a project in which cheques to and from trade unions were intercepted, mostly at the main Jeppe Post Office in Johannesburg. These cheques were then paid into false accounts and the money used in operations against the unions.

When the union head office would enquire from branches why they did not pay subscriptions, for instance, the branch office would reply that they did and even produce receipts or used cheques coming back from the banks.

This operation, says Horak, was perfected by a brigadier (name supplied) of the security police in Port Eliza beth. It cost the trade unions a lot of money and cast suspicion on many officials who would not be trusted again.

By now the unions have learnt their lesson, says Horak, and they only use couriers or bank drafts.

Horak spent the last period of his career in the security police as head of the "library".

"One of my first functions was to oversee the interception of letters from members of the public, mainly taken at Johannesburg's Jeppe Post Office, and then to evaluate it. There is a special staff at this post office handling this and they work from a place they call The Hole. At one time I had about a thousand pieces of mail coming through to me every week," says Horak.

He says very sophisticated equipment is used at Jeppe Street to open and close letters and parcels.

Very few letters coming from outside the country or addressed to someone outside are not scanned, says Horak.

There are special security police and Military IntelI igence staff at the post office for this work, but they

mostly only read those letters that they have been authorised to. The other letters and parcels 'are intercepted by Post Office staff clandestinely recruited for this, and who mostly do it for the money, says Horak.

/

WINNIE'

SOMETIMES DISHONEST policemen stole money or other items from the mail. Horak saysthe police once stole a large amount of money that came from ' ONCEhehadestablishedhimself atthe RandDailyMail, abroad for de Beyers Naude. He also says the "finest John Horak started movingfreely Inlett-wingcircles and selection of pornography" in South Africa is to be was trusted by many involved inthestruggle against the government. found at John Vorster Square - all stolen from the It even developed Intoafrlendshlpwlth WInnieMandela. mail.

-I admired her very much at the time; says Horak.

Says Horak: "Thousands of persons' post vanishes Mandela trusted Horak enough to ask him to take her weekly, and it all ends up in the same building in children from Johannesburg to Waterford School In Pretoria. There is a five storey building with one SWaziland. Horak became well known at Waterford. At large floor full of books and documents - and every one stage there were fears that the Mandela children book and document was stolen. It is above the ... (he mightbekidnapped- andinstructionsweregiventhatthe gives the name of a pharmacy) in Pretorius Street.

Mandela children were not allowed to leave theschool "My deputies at that time who could verify all this groundswith anybody but Horak. were Leon van der Merwe, who is now a Tukkies He also befriendedVeronica Sobukwe, wife ofRobert official, and Charl van der Merwe, now in charge of Sobukwe, who on occasion even accompanied him to security police training in Pietersburg."

Swaziland. He regUlarly reported Mandela's and Sobukwe's movements andactivities - and thatof their Horak also tells how the baggage of members of the friends andtarnllyto his handlers. public are regularly searched at airports: "In the Through these friends Horak wasableto spy onpublic course of this letters operation of mine, I would pick personalities such as photographer Peter Magubane up a letter where a person would be travelling and senior counsel George Blzos. (Ironically, Horak abroad or so. I would then go to Jan Smuts and go approached Blzos for help lastweekbecausehewanted through the person's baggage. to sue thecommissioner of pollee for defamation atter "When you book in your baggage at Jan Smuts it the commissioner Implied that he was lying about the goes down a conveyor belt and down there they tappingof Judge Dldcott's phone.) have people trained in locksmithing and all sorts of HoraksaysWinnie Mandelaaskedhim .once to lie In things. They go through your things or take somecourt when she was charged with meeting Magubane, thing from it and then send it off to the plane. like WInnie also banned at thetime.Hesays heactually "By the way: you should always go through the went to Blzos'office and made a statement thatWinnie was with him at the time she was supposed to be with check-in point as late as possible, they must almost Magubane. But the next momlng when hewas supposed call your name, because if you check in an hour to testify about it in court, his handler, major (later before the time you have a 100 percent chance of commissioner) Johan Coetzee, warned him notto. He every item being searched. The later you check in, then did not tum up at court. the less time they have." "

]oUJtrnalist, Mr.s.

Dfandela held Cilpe Times Correspondent

JOHANNESBURG.-Mrs. Winnie Mandela and ~ Johannesburg journalist, Mr. John Horak, were detained by the Security Police in Johannesburg yesterday, questioned at John Vorster Square police head'quarters and released.

The Cape Times report on the Horak and WInnie¡ arrest

During thistime Winnie andHorak, whowas then chief sub-editor of the Sunday Express, were arrested together and questioned at John Vorster Square. Their arrest received wide pUblicity In local andforeignnewspapers.Accordingto the Rand DailyMail report,Horak said he was questioned for an hour and a half on his association with Mandela. The report states: "He was then warned not to associatewithMrsMandelaand told he would be hearing from theSecurity Police."

This incident and the pressreports helpedhimtremendously to build his credibilityon the left.

He was so trusted, In fact, that one night he was phoned and asked to go to the Noordgezlcht church In Soweto.He was met by a group of people who showed him manypetrol bombs and dynamite sticks andasked his advice about how to blowup theAfrikaansteachers training college In Bosmont. "' encouraged them to go ahead. And when they arrived at the COllege, most of them were arrested."

11

spesiale verslag

Kol John Horak en die kommissaris van Polisie, genl Johan van der Merwe, gaan dalk in die hof haaks wees. Horak het aan VWB vertel hoe regter John Didcott van Natal se telefoondeur die veiligheidspolisie afgeluister is, maar die kommissaris se woordvoerders houvol dis 'n leuen. Horak wil nou vir laster dagvaar, skryf MAX DU PREEZ Polisie se afdeling Open b a re Betrekkinge het verlede week w eer eens, ondanks al die getuienis, ontken dat daar 'n leer oor regter Didcott gehou is, e n gese dat daar nooitmagtiging wa s virdie me e lu ister ing van die regter se telefoon nie.

"Indien meeluistering wei plaasgevind het, het dit wederregtelik geskie d ," se di e verklaring.

Die verklar ing lui voorts: "Oud-kol Horak het brig adier Gert]oubert, hoof van die polisie se regsdienste , telefonies oar die onderhawige aang eleenth eid genader en in 'n v ertroulike gesprek om advies gevra. Brig] o ubert beskik persoonlik oor h oegenaamd geen felre nie en het bloat aan die hand van oud-kol Ho rak se weergawe 'n mening uitgespreek. " En da n gaan di e verklaring voor t: "Om dit as stawing vir oud-kol Horak se be w e ringe te gebruik, is 'n aa n duiding van die uite rstes waartoe die Vrye Weekb/ad bere id is am te ga3;n om die polisie te pro beer d iskred itee r."

Wat die a nonieme u itreik er va n d ie verklaring egte r verswyg, is dat ek in Horak se kan to o r g e sit e n lu ister h e t na ' n telefoongesprek wat hy met die komm issaris van Polis ie, genl]ohan van der Merwe, gevoer het. Van der Merwe het met Horak saamgestern dat hy aan die media rnoet se dat die beweri e soos aanvanklik gepubliseer, "in wese korrek" was .

Wat die uitreik e r oak verswyg , o f c1alk nie van weet nie , is dat Horak oak die saa k met 'n ander senior offisier - die keer een wat self met d ie Didco tt- episod e gem oe id was bespreek het. Die het uitgevaar teen d ie skakelafdeling v an die po lis ie e n d ie woordvoerders van die minister van Wet en Orde oor hul reaksie op die Didcott-sage e n gese hulle "w eet duidelik nie w at hulle se

- DIE SA

For just R2599 you can celebrate our birthday in South Africa by .having a ball in Germany.

We're cel ebrating 30 years service in Sout h Africa by giving you a Luft hansa birthday gift. A sp ecial fare of just R2 599 to Frankfurt and back, including flights between Cape Town, Durban, Port Elizabeth and Johannesburg on FLiTESTAR. For more information on what "Luft hansa plus" can offe r you , and our special reduced fares for children, call your Travel Agent or Lufthansa in Johannesburg 484-7522, Cape Town 25-1490, Durban 30 5- 4262 or Pretoria 21 -8565.

Lufthansa German Airlines 'Subject to Government approval

GREY 90427

12

nie ", DIE OFFISIER HET tyd ens die

gesprek die bas ie se feite so os deur Horak gestel , bevestig en Horak aangeraai "o m nie sy integriteit prys te gee nie" en by sy storie te staan, Hy het Horak aangeraai am te verduidelik dat "die rye anders was "toe die meeluistering plaasgevind het, en dat die openbare skakelofflslere niks van die koverte sake van die veiligheidspolisie

van c1estyds geweet het n ie.

Horak self se: "Die waarhe id sal nog uitkom.

Die m e eluistering van die regte r se te lefoon was in opdrag van senior offisiere , en da ar is heelwa t polisiem anne - en minstens een joerna lis, Martin Welz - wat we er dat claar 'n volledige leer oor die regter besta an het ."

Voorverlede w e ek het VWB'n br ief o ntvang van 'n lid van die veiligheldspol lsie wa t saarn met Horak gewerk het waarin Ho rak se beweringe gestaaf word.

Die brief w as vir publikasie bedoel, maa r die polisieman het toe gebel en gese hy is d eur offisier e gedreig oor die brief, e n VWB gevra om dit nie te pu blis eer nie . Hy we er ni e h oe die polisie van die brief te w ete gekorn het ni e , VWB het beslu it om nie die polisieman se naam te gebruik ni e , maar wei die brief omda t Horak se integrite it hier te r sprake is.

DIE BRIEFLUI: Ek reageer graag op "Die poltste bet die regter se foon afgeluister , se kolo nel - SAP se infame leu en " (VWB 22-28 Met).

Graag beaam ek die/eft dat Iuiteoloneljob n Horak en tails di e skabelbeampte va n di e A GS (Apostoliese Geloofs endtng) in opdrag va n meerderes moes optree. Tydens my tydpere uiat els saam met lutt-eolonel john Horak, by die toe nog Veiltghetdsboofleantoor (ua ndag Misdaad-tnltgttngsdtens) gewerk bet, bet ek dte boogste agti ng en respek v ir h om gekry . As dt ng e uolgens Joh n nie "lekker" was nte, het hy d it pro ntutt ges~.

Hy is 'n man m et uaste beginsels e n sy openbaring oor regter Didcott wys dat by 'n man van sy woord ts en graag op '11 moot m a nter a lles ioat tydens d ie "tota le aanslag era " gebeur bet, nie probeer verbloem nte . Vergelding hoe/by nte te vrees nie, want by is 'n man wat die Woord u ttdra en God sal hom besherm.

As age nt tnr 2 7 jaar bet by dan ook na aan sy Skepper geleef.

:!

spesiale verslag i

The Minister, the prostitute andthebomb Horak tells the story of asenior politician well-known among senior policemen for his sexual antics -he is amember of the present cabinet who nearly got caught with his pants down.

VWB decided not to divulge his identity

"TIlE minister in question went, as he did several times in the past, to visit a certain prostitute in the centre of Johannesburg. But his timing was terrible: that same evening a huge bomb exploded at the nearby Johannesburg City Hall. And the minister was, of course, without his body guards.

"Newspapers reported the next morning that shortly after the explosion the minister was at the scene.

"General jaap Joubert, one of the best policemen we have ever had, was called in by minister Adrlaan Vlok the next morning. Vlok demanded to know why the minister did not have his security guards John Horak In sy Vrymessalaarsgewaad. Hy 56 hy het bloot by die Vrymesselaars aangesluit omsy war\< as agent hier en in die with him, and Joubert replied that Vlok should ask buiteland te vergemaklik, en is lankal nlemeer 'n aktiewa lid nie. Hy moesin 1980verhoed dat geheime inligting wat 'n verloopte agentvandie Nasionale Inlelligensiedlens aan 'n Londense koerantver\<oop het, geplaas word enhet dit bloot reggekrydeurop die his colleague in the cabinet himself. joernalis saeed as mede-Vrymesselaar aanspraak te maak. Ole Inllgting sousupersploenCraig Williamson sadekmantel as onder"Vlok wanted to know whether Joubert knew voorsltter vandIe UniversityExchange Fund In Genbve ontblool het. Horak sA die meeste diplomate en gehelme agenteprobeerom ladevandieVrymesselaars te wordomdat bale deurevir hulle 56 oopgaan where the minister was that night.Joubert said yes - but when Vlok asked him to say where, Joubert r=-.. - - - -W856'1N/9 ----I refused to tell. ..._----~--I "That was the beginning of the end of joubert's career. The next dayJoubert was transferred and that 1 ' 3 1 _........ f1l1nlslttlr UID Brl en OOrbr morning, in front of many officers, genl johan van JIIln18lrU IIf Ilalll snb OOrbrr , 118561111/9 der Merwe (now Commisioner of Police) apologised ~~~~X4SS PIl£TOAIA to Joubert because they had to transfer him • £leutenant-colonel or" Hoc.1t 000.

South Pollee meaning it was Vlok's decision, not his." .LIeutenant-CoJonel J " Horak 1900 -lI9-il 6 SecurHr He.d Orelce South Atrlcan PolIce 1990 -09- 08 PUTORIA SecurU, Read OLLie. Horak says senior security policemen were very PRI"l'ORIA worried about this particular minister because he_ COloael Borak had become a serious security risk. on the occll.slon of your retJre-ent J' Augu.st "90 It afford. . . great pIe.sur. to to TOU . , sIncere thank. ~d .ppreclaSInce TOU ha ... nOfll reached the end of your career In the SouU "One day, as he was about to board a plane at Jan tJon Lor an extended perIod of d.YOteel ..rdce.

AfrIe'n PolIce, 1 .,l,sh to conver to rou., appreciatIon for thE CORl/JIl!ndabl. ..rylc•• Tau rendered to the State throughout th* Smuts, a police officer dressed in the SAA uniform ,e.rs. four ..err long relatIonship .,Uh the Press, during .mlch TOU repre.ented .everaJ dalJ" pllper.s In .1l1pOrtant posh' both In South quickly handed him a letter. In it were full details of Afr1ca and "Un.... to the fact that you, as a The devotlon and expert1.e wlth "hJch you executed rour duties an jOfl.%'N11.t, ploughed a deep furrOti 1JJ .. dedIcated and ce-petent worthy of prldse. In thl. rou hare proved yourJlelf to be ,. ".,. ftIe able . .nner 1n whIch TOU perforaed rour t.sk In tbe the woman he was having a relationship with, a re5pon.lble and loyal off1cer.

Secudtr Branch, and TOfJr rNArJrable JelJOffledge or and eloquence in both Of~1cJal lan9.,.g••, d1d not pa •• unnoticed'. swimming coach ... (name), and his visits to her.

Zt 1• •T 61ncere .,1sh that you w111 enjor good health • wellearned ret1r. . .»e, II, best wlsh•• accoapany rou and.T rev,enjoT • long.nd Mwr "The police thought it would scare him and make perIod or him more careful, but the minister gave the letter straight~way toNiel Barnard ofNationalIntelligence and said there was a security leak NI had to invesADRI:Q~ tigate - because how could someone get so dose to IUNIS7'ER OF LA" AND ORDER him without passing through security?

"The sexual antics of this minister has become John Horak het wake gelede reeds vermoed dat die porlSie sou beginmet 'n veldtogom hom te diskrediteer sodradit bekend word famous among his bodyguards and senior security dat hy blnne-Inligtlng oor ongerymdhede In die pollslemag aan VWB oorgedra hat. Hy hat die oorspronkJike getuigskrifte wathy na sy aftredevandie destydse minister vanWet en Orela, AdrfaanVIok, en die kommissarls van polisle, genlJohan van der Merwe, policemen," says Horak.

--

-

.......

-

A~rjcan

IM~

Oft

eXprfUJ6

ov"rsea~, bear~

r~ard

~

ret1l"~ent.

~A~'

aanVWBbeski<baar gestel om te bewys dat hy as seniorofflSier hoog aangeslaan is. Hier is afdrU<ke vandiegetuigskrifte

~'

....

lS (

. special report

THE LONELY LIFE FA PY Once anglamorousspy, John Horak has become asad, lonely man with no friends and many enemies. Here he tells the story of his loneliness in his own words and warns young people to stay out of the spy business to tell you something about the life of a spy in the hope that especially young people will be persuaded to stear clear of this devious role.

Spying is a strange world. One grows up in SA where since birth you are told that a white man, especially the Afrikaner, has been planted at the t"uthern tip of Africa for some great purpose, some divine mission. I can remember arriving at my grandmother's house when the Nats had been in power for a few years. There she was, crying with a magazine open on her lap. I asked her what was "Yrong, and she pointed at a picture. It was the picture of the first NP cabinet and with tears running down her cheeks :Tshe told me: Isn't it great - all Nationalists, all children of God. And this godly business got so intertwined with . politics in SA that you saw it almost as your Christian duty to do certain things. And when an opportunity - comes along where you can get into the shadowy world of spying, it is like a prayer fulfilled.

Then you get completely involved. Letme tell you about the real life of an agent. To get into another world, to infiltrate, to be able to playa different role, you have to sever all links with anything dear to yourself and anything that you respect.

The first thing I had to do to convince people that I am "sincere" was I had to move away from my family, from my church background. I had to move away from the language - I had to make a joke of it all. And gradually you enter into an entirely phony world, a world in which reality means nothing, but a world in which you begin to believe, although you hate it.

Andthen eventually, mixingwith people from the other side... suddenly you realise you have become friends, you like people that you meet in this new world. And on a particular day it hits you like a bomb, that in fact the people that are your adversaries you have actually come to love. And at that point you have to break ties again and move into another! direction, because then it is a very dangerous role. \ If you read the CIAmanuals, you'll see that one of the most dangerous and treacherous things any agent could get into is when he gets his duties confused with ordinary living. In other words, when the people he has to spy on actually become his friends, then the lines become terribly confused.

Andat that stage the CIAimmediately draws an agent out of the field.

I WANT

FOR 27 YEARS I walked this road. My world was entirely phony. My world was false. Myworld was a pretence all the time. Even the jokes I was telling at the time meant nothing, they were vain words.

When you sat agreeing with the Beyers Naude's, the Peter Magubane's, the Zwelakhe Sisulu's, your mind is working overtime. It was a very tiresome thing.

Because you always thought what to say, you can never be spontaneous. It is a very hard thing. It becomes a very lonely world.

When I was in a management chair at SAAN it was

14

an onerous position. And at the same time I was a senior agent. Now anyone of those two jobs would give ordinary people ulcers and things they. suffer from. But ordinary people can go home at night and share things with people, they can talk out their problems.

In the world I come from, you can't. Because your real bosses don't have a clue what you are talking about, they don't understand it. They are only interested in productivity. And you certainly cannot talk in your newspaper world about it.

It becomes a very lonely world. You become terrlfied to become too close to people, you are terrified of people coming too close to you.

I can remember in the 1970s I had a girlfriend at RAU and when she looks back today she must be mystified and puzzled. She used to live in a flat in Braamfontein and I can remember one Sunday afternoon at 5 o'clock I arrived and we were going to out for dinner. And as I walked into the flat, the phone was ringing - and it was someone telling me there was somebody waiting for me across the road.

I left under the pretext that I was going to buy a Coke.

And I returned a week later.

She was obviously furious. But what do you tell her? You just laugh, and she thinks you're bad. The relationship couldn't last. are told to call it a day, and you get brought in. Now that whole world that you have built up over 27 years comes apart and falls down. And once you're back in what is supposed to be your old world... Let's look at the practicalities of this issue.

On the one side the people you hold dear, that you loved originally, your roots, have become estranged, because 27 years is a hell of a long time.

You've had very little contact; they have become disgusted with you, they saw your name in the wrong context in the newspapers.

An example: when the press reported on me being picked up with Wmnie Mandela, my brother, who is a pastor in Bloemfontein, wrote me a letter along these lines, and to me itwas very serious: After serious prayer and intercession he had come to the conclusion that I had now become beyond the circle of redemption and that I must please no longer visit the family, that I had burned all bridges.

When you come out you cannot pick up all those roots because these people now in a way believe that you have taken them for a ride, so they are cross with you; and you don't have much in common any more.

THEN EVENTUALLY YOU

back at security police headquarters and your own colleagues have never heard of you. They are all career-minded people and they have allworked out nicely where they're heading for and which position was going to be held by whom.

And suddenly out of the blue there is this new man introduced.

THEN YOU ARRIVE

They don't know anything of your background, . don't even know that an agent like that existed.

You're upsetting their whole career structure. You're not welcome.

Others have a deep sense of mistrust. A third group will be antagonistic towards you their whole lifebecause when they were desk officers, say on the ANC, they made comments and portrayed things and now you come along and you say it's is nonsense, it doesn't work like this. Then they have to fight you.

Then your life becomes very lonely again. So much so that nobody comes to visit me at my flat :1l1c1 I have been here five years. And you become something to others still, something...

Example: there is a coffee place in Pretoria called the Grapevine. I walked in there one everting for a cup of coffee and there was Louis Nel, then deputy minister of Information with some visitors. And when he saw me he stood up and at the top of his voice said: Come here John, I want to show my friends what a real spy looks like.

You become something like an exhibit. You lose all sense of perspective and balance.

WHEN YOU WORK underground, because of your fanatical beliefthat you are doing right you have an incredibly high opinion of the service you serve.

When you read in the newspapers about people being tortured, terrible things being done to people. it doesn't affect you because you sort of say it can't be.

And suddenly you arrive on the inside and you become aware that these things are for real. They are happening.

You simply don't know how to handle it. And eventually, whichever way you look at it, the service - or the company, as they call it - owns you mind body and soul. And there is no way you can break, they've got you on all sides. It is the only lifeline that is left to you. And if. takes you a long time to get through it, to brt.ak, I want to address this especially to young people at universities who get recruited in matric and get preliminary training while they are still in matric by spying on the headmaster, etc. I'm thinking of a guy now working for Johannesburg municipality, with the name of Tony. He comes from a poor background. When he was at Parktown Boys' High, he was already trained to spy on his schoolmasters. He used to bring me his reports. I trained him. .

And that kid grows up in this particular mentality, nothing about him is natural and it is a hell of a life, a lonely life, a hard life; and the rewards are nil, especially in SA. Out of the depth of my heart as a Christian I want to warn young people against the enticements coming their way. A few of them come out of it. I'm thinking of ... (he gives the name of a senior Johannesburg journalist). Through Aida Parker and myself he actually did minor spying jobs at Wits.

Fortunately he escaped it - but most are not so lucky.

I sincerely hope young people will listen to this.

rubrieke

..

MASS ACTION WHAT IS IT TO BE? THIS

moet na wit gebiede oorspoel, het ons laas in die Ou Suid-Afrika .gesien. Die arme witmense in SuidAfrika het teen vroeg die week die Derde Wereldoorlog gevrees.

"Die slagorde is opgestel" bulder Bee/ddit uit, En toe is 16 Junie 1992 die vreedsaamste in jare. En Woensdag kom Beeld uit met die opskrlf "Hou geweld uit wit buurte - Mandela".

Maar die ergste is The Citizen. Doodgewone verdraaiing in Brolloks se hoek. Soos die hoofberig Woensdag wat se minder as 80 000 mense het in die ANC se aksies landwyd deelgeneem op Soweto-dag.

Maar verder af in die berlg se hulle 90 persent van Groter Johannesburg se werkers het weggebly!

Sies.

En waar is FW? THE SAP STANDS FOR LEGAL. PEACEFUL 8< NON·OISRUPTIVEACTtONS

SHOULD YOU CHOOSE MASSACTION.

PLEASE:

ENwaarwasFW op 16Junie?In Ulundi, waaranders?

By dieselfde geleentheid waar FW gepraat het, wys Gatsha Buthelezi ook toe sommer w.iehr regt~g is. Hy veroordeel die ANC se mass action in bale sterk taal, en in dieselfde asem se hy Inkatha sal hom tot mass action wend as hulle nie saamstem met Kodesa-besluite nie!

Martin Luther King se • nagmerne OIT raak al vreemder en vreemder hier aan die suidpunt van Afrika. Miskien is dit '0 geval van, in dr Hunter SThompson se woorde, when the going gets weird, the weird get going.

Die jongste vreemde verskynsel is in die SA Polisie se advertensie wat die week in Sowetan geplaas is - dit word hierbo weergegee. Die idee is 'n goeie een, maar wie het nou ooit kon dink die goeie ou SAP gaan vir Martin Luther King aanhaal?

As ons weer ons oe uitvee, dan haal Andries Treurnicht vir Fidel Castro aan om sy standpunt te steun, Maar Coretta King is heeltemal reg: die SAP se gebruik van Kingse woorde enfoto is 'n verregaande, onetiese misbruik.

Nau's dit daar, nou's dit weg

Weapons by ;the truckful h~itat IFP weapons returned DIE TWEE hoofopskrifte in opeenvolgende uitgawes. van The Star vertel 'n hele verhaal.

'n Ondiens BROLLOKS praat nie graag uit die huis uit nie, maar die media is besig r.>m die SUid-Afrikaanse publiek 'n groot onguns aan te doen.

Sovee! warm lug en histeriese opgeblasery oor mass adion en Mandela wat wil he die mass adion

Shame au Cliffie BITTERGAL het 'n voeltjie hoor fluit dat CliffSa undcrs groot ambisies gehad het vir belangrike programme wat hy in Amerika vir 1Vl wou gaan rnaak. En toe weier die Arnerikaners glo om vir hom 'n visum te gee..:

En nou, Gorby?

'---'

MIKHAIL GORBATSJOF het nogal 'n gewilde figuur in Suid-Afrikageword, en in dieWeste. 'nSoort simbool van anti-kommunisrne eo anti-sosialisme.

Maar van die mense wat hom so aanhang, gaan dalk verras wees met sy uitlatinge in Jerusalem die week.

"Die eerste sosialis, die eerste om 'n beter [ewevir die mensdom te soek, was Iesus Chrlstus," se hy by Kapemaum, waar Jesus van sy belangrikste redes gelewer het, (Hoekom praat Gorby cor Jesus by die Jode?Mis hy dalk iets?)

