สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข ด้วยความปรารถนาดีจาก
บริษัท ศุภาลัย จำ�กัด (มหาชน) บริษัท ศุภาลัย พรอพเพอร์ตี้ แมเนจเม้นท์ จำ�กัด บริษัท หาดใหญ่นครินทร์ จำ�กัด บริษัท ศุภาลัย อิสาน จำ�กัด บริษัท ภูเก็ต เอสเตท จำ�กัด
จากใจ...ศุภาลัย เพราะนิยามของ ‘ศุภาลัย’ คือ ‘บ้านที่ดี’ และ บ้านทีด่ ี ย่อมหมายถึง บ้านทีอ่ ยูแ่ ล้วมีความสุข อันเป็น จุดเริม่ ต้นของการสร้างสรรค์สงั คมทีม่ คี ณ ุ ภาพ โดยเริม่ จากการสร้างความสุขและคุณภาพชีวติ ทีด่ ใี ห้กบั สังคม หน่วยเล็กๆ ในบ้านเป็นพื้นฐาน เราจึงให้ความส�ำคัญ กับทุกรายละเอียดของสร้างสรรค์บ้านที่ดีเพื่อสมาชิก ครอบครัวศุภาลัยมาอย่างต่อเนื่อง ให้ตอบโจทย์ทุก บริบทความเปลี่ยนแปลงของสังคม ควบคู่ไปกับการ มีจิตส�ำนึกในการอนุรักษ์พลังงานและการอนุรักษ์ สิง่ แวดล้อมทางธรรมชาติ ท�ำให้ ‘บ้านทีด่ ’ี ของ ศุภาลัย เป็นทั้ง ‘บ้านที่มีความสุข’ และเป็น ‘บ้านรักษ์โลก’ การปลู ก พื ช ผั ก สวนครั ว ในบ้ า น ก็ เ ป็ น หนทางหนึ่งในการมีชีวิตที่ดี ควบคู่ไปกับการสร้าง สิ่งแวดล้อมที่ดี การให้ความรู้เรื่องการปลูกพืชผัก สวนครัวในหนังสือเล่มนี้ จึงเป็นการรวมสิ่งดีๆ ที่ ‘ศุภาลัย’ อยากให้กบั สังคม เพือ่ เสริมสร้างความสัมพันธ์ ของครอบครัวด้วยกิจกรรมท�ำสวนร่วมกันและเพือ่ สร้าง แรงบันดาลใจให้ทกุ ครอบครัวในการสร้างแหล่งอาหาร ทีส่ ด-สะอาด-ปลอดภัย ไว้ในบ้าน การท�ำสวนครัวยังเป็น ช่องทางการลดรายจ่ายในครัวเรือน อีกทั้งยังเป็น การสร้างรากฐานทางความคิดที่ดีให้กับเยาวชน และที่พิเศษยิ่งไปกว่านั้นคือ หนังสือเล่มนี้ยัง เปลี่ยนโลกทัศน์ของการท�ำสวนครัวแบบเดิมๆ ที่เคย เป็นเพียงสวนในมุมลับตา มาสูก่ ารท�ำสวนครัวแบบใหม่ ทีส่ ดใสสวยงาม มีคณ ุ ค่าทางสุนทรียภาพไม่ดอ้ ยไปกว่า สวนไม้ประดับ ด้วยการสาธิตรูปแบบการจัดสวนครัว ประดับลงในสถานที่จริงให้เห็นว่า พืชผักสวนครัวนั้น สามารถน�ำมาสร้างสรรค์แบบสวนยอดนิยมได้หลาย สไตล์ ทัง้ สวนอังกฤษ สวนวินเทจ โดยผ่านการถ่ายทอด ความรู้จากกูรูระดับนักวิชาการผู้เชี่ยวชาญด้านการ
ออกแบบสวน คือ รศ.ศศิยา ศิรพิ านิช และ ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม อาจารย์ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร ก�ำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขต ก�ำแพงแสน นครปฐม ซึ่งนอกเหนือจากความรูค้ รบ กระบวนการออกแบบสวนครัว และขัน้ ตอนการปลูกพืช โดยกูรูทั้งสองท่านแล้ว ผู้อ่านจะได้รับความรู้ว่า พืช สวนครัวในบ้านของเรานั้น นอกจากเป็นอาหาร ยังมี คุณประโยชน์ทางสมุนไพร ทีใ่ ช้บำ� รุงร่างกายและบ�ำบัด รักษาโรค อันเป็นข้อมูลดีๆ ที่ได้จากศูนย์สารสนเทศ สมุนไพร รพ.อภัยภูเบศร ซึง่ เป็นสถาบันทีม่ ชี อื่ เสียงด้าน แพทย์แผนไทยในระดับสากล ‘ศุภาลัย’ หวังเป็นอย่างยิ่งว่า สาระประโยชน์ และสุนทรียภาพที่ทุกท่านได้รับอย่างเต็มอิ่ม จาก หนังสือที่อภินันทนาการด้วยใจเล่มนี้ จะเป็นส่วนหนึ่ง ในการสร้างแรงบันดาลใจ และจุดประกายความคิด สร้างสรรค์สวนครัวที่สวยงามและมากประโยชน์ เพื่อ คุณภาพชีวิตที่ดี ส�ำหรับทุกครอบครัว และที่ส�ำคัญยิ่ง คือเป็นการด�ำเนินตามแนวทางพระราชด�ำริตามหลัก ปรัชญาแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง เพือ่ ให้คนไทยทุกคน มีความสุขอย่างอิ่มเอมและยั่งยืนตลอดไป ปลูกผัก แสนสนุก ผลผลิต เพลินท�ำสวน
ปลูกรัก ทุกบ้าน มากคุณค่า ได้ทั้งยา
ปลูกสุข งานท�ำสวน น่าเชิญชวน อาหารดี
ด้วยความปรารถนาดี บริษัท ศุภาลัย จำ�กัด (มหาชน)
คำ�นำ�ผู้เขียน หนังสือเล่มนี้เกิดขึ้นจากแรงใจของ บมจ. ศุภาลัย โดย ดร.ประทีป ตั้งมติธรรม เป็นแกนน�ำ แน่นอนค่ะว่าต้องมีคนอีกจ�ำนวนไม่นอ้ ยทีร่ ว่ มลงมือลงแรงผลิตหนังสือเล่มนี้ ดิฉนั รศ.ศศิยา ศิริพานิช (อ.จิ๊ด) ชอบด้านการออกแบบจัดสวน และ ผศ.ดร.เสริมศิริ จันทร์เปรม (อ.เอ๋) ชอบด้านการปลูกผัก เมื่อเรา 2 คน รวมกันจึงสร้างสวนครัวที่ทั้งสวยและปลูกพืช ได้รอด เรียกว่า จากสวนสู่โต๊ะอาหาร (From Kitchen Garden to Table) เลยทีเดียว จึงได้ รับเกียรติอนั มีคา่ ครัง้ นีใ้ ห้เป็นผูล้ งมือเขียนบรรยายความให้ทกุ ท่านมองเห็นความสุขข้างๆ กาย ได้ง่ายๆ ในบ้านของทุกคน แนวคิดการปลูกสวนครัวในบ้านนั้นมีมาช้านานคู่ครัวคนไทย เพียงแต่รูปแบบที่เหมาะกับความเป็นอยู่แต่ละแห่งแตกต่างกันไปบ้าง หนังสือเล่มนี้จึงมุ่งเน้น ที่จะน�ำทางการสร้างสวนครัวในบ้านศุภาลัย โดยสร้างสวนตัวอย่างให้เห็นกันทั้งในบ้านเดี่ยว และในคอนโดมิเนียม เพื่อให้ทุกครอบครัวมีความหวังและความเชื่อว่าสวนครัวท�ำได้ทุกที่ ก่อนหน้านีด้ ฉิ นั กับเพือ่ นร่วมงานเขียนหนังสือ สวนสวยช่วยครัว ทีเ่ น้นให้นสิ ติ นักศึกษา ใช้ประกอบการเรียนด้านการออกแบบจัดสวน และอีกเล่มให้บา้ นและสวน เรือ่ งสวนสวยกินได้ เนือ้ หาพาไปปลูกผักได้จริงๆ ดังนัน้ พืน้ ฐานทางทฤษฎียอ่ มเหมือนกัน แตกต่างกันทีช่ นิดพืชที่ เหมาะกับพื้นที่ แบบสวนที่เห็นชัดเจนถูกก่อสร้างมาให้จับต้องได้ และเราจะเพิ่มเนื้อหาด้าน ผู้สูงวัยให้ด้วย เพราะทั่วโลกก�ำลังเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Aging Society) เราทั้ง 2 คน หวังอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มนี้จะมีชีวิตจริงให้กับทุกท่านได้ต่อไป รศ. ศศิยา ศิริพานิช ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม
อาจารย์ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร กำ�แพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำ�แพงแสน นครปฐม
สารบัญ บทที่ 1
ผลิตสวน • ผลิตสุข ความสุขในครอบครัว
7 9
บทที่ 3
ผังสวนครัวจากเมนูโปรด
บทที่ 2
ออกแบบสวน ออกแบบความสุข
25 บทที่ 4
41 พืชผักนานาพันธุ์
สานสัมพันธ์ในครอบครัว
บทที่ 5
รู้จริง รู้ใจ พันธุ์ไม้สวนครัว บทที่ 7
พืชพรรณแห่งชีวิต จากสวนครัว...สู่สมุนไพร
53 ่6 69 บทที ปุ๋ยและปุ๋ยวิเศษ
75 บทที่ 8
103 เมนูจากสายสัมพันธ์ ของครอบครัว
บทที่ 9
ของขวัญจากสวนสวย
127 135 ฤดูกาลแห่งความสุข
ประวัติผู้เขียน
138
สงวนลิขสิทธิ์ ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2554 ห้ามลอกเลียนแบบส่วนหนึง่ ส่วนใดของหนังสือเล่มนี้ รวมทัง้ การจัดเก็บ ถ่ายทอด ไม่วา่ รูปแบบ หรือวิธีการใดๆ ด้วยกระบวนการทางอิเล็กทรอนิกส์ การถ่ายภาพ การบันทึก หรือวิธีการ อื่นใดโดยไม่ได้รับอนุญาต จัดท�ำโดย : ฝ่ายโฆษณาและประชาสัมพันธ์ บริษัท ศุภาลัย จ�ำกัด (มหาชน)
สถานทีจ่ ดั สวนครัวตัวอย่าง : โครงการศุภาลัย เวลลิงตัน โครงการศุภาลัย วิลล์ เพชรเกษม 69
บทที่
1
ผลิตสวน ผลิตสุข ความสุขในครอบครัว รศ. ศศิยา ศิริพานิช
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
7
ความสุข (Happiness) เป็นค�ำที่ไม่มีค�ำ อธิบายได้จริง เพราะความสุขเกิดขึ้นเองที่ใจเรา ดิฉัน รู้แต่ว่าจุดแรกในชีวิตเราอยู่กับพ่อแม่พี่น้อง รวมกัน เป็นครอบครัว ซึง่ วัยเยาว์ของแต่ละคนจะผ่านทัง้ เรือ่ งดี เรือ่ งร้ายมากันทัง้ นัน้ หากแต่เมือ่ เรามีคนคอยช่วยเหลือ ให้คำ� แนะน�ำ เป็นก�ำลังใจให้ เราจะผ่านพ้นเรือ่ งเหล่านัน้ ร่วมกับเขา ไม่ว่าผลที่ได้จะดีหรือร้ายเราก็ยังรู้สึกมี ความสุขได้ ไม่ใช่เรื่องแปลกเลยนะคะที่เราจะรู้สึก อย่างนั้น เพราะโดยพื้นฐานแล้วมนุษย์เป็นสัตว์ที่ อ่อนแอช่วยตัวเองไม่ได้ ต่างจากสัตว์ชนิดอื่นๆ ที่เกิด มาต้องช่วยตัวเองให้ได้ มิฉะนัน้ จะไม่สามารถรอดชีวติ เมื่อเราเกิดมาจึงเห็นครอบครัวอยู่ข้างๆ ถ้าผูอ้ า่ นอยากได้ความสุขละก็ ครอบครัว เลยค่ะ เป็นอันดับแรก หากถามดิฉันว่า ครอบครัวมีความสุข ได้ยังไง ดิฉันดูจากตัวเองก่อนเลย เพราะดิฉันจดจ�ำ ความสุขเหล่านั้นได้ดี พ่อแม่จัดเวลาชีวิตให้ลูกๆ มี ความผูกพันกับญาติมิตรโดยตลอด รวมทั้งให้เพื่อนๆ ลูกมาเที่ยวที่บ้านมาทานอาหารกันเสมอเพราะแม่ท�ำ อาหารเก่ง และท่านอยากรู้จักสังคมของลูกๆ รวมทั้ง ดึงลูกให้อยู่บ้านด้วย เกิดเป็นวัฒนธรรม ของคนไทย โบราณ “ไปมาลาไหว้” โดยลูกๆ ไม่ทันรู้ตัว ท่านยัง ท�ำให้ลูกๆ มีความสนุกสนานพึงใจในการเล่น โดยให้ เล่นกีฬาและเครื่องดนตรีสารพัดอย่างจนเราหากีฬา และเครือ่ งดนตรีทชี่ อบได้ เรียกว่าตามความสมัครใจเลย ดังนัน้ ดิฉนั จึงรูส้ กึ ผ่อนคลายเมือ่ อยูบ่ า้ น ไม่มอี ะไรต้อง ปิดบังเขา สามารถเปิดเผยทุกอย่างกับเขาได้
8 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ทีนี้กลับมาดูกิจกรรมของครอบครัวตามปกติ ถึงดูจะไม่มีอะไรมากแต่มีค่ามากๆ เลย ขอเริ่มจาก การนอน ตืน่ เช้ากินอาหารเช้า ออกไปท�ำภารกิจเผชิญ กับสิง่ ต่างๆ ภายนอกบ้าน กลับบ้าน (ติดบนถนนนาน แสนนาน) ถึงบ้านก็กินข้าวเย็น ซึ่งคนไทยใช้เวลากับ มื้อเย็นมากเป็นพิเศษ นั่งคุยกันถึงสิ่งที่ไปเจอมาใน วันๆ คุยเรื่องอื่นๆ เช่น วางแผนไปเที่ยว แผนจัดงาน เชิญแขกเหรื่อ ต่างๆ ท�ำให้ครอบครัวใกล้ชิดกัน การ พูดคุยกันทุกเรื่องช่วยให้ครอบครัวเป็นปึกแผ่นจริงๆ นะคะ ดังนั้นเมื่อดิฉันจะชักชวนทุกบ้านมาท�ำสวน ครัว ทุกครอบครัวก็คงต้องพูดคุยกันนะคะ เพื่อให้ได้ ความสมัครใจ ความต้องการของทุกคน ก่อนที่จะน�ำ ไปหาความพึงใจ และความสุขได้ในที่สุด เริ่มชักชวน...การท�ำสวนครัวท�ำได้ทุกเวลา โดยเฉพาะเวลาว่างวัน เสาร์ อาทิตย์ วันหยุดนักขัตฤกษ์ ต่างๆ ซึ่งบ้านเรามีวันพิเศษเหล่านี้พอสมควรทีเดียว ครอบครัวท�ำอะไรกันได้บ้าง บางครอบครัวออกเที่ยว ห้างช้อปปิ้ง ไปสถานที่ท่องเที่ยวต่างๆ แต่สุดท้าย ก็กลับมาบ้าน ดังนั้น ดิฉันเลยเสนอให้มาร่วมกันปลูก ผักสวนครัวกันดีไหม เพราะ ได้อยู่ด้วยกัน ได้ผลผลิต ที่สะอาดปลอดภัยไว้บริโภคตลอดปี ได้ออกก�ำลังกาย เคลือ่ นไหวส่วนต่างๆ ของร่างกาย ได้ทำ� อาหารทีภ่ มู ใิ จ ว่าเราปลูกเองซึ่งไม่ว่าจะออกมาแบบไหนเราก็รู้สึกว่า อร่อย ได้พืชผักผลไม้ไว้เผื่อแผ่เพื่อนๆ ได้ช่วยกัน รักษ์โลกเพราะเราไม่ใช้สารเคมี ปุ๋ยเคมี ยาฆ่าแมลง ลดการใช้พลังงานฟอสซิลหรือน�้ำมันเพราะไม่ต้อง ขับรถออกไปตลาดหรือไปกินข้าว ช่วยลดโลกร้อนเพราะ มีพื้นที่สีเขียว เห็นไหมคะมีแต่สิ่งดีๆ เกิดขึ้นเมื่อเรา ลงมือท�ำสวนครัวกันเองในบ้าน ถ้าใครเห็นประโยชน์ มากกว่านี้ ช่วยกระซิบบอกด้วยนะคะ..ยินดีค่ะ
บทที่
2
ออกแบบสวน ออกแบบความสุข รศ. ศศิยา ศิริพานิช
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
9
สวนครัวคู่คน เมือ่ มองความเป็นมาของสวนครัวจะพบว่าทุกประเทศในโลกต้องมีสวนครัวค่ะ สมัยยุคไดโนเสาร์ มีมนุษย์แล้ว แต่อาศัยอยู่ถ�้ำอยู่ป่า ความที่เรามีสมองใหญ่เมื่อเทียบกับขนาดตัว เราจึงมีความฉลาดมาก เกินสัตว์ชนิดอืน่ ๆ ในโลก เราคิดได้วา่ เราสามารถสร้างทีอ่ ยูค่ มุ้ แดดฝนพายุได้ จากนัน้ ก็เริม่ จับสัตว์มาเลีย้ ง ใกล้บา้ นแทนการออกไปล่าบ่อยๆ ตามมาด้วยการปลูกพืชกินเอง พูดง่ายๆ คือเกิดการเกษตรกรรมในโลก การมีอาหารบริโภคใกล้ตัวจึงซึมซาบในสายเลือดเรามานานแสนนาน จนเมื่อมนุษย์เพิ่มจ�ำนวนอย่าง รวดเร็วเกินกว่าจะปลูกกันเล็กๆน้อยๆ ได้ ก็เกิดระบบการผลิตขนาดใหญ่ ที่สร้างปัญหาต่างๆ ตามมา มากมาย เลยขอเล่าเรื่องสไตล์สวนพอสังเขปตรงนี้ต่อเลยนะคะ... นานมาแล้วตั้งแต่โบราณกาล เอาตั้งแต่มนุษย์มีอารยธรรมแล้ว จากอียิปต์ จนถึง Renaissance และ Baroque มนุษย์ยงั เกาะติดกับรูปร่างพืน้ ฐานคือรูปสีเ่ หลีย่ มเป็นหลัก ดังนัน้ สไตล์สวนจึงมีรปู ร่างเป็น สีเ่ หลีย่ มมาโดยตลอด แตกต่างกันตามสาเหตุทไ่ี ม่เหมือนกัน เริม่ จาก อียปิ ต์ จากภาพฝาผนัง บ้านทีม่ สี วน มักเป็นกษัตริยแ์ ละพวกคหบดี มีรวั้ สูงล้อมรอบเพือ่ บดบังวิวทะเลทรายทีท่ ำ� ให้รสู้ กึ ถึงความร้อน การจัดวาง องค์ประกอบ บ้าน บ่อน�้ำ เป็นแบบสมมาตร คือ ประตูตรงกลางพาเดินตรงเข้าสู่บ้าน แบ่งพื้นที่ออกเป็น 2 ข้าง ทีจ่ ดั วางทุกอย่างเหมือนกัน ทีเ่ ป็นจุดเด่นคือการสร้างสวนเลียนแบบตาน�ำ้ กลางทะเลทราย (oasis) โดยมีบ่อน�้ำปลูกไม้น�้ำ และการปลูกต้นไม้ใหญ่พวกอินทผลัม ส้ม และซุ้มองุ่น ให้ร่มเงา เหมือนอย่างที่ พบเห็นในโอเอซิสกลางทะเลทราย
10 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
สวนอียิปต์ ที่มา : http://www.studiogblog.com/ garden-styles/pools/egyptian-gardens/
ธารน�้ำหรือทางเดินเท้าตัดกันเป็นรูป กากบาท และลวดลายแกะสลัก เป็นลักษณะเด่นของสวนเปอร์เซีย
พอชาวเปอร์ เ ซี ย มาพบเห็ น สวนอี ยิ ป ต์ จึ ง น�ำรูปแบบนี้ไปใช้ แต่มีแนวคิดสร้างความโดดเด่นที่ แตกต่างไป โดยปรับรูปแบบตามความเชื่อทางศาสนา อิสลาม สวนยังเป็นรูปสี่เหลี่ยม แต่เพิ่มแกนตัดขวาง อีก 1 แกน เกิดเป็นรูปกากบาท (cross) เพื่อสื่อถึง สรวงสวรรค์ (paradise) ทีม่ ี 4 ส่วน แกนทัง้ 2 ถูกสร้าง เป็นรางน�้ำเล็กๆ สวนอิสลาม (Islamic garden) เน้น การใช้น�้ำทั้งน�้ำตกน�้ำพุ เพื่อให้เสียงน�้ำช่วยผ่อนคลาย ความรู้สึกของความร้อนรอบตัว ยังพบเห็นก�ำแพงสูง ไว้บดบังทะเลทราย มีการปลูกส้มที่มีดอกหอมกรุ่น จุดเด่นอีกประการคือลวดลายแกะสลัก (filigree) ที่ สละสลวยตระการตาของเปอร์เซียหรือสวนแบบอิสลาม (Islamic garden)
ผ่านเข้าสู่ยุโรป จริงๆ มีทั้งกรีกและโรมัน ที่ ถึงแม้กรีกจะไม่มีรูปแบบสวน (garden) ที่ชัดเจน แต่เป็นต้นแบบสถาปัตยกรรมคลาสสิคที่ตกทอดมา ถึงปัจจุบัน และสมัยในโรมันเกิดความก้าวหน้าด้าน วิ ศ วกรรมที่ พ ลิ ก โฉมการก่ อ สร้ า งด้ ว ยการค้ น พบ คอนกรีต ท�ำให้มนุษย์สามารถสร้างรูปร่างรูปทรงโค้งขึน้ ได้ ดังทีเ่ ราเห็นโครงสร้างรูปโดมหลังคาโบสถ์ขนาดใหญ่นอ้ ย ในยุโรป สวนยุคโรมันเป็นสวนที่มีอาคารหรือตัวบ้าน ล้อมรอบ มีหลังคาจั่วที่ยื่นชายคายาวเพื่อป้องกันฝน จึงมีเสาค�้ำชายคาเรียงรายเป็นระยะ (Peristyle) สวน รูปสีเ่ หลีย่ มผืนผ้าอยูต่ รงกลาง มีองค์ประกอบแบบโรมัน รายล้อม รูปแบบนีส้ ง่ ต่อไปยังสวนยุคกลาง (Medieval) ที่มีก�ำเนิดในวัดตามลักษณะการปกครองในยุคนั้น ที่พระมีความรู้ทุกศาสตร์รวมทั้งการแพทย์ จุดเด่นจึง เป็นการสร้างสวนรูปสี่เหลี่ยมอยู่ใจกลางวัด ล้อมรอบ สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
11
ด้วยอาคาร 4 ด้าน (Cloistered garden) ปลูกสมุนไพร ไม้ผล และผัก ไว้ท�ำยาเพื่อไม่ให้คนภายนอกเข้ามา น�ำเอาตัวยาเหล่านี้ออกไปได้ง่าย ส่วนสวนเพื่อความ ส�ำราญมักอยู่ในวัง ลักษณะมีก�ำแพงปิดล้อมหลายชั้น สูงขึน้ ๆ ตามระดับความสูงของภูเขาเพือ่ ป้องกันข้าศึก ภายนอก วังจึงมักตัง้ อยูบ่ นยอดเขา การวางแนวถนน ซับซ้อนไม่มีระบบเพื่อให้ข้าศึกบุกถึงจุดส�ำคัญได้ช้าลง (หากท่านใดดู Lord of the Rings เวลาที่ Gandalf ขีม่ า้ เข้าวังจะเห็นความซับซ้อนของเส้นทางทีเ่ หมือนใน ยุคกลาง) จากพรมทอขนาดใหญ่แขวนผนัง (tapestry) ที่ยุคนั้นนิยมทอเป็นเรื่องราวและทัศนียภาพ จึงพบว่า สวนเป็นสถานที่รื่นรมย์ มีก�ำแพงปิดล้อมเป็นชั้นๆ เช่นเดียวกับภายนอก เพียงแต่ขนาดเล็กลง คนในรูป พลอดรักกัน เล่นดนตรี อยูใ่ นสวนสวยงาม จึงเห็นได้วา่ สวนเป็นสิ่งมีค่าในยุคนั้น
Peristyle กลางบ้าน Vettii, Pompei, Italy
12 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