Gorby verduide1ik hoekom Jesus 'n sosialis was: "Jesus was die eerste mens om vyfduisend mense met vyf brode te voer."

Nou ja.

-,

HENNIE SERFONTEIN HET SY OaR OP DIE GROND NP en Inkatha kau hul naels GAAN die OrganlsasJe vir Eenheld In Afrika (OEA) die Naslonale party (NP) en Inkatha as waarnemers na sy Ielersbyeenkoms die e1nde van de maand InDakar ultnooi?

Die vraag word In regeringskrilge gevra, terwyl daar angstlgdlimvasgehouworddal daar tog OIl die laaste oomblik la Afrika-slyl 'n formele u1tnodlglng kom.

011 sal die kroon span opPik Bolha seAfrika-Inlsiatiewe die afgelope paar Jaar en besoeke aan 'n aanlal belangrlke Afrikalande deur pres FW de KJerk. . Ingellgtebromewi dilM dal tydens de onIangse gesprekkevan DeKJeri< en Bolha mel drle seriorAfrU<a-leiers-Atxlou Diouf (Senegal), Ibrahim Babangida (NIgeriA) en Arab Mol (Kania) • diesaak pertilenl geopper en bespreek Is. Babangida is die huidige voorsltlervan die OEA enDiouf neem byhom 001'.

Geen beslulle of ooreenkomste Is blykbaar in die verband aangegaan of anlge beIoftes <leur die Afrika-Ielers gemaaknle.

a

BeidedieANCenPACgeniel reeds vir jare waarnemerslalus by dieOEAANC-bronnebeweer dal 'n span onder Ielding van Thabo Mbekl vo/gende week 'n verbele veldlog In die wandelgange van die vergader1ng van die minlslers van buflelandsesakegaanloodsom Ie verhoed dal die OEA 001 slandpunl oor Suld-Afrika versag voordal 'nlUssentydse regering Ingestells.

Wat gaan gebeur?

Ole OEA hel die ANG-slandpunl oor SUid-AlrikaoordieJaresole 56 b1indelings gevolg. Oil sal Inleressanlweesomtesienwal n6U gaan gebeur, wanl lalle gerugtedoendierondedalAfrika ietwalgeTrrileerd ismet Mandela omdal hy Afrika sederl sy vrytating glo sou afgeskeep hal.

Ole besoeke van De KJeri< aan NgeriA, Kenia enSenegal was restreeks leen de ANC sa versoekedaldllnlemoelgebeur rile. En dan was daar Mandela saweler1ngom Mo/le sienomdat hyvlrOeKJerI<veriedeweek-"in stryd mel 'n OEA-resolusie" • onlmoel hel. Maar Mol se "oorhaastigheld" kan nalwBk

ook die uitnodiglng waarop die regering so naarstlg wag, in gecfrang bring.

Nuwe gesig OAAR gaan wel'n "rM.rNe" SUidAlrikaanse geslg by die OEAkonferensle wees. Die van 'n nuwe IIggaam bekend as die Goree InstiMe: Centre for Democracy, Developmenl and Cullure InAfrica, wal volgende . week geloods sal word.

Ole dryfveer agler die organisasieIsJdasa en Frederik van Zyl Slabber!.

Ole OEA helreeds besluil die Goree Insllluul sal waarnemerstalus onlvang. Andre zaayman, voorheen van Idasa, w~die~gel~18ma~die

aanvOOlWerk In Goree gedoen hel, sal glodie OEAnamensdie Instiluutas waamemer bywoon.

Hulle het gepraat VERLEDE week In VWB was daar 'n ondersoek na die toekomstlge weermag waarin "senior MK-offisier" ontken hel dat daar enlge formele gesprekke lUssen die ANC en dieregeringwasdaaroor, of dal

oor80 persenlvandie beginsels van so 'n weermag eoreen-. gekom Is. Regeringsbrome onlken die onlkeming en s~ daarwas meer as een amplelikegesprek oIldie hoogsle vial< oor dieweermag.

Die volgende persons was gJo leenwoordig:JoeModlse, Sipho Nyanda, Jaoob ZUma enThabo Mbekl. Ole regerlng Is vert9911'MXlrdlg deur Roelf Meyer, Koble Coelsee, Hemus Kriel, Kal Uebenberg en Pierre Sleyn.

Miskien hel die ANCIelerskap ole die MK-offlsfere behoorIik OIl hoogte gehou Ilie.

OfdalklsdieMK-onlkemings'n semantiese spel oor wameer oo:Ierhandelinge amplelik ofnieamplelikls.

Vrau-alleen BY die onlangse NEG-vergadaring vandie ANC, helomtrenl nlemand • Nelson inkluis - vir Winnie Mandelaondersleun loe sy onder hewige kritiek moos deu1oopnie.Oaarwasblykbaar spral<e dal hlle haar summier as 'n verl<ose NEG-lid gaan skors, maar die saak is na'n disslplin~rekomileeverwyswal

.

waarskynlik vo/gende week sal

onlmoel.

15 ----

-

---.-

-.-

-'---

-.

It

advertensie

/

Kodesa II het nie geslaag nie as gevolg van die regerlng se halsstarrige weiering am demokrasie te aanvaar. Die weerrnag is opgeroep om vreedsame optrede te onderdruk. In plaas van vreedsame onderhandeling dreig De Klerk met goed beplande optrede teen massa-aksle wat alleenlik poog om die oorgang na demokrasie te fasillteer.

Tog sien ons nie sulke pianne of mobilisasie wanneer duisende ten volle gewapende mense in die strate marsjeer en dood en verwoesting saai nie.

Ons hou De Klerk en die Nasionale Partyregering verantwoordelik vir enige lewensverlies omdat vreedsame burgerlike protes nie beskerm word nie.

Die volgende stappe behoort onmiddellik gedoen te word: • Suid-Afrika moet 'n span internasionale monitors met ondersteunende personeel nooi om die veiligheidsmagte noukeurig te rnonl- . tor.

• 'n Internaslonale verskiesingsmonitor-span (om ondersteuning te verleen en 'n monltorfunksie te' vervul gedurende die verkiesing self) moet na Suid-Afrika genooi word en saamwerkmet 'n verkiesingskommissie wat aangestel isdeur Kodesa.

• Burgerlike, onpartydige adrninistreerders moet op aile vlakke in die Suld-Afrikaanse polisiemag aangestel word.

• Ailepolisiewerk, ook in die onafhanklike en selfregerende tuislande,' meet onder gesamentllke beheergeplaas word. Dringende en doeltreffende stappe behoort gedoen te word om aile lede op te lei om die absolute belangrikheid Van onpartydige polisiewerk . te begryp.

• Aile weermagte, insluitende die SuidAfrikaanse Weermag, Umkhonto we Sizwe en enlge ander mag, moet onder een bevelstruktuur geplaas word ten einde 'n nuwe weerrnag te skep wat die demokratiese staat sal dien.

• 'n Nuwe speur-agentskap behoort geskep te word om polities gemotiveerde misdaad te ondersoek en om oor te neem by die ou onluste-eenhede. Ditmoet 'n siviele struktuur he.

• Daar moet 'n algehele verbod geplaas word op die dra van wapens, van watter aard ook al, na vergaderings en in openbare plekke.

• Die veiligheidsmagte behoort: • doeltreffende metodes in te stel om passasiers te deursoek voordat hulle van voorstedelike treine gebruik maak. . • aile hostelle te deursoek, wapens. te konflskeer . en te verhinder. dat enige gewapende mens 'n hostel verlaat. .

• te verhinder dat enige mens met geweld in 'n hostel gedwing word of aangehou word.. , .

• Hostelle moet beskerm word teen aanvalle.

• Die regering moet gehelme steun aan enige politieke organisasie staak.

• Bekende moordenaars wat nog steeds op vrye voet is, moet aangekla word.

• Borgvoorwaardesvirdiegenewatinverband . met geweld gearresteer is, moet herevalueer ·word.

• Politieke organisasies, godsdienstige organlsasles en instansies in die burgerlike samelewing moet alles moontlik doen om plaaslike vredesverdrae op "grassroots" vlak te verduidelik en te bevorder. .

• AIle moontlike ondersteuning (kos, komberse, en onderdak) moet gegee word aan binnelandse vlugtelinge en onpartydige sosio-ekonomiese herkonstruksie moet dringende aandag geniet.

16

Die Goldstone Komrnlssie, die Internasionale Komrnissie van Juriste en Amnestie Internaslonaal het uitsprake gelewer oor die foute van verskeie politieke partye. Die ANC is daartoe verbind om aIle geweld, ook die waarby ons lede en ondersteuners moontIik betrokke is am hulle gemeenskappe te verdedig, te beeindig,

.

./

"pIE ANC:SE BOOOSKAP ~~(LEDH ~:~1;\

,'W~..;i.. "'~" f:r:J'.::iONDERSTEUNHRS :":l~"\ f~' M '.,.~ " \~~, \ ..:' ,,"' . . :.i(o,~·_;"'-P'l;I·~'SOJ". •: ,

GEWELD IS DIE ERNSTIGSTE PROBLEEM WAT

Sum-AFRIKA IN

DIE

•

..

• Ons doe! is om vrede te aIle rye te bevorder.

• Politieke verdraagsaamheid moet aan aile ander groepe betoon word, • Massa-aksie moet vreedsaam plaasvind • Aile pogings moontlik moet aangewend word am die besluite en strukture van die Nasionale Vredesverdrag te versterk.

GESIG STAAR Willekeurige moorde en politieke sluipmoorde is 'n daaglikse gebeurtenis.

Daar is meer as honderd duisend vlugtelinge in Suid-Afrika, Die basiese struktuur van die Suid-Afrikaanse samelewing is besig om in duie te stort.

Om geweld te beeindig is sterk optrede nodig.

Een van die sleutelwoorde Ie opgesluit in die totstandkoming van 'n Tussentydse Regering van Nasionale Eenheid, wat verteenwoordigend is van al Suid-Mrika se mense.

Die Goldstone Kommissie, Amnestie Internasionaal en die Internasionale Kommissie van Juriste het voorstelle gedoen wat emstige aandag verdien.

Ons doen die volgende voorstelle aan die mense van Suid-Afrika sodat ons saam, met een stem, kan aandring daarop dat daar Die meer 'n enkele verdere sterfte mag wees Die!

Uitgereik deur die ANC se Vredesafdeling Posbus 61884, Marshaltown 2107. Tel. 330·7231

\

\

I

/

violence

Between April 1991 and May 1992 at least 106 people lost their lives in anightmare war centred on the Inkatha-controlled migrant workers' hostel in Meadowlands, the vast majority of them at the hands of highly militarised hostel dwellers. Aghost town has been created in the immediate vicinity of Meadowlands hostel, with, at last count, 88 houses either gutted or evacuated as residents fled for their lives.

These are some of the statistics confronting IVOR POWELL in preparing areport on the Meadowlands area on behalf of the ANC's PWV regional structures. But, he writes, if you find the numbers disturbing, wait until you read about the role of the security forces THE MEADOWlANDS VIOLENCE: APOTTED HISTORY

.li "

UNTIL April last year, Meadowlands was one of the quieter areas in Soweto. Inkatha, with the launchingof a campaign to make Its presence felt In the Witwatersrand, had been massing and mobilising, Importing Impls from the rural areas of Natal, staging a takeover of the local hostels, consolidating its support base and getting Its armies In order since the middle ofthe previous year, but to date no major conflict had developed out of the, ;~, "{ grOWing t e n s i o n s . , Then, on April 19, 1991, In the midst of a campaign to force the resignation of black town councillors and the collapse of the townshlp councillor system, MosesJulius Khumalo, mayor of the Dlepmeadow area of Greater Soweto (Dlepkloof and Meadowlands taken together), and one of the prime movers In a mass sign-on of black town councillors to the Inkatha Freedom Party, was gunned down In his car.

The motive for the killing Is stili not definitely known, and no arrests have yet been made. But, although Immediate suspicion fell squarely on ANC aligned elements, It appears unlikely they were In fact responsible: councillors close to Khumalo told this joumallst at the time they had information that the killing was In fact connected to corruption scandals raging within black town council scandals.

Whatever the truth of the killing, the death of Khumalo provided all the excuse the massed IFP Impls needed to embark on a horrible war of attrition which continues to this day.

â&#x20AC;˘ APRIL 28. Ten township residents lost their lives in seemingly random violence during and after an IFF ,funeral rally held for Khumalo at Meadowlands Stadium.

Stoked up by highly incendiary speeches by IFF Youth Brigade leaders, who described the killing of Khumalo as, among other things, a "declaration of war", bands of armed hostel dwellers ran amok, bursting out through the gates of the stadium and randomly slaughtering five people they happened

.'c'. ...._;..

~~"': "'_:0< . ' " n" ,,', f, . ,,'f

:,'5",,':

,

,

"

'"

to encounter in the area. Some were slmply sitting in their gardens enjoying the weekend's rest when the impis descended.

Police, who were present in large numbers reportedly did absolutely nothing - despite being directly approached by residents to make their presence felt.

SAP spokesmen said later (and bewilderingly) that, in their view, it "had not been necessary to intet,. vene" at this stage.

Nor did police feel an immediate necessity to intervene later in the day when, having been allowed to proceedwithout interference to the Avalon Cemetry for the graveside rites, "mourners" descended on the Dlamini squatter camp. Again with police in attendance, they killed flve more people.

And again, statements were taken from residents to the effect that police simply stood by and watched as the new massacre took place. Defending their inactivity, the SAP claimed teargas would not have been effective, but did not explainwhy using greater force than just teargas had not been contemplated while flve people were being hacked and shot to death before their eyes.

* TWO DAYS LATER, a new pattern - and presumably strategy - emerged when armed hostel dwellers

descended on Meadowlands Zone 1, killing two residents, seriously injuring six, burning out four houses and looting another 13.

Police were nowhere to be seen throughout the fully two hours of the raid. Approached early the next morning to conduct a search of the Meadowlands hostel - where residents claim they had seen their valuables being transported - the SAP simply refused, saying they lacked the necessary manpower.

Why they could not call in reinforcements, as for instance they seem easily to be able to do when they search residents' houses, they did not specify. ~I â&#x20AC;˘ AS THE "scorched earth" strategy, thus begun, unfolded in raids, murder and arson by the hostel dwellers on residents continued over the next month.

In the face of a manifest failure or reluctance of police to secure either their persons or their property, 34 houses in Meadowlands Zone 1 were either burnt out, depopulated or evacuated in terror. At last â&#x20AC;˘count (May 1992)the "Ghost Town" thus created as a buffer zone between the hostel and the residents. comprised 88 houses. The Goldstone Commission after a special hostels hearing in May appointed a committee to look into this particular aspect of the problem, but, for reasons best known to himself, Goldstone declined to investigate any other evidence placed before him.

* GOLDSTONE ALSO declined to investigate, though he was well appraised of, numerous and substantial allegations of police complicity in the creation ofthe Ghost Town. According to residents, a pattern developed in which police would actually escort armed bands of hostel dwellers through the areas of scorched earth - which came this year to be patrolled by residents' self protection units - and to the next rows of houses. Then the police would split off and conduct weapons searches in relatively remote areas, while the impis 'did their grisly work with ~ impunity.

On occasion the Internal Stability Unit ~

. 17

violence ~

(erstwhile riot police) were reported to have introduced refinements into this procedure: April 18 of this year for instance saw a sustained weapons search conducted in Zone 1, Meadowlands. Then, when they had satisfied themselves, police moved out of the area, leaving it free for the hostel dwellers, who arrived only minutes later, burning and looting houses.

When the impis left,the police returned - not to take statements from the residents (they actually refused, residents claim), .nor to investigate. They simply renewed their search for concealed weapons in the residents' homes, preventing in the process any kind of retaliation. ."........-

• ALLEGATIONS

DECISIVE ACTION

AGAINST THE HOSTELS

of police irregularities go much further than this.

In late January this year, in a well attested and documented incident, police

on the scene of a burning house, far from doing anything themselves, actively prevented residents, including an ANC office bearer, from entering a burning house to rescue a baby trapped inside. The baby died in the blaze, but residents insist the fire was not yet out of control when they were refused access.

The incident followed on two rounds ofattacks on the same day by marauding impis, during the first of which 14 residents had been shot by police after they massed their forces and threatened to retaliate. But the impis were allowed to leave without police taking any action - and to launch the second of the day's attacks. On that day nine residents were killed and 20 injured. One policeman was hurt by ~ -hurled stone. ,

1

\

• THEN THERE are the instances where members of the Internal Stability Unit

"arrested" youths, sometimes claiming they were being taken away for interrogation in connection with weapons charges. But instead of booking the youths, police drove off and dropped the hapless residents in the middle of enemy territory, in the middle of the Meadowlands hostel.

At least two youths never came back. But three survived to tell the tale and to make affidavitsseeking a restraining order on police against their pursuing this bizarre practice in the future. ' The case was duly thrown out of the Rand Supreme Court on a technicality relating to the framing of the charges. the corpse count continues to grow, nudging up around 120.

Bodies, burnt, hacked, shot are found outside the gates of the Meadowlands hostel almost every moming. Attacks are launched from the hostels on the residents, on the trains, and, latterly, on the taxis as well. Police and government sources continue to push a version of the conflict as a private IFP/ ANC war in the face of all statistics and all reason. Statements by residents are routinely incorrectly taken, not taken at all, or lost.

As far as one can determine only one hostel dweller has thus far been arrested.

And one half hearted search undertaken in the hostel (at the embarrassing insistence of Cosatu), but even here, residents claim, confiscated weaponry was later returned.

And the conflict escalates as the residents, in the face of police apathy and worse, take matters into their own hands. Unless something is done, and done soon, the situation in which the IFP and the ANC in the area bear equal responsibility for the horrors committed - that the police so fondly and so routinely sell in their statements - will in fact be the case.

• MEANWHILE

-

Hfierkdle tvdelike pos Is 'n gesamentlike aanstelling in die Departement A.n aan.s en Ned~rlands en die Ac.ademic Support Programme van Wits. Oleaanstelhng sal geld tot elnde 1994. Die aangestelde tutor molket ondersteunende opvol~werk by leslngs In letterkunde en taa undedoen, skriftelike oefenlnge nasien, konsultasle op 1ndividuele basis met students voer en gereeld skakel met die doserende personeel en met die Unlversiteit se algemene ASP-program en wtwerkgroepe. Kennis van en beg rip vir speslfieke probleme van eede- enderdetaalsprekers van Afrikaans word benodig.

Die suksesvolle kandldaat meet verkieslik 'n honneurs In Afrikaans ~ en Onderwyservanng.

AanstelllngSdatum: So sou so moontlik.

Salarls: R12197 -R18 952 perlaar, Vtoe00rdejle: Jaarllkse bonus. ruim vertor, mediese fonds (lndlen van pass ng), I

r01e1e)r 716-3628 besonderhede kan verkrV word van Prof. Oerrlt OliVIer (tel.

(W) Of (011) 837·Sm (h) of mnr. CObus Nothnagel

~el. (011) n6-3741; faksnommer (011) 403-2317). RIg aansoeke en n gedetallJeerde CV met die name, adresse en telefoonnommers van drle referente aan: Unlversltelt van dIe WJ2twatersrand. personeelkantoor. Prlvaatsak 3 Wits 050, Offaks (011) 339·2223.

• SlultlngSdatum : 10 Julie 1992. Ref WM 1120.

~ :JXf,

~ 1120

18

fightingflaredupIn the Meadowlands area on Saturday 25 April, leaving six people dead andat least17 Injured by the endof the next day.

Itwasjust anotherincident Inthe ongoing warbeing waged by hosteldwellersagainst the residents of Soweto, butduring the course of the Sunday,26 April, residents had hadenoughandapproached polleepostedinthearea,doingnothingInparticular tostop marauding bandsofheavily armed IFPsupporting hosteldwellerscontinuing thelrflying raids.

Theresidentstold police where thelmplswereanddemandedthey be accosted and Immediately disarmed.

Sorry,not possible, poilce replied.Withoutspecifying exactlyWhy thisshould be the case, they explained they would onlybe able to searchthe hostel dweilersonce they had returned to home base.

But It appeared that for once the securityforces were as good as their word. That evening large contingents of polleeandSADF personnel movedlntofhe area,complete with helicopter whirring Incircles overhead.

Only they did not search the hostel. They turned their attention to the residents Instead, conducting intensive raids, cordons, house to house searches and all.

Whilethe searchwas Inprogress,numbers of residents state, and outsidethe circles ofthecommotlon,large numbers ofarmedIFPreinforcements were moved, unimpeded, Intothe Meadowlands hostel from the direction of New Canada railway station.

As if this were not oddenough, there is another anecdote connected to the incident, which Is even odder: One woman whose home was searched by SADF personnel claims that whenthe soldiers commenced theirsearch, oneof them tookher aside and suggested she refusethem access.The reason forthis, sothe soldiertold thewoman, was that when the search force left base they had been told their destination was Meadowlands hostel.

Somewhere between there and Meadowlands, the original orders had apparently been countermanded, and the soldierwas notcomfortable with the newdevelopment.

Nor were the residents, but then they weren't really being consulted, INTENSE

WE SERVE ·SAP STYLE HORROR stories are cheap in the hostel war- about as cheap as life.

Even so. It is hardto read about what happened to SimonKobedi withoutexperiencing somekind of physical reaction.

Well-corroborated testimony tells how, during the morning of April 23, 1922, the 74 year-old Kobediwaswalking closetothe hostel when he wasgrabbed byhostel dwellers and dragged to a spot closeto the fence. There, In full view of horrified residents, he was shot twice a..nd then set alight.

Helpappearedto beathand when a small contingent of policemenappeared on the scene. But theyappeared to be In noImmediate hurryto takeconcreteaction.Theyjust tookup positionto watch the stlllllvlng, stillscreaming Kobedlsmouldering away. Nor, though residentsclearly identified the perpetrators of the grisly act, and though these madeno particularattempt to escape, did the pollee makeany attemptto arrest them.

They just stood around and watched.

Until a group of youths who had gathered on the other side of the road finally Intervened, demanding tobe allowedto remove Kobedl-who by this stagewas, though wilting somewhat, still alive.

Butthe pollee, who had not so muchassummoned an ambulance, refused. Onlythe next of kin may remove Kobedl, they said, and you are not the next of kin.

Rnally though,the youths, whose numbers were being continually augmented until theywere a potentially threatening throng,managed to prevail,to beallowed toput out theflames, andtake Kobedi away from there - to breathe his last on thewaytohospital.

•

•

Suid·Afrika se leiers , II 1\ \' 'I,

,,1\

Leon Wessels se-veroordeling van apartheid was nie die gevolg van 'n Damaskus-ervaring nie, maar die ., logiese uitvloeisel van sy ervarings. .

HENNIE SERFONTEIN het met die minister van Plaaslike Regering, Nasionale Behuising en Openbare Werke gesels "EK is nie net jammer nie - maar bleddie jammer!" Dit was die woorde van Leon wessels, 46, in Februarie verlede jaar in 'n onderhoud net nadat hy "ons mede landgenote" in 'n parlernentere debat om verskoning gevra het vir apartheid - "'n verskrikIike fout wat ons land verderf het."

Dit was die Iaaste van drie toesprake waarin Wessels - die enigste NP- parlementarier en kabinetslid wat tot nog toe die moed gehad het om dit te doen - apartheid onomwonde veroordeel het.

In April 1990 in Toronto se hy apartheid was 'n "dreadful mistake". Viermaande later praat hy saam met Nelson Mandela op 'n verhoog in Oslo en erken "apartheid had blighted our land".

MaarWessels het nie oornag 'n Damaskus-ervaring beleef of skielik 'n Rubicon oorgesteek nie.

"Kyk ek terug, was daardie toesprake maar net die normale uitvloeisel van my ervaringe in die sewentiger- en tagtigerjare, en gesprekke met talle swartrnense," se Wessels in 'n onlangse onderhoud.

Toe Wessels tussen 1971 en 1973 voorsitter van die studenteraad (SR) van die Universiteit van Potchefstroom asook president van die Afrikaanse Studentebond (ASB) geword het, was sy oogmerk "om 'n Afrikaner van die tyd te wees", "Ek was nie meer 'n Afrikaner in kakieklere nie, maar 'n Afrikaner in denims wat ook motorfiets kon ry," verduidelik hy sy studente-filosofie.

AS POLITIEKE VERSLAGGEWER het ek en Wessels in die vroee sewentigerjare by ASB-konferensies ontmoet. In daardie tydwas hy en sy Potchefstroomse afvaardiging by verre die verligste van almaI. As SR-voorsitter was hy betrokke by gesprekke met SR-Ieiers van swart universiteite. So ontmoet en raak hy goed bevriend met Abraham Tiro, die SRvoorsitter van Turfloop wat later aan die einde van 1973 met 'n briefbom in Botswana vermoor is nadat hy weens sy politiek van die universiteit geskors is.

Sy ontmoetinge met Tiro het 'n onuitwisbare indruk op Wessels gemaak. "jy moet weet, dis die eerste keer in my lewe dat ek met 'n swart mede-gegradueerde, met onmiskenbare leierskapeienskappe, as gelyke kon praat en argumenteer. Daama kon 'n mens nooit weer 'n standpunt inneem wat jy geweet het jy nie ook teen hulle kan verdedig nie, al het julIe verskil daaroor," se hy.

Selfs nadat dinge verder gepolariseer het - die swart studente-organisasie (Saso) het byvoorbeeld aIle kontak met blanke universiteite verbied - het die vriendskap met Tiro nog voortgeduur, Wessels onthou goed hoe die SR van Turfloop in 1973 geweier het om hom en 'n groep MaIawiese studente te ontvang omdat hulle as "sell-outs" beskou is.

"Tog het Tiro my hartIik kom groet met die

woorde: 'I saw the face of an old friend, and came to say hallo'."

Aanvaar hy dat Tiro deur die staat verrnoor is?

Wessels soek na woorde en antwoord stadig: "Dit was skokkend en weersinwekkend. Maar tot daar afdoende bewyse voor is, weerhou ek my van enige gevolgtrekkings."

In 1973 het die ASB die posisie van stedelike swartmense bestudeer en onder meer Soweto en sornmige tuislande besoek. "Ons was absoluut verstom oor hoe min ontwikkeling in die tuislande plaasvind. Ek kon toe reeds begryp hoekom iemand soos Tiro, wat van Zeerust gekom het, niks met die gebiede te doen wou he nie."

Maar hoe kon hy daarna nog lid van die Nasionale Party bly? Wessels vertel hoe "opgewonde" hy was oor sekere erkennings deur die NP vanaf die middelsewentigerjare. Onder meer die eerste erkennlng dat stedelike swartmense permanent hier was en 'n opmerking deur Connie Mulder aan die koukus dat diskrirninasie net so uitgedien was soos slawemy.

IN 1974 WORD HY LID van die Provinsiale Raad en in 1977 Parlementslid vir Krugersdorp, waar hy aan Monument Hoerskool gematrikuleer het.

Oor sy rol in die NP en die politiek het Wessels na baie selfondersoek tot die gevolgtrekking gekom: "Op die ou end gaan dit nie oor wat jy tot stand bring nie, maar oor wat die tyd tot stand bring. Ek stem saam met die opmerking van 'n Amerikaner: 'If I cannot do great things, I will do small things in a great way'."

Wat het werklik tot sy skulderkenning gelei?

Wessels se "die gewig van alles wat ek oor die jare ervaar en beleef het, het beteken dat dit 'n plain logiese ding was om te doen", Maar deurslaggewend was die gesprekke in die mlddel-tagtigerjare wat hy met taIle swartmense "soos die Tutu's van die lewe" - gehad het. "Dit het my geleer om mense in die oe te kyk, en hard te redeneer oor die werklikhede van die land.

"Maar as jy praat oor die pyn wat hulle gely het onder die politieke bestel, en ook oor jou vrese vir die ondemokratiese praktyke waaraan Afrika so ryk is, dan het dit die debat oop en heeltemal anders

gemaak."

SY ERVARING VAN aartsbiskop Desmond Tutu was in vele opslgte anders as die met Tiro. Wessels se: "As Christen het Tiro my nie aangespreek nie, hoewel ons mekaar wedersyds gerespekteer het. Maar jare later was Tutu die eerste swartman met wie ek oor Christus gestoei het.

"Toe ek hom in sy kantoor in Johannesburg in verband met die verskuiwing van Munsieville tangs Krugersdorp gaan sien het, was Tutu se eerste

Leon Wessels

woorde: 'Laat ons met gebed begin', wat hy dan ook gedoen het, sonder om my antwoord af te wag."

By 'n ander geleentheid tydens 'n private Christelike byeenkoms het hy enTutu 'n konfrontasle gehad waar Tutu erken het hy het nog nooit 'n Afrikaner sulke erkennings oor apartheid hoor maak nie.

Hy en Tutu het daarvoor gesorg dat Munsieville nie verskuif word rue. Wessels het Munsieville help red teen die verset van woedende regses en 'n verwoede aanslag deur die KP in die algemene verkiesing van 1987 toe Wessels met 'n skrale 71 stemme herkies is. Maar in 1989, ondanks sy duidelike hervormingstandpunte, vermeerder die meerderheid e tot 1 000.

WESSELS BESKOU SY OpTAEDE in Oslo saam met Mandela en sy toespraak waarin hy gese het "apartheid had blighted our land", as 'n politieke mylpaal.

Hy vertel hoe hy eers in die woordeboek moes gaan seker maak wat "blighted" beteken - "Jy weer, dit was nie deel van my Potchefstroomse Engels nie."

"Slegs my vrou, my private sekretaris en die konsul-generaal het hande gekIap toe ek voorgestel is. Maar die reaksie daarna was oorweldigend, veral toe Mandela opstaan en my gelukwens.· Leon Wessels is op Kroonstad gebore. In 1988 word hy adjunk-minister van Wet en Orde, in 1989 adjunk-minister van Buitelandse Sake, en in 1990 volle lid van die kabinet, waar hy tans in beheer van . PIaasIike Regering,Nasionale Behuising en Openbare Werke is. .

Hy is getroud met Tersia, 'n studentemaat, en hulle het 'n seun en 'n dogter. Wessels is versot op sport en het aan langafstand-fietsry, gholf, perdry en ultra-marathons, onder meer die Comrades saarn met Tersia, deelgeneem,

19

aktueel s¡

en bevelsentrum wat in die laat sewentigerjare gebou is om regeringsleiers en militere bevelvoerders teen 'n kernaanval te beskerm. (Sien berig btemaas) VWB weet van minstens dri~ ondergrondse weermagsentrums in en om Pretoria. Die eerste, Advokaat, is 'n Lugmag-beheersentrum, die tweede is Blenny en die derde is Camouflage, wat noord van Pretoria gesamentlik deur die Leer en die Lugmag bedryf word. voltooi is, vemeem VWB, sal die Lugmagbeheersentrum by Advokaat daarheen verskuif. Wat clan gaan word van Advokaat - baie kleiner as die LMHK - is onbekend.

Blenny self huisves vandag die helfte minder personeel as met die hoogtepunt van die konflik in Namibia en Angola in die tagtigerjare.

Minstens elf eenhede en eskaders van die Lugmag is die laaste twee jaar ontbind of word ontbind. Die gewese hoof van die Lugrnag, luit-genl]an van Loggerenberg, het in 'n onderhoud in 1990gese die Lugrnag gaan hoofsaaklik 'n "Dakota en hellkopter"- mag word met beperkte slaankrag.

Van Loggerenberg het gese die Lugmag gaan kleiner en meer vaartbelyn word. "Minder eskaders, minder vliegtuie, minder basisse."

Die nuwe LMHK weerspieel egter nie 'n kleiner Lugmag, 'n besnoeiing in die Weermagbegroting of die verdwyning van enige militere bedreiging teen Suid-Afrika nie. Naas die sewe ondergrondse vloere, sal die LMHK ook drie vloere bogronds beslaan - tien vloere altesame. Dit sal teenJunie volgende jaar voltooi wees.

Afgesien daarvan dat 'n kleiner Lugmag moontlik nie die nuwe LMHK ten volle sal kan benut nie, is claar hope kantoorruimte in Pretoria beskikbaar.

Volgens amptelike syfers staan 54 800 vierkante meter leeg - meer as tien persent van die beskikbare graad A en B kantoorruimte.

Nog meer kantoorruimte sal binnekort in die hoofstad leegstaan, want die SA Weerrnag gaan verskeie kantoorgeboue ontruim om lee ruimte in Krygkor se hoofkwartier aan die buitewyke van Pretoria te vuI. Krygkor se personeel is die laaste drie jaar van 26000 tot 16000 verminder.

WANNEER DIE NUWE LMHK

EN HIER KOM NOGEEN InPretoria,tussen dieSentraleGevangenisendie Weermaghoofkwarliet, word stilweg diep in die aarde gedolwe om 'n nuwe weermagprojek wat honderdemiljoenerande kos,Ievoltooi. Die nuwe gebou - drie vloere bogronds en sewe vloere . ondergronds-isdiejongstebunkerindieweermag se doolhof van ondergrondse beheer-en bevelsentmms. HUFF PRYCE doen verslag DIE SA Weermag gaan 'n geheime beheer- en bevelstruktuur, wat sewe vloere onder die grond streken R205 mUjoenkos, by 51reeds bestaande netwerk van ~ ondergrondse bevelstrukture in Pretoria voeg.

Die nuwe Lugmaghoofkwartier (LMHK), wat bestand gaan wees teen konvensionele, biologieseen chemiese aanvalle, word gebou ondanks die feit dat verskeie eenhede en eskaders van die SA Lugmag die laaste tyd reeds afgeskaf en personeel besnoei is.

Die doolhof van ondergrondse bevelstrukture wat deur die SA Weermag gebou is,strek regdeur Pretoria. Die ouer strukture is in die era van die Totale Aanslag gebou, maardie bouwerk aan die LMHK het eers in 1989 begin- nadat die oorlog in Namibia en Angola reeds beelndig is en 'n vredesverdrag deur die strydende partye onderteken is.

Die nuwe hoofkwartier word met 'n ondergrondse tonnel verbind met Blenny, die SA Weermagse geheime en kernbestande ondergronde beheer-

20

'N WOORDVOE~DER

van die Lugmag se al is daar nie meer 'n konvensionele bedreiging teen Suid-Afrikanie, kan die projek nie geskrap word nie want die Staat het hom reeds kontraktuee1 tot die nuwe LMHK verbind.

Beteken dit nie 'n vermorsing van die belastingbetaler se geld nie? Nee, se die Lugmagwoordvoerder, die nuwe LMHK gaan 'n besparing van huurge1d meebring. Die Lugmag het 'n veilige hawe nodig van waar hy operasies kan bedryf, selfs in vredestyd, se die woordvoerder.

Die ondergrondsetonnel tussen Blennyen die nuwe LMHK sal vervoerkoste en tyd bespaar, se die woordvoerder. Daar is daagliks vergaderings tussen die Leer en die Lugmag. 'n Woordvoerder van die Departement van Openbare Werke se die beplanning van die LMHK is in 1982 begin. 'n Parlementere prioriteitskomitee het die projek in 1984 en 1986 afgekeur, maar die kabinet het dit in 1988 goedgekeur.

<,

'.

Nog die Konserwatiewe Party, nog die Demokratiese Party, nog die ANChet geweet van die bou van die LMHK. Nie eens die DP-woordvoerder oor verdediging en self 'n gewese hoof van die SALugmag, genl Bob Rodgers, het daarvan geweet rue.

Rodgers se hy is in beginsel ten gunste van die bou van 'n nuwe LMHK. Die Lugmag word tans in die middestad van Pretoria gehuisves en hy meen dit is rue 'n goeie idee vir soldate om tussen burgerlikes te wees rue.

"Die nuwe hoofkwartler is egter in 'n ander era ontwerp en ek meen die Lugmag moes weer oor sy behoeftes besin het," se Rodgers. "As ek nog hoof van die Lugmag was, sou ek weer na die projek laat kyk het."

...

DIE DP¡WOORDVOERDER OOR flnansies, Jaspar Walsh,

kritiseer die projek skerp en se dit is dringend noodsaaklik dat die regering alle projekte her-evalueer.

"Om die projek te kanselleer, hoe seer die koste ook at maak, is moontlik van groter waarde as om die ou end met 'n duur en onbenutte wit olifant te sit," se Walsh. 'n Woordvoerder van die ANC, Carl Niehaus, veroordeel die bou van die LMHK en se: "Wie gaan in die ondergrondse bunker sit?Die Lugmag is drasties besnoei en ek dink rue daar is meer genoeg personeel om dit ten volle te benut nie.

"Die staat het nie meer genoeg geld om swart pensioentrekkers te betaal nie en die ekonomie is in 'n gemors. Die ANC, as 'n toekomstige regering, gaan nuttelose en onnodige projekte soos die ondergrondse bunker erf."

Die KP-woordvoerder oor Openbare Werke, Pikkie Coetzee, se die regering het geen respek vir die belastingbetaler se geld rue. "Hierdie is 'n duidelike bewys daarvan. Ek dink nie die projek is werkllk nodig rue."

rOTAlE AANSLAG SE DIE SA Weermag se ondergrondse en kernbestande beve1sentrum in Pretoria - kodenaam Blenny - is gebou in 'n tyd toe die generaals geglo het een ofander bose of kommunlstles-geslnde mag beplan om 'n kernbom oor Suid-Afrika se hoofstad te ontplof en die meeste van die inwoners uit te wls, Diep onder die grand, veilig beskerm deur dubbele staaldeure en staalversterkte betonmure, sou Staatspresident PW Botha, lede van sy kabinet , en sy mees senior generaals die Armageddon kon oorleef.

In die wee1de en gemak van die Kabinetkamer in die senusentrum op die . vierde vloer sou die President en sy vertrouelinge die omvang van die aanslag kon evalueer terwyl senior militere personeel 'n paar meter verder in die operasiekamer die vordering van hul troepe beheer.

Met die druk van 'n knop in die rekenaarbeheerde beheersentrum sou die rooi staaldeure toemaak en alle uitgange na die buitewereld gesluit en dig verseel word om die President en sy manne teen kernneerslag te beskerm. AIle ventilasie-gate en ontsnaptonnels sou outomaties afgesluit word.

Ondergrondse kombuise sou maaltye berei en in hospitaalkamers in die aarde se ingewande sou omgesien word na die manne se mediese behoeftes.

VANDAG, 'n dekade later, is Blenny 'n monument aan die paranoia van die

~

<: ,

aktueeI \\

jare sewentig en tagtig - die era van die Totale Aanslag, die Swart Gev:ar, die\ ,\ \' " Kommunisme en die gewapende konflik in N~ibia en Angola.

Wie, wonder 'n mens vandag, kan die bose, mag wees wat destyds 'n kernaanval op Suid-Afrika sou kon beplan? Suid-Afrika is die enigste mag in Afrika wat waarskynlik 'n kernwapen besit. "'n Mag van die Organisasie vir Eenheid in Afrika het gereed gestaan om Suid-Afrika binne te val," se genl-maj Daan Hamman, hoof van operasies van die SALeer. Op 'n tyd, se hy, is dit oorweeg om 'n minister in Blenny te huisves, Nou het die bunker - wat vanclag R300 rniljoen sou kos om te bou - 'n wit ollfant geword. Minstens een van die ses ondergrondse vloere is ontruim en word as pakkamers gebruik. Talle kantore staan leeg.

Boonop beweer weermagpersoneel wat daar werk dat Blenny met bakteriee van die vulgaris-farnilie besmet is - dat dit 'n "kiem-besrnette katakombe" geword het wat rue meer geskik is vir menslike bewoning nie.

MET DIE hoogtepunt van die oorlog in Namibia en Angola in die middeltagtigerjare was Blenny 'n mlernes van bedrywighede. Meer as 600 soldate, almal in besit van die hoogste veiligheldsklaring, het in sy ingewande gewerk.

Vandag is daar sowat 250 personeel.

"Omstandighede het verander," se Daan Hamman, wat 'n paar jaar lank in Blenny gewerk het. "Maar mense moet onthou daar was 'n tyd wat daar 'n ernstige en werklike bedreiging teen die Republiek was." 'n Wetenskaplike wat betrokke was by die bou van Blenny, se dit is onwaarskynlik dat die struktuur vandag 'nkragtige konvenslonele born sal kan weerstaan - om rue eens te praat van 'n kembom rue.

Blenny is al meer as tien jaar oud en modeme militere tegnologie het sy eens ondeurdringbare betonwande kwesbaar gemaak.

Van buite is die enigste teken van die ondergrondse betonstruktuur 'n bruin, onopvallende enkelgebou tussen Verdedigingshoofkwartier en die Sentrale Gevangenis in Dequarstraat, Pretoria. Die ingang lei tot die ondergrondse, . ovaalvormige struktuur.

Die veiligheldsmaatreels, hoewel vandag minder sigbaar as ¡'n paar jaar geIede, geniet steeds hoe prlorltelt. Wanneer 'n mens Blenny binnegaan, is .,claar 'n koeelvaste veiligheidskamer aan die een kant en 'n rekenaartafe1 aan die ander kant.

Aile briewetasse en pakkies word deur 'n elektroniese "oog" gestuur wat die inhoud daarvan fynkam. Eers clan kry die besoeker deur dubbele, swaaiende veiligheidsdeure toegang tot die hysers wat in Blenny se ingewande afclaal.

Blenny se senusentrum is op die vierde vloer en huisves die Kabinetkamer, die operasiekamer en 'n spesiale videokamer. Die kabinetkamer word deur die Leer gebrulk vir inligting- en voorligtingsessies en ontmoetings met uitgesoekte buitelandse diplomate en rnilitere attaches.

Blenny word tans bewoon deur Leer Inligting. Daar's oak seiners in die gebou.

DIS ONWAAR DATDIE gebou deur 'n bakterie besmet is, se Hamman. Blenny is veilig en hou geen gesondheidsgevaar in rue.

Weermagpersoneel wat daar werk, stem rue saam nie. Die toestande is onhigienles, se hulle. Plante en blomme groei glad rue in die katakombe nie en van die soldate ly aan asemhalingsprobleme. 'n Woordvoerder van die SA Geneeskundige Dienste (SAGD) bevestlg dat 'n ondersoek na gesondheidstoestande in Blenny gedoen is.

"Toestande in Blennyword gereeld getoets. Geen probleme isgeidentiflseer rue en ek weet niks van 'n bakterie rue," hou Hamman vol.

Volgens die weermagpersoneel word 'n dik klagteleer oor Blenny deur 'n senior offlsier in die gebou gehou. Hamman se klagteleers bestaan in elke weermageenheid.

21

..

f'I.W ' , ,

I'

.

,

i Ii

Twintig jaar hetverloop tussen die pas afgelope Aardeberaad in Rio de Janeiro en dievorige Aardeberaad wat in Junie 1972 in Stockholm gehou is. Twintig jaar later en die aarde is meer besoedel, oorbevolk, oorbenut, ondervoed. Twintig jaar later en die aarde is warmer, die reenwoude is miljoene hektare kleiner, daar is minderspesies watsaam metons leefen meerkernreaktors watmeerkernafval produseer...Vergelyk 'n mens die omvang van die tien belangrikste ekologiese knelpunte vandag met die tan twintig jaar gelede,word een ding duidelik: die aarde is in die moeilikheid, die rooi \igte f1ikker '

~~ bevolking Die aardesa bevolklng was 3,84mlljard (384 000000000), waarvan 72 persent in ontwikkelende lande gewoonhet. . ,

.

oorlog en vlugtelinge Ole nasies vandiewAreld het R1 897 mlljard(680miljard Amerikaanse dollar teen 1985-pryse) bestee aan wapens en gewapende magte. Ole aantal oorlogsvlugtelinge Is op drie mUjoen geskat.

.

kernkrag

Net meer as 100 kernreaktors hetkrag opgewek in 15lande. Daarwas geen grootvrylatings van bestrallng by kornmerslsle reaktors nle (maar twee gevalle by milit~re reaktors in Brittanje en die Sowjet-Unle).

vervoer

~;=~ bevolking Ole w€lreldbevolking Is nou 5,47 miljard (574 000 000 000) - waarvan 77 parsent In ontwikkelende landewoon - en vermeerdervinniger as oolt tevore. Die w~reldbevolklng styg jaarliks met 95 miljoen - die aarde se totale bevolklng teen omtrent 1000 vC.

oorlog en vlugtelinge Ole wAreldwye milit€lre bestedlng sal vanjaar na verwagting net onder R2 232 miljard wees (SOO mlljard Amerikaanse dollar - ook beraam teen 1988-pryse). Dieaantal oorlogsvlugtelinge op diedigter bevolkte planeet word op 15miljoen geskat.

kernkrag Daar is nou 428 reaktors in 31 lande. Daarwas al twee ernstige ongelukke by kommsrslele aanlegta - Three Mile Island in die VSA in 19"19 en Chernobyl in die Ukra'ine in 1986.

vervoer

Daarwas 250miljoen motorvoertuie - Inslultende 200 miljoen sedanmotors. Ole besoedeling deur uitlaatgasse was sote s~ heeltemal beperk tot ontwlkkelde Iande

DaarIs net maer as 600 miljoen motorvoertule - insluitende480 mliloen sedanmotors. Ontwikkelde lande het steeds verreweg die meeste voartule, maar voertuie dra by om die lug In baie Derde Wllreld-stede gevaarlik te maak.

atmosfeer-verhitting(QIO,baJ warning)

atmosfeer-verhitting

16 miljard tonkoolstofdioksled (koolsuurgas), die vernaamste van dls klimaatsveranderende kweekhuis-gasse, is in die atmosfeer vrygelaat weens die verbranding van fosslel-brandstowwe en sementvervaardlglng.

Ole konsentrasie koolsuurgas In die atmosfeer was327 deeltjies per miljoen.

osoonlaag Nlemand weethoeveel osoonlaag-vernletlgende chloor Indie atmosfeer wasnle. Diegat Indieosoonlaag wat die gasseoor Antarktika veroorsaak het, moes nogvorm. Ole chloorkom van CFC's en ander wyd gebrulkte Industriale chemlkaliea.

grootstede Daarwas drlestede metmeer as 10 miljoen Inwoners, tweevan hulle In ontwikkelde lande. Vandie wflreldbevolklng het 38 parsent In stede en dorpa gewoon.

23 miljard ton koolstofdioksied (koolsuurgas) sal waarskynllk vanjaar vrygestel word. Die konsentrasie staan nouop 356 deeltjies per mlljoen. Die verbrandlng voeg nog meer koolsuurgas by.

osoonlaag Teen 1975 was die chloor-konsentrasie 1,4deeltjles per miljard. Nou is dlt net onder 3 - genoeg om tydenselkeAntarktlese lente 'n gat in die osoonlaaq te maak.

grootstede Daaris nou 13 stede met meer as 10 mlijoen Inwoners- negevan hulleIn ontwikkelende lande. Van die w€lreldbevolking is 46 persent nou verstedeli~ en teen 2000 sal dit 50 persentwees. l'-

re9nwoude

, ~mper 'n derde vandie aarde se tropiese reenwoudgord~1 was reeds vernletlg. Omtrent 0,5persent vandie res is jaarllks vernletlg -orntrent 100 000v1erkante kilometer, 'n gebled so grootsoos Ysland.

visserye 56 miljoenton vis Is Indie oseane gevangnamate nasles hul diepsee-viote uitgebrel en proteinein diesee gesoek het

.

spesies

Daar was net minder as tweemlijoen Afrlka-olifante oor, eenvan duisende spesles bekend watbedrelg word deur die mens. Dit was die begin van 'n golf van ultsterwings ongeewenaar sedert die iaaste Ystyd.

re9nwoude Ole reanwoude word bale v1nnlger uitgewls· sowat 170000 v1erkante kilometer par jaar.

visserye Die w~reld se totale visvangs het gestygtot omtrent 90 miljoen ton per jaar. Dievisvoorraad loop al hoe meerdie gevaar van Ineenstorting.

•

speslas Daar is nou maar omtrent600000 Afrlka-olifante oor, hoofsaaklik weenswilddiefstal en ivoorstropery.

Bronna: The Independent, Wo-agentskappe, World Resources Institute,Worldwide Fundfor Natura rNNF).

I

I' II

i

22

intemasionaal

EERMA GAA

HOMOSEKSUELE NIE MEER VERVOLG

,

Nee, dis nle 'n engel nle. Dis 'n beeld van Lenin wat, saammet die kommuniste, terugkomaarde toe (Foto: AFP)

UR VIR IE

G·VE HOO 'STRAATMENSE STEPARTY? SOEK DIE REG OP'N

Diebesluitvan Rusland se Grondwetlike HoI om in te stem tot die versoekvan president Boris Yeltsin se.regering om die historiesewettigheidvan die Kommunisteparly te ondersoek kan lei tot'n uremburg·tipe verhoorvan die liggaam wat die So jet·Unieopgebouen beheerhet,skryfCHRISTOPHERBOlAN Die Grondwetlike Hof se besluit om die Kommunisteparty te verhoor - 'n besluit wat deur nege van die hof se dertien regt ers gesteun is - is 'n terugslag vir di e oorblywende kommuniste, wat die hof versoek het am slegs uitspraak te gee oar die wettigheid van Yeltsin se verbod op die party.

Hoewel die hofb esluit opspraakwekkend is - die nuus agentskap ITAR-TASS se di t "sal beslis in die geskieden is o pgeteken word" - is dit egter nog onseker of daar op die ou end werklik regstapp e teen voormalige party-amptenare ingestel sal word.

"Dit sou gevaarlik wees om die verhoor om te skep in nog 'n 20e eeuse Nurernburg-verhoor want dit sou die hele samelew ing kon skeur," se Oleg Rumantsev, voorsitter van die Russiese padement se grondwetlike ko mitee .

Yeltsin se voorste w etsraadgewer, Sergei Shakrai, se egter die hofondersoek na die wettigheid van die Kornmunisteparty salwei neerkom op 'n Nuremburgverhoor.

Die voormalige president van die Sowjet-Unie, MikhailGorbatsjof, he t hoofregter Valery Zorkin van die Grondw etlike Hof reeds me egedeel dat hy "in beginsel" bereid is om voor die ho f te ge tuig, al het hy ree ds "alles vertel" aan ondersoek-beamptes war aan ander sake gewerk het.

MOSKOU •

HOEWEL DIE Grondwetlike Hof ook ingestem

het om die grondw etlike geldigheid ':30 Yeltsin se verbod

z

LON DEN • Homoseksuallteit sa blnnekort nie meer 'n krim inele oortreding wees in die Britse weermag nie nadat 'n wetswysiging In die verband vandeesweek in die Britse parlement aangeko ndig is.

Die gewyslgde wetgewing weerspleel volgens politic! . pre mier John Major se persoonlike verblntenis tot harv ormlng van die watte op homoseksualiteit, en bring dia m llit~ re wetgewlng In grote r ooreenstemmlng m et slvla le wetgewlng In Brltta nje.

Kragtens die nuwe wet sal weermag lede, soos burge rllk es , nl e mea r ver vo lg word wee ns homoseksualiteit nle. Brltse ministers Is dlt egter eens dat die tradlsloneleverbod op homoseksua litelt binne die weermag beho u moet word en dat weermaglede wat hul homoseksualltelt 'ultlewe uit die -rnaq ontslaan moet word .

Dleweermag wasglo sterk gekantteen dieverandering.

Volgens die weermaghoo fde sou dit die eenheld en gevegsdoeltreffendhefd ondarmyn van eenhede wat heg moet saam leef en dlkwe ls onde r stres verkeer.

Tussen 1987 en 1991 Is 39 weermagslede ontslaa n nadat hulleweenshomoseksuele bedrywlghedegevonnis

op die Kornmunist eparty te o ndersoe k, het dit besluit om die taak eers aan te pa k nadat dit die party self deeglik ondersoek het. Die besluit her d ie kommuniste se poglng o m die administrasie te onde rmyn 'n nekslag toegedlen , Die aa nklag teen d ie Kommunisteparty, se Rumentsev , is dat dit staatsmag rnisbruik het en die soewereiniteit van die land in gevaar gestel het.