การปกครองรูปแบบนีก้ นิ เวลายาวนานจนเข้าสู่ ยุคมืด (Dark ages) ทีค่ วามเจริญทางวิทยาการต่างๆ หยุดชะงักลง ความมืดมนปกคลุมยุโรปอยู่นานมาก จนเข้าสูย่ คุ เรอเนสซองส์ (Renaissance) หรือยุคฟืน้ ฟู ศิลปะ วิทยาการความก้าวหน้าต่างกลับมามีชวี ติ อย่าง รวดเร็ว ท�ำให้สวนในยุคนีโ้ ดดเด่นมาก เกิดรูปแบบสวน แบบประดิษฐ์ (Formal garden) สวนมีการใช้รูปทรง เรขาคณิตที่ชัดเจนมากเพราะเน้นความเป็นทางการ เกิดจากการทีก่ ษัตริยใ์ นสมัยนัน้ ต้องการประกาศความ ยิง่ ใหญ่รำ�่ รวย ส่งผลให้วงั และสวนมีขนาดใหญ่ รูปแบบ คือ มีแกนกลางชัดเจน ท�ำให้การจัดจุดเด่นทุกอย่างอยูบ่ น แกนนี้ พืน้ ทีถ่ กู เปิดโล่งท�ำให้มองเห็นได้ไกล แกนกลางนี้ แบ่งพื้นที่ออกเป็น 2 ข้างที่เหมือนกันทุกอย่างเหมือน ส่องกระจก (mirror effect) องค์ประกอบจัดวางเป็น จังหวะสม�่ำเสมอเท่าๆ กัน มีแนวคิด (concept) ของ
สวนยุคกลางแบ่งออกเป็นชั้นๆ ด้วยกำ�แพง เช่นเดียวกับลักษณะการป้องกันเมืองด้านนอก ที่มา : http://www.scu.edu/stclaregarden/ stclare/medievalgardens/
ความยั่งยืนตลอดกาล (forever) จึงใช้ส่ิงก่อสร้างแข็ง ทีอ่ ายุยนื นานกว่าต้นไม้เป็นโครงหลักในสวน มีทง้ั ทาง เดิน บันได ลูกกรงระเบียง น�ำ้ พุ บ่อน�ำ้ รูปปัน้ ฯ ส่วน ต้นไม้เขาก็ท�ำเหมือนเป็นสิ่งก่อสร้างด้วย ต้นไม้จะถูก ตัดแต่งบังคับรูปทรงให้ไม่เป็นธรรมชาติ เพือ่ เน้นความ เป็นระเบียบมากกว่า หลายคนในบ้านเราไม่ค่อยชอบ เพราะดูแล้วแข็ง แต่สวนประดิษฐ์มีข้อดีตรงที่สามารถ จัดได้ทุกสถานที่ไม่ว่าขนาดเล็กใหญ่ได้หมด ดิฉันจึง ยอมรับรูปแบบนี้ได้ เมื่อข้ามทวีปสู่อเมริกาซึ่งเกิดจากการรวมชาติ เป็นหนึ่งเดียว เพราะเป็นดินแดนใหม่ (new world) ประเทศที่คนหลากหลายเชื้อชาติศาสนามารวมตัวกัน สหรัฐอเมริกายุคบุกเบิก (pioneer) ผู้คนต้องพึ่งพา ตนเองทุกอย่าง ทีอ่ ยูอ่ าศัยเป็นแบบรวมกันเป็นกลุม่ ใหญ่ มีทั้งการเลี้ยงสัตว์ เลี้ยงม้า เลี้ยงวัว ปลูกฝ้ายไว้ทอ เสื้อผ้า ปลูกข้าวสาลี ข้างฟ่าง และพืชผักไว้บริโภค มีโรงนา โรงสี คอกสัตว์ รวมอยู่ในบริเวณเดียวกัน (plantation) เรียกว่า ดูแลคนในพื้นที่แบบครบวงจร เน้นลักษณะสวนทีใ่ ช้ประโยชน์ได้มากกว่าความยิง่ ใหญ่ สวยงาม พบสวนครัวขนาดใหญ่สำ� หรับเลีย้ งกลุม่ คนใน plantation เนือ่ งจากคนในสมัยนัน้ ย้ายถิน่ ฐานมาจาก ยุโรปเป็นส่วนใหญ่จึงได้รับอิทธิพลสวนแบบประดิษฐ์ มาด้วย แต่ปรับเปลีย่ นวิธกี ารให้เป็นของตนเองมากขึน้ เวลาผ่านไปคนอเมริกนั ก็ยงั คงนิยมปลูกพืชผักสวนครัวไว้ ไม่เสื่อมคลาย นับว่าเป็นประเทศแรกๆ ที่เพิ่มการใช้ สวนเพือ่ การบริโภคและอยูอ่ าศัย (practical) ไม่ได้เน้น ความยิง่ ใหญ่รำ�่ รวยเหมือนในอดีตทีส่ วนเป็นของกษัตริย์ ขุนนาง และพระ
แปลนและรูปตัดของ Villa Lante ที่ Bagnaia, Italy
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
13
(บน) แปล น Mt. Vernon แสดง The Bowling Green เป็นแกนกลาง (ซ้ายล่าง) Box garden (ขวาล่าง) Kitchen garden
ซีกโลกตะวันออกจะนิยมการท�ำสวนครัวกัน ทุกประเทศ อย่างเช่นเกาหลีมีสวนครัวในวังจัดเป็น ขั้นบันไดลดหลั่นลงมาเพราะภูมิประเทศเป็นภูเขา ประเทศลาวก็มีการท�ำสวนครัวบนโต๊ะ คือยกขาลอย จากพื้นดิน ท�ำให้ท�ำงานสะดวก ไม่มีสุนัขมารบกวน อีกด้วย ส่วนประเทศไทยมีความอุดมสมบูรณ์มาก ดังค�ำกล่าวแต่โบราณ “ในน�ำ้ มีปลา ในนามีขา้ ว” ทุกบ้าน จะมีสวนครัวใกล้บา้ น รูปแบบเดิมเรียกว่าเราโยนอะไร ลงไปก็ขนึ้ กันเต็มไปหมด เพียงแต่ไม่มรี ปู แบบทีส่ วยงาม เท่านั้นเอง และเมื่อเวลาผัน ผ่านไปความเป็นเมือง คืบคลานเข้ามาจนผลักดันการท�ำสวนครัวให้พบเจอ แต่ในชนบท สวนในประเทศไทยได้รบั อิทธิพลจากสวน ทัว่ โลก ทัง้ แบบประดิษฐ์ คลาสสิค จีน ญีป่ นุ่ จนปัจจุบนั เราพบเห็นรูปแบบสวนสารพัดอย่างตามจินตนาการ ของนักออกแบบของเรา 14 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
เลือกสไตล์สวน Garden style นัน้ มีหลากหลายนะคะ บางสไตล์อาศัยแบบแปลนในการแสดงออกจริงๆ เช่นสวน แบบประดิษฐ์ (formal garden) สวนรูปแบบอืน่ ๆ ไม่วา่ แบบแปลนจะเป็นอย่างไร การสร้างสไตล์สำ� หรับ แต่ละรูปแบบขึ้นกับองค์ประกอบในสวน (garden elements) ที่หมายรวมทั้งพื้นผิวแข็ง (hardscape) คือพวกสิง่ ก่อสร้าง น�ำ้ ตก ศาลา พืน้ ลานและทางเดิน รัว้ ..... และพืน้ ผิวอ่อน (softscape) คือต้นไม้นน่ั เอง องค์ประกอบเหล่านี้ช่วยประกอบแปลนสวนให้เกิดเป็นรูปลักษณ์ตามสไตล์ที่ต้องการ อย่างแบบบ้าน “ศุภฤทัย” ทีจ่ ะกล่าวถึงต่อไป ดิฉนั ออกแบบแปลน สรุปจะจัดสวนสไตล์วนิ เทจ หากดูทแ่ี บบแปลนจะไม่สอ่ื เลยว่าเป็นวินเทจตรงไหน แต่พอสร้างขึน้ มาเห็นรูปร่างหน้าตา จึงร้องอ้อสไตล์วนิ เทจจริงๆ หากก�ำหนดว่า “Modern” องค์ประกอบอื่นๆ จะถูกเปลี่ยนไปให้เข้ากับสไตล์โมเดิร์นค่ะ สวนในปัจจุบนั มีหลากหลายรูปแบบหากเราดูจากสือ่ ต่างๆ ทัง้ ในและต่างประเทศ ดิฉนั ขอหยิบยก รูปแบบสวนที่ดังๆ ให้ดูกันชัดๆ ตรงนี้ด้วย เผื่อช่วยให้เกิดไอเดียนะคะ
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
15
สวนแบ่งตามสไตล์ สวนประดิษฐ์ (Formal Garden) อย่างที่เล่า ผ่านมาแล้วข้างต้นค่ะ สวนประดิษฐ์มีรูปแบบชัดเจน เป็นเอกลักษณ์ เน้นความเป็นระเบียบ แข็งแรง อายุ ยืนนาน โดยการใช้แกนกลางเป็นเส้นตรง บังคับให้ทกุ สายตามองไปตามแกน ท�ำให้จุดเด่นตั้งอยู่บนแกนนี้ องค์ประกอบเป็นพืน้ แข็งเพือ่ มีอายุใช้งานได้นาน บังคับ ตัดแต่งต้นไม้ให้สื่อสารว่าเป็นสถาปัตยกรรมด้วย ตัด เป็นเสา ตัดเป็นรั้วก�ำแพง สามารถจัดได้ทั้งในพื้นที่ เล็กและใหญ่
(บน) Vaux-le-Vicomte มองเห็นตัวชาโตว์ อยู่ใกล้ทางเข้า เมื่อผ่านเข้าไปแล้วจึงพบสวน มีแกนกลางชัดเจน (ซ้าย) Parteere in Villandry, France
16 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
สวนหย่อม (Decorative or Artistic Garden) เป็นสวนของไทยที่ไม่ใช่แบบไทยโบราณ เกิดขึ้นเอง จากการผสมผสานองค์ประกอบในบ้านเราจนเกิด เป็นเอกลักษณ์ขึ้น เป็นการใช้องค์ประกอบในสวนที่ พยายามเลียนแบบธรรมชาติ ทีด่ มู รี ะเบียบแต่ไม่แข็งทือ่ ประกอบด้วย ทางเดินที่นิยมเป็นแผ่นๆ (stepping stones) อาจมีสะพานข้ามบ่อน�้ำแบบ free form มี ก้อนหิน กรวด เก๋งจีน ซึง่ มาจากอิทธิพลของสวนญีป่ นุ่ และอาจมีรูปปั้นสัตว์ ส่วนการจัดต้นไม้เป็นแบบผสม หลายชนิดไล่สงู กลางต�ำ่ ตามต�ำราการวางหินแบบญีป่ นุ่ ท�ำให้ดูกระจุ๊กกระจิ๊ก แน่นอนว่าการดูแลรักษาย่อม มีมาก เนื่องจากมีการรวมกลุ่มพืชหลายชนิดในที่ เดียวกัน สวนต้องการแสงแดดค่อนข้างมากหากปลูก ไม้ดอกด้วย
สวนโมเดิร์น (Modern Garden) ค�ำว่าสมัย ใหม่นี้เลื่อนออกไปเรื่อยๆ เมื่ออันปัจจุบันกลายเป็น อดีตไป ดิฉันจึงเขียนถึงโมเดิร์นในยุคนี้ (21th century ไม่ใช่ยุค 20th Century) ในยุคนี้สวนโมเดิร์นที่ก�ำลัง ฮิตติดชาร์ตอยูม่ ลี กั ษณะของการใช้องค์ประกอบพืน้ ผิว แข็งมาก เน้นความเรียบเก๋ สีสันสารพัดจินตนาการ ชอบมีนำ�้ ด้วย แบบน�ำ้ ตกแนวตัง้ บ่อน�ำ้ ผอมยาว (เพราะ ชีวติ ความเป็นอยูล่ ดขนาดลงมาก) ส่วนต้นไม้ใช้ไม่กชี่ นิด เอาเท่ๆ ต้นเดียวอยู่ หรือหากปลูกเป็นแปลงก็ใช้ ชนิดเดียวเลย เหมาะกับสภาพชีวติ คนในเมืองทีเ่ ร่งด่วน ต้องดูแลง่าย ไม่กินเวลา
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
17
สวนแบ่งตามประเทศกำ�เนิด สวนไทย (Thai Garden) สวนครัวคนไทย ดั้งเดิมไม่ได้มีรูปแบบสวยงาม เราท�ำยกแปลงผักเป็น รูปสี่เหลี่ยมผืน ผ้า ในแนวเหนือ-ใต้ เพื่อให้ทั้งแปลง ได้แดดเท่าๆ กัน ส่วนสวนจะดูเป็นไทยนัน้ จ�ำเป็นต้อง ใช้องค์ประกอบต่างๆ ของไทยตกแต่ง เช่น เกวียน โอ่ง ไห ตุ๊กตาหินทรายจากจีน อ่างบัวที่สื่อถึงศาสนาพุทธ ไม้ดัดไทย เป็นต้น สวนจีน (Chinese Garden) เน้นความ อ่อนน้อมต่อธรรมชาติและการสือ่ ความหมายผ่านองค์ ประกอบในสวน มีการใช้เส้นและรูปร่างในสวนเป็น เส้นโค้งตัวเอส (S) เหมือนการร่างเส้นด้วยมือเปล่า ท�ำให้เกิดความพลิว้ ไหวลึกลับน่าค้นหา สถาปัตยกรรม นิยมใช้สแี ดงเพือ่ ให้ตดั กับสีเขียว การใช้ตน้ ไม้ไม่ตดั แต่ง บังคับรูปทรงแบบสวนประดิษฐ์ ต้นหลิวและไผ่จึง โดดเด่นมากในสวนจีน คนจีนมักสร้างความประหลาดใจ (wonder) ในสวนด้วยลูกเล่นต่างๆ เช่น ประตูรูปร่าง แปลกๆ เช่น รูปวงกลมแบบดวงจันทร์ รูปไหเหล้า
18 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
อีกทั้งมีแนวคิดสร้างสวนให้ประสานเข้ากับธรรมชาติ หน้าต่างจึงเป็นช่องลวดลายโปร่งท�ำให้เรามองเห็น ทิวทัศน์ภายนอก ลมและแดดผ่านช่องเหล่านีไ้ ด้ การใช้ น�้ำเน้นความนิ่งของแผ่นน�้ำเพื่อท�ำหน้าที่เป็นกระจก สะท้อนความเป็นไปในโลกที่ซ่อนปรัชญาต่างๆ ให้เรา ขบคิด สร้างมิติและความสบายกายใจ สวนญีป่ นุ่ (Japanese Garden) สวนกรวดหิน ได้รบั อิทธิพลจากจีนโดยตรง แต่ดดั แปลงตามความเชือ่ ทางศาสนาทีเ่ น้นความสงบทางจิตใจ การท�ำสมาธิ การ สือ่ ความหมายลึกซึง้ สวนมีกรวด หิน ทราย และต้นไม้ รูปทรงธรรมชาติ สวนมีหลากหลายรูปแบบ ทัง้ เพือ่ ให้ เดินเล่น ให้ประกอบพิธีกรรม เพื่อการนั่งสมาธิ เป็น ศาสตร์ที่ต้องศึกษากันอย่างจริงจังต่อไป
(ซ้าย) สวนไทย (กลาง) สวยจีน (ขวา) สวนญี่ปุ่น
สวนอังกฤษ สวนวินเทจ (English, Vintage Garden) มีทั้งแบบประดิษฐ์ ที่แกนกลางท�ำเป็นพื้น ทางเดินและแบบใช้หญ้า แต่การปลูกต้นไม้ดอกไม้ท�ำ แบบไม่เป็นทางการ ใช้วธิ ปี ลูกผสมกันท�ำให้ดอู อ่ นช้อย ขึน้ กว่าสวนประดิษฐ์ทวั่ ไป ตามแบบ Nineteenth Century English Garden เป็นรูปแบบสวนทีก่ ำ� ลังดังในบ้านเรา สวนบาหลี (Balinese Garden) ได้รบั ความนิยม สูงมากเมื่อ 10 กว่าปีท่ีผ่านมา และยังมีความนิยม อยู่ถึงแม้จะลดลง เพราะสวนบาหลีมีความชุ่มชื้นของ พืชพันธุใ์ นเขตร้อนชืน้ (tropical) ประเทศในเขตศูนย์สตู ร อย่างเราจึงรับรูปแบบนี้ได้อย่างง่ายดาย การวางผัง อาคารเขาเป็นรูปสีเ่ หลีย่ ม ใช้วสั ดุจากบาหลีซงึ่ อยูใ่ นเขต ภูเขาไฟ วัสดุจึงมีความพิเศษ ร้านเรือนแก้ว ตรงแยก นครชัยศรี บนถนนเพชรเกษม เป็นร้านจ�ำหน่ายวัสดุจดั สวนทีเ่ น้นความเป็นบาหลีมาช้านาน ยังคงยืนหยัดกับ สไตล์นอี้ ย่างมัน่ คง ว่างๆ ลองแวะไปดูนะคะ ร้านใหญ่ มีทง้ั วัสดุและต้นไม้ให้เลือกเหมาะกับสวนบาหลีจริงๆ ค่ะ
สวนโมรอคโค (Morocco Garden) เพิ่งเริ่ม เป็นที่นิยมกันไม่นานมานี้ ด้วยการเล่นสีสัน ลวดลาย ศิลปะแบบอิสลามที่สวยงาม ท�ำให้นักออกแบบน�ำมา ดัดแปลงเข้ากับรูปแบบสวนอืน่ ๆ อย่างสนุกสนาน เช่น สวนโมเดิร์น เป็นต้น
(บน) สวนโมรอคโค (ซ้าย) สวนบาหลี (ขวา) สวนอังกฤษ
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
19
สวนตามลักษณะหน้าที่ สวนครัว (Kitchen or Edible Garden, Potager) นิยมจัดไว้หลังบ้านใกล้ๆ ครัว ต้องมีพนื้ แข็ง ให้เดินได้ไม่เฉอะแฉะ มีช่องให้ปลูกผักที่เป็นลวดลาย ของพืน้ แข็งนัน้ อาจยกกระบะ หรือซือ้ ชุดไฮโดรโพนิคส์ ส�ำเร็จรูปมาเลย หรือกางมุ้งของตัวเอง รูปแบบมีได้ หลากหลายมากๆ ค่ะ จะเป็นแบบประดิษฐ์กเ็ หมาะมาก หากเป็นแบบธรรมชาติหน่อยก็ใช้สวนอังกฤษ วินเทจ หรือจะเป็นโมเดิร์นได้หมดเลยค่ะ สวนบ�ำบัด (Therapeutic Garden) ความจริง ในสวนเป็นสิ่งลี้ลับ นักออกแบบ นักจิตวิทยาทั้งโลก หาเหตุผลทีท่ ำ� ไมคนเราจึงชอบอยูใ่ นสวน ต้นไม้สเี ขียว มีสรรพสัตว์ตา่ งๆ ส่งเสียงแห่งชีวติ ชีวา มีแสงแดดและ ร่มเงาจากต้นไม้ใหญ่ มีลมโชยอ่อนๆ มีที่ให้พักพิง ท�ำกิจกรรมส่วนตัวต่างๆ บางคนนัง่ ปลดปล่อยอารมณ์ และความคิด บางคนเล่นกีตาร์ร้องเพลง บางคนมา คนเดียว บางกลุ่มมาด้วยกัน บางทีเล่นกีฬาที่ไม่เป็น ทางการอย่างหมากรุก ชักว่าว พายเรือ สิ่งเหล่านี้ ประกอบกันท�ำให้คนชอบอยู่ในสวน กระทั่งมีการ ทดลองที่พลิกโฉมหน้าการออกแบบโรงพยาบาลโดย R.Ulrich ซึ่งเป็นแพทย์และภูมิสถาปนิกที่ท�ำงานด้าน ภูมิทัศน์บ�ำบัด (Therapeutic Landscape) เปิดเผย ผลงานวิจัยในปี 1984 การเปรียบเทียบคนไข้ใน โรงพยาบาลที่ป่วยโรคเดียวกัน 2 กลุ่ม กลุ่มที่มีวิว มองเห็น ผ่านหน้าต่างหายเร็วกว่า ใช้ยาแก้ปวดน้อย กว่า และบ่นโน่นนีก่ บั พยาบาลน้อยกว่าอีกกลุ่มที่มอง เห็นแต่ก�ำแพงตึกจากหน้าต่าง จริงๆ การใช้สวนบ�ำบัดมีมานานแล้วตัง้ แต่สมัย สงครามโลกครัง้ ที่ 1 ในยุโรป ทีใ่ ช้การท�ำสวนครัว เพือ่ ช่วยบ�ำบัดรักษาผูป้ ว่ ยทหารผ่านศึกมาตลอด ในปัจจุบนั ยังไม่มศี าสตร์นแี้ พร่หลายในประเทศไทย แต่เป็นหัวข้อ 20 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
งานวิจัยที่ดิฉันสนใจเป็นพิเศษค่ะ เพราะแพทย์เองก็ หมดหนทางที่จะบังคับให้ผู้คนออกมาออกก�ำลังกาย เพือ่ ช่วยป้องกันการเกิดโรคภัยไข้เจ็บ แพทย์เล็งเห็นว่า วิธีหนึ่งที่อาจชักชวนคนออกมากลางแจ้ง เดิน วิ่ง ขยับเนื้อขยับตัว อาจเกิดขึ้นในสวน ภูมิทัศน์บ�ำบัด และ พืชสวนบ�ำบัด (Horticultural therapy, H.T.) ทีใ่ ช้ กิจกรรมการปลูกต้นไม้เป็น 2 ศาสตร์ทสี่ ามารถน�ำมา รวมกัน จากการสัมภาษณ์แพทย์ผู้สูงอายุ ดิฉันพบว่า เป้าหมายที่เป็นผลสัมฤทธิ์ของการบ�ำบัดผู้สูงอายุ คือ ให้ชว่ ยตัวเองได้ ลุกขึน้ ยืน เดิน เข้าห้องน�ำ้ ท�ำธุระ ได้เอง และที่สุดยอดที่สุดคือการท�ำอาหารรับประทานเอง ถึ ง จุ ด นี้ ดิ ฉั น มองเห็ น ทั น ที ว ่ า สวนครั ว คื อ เป้าหมายส�ำคัญ ให้สมาชิกในบ้านพาคุณปูค่ ณ ุ ย่าออกมา ท�ำสวนครัว จากผลการวิจัยมากมายพบว่า การใช้มือ หยิบจับก�ำอุปกรณ์ท�ำสวนช่วยเรื่องกล้ามเนื้อและ เส้นเอ็นที่มือ การหยิบเมล็ดเล็กๆ หยอดหลุมปลูกฝึก การสั่ ง งานของสมอง อี ก ทั้ ง ลั ก ษณะของต้ น ชื่ อ และกลิ่นของพืชผักสวนครัวช่วยกระตุ้นความทรงจ�ำ ได้ดี การเดินตามทางเดินโดยเฉพาะแผ่นทางเท้า (stepping stones) ฝึกการทรงตัวทัง้ ร่างกาย การรดน�ำ้ ต้นไม้และเฝ้าดูการเติบโตสร้างก�ำลังใจให้แก่ชวี ติ กรณี ผูส้ งู อายุทต่ี อ้ งพึง่ รถเข็น (wheelchair) เราสามารถเข็นรถ พาท่านผ่านบนทางพื้นผิวเรียบไม่มีขั้นบันได พาไปที่ โต๊ะทีม่ กี ระบะปลูกยกขึน้ อยูท่ รี่ ะดับอกในท่านัง่ ใต้โต๊ะ โล่งเพื่อให้เสียบรถเข็นไปอยูใ่ ต้โต๊ะ ท�ำให้ทา่ นยืน่ มือ ถึงพืชผักในกระบะได้ อาจจะสกปรกกันนิดหน่อยแต่ ผิวสัมผัสขององค์ประกอบในสวนจะช่วยกระตุน้ ประสาท สัมผัสตามร่างกายเราด้วย เช่น เท้าเหยียบไปบนหญ้า ทราย น�้ำ นิ้วจับดิน น�้ำ พืชมีขน (แต่ไม่ท�ำให้แพ้) นอกจากนีช้ อื่ พืชต่างๆ มีสว่ นช่วยกระตุน้ ความทรงจ�ำ อีกด้วย อย่างคุณแม่ดฉิ นั พอเห็นดอกไม้กร็ า่ ยเพลงชม ดอกไม้เป็นชุด (ท่านจ�ำของเก่าได้แม่นย�ำแต่ลมื ของใหม่ ประมาณว่า memory เต็ม) เท่ากับได้ฝึกสมองค่ะ
เพลง อุทยานดอกไม้ ชมผกา จ�ำปา จ�ำปี กุหลาบ ราตรี พะยอม อังกาบ ทั้งกรรณิการ์... ล�ำดวน นมแมว ซ่อนกลิ่น ยี่โถ ชงโค มณฑา สายหยุด เฟื่องฟ้า ชบา และสร้อยทอง... บานบุรี ยี่สุ่น ขจร ประดู่ พุดซ้อน พลับพลึง หงอนไก่ พิกุลควรปอง... งามทานตะวัน รักเร่ กาหลง ประยงค์ พวงทอง บานชื่นสุขสอง พุทธชาติสะอาดแซม... **พิศ พวงชมพู กระดังงาเลื้อยเคียงคู่ ดูสดสวย แฉล้ม รสสุคนธ์ บุญนาค นางแย้ม สารภีที่ถูกใจ... งามอุบลปน จันทร์กะพ้อ ผีเสื้อแตกกอ พร้อมเล็บมือนาง พุดตาน กล้วยไม้... ดาวเรือง อัญชัน ยี่หุบ มะลิวัลย์แลวิไล ชูช่อไสว เร้าใจในอุทยาน...