In die dekreet van 6 Iovern ber 1991 waarin YeItsin die Kommunisteparty in Rusland verbled het, h et die president gese die party was nooit 'n party nie , maar 'n "rneganisme" om mag te bekom en uit te oefen.

Yuri Slobodkin, 'n voormalige lid van die Russiese Kommu nis teparty se sentrale kom itee en 'n kommuni stiese afgevaardigde in die Russiese parlement, se hy sal die p arty voo r die hof verdedig.

Drie van die Grondwetlike Hof se regters, wat almallewenslank verkies is. het teen die verhoor van die party ge stern, en een het buite stemming gebly.

Die saak wo rd beskou as 'n deurslaggewende toet s vir die hof se onafhanklikheid van die Russiese regering .

Zorkin, wat hom daartoe verb ind het om die hof onafh ankl ik te hou, se: "Yeltsin se hy het die steun van die mense nodig. Dis goed e n we l, Maar more, oorrnore verand er die situasie en vra 'n ander man dalk w eer die mense om sy voorgangers te repudieer en die bestaande wette ongeldig te verklaar." - AFP

LAAPPLEK

MIAMI· Kampvegters vir Miami se haweloses dagvaar nou die stad sa munlslpaliteit in 'n paging am te verseker dat daklose mens e die reg verkry om In parke en ond er brOe te slaap.

"Dis nle ult vry e wli dat die mense bulte slaap nle," het Val arie Jonas, 'n prokuraur van die American Civil libe rties Union (ACLU),die we ek In 'n fed erale hoI aangevoer tyde os 'n hol saak wat in 1988 begin het na polisleklopjagte op mense wat onder kartondose slaap.

"Die mense het nle genoeg geld om slaapplek te huur nle an dla stad stel geen hulsv asting aan hulle besklkbaa r nle," s~ Jonas.

Sy s ~ die po lisle telster die haweloses doelbewus, want duisande van die stad se sowa t 7 000 dakloses is al gea rrastaer.

Miami se verdediging Is datwetgewi ng le egl ~ery verbied en dat die wette eers gawyslg sal moet word.

ACLU s~ as dakloses mense ult parke verdryf word , kom dit daarop neer dat dit onwettlg is om geen tulste te M ole. Ole beweglng als dat die hof die stad beveel om

aan die mense hulsvesting te gee. - AFP

WILJY MttR WEEr OMTRENT DIE ANC? WOON JY IN DIE N OO RDOOSTELIKE VOO RSTEDE? xoor JO U VRIENDE NA 'N VE RGAD ERING IN JO U HUIS OF KAMER EN ONS SAL 'N SPREKER VOORSIEN OM VRAE TE BEANTWOORD. NOORDOOSTELllCEJO~BURG

SEANC-TAK. SKAKELDIESEKRETARIS BY 487-1447.

Z3

'N PAAR dae gelede skiet polislemanne 'n strandjut of bruin hlena (Hyaena brunnea) in die buitewyke van 'n.

Wes-Randse woonbuurt omdat "die dier 'n drelgende houdlng ingeneem het", Behalwe die groot aantal briewe wat ontstelde lesersoor die doodrnaak van die vreemde dier aan dagblaaie skryf, was daar heelwat mense wat verstom was oor die teenwoordigheid van die roofdier tussen menslike vestiging.

Rondom Pretoria-Noord sou daar . nie sovee! verbasing gewees het nie -. bruin hienas word elke kort-kort daar raakgeloop. En indlen jy 'n versigtige ondersoek in joueie (stads-)omgewing begin, kan ek jouverseker jy sal verras

wees, oor die omvang van die "insypellng" van sogenaamde wilde diere en voels, The animals are coming! 'n Aantaljare gelede het kwevoels die stede vanuit die noorde begin verower. Eershet berigte datkwevoels in tuine van die noordoostelike voorstede van Pretoria gewaar word die rondte begin doen, later het daar in ons tuin in Muckleneuk so drie of vier kwevoels opgedaag saam met 'n klomp raserige kakelaars. Vandag is die voels van die droe bosveld tuis in die tuine van die ganse Pretoria en die verspreiding duur voort - by 'n vriend se huis in Brixton.johannesburg, word kwevoels nou gereeld opgemerk.

Voels het natuurlik die voordeel van vlerke en kan gemaklik na nuwe - gebiede reis, Daniel het een agtermiddag opgekyk van waar hy in die agterplaas gesit en speel het en gese: "Kyk, daar vlieg 'n wltkruisarend."

Nadat ons hom ultgelag hetrhet ons 66k die witkruisarend sien draai hoog in die lug bo Unisa en Muckleneukl Ons het later vasgestel dat dit waarskynlik een van die paar arendewas wat destyds gereeld tussen die Fonteinedal en Verwoerdburg oomag het (nie die bekende broeipaar van Wonderboompoort nie). Of die spesifieke witkruisarende 'n poging aangewend het om te broei en wat van hulle geword het, kan ek nie se nie ons het hulle so drie jaar gelede die laaste keer gesien.

(sender vlerke) maak ook lankal 'n intrede waar die mens sy woonplek maak. Laat een aand op pad terug van Jan Smuts, het ek 'n rooijakkals in die middelgedeelte van die hoofweg sien draf, helder verlig deur daardie enorme ligte wat die dubbelpad na Pretoria uit Kemptonpark lei. Die jakkals was nie op pad na die kleinhoewes rue, maar dieper die woonbuurt in! 'n]akkals is bekend vir sy opportunisme en ek is oortuig daarvan dat 'n paar "rooiskelms" wel goed in die stedelike omgewing van die mens kan oorleef.

I' Onlarigs het 'n motoris 'n duiker raakgery naby die Tukkies-proefplaas in Arcadia (ek is bewus van 'n paar duikertjies wat in die gronde van die WNNR skull - die ongeval was seker een van hulle), En baie mense sal seker nog onthou hoe geregsdienaars . 'n paar jaar gelede 'n luiperd op die dienstrappe van 'n woonste!gebou naby Mountain View in Pretoria vasgekeer het en 66k, ongelukkig, m6es skiet. 'n Vriend het een aand laat op pad huis toe in Lynnwoodweg Cekgee toe dat dit oorkant die Bronbergkleinhoewes was) 'n klein katjie raakgery. Hy het die bewustelose kat dadelik na 'n veearts-kennis geneem.

Die veearts het die kat behandel, verdoof en vir observasie in 'n hok MAAR ANDER DIERE

VIND JOU LIEf'LlNG STER Maak sekervan onseke; afsprake! Met Gay-Astro-Match, is jou sielsgenoot dalk net n oproep ver. Ervaar die vertroue en veifigheid van volmaakte karakteraanpasbaarheid, Die tyd~~oef?e kunde va~ die Astrologie (nie net jou sontekens nie> IS die beste mamer om aanpasbaarheid te verseker.

Gay-Astr?"Match bied jou 'n lys van gepaste nuwe maats asook n gratis 40-50 bladsy gedrukte studie van jou persoonlike geboortekaartwat al jou astrologiese data bevat.

MANS Skakel 087-30-00-810 DAMES Skakel 087-30-00-811

BE.aOUD'E SPRANKEL IN JOU VERHOUDING A~ is julIe verhouding langdurig of pas aangeknoop, salons spesiale Astrologiese Aanpasbaarheidlyn julIe'n diepgaande 20bla,dsy g~ru~te ~nalise :van ~ie verhouding gee, wat kosbare insigbied In die geheimenisse van hefde en vriendskap.

.

MINNAARS Skakel 087-30-00-809 VRIENDE EN KOLLEGA'S Skakel 087-30-00-815

ONTDEK JOU EIE MENSWEES Verseker dat jy al.tyd op die regte oomblik op die regte plek is.

Met be~ulp van die omvattende 40-50 bladsy uitleg wat jy gaan kry, sal jy buitengewone insig kry in dit wat jy ervaar en wat die ~ .lo~koms vir jou injou in die maande wat voorle, Skakel nou en <II( ~ kry beheer oor jou lewel

IJ!

~

'f

.

087-30-00-814

'--

PHONE MEDIA 402.1580

Tlt~l':JRfL~mlti:.t1~-¡¡ ~

~

CoIumnG3150010

24

gesit, Hulle het daardie aand reeds besef dat die eienaar van die dier moeilik opgespoor sou word aangesien' die kat geen identlflkasie-halsband gedra het nie.

Dievolgende oggend was die katjie wakker en hoogs aggressief met 'n paar platgetrekte ore en 'n krom rug het die kat in die verste hoekie van die hok die veearts gedaag om aan hom te raak. Die aggressie is deur die veearts as die resultaat van 'n stamp teen die kop beskou en die kat is weer verdoof.

Maar die 'wllde" reaksie is herhaal toe die kat die tweede keer die gevolge van die verdowingsmiddel afgeskud het. Die veearts het die snuf in die neus begin kry.

METBEHULP VAN 'n handleiding is die

kat geidentlfiseer as 'n klein gekolde kat (Felis nigripes) en die identifikasie is later deur ander kundiges bevestig.

Die veearts het natuurlik nie verwag om 'n regte "wilde" dier as pasient hier laataand te ontvang nie, en dan moet 'n mens byvoeg dat die katjie (behalwe vir sy kort stertjie) darem baie soos ons gewone hulskat kan lyk, In Naas Rautenbach se Mammals oftbe Tra 115vaal(1982) word verwys na die groat aantal katte wat net soos Fnlgripestvs: en wat vroegoggend in Pretoria se middestad gesien kan word, Spekulasie is dat dit die gewone huiskat is wat "wild" geword het, maar met 'n groot dosis F ntgrlpes-bloed in die are.

Die klein gekolde kat is die kleinste van die Afrika-katte wat in ons substreek voorkom en is in die verlede ook die swartpootkat genoem - 'n misleidende beskrywing, aangesien slegs die onderkant van die pote swart

is. In Oos-Kaapland praat die mense soms van die "miershooptier" orndat die inheemse kat gewoonlik in 'n ou miershoop 'n nes skrop en in die nag daar skuil. Daar is nie baie inllgting oor die gedrag van die uiters sku nagdiertjies beskikbaar nle, Ek kan nog lank aanhou met allerhande stories oor diere in die stad - die verhale van Pretoria se edelvalkies endie vrugtevlermuise in dievyeboom, die slang en die werktuigkundige en die pensioenaris in Groenkloof met die groot Afrika-landslakke en die blouape in Garsfontein.

Maar wat ek eindik wit se is dat 'n "wilde dier" nie noodwendig wild is nie en 'n "dreigende houding" word ter wille van oorlewing lngeneem.

Ongdukkig verwag diere lets van mensewat ons klaarblyklik nie in staat is om te lewer nie. Daarom oorleef daar relatlef min van hulle hier tussen ons.

t\

rubriek

'n skoal vir die droom In die week se DIS op die voo raand van 16 junle dat ek sit en skry f. Daar's gerugte van optogte en deurmekaarlope , van mass a-protes en massa-mobllisasie.

En ve rvle g met alle moontlike ellendes, staan die tragedie voorop: van Soweto en sy Afrikaans , van apartheid en 51 Afrikaans.

Met hoeveel dr if word die gesprek oar Afrikaans nie sestien jaa r later gevoer nie. Skaars 'n week gaan ve rby sonder dat 'n koerant of 'n ty dskrif daaroor 'n stu iwer in die debatsbeurs gooi: honderd e lesers van Nas iona le Pers se oggeridkoe rante het dit oak landwyd le tterlik gedoen, rondom die Stigting vir Afrikaans .

Ewe ske ptie s bly die sinici oar wat met die geld g em aak gaan word, hoe jy di e "b evo rde rlngsaks ie " gaan hanteer en watter tipe projekte werklik, be tekenisvol , le ts van w aarde in Afrikaans - of vir Afrikaans - teweeg gaan bring.

EK DINK 51 naam was Rash id, en hy was onder die slegste van o rnsta ndighed e 'n hartebreke r.

Sy spa n wa s \Ves-Transvaal in d ie jare sewentig, sy tuisdorp Klerksdorp en sy huis raal Afrikaans. As slagoffer van apa rtheid is hy destyds deur wetgewing aan gese o m te studeer aan die Unive rsiteit van Durban-Westville.

Hy was sielsongelukkig d a a r , behalwe w at die meisies be tref Die vreugde wat hulle gehad he t aan di e stewig-geboud e plattelander Tra nsvaler met sovee! meer as die skraal seuns van Natal, w as duidelik orals waar h y op die kam pus rondbeweeg het.

Dit was egte r nie genoeg nie , want vir Rashid was Durban-Westville in aile ander o ps igte e indelose ellende tussen mense en 'n taal waarin hy horn net nie tuis gev ind het nie.

Bale dae het hy by my in die kantoor opgeduik v ir 'n gesels oor po litiek en rugby , mielies en st ofstorms , e n Afrikaans.

EK ONTHOU dat ons toe weer ge p raat her oor die totale afwesigheid van 'n ordentlike nie-rassige Afrikaanse skool. 'n Private skoal wat sou kon saampraat na die trotse Enge!se tradisie , en waarheen mense va n oor die lengte en die breedte van die land hul kinders sou wou stu ur.

Daardie gesprek het 'n klompie van ?ns as stud ente twintig, vyf en twintig jaar gelede op Stellenbosch ook gevoer, daar in die Boland waar die ideale geleentheid vir so iets sou kon be sta an .

Dis 'n eensnaar-rarnkie wat ek bly tokk el her in ru brieke waarin dit my Voorreg was om saam te praat in briewe en by geleenthede waa; 'n mens daaroo r kon praat.

En tog is dit 'n ideaal wat n ooit werklik wortel geskiet het n ie , ten

tokkel FANIE OLIVIER op sy eensnaar-ramkie 'n deuntjie opr 'n skool. 'n Skool waarin die,spook van 16 Junie 1976 finaal tot rus sal kan komen Afrikaans onherroeplik sy rug sal kan keer na die ellendes van apartheid en die sondes van ons vaders, soos ons kinders op en deur hul skole vandag nog daarmee gekonfronteer word

spyt e van d ie ve rskrikkings van die Ch ristelik-Nasionale Slegs Blankesond e rw y s waarin ons k lomp slaprugafrikaners ons eie kinders sien wegraak h et.

WAS ONS NIE begee sterd genoe g daa rvoor nie? \Vas o ns te m oeg vir baklei met die Owerhede Oor Ons Gestel? Was ons te huiwerig om die inisiatief te neem, te bang dat d ie Afrikaanse mensewat d onkerder was , sou meen dat dit nog 'n baasskap in 'n ande r baadjie was? Gewoon te suinig binn e die kapitalistiese speletjie wat ons besig was om te speel?

Terwyl nuwe private lnlsiatl ewe land wyd gest alte gegee het aa n bevryde , nie-rassige skole , het hulle almal Engels geword. Nerens w as daa r tekens van so 'n Afrikaanse skoal nie , hoewel daar voortdurend ber ig is hoe die een na di e a n d e r bl ank e plattelandse skool toernaak as gevolg van 'n drastiese afna me In leerlingtalle .

Met die invoer van model C-skole as die norm vanjaar, het iets van die ideaal miskien tog in die jare negentig haalbaar geword. Sonder dat daar miljoene rande bewillig moet word vir die oprigting van 'n eg Suid-Afrikaanse skool waarheen Rashid , en Patrick en Jan hulle kinders op Afrikaanse sou wil stuur.

MAA R SO 'n sk ool (of sulke skole) sou wel geld moet he vir die skep van daardie dinge wat ook by die tipe sk ole nodig is : ' n uitst eke nde biblioteek, eersteklas laboratoria , 'n rekenaarsen trum, 'n musiekdep arternent, ruimtes waarin verenigings tot 'n bloei sal kan korn.

Skole wat ge noeg gel d sal kan genereer om 'n "luuks e" onderwyseres aan te stel vir iets soos drama, of kuns .

Waar Xhosa en Sotho saam met Frans en Duits en Spaa ns aangebied sal kan word. Waar rolprentvertonings dee! van die mensweespakket sal kan uitmaak .

Sedert d ie oprigting van die Stigting vir Afrikaans het ek gewonder waar die liggaam iets sal kry wat werklik is om te doe n. Watter nu w e drome sal hulle kan wakker maak wat nie maar weer neerkom op Taalhandhawing en Taalstryd nie - met die antagonisme en apatie wat daaruit spruit?

........IiIIIIiIiIIIIIIi............

die aanvanklike basuingeluid en trornpetgeskal, het die onbenullige groei van die Stig ting se fonds bewys dat daar nie werklik geesdrif bestaan vir die idee soos hy nou lyk nie. Alles was te vaag , te beneweld en te bleek.

Met die Ruperts se p erso onlike byd rae van R250 000 oar vyf jaar het iets losgespring. \Va t gemaak met so 'n skenking? En hoe trek 'n mens nog sulke groot bedrae van o ns ryk sake manne en groot maatskappye?

Toe het die ou droom oo r 'n reeks eers te k las Afrika a n se o op s k o le landwyd weer kom spook in my kop .

'WA NT , TEN SPYTE VAN

Skole in en van 'n nuwe Suid-Afrika , vir almal wat omgee vir hul kinders en ho u va n Afrikaans .

Nie wegkruipskole, en handhaafskole en toernaak-en-hou skole ni e , maar skole wat sal kan gestalte gee aan alle s wat Afrika ans kan doen en se en omvat. 'n Skool waarin d ie spook van 16 junie 1976 finaal tot rus sal kan kom e n Afrikaans o nh erroeplik sy rug sal k.m keer na die ellendes van apartheid en die sondes van o ns vaders, soos O il S kinders op e n deur hul skole vandng nog daarmee gekonfronteer word .

WEN MET DIEANC Bel die 'Wen met die ANC" kompetisie en j y lean. 'n fantastiese prys wen. Boonop sal die op breng s van jou oproep meehelp in die stryd om demokrasie.

Een gelukkige persoon wen

wat tydens 'n spesiale middagete deur STEVE TSHWETE. Wen een van

150 T-HEMJE,

PERSONUK GETEICEN DEUR DIE ANC LEIERSKAR 'n Verdere 850 ANC T-HEMDE moet oak gewen word! om te kwalifiseer as 'n wenner, bel net die nommer hieronder, en los jou naam en adres en jou eie . boodskap van soJidariteit AIle wenners se name sal in die ANC se maandeJikse tydskrif, MAYlBUYE, gepubliseer word.

Bel

(ยงfffil gยง) ~ QJroepe kDs R5.97 permrout.

Gemi:idek:fe duur van oproep is2.5 minute.

PHONE MEOlA <m-1500

•

/

rt

Heilig die doel die (dwelm)middel"?

HIER'SVIR JOU

vra TIM SANDHAM in die week se Sportrubriek DIE Suid-Afrikaanse Rugbyvoetbal Unie (Sarw) kan net nie wen nie.

Die helepolemiek rondomdiegebruik, of lIewers die mlsbrulk, van anaboliese sterol"edes en opkikkers draalom die hantering vandie saak deur Sarvu. Dit wil voorkom of BalleSwart en Elandre van den Bergh tuqmaatraels vrygesprlng het as gevolg van regsgeleerdes se spitsvondige Interpretasievandie reels met betrekklng totdie gebruikvanverbode middels.

VerderworddielndrukgeskepdatditmetSarvu se goedkeurlng gebeur het, datSarvu weet en nog altyd geweet het van die misbruik van verbode mlddels en dat niks omtrent die saak gedoen is of gedoen gaan word nle.

Olebetrokke reel is bale vaagbewoord: Diegebruikvan dwelmmiddels om prestasie te verhoog Isverbode. In SwartenVan den Berghse geval (en dusook enige verdare spelers wat positlef getoets word) Is dit onmoontlik om te bepaal of hulle voornema verhoogde prestasiewas. Sarvuhadgeenanderkeuse asomdie spelersvry te spreak nle.

Moesdie Unieonkonstitusloneel opgetreehet en die spelers in elk geval geskors het en in die proses 'n voorbeeld vanhulle gemaakhet? Soudaardan nie 'n kreet van verontwaardiglng opgegaan het oor hulle ondemokratiese werkswyse nie? Die beskuldlglng Is al voorheen gemaak. .

Opdie oomblik Is daar 'n skuiwergat in die reelen tot tyd en wyl die reel heromskryf word, moetdieprovinsiale unieshulleteenkantlng teen die misbruikvan mlddels toon deur alie spelers wat dit gebruik voorwaardsllk te skors. Transvaal en Oostelike Provinsievolg reeds die beleid.

Ole gemurmureer en drelgemente van die Nieu-Seelanders en Australlers kan afgemaak word as sielkundige oorlogvoerlng op die vooraand van hervatte internasionale kompetisle.

Die bewerings dat Suid-Afrikaanse rugby as gevoig van die misbruik kernvrot is, is prematuurenongegrond.Slegsenkele spelersuit 'n groot groep ispositief getoets en om veralgemenlngs te maak entesf!datditslegs die punt van'n ysberg is, is slmplisties en onregverdig. Oat geen spelers positlef getoets Is tydens verlede jaar se Wf!reldbekertoernooi nle is ookgeenrede om te glo dat slegs Suid-Afrikaskuldig is aan diewanpraktyk nie. Sou dieInternaslonale Rugbyraaddieskandaal en verlies aan prestige kon bekostlg indien dit rugbaar sou word dat spelers posltief getoets is?

Waarskynllk nie.

Hierdie is nie 'n kledingstuk wal daarop gemik is om die waardigheid te ondermyn van Afrikaner Christellk· Nasionaliste, ons Manne In Blou, die Voortrekkers,· Ruiterwag, Broederbond, Rapportryers en ·Iesers, die Nasionale Party en sy organe, die NG Kerk en/of ander susters, die FAK, die Vrouefederasio, die Stigling vir ~ Vriendelike Afrikaans, die Konfederasie ~ van Kinderkranse, moee dog skatryk . kabinelsministers, burgemeeslers van toileldorpe, bomplanters, volkstalers en ander oewerbewoners, sweepslaners, Karwatse en ander Husse met Lang Ore, draers van tradisionele wapens en andere met knoppe op hul kieries: hotnats, meelopers en/of handperde van die struggle, Staliniste, Marxisle, antichrisle, gestruktureerde anargisle, Roomses, suurstoldiewe en Kodesa-lieplappers, kulturele IIentergalle, Groen en Rooi bullebakke, windbrekers, aglerbankers, smartvrate, kamerade en/of gedekonstrueerde kabbalisle of agente van die bewussyn nie. Oit is bloat 'n VryeWeekblBd T-hemp. ,

.'

\\

(

Teen slegs R25 (BTW en posgeld ingesluit) ;, kan JY oak 'n VWB T-hemp besil!

(Laat asseblief drle weke toe vir aflewering)

':a L r n

1 241.2S0'''.

r-----------------------, Stuur vir my Grootte

Naam Adres

Stuur aan:

:

. .

VWB T-hemp aanbod, Posbus 177, NEWTOWN, 2113

------------

26

:+ ..

..................................................................................Poskode

.1

I I I

.....T-hemde @ R25 elk .....Groot ..... Ekstra groot

I I I I I I I I I I

J

GERUGTE HET DIE ronde gedoen dat sekere top-afrigters se perde, nadat hulle wedrenne gewen het, gereeld positlef getoets Is. Wedrenbeamptes het die skuldige partyegevraomdie wanpraktyktestaak,maargeen verderestappegedoen nle. Hulle wou nle die Industrieskaad deur'n skandaalte ontketen nie. Of ditwaar is of nla, is moeilik om te bepaal, maar so 'ntoedrag van sakeis nie onmoontlik of onwaarskynlik nle.

VWBhet reeds In 1990 berigdatalletewat weensdie gebruikvanverbode middele betrap Is, vergewe en verdra Isomdat hulle sorgdat toeskouers nadie baan stroom.

Diegrootbedrae geld wat insportbetrokkeis,isdus 'n faktorwat bydra tot diegebruik van opklkkers ensterotedss. Spelers enatletewatdie hoogstevlakke van'n sportsoort bereik, bevind hulsel~ In 'n situasie waar hulle duisende en selfs miljoenerande kan verdien.Bestuurders enbeamptes baatnatuurllk ookregstreeksbydiebemarkbaarheid . van hul atlete of spelers ~ en dieversoeking om onetles op te tree Is seker groet.

VDELHEID SPEEL WAARSKVNLIK ook 'n rol. Sportluiword so te sf! gedwing om bults selsoen oefenprogramme te volg. Modeme gimnasiums is tempels vir ydelheid en egol"sme. Oleplekke dien ook asverspreldlngspunt van sterol"edes. 'n Sportman ofvrou wat streefom be te kom, ofvreesdat hy/synle bo kan bly nle, Isdus vatbaar vir die voordele wat die chemie oenskynlik bled. Soos rokers, weier gebruikers van sterol"edes ookom te glo dat daarskadelikenewe-effektekan wees,of dat hulle ooit gevang gaan word. Verwaandheld Is bloot 'n ander vorm van self-bedrog.

In Van den Bergh en Armand du Preez se gevaile kan 'n mens kwalik glo dat die verbode mlddels wat hulle gebruikhettot verhoogde prestasle gelelhet. Albel het tot en methulleskorslngbra middelmatig vertoon.ln daardie trant is ditdalk wenslik dat .' die heleWP·span iets begin gebrulk omsy prestasie te verhoog • metelke wedstryd word nuwe laagtepunte bereik.

Oatatletetoegelaatgaan word omte gebrulkwat hullewil?

Dit saudiegoedkoop, maar onwenslike opslewees, Strenger,verpligte endeurlopende toetsing, gegrond op onomsellbare voorskrifte Is die duur alternatlaf. Die kwessie is net hoe strengdie voorskrifte moet wees.

VolgensberlgteIsdie Amerikaanse 400m-atleet, Danny Harris,virvier [aar geskors nadat hy positief vir kokaTene getoets Is. Of kokal"ene verhoogde prestasie lewer, is betwisbaar. Diehemel help Suid-Afrikaanse rugbyas alkohol die dag op die Iys van verbode mlddels geplaas word.