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
21
สวนแนวตั้ง (Vertical Garden or Green Wall) ก�ำลังเป็นที่นิยมอย่างมากทั่วโลก ใช้หลักการ ปลูกพืชไร้ดนิ (Soilless gardening or Hydroponics) ที่ ใ ห้ พื ช ได้ รั บ สารละลายเป็ น อาหารไหลเวี ย นใน โครงสร้างกักเก็บน�ำ้ ซึง่ เฟือ่ งฟูมากในประเทศอิสราเอล ที่ผลิตพืชผักเอาชนะความแห้งแล้งของทะเลทราย ได้สำ� เร็จมาช้านานแล้ว ทีนี้ Patrick Blanc ชาวฝรัง่ เศส ได้ใช้ระบบไฮโดรโพนิคส์นี้มาดัดแปลงท�ำเป็นสวนใน แนวตั้งที่สวยงามชุ่มชื้น จนเกิดเป็นกระแสความนิยม อย่างมาก สวนแนวตั้งมีความเหมาะสมกับสภาพชีวิต คนในเมืองมาก เพราะมีพื้นที่จ�ำกัดในการปลูกพืช อีกทั้งยังไม่ต้องดูแลรดน�้ำทุกวัน แต่ต้องตรวจตรา ปริมาณน�้ำให้เหมาะสมโดยตลอด สามารถสร้างได้ทั้ง ในและนอกอาคาร ซึง่ มีหลายระบบหาดูได้จากหนังสือ Vertical & Roof garden จัดสวนสวยบนผนังและ หลังคา โดย รศ.พาสินี สุนากร & คุณทิพาพรรณ ศิรเิ วช ฎารักษ์ แห่งส�ำนักพิมพ์บา้ นและสวน หน้า 127-137 นะคะ หากอยากทดลองท�ำดูง่ายๆ ก่อน เราสามารถ ทดลองท�ำสวนแนวตั้งแบบกระถางไปก่อนเพราะง่าย และราคาย่อมเยาว์ เมือ่ มัน่ ใจขึน้ ค่อยก้าวขึ้นท�ำระบบ จริงๆ จังๆ ต่อไปนะคะ
22 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ที่มา : https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Vertical_Garden_during_Lalbagh_Flower_show_August_2013_-_2.JPG
สวนตามตำ�แหน่ง สวนดาดฟ้า (Roof-top garden) เป็นพืน้ ทีท่ ี่ ได้รบั แดดดีทส่ี ดุ ในบ้านก็วา่ ได้ มีคนท�ำสวนบนดาดฟ้า โรงรถแล้วนะคะ ที่นิดเดียวแต่ใช้งานได้จริงๆ การท�ำ สวนบนดาดฟ้าเป็นการจัดสวนกระถาง/กระบะบน พื้นแข็ง ดังนั้นเราต้องเข้าใจหลายเรื่องเพื่อท�ำสวนนี้ นะคะ 1. ดาดฟ้า มี 2 ลักษณะ คือ แบบเตรียม ท�ำสวนดาดฟ้าไว้ลว่ งหน้า วิศวกรได้คำ� นวนน�ำ้ หนัก การ กันซึม การระบายน�้ำไว้แล้ว ท�ำได้เลย กับแบบที่สอง ที่เป็นดาดฟ้าธรรมดาที่เราอยากท�ำสวน อันนี้เราควร สอบถามวิศวกรให้พิจารณาว่าจะเพิ่มน�้ำหนักได้อีก มากน้อยแค่ไหน เพื่อพิจารณาน�ำหนักของวัสดุ กระถาง ดินปลูก โครงสร้างอื่นๆ ส่วนมากควรวาง น�้ำหนักใกล้ๆ เสาและคานอย่าวางตรงกลางพื้น นอกจากนี้ต้องพิถีพิถันกับการระบายน�้ำออก จากดาดฟ้าอย่างยิ่ง มีช่องรับน�้ำเพียงพอหรือไม่ ปกติ วิศวกรจะให้น�้ำฝนท่วมขึ้นนิดนึงแล้วค่อยๆ ระบาย ลงท่อจนหมด ดังนั้นเมื่อเราวางสิ่งของต่างๆ ลงไป เท่ากับลดพื้นที่รับน�้ำฝนลง ระดับการท่วมจะสูงขึ้นได้ และหากจ�ำนวนท่อระบายน�้ำไม่เพียงพอ ประกอบกับ ใบไม้รว่ งไปอุดตันปากท่อด้วย อาจท�ำให้เกิดน�ำ้ ท่วมขัง บนดาดฟ้าได้ เหตุเหล่านี้เคยเกิดขึ้นกับบ้านและสวน ของคุณแม่ดิฉันที่อยู่บนดาดฟ้าแล้ว 2. กระถาง/ภาชนะ จ� ำ เป็ น ต้ อ งมี รู ที่ ก ้ น กระถางเพื่อให้ระบายน�้ำออก การวางกระถางบน พื้นดาดฟ้า ก็ควรมีจานรองเพื่อขังน�้ำไว้หล่อเลี้ยง ต้นไม้ และไม่ให้ดินไหลเลอะเทอะพื้นด้วย ทั้งนี้ตัว กระถางควรยกลอยขึ้นจากจานรอง ไม่ให้ก้นกระถาง นาบแบนราบไปกับจาน เพื่อให้เกิดการไหลเวียน ของอากาศในดิน จึงอาจใช้ก้อนกรวดสัก 3 ก้อน เล็กๆ หนุนก้นกระถาง หรือที่ดีกว่านั้นคือการหา กระถางทีม่ ขี าเลย กรณีของภาชนะทีใ่ ช้สวมกระถางทีด่ ู
ไม่สวยงาม ก็ควรเลือกภาชนะที่มีรูระบายน�ำ้ และมีขา ยกลอยขึ้นเช่นกัน ส�ำหรับดินปลูกไม่ควรใช้ดินเหนียว ดินร่วน ที่เราใช้ปกติบนพื้นดินเพราะมีน�้ำหนักมาก ให้ใช้ดนิ ร่วนบางส่วนผสมกับขุยมะพร้าวซึง่ มีนำ�้ หนักเบา และอุ้มน�้ำได้ดี ทั้งนี้หากมีพื้นที่ดาดฟ้ากว้าง กระถาง เล็กมีนำ�้ หนักเบาอาจปลิว กระเด็น ล้มได้ง่าย ควรจัด เป็นกลุม่ ให้กระถางดันกันเอง ทีบ่ า้ นคุณแม่ดฉิ นั ขนาด โอ่งมังกรปลูกเฟินข้าหลวงหลังลายต้นเบ้อเริม่ และเตีย้ ยังล้มได้บ่อยๆ จากแรงลม 3. ต้นไม้ จากที่เล่าเรื่องลมในข้อ 2. ปัญหา หลักของการปลูกพืชบนดาดฟ้ามาจากลมพายุคะ่ ดังนัน้ ต้นไม้สวนครัวควรมีที่ยึดเกาะให้มั่นคง ปลูกเตี้ยๆ ให้ ระเบียงกันตกแบบทึบช่วยบังลมพายุ แต่หากระเบียง โปร่งลมพายุจะพัดผ่านได้ ก็จำ� เป็นต้องใช้กระถางใหญ่ ค่ อ นข้ า งมี น�้ ำ หนั ก และวางชิ ด กั น ดั น กั น เองจะได้ ไม่ลม้ ค่ะ ดังนัน้ จึงไม่แนะน�ำกระถางแขวนนะคะ เดีย๋ ว ไม่กระถางกระเด็นก็ตมุ้ ดินพร้อมผักของเราบินหายไป กับลมพายุ....เสียดาย (ยังไม่นบั อันตรายหากตกใส่ศรี ษะ ใครเข้านะคะ)
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
23
หลักการทำ�สวนครัว ดิฉนั สอนวิชาด้านการออกแบบจัดสวนในภาค วิชาพืชสวนมานานปี (ตั้งแต่ปี 2528) ท�ำให้สามารถ กล่าวได้วา่ เจ้าของบ้านส่วนใหญ่นยิ มท�ำสวนครัว ท�ำให้ นิสติ ของดิฉนั ได้ออกแบบและจัดสวนครัวในหลายแห่ง เมื่อน�ำองค์ความรู้มารวบรวมทั้งข้อดีข้อเสียต่างๆ ที่ผ่านมาส�ำหรับสวนครัวของคนในเมือง (urban life) ดิฉันจึงมีหลักการท�ำสวนครัวดังนี้ค่ะ 1. ไม่ต้องกังวลเรื่องต�ำแหน่งสวนว่าจะไม่ได้ รับแดด เพราะพืน้ ทีเ่ รามีจำ� กัดเราจะแก้ปญ ั หาโดยเลือก พืชที่ทนร่มร�ำไรมาปลูก จุดที่เหมาะใช้เป็นสวนครัว ให้หาใกล้ๆ ครัวทีส่ ดุ สามารถเดินมาไม่ไกลจนขีเ้ กียจ เดินนั่นแหละค่ะใช้ได้
2. สวนไม่ตอ้ งมีขนาดใหญ่ ปลูกพืชเท่าทีใ่ ช้งาน ประจ�ำ อยากได้สไตล์ไหนก็หาวัสดุประกอบตามสไตล์ นั้นๆ 3. ควรปูพื้นแข็งเป็นรูปร่างสวยงาม เพื่อให้ เดินสะดวก อย่าปล่อยให้เป็นพืน้ ดิน เพราะจะเฉอะแฉะ เมื่อรดน�้ำ ช่องว่างระหว่างพื้นแข็ง เป็นพื้นที่ปลูกผัก 4. ใช้ดนิ ผสมส�ำเร็จรูปซือ้ จากตลาดเป็นดินปลูก จึงไม่ต้องวิตกหากดินบ้านเราไม่ดี หรือปรุงดินของ ตัวเองก็ทำ� ได้ 5. หากพืน้ ทีไ่ ร้พนื้ ดิน ให้ปลูกในกระถาง หรือ ภาชนะต่างๆ ได้ อย่าลืมเจาะรูให้นำ�้ ระบายออกได้ และ ควรมีถาดรองก้นหรือกระถางยกขาลอยไม่ติดพื้น 6. หากจะปลูกสวนแนวตั้งติดก�ำแพง แนะน�ำ อย่าท�ำแผงแนบก�ำแพง เพราะเวลารดน�้ำจะมีดินไหล จากก้นกระถางเลอะก�ำแพง ควรท�ำขายื่นให้แผงสวน ห่างจากก�ำแพงนิดนึง 7. แนะน�ำพืชกลุม่ ต้มย�ำ เพราะอายุยนื ไม่ลม้ ลุก และใช้บอ่ ย กับอีกประการคือปลูกพืชทีค่ รอบครัวชอบ จริงๆ ถึงจะยากขึ้นนิดนึงก็คุ้มลงแรงท�ำ จริงไหมคะ เห็นไหมคะว่าหลักการมีอยู่แค่น้ีเอง เรื่อง ออกแบบก็เปิดหนังสือบ้านและสวน เข้า internet โดยเฉพาะ pinterest เป็น web ที่นักออกแบบนิยม มากๆ เลยนะคะลองเข้าดูซิคะ ถ้าคิดว่าต้องการ นักออกแบบถึงจะหาเข้ามาดูกนั ต่อไป ส่วนการก่อสร้าง ก็อยู่ที่เรา หากคิดว่าท�ำเองสนุกดีก็ค่อยๆ ท�ำ หาก ต้องการเสร็จในทีเดียวและมีการก่อสร้างเยอะก็จ้าง คนมาท�ำนะคะ
24 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
บทที่
3
ผังสวนครัวจากเมนูโปรด รศ. ศศิยา ศิริพานิช และ ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
25
บ้านในโครงการ “ศุภาลัย วิลล์ เพชรเกษม 69” โครงการศุภาลัยมีพื้นที่ส�ำหรับการท�ำสวนครัวจริงๆ ดิฉันถึงได้พื้นที่จัดสวน ตัวอย่างให้ทั้งบ้านเดี่ยวและคอนโดมิเนียมอย่างที่เกริ่นน�ำไว้ ดิฉันขออนุญาตพาไป ชมทีละโครงการนะคะ เริม่ จากบ้านเดีย่ ว “ศุภฤทัย” แค่ชอื่ ก็ไพเราะแล้ว บ้านหลังนีม้ เี นือ้ ที่ 59 ตารางวา 2 ชั้น ขนาด 4 ห้องนอน 3 ห้องน�้ำ บ้านหันหน้าไปทางทิศตะวันออกรับแดดเช้า จากถนนหมู่บ้านมีถนนเข้าบ้านสู่ที่จอดรถใต้ตัวบ้าน รั้วด้านหน้าเป็นรั้วโปร่งสูง 1.50 เมตร รั้วด้านข้างเป็นรั้วทึบเกือบทั้งหมด ยังมีรั้วโปร่งส่วนหักจากรั้วหน้าบ้านอีก เล็กน้อย ท่านผูอ้ า่ นน่าจะเห็นว่าเหมือนบ้านเราเองใช่ไหมคะ ขนาดก�ำลังพอเหมาะเลย ทีพ่ ดู อย่างนี้ เพราะว่าขนาดนีก้ ำ� ลังดูแลเองได้สบายๆ ไม่ตอ้ งจ้างใครหรอกค่ะ ไม่เขียนแบบ ก็จัดได้ โดยเอาปูนขาววาดบนพื้นที่ดูเลยจะได้เห็นจริงเห็นจัง ส่วนความสวยงามเอา รูปจากอินเตอร์เน็ตต่างๆ ทีช่ อบมาแปะไว้ดปู ระกอบเลยค่ะ จะได้คดิ ออกว่าอยากได้แบบนี้ วัสดุ สีสัน แบบนี้
26 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
สำ�รวจบ้านเรา ดิฉันเริ่มต้นส�ำรวจพื้นที่บ้านเลยเริ่มจากทางเข้าหน้าบ้าน พบว่า • รว้ั ด้านหน้าโปร่ง คนภายนอกมองเห็นเราได้ สงสัยต้องหาทางไม่ให้เขาเห็นเราชัดเจนนัก น่าจะปลูกต้นไม้บังดีไหม ส่วนรั้วทึบด้านอื่นๆ คงต้องพิจารณาเป็นช่วงๆ ไป
• เข้าประตูรั้วมามองไปทางทิศเหนือ มีพื้นที่ แคบๆ หน้าบ้าน และมีส่วนของระเบียงชั้น 2 ยื่นมา คร่อมเฉลียงอีกด้วย ท�ำให้พนื้ ทีย่ งิ่ เล็กลงไปอีก แบบนี้ คงไม่สามารถบรรจุอะไรลงในพืน้ ทีไ่ ด้มากนัก แถมเรา ยังอยากปลูกต้นไม้พรางสายตาคนนอกบ้านอีกด้วย
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
27
• เมื่อเลี้ยวพ้นมุมบ้านไปดูพื้นที่ด้านทิศเหนือ ของตัวบ้าน เป็นพืน้ ทีแ่ คบยาวเช่นกัน มีประตูเข้า-ออก จากห้องรับประทานอาหารโดยมีลานเล็กๆ แคบๆ รองรับหน้าประตู ซึ่งค่อนข้างแคบไป น่าจะต้องขยาย อีกนิดให้เดินได้สะดวกขึ้น เพราะยังไงก็คงมีทางเดิน ผ่านจากหน้าบ้านไปหลังบ้าน • พอหักเลีย้ วไปหลังบ้านทีอ่ ยูท่ างทิศตะวันตก ของบ้าน ปกติเราจะพิถพี ถิ นั ด้านทิศตะวันตกเป็นพิเศษ เพราะร้อนแดดบ่ายมากๆ นีก่ ม็ หี อ้ งนอนและห้องครัว ด้านนี้เสียด้วย อุปสรรคอื่นคือฝาท่อและท่อ PVC ต่างๆ อย่าไปยุ่งกับของเหล่านี้ จ�ำเป็นทุกอย่างเลย ส�ำหรับบ้านเรา แถมถ้าเป็นบ่อเกรอะบ่อซึมของห้องสุขา ยิง่ ต้องระวัง ห้ามกลบฝาเด็ดขาด สรุปว่าเรารูป้ ญ ั หาหลัก ของพืน้ ทีน่ แี้ ล้ว ส่วนใหญ่พนื้ ทีแ่ บบนีจ้ ะใช้เป็นทางเดิน ท�ำอะไรมากไม่ได้
(บน) พื้นที่ด้านทิศเหนือของตัวบ้าน (ซ้าย) พื้นที่ด้านทิศตะวันตกของตัวบ้าน
28 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
• เลี้ยวหักมุมอีกทีผ่านพื้นที่ฝั่งทิศใต้ของบ้าน เป็นทีแ่ คบยาว มีลานซักล้างขนาดพอสมควรตรงประตู ทางเข้าออกจากครัว ใช้เป็นส่วนของทางเดินได้เลย และ ยังมีหอ้ งเก็บของก่อนถึงทีจ่ อดรถ แน่นอนค่ะเราต้องมี พื้นแข็งรองรับหน้าห้องให้ใช้งานได้สะดวก • หลังคาบ้านที่ชายคาไม่มีรางน�้ำฝน ท�ำให้มี ร่องน�้ำฝนเซาะดินโดยรอบ อันนี้เราคงต้องหาเทคนิค รองรับน�ำ้ ฝนในสวน หรือ ท�ำรางน�้ำฝนซะเลย ซึ่งเป็น ทีน่ ยิ มในต่างประเทศ เพราะเขาเก็บน�ำ้ ฝนใส่ตมุ่ เอาน�ำ้ ไปรดต้นไม้ตามแนวคิดการอนุรกั ษ์นำ�้ ค่ะ เดิมทีบา้ นเรา ก็ใช้ตุ่มกัน (ดิฉันเกิดในยุคนั้นค่ะ) แต่เลิกราไปเพราะ คุณภาพน�้ำฝนไม่สามารถน�ำมาดื่นกินได้ต้องต้มก่อน พอมีนำ้� ประปามาคนก็สะดวกขึน้ มากจนขีเ้ กียจท�ำ ผลพวง คือการไม่ประหยัดน�้ำของพวกเราทุกคน ปี 2559 ที่ ก�ำลังจะผ่านไปจึงเป็นปีที่เราประสบปัญหาแห้งแล้ง สูงที่สุด ดังนั้นดิฉันจึงเป็นคนหนึ่งที่สนับสนุนการติด รางน�้ำฝนและเก็บน�้ำไว้ในตุ่มเพื่อใช้รดสวน
ลานซักล้างทางด้านทิศใต้
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
29
ร่างแนวคิด ส�ำรวจบ้านตนเองเสร็จแล้ว พอทราบปัญหาต่างๆ ทีต่ อ้ งคิดค�ำนึงถึงก่อนลงมือออกแบบ ทั้งครอบครัวคงต้องน�ำกลับมาหารือกันว่า เราจะตัดสินใจกันยังไงในแต่ละปัญหา ขั้นแรกเอา ความต้องการของแต่ละคนมาบอกในทีป่ ระชุม คนนัน้ ต้องการนัน่ นีโ่ น่น แล้วดูวา่ เราจัดลงพืน้ ที่ ได้ทั้งหมดไหม หากเยอะไปก็ต้องตกลงว่าจะเอาอันไหนไม่เอาอันไหนให้ได้ก่อน สรุปออกมา จะจัดให้มอี ะไรบ้าง ส�ำหรับบ้านศุภฤทัยหลังนี้ อ.จิด๊ กับ อ.เอ๋ เราสรุปความต้องการว่า อยากได้ ทางเดินรอบบ้าน ซุ้มไม้เลื้อยหากปลูกองุ่นได้สักต้นก็ดี สวนครัวสักสวนนึง นอกนั้นเน้นปลูก พืชกินได้เป็นส่วนใหญ่ เราจะท�ำสวนให้เป็นแบบวินเทจ
30 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
มาออกแบบกันเถอะ เอาละค่ะได้ความต้องการแล้ว รู้ปัญหาของ บ้านแล้ว เริ่มออกแบบกันเลย • ในภาพรวมพืน้ ทีเ่ ล็กๆ มีหลักการทางศิลปะ ไว้นำ� ทาง ขนาดทีเ่ ล็กแคบยาว เราต้องวางสิง่ ต่างๆ ไป ตามแนวทางยาวนั้น อย่าขวางโดยไม่จ�ำเป็น อย่าใช้ ของลวดลายมาก สีกใ็ ช้สอี อ่ น (สีเข้มก็ยงั ใช้ได้หากชอบ และให้ความรูส้ กึ ต่างออกไป) เพราะจะท�ำให้พนื้ ทีก่ ว้าง ต้นไม้ก็ต้องเลือกที่มีขนาดเล็กไม่ใหญ่คับบ้าน • การท�ำทางเดินในที่แคบยาวก็ต้องไหลไป ตามพื้นที่นั่นเอง ถ้าที่แคบมากให้เป็นแนวตรงหาก กว้างหน่อยอาจใช้แนวโค้งนิดๆ ได้ โดยมากใช้แนวตรง ท�ำให้เหลือพื้นที่เยอะกว่า แต่แนวโค้งก็อ่อนช้อยกว่า สรุปเอาตามชอบ และเส้นทางก็หลบหลีกสิ่งกีดขวาง ไปตามพื้นที่ เจอฝาท่อต่างๆ ก็หลบ เดี๋ยวแนวที่ต้อง ท�ำก็ออกมาให้เห็นเอง
มักเกิดปัญหาดินระหว่างแผ่นกระเด็นเลอะเทอะและ สึกกร่อน ท�ำแบบนีแ้ ผ่นทางเดินมักด่างรอยน�ำ้ เป็นคราบด�ำ ซึ่งหากไม่อยากให้เกิดรอยเหล่านี้ต้องขัดสีสม�ำ่ เสมอ • วสั ดุทางเดินก็มหี ลายแบบ ในรูปนีท้ ำ� เป็นแบบ เดินทีละแผ่น (stepping stones) ที่มีราคาย่อมเยาว์ หาง่าย ก่อสร้างเองก็ได้ ปรับเปลี่ยนง่าย เพราะปูบน ทรายเท่านั้น แต่อาจไม่เหมาะกับผู้สูงอายุที่ต้องการ ทางผิวเรียบที่สุด ไม่ต้องมีลวดลายพร้อย ท่านจะ ตาลายหยั่งเท้าหาความลึกไม่ได้จนไม่กล้าเดินเอง ผิวทางเดินก็ควรหยาบสักนิดนะคะกันลืน่ เวลาเปียกฝน
• ทางเดินมี 2 แบบ แบบอยู่ติดผนังบ้าน ใต้ชายคา เดินได้รอบบ้านทุกเวลาแม้ฝนตก อีกแบบ ออกไปโผล่นอกชายคา ท�ำให้ปลูกต้นไม้ชิดตัวบ้านบัง ก�ำแพงบ้านได้ แต่บางบ้านไม่ชอบเพราะท�ำให้ผนังชื้น บ้านศุภฤทัย ดิฉันพยายามจัดไว้ใต้ชายคาให้มากที่สุด เพื่อให้เดินได้ทุกเวลา การวางแผ่นทางเท้ายังให้ยื่น ออกไปรับแรงกระแทกน�้ำฝนด้วยนิดนึงนะคะ ดิฉัน ไม่สามารถจัดแผ่นทางเดินไว้ใต้ชายคาทั้งหมดเพราะ ติดท่อ ฝาบ่อต่างๆ ค่ะ ทางเดินเท้าแบบทีละแผ่นย่อม รองรับแรงกระแทกจากฝนไม่ดีเท่าแบบพื้นเรียบ และ
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
31
นีไ่ งคะแบบเสร็จแล้ว ดิฉนั ขอเล่าให้ฟงั เป็นส่วนๆ ค่อนข้างละเอียด เพือ่ เป็นไอเดียว่าดิฉนั คิดอะไรอยู่ ถึงท�ำออกมาแบบนี้ และผูอ้ า่ นจะได้มอง เห็นวิธีคิดไปทีละส่วน ส่วนหน้าบ้านทางทิศตะวันออก ดิฉันท�ำทางแผ่นใหญ่หรือลานไว้ตรงประตูทางออกเพื่อเพิ่มเนื้อที่ การเดิน จัดซุ้มไม้เลื้อยไว้ตรงประตูหน้าห้องรับแขก ฝันว่าจะปลูกองุ่นสัก ต้นสองต้น ปลูกน้อยๆ จะได้ดูแลได้ง่าย ซุ้มนี้จะช่วยพรางแดดเช้านิดนึง เพราะระเบี ย งชั้ น บนสั้ น ให้ ร ่ ม เงาน้ อ ย มี โ อ่ ง ต้ น ไม้ ห รื อ รู ป ปั ้ น หรื อ น�้ำพุแล้วแต่ชอบเป็นจุดเด่นใกล้ซุ้มหน้าบ้าน ใช้เป็นจุดต้อนรับเวลา เข้าบ้าน ตั้งใจจะปลูกไทรเกาหลีเป็นแนวรั้วบังสายตาคนภายนอก ตอบโจทย์ปัญหาขาดความเป็นส่วนตัวไปหนึ่งปัญหา และได้สร้างก�ำแพง สีเขียวให้แก่บ้าน
32 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
เมือ่ เข้าบ้านผ่านประตูบานเลือ่ นเข้าสูบ่ า้ น จะ พบพื้นที่รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าปลูกแวววิเชียรสีม่วงไว้เต็ม ทัง้ แปลง เพือ่ ให้เราดูแลง่าย ดิฉนั ไม่ใช้หญ้าเพราะพืน้ ที่ เล็กมาก ไม่อยากให้เหนื่อยตัดหญ้า ในแปลงนี้วาง กระถางต้นคูณต้นเบ้อเริ่มไว้เป็นจุดเด่น มองได้จาก ในบ้านและจากหน้าบ้าน แขกเหรือ่ ต้องถามคุณแน่ๆ ว่า นี่ต้นอะไร ทีนี้เราก็มีเรื่องเม้าท์ได้ต่อไป.... บริเวณริมรั้วสร้างรั้วสีเขียวเปลี่ยนไทรเกาหลี เป็นปลูกผักชีลอ้ มผสมกับกุยช่ายดอก สร้างบรรยากาศ อังกฤษวินเทจ มุมรั้วปลูกไม้ผลมะตาด แปลกดีลำ� ต้น สวยกินผลได้ ใบสวยมากๆ ล้อมด้วยแปลงสวนหย่อม ผสมผสานไม้ใบเป็นเส้นๆ ที่ท�ำให้เราไม่ต้องตัดแต่ง บ่อย และไม้ประดับกินได้ คือ ว่านหางจระเข้และ ขิงอินโด ส่วนข้างบ้านด้านทิศเหนือ ท�ำแผ่นทางเดินต่อไปลอดใต้ซมุ้ อัญชัน อยูต่ รง กับหน้าต่างห้องรับแขก จะได้เห็นดอกห้อยย้อยจาก ซุม้ เมือ่ มองผ่านหน้าต่างออกมา เพราะวิวจากหน้าต่าง ก็เห็นบ้านอีกหลัง ดิฉันเลยจัดการหาสิ่งที่คาดว่าจะ น่าดูกว่ามาไว้ใกล้ๆ ตาเสียเลย จากนั้นเดินต่ออีก นิ ด ไปถึ ง ลานเล็ ก ๆ หน้ า ประตู ท างเข้ า -ออกห้ อ ง รับประทานอาหาร แล้วเดินต่อไปหลังบ้าน ทางเดิน จะไม่ ชิ ด ตั ว บ้ า นที เ ดี ย ว ช่ อ งว่ า งต้ อ งปลู ก ต้ น ไม้ ที่ไม่ต้องการแดดจัดนัก เพราะด้านนี้จะไม่ได้รับ แดดอยู่ประมาณ 9 เดือน จะได้ประมาณ 3 เดือน ช่วงหน้าร้อนไปหน้าฝน ส่วนสวนชิดรั้วจะได้แดดอาจ น้อยหน่อยในหน้าหนาวเพราะเงาบ้านทอดยาวถึงรั้ว จึงปลูกอะไรก็ได้ด้านนี้ จังหวะเชื่อมระหว่างซุ้มอัญชัน กับลานหน้าห้องรับประทานอาหาร จัดให้มีอ่างน�ำ้ นก (Bird Bath) แบบวินเทจ เป็นจุดเด่นที่มองได้จากทั้ง สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
33
2 ลาน ดิฉันตั้งใจจัดเพื่อแบ่งพื้นที่ออกเป็น 2 ส่วนที่ ไม่ทึบตันเกินไป สามารถมองทะลุจากมุมบ้านถึงอีก มุมบ้าน คิดว่ามันเก๋ดีเลยท�ำต่อ ต่อจากแนวสวนหย่อมริมรัว้ เป็นต้นส้มจีด๊ ด่าง หยุดแปลงสวนหย่อม 1 ต้น แล้วปลูกผักชีลอ้ มอีกแถวนึง เพื่อความอ่อนช้อยไม่แข็งกระด้าง เราก็ไม่ต้องมองแต่ บ้านข้างๆ และรัว้ ตรงบริเวณเกือบกลางพืน้ ทีด่ ฉิ นั จงใจ จัดจุดเบรคของสวนหย่อม โดยวางอ่างน�้ำนกสไตล์ วินเทจปลูกมันเทศและสะระแหน่แต้มไม้ดอกนิดหน่อย เกิดเป็นกระถางแบบอังกฤษ จริงๆ แล้วจุดนี้มองเห็น จากหน้าบ้าน แต่เห็นแบบลับๆ ล่อๆ เพื่อชักชวนให้ เดินไปดู
34 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
สวนริมรั้วต่อไปปลูกแคขาวหรือแดง ชะมวง และชมพู่มะเหมี่ยว ให้อย่างละ 1 ต้น เพราะพื้นที่ จ�ำกัด ควรตัดแต่งเรือนพุ่มไม่ให้ใหญ่มากด้วย จะได้ เก็บเกีย่ วง่าย ส่วนแปลงสวนหย่อมใช้ชอ้ นทองติดผนังรัว้ เพราะถึงร่มนิดนึงก็ยงั อยูไ่ ด้ นิสยั เขาเป็นไม้ใต้ปา่ นอกนัน้ กินได้เกือบหมด มีกระเจี๊ยบบังผนังก�ำแพงรั้ว ปลูก แพงแพวแดง สะระแหน่ และแพงแพวขาวเล่นสีสกั หน่อย จากนั้นจัดรั้วชะอมให้ 3 ต้นไว้เก็บยอดกิน ใต้ต้นชมพู่ มะเหมี่ยวปลูกชะพลูที่ทนร่มใต้ต้นชมพู่ได้ดี ส่วนพืน้ ทีแ่ คบยาวติดตัวบ้าน จ�ำเป็นต้องปลูก เรียงแถว พยายามให้ดูแลง่ายที่สุด เลยใช้ไม้ประดับ ลิ้นมังกรครีบปลาวาฬ สลับกับลิ้นมังกรด่างเขียวกับ ด่างขาว ลักษณะต้นเป็นใบดาบตั้งตรงชี้ฟ้าซึ่งท�ำให้ดู แข็งกระด้างนิดนึง แต่จากประสบการณ์มันตายยาก จริงๆ และทนสภาพแสงได้หลายระดับ จึงจัดไว้ตรงนี้