Laastens:Anna Pretorlus,Suld·Afrlka seenkelspel-verteenwoordiger bydiewf!reld- ~ rolbalkampioenskappe InSkotland, Isop61-jarigeouderdom besigomhaarself te laat geld. Gebruiksy iets anders buiten Salusa45?

WAT HOU DIE TOEKOMS IN?

pop en "Stand Up". j<:::: .

Realphilosophical too, man:tussen hulletalle omslagInskrlpsles gerig aan hul pUis!.egeslg, wetdream-Iyende aanhangers, vind mens die volgende juweel: "There's more to being In a band than bei(lg in a band". Wowl Gee mytien maal eerder AxlRQse metsy verdraalde, mlsvormda persepslevan die reaUteit, syonverbloemde gevoelens van haat, vrees, wan hoopenverworpenheld as die gewoon onnosele, herhalen~, verslersuikerde "heavy metal- van Oef Leppard.

-,

--1;) --.e I-

e

ALPHAVILLE - THE FIRST HARVEST 1984-1992 (Tusk) ALPHAVILLE maak tiplese Euro Pop:uitgebreide syntheslzer-klanke word ad Infinitum gehoor In die musiek. ore plaatisnogmeer sleldodend In'n sekeresln want dlt kom ult diedae toe Alphaville nog op die popkrulnwas: die ModernTalking-era.

A-ha hetintussen die kitaar ontdek, Rainblrdshetdie trefferslyste in Europa begin haal, Alphaville is nogin 'n timewarp.Tanminste het die Britse synths-bands (soos Deador Alive) altyd hultonge stewig in flul kieste gehad.

Alphaville naemhul medium egterbaleernstlg op: hulle maak heel gewlgtig lIedjies oor 01 die Verraderlikheid van L1efde. Mens kan hulle sekernie skietdaaroor nie...

AJRHEAD - BOIHGII (Tusk) WELL, that's It then ...

not so vacant chapman konfronteer die wereld (alweer) lRACY CHAPMAN - MATTERS OFTHE HEART (Tusk) ELKE goeleleftJe-yupp/e het In 1988 Tracy Chapman se debuutplaataangeskaf. Jy was net nlepolities korrek asjy nle 'n Chapman-CDtussen die MichaelBoltons en RandyCrawfordsgehad het nle. Ek bedoel, die vrouIs swarten sing oor revolusle. Watmeer wil jy Mom Jou meegevoel met die onderdrukte massas te bewys...

O/e hype hetIntussen gaan lA,maarChapman singnogsteeds oorsosio-ekonomlese ongelykhade enandersoslale euwels. "BangBangBang-spreekdie geweldkultuur vandie laat 20eeeusesame/ewing aan. Sysnyontstellend naby aan die been in wat een van haar bestesongs neg Is. Skerpsoslale kommentaar word op 'n mlsleldend rust/gewyse gelewer.

Haar kenmerkend slmpllstlese, dlrekte lewensfllosofle val 'n mensdeurentyd op: In ·50- sing sy ondermeer "So whatIf your pocketsare full/If you havean empty heart".

Op Matters worddiewegbeweeg vanhaar vroe~re mlnlmallstlese k1ank (wat reeds op Crossroads begin Is) verder gevoer. 'n Trekklavler, mandollenen keyboards sorg vir 'n voller klankop heelwat van die snltte. In "Woman's Workwek die aanvullendeInstrumentasle'n toepaslik hopelose gevoel by die lulsteraar. Ole abrupte elnde Is besonder effektlef.

Ole onvermydellke "groen- song op die plaat Is ·Short Supply-. Chapman vertolk die tema op 'n onverwags opgewekte wyse. Ole boodskap Is egterduldellk.

Met"Mattersofthe Heart"verrassy mens met'n eerlikeeneffens ongemaklikelledJle oordie dynamics ofunrequited love. Ongelukklg Is dlt Instrumentaal heel vervellg.

Dieonmiddelllketrefkrag van IIadJIessoos"Fast Car- en"Talkin' 'bouta Revolution-, vlnd mensslegsIn"BangBang Bang-. Tog Is Matters of tne Hsart sekerlik eenvan die beste plate wflt tot dusver dls jaar ultgekom het.

pretty vacant JEH~ MORRIS - HOHEYCHILD (Tusk) .

WANNEER 'n mensJennyMorris die eerste keerhoor, kry jy 'n gevoel van Whoopee!, dis nou lekkermuslek.

Teen die derde keer hetdie gevoel al erggetaan onder dieaanslagvan monotone repetisie. SyIs'nwulpse Jong vrou - doing IT Is allerbelangrlk in haar Iirleke. Maarten minste IsMorrisgesondheldsbewus: haarkassetomslag sport 'n visueel treffenda anti-rook advertensle.

BETSY COOK - THE GIRL WHO ATE HERSELF (TUSk) IEMAND het een keer Tori Amos se musiek "geparste bl~mb.laarmusiek- genoem. Oaardie resensent het dUldahk toe nog nle sy ore In Betsy Cook se rigting gewend nle. Die LP-titel belowe tenrnlnste 'ninteressante musiekervarlng- wat dlt netsoveel meer teleurstellend maak.

Cook het "n dodelik eentonlge stem wat geenslns gehelp word deur die ewlg teenwoordige syntheslzer-k1anka nla, Trevor Horn Oa, hy wat FrankieGoesToHollywood, 'n sleazy garageband, In 'n slicksex bandomgetowerhet)het

twea van die snltte saam met Cook geskryf. En dit voorspel al k1aar tedium ad nauseam.

Sy probeersohardom m661tesing - passle, hartstog, al daal dlnge Isvreemdekonseptevirhaar. Emoslonele sang sal In elk geval nle lekker afgaan met die muslekmasjienklanke nie.TogIsdaardie(onemoslonele) versugtlng dat sy graag energle met een of ander persoon sou wouultruJl. Ek Is bevrees die kanse Is goad dat sy aan hartversaking sal beswyk.

DEF LEPPARD -ADREHA1.IZE (Teal Trutone) DIE werkersklasgroep waarvan selfs vroue hou - s6 beskryf die persverklaring hierdiegroep fluffy-head misogynists. Yeah, man, en hulle's diap, ek sll.

Check dit uit: "Mow the lawn...Tidy your room Take out the trash ",Drs niehulle scene nle,sll hierdie groep tough bro's.

EnhulleIsrealrough n' meansex machines ook, eksll.

Op tiples adolessente wyse word daargespog oor hul gewaandeseksuele prowess op "Make LoveLikea Man-

JAMES - SEVEN (Tsal Trutone) JAMESIs 'n Brltse Indle-group (hulle plate word deur'n Independent label uitgegee) wat nou al amper 'n dekade aan die onderpunt van die Britsetrefferslyste rondhang.

Nou het hulle dit ultelndelik gemaak: Seven was die eerste week na ultrelklng nommer een In Brlttanje.

Tim Booth, die hoofsanger enlIr1ekskrywer, slen homself as ghoeroe, wil dlt blyk. Elke tweade lIadjle gaan oor selfverbeterlng enwatJy kandoan om 'n meer slnvolle /ewe te lei.Behalwe hlervoor Is Sev8f1 tog die moeite werd.

"Sound- staan ult as die bestesnlt:wonderlik swewende en eterlese klanke Is ts hoor.Boothisnleonlntelligent nle - Jy sal sukkel om c1lch~s In sy lIr1eka op te spoor.

InvloedevanThe Cure an U21s hler endaarte bespeur.

Ole opvallendste Is 'n mal klein trompetjle la The Cure op "Live a Love of L1fe-. Aangenaam.

a

TAHAHAS tree virvier aande seem metdie Soweto String Quartet op. Newman, Salol en Herman sal hoofsaaldik musiek van hul jongste LP, Time, opvoer. Die Sovveto String Quartet sal vir Iigte k1assieke en tradisionele musiek sorgo Huileisvan 25- 28 Junie om 8nm by die N1ark-teater te sien. Kaartjies kos R15 per persoon.

give¢way

5

gelukkige lesers kan elk'n Tracy Chapman-kasset en _ T-hemp ontvang as huffe die volgende eenvoudige vragie kan beantwoord: Waf is Tracy Chapman se regte naam?

Stuur julie antwoorde aan Christi SpeeI Pop, VWB, Posbus 1n, Newtown 2113.

Die wenners word op 17Julieaangekondig.

27

J

books

The poem "Klaagskrif", a re-telling of the story of Margarita Uys, isguaranteed to cause anyone brought up on the cliches of Empire to hang her head in shame. "Brief in rook", dedicated to Stephen le Roux, allows the reader to share in a valediction which will resonate through all the cremations and internments the future may hold.

Broken-backed, the auther of "Splyt" celebrates sardonic-self-knowledge:

OPENBARINGE ENJOHANNES

DeurPhil du Plessis.

TheCarrefour Press

JUDITHMASON . THIS is the work of an established poet, a veteran of

half-a-dozen earlier volumes. This book had to be funded by the writer himself. WhY did publishers and sponsors circle around this manuscript as if it were about to detonate?

Did they have trouble trying to define it - confession, history, prophecy, prayer, love-letter, diatribe, travelogue, elegy? Did they fear that our local manifestations of the Woman of Babylon would wreak vengeance upon them for being Politically Incorrect?

No matter. Carrefour Press has now put this extraordinary book on the shelves and we can define it at will. Braam Kruger, in his exuberant illustrations, isolates the irony and the humour, the complex and androgynous and cross-cultural references and wisely leaves the grief, the anger and the tenderness' in the domain of the reader. The political and historical implications we need to digest privately, creating our own images for the despair and the beauty and the longed-for redemption of which the poetry speaks.

It is a tough book. Using the Book of Revelation as a loose format, and the four horsemen of the Apocalypse as chapter headings, the author, christenedjohannes, becomes John the Divine. (Divine as in waarseery, not as in goddelik.) He is an uncomfortable guide. The reader often feels that he is more like a jailer or an avenging angel. He warns us, right from the start:

Ek kyk en praat, maar spreek ek met die tong van engele of besetenes?

My rug en nee albet geknak.

Ek is vir altyd 'n aasooel.

Altyd op soek na sapptge jong prooi - immer onuullig die kaalkop ouman met die bangnele is te uatterig,

and then wipes the saturnine grin from your face with '

YET MORE TERRIBLE, a Mother of the Nation figure is translated from political soa p-opera with its snide graffiti into the realm of myth where her actions are seen as demonic rather than sordid. A profane Durga whose self-justifying violence underscores the paradox within the struggle.

The reader emerges from the shadow of the Red Horse with something like relief, to ponder on the ironies of travel in courtly Avignon and sturdy Vezelay, and to hear the landscape of Bethulie echo to worldly prattle. The Grey Horse trots up past the beauty and squalor of Strandfontein into the topography of the body. "Dieter", dying in the infinitesimal second it takes to ponder the choice between "intussusepsie en "aneurisme":

(is een woord 'n /ewe werd?)

\ And, of course, if we knew the answer to that question we would know how to address our terrible century, our terrible country, our terrible selves. He leads us, in "Offers", through the paths of liberal righteousness, voyeurs at a scene of police brutality with its mundane and dreadful end -

THIS READER, straight, middle-aged female that I am, often feels like a Jew perusing the. Rand Club prospectus when confronted by the arcana of much gay poetry. This, however, is not an exclusive moffle voice, articulating subtleties. Du Plessis uses autobiography like a scalpel, cutting at our sexual liberalism and revealing it for what it is: condescension.

He does not want our tolerance. He demands that we see his choices as august, and thanks to this poem and the superb "Die engel van Regensburg" we do. The good confessional poet takes us into his confidence and while we are there he alters our perceptions forever.

In "Regensburg" we are not simply invited to eruisewith the poet. We are invited to appreciate the infinite variety of promise from

to the irresistable angel himself, with his mischievous smile,

Moet 'n engel soosjy vir altyd klere dra?

Ek saljou moet wegdra ritnertoe, uaarpaartjtes by die sandsteenbrug warm onder komberse wag Vir die maan en die nag.

And just when we are feeling that familiar frisson . of smug indignation, he blows us into eternity from , the back of a bakkie, along with the farmer's children: reguu

'c

jy ... spasties in 'n rystoel, met 'n magtige verwronge nek.

In 'n gesig soos Velasquez se dwerg straaljou mond van oreugde,

sy lyfbospitaal toe. te laat.

Hy is, byna terloops, dood.

in offerrook, die ntet in.

My bolyf met die bart in neig na links - na die vroue toe- bulle wat die hart vlei.

Die onderlyf soels mail.

Hy wi! driftig stu met aardritme meer bastes as die hart.

\

,

"

One of Braam Kruger'sillustrations In Openbarlnge en Johannes

Seldom can the teasing sensuality of Gothic Art have been more clearly articulated, and my only regret about this poem is that the sculptor is not alive to read it.

28 .S

LS

\'

boeke THIS COLLECTION is the poetry of a physician - the body and its frailty are ever present. Everywhere in this Revelationwe are reminded of the author's profession, his daily wrestle ,. with the angel of death, his petty triumphs, his inevitable defeat. Yet the diagnostic glance is not only bleak. It melts into affection, falling on his cat, and his Boeddhabeeld and the vagaries of False Bay with sheer pleasure:

Die he/e baa! skitter vandag pougroen.

Met s6 'n uaaterstert sou ek graag die vol}/ wou sien.

It is the poetry of a traveller who .takes us with him rather than boring us with his recollections. Asip of Pere Magloire on the tongue and Beaufort Westevaporates into Normandy, Andalusian hills look like the skulls of Bushmen, and we stray, apprehensively, into the wrong part of Cordoba. He is the . guide that doesn't rush us past the El Greco's on the way to our package-tour lunch. We are tossed into the paintings, floating within the logic of their special universe, accepting the consequences of a different order.

The poignancy of the longing expressed in these lines -

• ..,.J 'n Nuwe tweetalige strokiestydskrif• Bitterl<omix, hetpas verskyn. Inhul "Editoriaar steldietwee redakteurs, Conrad Hendrik Botes enJoe Oog (Anton Kannemeyer), die tydskrif s6 bekend: "Helaasl Ole eerste tweetalige komlxtydskrif vir hulshoudelike burgerlikes en uitgeworpe emosioneel armsalige ultwerpsels. Ons man Isdie swartskaap... Waanslnnig Insy eensaamheld embrace hybegrip."

Bitterl<omix sal beskikbaar wees bydie Grahamstadfees envanaf 11 Julie by Exclusives en Fantamanla. Ottkan ook bestel word van Bitterkomix, Posbus 564, Stellenbosch 7599.

Daar is dan die heilige Stad, uiaar die lyJ, omuorrnd, blind is en pyn nie meer jolter nie. -

finds its final expression in the last poem, where the person of the poet dissolves into the persona of the Sybil whose maledictions are at once ancient and as modem as today's news, and whose vision is uncompromising as it merges with the imagery and the cadences of the original Apocalyptic text.

TRENDIES MAY BEMOAN the poet's elitism. He is an unashamedly welleducated writer. Worldlings may deplore his refusal to accept only the secular as real. God is his legitimate prey. Chauvinists of all persuasions may be affronted by the way in which he embraces male and female within himself and emerges whole. Everybody else, for the price of a good cabemet, will hold in their hands a book which is brutal and charming, outrageous and compassionate, sensual and sore, angry and immeasurably humane. Like the man himself. .

I I

, \

If

1\'

II II \ \

is daar 'n kinderboek in jou kop?

AS.Jy po~sla of klnderliteratuur wli skryf, maar voel jy hetnag leldlngnOOlg, kan jy In Juliegaan kers opsteek by die ATKV·Skryfskool van dla Potchafstroomse Unlversftelt.

Balangstellendas moet skryftalent M, maar geen akademlese kwalifikasles is nodig nia. Omdat persoonlike aandag aan elke kursusgangar gagaa word, word dla aantal daelnemers bepark.

Dla possle-kursus duur van 6 tot 8 Julia. Dla digters AntjiaKrog en Lucas Malansal hlerleiding gea, asookdr Heilna du Plooy, Rika Cllllars, MelanieGrobler an Petra MOiler.

Dia kursus In kinderliteratuur .en 'n afsondarlikekursus in jeugliteratuur word gelyktydig van 13 tot 15 Julie aangebled deur Elsabe Steenbarg, Dolf van Nlekark,dr Bina Thom an 'n iIlustreerdar.

Olekursussabahals iesings, werkwinkelsen groepbespreklngs. Asjy belangstei,bel profHansdu Plassls,direkteur vandla skryfskool, mev Leentjle Tharon of mav M redelinghuys by (0148) 99-1781/2/3, of skryf aan: ATKV Skryfskool, PU vir CHO, Privaatsak X6001, Potchafstroom 2520.

/.

SHELDONS DIE BOEKWINKEL MET DIE KOFFIEWINKEL Eastgate, Ingang 5

29

';

South Akican contemporary dancer and choreographer, Robyn Orlin, recently presented her latest choreographic work at the Internatio.nal Perionnance Studio at Facets Multimedia in Chicago, Illinois. Orlin is a studentattheChicagoInstituteofContemporaryArt. ANDREAVINASSAspeaksto heron avisitto SouthAfrica

OrIlnworking with members of Capab Ballet

30

1t}i~~

danoo'\\

"This work is fresh, original and smart," says a Chicago arts commentator of Robyn Orlin's latest piece, designed to "push past feminist cliches".

Orlin also collaborated with British performance artist, Mathew Wilson, on a piece about two foreigners searching for intimacy and a sense of place in an American landscape.

"Robyn Orlin's At the Drop ofaHat and Mathew Wilson's Please, ConsiderMea Dream distinguish themselves from current Chicago performance art in die simplest of ways: not a word is spoken in either piece," says the commentator.

"Both Orlin's and Wilson's work depend on gestures and movement, and on a fine appreciation for complex surrealistic imagery. The work seems to translate literary notions in visual and aural ways that suggest 'classic' conceptual performance art. Both pieces also have a certain sophistication - a European sensibility that's not surprising given that Orlin is South African and Wilson is British."

Orlin's work has been generally well-received by critics and teachers alike, but it was not easy for the choreographer to transplant herself into a new environment: "At first it was incredibly difficult to work in a different context because 1 am very enmeshed in this environment. 1 do take the South African experience with me. People there are taken by a different kind of energy.

"My training was at the London School of Contemporary Dance and 1was there when Bob Cohan was pushing the dancers into a more American way of doing things. Subconsciously I picked up a lot of things. 1 think being a South African learning an American technique in Britain was quite a cultural shock. 1 am also very influenced by Tansteater, the German dance expressionists like Pina Bausch."

ORLIN WAS TAKEN IN by

the institute's performance Art Department. "When 1 got the Fullbright, 1 made itvery clear that 1didn't want to go ba'ckinto a dance institution - they have severe restrictions.

"Soon 1found my way into a different department - the Department of Time Arts which has to do with the investigation of time and space. This has opened up a lot of other possibilities for me as an imagemaker. The good thing about the school is the encouragement to cross over into other areas."

Finding that she was bored with in the direction ofAmerican performance art, she started working on Super-8 film and video, also doing installations.

American performance artists are either writing personal monologues and performing them, or working with "art issues" in performance, says Orlin, neither of which requires "theatrical stageing".

"The issues they are grappling with are personal, gay rights are still high on the agenda. 1 am not particularly interested in the kinds of problems Americans have. Their experiences and their pain do not interest me. 1 am more concerned with an international or more all-embracing state of 'fuckedupness' - reflections of a society.

"When Americans are political, it is superficial bandwagon-style stuff. There's this whole thing with the NEA and a lot of artists are just making art against the NEA, which is really boring. The more outrageous you are, the more you get noticed."

Orlin In performance In At the Drop of a Hat (Pies: Guy TUllm)

Orlin visited South Africa as a guest of Capab Balletjo choreograph a piece entitled WithAstonishment I Note the Dog, a piece "about dogs and their symbolism in art - fidelity and domesticity". Capab shelved the production indefinitely in order to extend a musical which was doing very well at the box-office at the time. ". AM NOT HUNG up on a dance vocabulary. I am more concerned with getting out what 1need to gerout in whatever way 1 need to. se: don't have problems accessing other media, although 1 still like working in theatre and with dancers. There is still something immensely exciting about live performance, although 1am more obsessed with images. It's become quite a challenge to push images into a dance realm without getting stuck in the narrative dimension.

"1 am actually a frustrated architect and the reason I've stayed in choreography is because it is the architecture of space and time. Video and fllm are merely other media. I've become very interested in animation and ifl were to stay in film, I'd concentrate on animation. The only reason to work in film and video with dance would be do to things that one can't do' on a stage - so_that it's not just a reflection of what's happening on stage."

While Orlin works from an intensely personal point of view, she prefers to distill hervision into a more general firmament, eschewing sentimentality and preserving a witty, ironic and cynical distance between her work and her life.

Orlin is unperturbed by the charge of "Eurocentrism" levelled at her work in South Africa.

In America it's a compliment. "1 need ultimately to make art about my own experiences. I am,surprised that people here are still obsessed by the whole Eurocentric thing. America is a multi-eultural society and it is fascinating to see how Americans intemalise and utilise their influences."

Much of her work in America has to do with "landing out-of-space in another country, a very interesting country full of all the mod-cons, both physically and psychologically", but, judging from the description of Atthe Drop ofaHat..., she remains compelled to investigate power relations: "Nearly

centered on the stage is Orlin, statuelike and about . eight or nine feet tall in a long, skin-tight green dress.

Beads of water drop in torturously slow fashion, seen only as they pass through a beam of cold, blue light onto Orlin's head, face, and shoulders.

"AS ORLIN'S ARCHETYPAL female figure comes to life, each gesture seems filled with meaning. This piece requires time to unfold because her movement is so slow and deliberate. The torture implied by the dripping water is echoed in the movements themselves, .which seem pained.

"After Orlin sheds the dress, we see that she's standing on top of a birdbath that has a stone cherub folded around the base. Then a bright red apple drops from between Orlin's thighs into the water.

Later dozens of green apples are scattered across the stage. Fasclnated, Orlin tries to find a way to balance herself using an apple like a heel under each foot.

"Into these idyllic, almost Edenic environs drops a man's brown felt derby. A tease, the hat seems to flirt with her, remaining always just slightly out of reach. At first she is amused, but when she tries to put it on, the hat floats back up to the sky, leaving her frustrated.

"The gender tension is underscored moments later when four men's hats fall from the sky onto Orlin, who's resting. This time she doesn't try to wear the hats but to accommodate them. These hats seem nearly human, and her communication with them is both sexual and emotional. But as before, they eventually vanish into the sky. ÂŤAbandoned, Orlin is forced to try to find her own female iconography. Her attention goes back to the apples. Then a small door opens on the lower lefthand comer and a hand drops a pair of white highheeled shoes onto the floor. Orlin approaches these suspiciously. When she tries them on, she has to force her feet into them. She grimaces but makes them flt. This, after all, is her destiny. No matter what she may have wanted - the power represented by the . brown derbies, for example - the white high heels, with their beautiful but painful curve, is what she gets. Resigned, she struggles through the opening in the screen, then hobbles off into the darkness."

-,

11'

.teater

MARKET .THEATRE AT THE WAY NICK BROOMFIELD

NEDBANK REPRESENTS SARAFINA IN ASSOCIATION WITH ANAW SINGHAND VIDEOVISION ENTERPRISES. THIS FI~L SOUTH AFRICAN SEASON IS STAGED BY MANNIE MANIM AND MBONGENI NGEMNS COMMrfTTED ARTISTS,· .

AT THE WAY SELLO

·"CHI CO" IWALA

'A fantast~ ex~os~n of theatrical energy.'

NEWSWEEK

LAAGER THEATRE HELLHOUND·WHYLE'S RICHARD III DIRECTED BY NEILMCCARTHY 'Shakespeare meets Star Trek on the

Hghveld' We have ahunchthat this willlhrill yol1 29 MAY·11 JULY MON· FR18.15PM SAT &15PM &9.15 PM

UPSTAIRS THEATRE NIGHT SKY STARRING KATE EDWARDS, GRAHAM HOPKlNS,RUSSELSAVADIER, CHAR· LOm BUTLER, WARRICK GRIER, CHERYLOOW SCRIPTED BY SUSAN YANKOWITZ DIRECTED BY JANICE HONEYMAN

'Fasdnatlng, mo~ng, slimu~tlng. Anght sky full of I~ht.'

JD SUNDAYSTAR

KIPPIES TO 14JUNE FIRSTlIME IN JHB SINCE 1988 TETE MBAMBISA &SOUL JAll. MEN (FINAUST IN GILBEY'S GIN MUSIC FOR AFRICA) .

TUE·SUNR12 FRI, SAl SUN AT7PM

MARKET GAlLERIES ACELEBRATION OF DRUM MAGAZINE· BEElY BAILEY AND JOYCE NTOBE UNTILJUNE 13

FLEA MARKET THE ORIGI~L JOHANNESBURG FLEA -MARKETI BROWSEAND BARGAIN HUNT FROM 9.00AM •4.00PM, EVERY SATURDAY ATTHE MARKETTHEATRE MORETHAN 400 STALLS,

32

Nick Broomfield '" a mischievous voyeur NICK BROOMFIELD Is a fascinating fellow. He has twice Invaded South Africawithhisprobing lensand attempted to do that which every other documentary filmmaker aspires to namely capturingtheSpirit ofSouthAfrica onthe silver screen, or rather, the gogglebox. And for the large part, heseemsto have managed quite well.

Last year, Broomfield brought to Channel4 the Indomitable Eugene Terre'Blanche in The Leader, the Driver and the Driver's Wife. This year it was the celebrated bUbble-gum popstar, Sello MChlcco" Twala In Too White for Me. And again, It was no-holds-barred for Broomfield.

We see here a portrait like no other liberal, or lefty honky from South Africa would produce, andcertainly nothing that one wouldstumbleacross onCCV- noSowetanwould be selfIronic enough to produce this sorta stuff, for sure.

For hereis Chlcco, unmasked: A babbling, bull-shitting, fasttalking chauvinist pig. He'shyped, he's ego-centric and he's cool (and he wants to stand for parliament, come the new dispensation).