ส่วนหลังบ้านทางทิศตะวันตก จัดแผ่นทางเดินใหญ่ตรงหัวมุมให้เลี้ยวได้ สะดวก เดินห่างจากตัวบ้านนิดนึงเพราะติดท่อ ที่ว่าง ตรงนั้นปลูกต้นไม้ที่ทนแดดบ่าย ส่วนที่หักกลางนั้น พาทางเดินกลับมาใกล้ตัวบ้านอีกที ช่วงห้องนอน สามารถท�ำสวนแนวตั้งปลูกขจรสักแผงนึงได้ หวังว่า มองจากห้องนอนจะได้อมิ่ ใจหลังอิม่ ท้องจากอาหารเย็น ทางเดินเชื่อมต่อไปยังลานซักล้างที่ดิฉันใช้ในการ เดิน ผ่านไปด้วยเลย พื้นที่ใกล้ครัวท�ำกระบะปลูก ผักสลัดต่างๆ เราสามารถคลุมมุ้งกันแมลงได้ง่าย ถ้ากระบะยกขาสูงจะใช้งานสะดวกเพราะเรายืนท�ำงาน สะดวก ไม่ตอ้ งนัง่ ยอง พืน้ ล่างอย่าปลูกหญ้า ตัดยากมาก ทีม่ นั เล็ก เลยปรับทรายให้พื้นเรียบ ปูแผ่นมุ้งพลาสติก รองรับกรวดกันกรวดจมดิน กรวดสามารถโรย 3-5 ถุง/ ตารางเมตรได้
ต้นไม้ที่ใช้เป็นข่า มะกรูดและมะนาวตัดเตี้ย อย่างละ 1 ต้นเรียงแถวไป มีหนาม ไว้ใกล้ทางเดิน มากไม่ได้ อันนีต้ ดั เตีย้ ได้ตามต้องการเลย เลยไปอีกนิด เป็นซุ้มที่ 3 คราวนี้ปลูกขจร ที่ชุบไข่ทอดเคียงกับ ส�ำรับน�้ำพริกต่างๆ มันรกเลยต้องจัดเป็นซุ้มแยกไว้ ต่างหาก ไม่ให้อาละวาดใคร ถัดไปปลูกตะไคร้ให้ 2 กอ มะกรูดอีกต้นทีป่ ล่อยให้ใหญ่ได้มากกว่าต้นแรก เลยไป ท�ำกระบะปลูกผักบุง้ 1 กระบะ ผักสลัด 2 กระบะ ด้านหลัง ปลูกพริก กระเพรา โหระพา แมงลัก ครบสูตรเลย ตรงมุมรั้วให้มะเฟือง 1 ต้น ก�ำลังดี ใต้ต้นปลูก แก้วเมืองจีนหรือจิงจูฉ่าย
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
35
ส่วนข้างบ้านด้านทิศใต้ เนื่องจากลานซักล้างเหลือพื้นที่ชิดรั้วไว้นิดนึง หากเทปูนปิดเลยก็สะอาดสะดวกในการใช้งาน แต่คง ร้อนแน่ๆ ดิฉันเลยท�ำสวนครัวขึ้นร้านและซุ้มแบนๆ ยาวๆ ขนานไปกับรั้ว ท�ำซุ้ม 2 ข้าง ปลูกมะเขือเทศ และผักปลัง ส่วนทางเดินอยู่ใต้ชายคาไปจนถึงพื้น ขนาดใหญ่หน้าห้องเก็บของที่เดินต่อไปยังที่จอดรถ หน้าบ้าน ซอกเล็กๆ ระหว่างบ้านกับทางเดินก็ปลูก ต้นไม้ประดับเลี้ยงง่ายคือลิ้นมังกรตามเคย
ฝั ่ ง ติ ด รั้ ว ปลู ก มะละกอเรี ย งแถว หวั ง ได้ ร่มเงาบ้าง ท�ำซุ้มอีกอันปลูกพริกไทย ต่อไปท�ำซุ้ม ชมจันทร์บังรั้ว โดยท�ำขอบอิฐล้อมซุ้มไว้ แล้วจึงปลูก มะเขือต่างๆ เป็นแถวอีก 5 ต้น ถึงบริเวณหน้าบ้าน จุดต้อนรับแขก เปลี่ยนเป็นจัดสวนหย่อม มีหม่อน และตะลิงปลิงโชว์เลย ด้านล่างเป็นแปลงดอกไม้และ ผักเป็ดแดงเหมาะกับสวนอังกฤษ สลับกับเนียมหูเสือ และขิงอินโด มุมรัว้ ใช้เข็มสามสีสร้างมิตใิ นภาพด้านสูง ปลูกเงินไหลมาคลุมโคนเพราะทนร่มได้ดีมาก ซึ่งอาจ เลือ้ ยมาพัวพันกับเข็มสามสีได้ ต้องดูแลถกออกกันบ้าง นะคะ สวนที่จัดเสร็จแล้วจ�ำเป็นต้องได้รับการดูแล จากเราตามค�ำแนะน�ำของ อ.เอ๋ โดยเฉพาะการรดน�้ำ ใส่ปุ๋ย ตัดแต่ง เตรียมกล้าเพื่อหมุนเวียนที่ช่วยประกัน ให้สวนครัวของเราสวยตลอดไป
36 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ห้องชุดคอนโดมิเนียม “ศุภาลัย เวลลิงตัน” ใครที่ อ ยู ่ ค อนโด จะทราบดี ว ่ า เรามี พื้ น ที่ จ�ำกัดขนาดไหน สวนครัวบนนั้นต้องใช้เทคนิคสวน แนวตั้งช่วย (ในเมื่อเล็กก็ต้องขึ้นทางสูง) รวมทั้งสวน ดาดฟ้า (ที่อาจไม่ได้แดด) รวมกับสวนกระถางที่มี ดินปริมาณและความลึกจ�ำกัด ท�ำให้รากมีดินให้เกาะ น้อย หากใช้กระถางหนักๆ รวมน�้ำหนักดินและต้นไม้ ก็เป็นการเพิ่มน�้ำหนักให้กับระเบียงอาคาร ข้อนี้หาก ไม่มนั่ ใจควรหาวิศวกรมาให้คำ� ปรึกษาก่อนการตัดสินใจ หรือเลือกใช้วัสดุกระถางและดินปลูกที่มีน�้ำหนักเบา อีกทัง้ ชัน้ ทีอ่ ยูส่ งู ขึน้ ไป ควรตระหนักเสมอว่าปัญหาการ ท�ำสวนบนดาดฟ้ามีหลายเรื่อง 1. เรื่องลม ลมพัดแรง จะท�ำให้พืชคายน�้ำเร็วขึ้น 2. การระบายน�้ำ ต้อง พิจารณาให้รอบคอบว่าจ�ำนวนท่อระบายน�้ำเทียบกับ ขนาดพืน้ ทีส่ วนจะมีปญ ั หาหรือไม่ 3. อีกทัง้ ภาชนะหรือ
กระถางปลูกหากวางนาบกับพื้นเฉลียง ก้นกระถาง เหล่านีห้ ากเราวางหลายๆ กระถางติดๆ กัน จะบล็อค การไหลของน�้ำสู่ท่อระบายน�้ำ รวมทั้งเศษใบไม้ร่วงที่ ไหลไปอุดปากท่อระบายน�้ำ ช่วยกันท�ำให้เกิดภาวะ น�้ำขังบนดาดฟ้าจนน�้ำท่วมได้ (เกิดกับบ้าน อ.จิ๊ด มาแล้ว) จึงควรใช้กระถางทีม่ ขี าโหย่งโล่งใต้กน้ กระถาง เพื่อให้น�้ำระบายไปได้ไม่ติดขัด และจ�ำเป็นต้องมีการ ดูแลรักษาเก็บเศษใบไม้แบบนีอ้ อกสม�ำ่ เสมอโดยเฉพาะ หน้าฝน อาจหากรวดเล็กๆ หนุนก้นกระถางได้ ฟังแล้วอย่าเพิ่งกลัว ในเมื่อเราเข้าใจข้อจ�ำกัด เราก็ ป ิ ด จุ ด อ่ อ นเหล่ า นั้ น เสี ย ซิ ค ะ เราน� ำ ห้ อ งชุ ด คอนโดมิเนียมในโครงการศุภาลัย เวลลิงตัน มาออกแบบ เป็นตัวอย่าง
สำ�รวจพื้นที่ระเบียงคอนโดมิเนียม รู ป ร่ า งพื้ น ที่ ร ะเบี ย งคอนโดมิ เ นี ย มที่ ม า ออกแบบมีลักษณะคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน แต่ก็ ยังมีมุมฉากอยู่ จึงออกแบบค่อนข้างยาก การใช้งาน พื้นที่ของเราจึงท�ำเพื่อนั่งเล่นกินลมยามเช้าและเย็น จึงเป็นสวนครัวสไตล์โมเดิร์นวินเทจนิดนึง พืน้ ทีห่ นั หน้าไปทางทิศเหนือท�ำให้ได้รบั แดดน้อย เราน่าจะปลูกผักที่ชอบแดดปานกลางถึงร�ำไร ส่วนที่
ติ ด กั บ ตั ว อาคารที่ เ ป็ น ประตู บ านเลื่ อ นกระจกใส จะได้รับร่มเงามากกว่าส่วนริมระเบียง เราคงต้อง จัดกระถางปลูกพืชไว้ริมระเบียงเพื่ออย่างน้อยให้ได้ รับแสงมากเท่าที่จะท�ำได้ มีที่วางคอมเพรสเซอร์แอร์ ยื่นออกด้านตะวันตกของระเบียง พบว่าท่อระบายน�้ำ อยู่ตรงบริเวณนี้ ดังนั้นการจัดวางองค์ประกอบต่างๆ จ�ำเป็นต้องเปิดให้น�้ำไหลระบายไปลงท่อให้ได้ พื้นที่ จะได้รับแดดบ่ายร้อนแรงมากน้อยต่างกันตามฤดูกาล สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
37
กล่าวคือฤดูหนาวจะไม่ได้แดดเลย เพราะดวงอาทิตย์ขนึ้ ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ตกทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ แต่จะได้แดดในฤดูรอ้ นต่อฝนประมาณปลายเดือน พฤษภาคมถึงต้นสิงหาคม ซึง่ ดวงอาทิตย์ขนึ้ ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ตกทาง ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ เป็นอย่างนีท้ กุ ปี ดังนัน้ เราจึงคิดว่าน่าจะท�ำอะไรบังแดด บ่ายด้วย เรามีผนังทึบเหลือให้ทำ� อะไรได้อยูแ่ ผงนึงด้านทิศตะวันออกของระเบียง คอนโดไม่โดนแดดและฝน น่าจะท�ำชัน้ วางอุปกรณ์หรือแม้แต่กระถาง ถ้ามีความ เปียกชืน้ น่าจะใช้ไม้จริง แน่นอนค่ะมีนำ�้ หนักมากกว่าเหล็กกลวง ถ้าจะลดน�ำ้ หนัก ก็ใช้เหล็กได้ค่ะ สนิมกินนิดหน่อยรับได้ค่ะ
ร่างแนวคิด สวนโมเดิร์นนี้จะปลูกพืชผัก ในกระถางพลาสติกน�้ำหนักเบา ดิน ผสมที่ใช้ปลูกก็มี น�ำ้ หนักเบา อาจสวมกระถางในภาชนะทีห่ น้าตาสไตล์โมเดิรน์ ทีม่ ขี าเพือ่ ให้นำ้� ระบายได้ ด้าน ตะวันตกควรเป็นสวนแนวตัง้ หรือท�ำซุม้ ไม้เลือ้ ยช่วยบังแดดบ่าย ผนังทีม่ อี ยูน่ า่ จะท�ำชัน้ วางของ อุปกรณ์ท�ำสวนต่างๆ การวางภาชนะและกระถางจะไม่วางชิดกัน เพราะกลัวจะเป็นอุปสรรค ในการที่เราจะเข้าดูแลพืชและคอมเพรสเซอร์ และคิดว่าน่าจะท�ำยกพื้นเฉลียงเล็กๆ วางโต๊ะ เก้าอีน้ งั่ เล่นด้วย โดยอาจโรยกรวดในช่องว่างทีเ่ หลือเพือ่ ความสวยงาม ซึง่ ถ้าพิจารณาแล้วว่า เพิ่มน�้ำหนักโดยไม่จ�ำเป็นก็อาจยกเลิกไอเดียนี้ต่อไป
38 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
มาออกแบบกันเถอะ การออกแบบท้าทายมากในแบบแปลนจะเห็นว่า การจัดวางดูเป็นแถวเป็นแนวตามรูปร่างมาก เป็นเบสิค ยึดขอบพื้นที่ ปล่อยตรงกลางเป็นพื้นที่ใช้งาน เราซื้อ กระถางปูนเปลือยยกขา กระถางมีความสูง 2 ระดับ เพื่อไม่ให้มองดูเท่ากันไปหมด แต่หากใครชอบแบบ เรียบๆ ก็ให้สงู เท่ากันได้ ชนิดวัสดุไม่ควรหลากหลาย เพราะสวนโมเดิร์นเน้นความเรียบง่ายกิ๊บเก๋ ถึงแม้ กระถางจะวางห่างกันเพือ่ ให้ขาเรายืนเข้าไปได้ แต่ทรง พุม่ ต้นไม้กจ็ ะแผ่มาชนกัน ภาชนะสวนเป็นรูปสีเ่ หลีย่ ม เราสวมกระถางกลมลงไป ส่วนที่เห็นกระถางกลมนั้น เอาแบบวางกระถางได้เลยโดยมีการหนุนก้นกระถาง ไม่ให้แนบพืน้ เป็นใช้ได้ กระถางหน้าประตูทางเข้า-ออก ไปเซอร์วสิ คอมเพรสเซอร์ ต้องห่างกันพอให้ขาช่างแอร์ เดินผ่านได้ เห็นข้อจ�ำกัดเยอะที่เราควรต้องคิดเผื่อไว้
เราตัดสินใจท�ำซุ้มไม้เลื้อยบังแดดบ่าย ท�ำไม ไม่ท�ำสวนแนวตั้งเหรอคะ เพราะการท�ำสวนแนวตั้ง แผงจะต้องหันหน้าต้นไม้เข้าสู่ระเบียง ด้านหลังรับ แดดบ่าย เราคิดสะระตะแล้วอาจท�ำให้แผงแห้งท�ำให้ พืชตาย ไม่อยากเสีย่ ง ส่วนอีกแบบคือท�ำชัน้ วางกระถาง เป็นหลายๆ ชัน้ ก็กลัวกระเด็นเพราะแรงลม รวมทัง้ การ รดน�้ำกระเด็นไปรบกวนคนชั้นล่าง จะแขวนกระถาง ก็กลัวต้นไม้จะหลุดลอยไปจากกระถางเมือ่ มีพายุแรงๆ ก็คิดว่าการท�ำซุ้มไม้เลื้อยตรงจุดนี้คงเป็นทางเลือก สุดท้ายเสียแล้วค่ะ ตามนัน้ เลย เพราะต้นไม้จะปลูกใน กระถางใหญ่ตั้งบนพื้นระเบียง ไม่เกิดปัญหากระเด็น รดน�ำ้ ก็รดทีก่ ระถางในพืน้ ทีเ่ ราไม่นา่ เกิดปัญหาให้คนอืน่
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
39
เราเลื อ กปลู ก ผั ก สลั ด ไว้ ชิ ด อาคาร ถั ด ไป เป็นพริกซึ่งถึงได้แดดน้อยหน่อยก็โตได้ดี ริมระเบียง ปลูก rosemary ตาม lifestyle คนเมือง ปลูกกะเพรา โหระพา แมงลัก ปลูกในกระถางยาวปนกันเลย หักมุม ริมระเบียงได้รบั แดดบ่ายเป็นกระถางยาวปลูกบลูฮาวาย แววมยุ ร า และบานเย็ น ปนกั น ท� ำ ซุ ้ ม อั ญ ชั น ขึ้ น ซุม้ เหล็กกลวงทีย่ ดึ มัน่ คงกับราวระเบียง ดิฉนั ไม่แนะน�ำ การเจาะพืน้ กลัวจะก่อปัญหาอืน่ ๆ ตามมา หวังมากว่า ซุ้มนี้จะช่วยบังแดดบ่าย ที่บ้านคุณแม่ดิฉันบนดาดฟ้า เราปลูกอัญชันสบายมาก สู้ลมได้ดี ได้ดอกไปท�ำ น�้ำอัญชันกันด้วย ถัดไปเป็น ผักสลัดอีกกระบะ และ มะนาว กับ มะกรูด ตัดแต่งให้พอดีกระถางเลย พืน้ ที่ รูปสามเหลี่ยมให้วางโอ่งน�้ำพุ และกระถางบอนสี ไว้ ใ นสุ ด เพราะไม่ ช อบแดดจั ด มี ผั ก ชี ใ บเลื่ อ ยกั บ สะระแหน่หน้าโอ่งน�้ำพุ วางตุ๊กตาเท่ๆ สัก 1-2 ตัว เป็นใช้ได้ เพียงเท่านี้ เราก็มรี ะเบียงคอนโดเป็นสวนครัว แสนสวยไว้รบั แขกได้อย่างน่าภาคภูมใิ จนะคะ
40 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
บทที่
4
พืชผักนานาพันธุ์ สานสัมพันธ์ในครอบครัว ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
41
เมือ ่ อ่านมาถึงช่วงนีห ้ ลายคนคงนึกอยาก ทีจ ่ ะมีสวนครัวเล็กทีเ่ ป็นสวนสวยในบ้านบ้างแล้ว แต่หากใครยังมีคำ�ถามว่า “จะเริม ่ อย่างไร” ก็ลอง อ่านตามขัน ้ ตอนต่อไปนีค ้ งได้คำ�ตอบสำ�หรับการ เริม ่ ต้นทีด ่ ี การเริม ่ ต้นทีด ่ เี ท่ากับทำ�สำ�เร็จไปแล้ว ครึ่งหนึ่งนะคะ
จะเลือกปลูกต้นอะไร ไว้ตรงไหนดี ค�ำถามนี้ไม่มีค�ำตอบตายตัว คงต้องถามเจ้าของ บ้านว่ามีพนื้ ทีม่ ากน้อยเท่าใด ถ้าเป็นบ้านทีม่ บี ริเวณกว้างคง ไม่เป็นปัญหาในการเลือกพืช แต่ถา้ พืน้ ทีแ่ คบ เช่น ทาวน์เฮาส์ หรือคอนโดมิเนียมคงต้องพิจารณาเลือกพืชทีม่ ขี นาดทรงต้น เล็กกะทัดรัดเหมาะกับขนาดพืน้ ที่ และควรเป็นพืชทีส่ ามารถ ปลูกได้ในกระถางเพื่อสะดวกในการโยกย้ายและท�ำความ สะอาดพืน้ ที่ ค�ำถามต่อมาคือ ประเภทของอาหารทีเ่ จ้าของบ้าน หรือสมาชิกในครอบครัวชอบ เช่น บางครอบครัวชอบอาหาร รสจัด เช่น ย�ำต่าง ๆ แกงเผ็ด ต้มย�ำ พืชสวนครัวทีข่ าดไม่ได้
42 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
คงจะเป็น มะเขือ พริก ข่า ตะไคร้ ใบมะกรูด แต่ถา้ บ้านไหน ชอบอาหารรสไม่จดั เช่น ชอบแกงจืด ผัดผัก หรือสลัดต่างๆ การเลือกปลูกผักกาดต่างๆ ถั่ว แตงกวา ผักหวานบ้าน ผักสลัดชนิดต่างๆ ก็จะถูกอกถูกใจสมาชิกในบ้านมากกว่า นอกจากนี้เวลาว่างของเจ้าของบ้านก็เป็นเรื่องที่ต้องค�ำนึง ถึงด้วยเช่นกัน ถ้าเจ้าของบ้านมีเวลาว่างมากพอควร ก็อาจ ปลูกพืชผักที่ต้องการการดูแลมากได้ดี เช่นผักล้มลุกต่างๆ เช่น ผักบุ้ง ผักกาด ที่ต้องรดน�้ำทุกวัน แต่ถ้าเจ้าของบ้าน ไม่ค่อยมีเวลามากนักพืชผักที่มีอายุยาวนาน เช่น ตะไคร้ มะกรูด มะนาว มะละกอ ผักปรัง ผักหวานบ้าน ชะอม ก็คงเหมาะสมเพราะไม่ต้องดูแลรดน�้ำทุกวันก็ยังสามารถ เจริญงอกงามได้ดี ไม่ต้องปลูกใหม่บ่อยๆ ดังนั้นข้อจ�ำกัด เรื่องพื้นที่ ความชอบ และเวลาว่างจะเป็นตัวบอกได้ดีว่า ปลูกอะไรจึงจะเหมาะสม ส�ำหรับจะปลูกต้นอะไรไว้ทไ่ี หนดีนน้ั ค�ำถามนีต้ อบ ไม่ยาก เนือ่ งจากมีเกณฑ์งา่ ยๆคือ พืชผักทีก่ นิ ส่วนของดอก หรือผลต้องได้รับแสงแดดจัดตลอดวันจึงจะมีดอกออกผล ได้ดี แต่ถา้ เป็นผักกินใบก็สามารถปลูกในทีร่ ม่ ร�ำไรหรือได้รบั แดดจัดบางช่วงของวันก็อาจเพียงพอ ด้วยเกณฑ์นกี้ จ็ ะช่วยให้ ตัดสินใจได้งา่ ยขึน้ โดยเลือกปลูกผักกินใบ เช่น ผักบุง้ ผักกาด ไว้ดา้ นทีแ่ สงน้อย และเลือกปลูกต้นแค มะละกอ มะนาว ถัว่ ต่างๆ แตงกวา พริก มะเขือ และมะเขือเทศ ไว้ดา้ นทีไ่ ด้รบั แสงแดดมาก ต้นไม้ก็จะออกดอกติดผลดีตามต้องการ เรา สามารถค่อยๆ เรียนรู้จากการลองปลูกในครั้งแรกๆ และ ปรับเปลี่ยนที่ปลูกไปได้ตามความเหมาะสมได้ค่ะ
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
43
จะหาเมล็ดพันธุ์หรือต้นพันธุ์ ได้จากไหน เมื่อตกลงใจได้ว่าจะปลูกต้นอะไรบ้างแล้ว ค�ำถามต่อมาคือ เมล็ดพันธุห์ รือต้นพันธุจ์ ะหาได้จากไหน ส�ำหรับเมล็ดพันธุ์นั้นขอแนะน�ำให้เลือกซื้อชนิดที่มี แบ่งขายเป็นซองเล็กๆ เคยเห็นมีวางขายตามร้าน จ�ำหน่ายอุปกรณ์เกษตรทั่วไป รวมทั้งร้านสะดวกซื้อ หรือแม้กระทั่งร้านหนังสือบางแห่งก็ยังเคยเห็นมี วางจ�ำหน่าย เมล็ดพันธุท์ บี่ รรจุซองเล็กแบ่งขายแบบนี้ มีข้อดีคือ บริษัทผู้ผลิตมักมีภาพของพืชผักชนิดนั้นๆ แสดงให้ดูที่หน้าซองท�ำให้ได้ของที่อยากปลูกจริงๆ นอกจากนี้ดา้ นหลังซองยังบอกรายละเอียดของพืชผัก ชนิดนั้นไว้พอสมควรเช่น เพาะเมล็ดอย่างไร ใช้เวลา กี่วันเมล็ดจึงจะงอก ชอบสภาพแวดล้อมแบบไหน ทรงต้นใหญ่หรือเล็ก อายุเก็บเกี่ยว ฯลฯ ข้อมูลเหล่านี้ ช่วยให้เราสามารถก�ำหนดพืน้ ทีป่ ลูกทีจ่ ะท�ำให้สวนครัว ของเราเป็นสวนสวยแทนทีจ่ ะเป็นสวนรกๆ แต่จดุ ส�ำคัญ ที่ขอแนะน�ำให้ดูเป็นพิเศษคือ เปอร์เซ็นต์การงอก วันที่ผลิต และวันสิ้นอายุท�ำพันธุ์ เมล็ดที่คุณภาพต�่ำ จะมี เ ปอร์ เ ซ็ น ต์ ก ารงอกน้ อ ย ส่ ว นเมล็ ด พั น ธุ ์ ที่ ดี แต่เก่าเก็บใกล้หมดอายุเมล็ดจะงอกน้อยและงอก ไม่สม�่ำเสมอ ถ้าซื้อเมล็ดไม่มีคุณภาพก็จะท�ำให้เรา หงุดหงิดร�ำคาญใจ เพราะไม่ได้ของคุณภาพตามเวลาที่ คาดไว้ แต่ทงั้ นีค้ งต้องดูดว้ ยว่าร้านทีเ่ ราจะซือ้ เมล็ดพันธุน์ นั้ มีการจัดเก็บหรือวางจ�ำหน่ายอย่างเหมาะสมหรือไม่ เมล็ดพันธุ์ที่ดีควรเก็บในที่เย็นและแห้ง ไม่ควรเก็บ เมล็ดพันธุไ์ ว้ในทีอ่ ากาศร้อนเกินไปหรือถูกแดดส่อง หรือ ในทีช่ นื้ แฉะ ซึง่ สิง่ เหล่านีม้ ผี ลท�ำให้เมล็ดพันธุเ์ สือ่ มสภาพ ก่อนวันหมดอายุที่พิมพ์ไว้หลังซองได้ 44 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
พืชสวนครัวที่นิยมเพาะจากเมล็ด เช่น ผักบุ้ง ผักกาดต่างๆ พริก มะเขือ มะเขือเทศ แตงกวา ถั่ว ต่างๆ โหระพา กระเพรา เวลาเลือกซื้อเมล็ดพันธุ์นั้น ขอแนะน�ำให้ซอ้ื มาเพียงอย่างละ 1 ซองก่อน เพือ่ ทดสอบ คุณภาพทัง้ คุณภาพของเมล็ดพันธุเ์ องและคุณภาพการ เก็บรักษาของร้านค้า และนอกจากนี้ในหนึ่งซองเล็กๆ นั้นยังมีเมล็ดพันธุ์อยู่เป็นจ�ำนวนมาก ซึ่งโดยมากแล้ว มีจ�ำนวนที่มากเกินพอเนื่องจากเมล็ดผักมีขนาดเล็ก นอกจากการเพาะเมล็ดแล้ว ยังมีพืชสวนครัว ที่เราพบเห็นได้บ่อยๆ แต่ไม่นิยมขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด เช่น มะกรูด มะนาว ข่า ตะไคร้ ซึง่ แต่ละชนิดก็มวี ธิ กี าร ขยายพันธุ์ที่แตกต่างกัน เช่น มะกรูด มะนาว ชะอม ผักหวานบ้าน นิยมใช้กง่ิ ช�ำหรือกิง่ ตอน ซึง่ หาซือ้ ได้ตาม ร้านจ�ำหน่ายต้นไม้ทวั่ ไปในราคาทีไ่ ม่แพงมากนัก เวลา เลือกซือ้ ควรดูกงิ่ พันธุท์ มี่ ลี กั ษณะแข็งแรง รากสมบูรณ์ดี ไม่มโี รคแมลงติดมาให้เห็น ควรหลีกเลีย่ งกิง่ พันธุท์ กี่ ำ� ลัง แตกใบอ่อนหรือมีดอกผลติดมา ซึง่ หลายท่านอาจคิดว่า เป็นกิ่งพันธุ์ที่ “ดูดี” แต่กิ่งพันธุ์ลักษณะนี้มักชะงักการ เจริญเติบโตได้ง่าย จึงไม่ควรเลือกหามาปลูก ส่วนข่า และตะไคร้สามารถใช้เหง้าแก่ๆ มาช�ำให้เกิดเป็น ต้นใหม่ได้เลย ส�ำหรับผักพืน้ บ้านของไทยนัน้ ถ้าผูอ้ า่ นท่านใด สนใจเมล็ดหรือต้นพันธุ์ สามารถติดต่อได้ที่ ศูนย์วิจัย และพัฒนาพืชผักเขตร้อน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตก�ำแพงแสน ซึง่ เป็นแหล่งรวบรวมพันธุผ์ กั พืน้ บ้านจากทั่วประเทศไทยไว้ค่ะ
การเพาะเมล็ด และการเตรียมต้นกล้า พืชผักหลายชนิดโดยเฉพาะที่เป็น ผักอายุสั้น และโตเร็วนิยมปลูกโดยโรยหรือหว่านเมล็ดลงในแปลง ปลูกได้เลย เช่น ผักบุง้ ผักชี ผักคะน้า และผักกาดต่างๆ แต่มีผักอีกหลายชนิดที่นิยมเพาะกล้าในกระบะเพาะ หรือในกระถางขนาดเล็กก่อนแล้วจึงย้ายลงปลูกใน ภาชนะหรือในแปลงปลูกจริง เช่น พริก มะเขือ มะเขือเทศ เนื่องจากพืชผักเหล่านี้ใช้เวลานานกว่าต้นจะโตจน เก็บผลได้ การเพาะกล้าในกระบะเพาะก่อนย้ายลงปลูก ในแปลงนอกจากจะท�ำให้สามารถดูแลต้นกล้าได้อย่าง ใกล้ชดิ และสามารถคัดเลือกต้นทีจ่ ะน�ำมาปลูกลงแปลง ให้ได้ขนาดต้นทีส่ ม�ำ่ เสมอแล้ว ยังช่วยให้แปลงปลูกผัก ในสวยสวยของเราไม่มีพื้นที่ที่เป็นดินโล่งๆ ซึ่งท�ำให้ดู ไม่สวยงามอีกด้วย ดังนั้นจึงควรเพาะกล้าก่อน วิธเี พาะกล้าทีข่ อแนะน�ำคือ ใช้ทรายหยาบผสม กับขุยมะพร้าว อัตราส่วน 1:1 คลุกเคล้าให้เข้ากัน พรมน�ำ้ พอชื้นบรรจุใส่ถาดเพาะขนาด 72 หลุม หรืออาจใช้ กระถางขนาดเล็กหรือตะกร้าพลาสติกทีพ่ นื้ มีรรู ะบายน�ำ้ ได้น�ำมากรุด้านในด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์เพื่อกัน วัสดุเพาะไหลออกก็ได้ แต่ถา้ ใช้ถาดเพาะจะสะดวกกว่า เพราะเมือ่ ต้นกล้าโตพอจะย้ายกล้าได้ สามารถดึงต้นกล้า ออกจากหลุมเพาะได้ง่ายโดยรากไม่พันกัน ต้นกล้า ไม่บอบช�ำ้ จึงท�ำให้ตน้ กล้าฟืน้ ตัวได้เร็วและไม่ชะงักการ เจริญเติบโต ถาดหลุมแบบนี้สามารถหาซื้อได้ง่ายตาม ร้านขายอุปกรณ์การเกษตรทั่วไป ราคาไม่แพงและ สามารถใช้ได้หลายครั้ง มีอายุการใช้งานนานหลายปี
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
45
วิธเี พาะทีง่ า่ ยคือใส่วสั ดุปลูกลงในถาดเพาะให้ ลึกประมาณครึ่งหลุมแล้วจึงใส่เมล็ดลงในหลุมเพาะ หลุมละ 1-2 เมล็ด ถ้าใช้ตะกร้าหรือกระถางให้ใส่ วัสดุเพาะสูงสักประมาณ ¾ ของความลึก ปรับผิวหน้า ให้เรียบเสมอกันแล้วชักร่องเล็กๆ เป็นแถวเพือ่ โรยเมล็ด หลั ง จากโรยเมล็ ด แล้ ว กลบบางๆ ด้ ว ยวั ส ดุ เ พาะ แล้วรดน�้ำโดยใช้บัวรดน�้ำที่มีฝอยน�้ำละเอียดให้พอชุ่ม แล้ววางกระบะเพาะไว้ในที่ร่มร�ำไร หากเป็นเมล็ด ขนาดเล็กควรปิดหน้าถาดหลุมหรือตะกร้าเพาะด้วย กระดาษหนังสือพิมพ์ก่อนรดน�้ำ เพื่อกันไม่ให้เมล็ด กระเด็นหายไปเวลารดน�ำ้ ดูแลรดน�ำ้ กระบะเพาะทุกวัน อย่าให้แห้งหรือแฉะมากไป ประมาณ 3-7 วันเมล็ดจะงอก เมือ่ เมล็ดงอกแล้วให้เอากระดาษทีป่ ดิ หน้าไว้ออก เพือ่ ให้ ต้นกล้าได้รบั แสง ถ้าเพาะโดยหยอดเมล็ดลงในถาดหลุม โดยตรง จะเห็นว่าส่วนโคนต้นกล้าอยู่ลึกลงไปในหลุม ให้น�ำวัสดุเพาะใส่เพิ่มลงไปในหลุมจนสูงขึ้นมาเกือบ ถึงใบเลี้ยง จากนั้นดูแลรดน�้ำอย่างสม�่ำเสมอต่อไปจน ต้นกล้าโตและแข็งแรงดีพอควร วิธีนี้จะช่วยประหยัด เวลาในการย้ายกล้า แต่ข้อเสียคือบางหลุมเมล็ดอาจ ไม่งอกหรืองอกช้าท�ำให้ได้ต้นไม่สม�่ำเสมอ ถ้าเพาะเมล็ดในกระถางขนาดเล็กหรือตะกร้า พลาสติก ต้องย้ายกล้าต้นเล็กๆ ลงปลูกในถาดหลุม อีกครั้ง เพื่อให้ต้นกล้ามีอาหารและพื้นที่เพียงพอ
46 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ส�ำหรับการเติบโต ระยะต้นกล้าที่เหมาะจะย้ายลงใน ถาดหลุมคือระยะที่มีแต่ใบเลี้ยงยังไม่มีใบจริง อายุ ประมาณ 7-10 วันหลังงอก ซึ่งแม้ว่าจะเล็กและดู บอบบางแต่รากยังไม่พันกันท�ำให้เวลาย้ายรากไม่ขาด เพราะถ้าเราปล่อยให้ตน้ กล้าโตจนมีใบจริงรากจะยาวมาก เวลาจับแยกจากกันรากมักขาดท�ำให้ต้นกล้าตั้งตัว ได้ช้ากว่าการย้ายต้นกล้าเมื่ออายุยังน้อย นอกจากนี้ เวลาย้ า ยกล้ า ควรเลื อ กต้ น ที่ แ ข็ ง แรงและมี ข นาด ใกล้เคียงกัน ก็จะท�ำให้เราได้กล้าผักทีม่ คี วามสม�ำ่ เสมอ กว่าการหยอดเมล็ดในถาดเพาะ เมือ่ เริม่ เพาะเมล็ดอาจวางถาดเพาะในทีร่ ม่ ได้ แต่เมือ่ ต้นกล้าเริม่ งอกแล้ว ควรย้ายถาดเพาะไปวางในที่ ทีไ่ ด้รบั แสงแดดมากขึน้ กว่าเดิมทีละน้อย เพือ่ ให้ตน้ กล้า ได้รบั แสงมากขึน้ และค่อยๆปรับตัว ซึง่ จะช่วยให้ตน้ กล้า แข็งแรงสมบูรณ์และฟืน้ ตัวหลังย้ายกล้าลงปลูกในแปลง ได้เร็ว ต้นกล้าที่ได้รับแสงไม่เพียงพอต้นจะยืดยาว สีเขียวซีด หักล้มง่าย ย้ายปลูกแล้วมักรอดชีวติ น้อย เมือ่ ต้นกล้าในถาดหลุมเริม่ มีใบจริงใบแรก ควรให้ปยุ๋ เพือ่ ให้ ต้นกล้ามีอาหารที่สมบูรณ์ เนื่องจากในวัสดุปลูกที่ใช้มี เพียงทรายและขุยมะพร้าวเท่านั้นไม่เพียงพอต่อการ
เติบโตของต้นกล้า การให้ปยุ๋ ท�ำได้หลายวิธี เช่น การใช้ ปุย๋ เกล็ดละลายน�ำ้ ซึง่ อาจเลือกใช้ปยุ๋ สูตรเสมอคือ สูตร ทีม่ ธี าตุอาหารหลัก คือ ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรัส (P) และโพแตสเซียม (K) เท่าๆ กัน เช่น สูตร 15-15-15, 21-21-21 ในอัตรา 1 ช้อนชาต่อน�ำ้ ประมาณ 10 ลิตร รดทุกวันแทนการรดน�ำ้ ปกติ หรือถ้าสะดวกมากขึน้ อาจ เลือกใช้ปยุ๋ ละลายช้า หรือทีน่ ยิ มเรียกว่า “ปุย๋ ออสโมโคต” โดยใส่ เ ม็ ด ปุ ๋ ย ลงในหลุ ม ปลู ก หลุ ม ละ 1-2 เม็ ด ก็สะดวกดี เพราะปุ๋ยแบบนี้จะมีเปลือกหุ้มแต่ละเม็ด อยูค่ อยควบคุมให้ปยุ๋ ทีอ่ ยูข่ า้ งในค่อยๆ ละลายออกมา ให้พืชใช้ การเลือกใช้ปุ๋ยละลายช้าส�ำหรับต้นกล้า ควร เลือกใช้ประเภททีป่ ลดปล่อยธาตุอาหารประมาณ 1 เดือน ใส่เพียงครัง้ เดียวก็มผี ลยาวนานไปถึงประมาณ 1 เดือน โดยไม่ต้องใส่ซ�้ำอีก ท�ำให้ประหยัดเวลาได้มาก แต่ที่ ไม่แนะน�ำคือการใช้ปยุ๋ เม็ดทัว่ ๆ ไป เพราะปุย๋ ดังกล่าว ไม่มีเปลือกหุ้มคอยควบคุมการละลาย เมื่อเม็ดปุ๋ย สัมผัสถูกต้นกล้าจะท�ำให้ต้นกล้าเน่าตายได้ง่าย ต้นกล้าที่อยู่ในระยะที่เหมาะจะย้ายลงปลูก ในแปลงควรเป็นต้นกล้าทีม่ ใี นจริง 1-2 ใบ ถ้าย้ายกล้า เร็วเกินไปต้นจะยังไม่แข็งแรงพอ ท�ำให้ต้องดูแลมาก แต่ถา้ ปล่อยทิง้ ไว้จนมีใบจริงออกมาหลายใบต้นจะแกร็น เนื่องจากอาหารในถาดเพาะมีไม่เพียงพอ ผักในกลุ่ม พริก มะเขือ มะเขือเทศ โหระพา กระเพรา ใช้เวลา ประมาณ 2-3 สัปดาห์ รากจะเดินเต็มถาดหลุมและต้น โตพอที่จะปลูกลงแปลงได้ ส่วนผักสลัด ผักกาดต่างๆ และแตงกวา ใช้เวลาประมาณ 1-2 สัปดาห์ เมื่อต้น แข็งแรงและรากเดินดีแล้ว เราก็จะสามารถย้ายต้นกล้า ลงปลูกในแปลงปลูกได้ โดยก่อนย้ายกล้าลงแปลงปลูก ประมาณ 1 สัปดาห์ ควรปรับสภาพต้นกล้าในกระบะเพาะ โดยการรดน�ำ้ ให้นอ้ ยลง และย้ายกระบะเพาะให้ตน้ กล้า ได้รับแสงมากขึ้น ก็จะช่วยให้ต้นกล้าปรับตัวและรอด ชีวิตหลังย้ายปลูกในแปลงได้มากขึ้น
ข้อดีของการเพาะกล้านัน้ นอกจากจะได้ตน้ พืช ที่แข็งแรงและสม�่ำเสมอ เนื่องจากเราสามารถเลือก เฉพาะต้นกล้าที่ดีมาลงปลูกในแปลงแล้วยังมีข้อดี อีกประการหนึง่ คือ ถ้ามีพนื้ ทีจ่ ำ� กัดและต้องการปลูกผัก อย่างต่อเนื่องเพื่อให้สวนดูสวยงามตลอดเวลา การ เพาะกล้าเตรียมไว้ในช่วงรอยต่อระหว่างผักชุดแรกกับ ผักชุดที่ 2 จะท�ำให้สามารถปลูกต้นใหม่ทดแทนต้นเก่า ในแปลงปลู ก ได้ ทั น ที แปลงผั ก ของเราก็ จ ะเป็ น สวนหย่อมที่ดูสวยงามได้ตลอดเวลา ดังนั้นจึงอยาก แนะน�ำว่าควรจัดพืน้ ทีห่ ลังบ้านไว้เป็นบริเวณส�ำหรับการ เพาะกล้าซึ่งใช้พื้นที่ไม่มากนัก โดยอาจใช้พื้นที่บริเวณ โคนต้นไม้ยืนต้นที่มีใบช่วยพรางแสงเป็นร่มเงาก็ได้ อย่างไรก็ตาม ยังมีพืชผักที่ไม่นิยมย้ายกล้า แต่ใช้วธิ โี รยเมล็ดลงในแปลงปลูกโดยตรง เช่น ผักบุง้ จีน คะน้า ผักกาดต่างๆ เพราะมีอายุเก็บเกีย่ วสัน้ โดยเฉพาะ ผักบุง้ จีนเมล็ดมีขนาดใหญ่และหลังงอกเพียง 20-30 วัน เท่านัน้ ก็สามาถตัดมาประกอบอาหารได้แล้ว ผักทีเ่ มล็ด มีขนาดใหญ่และต้นกล้ายืดยาวเร็ว เช่น แตงกวา บวบ น�ำ้ เต้า และถัว่ ต่างๆ ก็ไม่นยิ มเพาะกล้า ควรเพาะเมล็ด ลงในแปลงปลูกเลย นอกจากนีผ้ กั ทีก่ นิ ส่วนของรากหรือ กินหัวที่อยู่ใต้ดิน เช่น แครอท ผักกาดหัว ก็ไม่นิยม ย้ายกล้า เพราะส่วนที่เราเรียกว่าหัวนั้นแท้ที่จริงแล้ว คือส่วนของรากที่ใช้เก็บสะสมอาหาร การย้ายกล้าจะ ท�ำให้รากขาด เป็นผลท�ำให้ไม่ได้หวั ผักกาด หรือแครอท ที่สมบูรณ์
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
47
ทำ�สวนผักให้เป็นสวนสวย การท�ำสวนผักให้เป็นสวนสวยดูจะเป็นเรื่อง ที่ท้าทายความสามารถของเจ้าของบ้านอยู่มิใช่น้อย เพราะมีเรื่องของความสวยงามของบริเวณบ้านเข้ามา เกี่ยวข้องด้วย ดังนั้นจึงต้องเตรียมการตั้งแต่เริ่มต้น โดยเริ่มจากดินที่จะใช้ปลูกกันเลยทีเดียว การปลูกผักในกระถางนั้นเนื่องจากพื้นที่ปลูก จ�ำกัด ดินปลูกต้องเป็นดินดีผักของเราจึงจะงอกงาม สวยดังใจ แต่ถา้ เป็นการปลูกลงในแปลงปลูกขนาดเล็ก อาจใช้ดนิ เดิมทีม่ อี ยูแ่ ล้วผสมปุย๋ คอกหรือปุย๋ หมัก ใบไม้ ผุหรือกาบมะพร้าวสับ เพิ่มลงไปเพื่อท�ำให้ดินร่วนซุย ระบายน�ำ้ ดี โดยเฉพาะถ้าคิดจะปลูกพืชหัว เช่น ผักกาดหัว แครอท ต้องเตรียมดินปลูกให้มหี น้าดินลึก โดยใส่ใบไม้ผุ หรือกาบมะพร้าวสับลงไปให้มากขึน้ ไม่เช่นนัน้ ผักกาดหัว หรือแครอทของเราจะมีลักษณะป้อม สั้น หรือราก 48 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
อาจแตกแขนงไม่ลงหัวสวยงามเหมือนที่ซื้อจากตลาด เนือ่ งจากดินแข็งจนหัว (ซึง่ จริงๆ แล้วคือส่วนของราก) ไม่สามารถแทงลึกลงในดินได้นนั่ เอง นอกจากนี้ บ้านที่ เป็นหมู่บา้ นจัดสรรมักพบปัญหาว่าหน้าดินที่น�ำมาถม เพือ่ ปลูกสร้างบ้านนัน้ อาจเป็นดินดานหรือดินผสมลูกรัง ซึ่งเหนียวและแข็งมาก หรืออาจมีบางบริเวณที่มีวัสดุ ก่อสร้างเช่น หิน ปูน ทราย ตกค้างอยูใ่ นพืน้ ทีซ่ ง่ึ ท�ำให้ ต้นไม้เล็กๆ เติบโตได้ไม่ดี ดังนั้นในการปลูกผักสวน ครัวจึงแนะน�ำให้ใช้ดิน ผสมในการเตรียมแปลงปลูก โดยอาจก่อขอบกระบะปูนหรือท�ำเป็นขอบกระบะไม้ ขนาดใหญ่ แล้วใช้ดินผสมใส่เติมลงไปก็จะแก้ปัญหา ที่เกิดจากดินถมได้อย่างตรงจุด และการสร้างขอบ กระบะจะช่วยไม่ให้ดินปลูกไหลออกมาเลอะเทอะได้ อีกด้วย สวนของเราก็จะเป็นสวนครัวที่สวยจนอวดไว้ หน้าบ้านได้
ส�ำหรับการปลูกในกระถางนัน้ ในท้องตลาดมี กระถางขนาดต่างๆ ให้เลือกมากมายหลากหลายขนาด รวมทั้งรูปทรง วัสดุ และสีสันก็แตกต่างกันออกไป การเลือกลักษณะกระถางอาจต้องมองในเรือ่ งของความ สวยงามเป็นอันดับต้นๆ เพราะเป็นสวนที่เราต้องการ เน้นเรือ่ งความงามเป็นเรือ่ งแรก ประโยชน์ใช้สอยเรือ่ ง การครัวเป็นเรือ่ งรอง แต่กใ็ ช่วา่ ทัง้ สองเรือ่ งจะไปด้วยกัน ไม่ได้เพียงแต่ต้องมีการวางแผนที่ดีเท่านั้น ดังนัน้ ผูเ้ ขียนจึงขอแนะน�ำส�ำหรับการปลูกและ ดูแลผักในกระถางหรือกระบะขนาดเล็ก ดังนี้ การเตรียมดินปลูก การใช้กระถางหรือกระบะปลูกที่มีขนาดเล็ก เราต้องพิถีพิถันในเรื่องดินปลูกพอสมควร ขอแนะน�ำ วิธีง่าย ๆ คือ เลือกซื้อดินผสมที่มีวางจ�ำหน่ายทั่วไป มาใช้จะสะดวกมาก เพราะดินผสมเหล่านั้นมักมีการ ผสมทั้ง ดิน ใบไม้ผุ กาบมะพร้าวสับ ปุ๋ยคอกหรือ ปุย๋ หมัก มาเสร็จเรียบร้อย จึงพร้อมใช้ได้เลยไม่ยงุ่ ยาก แต่ที่อยากแนะน�ำเพิ่มเติมคือ ถ้าดินที่เราซื้อมามี ลักษณะค่อนข้างแน่นและมีเนื้อดินมาก อาจหาซื้อ ปุ๋ยหมักหรือกาบมะพร้าวสับผสมเพิ่มเติม เพื่อช่วยให้ ดินมีการระบายน�ำ้ ดีขนึ้ และควรผสมปุย๋ เม็ดสูตรเสมอ คลุกเคล้าลงไปกับดินผสมโดยใช้ปยุ๋ ประมาณครึง่ ก�ำมือ ต่อดินผสม 1 ถุง ไม่จำ� เป็นต้องใช้ปยุ๋ ละลายช้า เพราะ การผสมปุ๋ยไปกับดินจะไม่เป็นอันตรายต่อต้นพืช
การรดน�ำ้ ข้อที่ควรค�ำนึงคือ กระถางยิ่งเล็ก ดินยิ่งน้อย ยิง่ ต้องรดน�ำ้ มากขึน้ เช่น ถ้าปลูกมะเขือเปราะ 1 ต้นใน กระถางขนาด 8 นิว้ ควรต้องรดน�ำ้ เช้า-เย็น หรือในช่วง หน้าร้อนที่อากาศร้อนจัดอาจต้องใช้ถาดรองกระถาง และรดน�้ำให้ขังอยู่ในถาดรองด้วย แต่ถ้าเปลี่ยนเป็น กระถางขนาด 10-12 นิ้ว ก็อาจรดเพียงวันละครั้ง ในตอนเช้าได้ แต่ทั้งนี้ผักต่างชนิดกันก็ต้องการน�้ำ ต่างกันด้วย ผักทีม่ ใี บบาง เช่น ผักกาดหอม ผักกาดขาว ผักบุ้ง ต้องการน�้ำมากกว่าผักคะน้าหรือกะหล�่ำปลี ที่นอกจากใบจะหนากว่าแล้ว ผิวใบยังมีนวลเคลือบ ท�ำให้น�้ำระเหยออกจากใบได้น้อยจึงไม่ต้องรดน�้ำมาก และเมือ่ พืชต้นใหญ่ขนึ้ ก็จะต้องการน�ำ้ มากขึน้ ด้วยเช่นกัน นอกจากนี้ดินปลูกที่มีส่วนผสมที่เป็นทรายมากก็จะ อุม้ น�ำ้ ได้น้อย ท�ำให้ต้องรดน�้ำบ่อยมากขึ้นกว่าดินที่มี กาบมะพร้าวสับหรือใบไม้ผผุ สมอยูม่ าก กระถางทีว่ างอยู่ ในทีแ่ ดดจัดหรือทีม่ ลี มโกรกน�ำ้ ก็จะระเหยออกจากดิน ได้อย่างรวดเร็วจ�ำเป็นต้องรดน�้ำมากขึ้นด้วย ดังนั้น ขนาดกระถาง ดินปลูก ชนิดพืช และสถานทีป่ ลูกจะเป็น ตัวบอกว่าต้องรดน�้ำมากเพียงใด สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
49
การให้ปุ๋ย ปุ๋ยเป็นเรื่องที่จ�ำเป็นมากหากคิดจะปลูกพืช ในภาชนะขนาดเล็ก ดิน ผสมที่มีอยู่จ�ำกัดในกระถาง ไม่เพียงพอต่อการเจริญเติบโตของพืชอย่างแน่นอน กระถางยิ่งขนาดเล็กพืชก็จะยิ่งต้องการปุ๋ยมากขึ้น ในช่วงเตรียมดินปลูกแนะน�ำให้คลุกปุย๋ ลงไปในดินผสม พร้อมกับการย้ายกล้าลงกระถางเพื่อให้เป็นอาหารให้ ต้นกล้า ปุย๋ ทีใ่ ส่นจี้ ะพอส�ำหรับให้พชื ใช้ได้ประมาณ 2-3 สัปดาห์ ดังนั้นถ้าผักที่เราปลูกต้องอยู่ในกระถางนาน กว่านัน้ เราควรใส่ปยุ๋ เพิม่ ซึง่ อาจใช้ปยุ๋ เม็ดแบบธรรมดา ก็ได้ เวลาใส่แต่ละครั้งควรใส่แต่น้อย เช่น ใช้ ¼ ถึง ครึ่งช้อนชาต่อกระถางขนาด 6-8 นิ้ว และใส่เพิ่มใน อีก 2-3 สัปดาห์ต่อมา และควรโรยเม็ดปุ๋ยให้กระจาย ห่างโคนต้น เพราะถ้ามีเม็ดปุย๋ อยูช่ ดิ โคนต้นเกินไปจะไป ท�ำให้ตน้ พืชเป็นแผลและเน่าตายได้ นอกจากนีย้ งั อาจใช้ ปุย๋ ละลายช้า ซึง่ เคยแนะน�ำไปแล้วในช่วงของการเพาะกล้า ปุย๋ ชนิดนีม้ ขี อ้ ดีคอื มีเปลือกหุม้ คอยควบคุมการละลาย ซึ่งเราสามารถเลือกซื้อได้ว่าจะเป็นชนิดที่ละลายออก มาหมดภายใน 1 เดือน หรือ 2 เดือน ที่หาได้ง่ายใน ร้านขายต้นไม้มักเป็นชนิดที่ละลายหมดใน 1 เดือน ปุย๋ ชนิดนีเ้ ราใส่เพียงครัง้ เดียวก็จะค่อยๆ ทยอยปลดปล่อย อาหารออกมาได้นานเท่าจ�ำนวนเดือนทีร่ ะบุ และไม่ตอ้ ง ระวังว่าเม็ดปุย๋ จะไปโดนโคนต้น เพราะมีเปลือกหุม้ เนือ้ ปุย๋ จึงไม่ละลายออกมาทีละมากๆ จนเป็นอันตรายต่อพืชได้ การใช้ปยุ๋ แบบนีจ้ งึ สะดวกและเหมาะกับเจ้าของบ้านที่ ไม่คอ่ ยมีเวลาดูแลต้นไม้มากนัก แต่ราคาปุย๋ ละลายช้า แพงกว่าปุ๋ยเม็ดธรรมดามาก
50 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
การกำ�จัดโรค และแมลง ได้ยินค�ำว่า ‘โรคและแมลง’ ฟังดูเหมือนจะ เป็นเรื่องใหญ่ ซึ่งเป็นจริงส�ำหรับเกษตรกรที่ปลูกผัก คล้ายๆ กันต่อเนื่องตลอดปี แต่ส�ำหรับสวนครัวขนาด เล็กทีป่ ลูกพืชผักหลากหลายและชนิดละไม่มาก ปัญหา จึงแทบจะไม่เป็นปัญหาอย่างที่กลัว โรคที่มักจะพบ ได้บา้ ง เช่น โรคเน่าในต้นกล้าผัก โรคใบจุดต่างๆ ซึง่ มัก พบมากในการปลูกในช่วงฤดูฝน ถ้าพบว่ามีโรคดังกล่าว ก็ใช้วธิ ถี อนต้นทีเ่ ป็นโรคทิง้ หรือตัดแต่งส่วนทีเ่ ป็นโรคทิง้ ตั้งแต่แรกก็จะช่วยแก้ปัญหาได้มาก หรือจะใช้วิธี หลีกเลี่ยง เช่น ช่วงฝนชุกมากๆ อาจงดเว้นการปลูก ผักกาดต่างๆ ชัว่ คราว แต่ปลูกผักทีท่ นโรคหรือพืชทีช่ อบ น�้ำมากๆ ชนิดอื่นๆ แทน แมลงที่มักพบบ่อยในสวนครัวขนาดเล็กคือ หนอนและเพลี้ย โดยเฉพาะเพลี้ยแป้งและเพลี้ยอ่อน มีวิธีการที่ขอแนะน�ำเพื่อเป็นการเลี่ยงปัญหาตั้งแต่ต้น คือ ไม่แนะน�ำให้ปลูกไม้ดอกจ�ำนวนมากใกล้สวนผัก เพราะจะล่อผีเสื้อให้มาตอมดอกไม้ซึ่งแม้ว่าจะดูแล้ว น่าสุนทรียด์ ี แต่ผเี สือ้ แสนสวยนีแ่ หละทีเ่ ป็นมารดาของ เจ้าหนอนตัวร้าย ตอมดอกไม้เสร็จก็วางไข่ไว้ที่ต้นผัก ของเรา 2-3 วัน ไข่ก็ฟักออกมาเป็นตัวหนอนกัดกิน ต้นผักของเราอย่างสบายใจ นอกจากนีด้ นิ ปลูกทีเ่ ราใช้ ปลูกต้นไม้เสร็จแล้วไม่ควรน�ำมาใช้ใหม่ในทันทีเพราะ มักเป็นแหล่งสะสมโรคและแมลง ควรน�ำไปเกลี่ย ผึง่ แดดหลายๆ วัน ให้เชือ้ โรคและไข่แมลงทีม่ อี ยูต่ ายไป ให้หมดก็จะช่วยได้มาก
แต่ถ้าท�ำตามที่แนะน�ำแล้วหนอนและเพลี้ย ก็ยังรบกวนก็ต้องจ�ำกัดกันละค่ะ หนอนไม่ใช่เรื่องยาก เพราะตัวใหญ่ แปลงผักขนาดเล็กหากหมั่นดูแล้ว จับออกทิง้ ก็ตดั ปัญหาได้งา่ ยๆ ส�ำหรับเพลีย้ ขอแนะน�ำว่า ถ้าสังเกตเห็นมด เช่นมดคันไฟ หรือมดด�ำอยู่โคนต้น ก็ให้ระวังเพลี้ยได้แล้ว เพราะมดพวกนี้จะชอบคาบ ตัวอ่อนเพลี้ยมาไว้ที่ยอดอ่อนพืชให้เพลี้ยดูดน�้ำเลี้ยง จากพืชกินแล้วขับสารหวานๆ ออกมาให้เป็นอาหารมด อีกทอดหนึง่ ดังนัน้ ก�ำจัดมดเสียแต่ตน้ ก็เป็นการตัดไฟ แต่ตน้ ลมทีด่ ี โดยอาจใช้ผงก�ำจัดมดชนิดทีเ่ ป็นเหยือ่ ล่อ โรยเป็นจุดๆ ใกล้แปลงปลูกหรือใกล้ๆ กระถาง ก็จะ สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
51
ท�ำให้เราไม่ต้องใช้ยาฆ่าแมลงมาฉีดพ่นบนผักของเรา หรือ ถ้าเราเผลอไปปล่อยให้เพลี้ยขึ้นอยู่ที่ยอดอ่อนของผักที่เรา ปลูกไว้ วิธแี ก้งา่ ยๆ คือใช้นำ�้ ฉีดไปทีย่ อดบ่อยๆ โดยเฉพาะ ตามใต้ใบ เพลีย้ ส่วนมากไม่ชอบน�ำ้ ก็จะหนีไปเอง หรืออาจใช้ น�ำ้ สบูห่ รือน�ำ้ ผสมน�ำ้ ยาล้างจานเล็กน้อย ประมาณ 1 ช้อนชา ต่อน�ำ้ ครึง่ ลิตร ฉีดพ่นไปให้โดนตัวเพลีย้ ท�ำเพียงวันละครัง้ เพียง 2-3 วัน เพลี้ยก็จะหนีไปหมด ผู้เขียนใช้วิธีนี้เสมอ เพราะได้ผลดีมาก ทัง้ เพลีย้ อ่อน เพลีย้ แป้ง เพลีย้ หอย และ มีความปลอดภัยมาก น�ำ้ ยาล้างจานก็มใี ช้กนั ทุกบ้านอยูแ่ ล้ว ไม่ตอ้ งใช้ยาฆ่าแมลงให้เสียความรูส้ กึ แต่ถา้ มีแมลงมากอาจ ต้องก�ำจัดอย่างจริงจัง ในร้านขายต้นไม้ก็จะมียาฆ่าแมลง ชนิดที่เป็นสารสกัดจากธรรมชาติ เช่นสารสกัดสะเดา ให้เลือกใช้ หรืออาจท�ำเองโดยใช้ยาเส้นหรือยาฉุนแช่ในน�้ำ ไว้สกั 2-3 วัน แล้วกรองเอาน�ำ้ มาฉีดพ่นก็ชว่ ยได้มากเช่นกัน วิธกี ารหลีกเลีย่ งโรคและแมลงทีข่ อแนะน�ำอีกวิธหี นึง่ คือ พยายามอย่าปลูกพืชชนิดเดียวกันซ�้ำๆ กันในที่เดิม ต่อเนื่องเป็นเวลานานเนื่องจากจะเป็นแหล่งสะสมโรคและ แมลง นอกจากนี้พืชชนิดเดียวกันยังใช้ธาตุอาหารจากดิน เหมือนๆ กันอาจท�ำให้ดนิ ขาดธาตุอาหารบางชนิดได้ จึงควร หาพืชอืน่ ทีม่ ที รงพุม่ และความสูงใกล้เคียงกัน ปลูกสลับบ้าง เพือ่ ให้สวนผักของเราสวยอยูต่ ลอดเวลา ซึง่ นอกจากจะช่วย ลดปัญหาเรื่องโรคแมลงแล้ว ยังท�ำให้เราไม่เบื่อผักชนิดนั้น อีกด้วย
52 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
บทที่
5
รูจ ้ ริง รูใ้ จ พันธุไ์ ม้สวนครัว ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
53
พืชผักทีเ่ ราหาซือ ้ จากตลาดได้ทวั่ ไปนัน ้ มีชว่ งระยะเวลา ของการเจริญเติบโตทีแ่ ตกต่างกัน การทีเ่ ราจะทำ�สวนผักใน บ้านแทนการจัดสวนด้วยไม้ประดับนั้น จะแตกต่างจากการ ทำ�สวนผักเพื่อประโยชน์ของการบริโภคเพียงอย่างเดียว เนือ ่ งจากต้องเป็นสวนผักทีส ่ วยด้วยเช่นกัน ดังนัน ้ เราควร ต้องรูจ้ กั ธรรมชาติของผักแต่ละชนิด เพือ ่ ทีเ่ ราจะได้มสี วนสวย ไว้เป็นอาหารตาเพิม ่ เติมจากอาหารกายอีกด้วย ดังนัน ้ ผูเ้ ขียน จะขอแนะนำ�ธรรมชาติของผักแต่ละชนิด เพื่อที่เจ้าของบ้าน จะได้เลือกปลูกตามความเหมาะสม ดังนี้