He'salso tardy, unpunctual, and totally unawareof his own short-comings. It's a great portrait of anewly-ernbourgeolsled African man.

Hiswife (his first andmajor one), Tenbe, bitterly acknowledges: "Chlcco?Sometimes he makes me sick..."

Hehimself gets a touch tetchy when he thinks the camera is probing a littletoo close to home (notthat Chicco'sparameters for privacyare ever delineated exactly- theyjustexpand and contract In pace with his mercurial sensibility).

He Interrupts an Intervlew with his wife at his brother's funeral, InformingBroomfield to leavewell alone - that is until he discovers that all she's talking about is the outfit she designed for the occasion.

In South Africa to record the Tracy Chapman tourthat Chicco andhis partnerInthe venture, Attie van Wyk,were promoting. Chapman, owing to pressure from Azapo, It seems, cancelled onthem. And Broomfield's documentary changed gears: fromChapman to ChlccoIn one roll of the old Betacam (orwas it an Arri?)

Anyway, onwith thestory: Chlccoispersonallyaffronted by the sudden turn of events and appeals to friend and former head of the ANC's Welfare Department, Mama (Winnie) for help.

VanWyk'spatlence,meanwhile, Iswearingrazor-thin. Each time he and Twalaareduetomeet,and re-structure the event - nowrunningat an Immanse loss - Broomfield Isintherewith BROOMFIELD ARRIVED

them brayingIn thebackground.

ForChicco it is a personal affront that ms Chapman won't come.

For Van WykIt Is a business disaster. Never mind.

The voyeuristic Broomfield probes onwards - almost like a dog sniffing at the heels of Its master,/ The mostenduring imageIn the documentary Is of Chlcco at the wheel of hisspanking new Mere.His life emanates from his mobile phone and mobile home.All transactionsoccurin this haven rather than from the confines of his palatial Northern suburbs home (in Bryanston). That's cos Chlcco Is, he claims, running scared. The tsotsisgot hisbrother at the filling stationIn Soweto just a week ago.

The gun-brandishing Chlcco blithely shows usthesceneof the crime - just one more spoton his tour Itinerary. They're not gonnaget him.

CHICCO WEARS gunslike Madonna dons corsets. The difference is that where she needsan entire army of bodyguards to protect her, hetells us, hejustbrandishes his owmfirearms, hisbest friends.And sowe,go offtotheshooting range, thegunboutique and more, asthe millionaire mobster admIts to a crop of murders (of his gangland enemies)anddilates with delight on his defense paraphernalia.

Despitehisfecklessness, Chicco definitely hasallure.His menagerie ofprettyyoung thingsIsclearly endless - and asfickle asthestar himself.JustasChlcco patentlydisregards such bindingprinciples as punctuality and appointments, so too do his backing singers and paramours. Singers Tsldl and Makle (the mother of two of his youngest children) both disappear for days - with feigned ailments, deemed by Chicco to be shopping-spree mania.

A concertIn Pletersburg Is held sansMakle,with a substitute. No. matter. Chlcco onlytruly gets mad when Makie begins to act like a 'man": He catches her smoking and fires her on the spot. That's it finito- for now. And no whiteman's logicwill dissuadehimfrom this, the African man's law, he decrees, when Broomfield attempts to .

Interveneand reason with him.

ChiccoIsaposer, a gamesman anda cad.Butheis utterlyamusing too. A star turn for Broomfield, whose reputation in the UK, like Chlcco's,runs thegamutofadjectives.from"brilliant" and"charming" to "phallocentrlc" and Mmegalomanlacal".

Broomfield, it seems, has met his match.

Too White for Me Is a compellingportraitof one of South Africa's mostenigmatic superstars. It's wonderful, wittyandarcanelyAfrican.

Broomfield (and especially his South African crew and production team) must be applauded for their provocative, mischievous and utterly revealing document. The only Inanity comes In the \:Iosing shot,where Broomfield feigns the voiceof a "Boer" security guard.

A stupid, Inauthentic touch to a crediblycandid document.

lifeStyle \\1\

ELMARI RAUTENBACH SKRYF OOR DIE WEEK SE TV Watts en Landman: opgewarmde kos?

die moontlike verband tussen die optrede en die hospitaalstaking. Die insetsel wat hiermee saam geskeduleer is, wyk 'n bietjie af van die Carte Blanch~patroon.

Na Agenda se tranerige Hospice-program maar swaar om in die TV-kollig te wees. Vir al kompleet met die Hospice-advertensie se temaliedjie daardie glitz 'n glamour betaal die klomp 'n duur as agtergrondmusiek - is 'n mens maar bra skepties prys. Dis of Jan en Alleman meteens carte blanche om te hoor van 'n program oor'nmusiekterapeut vir het om te se net wat hulle wil- van openlike kritiek siekes. oor aankondigers se klere tot snedige opmerkings Die Amerikaanse Diana Edwards het 'n loopbaan oor 'n akteur se voorkoms, sy verhoudings of sy in die vermaaklikheldswereld prysgegee om met vermoens, En een ding is nou maar klaar, jy moet jou daarvoor regmaak of jou huislike pais en vree is . haar kitaar vir siekes in hospitale te sing of musiekterapie te gee vir mense wat 'n geliefde daarmee heen. (Dink maar aan wat TV-roem aan verloor het.

Artes se beste akteur en aktrise-paartjie gedoen het.)

Al wat die program red van 'n sentimente1e Derek Watts en Ruda Landman was onlangs die slagoffers van so 'n "veldtog" van negatiewe kritiek. treurmare is dat Derek Watts telkens die vraag vra In 'n rits briewe in 'n Engelse rniddagblad is Derek wat elke siniese kyker waarskynlik op sy rusbank sal en Ruda in soveel woorde daarvan beskuldig dat sit en vra, soossou 'n gewone vermaaklikhulle nie goeie ondersoekende joemalistese agterente heidskunstenaar nie maar dieselfde trane by so 'n is nie, dat die program bloot 'n opwarming is van die emosionele gehoor uitgelok het nie; is dit werklik week se koerant-hoofopskrifte of 'n voertuig vir helende terapie; en hoeveel van haar stories van Amerikaanse en Australiese 60Mtnutes-insetsels, en mense wat in komas was en na 'n paar kitaamote dat koerante seker die program prys omdat hulle 'n regop gesit en saam begin sing het, is waar? aandeel in M-Net het.

Miskien moet 'n mens Edwards die voordee1 van Na die eerste brief het die redakteur die skrywer die twyfel gee. In een geval het die kamera die reggehelp omtrent joernaliste se - hopelike reaksie van 'n jong man wat in 'n koma is op film objektiwiteit, maar lesers daarna genooi om te laat vasgele terwyl Edwards sy gunstellng-Iledjie, Danny weet wat hulle opinie omtrent CarteBlanche is.

Boy, sing.

VIr 'n oomblik was daar kontak.

Kort daarna is die Amps-gewildheidsyfers vir MIn diepte-ondersoek is dit nie. Daarvoor is die 'n Net-programme bekend gemaak, waarin Carle agtergrond-inligting te min en te dun. Maar oor die Blanche die onderskeiding behaal om van 29 Maart egtheid van die reaksies van die "pasiente" kan 'n tot 24 Mei nommer 1 of nommer 2 op die toptien-Iys mens nie twyfel nie. vir gekodeerde programme te wees. Dis'n besonderse prestasie vir 'n aktuele program wat moet meeding met rolprente (heelparty redelik onlangse uitreikings), spesiale musiekprogramme en die jongste Amerikaanse mini-reekse.

WIE'Tgese 'n mooi gesiggle bring 'n mens nerens in die ernstige kunste nie. Allen Auld, een van die twee Die briefskrywers stel dus 6f 'n hoer standaard aan die program as die deursnee- M-Net-kyker, 6f ultvoerende regisseurs van Kuns opEen, het met die was daardie besondere aande net nie Ius vir Watts beplanning van die nuwe formaat van die kunsteen Landman se gesigte nie, program besluit hy is nou moeg vir die serieuse Miskien is laasgenoemde nader aan die waarheid beeld wat die meeste mense met die ernstige kunste want die afgelope Carte Bla nche was werklik goed, vereenselwig. Van nou af wit hy die publiek 10kom na sy program te kyk met 'n paar vars, nuwe en het in sy geheel uit plaaslike insetsels bestaan en 'n boweal aantreklike gesigte (gekles met die Limelight "lekker balans gehandhaaftussen vermaak, sensasie, oop tussen hom en die agent Moonyeen Lee). inllgting en iets om die hartsnare te roer.

Woensdagaand is die nuwe stel ingewy enhet die Die twee hoogtepunte was MichelleAlexander se goed nagevorsde insetse1 oor wit alleenloper-vroue nuwellnge Chante Hinds en MarkMulder(die blonde wat nou vir die eerste keer toegelaat word om swart hunk van The Game 1) hulle debuut as aanbieders babas aan te neem; en die enigslns grim, maar gemaak. Die ander twee aanbieders, Kate Edwards fass inerende bydrae oor hermafrodiete of en Andre Lombaard, sal later te siene wees. Kuns op , eeslagtige mense.

Een bestaan nou uit twee dele, waarvan die eerste Hier het Ruda 'n operasie van meer as drie ure meer oor kuns in die algemeen sal gaan en Allen as meegemaak waarin 'n baba met 'n penis rnaar met die regisseur het, terwyl die tweede helfte, met die volledig ontwikkelde geslagsorgane van albei Raymond Sargentas die regisseur, op ernstige musiek en opera sal fokus. 'n Hoogtepunt in Allen se geslagte in sy Iiggaam na net een geslag verander word. Met behulp van vrae aan die snydokter en 'n program Woensdagaand is 'nproflel cor die skrywer diagram wat dofweg oor die beeld van die operasie en wenner van die M-Net-boekprys, John Miles. geplaas is, kon die kyker stap vir stap volg hoe die dokter die fallus sny sodat die kliere en senuwees \ aan die bokant en punt gebruik kan word om 'n erfek gevormde vagina te vorm. Die grootte van die ,enis bepaal glo of so 'n hermafrodiet in 'n seuntjie DIT is glo 'n uitgemaakte saakdat die ulters gewilde o 'n dogtertjie verander moet word. .

Konings'nopvolgreeks kry. Daar isnet een probleem: le die 500rt kykstofwanneer 'nmens jou aandete die regisseur David Lister is klaargekontrakteer om voor )QU het nie, maar beslls boeiend. 'n mini-reeks oor gesinsmoorde vir TVl se Enge1se Wat Michelle se program besonders gemaak het, dramadepartement te maak. Dit sal 'n ramp wees as is dat sy nie geskroom het om potensieel sensitiewe Lister nie ook die opvolg kanbehartig nie. Paul C vrae aan die "nuwe" rna's te stel nie - vanwie een die Venter, die draaiboekskrywer van Konings, het vermoorde dr David Webster se vriendin, Maggie, is. onlangs gese hy en Lister het die wonderllkste Een So 'n vraag was of die rna's, wat almal werk, nie verstandverhouding gehad. Omdat hulle albei in bang is hulle kinders gaan eerder met die swart dieselfde era grootgeword het, was 'n halwe woord kinder-oppasser identifiseer as met hulle nie. meestal alwat nodig was - dan het elkeen geweet Volgende week gaan Carle Blanche indringend vanpresies watrer deuntjie ofwatterpolitieke plakkaat kyk na die gevolge van die ANC se mass action en gepraat word.

DIS

.

John Miles op nuwe Kuns op Een

In Tweede Konings?

, VWB SE VERKOOPPRYS S G BINNEKORT SKERP. EN NOUDAT JY VWB IN JOU HANDE HETbWEET JY DIT IS 'N NUUSTY SKRIF WAT JY NIE DURF MISLOOP NIE. VIR 'N PAAR WEKE HET JY NOG 'N KANS OM VWS OP 'N VRYDAGOGGEND BY JOU HUIS AFGELEWER TE KRY •OF DEUR DIE POS AANGESTUUR TE KRY AS JY BUITE DIE PWV·GEBIED OF DIE KAAPSE SKIEREILAND SLY •TEEN DIE OU PRYS VAN R110 PER JAAR OF R60 VIR SES MAANDE (BTW EN AFLEWERING INGESLUIT).

VUL DIE VORM VANDAG NOG IN EN STUUR MET 'N TJEK OF POSWISSEL AAN: VWB VERSPREIDING~ POSBUS 177, NEWTuWN 2113

NAAM-------------

ADFfES

---,

- - - - - - - - POSKODE

_

_

luin en kombuis

l:~; :~ : ~ ~:.' ~.:,' I

E

~ ~ i! I..~.!:: .;!:~ .·:~; .

:..:.:..::..:: : ::,..:'·..;:i .;:::.::..::':.::'::..:::;:.:.::':.:..:.v' ; .::.;".. :.:.: '..::.;: .: :;...::" .:.::..; ... . \ :,

} <<. <';:

w~!U~l

:.::.;:r-=.:'

:: .. . ...... :..: .. .. ...

f- .

1

~.:;·I

I> 1111111.'1

\

;.:.:f:,: .. ..

:.t.

:.!:::.I .•.. :..:!:::::' . .:...·;::! .

:.:;: :.... ..

II111

DRUK BEESSTERT IN DIE POT VIR DIEP DONKER DAE

en skink nog rooiwyn vir Maandag sa sondraai JY sukkel om die tyd van die jaar jou bearings te kry. Vandag skyn die son helder, maar ons het al reen gehad wat Noag sou beindruk, Kapenaars skud hul koppe meewarig, tuur Oor die see, en [a-nee, die winter begin nou eers.

Maar eintlik is die winter amper verby. Dis Maandag sonstilstand, ons se die son draai, en die dae word weer langer. But boy, ons gaan nog suffer. Want tussen nou en September is opstaan uit 'n snoesige bed nie maklik nie. Byt dus vas, gaan kombuis toe en sit die pot op die stoof vir 'n lang outydse gereg met 'n geur wat die hele huis daglank deurtrek.

Dis hoe ons vandag by beesstert uitkom. Ek het nog nooit gebodder om vir iemand 'n resep vir beesstert-stew te gee nie. Almal kan dit mos ~aak? Maar toe ons nou die dag Ius het vir iets warms, rooiwynagtig en rys, daag vriend Lilla op met 'n groot pak beesstert.

Syse sy gee nie om wanneer ons Ius het om dit te maak nie, maar nommer een, sy wil genooi word, en nommer twee, sy wil nie kou tot haar kake lam word nie - dis hoe haar oorle rna dit altyd gemaak het (Ingels van inbors, sien, en dit was altyd so valerlg.) Ek maak plegtig albei beloftes.

se

'N MENS het geen verskoning om nie 'n notsung (Hal1erla lucida) te plant nie. Die struik of kleinerige boompie weer nie net bose geeste weg nie; sy/haar welrlekende en nektargevulde blomme 10k suikerbekkies en die vlesige vrugte wat op die blomme volg, word gretig deur verskeie voels opgesoek en verslind.

Die notsung (Eng: Tree-fuchsia) is 'n blaclwisselende boompie vantussen twee en vyfmeter hoog - hulle kan soms 12 meter bereik - wat in al die provinsies voorkom. Hoewel hulle heel gehard is en lang droogtes kan deurstaan, sal goeie grond, genoeg water en beskerming teen die eerste twee winters se ryp jou notsung help om mooi vorm aan te neem.

- Die roesrooi tot oranje blomme (lente en vroeg-somer) is buisvormig en herinner baie aan die van die fuchsia. Hulle word teenaan die stam en takke gedra en 'n mens kan maar 'n paar blare verwyder om <lieblomme meer sigbaar te maak. Die ronde, swart vruggles is gevul met 'n jellieagtige stof en het glo 'n goor-soet smaak wat 'n mens droebek laat. Hoewel mense nie gewoonlik die voels se geesdrif vir die vrugte deel nie, word die groen vruggies - in moeilike tye onder die grond begrawe om dit vinniger ryp te laat word, se Palgrave.

Die Zoeloes gebruik 'n sterk treksel van droe notsurigblare om oorpyn mee te behande1. , Die notsung word beskou as 'n talisman teen die boosheid en takkiesword gebrandwanneer daar offers aan die voorvadergeeste gebring word. Plante word elke jaar aan die brand gesteek, waarna die as met vet gemeng en blinkblaar-houtpenne gesmeer word. Die penne word dan rondom die dorpie in die grond gedryf . om die inwoners teen towenaars en slegte weer te beskerm.

(Terloops: die blinkblaar - Rhamnusprinotdes- word ook hoog aangeslaan as magiese plant. Dele van die plant word gebruik as beskerming teen die weerlig, en jagters wat op pad veld toe is, word met 'n treksel van die blare besprinkel om hulle met die jagtog .te help. As jy reeds 'n notsung in jou tuin het, kan jy gerus 'n blinkblaar plant. Die struike met hulglansryke blare enkenmerkende rooi bessies is besig om al hoe gewilder in ons tuine te word.)

Notsunghout is gelerig, hard en baie taai. Omdat die stukke selde groot genoeg is, kan 'n mens nie juis veel daarmee doen nie.

As jy rerig nie plek in jou tuin vir 'n notsung het nie, moet jy miskien plek maak. In die tye kan 'n mens nie genoeg voorsorg teen die boosheid tref nie. - RYK HAITINGH

am

\

Lees: Trees of Southern Africa deur Keith Coates Palgrave (Struik) 34

OUTYDSE BEESSTERTSOP HAAL [ou groot swart pot uit. Die pot moet bo-op die stoof kan diens doen, en dan oond toe gaan. En jy het tyd nodig, my dier, bale tyd. Moenie haastig met die ossie nie. Die beste is as jy in die oggend begin, of selfs die vorige dag, sodat die stew kan afkoel en jy elke skraapse! vet kan afskep voor jy hom weer verhit en opdien.

Vir 2 stewige beessterte, nie te vee! vet aan nle, benodig jy een bottel goeie rooiwyn, nie Tassies nie, maar darem ook nie die '68 cab nie. So tussenin. Dan 'n halfkoppie stock (hoender is piekfyn), 2 klein uie, 3groot aartappels, 4 wortels, meel, vars lourierblare as jy kan, 'n handvol vars kruie, en swartpeper. En 'n skeut brandewyn, of whisky of jenewer, wat ookal.

Verhit 'n halfkoppie olie in die pot. Rol jou beessterte in mee! met sout en peper en braai hulle alkant tot net bruin. Giet die spiritus oor en steek aan die brand. Gooi na 1 minuut dood met driekwart van die wyo, die stock, lourierblare en kruie en 10 heel peperkorrels. As jy het, maak 'n flenter droe nartjieskil die wereld se verskil.

Daar sal bale vloeistofwees, moenieworry nie. Sodra dit sterk borrel, maak toe die pot en druk hom in die oond teen 220 grade, wat jy afskaal tot 180 grade na 'n uur of wat. As die bees die hele dag gaan kook, begin jy by 160 grade en hou daar.

Kyk na 'n uur of twee. Die vleis moet behoorlik van die been afval en die sous behoort dik te wees. Moenie nou al proe vir sout nie, jy kan later regmaak. Laat die pot koel word en haal dan elke stukkie vet af wat jy kan sien - gebruik 'n gatjieslepel. Nou het jy 'n ryk jellieagtige stock saam met pragtige vleis, en jy kan jou gereg verder klaarmaak.

In 'n pan braai jy 'n handvol gekapte seldery, gekapte wortels, heel klein geskilde uitjies en dalk 'n raap of twee in 'n bietjie olie en llepel bruinsuiker. Dit maak 'n klein stropie. Gooi die groente by die pot. Nou gaan hy terug oond toe vir nog 1 uur teen 180 grade, of kan selfs op die stoof staan en prut. As jy meen die sous is te min, gooi die res van die rooiwyn oor, maar dan moet die gereg nog ten minste 45 minute kook.

INTUSSEN MAAK JY

cys, goeie basmati-rys, sommer baie, en kap 'n handvol pietersielie fyn.

Strooi dit oor die stew as dit uit die oond kom, skep alles oor rys en eet die klassieke gereg tot julie steun van lekkerkry. .

Daar is variasies op hierdie basiese tema. Oom Louis Leipoldt sou gese het 'n tamatie of drie maak 'n smaakverskil. Tamatiepasta uit 'n blikke (waar, of waar is tamatiepasta in 'n buisie met 'n doppie?) sal ook lekker wees, maar soos die Bybel se, moenie die lelie verguld nie. Oxtail stew se geheim is stadig kook, nie dosyne speserye nie, Natuurlik kan jy die bene uithaal, die vleis fynmaak en pastel kook, net so lekker, maar 'n beesstertpot bly maar troostend as die reen teen dievensters swiep.]y skink nog glase rooiwyn en suig die beentjies een vir een af, wagtend dat die son moet draal,

hi

:cnl

hishandsremain tied that he has yettoget hisbudgetfor culture for the. current financial year so much as approvedandallocat9d.

The real problem, though nobody Is saying this out loud,arises outoftwo grandiose andquestionably useful projects, eating up budgets as greedily as they are straining town councillors' notoriously short attention spans. The first, coming In at something under R25 million, IsthenewAfrlcanaMuseum, currently Inprogress nextto the Market Theatre. Thesecond - and thisone Is the realscandal and the real problem -Is the renovation to the Civic Centre, budgeted R25 million (even after originalestimates had been"ad,aptedj andduetosetthe taxpayer back an absurd R132 million (according to official estimates, that is to say even after the figures havebeenjuggled as closeto aCceptability as possible).

5t':!< · I ,. :::JCI

-::::;::= C)..-n

--IIVOR t :J ( -, POWEL~S :::JCI COLUMN· ...............

ONTHE ARTS

l....-

AS A RESULTthe smaller, moregroundlevel, lessshow-

· AND TAXING ART TO DEATH YOU can believe all the PR guff about Johannesburg

beingtheClty with ItsAct Together, aboutItsbecoming the Cultural Meccaof Africa, If you like.

As far as thiswriterIs concemed thecurrent PR drive Into the realms of culture Is about as convincing as attempts, notso long past as to be out of memory, to Incarnate It Inthe pUblic mind as the Citywltha Heart of Gold, or as a giant cake with a slice for every one.

That Is to say not veryconvincing atall-,Sure there Is some hope to be derived from the fact that former Johannesburg Art Gallery Director,Christopher Till, was appointed as "Director of Culture- In Julylast year. And the project, largely masterminded by TiD, to turn the Newtown areainto a kind of cultural hub, hasbegun to show signs of life with a call having been put out for applications on available facilitiesto besubmitted by the end of June. But VWB understands that no official approval hasevenbeen given to the project andthereIs stili a strongpossibility thatit couldbe stillbom, strangled onthe red tape of its umbilical cord.

Till, although he decilned to comment on the subject When appoached by VWB, Is believed to be deeply frustrated andstili struggling to make hisportfolio workable wlthln the bureaucratic monstrosity which Is the CiVic Centre.Itissomekindof measureofjusthowtightly

the timeInJuly 1991 that Summerfield wasapproaching the Johannesburg City Council anyway for a special reduction - given the nature of the business being conducted In the building· of the R848 rates and taxes levy then exacted on what.was zoned as an Industrial space,those rates skyrocketed.

TheFordsburg StudioProJectwas informed thathenceforth Itwould be chargedJust over R2000 per month In rates andtaxes.

I Nowthiswasentirelybeyond thebudget of the project, andtheoption of puttingrentals up to accommodate the spiralling of rates and taxes would have meant limiting the range of potential participation In ways entirely contrary to the spirit In which It was undertaken.' '.

So Summerfield (alreadypromised herearlierapplication would be favourably considered) redoubled her efforts with the City Council. But. on 6 August she received aletterfroman LJOpperman Informing herthat . her application for a reduction In rates could not be considered. No such'direct relief was available Interms of existing legislation, Opperman said, and advised Summerfield to try to take thematterupwith an officeof thecouncil whichdealt wlth "grants-In-ald-, specialfunds madeavailable to charitableorganisations for just such contingencies.

But this approach bore no more fruit than the earlier ones,andSummerfield was tersely Informed In November that herapplication had been unsuccessful.

Butthere was(as alwaysin such cases) hopejustover the horizon: the management committee of the City .

Council would be meeting some time In the future to discussand possiblyreassesspolicyonjust suchcases asthis one. Summerfield'sapplication wouldbe submlt- . ted for special consideration.

piece kind of projects for which the CityCouncil should In all reason be taking some kind of responsibility are receiving minimal assistance and evoking even more minimalInterest. .

For example, the newly founded Institute of Contemporary Art (in the creation of which Till was.Integrally Involved) may be forced to ciose even before It has properly opened. Of the institute's R70 000 annual running costs, Tillpromisedearlier thisyearto contribute R20 000, butas yet he has been unable to extractthis sum from thehot boxes of the City Treasury. And the Institute, which was opened on more optimism than financial bedrock, may well be unable to meet so much as Its rent Incoming months.

Andthenthere Isthe Fordsburg Artists StudiosProject - alreadyprivately fundedto thetune of R1 million-which · SO SHE WAITED and around the beginning of the year, Is busy collapsing under the weight of exorbitant rates havinglearned somethingfromthewhole debacleabout waiting, approached 1111, who expressed himself as and taxes. beingsympathetic, to lobby on her behalf.

However bizarre this mightsound, It Isnothingbutthe Itdidn'thelp. Some time around the end of last month, truth. a management Committee meeting was held - without thecommittee even ensuringthatTiIi(Who does sitonthe THE FORDSBURG ARTISTSSTUDIOS proJectwaslaunched committee) was present for the consideration of the In a onetime bag factory in April last year under the application -andItwasdulydecided thattheBag Factory management of Johannesburg artworker Sandy would not be eligible for any assistance.

Summerfield • who during the 1980s had succeeded No reasons were given. In fact not so much as almostsinglehandedly In getting offthegro,und thenow notification was vouchsafed. Summerfield found out flourishing African Institute of Art, now based at Funda · moreor lessby accident, phoning the CityTreasurerto .

CentreIn Soweto. see how thematter was progressing.