54 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ผักที่เป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก พริก มะเขือ และ มะเขือเทศ พืชผักในกลุ่มพริกและมะเขือ เช่น พริกขี้หนู พริกชีฟ้ า้ พริกหยวก มะเขือยาว มะเขือเปราะ มะเขือพวง มะเขือเทศ ใช้เวลาปลูกจนเริม่ ติดผลประมาณ 3 เดือน แต่จะมีอายุอยู่ได้นานหลายเดือนหลังจากนั้นและ ถ้าดูแลดีๆ ก็อาจอยู่ได้เป็นปี การปลูกพืชพวกนี้ควร เพาะกล้าในกระถางหรือในถาดหลุมก่อนแล้วจึงค่อย ย้ายลงแปลงปลูก ต้นกล้าอาจอยูใ่ นถาดหลุมได้ประมาณ 3-4 สัปดาห์ ไม่ควรทิ้งไว้ในถาดหลุมนานกว่านั้น เพราะต้นจะแกร็น จากนัน้ ควรย้ายมาปลูกลงในกระถาง หรือถุงด�ำขนาดประมาณ 4 นิ้ว เพื่อให้ต้นโตและ แข็งแรงก่อนที่จะน�ำลงปลูกในสวน
โดยทัว่ ไปพริกและมะเขือมักชอบแดดจัด ดังนัน้ จึงควรเลือกทีป่ ลูกทีไ่ ด้รบั แสงแดดค่อนข้างมากเพือ่ ให้ ออกดอกและติดผลดี แต่ในกลุ่มพริกทั้งหมดนั้น พริกขี้หนูสวนมักจะทนร่มได้มากกว่าพริกชนิดอื่นจึง สามารถออกดอกได้ดีแม้ว่าแสงจะไม่มากนัก ถ้าพื้นที่ ของเราร่มมากพริกขี้หนูสวนจะเป็นตัวเลือกได้ดีกว่า พริกขี้หนูทั่วไป เมล็ดพันธุ์พริกขี้หนูสวนไม่มีขายใน ท้องตลาดแต่เราสามารถหาซือ้ พริกขีห้ นูสวนจากตลาด โดยเลือกเมล็ดที่แก่จัดเริ่มสุกเป็นสีแดงหรือเขียวปน แดง เมล็ดทีอ่ ยูข่ า้ งในผลก็จะแก่พอทีจ่ ะเพาะให้งอกได้
(ซ้าย) พริก (ขวา) มะเขือเทศ
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
55
เมือ่ พริกและมะเขือต่างๆ (ยกเว้นมะเขือเทศ) เมื่อติดผลจนถึงระยะที่กินได้ ควรเก็บผลออกจากต้น ให้หมด ไม่ควรปล่อยให้ผลแก่ติดต้นยกเว้นว่าจะเก็บ เมล็ดไว้ปลูกในรุน่ ต่อไป เพราะธรรมชาติของพืชหากมี ผลแก่ติดต้นอยู่มากจะไม่ออกดอกใหม่ นอกจากนี้ เมือ่ ปลูกไปสักระยะหนึง่ คือประมาณ 4 เดือน หลังจาก เก็บผลชุดแรกๆ แล้ว จะสังเกตว่าต้นจะแตกกิง่ แขนงมาก ผลจะเริม่ เล็กลงหรือออกดอกติดผลน้อย หรือหากพบว่า มีแมลง เช่นเพลี้ยมาเกาะท�ำลายต้นอยู่มากจนก�ำจัด ไม่ไหว เราสามารถ ‘ท�ำสาว’ ต้นใหม่โดยการตัดแต่ง ชนิดที่เรียกว่า ‘ตัดแต่งหนัก’ โดยการตัดกิ่งแขนงออก ให้หมด เหลือต้นและกิ่งหลักเพียง 2-3 กิ่ง ให้สูงจาก ระดับพืน้ ดินสักประมาณ 6-8 นิว้ ถ้ามีเพลีย้ เข้าท�ำลาย ต้นให้ริดใบออกจากกิ่งที่เหลือให้หมดเพื่อก�ำจัดเพลี้ย แล้วใส่ปุ๋ยพรวนดินและรดน�้ำสม�่ำเสมอ ต้นก็จะเริ่ม แตกตาข้างออกมาใหม่และออกดอกได้ในเวลาประมาณ 1 เดือน เมื่อต้นเริ่มโทรมก็ตัดแต่งแบบเดิมได้ซ้�ำๆ หลายครัง้ ดังนัน้ การปลูกเพียงครัง้ เดียวต้นจะสามารถ อยู่ได้เป็นปีทีเดียว เมื่อตัดแต่งไประมาณ 3-4 ครั้ง ต้นจะเริ่มแก่เกินไป ซึ่งสังเกตได้จากหลังตัดแต่งแล้ว แตกยอดช้าลงและยอดมีขนาดเล็ก แนะน�ำให้เริม่ เพาะ กล้าชุดใหม่เตรียมไว้ พอกล้าโตเต็มที่จึงถอนต้นเดิม ออกแล้วปลูกต้นใหม่ทดแทน เมือ่ เราตัดแต่งพริกและมะเขือนัน้ ยอดหรือใบ ที่เป็นโรคหรือมีเพลี้ยเกาะให้ใส่ถุงพลาสติกมัดปากถุง ให้แน่นแล้วทิ้งถังขยะ อย่าทิ้งไว้โคนต้นเพราะเชื้อโรค หรือเพลี้ยเหล่านั้นจะระบาดไปยังต้นอื่นๆ ได้ แต่ถ้า ไม่มโี รคแมลงรบกวนขอแนะน�ำว่าใบพริกทีต่ ดั แต่งออก จากต้นสามารถน�ำมาท�ำอาหารได้ ไม่ขมและไม่เผ็ด ใช้ได้ทงั้ ใบแก่และใบอ่อนเพราะใบพริกบางและอ่อนนุม่ จึงไม่มกี าก เมนูเด็ดทีผ่ เู้ ขียนชอบมากคือเอามาทอดไข่ 56 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
มะเขือยาว
แบบชะอมแล้วทานกับน�ำ้ พริกกะปิ หรือเอามาชุบแป้ง ทอดแล้วท�ำน�้ำราดแบบย�ำผักบุ้งกรอบก็อร่อยมาก เช่นกัน ใบมะเขือก็ใช้ได้เช่นกันแต่ควรเป็นใบอ่อนเพราะ ใบแก่จะมีขนมากและใบหนาและสาก เอามาท�ำอาหาร ไม่อร่อยเท่าใบพริก มะเขือพวงจะมีทรงต้นสูงและโปร่งกว่ามะเขือ เปราะและมะเขือยาว วิธีการตัดแต่งสามารถตัดแต่ง หนักได้เช่นเดียวกันกับมะเขืออืน่ ๆ แต่ควรตัดให้สงู จาก
มะเขือพวง
พื้นสัก 50 เซนติเมตร เพื่อให้ทรงพุ่มแตกอยู่ด้านบน ส่วนที่ว่างด้านล่างเราสามารถปลูกผักอื่นๆ ที่ต้นเตี้ย และไม่ตอ้ งการแดดจัดได้อกี ด้วย โดยทัว่ ไปมะเขือพวง สามารถปลูกครัง้ เดียวแล้วตัดแต่งได้ให้อยูไ่ ด้อกี หลายปี โดยที่ต้นไม่โทรม จึงไม่ต้องเปลี่ยนต้นใหม่บ่อยๆ ข้อควรระวังคือมะเขือพวงทั่วไปต้นจะมีหนามซึ่งอาจ ไม่เหมาะกับที่แคบๆ แต่ปัจจุบันมีมะเขือพวงไร้หนาม ให้เลือกหามาปลูกกันได้ ก็จะท�ำให้หมดข้อรังเกียจไปมาก
กึ่งเลื้อยจึงควรปลูกกับหลักหรือโครงเสาตะแกรงให้มี ที่ช่วยพยุงล�ำต้น ซึ่งเสาหลักหรือเสาตะแกรงปลูก มะเขือเทศนี้ สามารถใช้จดั สวนเป็นแนวต้นไม้บงั ก�ำแพง บ้านได้ดี ต้นสามารถโตได้ดีสูงได้ถึงประมาณ 1.5-2 เมตร และทยอยเก็บผลผลิตได้นานเป็นเดือน มะเขือเปราะ
พริกและมะเขือส่วนมากทนร้อนได้ดี สามารถ ปลูกได้ตลอดปี แต่มะเขือเทศซึ่งชอบอากาศเย็น ขอแนะน�ำให้ปลูกช่วงฤดูหนาว ช่วงเดือนตุลาคมพฤศจิกายน และในฤดูฝนมะเขือเทศมักเน่าหรือเป็น โรคง่าย ต้องดูแลมาก อาจท�ำให้เสียก�ำลังใจในการ ปลูกผักได้ นอกจากนี้มะเขือเทศยังไม่สามารถตัดแต่ง แบบหนักได้ การปลูกปีละครัง้ ในช่วงฤดูหนาวจึงดีทส่ี ดุ ดังนั้นจึงควรเริ่มเพาะกล้าต้นเดือนตุลาคมซึ่งต้นจะ โตพอปลูกลงแปลงได้ประมาณกลางเดือนพฤศจิกายน และให้ผลสุกประมาณเดือนธันวาคม การปลูกมะเขือเทศ ควรมีหลักไม้ไว้ชว่ ยพยุงล�ำต้นเพราะเนือ้ ไม้ไม่แข็งเหมือน มะเขือ ประกอบกับผลมีขนาดใหญ่ตน้ จึงมักหักล้มง่าย ถ้าไม่มีหลักช่วยพยุงล�ำต้น ถ้าเป็นมะเขือเทศผลเล็ก เช่น มะเขือเทศเชอรี่ ล�ำต้นจะค่อนข้างยืดยาวมีลกั ษณะ สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
57
กะเพรา โหระพา แมงลั ก ยี่ ห ร่ า ผักชีช้าง ผักในกลุม่ นีเ้ ป็นทีท่ ราบกันดีวา่ ใช้เป็นเครือ่ งเทศ มีกลิน่ และรสเฉพาะตัว เป็นไม้พมุ่ ขนาดเล็กทีน่ ยิ มปลูก ในสวนครัวทั่วไป การปลูกนิยมเพาะเมล็ด อาจใช้ได้ ทั้งวิธีเพาะเมล็ดแล้วย้ายกล้า หรือโรยเมล็ดในแปลง ปลูกโดยตรงก็ได้ เมล็ดมีขนาดเล็กแต่งอกดีมาก ผักใน กลุ่มนี้ปลูกง่ายมาก ไม่ต้องดูแลรักษามาก โรคและ แมลงรบกวนน้อย ยี่หร่าชอบร่มร�ำไรสามารถปลูก
ใต้ต้นไม้ใหญ่ได้ ส่วนโหระพา กะเพราะ แมงลัก และ ผักชีชา้ ง ชอบบริเวณทีม่ แี ดดจัดกว่าซึง่ ต้นจะโตเร็วมาก แต่ถ้าบ้านเป็นที่ร่มค่อนข้างมากผักในกลุ่มนี้ก็สมารถ ปลูกในทีร่ ม่ ร�ำไรได้ แม้วา่ จะโตไม่ดเี ท่าทีแ่ ดดจัดก็ตาม โหระพา กะเพรา แมงลัก และยี่หร่า มักออกดอกที่ ปลายยอดเมือ่ อายุได้ประมาณ 2 เดือน ดังนัน้ จึงควร ตัดดอกออกให้หมดในขณะที่ดอกยังอ่อนๆ เพราะถ้า ปล่อยดอกไว้ต้นจะชะงักการเติบโต และการตัดใบมา ใช้งานไม่ควรเด็ดมาแต่ใบหรือปลายยอด แต่ควรตัดออก มาทัง้ กิง่ ให้เหลือส่วนโคนกิง่ ติดต้นอยูเ่ ล็กน้อย กิง่ ส่วน ทีเ่ หลืออยูจ่ ะให้แตกยอดใหม่ทดแทนในเวลาไม่นานนัก ส�ำหรับผักชีช้างนั้น เป็นผักที่นิยมใช้ยอดอ่อน มากินเป็นผักแนมกับอาหารพวกลาบต่างๆ เนื่องจาก กลิ่นและรสเผ็ดนิดๆ ช่วยกลบความคาวได้ดี ผักชีช้าง จะมีต้นสูงชะลูดกว่าโหระพาและกะเพรามาก อาจสูง ได้ถึง 1-1.5 เมตร และมีอายุยาวนาน จึงเหมาะ ส�ำหรับปลูกเป็นไม้ฉากหลังในการจัดสวน เช่น ปลูก เป็นแนวชิดก�ำแพง ใบที่เป็นฝอยสีเขียวอ่อนๆ ช่วยลด ความแข็งของก�ำแพงปูนได้ดีมาก (ซ้าย) กะเพรา (ขวา) แมงลัก
58 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ยี่หร่า
ผักในกลุ่มนี้ สามารถปลูกดูแลอยู่ในสวนได้ นานหลายเดือน การตัดเล็มกิ่งออกมาใช้งานบ่อยๆ จะช่วยให้มยี อดใหม่แตกออกมาทดแทนได้ การปลูกใน สวนควรปลูกหลายๆ ต้นให้ชดิ กันพอประมาณและเวลา ตัดกิ่งมาใช้งานก็เลือกตัดจากหลายๆ ต้นคละๆ กัน อย่าตัดจากต้นใดต้นหนึ่งจนโกร๋น ส่วนที่เหลือก็จะดู เต็มแปลงปลูกอยูต่ ลอดเวลา การปลูกเพือ่ ให้สวนสวย อาจเลือกชนิดทีม่ สี แี ละขนาดใบแตกต่างกัน เช่น โหระพา และกะเพราเขียวทีม่ ที งั้ พันธุใ์ บใหญ่และใบเล็ก กะเพรา เขียวก้านแดงทีใ่ บสีเขียวขนาดกลางแต่ลำ� ต้นและก้านใบ สีม่วงแดง หรืออาจเลือกปลูกกะเพราแดงที่ทั้งต้นและ ใบมีสีออกม่วงเข้มแต่ใบมีขนาดเล็กท�ำให้พุ่มค่อนข้าง โปร่ง
ผักชีช้าง
ถั่วพุ่ม และถั่วแขก พืชในกลุม่ ถัว่ นี้ มีรปู ทรงต้นทีห่ ลากหลายมาก ถัว่ ทีม่ ที รงต้นเป็นพุม่ ขนาดเล็กสูงไม่เกิน 50 เซนติเมตร คือถั่วพุ่มหรือถั่วฝักยาวไร้ค้าง ฝักคล้ายถั่วฝักยาวแต่ สั้นกว่า ขนาดยาวประมาณ 20 เซนติเมตร น�ำมา ประกอบอาหารได้เช่นเดียวกับถั่วฝักยาว ปลูกได้ใน ทุกพืน้ ทีข่ องไทยและทุกฤดู เนือ่ งจากค่อนข้างทนร้อน ส่วนถัว่ แขก หรือ green bean นัน้ ชนิดไร้คา้ งมักชอบ อากาศเย็นจึงควรปลูกในช่วงฤดูหนาว พืชในกลุม่ ถัว่ นี้ ควรปลูกในบริเวณทีไ่ ด้รบั แดดจัดและไม่สามารถตัดแต่งได้ เมื่อเก็บฝักไปสักระยะหนึ่ง ประมาณ 1 เดือน ต้นจะ เริ่มโทรม ก็ต้องถอนทิ้งแล้วปลูกใหม่
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
59
ว่านหางจระเข้ เตยหอม ชะพลู ว่านหางจระเข้และเตยหอมเป็นพืชอเนกประสงค์ และมีอายุยืนยาว ทรงต้นมีขนาดเล็ก ไม่ต้องการการ ดูแลมากนัก ว่านหางจระเข้ชอบแดดจัดและไม่ชอบที่ ชืน้ แฉะ แต่เตยหอมชอบร่มร�ำไร ชอบชืน้ ๆ จึงสามารถ ปลูกใต้ร่มเงาไม้ใหญ่ได้ดี เตยหอมเมื่อปลูกไปนานๆ ต้นจะสูงขึ้นและเริ่มเอน ซึ่งถ้าเริ่มรกก็สามารถตัด ต้นเดิมทิ้งให้เหลือแต่ส่วนตอต้นใหม่ก็จะแตกออกมา เป็นกอได้ใหม่ ทัง้ เตยหอมและว่านหางจระเข้นี้ เป็นพืช ที่เมื่อปลูกในสวนแล้วจัดได้ว่าไม่ “อาละวาด” ส�ำหรับชะพลูนนั้ ปลูกครัง้ เดียวแล้วจะแตกหน่อ แตกไหลไปได้เป็นเวลายาวนาน ไม่ต้องการการ ดูแลมาก ชอบที่ร่ม ต้นไม่สูงมาก ประมาณไม่เกิน 50 เซนติเมตร แต่ปัญหาที่มักพบคือมีไหลแทงออก ไปได้ไกล หากปลูกในแปลงที่ไม่มีขอบเขตชัดเจนอาจ “อาละวาด” ได้พอสมควร จึงควรปลูกในแปลงที่มีอิฐ หรือซีเมนต์ลอ้ มเป็นขอบเขต และเมือ่ ต้นหนาแน่นมาก แนะน�ำให้ตัดสางทิ้งบางส่วนโดยตัดให้เตี้ยจนเกือบ ถึงพื้นดินเพื่อให้ยอดใหม่ทยอยเกิดขึ้น ก็จะได้ใบ ชะพลูอ่อนๆ ไว้ประกอบอาหารได้ตลอดเวลา ถ้าไม่ ตัดสางออกจะมีแต่ตน้ ทีม่ ใี บแก่ไม่เหมาะส�ำหรับน�ำมา รับประทาน
(บน) ชะพลู (ล่าง) ว่านหางจระเข้
60 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ผักที่เป็นไม้พุ่มขนาดกลาง กระเจี๊ยบเขียว กระเจี๊ยบแดง ผัก โขมจีน ผักโขมไทย พืชผักในกลุม่ นีจ้ ดั เป็นไม้พมุ่ ขนาดกลาง ในการ จัดสวนให้สวยอาจใช้ปลูกเป็นฉากหลังหรือเลียบแนว ก�ำแพงเพือ่ บังผนังปูน ทรงต้นไม่แผ่กว้างมาก กระเจีย๊ บ เขียวจะให้ผลผลิตเมือ่ อายุประมาณ 1.5-2 เดือน และ ให้มีระยะติดฝักนานประมาณ 2 เดือน เมื่อต้นเริ่ม สูงมากเราสามารถตัดต้นให้เตีย้ ลงแล้วรอให้แตกตาข้าง ก็จะได้ฝกั รุน่ ใหม่ในเวลาประมาณ 1 เดือน สามารถตัด ต้นแบบนี้ได้หลายครั้ง ส่วนกระเจี๊ยบแดงนั้นต้นจะสูง ชะลูดกว่ากระเจี๊ยบเขียว และเราต้องรอผลแก่จึงจะ เก็บเกีย่ วเอาส่วนเปลือกเมล็ดสีแดงๆ มาใช้ทำ� อาหารได้ ซึ่งเมื่อถึงตอนนั้นใบจะเริ่มเหลืองและหลุดร่วงตาม อายุขัย ซึ่งเป็นไปตามธรรมชาติ เราก็ควรปลิดใบที่ เหลืองๆ นีอ้ อกเหลือไว้แต่ใบขียวๆ ทีอ่ ยูส่ ว่ นยอดซึง่ ก็ จะได้ตน้ ไม้ประดับสวนทีม่ สี สี รรสวยงามได้ ใบอ่อนของ กระเจีย๊ บแดงมีรสเปรีย้ ว สามารถน�ำมาใส่แกงส้มหรือ อาหารกลุ่มต้มย�ำ ต้มโคล้ง แทนมะขามเปียกได้เลย ข้อเสียของกระเจี๊ยบแดงคือเมื่อผลมีขนาดใหญ่ต้นมัก โค้งงอ ควรใช้ไม้รวกปักเป็นหลักแล้วผูกต้นยึดไว้ก็จะ ช่วยให้คงรูปทรงอยู่ได้
ส�ำหรับผักโขม ทัง้ ผักโขมไทยและผักโขมจีนนัน้ มีหลากหลายพันธุใ์ ห้เลือกปลูกในสวนสวย มีทง้ั ทีเ่ ป็น ใบสีเขียวเข้ม เขียวอ่อน ใบด่างเขียว-แดง และพันธุท์ ม่ี ี ใบสีแดงเข้ม อีกทัง้ ขนาดต้นก็มหี ลากหลายมาก มีความสูง ตั้งแต่ประมาณ 50 เซนติเมตรไปจนถึงประมาณ 1.5 เมตร เลยทีเดียว ในการปลูกเป็นผักสวนครัวในสวนสวย ของเรานัน้ เราควรคัดแต่งให้มตี น้ ตามขนาดทีต่ อ้ งการ อยูเ่ สมอ ผักโขมเป็นผักทีส่ ามารถตัดแต่งได้ดี การตัดแต่ง บ่อยๆ นอกจากจะท�ำให้ได้ยอดอ่อนเกิดมาใหม่อย่าง สม�ำ่ เสมอแล้ว ยังช่วยลดปัญหาเรือ่ งการสะสมของโรค และแมลงในต้นเดิมได้อีกด้วย
(ขวา) กระเจี๊ยบแดง (ซ้าย) ผักโขม
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
61
ผักล้มลุกที่ปลูกในกระบะหรือ กระถางขนาดเล็กได้ดี กลุ่มเครื่องเทศ เช่น ต้นหอม ผักชี ขึ้นฉ่าย ผักชีใบยาว/ผักชีฝรั่ง พืชผักกลุ่มนี้มักมีการน�ำมาใช้ปรุงกลิ่นและรส ในอาหารไทยหลายชนิด การใช้แต่ละครัง้ อาจใช้เพือ่ แต่ง กลิน่ และรสซึง่ จะใช้ไม่มากจนกระทัง่ ถึงใช้เป็นผักหลัก ในบางเมนูได้ แนะน�ำให้ปลูกติดสวนไว้อย่างละเล็ก ละน้อย ผักพวกนีป้ ลูกและดูแลรักษาไม่ยาก รวมทัง้ หา ต้นพันธุ์ได้ง่ายด้วยเช่นกัน การปลูกต้นหอมสามารถท�ำได้ง่ายๆ คือใช้ กลีบของหอมแดงเลือกที่มีขนาดเล็กๆ หรือเป็นหอม เก่าเก็บเหลือจากการบริโภค ก็สามารถน�ำมาช�ำใน กระถางโดยช�ำลงดินลึกประมาณครึ่งหัวแล้วรดน�้ำ พอชืน้ ๆ สักประมาณ 1 สัปดาห์รากจะเริม่ แทงออกมา พร้อมยอดอ่อนๆ จึงค่อยกลบดินให้มิดหัว แล้วดูแล รดน�ำ้ สม�ำ่ เสมอ ในเวลา 2-3 สัปดาห์เราก็จะได้ตน้ หอม สดๆ จากสวนครัวมาใช้ประกอบอาหารได้ ถ้าใช้ไม่หมด ต้นที่เหลือในแปลงเมื่ออายุมากขึ้นก็จะมีหัวอยู่ใต้ดิน เมื่ออายุประมาณ 3-4 เดือน ต้นจะเริ่มโทรมก็ขุดหัว ขึ้นมา หัวขนาดใหญ่สามารถเอามาใช้ประโยชน์เป็น หอมแดง ส่วนหัวขนาดเล็กก็เก็บไว้ปลูกรุน่ ต่อไปได้อกี ส�ำหรับผักชีใบยาว วิธกี ารปลูกท�ำได้งา่ ยๆ เช่นกัน โดยการเลือกซื้อต้นจากตลาดสดโดยเลือกแบบที่มี รากติดมาด้วย หลังจากน�ำส่วนใบไปปรุงอาหารแล้ว ให้เหลือส่วนโคนไว้ยาวประมาณ 1 นิว้ เหนือราก น�ำไป ช�ำในกระถางขนาดเล็กโดยช�ำให้ระดับดินเสมอรอยต่อ 62 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ของต้นกับราก รดน�้ำให้พอชื้นประมาณ 1-2 สัปดาห์ ต้นก็จะแตกรากใหม่และแตกยอดใหม่ให้เราได้เอามา ใช้ประโยชน์ เวลาจะน�ำมาใช้ในคราวต่อไปก็เด็ดมา เฉพาะใบแก่ๆ ที่โตเต็มที่ ต้นที่เหลือก็จะแตกใบใหม่ ให้เราได้เก็บมาปรุงอาหารได้อีกนานหลายปี ผักชี ใบยาวนีช้ อบทีร่ ม่ ร�ำไร ถ้าปลูกในทีแ่ ดดจัดต้นมักไม่โต ใบเหลืองและสั้น ดังนั้นบริเวณโคนต้นไม้ใหญ่จะเป็น จุดที่เหมาะมาก เมื่อต้นอายุได้ประมาณ 1 ปี มักแทง ช่อดอกซึ่งมีก้านช่อสูงประมาณ 1 ฟุต ถ้าปล่อยให้ ดอกบานจะสามารถติดเมล็ดได้ และเมื่อเมล็ดแก่ก็จะ ร่วงลงดินจนในที่สุดเราจะได้ผืนพรมผักชีใบยาวแปลง ย่อมๆ โดยไม่ต้องปลูกใหม่ไว้ใช้งานอีกต่อไป ขึ้นฉ่าย
ผักชีและขึ้นฉ่ายก็เป็นผักคู่ครัวอีกกลุ่มหนึ่งที่ ปลูกง่ายมาก โดยทั่วไปผักชีที่มีขายตามท้องตลาดนั้น เกษตรกรปลูกจากเมล็ด ซึง่ เราสามารถหาซือ้ เมล็ดผักชี ได้ทงั้ แบบทีข่ ายเป็นเมล็ดพันธุ์ หรือจะใช้ ลูกผักชี ทีซ่ อ้ื มาท�ำแกงก็สามารถงอกได้แต่ไม่ดีเท่าที่ซื้อจากที่ขาย เป็นเมล็ดพันธุ์ วิธีเพาะเมล็ดให้น�ำเมล็ดมาบุบให้แยก เป็น 2 ซีก แล้วห่อผ่าขาวบางชุบน�ำ้ พอหมาดๆ หุ้มไว้ สัก 4-5 วัน พอรากเริ่มงอกก็ค่อยน�ำไปโรยในกระถาง หรือในแปลงปลูก แล้วกลบดินบางๆ ต้นอ่อนจะแทง ขึน้ มาในเวลาไม่นานนัก เวลาน�ำมาปรุงอาหารแนะน�ำว่า ถ้าไม่ต้องใช้ส่วนราก ก็สามารถเด็ดใบมาโดยให้เหลือ ยอดอ่อนไว้กับต้น ก็จะสามารถแทงใบใหม่ออกมาได้ เราก็จะมีผกั ชีไว้ใช้งานได้นานเป็นปีโดยไม่ตอ้ งปลูกใหม่ ส�ำหรับขึน้ ฉ่ายนัน้ นอกจากจะปลูกจากเมล็ดได้เช่นเดียวกับ ผักชีแล้ว การทีเ่ ราไม่นยิ มบริโภคส่วนของรากก็มขี อ้ ดีคอื เมื่อเราซื้อขึ้นฉ่ายจากตลาด ให้เลือกที่ต้นมีขนาดใหญ่ แข็งแรง เมือ่ จะน�ำใบไปปรุงอาหารให้ใช้มดี ตัดก้านใบออก จากต้นให้เหลือส่วนโคนที่ติดรากยาวประมาณ 3 นิ้ว ส่วนที่เหลือนี้เราก็น�ำไปช�ำในกระถางขนาดเล็ก รดน�ำ้ พอชื้น อาจใช้ถุงพลาสติกใสคลุมกระถางเพื่อรักษา ความชืน้ ด้วยยิง่ ดี น�ำไปวางในทีร่ ม่ ประมาณ 1 สัปดาห์ จะเริม่ แตกรากใบใหม่ เมือ่ ต้นตัง้ ตัวได้แล้วก็คอ่ ยน�ำไป วางในที่ร่มร�ำไร แล้วค่อยๆย้ายไปที่แดดจัด ในที่สุด การปลูกแบบนี้จะประหยัดเวลามาก และเราสามารถ เก็บใบขึ้นฉ่ายมาใช้ได้ยาวนานเป็นปี การปลูกผักชีและขึ้นฉ่ายนี้ เราควรตัดใบแก่ ออกจากต้นเป็นระยะ ไม่ควรปล่อยทิง้ ใบไว้กบั ต้นมากๆ เพราะใบแก่จะแย่งอาหารจากใบที่โตเต็มที่ ถ้าเรา ไม่เด็ดใบแก่ทิ้งต้นจะเริ่มโทรมและไม่มีใบใหม่แตก ออกมา หลังจากเด็ดใบออกจากต้นแล้วควรมีการพรวนดิน และใส่ปุ๋ยเพิ่มเพื่อให้มีแร่ธาตุอาหารในดินเพียงพอที่ พืชจะน�ำไปใช้สร้างใบรุ่นต่อไปได้
ผักสลัด
กลุม ่ ผักกินใบล้มลุก ผักบุง้ ผักกาด ผักสลัดชนิดต่างๆ ผักกินใบในกลุ่ม ผักกาด เช่น ผักกาดหอม ผักคะน้า ผักกวางตุ้ง ผักกาดขาว ผักสลัดต่างๆ เรา สามารถเก็บมากินได้ตั้งแต่ตอนที่ยังเป็นต้นอ่อนๆ ซึ่ง จะอ่อนแค่ไหนก็สามารถรับประทานได้ โดยไม่ต้องรอ ให้ตน้ โตเต็มที่ ถ้าปลูกแบบโรยเมล็ดลงในกระถางหรือ แปลงปลูกขนาดเล็ก สามารถถอนต้นกล้าเล็กๆ มาปรุง อาหารได้ตง้ั แต่ยงั เป็นต้นอ่อนอายุ 1-2 สัปดาห์ เลยที เดียว และเมือ่ ต้นโตมีใบจริง 4-5 ใบ ซึง่ ใช้เวลาประมาณ 2-3 สัปดาห์ กระถางหรือแปลงปลูกจะเริม่ แน่น ก็ควร ทยอยถอนแยกต้นที่อยู่ชิดกันมากๆ ออกมาก่อนจน สุดท้ายเหลือต้นไว้ในกระถาง 4-6 ต้น จึงค่อยปล่อยให้ ต้นโตแล้วค่อยตัดมาอีกรอบในอีก 10-30 วันต่อมา สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
63
ผั ก กิ น ใบที่ ป ลู ก ง่ า ยและต้ อ งการการดู แ ล รักษาน้อยที่อยากแนะน�ำเป็นพิเศษคือผักบุ้ง เพราะ เวลาที่ใช้ในการเพาะจากเมล็ดถึงตัดมาผัดไฟแดงได้ ใช้เวลาสั้นมาก คือ 20-30 วันเท่านั้น การเพาะเมล็ด ไม่ต้องเพาะกล้าก่อนและเมล็ดก็มีขนาดใหญ่ เมล็ด งอกเร็วมากและงอกได้ง่ายมาก ปลูกแล้วถอนต้นมา กินคุม้ ค่ากว่า จะกินอีกครัง้ ค่อยปลูกใหม่ การปลูกท�ำได้ ง่ายๆ โดยอาจปลูกในแปลงขนาดเล็กๆ กระบะ ตะกร้า รวมทัง้ ยังสามารถปลูกในกระถางขนาด 6 นิว้ ได้สบาย การปลูกก็เพียงโรยเมล็ดห่างกัน 1-2 เซนติเมตร กลบ เมล็ดด้วยดินปลูกบางๆพอมิดเมล็ด อาจใช้ฟางคลุม เพื่อเพิ่มความชื้นของผิวหน้าดิน ดูแลรดน�้ำทุกวัน ประมาณ 1 สัปดาห์เมล็ดจะเริ่มงอก จากนั้นอีกเพียง ประมาณ 1 เดือน ก็ได้ต้นผักบุ้ง 1 ก�ำใหญ่ๆ พอผัด ไฟแดงได้จานโตๆ หรือถ้าชอบผักบุ้งมากจะทยอย เพาะเมล็ด ครัง้ ละ 1-2 กระถาง เวลาห่างกันกระถางละ 1 สัปดาห์ ก็จะมีผกั บุง้ ให้ผดั ได้ทกุ สัปดาห์ การเก็บเกีย่ ว นิยมถอนมาทั้งรากเพราะต้นโตเร็วมาก แต่เราอาจ ตัดมาเฉพาะส่วนเหนือดินแล้วปล่อยส่วนโคนให้ติด แปลงอยู่สูงจากดินประมาณ 1-2 นิ้ว แล้วรดน�้ำดูแล ต่อก็จะได้ยอดผักบุ้งรุ่น 2 ไว้เก็บเกี่ยวได้ในเวลาสั้นๆ เพียงประมาณ 2 สัปดาห์เท่านั้น แต่ยอดรุ่น 2 นี้มัก ไม่งามเท่ายอดรุน่ แรก นอกจากนี้ ถ้าเราลืมเก็บเกีย่ วต้น ออกมาในขณะที่ต้นยังอ่อนๆ เราก็สามารถปล่อยต้น ให้เลื้อยทอดยอด แล้วค่อยเก็บมาท�ำอาหารอย่างอื่น แทนทีจ่ ะเป็นผัดผักบุง้ ไฟแดง เช่น อาจน�ำมาท�ำแกงส้ม แกงหมูเทโพ ซึ่งแกงเหล่านี้ใช้ผักบุ้งแก่จะอร่อยกว่า ผักบุ้งยอดอ่อน
64 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ผักในกลุ่มคะน้า และกะหล�่ำ แนะน�ำให้ปลูก ช่วงอากาศเย็นเช่นช่วงปลายปี เพราะปลูกช่วงฤดูร้อน มักไม่ได้ผลดี ส่วนในฤดูฝนมักเป็นโรคเน่าได้ง่าย คนปลูกจะเสียก�ำลังใจ เมื่อปลูกคะน้า บรอกโคลี หรือกะหล�่ำจนโตแล้วเราก็ไม่จ�ำเป็นต้องถอนต้น ขึ้นมาทั้งหมด แต่อาจตัดเอาเฉพาะส่วนยอดเท่าที่ยัง อ่อนอยู่มากิน แล้วให้เหลือใบติดโคนต้นไว้ 2-3 ใบ แล้วรดน�้ำดูแลต่อ ใส่ปุ๋ยเพิ่มอีกนิดหน่อย ตาข้างก็จะ แตกยอดออกมาใหม่ต้นละ 3-4 ยอด รดน�้ำดูแลอีก ประมาณ 1-2 สัปดาห์ก็จะได้ผักยอดอวบ ๆ ให้ตัด มากินได้อีกรอบ ดังนั้นในกระถางเล็กๆ 1 กระถาง จึงเป็นอาหารจานเด็ดได้หลายครัง้ พืชผักกินใบอย่างอืน่ ก็สามารถเก็บเกีย่ วท�ำนองนีไ้ ด้ เช่น กะหล�ำ่ ปลี กวางตุง้ แม้กระทั่งบรอกโคลีหรือกะหล�่ำดอก เมื่อตัดเฉพาะ ดอกไปกินแล้ว รดน�ำ้ ใส่ปยุ๋ ต่ออีกนิดหน่อยก็จะมีแขนง กะหล�่ำหรือแขนงบรอกโคลีแสนอร่อยออกมาให้กิน ได้อีก 2-3 รอบ
ผักที่ใช้เป็นไม้คลุมดิน ผักเลื้อย เช่น สะระแหน่ มันเทศประดับ เนียมหูเสือ และจิงจูฉ่าย หรือแก้วเมืองจีน นั้นมี ลักษณะนิสัยเป็นไม้เลื้อยคลุมดินได้ดี เนียมหูเสือ จิงจูฉา่ ยหรือแก้วเมืองจีน โตเร็วพอประมาณ ชอบทีร่ ม่ ร�ำไร ส่วนมันเทศประดับนัน้ ชอบทีแ่ ดดจัดและโตเร็วมาก เพราะเป็นผักในกลุ่มเดียวกับผักบุ้ง เวลาปลูกแนะน�ำ ให้ตัดแต่งบ่อยๆ โดยการเด็ดยอดออก ไม่ควรให้ ปล่อยเลือ้ ยจนรก ซึง่ จะกลายเป็นแหล่งสะสมโรคแมลง ในสวนของเราได้ ข้อดีของมันเทศประดับคือมีหลายสี ทั้งสีแดงเข้ม เขียวอ่อน และแบบใบด่างทั้งด่างเขียว และด่างแกมแดง ซึ่งจะช่วยแต่งแต้มสีสันให้สวนครัว ของเราสวยได้ไม่แพ้การใช้ไม้ประดับอืน่ การใช้ประโยชน์ ของมันเทศประดับสามารถใช้แทนผักบุง้ ได้เลยเพียงแต่ ต้นจะไม่อ่อนนุ่มมากเท่าผักบุ้งเท่านั้น ส�ำหรับสะระแหน่น้ันชอบที่ร่มร�ำไร และเมื่อ ปลูกไปได้สวยงามสักระยะหนึ่งมักจะโทรม ดังนั้นถ้า ชอบสะระแหน่มากๆ ควรมีกระบะส�ำหรับตัดช�ำขยายพันธุ์ เป็นรุ่นใหม่ 2-3 กระบะเพื่อปลูกทดแทนซึ่งจะท�ำให้มี สะระแหน่ไว้ใช้งานได้ตลอดเวลา ส่วนต้นเก่าก็สามารถ น�ำมาตัดส่วนทีโ่ ทรมออกแล้วเติมดินและเพิม่ ปุย๋ ลงไป รดน�้ำดูแลสักประมาณ 1 เดือน ก็จะได้สะระแหน่ฟูๆ สวยๆ เต็มกระบะอีกครัง้ ท�ำแบบนีส้ ลับสับเปลีย่ นกัน เราก็จะมีสะระแหน่สวยๆได้ตลอดปี
(บน) จิงจูฉ่าย (ล่าง) สะระแหน่
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
65
ผักที่เป็นไม้พุ่มยืนต้นขนาดกลาง ผักทีเ่ ป็นไม้ยนื ต้นทีม่ อี ายุยนื นาน ถ้าปล่อยตาม ธรรมชาติตน้ จะใหญ่พอควร และต้นอาจจะสูงจนท�ำให้ เก็บดอกผลได้ยากหรือไม่มีส่วนยอดอ่อนให้เราเอามา ใช้บริโภคได้ เราจึงควรตัดแต่งเพื่อควบคุมทรงพุ่มให้ เล็กลง เช่น มะกรูด มะนาว ส้มจี๊ด ชะอม ผักหวาน บ้าน มะเพือง ตะลิงปลิง แค เล็บครุฑ หม่อน และผัก แต่ละชนิดก็มวี ธิ กี ารดูแลให้ตดิ ดอกออกผลทีต่ า่ งกัน เช่น มะนาว และส้มจี๊ด ควรปลูกในกระบะหรือ กระถางขนาดกลาง เพราะพืชในกลุม่ นีถ้ า้ ปลูกลงแปลง และได้นำ้� มากมักไม่คอ่ ยออกดอก แต่สม้ จีด๊ จะออกดอก ง่ า ยกว่ า มะนาวจึ ง อาจใช้ แ ก้ ขั ด แทนมะนาวได้ ใ น บางโอกาส และสามารถใช้คนั้ ท�ำน�ำ้ ผลไม้แทนน�ำ้ มะนาว ได้ดมี าก ถ้ามีทม่ี ากพอและชอบมะนาวมาก แนะน�ำให้ ปลูกมะนาวหลายพันธุ์ เพราะแต่ละพันธุ์จะออกดอก ไม่พร้อมกันท�ำให้เรามีมะนาวสดจากสวนใช้ได้นานๆ หรือเลือกปลูกมะนาวที่ออกดอกติดผลง่ายและคั้นน�้ำ ได้ตงั้ แต่ผลยังอ่อน เช่นมะนาวด่านเกวียน หรือมะนาว น�้ำหอม ก็เป็นทางเลือกที่ดีส�ำหรับการปลูกมะนาวไว้ บริโภคเองในบ้านเรือน
ชะอม
66 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
มะนาว
มะกรูดสามารถปลูกลงแปลงได้ดี และส่วน มากเราใช้ใบมากกว่าผลดังนั้นจึงควรตัดยอดบ่อยๆ เพื่อให้แตกใบอ่อนซึ่งนอกจากจะได้ใบใหม่ที่งามแล้ว ยังเป็นการควบคุมทรงพุ่มไปด้วยในตัวด้วย ชะอม ผักหวานบ้าน เล็บครุฑ ปลูกเป็นกอ มีอายุหลายปี แต่ควรตัดยอดบ่อยๆ ซึง่ นอกจากจะช่วย ควบคุมทรงพุ่มไม่ให้ใหญ่เกินไปแล้ว เรายังจะได้ ยอดอ่อนไว้รับประทานอย่างสม�ำ่ เสมอด้วย มะเฟืองเปรีย้ วและตะลิงปลิง เป็นไม้พมุ่ ทีส่ วย และออกดอกติดผลง่าย ผลมีรสเปรี้ยว สามารถน�ำมา ประกอบอาหารได้หลายชนิด ข้อเสียของไม้ผลสองชนิดนี้ คือในฤดูแล้งมักมีไรแดง หรือไรแดงเทียม มาเกาะดูด น�ำ้ เลีย้ งกินโดยเกาะอยูใ่ ต้แผ่นใบ สังเกตดูจะเห็นใบมีสซี ดี และหลุดร่วงมาก แมลงตัวนี้ระบาดมากในช่วงแล้ง แต่ไม่คอ่ ยพบในฤดูฝนเพราะไม่ชอบความชืน้ ดังนัน้ วิธี กันไว้ดีกว่าแก้คือในช่วงฤดูแล้งควรใช้สายยางฉีดน�้ำ ให้ทั่วทรงพุ่มบ่อยๆ ก็จะลดปัญหาได้มากทีเดียว
มะกรูด
ผักที่มีลักษณะเป็นกอมีหัวอยู่ใต้ดิน ข่า เป็นผักที่มีต้นเป็นเหง้าอยู่ใต้ดิน เหง้าจะ แตกแขนงอยูใ่ ต้ดนิ มีอายุนานหลายปีและเจริญเติบโต เป็นกอใหญ่ได้ การปลูกข่านัน้ เมือ่ เหง้าเริม่ แก่ใบทีแ่ ทง ขึน้ มาด้านบนจะเริม่ เหลืองและแห้ง เราควรตัดใบแห้งๆ เหล่านั้นออกเพื่อให้กอดูสะอาดและไม่รก เมื่อเหง้า แตกแขนงข่าจะแทงหน่อใหม่ขึ้นมาเหนือพืน้ ดินซึง่ โดย ทัว่ ไปหน่อใหม่นจี้ ะเจริญออกมาด้านนอกๆ กอโดยรอบ เมื่อจะขุดเหง้าขึ้นมาใช้งานนั้นให้เลือกตัดตรงส่วนที่มี หน่อใหม่แทงขึ้นมาซึ่งแนะน�ำให้เลือกหน่อที่เพิ่งแทง พ้นดินเล็กน้อย โดยใช้ชะแลงหรือมีดยาวๆ แทงลงไป ในดินระหว่างหน่อใหม่กับหน่อเก่าแล้วงัดขึ้นจากดิน ก็ จ ะได้ ห น่ อ ข่ า อ่ อ นๆซึ่ ง ส่ ว นปลายยั ง มี สี ช มพู อ ยู ่ โดยทัว่ ไปข่าจะแตกหน่อใหม่ได้ดชี ว่ งฤดูฝน แต่ในฤดูแล้ง แม้ตน้ จะไม่ฟบุ แห้งไปเหมือนพวกขิงและกระชาย แต่จะ ไม่คอ่ ยมีหน่อใหม่ แต่ถา้ เราสามารถรดน�ำ้ ให้สม�ำ่ เสมอ ก็จะสามารถแทงหน่อใหม่ได้เรื่อยๆ การปลูกอาจหา ซื้อต้นพันธุ์ที่มีขายตามร้านต้นไม้ทั่วไป หรืออาจเลือก ซือ้ ข่าแก่ๆ จากทีม่ ขี ายในตลาดสด เลือกทีแ่ ง่งแก่ๆ น�ำ มาช�ำในทรายให้แตกรากก็จะได้ตน้ พันธุไ์ ว้ปลูกได้ตอ่ ไป ขิง กระชาย ขมิ้นขาว ผักหัวในกลุ่มนี้ ต้นจะเจริญได้ดีในช่วงฤดูฝน และจะแห้งฟุบลงในช่วงฤดูแล้งประมาณเดือนพฤศจิกายน ขณะทีต่ น้ ยังอ่อนๆ ในช่วงฤดูฝน เราสามารถขุดหัวขึน้ มาใช้งานได้ แต่ถา้ ใช้ไม่หมดต้นทีเ่ หลือค้างแปลงก็ปล่อย ให้แก่จนต้นเริ่มแห้งแล้วจึงขุดหัวขึ้นมาจากดินน�ำมา วางผึ่งไว้ในที่ร่มแต่แห้งๆ ก็จะเก็บไว้ใช้งานได้อีกนาน ไม่แนะน�ำให้ทิ้งหัวค้างไว้ในดินเพราะหัวมักจะฝ่อไป หมด โดยเฉพาะขมิน้ ขาว เมือ่ จะปลูกในฤดูฝนปีตอ่ ไป ก็ให้น�ำแง่งแก่ๆหรือถ้าเป็นกระชายให้ใช้เฉพาะส่วน
ตะไคร้
ที่เป็นเหง้ากลมๆด้านบนเอาไปช�ำในทรายหรือขุย มะพร้าวให้แตกรากแล้วจึงน�ำลงปลูกในดินต่อ ตะไคร้ ตะไคร้ปลูกง่ายมาก เพียงไปหาซื้อต้นตะไคร้ จากตลาดสด เลือกต้นทีม่ โี คนแข็งๆ ติดอยูย่ าวๆ น�ำมา ตัดยอดให้เหลือสูงจากโคนขึ้นมาสัก 2-3 นิ้ว น�ำไป ช�ำในกระถางที่ใส่ดินผสม รดน�้ำพอชื้นอย่าถึงกับแฉะ ใช้เวลาประมาณ 2 สัปดาห์กจ็ ะแตกรากแทงใบออกมา ก็สามารถน�ำไปปลูกลงแปลงได้ ตะไคร้ชอบที่แดดจัด แต่ก็ทนร่มได้พอสมควร จึงอาจใช้ปลูกลงแปลงใน ที่โล่งหรือปลูกแซมข้างต้นไม้ใหญ่ได้ แต่ต้นจะไม่งาม เท่าที่โล่งแจ้ง แม้ว่าตะไคร้จะปลูกแล้วแตกกออยู่ได้ นานหลายปี แต่ถา้ อายุมากเกิน 1 ปี ต้นทีแ่ ตกมาใหม่ จะลอยขึน้ มาเหนือพืน้ ดิน ต้นจะไม่งาม ควรรือ้ ปลูกใหม่ ดังนัน้ ในการปลูกเพือ่ ใช้งานจริงๆ ควรปลูกสลับกันสัก 2 กอ โดยเมือ่ ปลูกกอแรกไปประมาณ 8 เดือน ก็เริม่ ปลูก กอที่ 2 โดยแซะต้นทีม่ รี ากติดจากกอเดิมไปปลูกลงดิน ในทีใ่ หม่ได้เลยโดยไม่ตอ้ งช�ำในกระถางก่อน แต่ถา้ อยาก ปลูกที่เดิมเพื่อให้สวนสวย ก็ควรช�ำกอใหม่ในกระถาง ก่อนล่วงหน้าสัก 2 เดือน เมือ่ เราขุดกอเก่าทิง้ ก็จะมีกอใหม่ ทดแทนได้ทนั ที ตะไคร้ทขี่ ดุ ออกนัน้ เราอาจน�ำมาแปรรูป เป็นชาตะไคร้ไว้ชงดื่มเองหรือแจกเพื่อนบ้านก็ได้ สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
67
ผักที่เป็นไม้เลื้อย ผักที่เป็นไม้เลื้อยสามารถน�ำมาปลูกขึ้นค้าง ให้สวยได้ไม่แพ้ซมุ้ ดอกไม้อนื่ ๆ ทีเดียว แตงกวา แตงร้าน บวบเหลี่ ย ม บวบหอม บวบงู น�้ ำ เต้ า ฟั ก เขี ย ว ฟักทอง แตงโม มะระจีน มะระขี้นก ผักปลัง ต�ำลึง ถั่วฝักยาว ถั่วพู ชมจันทร์ อัญชัน ผักในกลุ่มฟัก ปลู ก แล้ ว รั บ ประทานไม่ ห มดก็ ป ล่ อ ยให้ ผ ลสุ ก แก่ คาต้น ก็จะมีสีสรรแปลกตาออกไป บางชนิดมีอายุ ยืนยาวปลูกครั้งเดียวอยู่ได้นาน เช่น ผักปลัง อัญชัน และชมจั น ทร์ ส่ ว นแตงกวา แตงร้ า นมี อ ายุ อ ยู ่ ประมาณ 2-3 เดือน ช่วงที่ก�ำลังสวยอยู่ที่ 2 เดือน ส่วนกลุ่มบวบและน�้ำเต้ามักสวยประมาณช่วงเดือนที่ 2-3 ซึง่ ผลก�ำลังดก ผักพวก บวบ แตงกวา และ มะระ ที่ เ รากิ น ส่ ว นของผลอ่ อ นนี้ แ นะน� ำ ว่ า ให้ พ ยายาม เก็บผลออกจากต้นขณะทีย่ งั อ่อนๆ เพราะถ้าปล่อยผล ทิ้งไว้ให้แก่จะให้ผลไม่ค่อยดก ถ้าทยอยเก็บออกผล ก็จะเกิดขึ้นมาใหม่ให้เราได้เก็บมากินได้นานขึ้น ผักที่ มีอายุยาวนานและโตเร็ว เช่น ผักปลัง ควรเด็ดยอด บ่อยๆ ไม่เช่นนัน้ จะรกมาก เสน่หอ์ กี ประการหนึง่ ของ ผักเลือ้ ยกลุม่ นีค้ อื ดอกมีสสี รรและรูปร่างแตกต่างกันมาก รวมทั้งมีชนิดที่ดอกบานตอนกลางวัน เช่น ฟักทอง อัญชัน มะระ น�้ำเต้า และที่ดอกบานกลางคืน เช่น บวบเหลีย่ ม ชมจันทร์ ซึง่ เหมาะกับครอบครัวทีส่ มาชิก มักอยู่พร้อมหน้ากันในเวลากลางคืน จะได้มีดอกไม้ สวยๆ ไว้ชื่นชมแถมยังน�ำมาปรุงอาหารได้อร่อยและ หลากหลายอีกด้วย
68 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
บทที่
6
ปุย ๋ และปุย ๋ วิเศษ ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
69
ที่อธิบายมาทั้งหมดนั้นเป็นส่วนที่ผู้เขียนเล่า จากประสบการณ์ที่เคยท�ำสวนครัวมาหลายปี ที่ต้อง เน้นมากๆ คือถ้าจะให้สวนครัวสวยต้องตัดแต่งตลอด เวลา ซึง่ นอกจากจะท�ำให้ได้ยอดอ่อนส�ำหรับบริโภคแล้ว ยังเป็นการควบคุมทรงพุ่มไม่ให้ใหญ่เกินไปหรือเลื้อย อาละวาดไปทั่วจนสวนรก นอกจากนี้ยังช่วยลดการ สะสมโรคแมลงต่างๆอีกด้วย ซึ่งแม้ว่าเราจะไม่เก็บมา ปรุงอาหารก็ควรตัดออกอย่างสม�่ำเสมอ ภายหลังการ ตัดแต่งแต่ละครั้งควรมีการพรวนดินและใส่ปุ๋ยเพิ่ม ให้กับแปลงผักของเรา ซึ่งโดยทั่วไปแล้วแนะน�ำให้ใช้ ปุย๋ เม็ดสูตรเสมอ คือ N-P-K 15-15-15 หรือ 16-16-16 ก็จะช่วยเพิม่ ธาตุอาหารในดินให้พชื ผักของเราดูดดึงมา ใช้ได้ดี ถ้าเป็นผักกินใบ เช่น ผักกาดต่างๆ แนะน�ำให้ใช้ ปุย๋ ยูเรีย ประมาณ 1 ช้อนชา ละลายในบัวรดน�ำ้ ขนาด ประมาณ 5 ลิตร รดสัปดาห์ละครั้ง ผักก็จะมีใบงาม และต้นอวบน่ารับประทาน โดยเฉพาะผักบุ้ง
70 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
นอกจากนีย้ งั มีปยุ๋ ทีอ่ ยากแนะน�ำให้ทำ� ไว้ใช้เอง ที่บ้านคือปุ๋ยหมัก ที่ต้องแนะน�ำเพราะเมื่อเราปลูกผัก สวนครัวนัน้ เราต้องตัดแต่งบ่อยๆ นอกจากนีเ้ มือ่ ถอนต้น มาบริโภคก็จะมีของเหลืออยู่มากมายซึ่งเป็นส่วนที่แก่ เกินรับประทานนัน้ เอง กิง่ ใบทีต่ ดั ออกนีถ้ า้ ไม่นำ� มาท�ำ ปุย๋ หมักไว้ใช้ประโยชน์ในบ้านเศษซากพืชเหล่านัน้ ก็จะ กลับกลายเป็นขยะสดเพิม่ ปัญหาให้กบั เราได้อกี ดังนัน้ จึงควรท�ำปุ๋ยหมักไว้ใช้แบบง่ายๆในครัวเรือน
วิธีการง่ายๆ ซึ่งขอแนะน�ำในการท�ำปุ๋ยหมัก ไว้ใช้เองในบ้าน คือ อาจใช้ห่วงซีเมนต์ขนาดกว้าง ประมาณ 80 เซนติเมตร ซึ่งหาซื้อได้ง่ายตามร้านค้า วัสดุกอ่ สร้างทัว่ ไปมาวางลงในแปลงทีพ่ นื้ เป็นดินโล่งๆ ควรเลือกบริเวณทีอ่ ยูห่ ลังบ้าน ลับตาคน และไม่ตดิ กับ ส่วนซักล้าง เพือ่ ป้องกันไม่ให้นำ�้ ซึมเข้าในห่วงซีเมนต์ได้ ถ้าได้บริเวณที่ได้รับแดดจัดยิ่งดี เมื่อวางห่วงซีเมนต์ ลงบนดินแล้ว เราก็สามารถทิง้ เศษซากและส่วนเหลือใช้ จากพืชที่เราปลูกลงไปได้ ถ้ามีดินปลูกเก่าๆ ก็เททับ ผสมลงไปได้ เศษกิง่ ไม้ทเ่ี ป็นชิน้ ใหญ่ๆก็ควรตัดให้เป็น ชิ้ น เล็ ก ลงพอที่ จ ะใส่ ใ นห่ ว งซี เ มนต์ ไ ด้ แ ละเพื่ อ ให้ ย่อยสลายได้ง่าย แม้กระทั่งผักต่างๆ เปลือกผลไม้ ทัง้ ทีเ่ ป็นชิน้ เล็กๆ เช่น เปลือกส้ม เปลือกมะนาว หรือ ชิน้ ใหญ่ๆ เช่น เปลือกทุเรียน หรือวัสดุอนิ ทรียท์ ย่ี อ่ ยสลาย ได้งา่ ย เช่น ใบตองห่อขนมทีป่ กติเป็นขยะเหลือทิง้ เราก็ สามารถเทรวมลงไปในห่วงซีเมนต์นไ้ี ด้ ในฤดูแล้งไม่มฝี น ขยะอินทรียเ์ หล่านีจ้ ะแห้ง เพราะแดดและผุพงั กลายเป็น อินทรียวัตถุให้เราเอากลับมาโรยแปลงปลูกต้นไม้เพื่อ บ�ำรุงดินได้อกี แต่ทตี่ อ้ งระวังคือ ในช่วงฤดูฝนทีฝ่ นตกชุก ควรหาแผ่นสังกะสีหรือแผ่นพลาสติกคลุมผิวหน้าเพื่อ ไม่ให้นำ�้ ฝนไหลลงไปมาก ซึง่ จะมีผลท�ำให้เศษซากเน่า และส่งกลิ่นรบกวนได้
เมือ่ เราใส่เศษซากต่างๆ จนเต็มห่วงซีเมนต์แล้ว อาจหาซื้อหัวเชื้อปุ๋ยหมักโรยลงไปก่อนที่จะปิดไว้ให้ ย่อยสลายตามธรรมชาติ ซึง่ ใช้เวลาประมาณ 1-2 เดือน ระหว่างนัน้ เราอาจกลับกองให้สว่ นบนกลับลงไปด้านล่าง ทุกเดือนเพือ่ ให้ยอ่ ยสลายได้ดขี นึ้ เศษซากเหล่านัน้ ก็จะ ผุพงั กลายเป็นอินทรียวัตถุให้เราน�ำกลับมาใช้บำ� รุงดินได้ โดยเศษที่เป็นชิ้นใหญ่ๆ สามารถน�ำไปคลุกเคล้ากับ ดินโคนต้นไม้ผล ส่วนเศษขนาดเล็กๆ สามารถแยกมาไว้ ใส่ในแปลงหรือกระบะปลูกผัก ก็จะช่วยให้ดนิ ร่วนซุยขึน้ และหากปุย๋ หมักของเรายังย่อยสลายไม่สมบูรณ์ เมือ่ จะ น�ำไปใช้ผสมดินปลูกพืชอาจต้องรดปุย๋ ยูเรียเพือ่ เพิม่ ธาตุ ไนโตรเจนให้อีกเล็กน้อย เพราะปุ๋ยที่หมักไม่สมบูรณ์ จะดึงธาตุไนโตรเจนไปใช้ ท�ำให้พืชขาดไนโตรเจนได้ แต่ถ้าเราเข้าใจสิ่งที่จะเกิดขึ้น เพียงเราเติมไนโตรเจน เพิ่มเข้าไป ต้นไม้ของเราก็จะไม่แสดงอาการใบเหลือง เนื่องจากขาดไนโตรเจนแล้ว สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
71
การใช้เวลาว่างทำ�สวนปลูกผักปลูกต้นไม้นอกจากจะทำ�ให้เรา ได้ออกกำ�ลังกายทางอ้อมแล้วยังช่วยให้เรามีจต ิ ใจทีส ่ งบนิง่ มากขึน ้ มีสมาธิดี สุขภาพจิตดี และเกิดความสุขตามมาโดยไม่รต ู้ ว ั บ้านทีม ่ ี เด็กเล็กพ่อแม่สามารถใช้การปลูกผักเป็นเครื่องมือสอนให้เด็กใกล้ ชิดธรรมชาติและฝึกทักษะการใช้ชีวิตได้ดี
72 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
วิธีที่ใช้ได้ผลดีคือหาที่วางห่วงซีเมนต์แบบนี้ ให้ได้สัก 2 ห่วงแล้วใช้งานสลับกัน เมื่อห่วงหนึ่งเต็ม ก็โรยหัวเชื้อแล้วคลุมผิวหน้าปิดไว้ แล้วทิ้งเศษซากใน ห่วงอีกอันหนึง่ จนเต็มก็ไปเปิดห่วงอันแรกและเอาเศษ ซากผุๆ ออกมาใช้งาน ก็จะมีห่วงว่างให้ทิ้งเศษซากได้ ทดแทนอันที่เต็ม จากที่ได้ลองท�ำเองที่บ้านพบว่า ห่วงซีเมนต์แต่ละห่วงใช้เวลานานหลายเดือนกว่าจะเต็ม เพราะซากพืชเมือ่ แห้งจะยุบตัวลงมาก และไม่แนะน�ำให้ใช้ ห่วงแบบมีกน้ เพราะการวางครอบลงบนดินโดยตรงนัน้ เมือ่ เราทิง้ เศษซากต่างๆลงไปไส้เดือนทีอ่ ยูใ่ นดินจะมา กินเศษซากเหล่านัน้ ท�ำให้ซากใบไม้ของเราผุเร็วยิง่ ขึน้ และไม่เหม็นเน่า และไส้เดือนก็จะถ่ายมูลออกมาในกองนัน้ กลายเป็นปุ๋ยมูลไส้เดือนตามธรรมชาติที่เราท�ำได้เอง โดยไม่ต้องไปซื้ออีกด้วย เมื่อจะเอาปุ๋ยออกมาใช้ก็จับ ไส้เดือนโยนลงไปในกองที่ยังไม่ผุให้ไปช่วยย่อยต่อ ถ้าไม่อยากจับไส้เดือนก็หาไม้คีบคีบออกก็ได้ การท�ำกองปุย๋ หมักอย่างง่ายนีจ้ ะช่วยลดขยะสด ทีเ่ ป็นของเหลือทิง้ จากครัวเรือนได้มาก ซึง่ ถ้าทุกๆ คน ที่พอจะท�ำได้ช่วยกันท�ำคนละไม้คนละมือ ปัญหาขยะ ในเมืองใหญ่ก็จะลดลงมาก ที่บ้านของผู้เขียนได้ท�ำ ปุ๋ยหมักใช้เองแบบนี้มาโดยตลอด ผลที่เห็นได้ชัดเจน คือขยะสดของที่บ้านมีน้อยมาก และยังได้ปุ๋ยหมัก ไว้ใช้เองโดยไม่ต้องเสียเงินไปซื้อ ผู้เขียนจึงมักเรียก ปุ๋ยแบบนี้ว่า “ปุ๋ยวิเศษ” นั่นเอง เพราะนอกจากจะ ช่วยเราลดค่าใช้จา่ ยแล้วยังช่วยลดขยะทีเ่ ป็นผลเสียต่อ สภาพแวดล้อมอีกด้วย
ผูเ้ ขียนมองว่ายังเป็นประโยชน์รอง ความปลอดภัยจาก สารป้องกันก�ำจัดศัตรูพืชที่ติดมากับผักที่ซื้อจากตลาด นับว่าเป็นประโยชน์อย่างแรกๆ ทีผ่ เู้ ขียนให้ความส�ำคัญ รองลงมาคือความสดใหม่ของพืชผัก ซึ่งเราจะได้ผัก ทีม่ วี ติ ามินและแร่ธาตุตา่ งๆ อย่างสมบูรณ์ รสชาติของ ผักทีเ่ ก็บจากต้นสดๆ ใหม่ๆ นัน้ เมือ่ น�ำมาปรุงอาหาร จะมีความหวานหอมต่างจากที่มีขายตามตลาดมาก เชื่อหรือไม่ว่าอย่างเร็วที่สุดที่ผักในตลาดจะใช้เวลา นับจากถูกตัดจากต้นเดินทางมาถึงครัวของเรานัน้ เกือบ 2 วันเลยทีเดียว ทีเ่ ราเคยคิดว่า “สด” คงต้องคิดกันใหม่ ยิ่งถ้าได้ลองชิมผักที่ปลูกเองที่บ้านจะไม่อยากซื้อผัก จากตลาดมากินทีเดียว นอกจากนี้ การใช้เวลาว่างท�ำสวนปลูกผักปลูก ต้นไม้นอกจากจะท�ำให้เราได้ออกก�ำลังกายทางอ้อม แล้วยังช่วยให้เรามีจิตใจที่สงบนิ่งมากขึ้น มีสมาธิดี สุขภาพจิตดี และเกิดความสุขตามมาโดยไม่รตู้ วั บ้านทีม่ ี เด็กเล็กพ่อแม่สามารถใช้การปลูกผักเป็นเครือ่ งมือสอน ให้เด็กใกล้ชิดธรรมชาติและฝึกทักษะการใช้ชีวิตได้ดี การที่เด็กๆ ได้ลงมือท�ำตั้งแต่เริ่มปลูกและเฝ้าดูแลผัก
พูดถึง “ปุย๋ วิเศษ” ส�ำหรับบ�ำรุงดิน บ�ำรุงพืชกันแล้ว ก็อดไม่ได้ที่จะต้องพูดถึง “ปุ๋ยวิเศษ” อีกรูปแบบหนึ่ง ซึ่งผู้เขียนขอเรียกว่าเป็น “ปุ๋ยบ�ำรุงคน” เพราะถ้าเรา ท�ำสวนครัวปลูกผักเองที่บ้านนั้น เรื่องการประหยัด ค่าใช้จ่ายที่หลายๆ คนคิดถึงเป็นอันดับต้นๆ นั้น สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