When the Bag Factory started It seemed a sweet Or not progressing. Meanwhile-the Bag Factory has' enoughdeal.AnanonymousBritish patron of the artsin · run out of funds. Summerfield has already paid out South Africa - his Interest stems from time spent here R25000Inrates and taxeson aproject she Iscaretaking during his working life - was buying a large Industrial andwhichshe set up for no otherreason than thepublic . spaceandmaking Itavailabletoart/sts. Laying outnearly · good.She received threatening lettersaboutoutstandRBOO 000 of his own money, providing a substantial Ingtaxes while awaiting a decision. Andnow she faces . bridging loan, the patron In question made the Bag legalsummOns over outstanding electricity accounts. :.

Factoryspaceavailable for six years rentfree.

"Tell her to try another grant-In-aid appllcatlon,~ Till On top of thisR76 000 was raised fromvarious hlghsaidweakly. "Something may happen thistime: Then again It may not. . . profileandeminently crediblepublic sector trusts(IncludIng theEmestOppenheimer Trust,theHaggle Trustand' . the WartenwelierTrust) to fundtheconversion of theone quarter of an acre under roof Into workable studio spaces.

WIth all this beneficence behind the project, it was possibleto charge nominalrentals (R150for each of 17 standard sized studios and R450 each for two much largerspaces, essentially enough tocover basicupkeep, water and electricity charges and- so It seemed thenrates and taxes). In this way, so the thinking went, It would be possible to keep costs down to a level where nobodywas exduded.

And as a result, apart from pulling Intothe projectas leasors of studios artists like Ezrom Legae, Durant Slhlale,PennySlopls and DavidKoloane, the Bag Factory wasalsoable to providea much needed workspace forthelargely b1ack-eommunlty-~ed Thupelo artproject.

THE CITYWITH A HEART OF GOLD GETTING ITSACT

TOGETHER

t BUT THESWEETDEAL quIcklyenough turn9d sour.About

35

r

t~---------~

-. -film; . !.~";;,r.-:,': :';:-~~' "./[k ,;~{:;itf·" :' ,::i!i~;0.,< i.~;'~.~~: s-: _ . ~~:' .It's Idnda fitting that the first·feature film to come out of the 'new South ~

,. .

"}J,'"'

-r>

J

. ,......

~:tJl

,.::';~'~.~...

~.~.~~t

".".:;~'.oJ..,.,-~.

':.l-;';.'·"

,

~.,

Africa'· Sarafina, the movie (based on Mbongeni Ngema's celebrated f: ~musical)· should have beenchosen to open the LosAngelesAmerican : Film Institute International Film Festival thisweek. Premiering as it did ·justtwodays afterthe annualJune16commemorationsinSouthAfrica, and justone month afterthe devastatinowaveofrace riolsthatsweptthe American subcontinent ~ the film, with its message of hope and conciliation inthe face oltheviolence, devastation, and painwroughtby decadesofapartheid, providesjusttherightlessonforthosewhochoose ;., to hear it. KATHY BERMAN commemorates the event

Adance sequence from Sarafina...Leleti Khumalo plays Nelson Mandela Inthe school play.

•

a Ime messa e

k The stars...Whoop! Goldberg and Leleti Khumalo.

TO borrow an expression from

an old VIrginia Slims ad, they've come a long way baby: Johannesburgbased director, Darrell James Roodt, and Durbanborn producer, Anant Singh, that is.

I remember the days in Drama and Film 1 when a clutch of keen young and highly media-illiterate first yearWits students were gathered in front of film guruJohn van Zyl trying to determine the difference between semiotics - the science of signs - and celluloid, the stuff that films are shot on.

Everybody knew about cellulose (plants/photosynthesis), and cellulite (plastic surgery and kugel hell), but as for the other stuff...

Everybody, that is, barring two obstreperous and self-important bright young things seated in the back of the class. The one was Andrew Worsdale

(who went on to direct cult-underground classic Shot Down), and the other was Darrell Roodt.

Andrew Worsdale stayed the distance and obtained a BADA from Wits. Darrell went off and made movies.

Well, if the truth be told, first Darrell argued with the Department Head; convinced himself that there wasn't much more he could gain at Wits anyway; and then the hyper-active young man headed out to Hollyveld - to pay his dues (Holly-speak for chomping the bit while the movie-shit piles up around you).

That was in 1980.

Fast forward seven movie plots - of varying quality - to : 1992, Cannes and Darryl James Roodt (as he is

now known). Cannes 1992 marked the public turning point for Darrell James Roodt and producer Anant Singh - from B-Grade stakes to international A-Grade acclaim and success.

Not that it was such instant success. Let's rewind a bit - to Cannes 1989: I remember visiting with Anant Singh in his booth in the foyer of the Cannes Carlton Hotel that year. A string of B-Grade nasties were on offer, interspersed with a couple of provocatively titled pieces from a young South African filmmaker: The Stick, Place of Weeping, City of Blood. Singh's company was already heading way up the entertainment ladder - and he was taking young Roodt with him. Back to 1992. Roodt, Singh and entourage were seen walking the Croisene, fending off potential hangers-on:

DARRELL JAMES ROODT

(Whitehead)? He so completely believable as the fascist. And Tertius (Meintjies) as well ... Any other director would have cast big dudes...

Saturate the market place? With South African product?The Aussies never did. Generic? The Stick wasn't about blacks, but the impression of blacks by whites.

And jobman, well that's...

I have three more very important films to do in South Africa, still. South Africa as a location is a great place - as good as any. And there is such a range of things to make. Just think: In the United States they could only make movies about Vietnam ten years later.

How did It all start - Saraflna, I mean?

1\ remember the day I went to Mbongeni to discuss doing Sarafina. It was nerve-wracking.

Anant had already tied up a deal with Mbongeni. I walked in with a copy ofjobman under my arm.

Not a bright move. Mbongeni's a very politicised man. But thank God he just responded to the emotion of it all.

But Darrell, bythen youwere alreadyayoung superstar director With local cult status...

I was hardly a superstar director then. And I'm hardly one now... Anyway .. (a leggy blonde passes by and Roodt is momentarily distracted)...The narrative was very thin. I had to bring the movie alive with camera and performance. It's a Rite of Passage - no plot, no car chases... But I was lucky.. I was able to tell the film with hindsight... Although, if an international director had been approached, they probably would have missed the subtleties. I mean how's Robert

36

Well you hada bigfish with Whoopl, whatwas she like?

Whoopi was fantastic. The flrst time I worked with her, she was just. .. Extraordinary. She knows when to play for the camera. (She knows a lotta tricks). But she's spontaneous. Every take was different. We did four takes on average. She got it generally on the first take... We were very lucky. There are two kinds of stars. Whoopi was into working and loved what she was doing. She responded to us.

The dialogue was muchmore pithy than themusical. ja, that's William Nicholson. He was commissioned by (British co-producers) the BBC. He's cocredited with the screenplay.

He wasn't even in South Africa. I've no idea how he captured the quality of the dialogue. But we worked on set, and ...

So Is thisthe ultimate South African genre-movie?

Havewe nowfinally saturated the market place?

And Cannes, now?

This is my first time here. And it's exciting to have a film in official selection here. It's a movie mecca.

And there's been a lotta interest; and you have to . play the game.

And you are.

Oh yes.Although the fiancing for the Lyall Watson movie Lightning Bird (with Darryl Hannah) finally fell through two weeks ago, but... well, I'm the ultimate opportunist, I suppose. At least that's what I think FAWO called me.

".'

'","

.

WHOOPI GOLDBERG Your Impressions ~f South Africa. Did you buyproperty there?

No, I didn't buy an estate in South Africa, but I did enjoy South Africa and was really surprised.

I expected all white people in South Africa to have fangs. I got to South Africa and there were great white people and horrific ones. Every time I stepped out of the hotel, I expected someone to call me some bad name.

So I realise that you can never figure out what a

place is like until you get there. Its a gorgeous country. Again, it's not gonna change overnight.

But everyone is very optimistic. They have to be because looking in the other direction... there's just nothing... desolation. I believe everyone has come to the understanding that it's gonna take a very long time and a lot of mistakes are going to get made...

What aboutthe movie? WhatwasDarrell like?How did you prepare for the role?

Darrell was wonderful- and as good as Spielberg. I didn't prepare for the role. I got on the airplane from one movie and got there two days later... the accent kinda goes in and out - from English to South African, maybe a little Brooklyn. We decided that she (the schoolteacher) had travelled - and come back with a bit of an accent. .

I playa womanwho believes that she can help the future ofSouth Africa by telling the truth to the kids.

I don't think that she considers herself oppressed at all. Living in a small tight space doesn't make you oppressed.

Apartheid of the soul and mind is what we are working on now. Because the shackles are gone; the visible traces of apartheid have disappeared. But the apartheid people are carrying on, both in the United States and in South Africa it's still in existence. It's going to be 15 years before there will be change.

Who are the role models? Certainly not the United States...

America Is going through a lot of upheavals right now.

We are living in a violent society. When you were a kid and you heard about somebody getting blown away on a street, it was somewhere else, and if you heard flre-crackers, it was fire-crackers. Now it is a gun-shot. I don't know ifwe can get back to the idea of being a 7-year-old and believe in the tooth-fairy is maybe being ridiculous... We live in society where guys who kill and eat people are the norm. But violence is just a symptom...

The parallels wIth South Africa and LA are quIte apparent rIght now. , Yeah. Finally we're coming up front with our bullshit.

In South Africa, you knew where you stood. In the United States it was more covert - not any more, though, it's pretty blatant now.Just take into account >-

MIRIAM MAKEBA

Leletf Khumalo as Sarafina, Whoopl Goldberg asteacher Mary Masombuka and the school pupils at Morris Isaacson High School Ina SOOIl9 from Sarafina.

How dId you get Involved with Saraflna?

When Saraflna the musical first went to New York I saw it there.

I flew from Europe to New York to see it because I had heard so much about it. I never cried so much. They made me laugh; they made me cry. I guess I was crying for many reasons: the fact that I couldn't go home. To see also, with all the oppression, such beautiful talent just blooming and coming out of South Africa and the fact that they were all so young.

And the subject of the play made me cry, because you see children who are not children any more because they have been forced to grow up before their time. They're not given a chance to be kids. I just cried.

Then we met backstage. They didn't know that I was in the show that night, but they told them to come backstage to see MiriamMakeba - and all these are children who were born long after I left home (I left in 1958), but each and every one of them knew of me and all wanted to meet me. So when I came out, they all jumped on me. I was almost knocked to the ground.

And then all of us just started crying... Then I talked to them, and told them that I was very proud of them, and that I was happy to see how talented they were. I was happy knowing that they will continue that which we started: to let the world. know we are people, we are talented, we are human, we have culture.

....

film;~, I,

\1 \

that what you saw on the screens was not a cross !, section of what happened in LA. Whites, blacks and.': Asians were going insane all over the country because specific valuess touted to be American have disappeared over the past 14 years from Reagan to Bush. And nobody knows where they stand..., The mIxof violenceand dance Inthe movie has been criticised by peopleIn Cannes.

I Strangely enough, that is what South Africa is all about. It Isllke New Orleans. Horrific shit happens in New Orleans, and then people start dancing in the streets. It's amazing, this is the expression. In the middle of getting ready to fight, somebody can start dancing. In reality I don't know - this is how these kids deal with it...

Also it's the tradition of communication. Singing is not just singing. It's a way of cummunicating with each other - like slaves did in the United States, because they couldn't talk to each other. It's a tradition that I believe has just been around a long . time..

I do think that you cannot have drama without

humour. That's how life is. You go to funerals and start laughing - that nervous kinda thing.

The school teacher in Sarafma is a funny woman.

She knows you can't pound students. You have to.~'.­ give them a reason to listen. She's entertaining. She's -, Sidney Potier -in To Sir with Love - when he figures . out what the key is to reach them.

I think that for me the mixture is always best. i " think I could make Medea funny... ' '.

I

'

And your role?

I am Saraflna's mother and I have to leave the family , and work for a white family for very little wages."

Saraflna gets very angry when she comes to visit me and sees her mother so docile and obedient and always running and it justgets to her. But this is what is keeping the children in school, clothing them and everything.

This is the new generation. They are facing the tanks and everything in the townships, in their r schools, everywhere, and she can't understand this in the beginning, but towards the end they come around and they know tIUtt without the mothers working they wouldn't be in the schools.

There is some kind of reconciliation and Sarafina says: "Mamma you are a hero!" and yet in the beginning she was really rough with mamma.

Do you agreewiththe position ofSaraflna's mother?

I don't agree with it but it is a fact. You know, people say that Sarafina is a political film, I believe it's a true fllm. It's a film that tells you the way things are without exaggerating one way or the other. I didn't like the part, because I'm known to be the rebel- in every way. But when they gave me the part, I said: "No Makeba, you have to play this, because it is true there is such a thing. If you want to be honest, you have to choose."

And of course I was scared to death, because I'm not an actress. I'm a singer. (This is my second ever fllm role.) So I was so scared. But Darrell, the director, was so nice and Mbongeni said: "You're used to it: You learn your song and feel it. Here, you learn you lines and just be yourself. Don't try to be what you don't feel." But I was so happy that they put a song in there for me...

37

NU METRO •JHB JOHANNESBURG MiniCine- Pretorlastraat 49, Hllibrow. (011)642-8915 19- 20 Junle: Withnall & I, 'n hoogsvennaakllke film met RichardE. Grant 21 Junle:Jean de Florette en die opvolgfilm Manon of the Spring 23 - 25 Junle: MoscowDoes Not Selleveln Tears, 'n wenner van dieOscarvir die Beste Bultelandse Film

Tye: vr-se 3, 6, 9 01-006,9

THE LAST BOY SCOUT ONCE UPON A CRIME

Bruce Willis, Damon Wayans 12-19) MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15,7.45,10.

, JohnCandy, JamesBelushi IA) MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.

STONE COLD

MOBSTERS

NAKED TANGO

STONE COLD

Seven Arts- Grantlaan, Norwood. (011) 483-1680 Madame Sovary Tye: 12, 2, 6, 8

Brian Boswnrth, Lance Henriksen 12-1S) Christian Slater, Richard Grieco (2-18) MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00 MON-SAT: 9.30, 12.00, 2.30, 5.15, 7.45,10.15

V~Sa:12,2,6,8r10

Vincent D'Dnofrio, EsaiMoralesI2-19) Brian Bosworth, lance Henriksen (2-1S) MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00 MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15,7.45,10.

KAAPSTAD labia - Oranjestraat 68. (021) 24-5927 'n Keurvan rolprente - bel gerus.

ONCE UPON A CRIME NECESSARY ROUGHNESS

I

JohnCandy, James Belushi (A) ScollBakula, Harley JaneKozak IA) MON·SAT:9.45, 12.15,2.30,5.15,7.45,10.00 ON-SAT: 9.45, 12.15. 2.30. 5.15, 7.45.10.00

.i

MOBSTERS Christian Slater, Richard Grieco {2-1SI Ross Kettle, David Webb {AI MON·SAt:9.3O. 12.00. 2.30. 5.15, 7.45,1 0.15 MON-SAT: 9.45, 12.15. 2.30, 5.15, 7.45.10.

PARADISE

THE HAND THAT ROCKSTHE CRADLE

Don Johnson, Melanie Griffith (2-131 RebeccaDe Momay, MallMc Coy (2·13) MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00 MON·SAT: 9.45. 12.15. 2.30. 5.15, 7.45,10.00

Wlthnall & I

STER •KINEKOR I KAAPSTAD

THE HAND THAT ROCKS THE CRADLE COMMENCING

FATHER OF THE BRIDE FINAL ANALYSIS

Steve Martin, Diene Keaton IAI Richard Gere, Kim Basinger (2·1SI MON-SAT: 9.45,12.15,2.30,5.15,7.45,10.00 MON·SAT: 9.30, 12.00, 2.30, 5.15, 7.45,10.15

NECESSARY ROUGHNESS MY COUSIN VINNY

Scott Bakula, Harley Jane Kozak (A) Joe Pesei, ~alph Macchio (2-16) MON-SAT: 9.45, 12.I5,2.30, 5.15, 7.45,10.00 MON·SAT:9.30, 12.00. 2.30, 5.15,7.45,10.15 '1

'I

MICHAEL DOUGLAS • SHARON STONE

~~l~A,vOth

DROP DEAD FRED DROP DEAD FRED

Carrie Fisher, Phoebe Cates IPG 2-10) Carrie Fisher. Phoebe Cates (PG 2-10) MON-SAT: 9.45. 12.15, 2.30, 5.15. 7.45,1 O. MON·SAT:9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

MOBSTERS

Richerd Gere, Kim Basinger 12-181 Christian Slater, Richard Grieco (2-181 MON-SAT: 9.30,12.00,2.30,5.15,7.45,10.15 MON-SAT: 9.30, 12.00, 2.30, 5.15, 7.45,10.15

BASIC INSTINCT opensFr~~~:~::~':;,~

MY COUSIN VINNY ONCE UPON A CRIME

JoePesci, Ralph Macchio 12-16 JohnCandy, JamesBelushi (A) MON-SAT: 9.30. 12.00, 2.30. 5.15, 7.45,10.1 MON-SAT: 9.45, 12.15. 2.30, 5.15, 7.45,10.

NECESSARY ROUGHNESS

Christian Slater, Richard Grieco 12-18) ScollBakula, Harley JaneKozak IA MON·SAT:9.30, 12.00,2.30,5.15,7.45,10.15 MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30,5.15,7.45,10.

'00,.

-~-

GLADIATOR "'51 TEXASVILLE""I OG"GORYHINESo YOUVECOlTOFICHTfORWHATSAIGHT .ON""".. '100130 ' " ' " "".. EVE OF DESTRUCTION Malt SAl9 '5'~ 12ISla 5 15 7'5 1015pili SAT 5 15 7 45 10 00 Pin "clion oacktd HI h Itch th,.lI~r 2 16 JAMESMARSHAlle CUBAGOODINCJNA fRt/SAl, (5," Il DO 130 5 15 1 (5 1000,..

GLADIATOR ill51 ~:i;~~R::i:7;zc~auaO~~I~G~~: ~~~V:,~~I;~:~G~~:O,R~::rsRtGHTGLADIATOR "161

MY COUSIN VINNY

THEYEAR S fUNNIEST MOVIE1216} F MURRAY ABRAHAM • ERICROIIERTS YOu VEGOITOrlGHT rOR WHITS RIGHT MONSA1,.a5M1121S2h~t51~SIOISp" ~ RICHARO GERE • KIMBASINGER '• ~. I

B" THE SWORD

FINAL ANALYSIS

•

HOTlIlOOOEUPIIssmN MURDER'

MI~:~~~AS. OPENSJULV 10lh

~ MOM S"I,~S .... 1215 2 ~S 515 1.1S1CI1Sp", YOUVEGOTTOFIGHTFORWHATSRlGHT _

JOEPESCI. RALPH MACCHIO

MOIORI I.S 41S 6JO B .5pm

MY COUSIN SAT 1030JIII' .... 41'> Ii 30 R.~,,,, VINNY JANAClllIERS • GRETHE FOX TEXASVILLE (2"1 THE YEAR SFUNNIEST MOVIEIZ 15, 'N POT VOL WINTER "'DIISAlql~J"'I?l~l~"'I,~AlIOIOlUp",

JEFF BRIDGES.

cvsru SHEPHERD

"'Oil SAT 1000JII IllS 23D S IS 14S 10IS,,. MOII·SAI, .\~Im 12IS 2 .~ ~ 1~ 1(S 1015'111 DRAMA LAURA DEli" AOBER! DUYAlL OIAH[lAOD RICHARDCERE. KIM BASINGER MON·SAI. I~ , 15j)m

RAMBLING ROSE

FINAL ANALYSIS

OSCAR NOMINATEDDRAMA (218) HOT BLOODED PASSION - COLO 8LOODED MURDER 2-18

~

MON~S~E~EO~C~AI~~~OJ:~AYe

, 'I'

.

GRAND CANYON

.

'''>A1,,,,0 111'"",,,,,, ""'. THAT ROCKS JEFF BRI~G';~. CVBlll SHEPHERD

TEXASVILLE

214

THE CRADLE

CHllU"'GSUSPENSETHRllLEII

HOOK.

AWARDWINNINGDRAMA 2.13151111031),,,, I.Spm

145pm

SEASON

All

BA~~CR~~~~~~CT

OPENS JULY 101" .

STONE COLD

216~ •

WHITE FANG

H,Ot, Il!Ch Ihllller

• 'I

~..r ~ol ~E~E"~C~'~E6~~~~~Y _

FINAL ANALYSIS

THE HAND THAT ROCKS THE CRADLE CHillINGS'S".S".RI"" lIJ

Richard Gere, Kim Basinger (2-18) MON-SAT: 9.30, 12.00, 2.30, 5.15. 7.45,10.15

MON SAl 1.5 • JO 645 915'111 RICHARDGERE. KIM BASINGER

DROP DEAD FRED

FINAL

• GREGORY HINES 0 ANALYSIS EVE OF "oroLOOO£"'5Sl0H - COlDBLOOO£O DESTRUCTION .URO" III

ACllon O-;Ckl!d

DROP DEAD FRED

Carrie Fisher, PhoebeCates IPG 2-10)1__ MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00 NECESSARY ROUGHNESS ScollBakula, Harley Jane K02ak {AI MON·SAT: 12.00,2.30, 5.15. 7.45 Brian Bosworth, lance Hennksen (2-18)1__ MON·SAT: 9.45. 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.

~;I~;~

OSCAR NOMINATEDDRAMA (21B) ,.

I" SATURDAY 9.5,m 12DOfl!)o" lJOpm MONSAIHSlm12IS2J05IS '.510110'111

PROBLEM CHILD II , . I, _~

Christian Slater, Richard Grieco (2-181 MON·SAT: 9.30, 12.00. 2.30, 5.15, 7.45,10.15

All ~I~

O"" DO _ I .

2 21

MOBSTERS

(213)

JOEPESCI. RALPH MACCHIO MY COUSIN VINNY THE YEARSfUNNIEST MOVIE (216)

~~~N/:~p~3D 7 DOp", KfYllUllN[ e D&IINl' GUIYfII e $TlYf,"lUllll

THE HAND

• 'I

'ON SA" II,. "00 130'" '" ""'.

RAM''''DUYALL B L IN G ROSE

p~~m J!r!&~~~ ~ilWiIlilliilli

Richard Gere, KIm Basinger (2·1S) Carrie Fisher, Phoebe Cates IPG 2-101 MON-SAT: 9.30, 12.00, 2.30, 5.15, 7.45,10.15 MON-SAT: 9.45, 12.15,2.30, 5.15. 7.45,10.00

TEXASVILLE 214 THE BLACK ~A~N;~K;O~~\44~:'4.I~o6I1J;!t:~5'1R ROBE JAMESMUISHAueCUBACOODINGJNR WINNEROfHANADIANOSCARS 12·111 GLADIATOR (216)

A DRY·wHiTE BINGO COMEOY

MON·SAT: 10.00, 2.00, 7.00

FINAL ANALYSIS DROP DEAD FRED

.

~~~F~p~~~I~I1~?I~I:;'~C:IlI:alldSp"II

,I-III

OONAlOSUTHEFllANOeJANET5UZMAN SIIT9.SI111 1100 130pm

KILLERS MUST DIE

'

LIVE BYIT OIEBYIT (213) S~NI~"~D~~5144~5561~569"~~;~5Cllll tOLOulOnOfD MOM HI '~~lIII 1115 1~,> '>'5 liS 100hfll JEFF BRIDGES e CVBtll SHEPHERD

~~:~R:5';S:;:~~02p~SIS1.S'Ollll,m

f1llS

L,.:.J. ~ ."':.. ',':"

MONSAI'.~.III 1215 215 SIS 1'5 1015p,1II MONs...r'I~4111 1215 lJS SIS 115 10159111 FRIIS" '~S .....1200lJO SIS "5 10011'111 JAMES MARSHALL • CUBAGOOOINGJNR JEFF BRIDGES. CYBILl SHEPHERD MON·THUIIS, 45'111 12DO 2 30 515

INSTINCT

ONCE UPON A CRIME THE HAND THAT ROCKS THE CRADLE

">"'.~~!

~~~

STONE COLD

JohnCandy, JamesBelushi IA) RebeccaDe Momay, MattMc Coy (2-13) MON·SAT: 9.45. 12.15, 2.30, 5.15,7.45,10.00 MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

NUMETRO

. ... THEATRES . ,'.

ADVANCE BOOKING AT COMPUTICKET - ENO: (021) 21.4715

•

Brian Bosworth, lance Henriksen (2-18) MON-SAT: 9.45, 12.15. 2.30, 5.15, 7.45,10.00

AdvanceSooklOg

FOR FUATHERSTER KINEKORSCREENINGOETAILS PHONE INFOllNF.10118 NORMAL TELEPHONE RATE

JOE PESCI • RALPH MACCHIO

MOBSTERS

NU METRO •KAAPSTAD

MASTER VISA CARDS WELCOME

Rebecca lieMomay, MallMeCoy 12-131 MON-SAT: 9.45,12.15,2.30,5.15,7.45,10.00

216 SAlUHOAY 10 I', /1m

Carrie Fisher, PhoebeCates IPG 2.10) MON-SAT: 9.45,12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10. i.

i

OUT FOR JUSTICE

" :' .""""... """OS" "''''''0 ROCKATEER JAMESMARSHAlleCUBAGOOOlNGJNR ~ ""''''''0''15''55''''''015'.

GLADIATOR ,2151 ~"1:1.",,,1, , I-I JHFBRlDGES e CYBlllSHEPHERO YOUVEGOHOflGHfFORWHATSRtGHT I r-P:l;'1 :H~;il' 1.'1

STRIKE COMMANDO

MY COUSIN I.lD~SAI'(SI~11OOIJOS1SJ.SIl11S,..

JAMESMARSHALLe CUBAGOODtNGJNR VINNY SUN 3 DO 5 IS 745 pm GLADIATOR (2161.

0 GREGORY HINES 0 !OUVEGOTTOFICHTFORWHATSRIGHT THE YEAR SFUNNIEST MOVIE ,,·151 EVE OF OESTRUCTION i

;

f1llS

TEXASVILLE

Steven Seagal, JerryOrbach 12-191 MON·SAT: 10.00, 2.00, 7.00

MON.SM 12 15 !i I~, pm e CHRISTOPHER WAlKEN •

12-16)

M

BAIN

ACTlg DRAMA

FOUR ASSASINS

214

I

MDjO~I:~~~~ ~ I~~~~~ 1~~~Cl~~~r

MON fRI 9 'Slm 12IS 2.15 S 15 '4S IeIS,*" Achon ac~ed HIQh lech Ihnlle;(2 16 SAT 5 15 1.5 10 15 pm I.lOII SAl' 'S"" 11DO 1 lD 5 IS 1 .S 10IS,.

RICHAROGERE. KIM BASINGER SUNDAY JOO SIS 745pm JAMESMARSHALL e CUBAGOOOIHGJNR

12-1811-----....;..---....;..-..

MON-SAT: 9.30,12.00, 2.30, 5.15, 7.45.10.15

Jana Cilliers, Grethe Fox (2-131 JohnCandy, James Belushi IA)I- MON-SAT: 12.00,2.30,5.15,7.45 ....;.....:...._...:...._ _-I MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15,7.45,10.00 , 1 1 Ross Kettle,DavidWebb (A) MON·SAT: 12.00,2.30,5,15,7.45

AMERICAN NINJA 5

7

MY COUSIN

MURDER

aiN"GOJo,m!A" HOUSE PARTY"",

~~ ~R:5' ;5:~:~ ~S5~~ 515 14S 10IS,m

12·1BI ~~:'~~Ol~~~:: 100

BA';CICEI~~~~~CT

JO,,,,

RJp'sillf M'lIlf & lee~~ i1eublt t5lheGJ .. e JOE

PESCI.

RALPH MACCHIO

EHAND THAT ROCKS THE CRADLE Rebecca DeMomay, MallMcCoy12-131 ON-SAT:9.45,l2.15,2.30, 5.15, 7.45,10.00

HOT BLOODEO PASSION _ COLO BLOODED ~,!tli:''''' THE YEARS FUNNIEST MOVIF I' 1';, MURDER 12.1BI MON SAl 9651'" 1115 , 15 515 1 A51015'111 MON-SAT 10DO Jm. 2 00. 7 30 pm SAT 9 4r• .lm 17 I~ 1.101/111 Jeff BRIDGES. CfBlll SHEPHERD SUN J 00 130pm JAMrSBFlusnleXfltHYNClleAllSAMPlIllF1l (2141 GIANTACTION DOUBLE

Timothy Dalton MON-SAT: 10.00, 2.00, 7.0012-10PGI ,'Imil~

FINAL ANALYSIS

TEXASVILLE

CURLY SUE

'1

Richard Gere, Kim Basinger(2-181 ON·SAT: 9.30,12.00,2.30.5.15,7.45,10.15

IA'" .,,''''''....,00,'''''1''.'''. NEW JACK CITY12·161 ..

fu~-I~ldcellled -llItIIlll,hcr~rltlfll/llll"'fnl SAT 5 IS J 4S 10 15 pm

.. MICHAEl DOUGlAS..

JAMESMARSHAll• CUBAGOODIHCJHR

_ REBECCA DE MORNAY •

GLADIATOR "'''1 THE HAND YOUYEGOTTOFIGHTFORWHATSRIGHT THAT ROCKS ~ .DJ'd~'~~~C: ~'~~~~~I~l~c~~b'· THE CRADLE "''''''''.'''''30'''''''000," MY COUSIN CH!lllNGSUSPEHSETHRlllE" 11·131 'EFFGOLOaLUMoeoeHOSKINS VINNY _ ~ ~• • • THE FAVOUR THE YEAR'S FUNNIEST MO.IE O ·I5 ' - rl THEWATCH & THE .DH"""," "" '" 51' 11,,015..'

1·'.:11' 'I' VERY BIGFISH 1'.181 RICHAROGERE KIMBAS'NGER ~ ASURREAL ROMANTIC COMEDY FINAL ~ MDM.S"T'.SJ"J.200J311S1SJ.~IOIIII'1II ANALYSIS 12.111 .. BRUCEWllllS_DAMONWAl'ANS ..

LE CHATEAU ~~:,;o:~,~'::'~:,~DDl:mlOOD",""": THE LAST : DE MA MERE OUSTlN'OFFMAN. JULIA ROBERTS • BOY SCOUT • BASIC INSTINCT ~

'

THE LAST BOY SCOUT

WHITE SEASON Marlon Brande, Oonald Sutherland (2-21) MON-FIlI: 7.00, 9.00 SAT: 5.00, 7.00,9.00 I

12-16)

..

A DRY

Bruce Willis, Damon Wayans 12·19)

MISSION KILL

'n POT VOL WINTER

ONCE UPON A CRIME

RICHAROGERE OK'MaASINGER OPENS JULY '01" MY COUSIN FINAL ANALYSIS ~iTthi,i/'ll'Tl'a VINNY

LICENSE TO KILL

PARADISE

Don Johnson, MelanieGriffrth (2-13) MON-FIlI: 7.00, 9.00 SAT: 5.00,7.00,9.00

0

"'~:~i~T4~~R~~A~~QL~I~ 1.5 1O::~

LA GLOIRE DE ~ON PERE 1:'11".1

38

STONE COLD Brian Bosworth, lancaHenriksen (2-18) MYJoeCOUSIN VINNY Pesei, Ralph Macchio 12-16)1- MON·SAT: 12.00,2.30.5.15,7.45 ...:...._ _..

FINAL

VINNY

THEYEAR S FUNNIESTMOVIE(2·161

f1llS

CYPRUS TIGERS

JohnC~ndy, JamesBelushi IA) MON·SAT. 12.00,2.30,5.15,7.45

OOHSAf''',o''''''''15'''I''',.

ANALYSIS GLADIATOR (2'5' JOEPESCI. RALPH MACCHIO HOT BLOODED PASSION _ COLO ILOODED YOUVEGOTTOFIGHTFORWHATSRIGHT

IA)

ANOTHER 48 HOURS Nick Noke

114

"'ONSAIg(SII'Il12002lB~IS'4SlIlOOpm

f1llS MON-SAT: 10.00. 2.00. 7.00

1

ONCE UPON A CRIME

(Alii

HooRWILLIAMS.

(AliI :

1S:lltCI,c"lir~nlrlli!ftmtnllf'II\SIMIIS Iftbtr:

AC~~$O~.19': • GOLDIE HAWN •

..

B:~~~EIi!i~'!iIL:'SCT: SUP.E~~~~YL~~ 141 :.

OPENS JULY 10lh

J!IJni

FIRST POWER MON.fRt9.30,2.OO,7.30SAT:l1.00,3.30,8.00 SUN: 2.00, 6.00

STONE COLD

Brian Boswnrth, Lance Henriksen (2-18) MON-SAT: 9.45. 12.15, 2.30. 5.15. 7.45,10.00

ONCE UPON A CRIME JohnCandy, JamesBelushi

(AI

ANGEL ENFORCERS MON·SAT:9.45, 12.15,2.30. 5.15, 7.45,10.00 J!IJni

NECESSARY ROUGHNESS ScottBakula, Harley Jane Kozak (AI ON·SAT: 9.45,12.15,2.30.5.15.7.45,10.00

UNDECLARED WAR ~--=-=-==-=----1 MOBSTERS Christian Slater, Richard Grieco12-181 MON-fRI: 9.30, 2.00, 7.30 SAT: 11.00, 3.30, 8.00 SUN: 2.00, 6.00 MON·SAT: 9.30,12.00,2.30,5.15,7.45,10.15

~

STER •KINEKOR I JOHANNESBURG EN PRETORIA

NU METRO· PRETORIA

'\\

\

\

.'

....s.t !.C5,12.15,2.30, 5.15, 7.45,11.15", 12·14) ATOUCHING COMEDY DRAMA SlARRING JEFF BRIDGES &CYBILL SHEPHERD' ....s.t18.1lI, 12.IU30, 5.311, 7.45, 18.• ",

TEXASVlLLE

I .Ig!~~~~~~:..nliEiwIif11iE1~f7.~~~M-t;~=,.,.....!~ ATHRILLING EVE OF DESTRUCTION (2·16) r.

ACTION DRAMA STARRING GREGORY HINES'

GLADIATOR

BY THE SWORD SII 20 .... -11.•. 2.31

HOOK

MY COUSIN VINNY (2-14) (ALl)

Once Upon ACrime Crime Comedy

(A)

JohnCandy, James Belushi MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15,7.45,10.00

In Pot Vol Winter A Romantic Drama (2·13)

JanaCilliers, Grethe Fox MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

Mon-lJln: I JII. 12.15,2.JII. 530. 1.1lI, 10.30pm Fri: 1.30. 1215, 2.30. 5.30.1.1lI. 10.30. 12.30 pm Sat 1.38. 12.15.2.30. 5.38, a.llI, 10.30 pm FINAL ANALYSIS 2·1B

FINAL ANALYSIS (2181 ATENSE THRILLER WITH RICHARD .

GERE & KIM BASINGER' M.,.Satl0.1lI12.15 2.38 538100 lOIS

COMING ATTRACTION

26 June - NOHERO (All)

COMINO ATTRACnON 26 June - BATMAN RETURNS 26 Jun8 - NO HERD (All)

'I

~~6~ bl,4~ 1~l~ A Bittenweet Comedv IPG 2-101

COMING ATTRACTIONS

26 Jun. - BATMAN RETURNS 26 Jun.- NOHERO CAlli

Carrie Fisher, Phoebe ~ates MON-SAT: 9.45, 12.15,2.30,5.15,7.45, 10.00

Once Upon ACrime Crima Comedy

(A)

John Candy, James Belushi MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

FATHER OF THE BRIDE Comedy (A) Steve Martin, Diane Keaton MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45, 10.00

NECESSARY ROUGHNESS Scott Bakula, Harley Jane Kozak IN MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

McBAIN COMING ATTRACnONS

McBAIN MOBSTERS

MY COUSIN VINNY S112U"'-II.II,12.15.2.31

26 Jun. - NOHERO (All) 26 June - BATMAN RETURNS

2·18

MY GIRL

CONING ATTRACTIONS

HOUSE PARTY

26Jun. - MISSISSIPPI MASALA (2'''1 3 July - BEETHOVEN (Alli SECURED PARKING AVAILABLE INTHE

CARLTON PARKING ARCADE

In Pot Vol Winter

VAAL6

A Romantic Drama (2·13)

~

JanaCiHlers, Grethe Fox MON-SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

...1Ion: 2.30. 538. I III pnI Fn:2.3I. 5.31, 1.• ,10 IpnI

Ill: 115, 12.15.2.1.5.38.1.•. 18.31",

The Hand That Roclls The Cradle Thrillar

FINAL ANALYSIS

~R'~Gl~Elt~k~

/2·131

Rebecca De Momay, MattMe Coy MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15,7.45,10.00

AMERICAN NINJA 5 ActionAdventure (A) Ross Kettle, David Webb MON-fl1: 7.00,9.00 SAT: 5.00, 7.00, 9.00

NECESSARY ROUGHNESS

COMING ATTRACnONS

26 June - NOHERO fAll) 26 June - BATMAN RETURNS

SexThriller /2·1BI .

Richard Gere, Kim Basinger MON-SAT: 9..30,12.00, 2.30, 5.15,7.45, 1.0.15

26Jun.- NO HERO (AU)

....llI:ll.lII, 12.15.2.31.5.31, 7.45, 11.111,..

GLADIATOR COMING ATTRACTION

Sol 20 June-ll Ill.12.15. 2.38

MY GIRL

DEADAGAIN Thriller (2·161

Kenneth Branagh, Emma Thompson MON·SAT: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45, 10.00

MY COUSIN VINNY Comedv (2·16) Joe Pesci, Ralph Macchi<l ON-SAT: 9.30, 12.00, 2.30, 5,15, 7.45, 10,15

HARLEY DAVIDSON & THE MARLBORO MAN Action

(2·16)

MickeyRour1<e, Don Johnson MON·SAT: 9.45,12.15,2.30,5.15,7.45,10,00

THE HAND THAT ROCKS THE CRADLE (2·13) SoI20June-1D.1lI,12.15.2.31 ANAMERICAN TAil 2mVEl GOES WEST (All) ....Sat1.45. 12.15.2.30, 5.38.1.111.11.38 pm FINAL ANALYSIS (2'11) Sol 28 June-l0.1lI, 12.15.2.31 CURLY SUE (AlL) COMING ATTRACnONS

26June - BATMAII RETURNS ~ - NO HERllLAlIl. ,I'

: II

_1l_,

RAMBLING ROSE (2·11) COMINGATTRACTION IWICfS WIllfWOlVfS (1lf EXlBIIlBIYBISllII) 12,12)

,

(2-1')

HOUSE PARTY

(2-11)

(2'10)

COMING ATTRACnON

26 Jun. - BATMAN RETURNS 3 July- DDN'T ffiL MOM THE BABYSITTIR'S DEAD IAllI _l45, 12.15,%.31,5.15, 7.45,11.15", TEXASYlLLE (2·14) ATOUCHING COMEDY DRAMA STAARING JeFF BRIDGES & CYBIU SHEPHERD! 12.15,ZJI,5.3I,U1, 11.15",

(2.16)

THE HITMAN

MEDICINE MAN

COMING ATTRACTIONS

ALL

GLADIATOR

FATHER OFTHE BRIDE (AU)

MISSISSIPPI MASALA (2·141

BYTHE SWORD

(A)

COMING ATTRACTION

....Sat1.45. 12.15,2.311. 5.15. 1.45, 10.15 pm TEXASYILLE (2'14) ATOUCHING COMEDY DRAMA STARRING JEFF BRIDGES &CYBILL SHEPHERD' Moo-S", 10.l1li. 12.15. 2.30. 5.30.7.45. 10 l1li pm EVE OF DESTRUCTION (2'16) ATHRILLING ACTiON DRAMA STARRING GREGORY HINES'

MY COUSIN VINNY

(AU)

....1Ion: 2.30.5.31, 7.45 pnI Fri:2.31. 5.31.7.45. 10.1IIpn1 Ill: lU8.12.15,2.31.5.1,1.45.11.111 PlII

(AlL)

fINAL ANALY&I~

(2·11)

26Jun.- BATMAN RETURNS

RAMBLING ROSE BLACK ROSE MY FATHER'S GLORY

(2-11)

MY MOTHER'S CASTLE

(AU)

(2'11)

(ffIENCH DIAlOOUE mJSHSUBTtn.ES) MY COUSIN VINNY(2.16) THE HAND THAT ROCKS THE CRADLE (2·13)

(AUI

{fml DIN.DGUE mJSHSUS1TIlES} . . .,...12.15, tlt, 5,15, 7.58,11.31111 (2-12)

ZANDALEE (2·1') 'i~imi~~~~~~~~~H~~~~~~~!B~~~~~~~1I COMING ATTRAcnoN H COMING ATTRACTIONS MISSISSIPPI MASALLA

THE WHITE QUEEN DIAlOGUE mJSHSUSnnE

26Jun.- BATMAN RETURNS 26June - NO HERO (AlL)

(%-14)

TCHIN TCHIN (l'IlZ-ll)

, .1

89

ROLPRENTE SONDER STERRE IS NOG NIE BEOORDEEL NIE HIERDIE IS NIE'N VERGELYKENDE SKAAL NIE; DIT IS ONMOONTLIK OM ROLPRENTE IN VERSKILLENDE GENRES MET MEKAARTE VERGELYK

TEXASVILLE .

The sequel tothe Academy Award-winning The Last Picture Show, adapted from Larry McMurtry's bestseller, reunites many ofthe 0riginalcast members. InTexasvllle, 30yearshavepassed since the teenagers ofThe Last Picture Shwo struggled tocome ofage in the small, windswept town of Anarene, Texas. Now, against a backdrop of the town's Gentemial celebration, this humorous film picks up the lives of those characters - many of whomhaveteenagersofthelrown-astheyfacethelllCertainties ofthe future. With Jeff Bridges and Sybill Shepherd. Directed by Peter Bogdanovlch. .

EVE OF DESTRUCTION Aresearch sdentist must find and destroy the rampaging robot she created inher own Image. ThIs Isahigh-tech psychological Ihriller starring Gergory Hines and Renee Soutendijk. The dlr~ . tor, Dlncan Gibbins, has made nolhlng significant.

• ONCE UPON ACRIME Snert. AV • DROP DEAD FRED Moenle lou geld mors ole. AV • MADAME BOVARY C1audeChabrol seweergawevan Gustave Aaubertsek1assieke roman met Isabelle Huppelt Indienaarrirol,ls Indie Seven Arts InNorwood, Johannesburgte slen. Chabrol s6hyhet besluit om heeRemal getrou teb1y aan die IIter6re teks - aI die dlaloog, elke komma, isnet so lit die boe!< oorgeplant want, s6die reglsseur, Aaubelt se werk Ismeer v1sueel aswat dltllter6r Is. Die vernaal isdevandlegefrustreerdevrouvan'ndokterwathaarverveek:lheld en enrol probeer opIos deur affairs te M. Die karakter wat Aaubert geskep het Is verknog aan geld, avontuur en haar drange IsonversadigbaarM' nou ja, die skrywer hetduldelik 'n probleemmetvroueendltsalinteressantweesomsysleningvan "die skone geslag" vanLit 'n eietydse femfnistiese oogpunt te ontleed.

- A DRY WHITE SEASON Toeekdleprentsoctlejaargeledegeslen he!, he!clegewekltonele my bt In my slel geruk. Vandag sal dlt seker bale mak en simp/sties voorkom, en die tema - die poIltieke bewusV«mling van 'nwit Afrikaner -ls effens verouderd. Ek het destyds beslLit Euzhan Paley se verwerl<lng van Andre Brink seroman he! die "Werklikhede" van de lewe In SIAd-Afrika bater opgesom en u1tgebeeld as ander prente oor Sldd-Afrika - omdat cit mindel' liberaaJ.soelsappig was as Cry Freedom en kragdadlgerwas as A Wa1d Apart. Ek weet nie hoeeknou sou voeI nie, daarom Is ekverslgtig. Heel waarskynilk Isdieprent heeltemal verouderd.

Brink se storie skak&l goad oor nadierolprentmedlum, maar die e1ndelsheeltemaJonbevredigend-dieboodskapwordbelemmer door cle liteindeBke oops-'n-robbers-Intrlge. Ails die regie nle vandievernuwendstenie, souektog aanbeveeldat menseADry White Season gaan kyk. ANDREA VINASSA GLADIATOR . . Byall acrounts apretty pedestrian sport film about Illegal boxing inChicago. Rdoes, however, star Cuba Gooding from Boyz 'nIhe Hood as aboxing champ. lois of blood, sweat and tears.

BY THE SWORD More BS&T with FMurray Abraham and Eric Roberts. Irsthe story of aformer fencing champion, who, as ayomg protege . kllledhlsmentorlnacrimeofpasslonandspentthenext25ye~ InJail. Driven byhis conscience, heIscompelled k) discover tile whereabouts ofthe son ofthe man hekilled. Oedipus myfriendl TctlN TCHIN ' Julie Andrews en Marcello Mastroianni In 'n klugagtige llefdeskomedle vol jagse mlddeljarlge mans en moo! vroue. ** THE FAVOUR, THE WATCH AND THE VERY BIG RSH Ralher disappointing, not exadly Monty Python. AV

RAMADAMA

Rama Dama Isapost-war Bavarian expression wtich literally . means "We're having adear-out". ThIs nowvery popJar expression Issaid 10 have been ooIned bythe MayorofMunich \\tIen It came to reconslrucllng the dty after the war. Director Josel Vismaler's lim recounts a time dlOng and after the S&cond World War when German women fought for survival while tiler husbands fought for Ideology. Vlsmaler made Herbstmich studied plano, worked asacameraman. '

MCBAIN

ChrIstopherWaikenenMariaConc:titaAJonsolsdetrekpleisters In di9 9root aksle-avontwprent wat teen die &lnde van die

•

..." "

D

t

Jeff Bridges In TexasvlUe

ViAtnam-oor1og begin. Die elntllke verhaaJ speel agUenjaarlater InSuid-Amerika afmldde-in a1lerlel poIitieke onstulmlghede. Die regisseur en skrywer IsJames Gllckenhausvan The Extermina-

tor-faarn.

- RAMBUNG ROSE Ne'nperfekle prent nie. Dit bevat diemooIste verleldingstoneel ocXt In'nrolprent opgeneem envan die snaaksste dlaloog IsIn Robert Duvall se monel 9916. Laura Oem en haar ma Diane Ladd skep 'npragstukvan Intimltelt. 'nBleqle teIdlllles en soms b1e~le pre!<erig. AV THE WHITE QUEEN Van rose na konInglme: Catherine DenetNe speeI UII - twIntig jaar geIede cle beeldskoonste vrou opcle dorp.lernand uithaar veriede keer terug endetwee mans InUII selewe moet mekaar weer leer ken. 'n Stemmlngsvolle prent met k1assleke temas.

MY COUSIN VINNY Joe Pesclls Vinny, de kArei wat<Ie Amerlkaanse regstelsel net kanskade aandoen. Hy Issjarmant maar ole 'nprokureur sa agIerkant nle. Die reglsseur Is Jonathan Lynn, die maker van NllIson the Run, en die skrywer Is Dale Launer van Ruthless Peopie-faam.

"MOBSTERS Anyone who has the nerve to make a mobster movie after Ihe Godfathers, Bugsy, OnceUpon aTImeinAmericaandGoodfellas, bailer have something really good tosay, or say nIn a really Innovative way. ChIcago Joe and IheShowglrt could make it Into this category, but Mobsters definnely does nol.To say it'sclicheridden Is topayItacompllmenl ChristianSlaterIsLucky luciano, Costas Mandylor Is Frank Costello, RIchard GrIeco Is Bugsy Siegel and Palrk:k Dempsey IsMeyer Lansky Inthis completely lrIimaginawe film. AV THE MAN IN THE MOON Eerste lIelde. Ontwakende seksualltelt Inlouisiana, 1950. Met Sam Waterston en Tess Harper. Regie deur Robert Mulligan.

NECESSARY ROUGHNESS Amerl<aansevoetbaJ-komedievofcowboys, armadlle, Sarnurals en 'nvrou wat'n bat kan skop. Gaan kyk self.

PARADISE ApailfUly shydty boy IssentofftoliveYtithamarriedcouple who aredlstraded by Ihelr own domestic clfflaJllles. Through his presence areconciliation Isbrought about. With Melanie Griffllh and Don Johnson.

- CHICAGO JOE AND THE SHOWGIRL London 1944. Georgina (Emily Uoyd) Isan aspirant showgirt.

RIcky (KIefer Sutheriand) Is the American serviceman who sweeps her off her feet and takes heron a BomIe and Clyde adventure. But this Isthe dark side of the B&C myth. An utterly dsturblng (so dsturblng Ihat you squirm In YOU' seat cry Immorall andwant k) leave) look at the Incongndty of IKe and fantasy. Ttis Is not plastic movie violence like you see In Americangangster movies,butvlolencethatreally makesyou ill.

AV

.. ANAL ANALYSIS Disappointing Hnchcocklan pastiche replete with phallic towers and portentious storms from Phil Joanou. maker ofthe Impres-. ~ slve State ofGrace. He, however, has fallen from grace. But irs \'.. great tosee Eric Roberts back onscreen, hammy as heis. AV .. BLACK inspiredROBE bythe writings of Brian Moore, this diSJointed hodge- .... podge of visual Ideas does not add up to much more than a Catholic version ofDances With Wolves -despite Ihe directors denials tothe contrary. Neitherstrand ofthe narrativeIsconvincIngly told • Bruce Beresford provides neither a scathlng Indictment of Christianity's Imperialism nor aprofound insight Into the lives ofthe colonised ashetrudges with his camera through the daunting visual and moral wilderness. In one tooming scene the staunch Jesuit sees hisyoung sidekick In a midnight tryst and goes off toflagellate himself. RANDY LE ROUX -ARTlCLE99 Waging war against thebureaucratic red tape ofa VA hospital, asurgical strike force ofdoctors and nurses has nochoice but to bailie with the administrators who practice the fine act ofArtide 99 which promises veterans 'u11 medical benefits, however, as the diagnosed condition cannot be specifically related tomilitary service, treatment Isnotavailable atthis time". Dodgy morality aside, n'sa humorous, notpartloJarlyweil-direcledjol.Ray Uolla makes Itsort ofworthwhile. AV THE YEAR OF THE GUN Rome 1978. Diejaar toestudente betoog he! en die Roo! Brigade mense se knI~ vergruls hel.. AOOrf1N McCarlhy speel 'n joernalls wat vir'nslegte geel koerantpe wert<. Einllik ishybeslg met navorslng vir'nroman oa die Roo! Brigade. Dinge loop lelik skeet. Regie deur John Frankenheimer, wat bekend is vir sy dokument6re uitgangspml .. .. POT VOL WINTER Uewe land, en daar voel dlttoe kompleet ofekkykna 'n nuwe weergawe van Debbie - daal Afrikaanse ftiek van so twee dekades gelede cor diemediese student wat diejoolprinses op cle paaJ sit. Oorbekend. Moonlilk omdat dltso Afrikaans Inmurg en been Is. 'n Pot vol oppervlakklgheld en naTv.iteit. IvdL -- GRAND CANYON Full of wandering 6bera1s In search of meaning, Lawrence Kasdan's latest film Isspot onInIts reftectlon ofurban paranoia and mldcle-dass neurosis. AV ..- STRAPLESS '.

TtisOde toHeroic Womanhood Isaperfect film, a tribute to all :women who have put up with somuch for so long from somany men. Undermined by the very thing that makes nso enthralling, this subtiy evocative film by BrItain's David Hare concerns the love affair between a middle-aged doctor and a fly-by-night casanova. The film Inadvertently perpetuates Ihe Image of women as pursued, patient and passive. Blair Brown gives a radiant performance asthejlltedwoman who rises likeaphoenix from the ashes ofromantic love. AV

1.'.·,.