73
ตั้งแต่ต้นกล้าจนถึงระยะที่น�ำมากินได้ช่วยฝึกความ อดทน ไม่ท�ำงานแบบฉาบฉวย และรู้จักการรอคอย การเก็บผักจากสวนทีป่ ลูกเองกับมือมาปรุงอาหารง่ายๆ ก็ช่วยสร้างความภาคภูมิใจในความส�ำเร็จให้กับเด็กๆ ได้ดี ดังนั้นการปลูกผักสวนครัวในบ้านจึงได้ประโยชน์ ทางอ้อมถึงสุขภาพจิตไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าประโยชน์ ทางตรงที่มีต่อสุขภาพกาย เนื่องจากได้กินของดีและ ปลอดภัยอีกด้วย นอกจากนีถ้ า้ จะให้สวนครัวสวยตลอดเวลาต้อง ตัดแต่งตลอดเวลา ซึ่งนอกจากจะท�ำให้ได้ยอดอ่อน ส�ำหรับบริโภคแล้ว ยังเป็นการควบคุมทรงพุ่มไม่ให้ ใหญ่เกินไปหรือเลือ้ ยอาละวาดไปทัว่ นอกจากนีย้ งั ช่วย ลดการสะสมโรคแมลงต่างๆอีกด้วย ซึง่ แม้วา่ เราจะไม่ เก็บมาปรุงอาหารก็ควรตัดออกอย่างสม�่ำเสมอ ดังนั้น เมือ่ ท�ำสวนครัวไปได้สกั ระยะหนึง่ เราจะเริม่ มีผลผลิต ออกแจกจ่ายเพือ่ นบ้าน ซึง่ จะช่วยสร้างสัมพันธภาพทีด่ ี ให้กบั ผูค้ นทีอ่ าศัยอยูใ่ นสังคมเมือง การแบ่งปันเพือ่ นบ้าน ช่วยท�ำให้เด็กๆ รูจ้ กั การเอือ้ เฟือ้ เผือ่ แผ่ สร้างความรูส้ กึ ภาคภูมิใจให้ทั้งเด็กและผู้ใหญ่เพราะเป็นของฝากที่มา 74 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
จากน�้ำพักน�้ำแรง ได้สุขภาพจิตที่ดีจากมิตรภาพของ เพือ่ นบ้าน ตามมาด้วยการดูแลเอือ้ อาทรซึง่ กันและกัน สังคมก็จะน่าอยู่ขึ้น คงดีไม่น้อยที่เราจะมีตะกร้าหรือ กระเช้าพืชผักทีเ่ ราปลูกเองไว้เป็นของขวัญปีใหม่ให้กบั คนที่เรารัก เห็นไหมคะ ประโยชน์ของสวนครัวในบ้าน มากมายขนาดนี้ คงต้องเรียกสวนครัวแสนสวยของเรา ว่าเป็น “ปุ๋ยวิเศษ บ�ำรุงคน” กันแล้วละค่ะ อ่านมาถึงตรงนี้ ผู้อ่านคงรู้สึกอยากปลูกผัก กันขึน้ บ้างแล้ว ไอเดีย “สวนอิม่ ใจ...บ้านอิม่ สุข” ท�ำได้ จริงค่ะ ไม่ยากอย่างที่คิด เพียงแต่ควรเริ่มจาก เลือก ให้เป็น-เลือกให้ถูก-ปลูกที่ใช่ เพื่อสร้างแรงบันดาลใจ ในการเริ่มต้น แค่นับความสดใหม่และความปลอดภัย จากสารเคมีต่างๆ ก็เป็นเรื่องที่เกินคุ้มอยู่แล้ว ยิ่งได้ ความภาคภูมิใจและสายสัมพันธ์ในครอบครัวและ มิตรภาพของเพื่อนบ้านที่แน่นแฟ้นยิ่งขึ้น ผัดผักบุ้ง ไฟแดงจากผักบุ้งที่เราปลูกเองกับมือคงอร่อยกว่า ผักบุ้งไฟแดงร้านเด็ดที่ไหนๆ แน่นอนค่ะ
บทที่
7
พืชพรรณแห่งชีวต ิ จากสวนครัว ...สูส่ มุนไพร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
75
เมื่ออ่านมาถึงบทนี้ ผู้อ่านคงมีก�ำลังใจจากการได้รับความรู้ตั้งแต่การวางผังสวน ไปจนถึงการปลูก เรียกได้ว่าครบกระบวนการสร้างสวนสวยกินได้ ที่ไม่ยากอย่างที่เคยคิด ข้อมูลในบทนี้จะท�ำให้ผู้อ่านมีก�ำลังใจมากยิ่งขึ้น ที่ได้รู้ว่า พืชสวนครัวหลายประเภทที่เรา คุน้ เคย นอกจากเป็นอาหารทีอ่ ดุ มด้วยคุณค่าแล้ว ยังเป็นสมุนไพรทีร่ กั ษาโรคภัยต่างๆ ได้อย่าง น่าอัศจรรย์ พืชผักสวนครัวหลากหลายประเภท จึงเป็นอาหารและเป็นยาทีส่ ร้างคุณประโยชน์ มหาศาลให้กับมวลมนุษย์มาตั้งแต่โบราณกาล ประเภทของพืชผักสมุนไพรทีจ่ ะกล่าวถึงในบทนี้ ได้เลือกสรรพันธ์พุ ชื ทีเ่ ราเห็นอยูท่ วั่ ไป ในชีวิตประจ�ำวัน และการน�ำมาปรุงเป็นยารักษา เป็นวิธีการง่ายๆที่ทุกคนท�ำได้ ไม่ยุ่งยาก ซับซ้อน โดยข้อมูลในบทนีไ้ ด้รบั การอนุเคราะห์ขอ้ มูลจากศูนย์การเรียนรูก้ ารดูแลสุขภาพภาค ประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร ซึ่งหากผู้อ่านมีความสนใจต้องการทราบ ข้อมูลประเภทของพืชสมุนไพรเพิ่มเติม สามารถหาความรู้ได้ที่ www.abhaiherp.com หรือ www.facebook.com/abhaiherb
76 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
กระเที ย ม สรรพคุณ ไร้เทียมทาน เป็นสมุนไพรทีม่ เี รือ่ งราวอยูแ่ ทบทุกวัฒนธรรม เป็นทั้งเครื่องเทศ เครื่องราง ยา มีความเชื่อว่ามีพลัง ป้องกันภูตผีปีศาจ โรคร้าย หรือโชคร้ายต่างๆ ได้ กระเทียมในวิถีชีวิตคนไทย เป็นเครื่องเทศ เรียกได้ว่าขาดกันไม่ได้เลยทีเดียว นอกจากนี้ยังเชื่อว่า กระเทียมเป็นยากระตุ้นก�ำหนัด กระเทียมโทนดอง น�้ำผึ้งจึงเป็นของคู่บ้านคนไทยในอดีต ในทางยา กระเทียมเป็นสมุนไพรรสร้อน บ�ำรุง ไฟธาตุ บ�ำรุงก�ำลัง จึงช่วยในโรคที่เกี่ยวกับการก�ำเริบ ของลม เช่น ท้องอืด ท้องเฟ้อ มีลมในท้อง ปวดเมื่อย มือเท้าตาย เคลื่อนไหวไม่สะดวก ลดการก�ำเริบของ น�้ำหรือเสมหะ เช่น หอบหืด ไอมีเสมหะ อาการบวม มีงานวิจัยพบว่า กระเทียมช่วยกระตุ้นน�ำ้ ย่อย ผู้ป่วย ที่มีน�้ำย่อยในกระเพาะอาหารน้อยหรือระบบย่อยไม่ดี ควรกินกระเทียมประจ�ำ จะท�ำให้ดขี นึ้ และมีแนวโน้มว่า กระเทียมจะมีคุณสมบัติต้านมะเร็งกระเพาะอาหาร ได้อีกด้วย กระเทียมก�ำจัดเชื้อโรคที่เป็นพิษ คนไทยน�ำ กระเทียมมาใส่เนื้อสดๆเพื่อฆ่าเชื้อโรคร้าย แต่เหลือ แบคทีเรียที่ช่วยในระบบการย่อยไว้ (โปรไบโอติกส์) เป็นถนอมอาหารอีกวิธีหนึ่ง
สรรพคุณเด่นๆ ของกระเทียม คือ ลดโคเลสเตอรอล ลดการแข็งตัวของเลือด ลดความดัน ลดระดับ น�ำ้ ตาลในเลือด ลดการปวดเกร็ง ฆ่าเชือ้ แบคทีเรีย เชือ้ รา ไวรัส ต้านมะเร็ง นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์ก�ำจัดพิษโลหะ หนักได้ในหนูทดลอง วิธีการใช้ประโยน์ • แนะน�ำรับประทานกระเทียมสดวันละประมาณ ครึง่ ขีด แบ่งกิน 3 เวลาได้ และรับประทานพร้อมอาหาร ประเภทโปรตีน หรือรับประทานวันละประมาณ 2 กลีบ เล็กๆ ต่อมื้อ • ควรบดกระเทียมสดละเอียดเพือ่ ให้สาร alliin เปลี่ยนเป็นสารออกฤทธิ์ allicin อย่างเต็มที่ • บางท่านอาจแพ้กระเทียม มีทงั้ อาการแพ้ทาง ผิวหนัง หอบหืด ผู้แพ้ละอองเกสรดอกไม้มีโอกาสแพ้ กระเทียมมากกว่าคนปกติ • ระวังการรับประทาน “กระเทียม” ร่วมกับ ยาต้านการแข็งตัวของเลือด เนื่องจากจะเสริมฤทธิ์กัน • หากรับประทานกระเทียมประจ�ำ ก่อนเข้ารับ การผ่าตัดควรแจ้งให้แพทย์ทราบ • ผทู้ มี่ ธี าตุรอ้ น กระเพาะอาหารเป็นแผลหรือ อักเสบเรื้อรัง กรดในกระเพาะมากเกินไป ไม่ควรกิน หรือกินได้เล็กน้อย • ดบั กลิน่ กระเทียมโดยการเคีย้ วใบชา หรือใช้ น�ำ้ ชาแก่ๆบ้วนปาก • กระเทียมดอง ท�ำให้สามารถกินกระเทียม ได้ง่ายขึ้น มีสาร S-allycysteine ออกฤทธิ์แทน allicin
กระเทียมเป็นพนักงานท�ำความสะอาดเส้นเลือด ชั้นเยี่ยม ป้องกันไขมันสะสมในหลอดเลือด ซึ่งเป็น สาเหตุของโรคหัวใจและหลอดเลือด
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
77
ขิ ง มหาโอสถเลือดลม ขิงเป็นสมุนไพรรสเผ็ดร้อนบ�ำรุงไฟธาตุดีที่สุด ชนิดหนึง่ ทัง้ กลิน่ ดี รสดี ไม่เผ็ดร้อนเกินไป ใช้ทำ� อาหาร คาวหวานได้สารพัด ขิงเป็นยาขับลม แก้จกุ เสียดท้องอืดเฟ้อ เพราะ มีน�้ำมันหอมระเหย ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของ กระเพาะและล�ำไส้ เพิ่มการหลั่งน�้ำดี ท�ำให้การย่อย ดีขึ้น สมัยก่อนมีการใช้ขิงแก้เมารถมาเรือมานานแล้ว โดยก่อนเดินทางผู้ใหญ่จะต้มน�้ำขิงให้กินก่อนเดินทาง หรืออมขิงไว้ อาการเมารถเมาเรือก็จะน้อยลง อาการคลื่นไส้อาเจียน ทางแผนไทยมองว่า เกิดการทีล่ มแปรปรวนท�ำให้เกิดความไม่สบายทัง้ กาย และใจ ทรมานเป็นอย่างมากเช่นในคุณแม่ตงั้ ครรภ์ การ ใช้ยาแผนปัจจุบันก็อาจส่งผลข้างเคียงได้ เช่นในอดีต บทเรียนจากยาแก้แพ้ท้อง ทาลิโดไมด์ เคยท�ำให้เด็ก ทัว่ โลกพิการมาแล้ว ปัจจุบนั มีรายงานศึกษาวิจยั ในคน พบว่า ขิง มีสรรพคุณป้องกันการอาเจียนจากการ เคลื่อนไหว เช่น การเมารถเมาเรือ การคลื่นไส้หลัง การผ่าตัด ป้องกันและบรรเทาอาเจียนในหญิงตัง้ ครรภ์ หรือในผู้ป่วยเคมีบ�ำบัด มี ร ายงานศึ ก ษาขิ ง ช่ ว ยเพิ่ ม การเผาผลาญ เหมาะกับคนเจ้าเนือ้ อ้วนง่าย มีความร้อนช่วยลดการ ก�ำเริบของเสมหะและลมพบมากในโรคหวัด ไอ หอบหืด งานวิจยั ใหม่ของขิง พบมีฤทธิแ์ ก้ปวด แก้อกั เสบ ยับยัง้ การเจริญของเชือ้ Helicobacter pylori (H. pyluri) 19 สายพันธุ์ รวมทั้งสายพันธุ์ cagA+ ซึ่งมีความ 78 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
สัมพันธ์กับการเกิดมะเร็งในกระเพาะอาหารและ ล�ำไส้ใหญ่ มีฤทธิ์ต้านมะเร็ง ต้านอนุมูลอิสระ ชะลอ ความแก่ ป้องกันสมองเสื่อมอีกด้วย ตำ�รับยาจากขิง ยาป้องกันอาเจียน • ขิงสด 30 กรัม หรือประมาณ 7 แว่น สับให้ละเอียด ต้มดื่มขณะท้องว่างหรือก่อนเดินทาง ครึ่งชั่วโมง หรืออมขิงเมื่อมีอาการ ยาแก้สะอึก • ขิง ฝนกับสมอไทย น�ำมาดื่มกับน�้ำร้อน ยาแก้ท้องอืด ปวดท้อง อาหารไม่ย่อย • กินน�ำ้ ขิง ชาขิง แคปซูลขิง • ใช้ขิงแห้ง ร่วมกับข่าหรือเทียนขาว เกลือ สินเธาว์ น�ำยาน�ำ้ หนักเท่ากันต�ำผงละเอียด กินครัง้ ละ ประมาณ 1 ช้อนชากับน�้ำร้อนหรือน�้ำผึ้ง
ข่ า ก็แรงทั้งเป็นยาและอาหาร จัดเป็นสมุนไพรใกล้ตวั ประเภทหัวเหง้า ทีท่ กุ บ้าน น�ำมาประกอบอาหาร และบ้างก็ใช้ทำ� ยา ใครจะทราบ บ้างว่า “ข่า” มีฤทธิ์และสรรพคุณทางยาที่ดีมากมาย โดยมีการทดสอบฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา พบว่า ข่า มีฤทธิ์ดังนี้ • ฤทธิ์ลดการบีบตัวของล�ำไส้ • ฤทธิข์ บั น�ำ้ ดี (eugenol) จึงช่วยย่อยอาหารได้ • ฤทธิข์ บั ลม (น�ำ้ มันหอมระเหยช่วยขับลมได้) • ฤทธิ์ลดการอักเสบ • ฤทธิ์ยับยั้งแผลในกระเพาะอาหาร • ฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรีย • ฤทธิ์ฆ่าเชื้อรา • รักษากลากเกลื้อนได้ดี
ใช้ข่า รักษาอาการจุกแน่นท้อง • ใช้ขา่ เหง้าสด 5 กรัม หรือแห้ง 2 กรัม ต้มกับ น�ำ้ 3 แก้วให้เดือด15 นาที แล้วจิบดื่มเมื่ิมีอาการ รักษา กลากเกลื้อน • เอาหัวข่าแก่ๆ ล้างให้สะอาดฝานเป็นแว่น บางๆ หรือทุบพอแตก น�ำไปแช่เหล้าขาวทิ้งไว้ 1 คืน ท�ำความสะอาดขัดถูบริเวณทีเ่ ป็นจนพอแดง และแสบ จากนั้นเอาข่าที่แช่ไว้มาทาจะรู้สึกแสบๆ เย็นๆ ทา 2 เวลา เช้าและเย็นหลังอาบน�้ำทุกวัน ประมาณ 2 สัปดาห์ เกลื้อนจะจางลงและหายไปในที่สุด
ดังนัน้ จึงมีตำ� รับยาไทยทีม่ ขี า่ เป็นส่วนประกอบ ในต�ำรับ รวมถึง ผลิตภัณฑ์ของอภัยภูเบศร ก็มี “สเปรย์ขา่ ” เพื่อใช้ฉีดเท้า ช่วยผ่อนคลายความเมื่อยล้า เพิ่มการ ไหลเวียน ฆ่าเชือ้ ราแบคทีเรีย ลดกลิน่ อับชืน้ ของเท้าได้ดี แต่หากเราต้องการน�ำข่ามารักษาอาการ โดยท�ำเอง ขอยกวิธีการใช้ประโยชน์จากข่าง่ายๆ ดังนี้
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
79
พริ ก ความเผ็ดร้อนที่ต้องมีทุกบ้าน ให้ประโยชน์ทั้งการรับประทานและเป็นยา ภายนอก กินช่วยแก้ทอ้ งอืดเฟ้อ ร่างกายอบอุน่ แก้หวัด ใช้ภายนอกช่วยลดอาการปวดข้อที่ดี ในปัจจุบันพบว่า มีการใช้ยากลุม่ NSAIDs เพือ่ ลดอาการอักเสบ อาการ ปวดตามข้อกันอย่างแพร่หลาย แน่นอนว่าผลการรักษา ของยากลุม่ นี้ ท�ำให้อาการปวดดีขน้ึ อักเสบลดลงได้เป็น อย่างดี แต่จะมีกี่คนที่ตระหนักถึงผลร้ายต่อไตอย่าง ฉกาจฉกรรจ์ โดยเฉพาะคนทีม่ โี รคเรือ้ รัง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ยิ่งมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะ ไตวายสูงกว่าปกติ ดังนั้นถ้าต้องใช้ยาแก้ปวดข้อ ต้อง ระมัดระวังไตเป็นพิเศษ ทางเลือกในการใช้สมุนไพรเพื่อดูแลอาการ ปวดข้อ ข้ออักเสบนั้น หลายท่านอาจนึกไม่ถึงว่า สมุนไพรเม็ดกระจิ๋วนี้ช่วยท่านได้ “พริก”เป็นยาจากธรรมชาติทมี่ ฤี ทธิแ์ ก้ปวดข้อ แก้ขอ้ อักเสบ มีการศึกษาวิจยั ค้นคว้าถึงคุณสมบัตขิ อง สาร Capsaicin ซึ่งพบมาก มีการพัฒนาขึ้นมาใน รูปแบบเจลเพื่อรักษาอาการดังกล่าวโดยเฉพาะ
สาระส�ำคัญในพริกชนิดนี้มีสรรพคุณท�ำให้ หลอดเลือดบริเวณนัน้ ขยายตัว ท�ำให้ปลายประสาทอุน่ และมีฤทธิท์ ที่ ำ� ให้สารชนิดหนึง่ ทีเ่ รียกว่า สาร P (สาร P มีผลท�ำให้เกิดความเจ็บปวด) ลดจ�ำนวนลง นอกจากนี้ยังมีผลการศึกษาพบว่า ครีมพริก มีความสามารถแก้ปวดในโรคข้ออักเสบและรูมาตอยด์ ได้ดี และมีความปลอดภัย สามารถใช้เป็นทางเลือกใน การรักษาอาการปวดข้อส�ำหรับคนที่กลัวผลข้างเคียง การใช้ยาแผนปัจจุบัน ในปัจจุบนั มีเจลพริกวางขายตามท้องตลาด แต่ ทุกท่านสามารถท�ำง่ายๆได้เองที่บ้าน • ใช้ผงพริก(พริกป่น) วาสลิน แป้งหมี่ ใน อัตราส่วน 2:3:1 • เติมเหล้าจ�ำนวนพอสมควร คนให้เข้ากัน ตีจนเป็นครีม • เวลาใช้ให้ทาบนกระดาษแก้ว (ทาบบางๆ เพียงขนาดเท่าเม็ดถั่วเขียว) จากนั้นน�ำไปปิดบริเวณ ที่ปวด อาจใช้พลาสเตอร์ปิดโดยรอบอีกที จากผลการศึกษาพบว่า หลังจากทาภายใน หนึ่งชั่วโมงจะให้ความรู้สึกแสบร้อนบริเวณที่พอกยา อาจอยู่นานถึงสองชั่วโมง ควรใช้วันละ 1 ครั้ง/วัน หากบางรายมีอาการร้อนแสบแดงหรืออักเสบบวมแดง ให้หยุดใช้และทาโลชั่นทับ เพื่อลดความร้อนของพริก ไม่ควรใช้น�้ำล้างเพราะจะท�ำให้แสบร้อนขึ้นได้ ท่านที่มีอาการปวดข้อ เป็นประจ�ำ ปวดเรื้อรัง โดยทีไ่ ม่มอี าการอักเสบบวมแดงร้อนอยู่ และไม่แพ้พริก ลองเลือกใช้ครีมพริก เจลพริก เป็นอีกทางเลือกในการ บรรเทาอาการปวด เพื่อลดการใช้ยาแก้ปวดและลด ภาวะเสี่ยงต่อการเกิดโรคไตได้อีกทางหนึ่ง
80 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
มะเขื อ เทศ สวยเปล่งปลั่งจากภายในสู่ภายนอก ดู จ ะป็ น กระแสที่ ม าแรงในกลุ ่ ม คนวั ย รุ ่ น วัยท�ำงานที่ต้องการมีผิวสวย โดยเฉพาะตามเว็บไซด์ ดังๆ ที่มีการรีวิวผลการดื่มน�้ำมะเขือเทศ แล้วท�ำให้ ผิวขาวใสขึ้น มะเขือเทศประกอบด้วยวิตามินและแร่ ธาตุหลายชนิด โดยเฉพาะวิตามินเอและวิตามินซีที่ พบมาก ซึ่งวิตามินทั้งสองชนิดนี้มีส่วนส�ำคัญในการ เสริมสร้างและบ�ำรุงผิวให้แข็งแรง แต่สารส�ำคัญใน มะเขือเทศที่น่าสนใจมากกว่าวิตามินในมะเขือเทศคือ สารไลโคปีน ซึ่งเป็นสารตัวหนึ่งในกลุ่มแคโรทีนอยด์ ทีพ่ บมากในมะเขือเทศ (นอกจากนีย้ งั พบสารไลโคปีน ปริมาณมากกว่ามะเขือเทศ ที่เยื่อหุ้มเมล็ดฟักข้าว) มีการศึกษาวิจยั ว่าการรับประทานซอสมะเขือเทศ วันละ 48-55 กรัม หรือประมาณ 3 ช้อนโต๊ะ (หรือ ดื่มเป็นน�้ำมะเขือเทศวันละ 250 ซีซี ) ต่อเนื่องกัน อย่างน้อย 10 สัปดาห์ขึ้นไป จะช่วยเพิ่มปริมาณสาร แคโรทีนอยด์ในผิวหนัง และมีอาการแดงหลังจากโดน แสงแดดน้อยกว่ากลุม่ ทีไ่ ม่ทานซอสมะเขือเทศ ถึง 33% นอกจากนี้ยังพบว่ากลุ่มที่ทานมะเขือเทศ แสงแดดจะ ท�ำลายโมเลกุลของ DNA ของผิวหนังน้อยกว่ากลุ่ม ที่ไม่ได้ทาน และมีการสร้าง procollagen ใต้ผิวหนัง มากกว่ากลุ่มที่ไม่ได้ทาน โดยปริมาณไลโคปีนของ มะเขือเทศที่ผ่านความร้อนจะมีปริมาณมากกว่าใน ผลสด
อย่ า งไรก็ ต ามการรั บ ประทานมะเขื อ เทศ เป็นเพียงวิธีการหนึ่งที่จะลดความเสี่ยงของผิวหนัง ถูกท�ำลายจากความร้อนของแสงแดด การทาครีม กันแดดยังคงมีความจ�ำเป็นต้องใช้ควบคูก่ นั ไปเพือ่ เสริม ประสิทธิภาพในการป้องกันแสงแดดให้ดีที่สุด ควบคู่ กับการปฏิบัติตัวคือ หลีกเลี่ยงแสงแดด โดยเฉพาะ ช่วง 10.00-16.00 น. เป็นช่วงที่แดดแรง หรือสวมใส่ อุปกรณ์ป้องกันแสงแดด หากจ�ำเป็นต้องออกแดด เพราะแสงแดดเป็นตัวการส�ำคัญที่ท�ำให้เกิดปัญหา ผิวแก่ก่อนวัย ผิวหมองคล�ำ้ ฝ้า กระ จุดด่างด�ำได้ สรุปคือ การทานน�ำ้ มะเขือเทศวันละประมาณ 1 กล่อง ต่อเนื่อง 10 สัปดาห์ขึ้นไป จะช่วยให้ผิวหนัง ทนทานกับแสงแดด อันเป็นศัตรูตวั ร้ายของผิวได้ และ ท�ำให้ผวิ หนังยืดหยุน่ ขึน้ จากการสร้างสาร procollagen ใต้ผิวหนัง สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
81
กะเพรา ผักคุ้นเคยที่มากด้วยคุณค่า ท้องอืดเป็นอาการที่บ่งบอกถึงความอ่อนแอ ของระบบการย่อยอาหาร เป็นความหย่อนของธาตุไฟ ที่ท�ำหน้าที่ในการย่อยอาหาร อาจเกิดจากพฤติกรรม ที่ชอบกินของเย็น อยู่ในที่เย็น กินอาหารย่อยยาก กินมากเกินไป หรือมีวัยสูงขึ้น กะเพราเป็นยาธาตุขา้ งครัว ทีค่ นไทยใช้ในการ แก้อาการท้องอืด อึดอัด แน่นท้องในหลายรูปแบ ตัง้ แต่ การกินสด ต�ำคัน้ น�ำ้ กิน ต้มกิน ชงน�ำ้ กิน ต�ำกับสมุนไพร ตัวอื่นกินเป็นยาหอมสด นอกจากนี้ กะเพรายังช่วย รักษาอาการปวดเกร็งจากอาหารไม่ย่อยได้อีกด้วย วิธีทำ�
ใบและยอดกะเพรา 1 ก�ำมือ (25 กรัม) หรือ ใบกะเพราแห้งประมาณหยิบมือ (4 กรัม) ต้มเอาน�ำ้ ดืม่ หรือใช้ใบแห้งชงชาดื่ม เรื่องน่ารู้ • กะเพราในเมืองไทยมี 2 ชนิด คือ กะเพราแดง และกะเพราขาว กะเพราแดงกลิ่นฉุนกว่า น�้ำมัน หอมระเหยมากกว่า นิยมท�ำยามากกว่าอาหาร • ใบกะเพรามีฤทธิไ์ ล่ยงุ ขยีใ้ บพอช�ำ้ ให้มกี ลิน่ วางใกล้ๆ ตัวยุงจะบินหนี ด้านระบบทางเดินอาหาร ต�ำรายาไทย ใช้ใบและยอดกระเพรา เป็นยา บ�ำรุงธาตุ ลดอาการท้องอืดเฟ้อ ขับลม แก้ปวดท้อง แก้อาการจุกเสียดในท้อง ท�ำให้เรอ แก้ท้องร่วง แก้ คลื่นไส้อาเจียน คนไทยสมัยก่อนนิยมกินแกงเลียงใส่ 82 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ใบกะเพราหลังคลอดบุตร เพื่อขับลมและบ�ำรุงธาตุให้ เป็นปกติ ส�ำหรับงานวิจัยในปัจจุบันพบว่ากะเพรามี ฤทธิต์ า้ นการเกิดแผลกระเพาะอาหาร ลดการหลัง่ กรด และมีฤทธิ์ลดการบีบตัวของล�ำไส้ กะเพรายั ง เป็ น ทั้ ง อาหารและยาที่ มี ค วาม ปลอดภัยสูง มีการใช้กะเพราในเด็กเล็กทีท่ อ้ งอืดหลาย ขนาน เช่น ใช้ใบกะเพรา 20-30 ใบ ขยี้ด้วยฝ่ามือทั้ง 2 ข้าง จนน�ำ้ กะเพราสีดำ� ออกมา เอาฝ่ามือทีม่ นี ำ�้ กะเพรา ติดมืออยู่ ป้ายทีฝ่ า่ มือ ฝ่าเท้า หลัง และท้องเด็ก ยกเว้น สะดือ เมื่อยาแห้งทาซ�้ำอีก 1-2 ครั้ง หรือยากะเพรา สะตุแก้ท้องอืดในเด็กทารก ท�ำได้ง่ายๆ เพียงใช้ใบ กะเพราวางแผ่ บนหม้อดินหรือกระทะ อย่าวางซ้อนกัน ตัง้ ไฟปานกลาง ปล่อยให้ใบกะเพราไหม้จนหมดสีเขียว กลายเป็นถ่านด�ำปนน�ำ้ ตาล จากนัน้ บดให้ละเอียด ผสม น�้ำผึ้งป้ายลิ้นเด็ก หรือใช้กะเพรา 7 ยอด ใส่น�้ำพอ ท่วมยา 1-2 แก้ว ต้มให้เดือดนาน 5 นาที ป้อนให้เด็ก จิบครั้งละครึ่งถึงหนึ่งช้อนชา ช่วยขับลม ท�ำให้ทารก สบายท้อง ส�ำหรับขนาดการใช้กะเพราแก้ท้องอืดใน ผู้ใหญ่สามารถใช้ใบและยอดกะเพรา 1 ก�ำมือ (25 กรัม) หรือใบกะเพราแห้ง ประมาณหยิบมือ (4 กรัม) ต้มเอาน�้ำดื่ม หรือใช้ใบแห้งชงเป็นชากินก็ได้
แมงลั ก ผักมีไข่ ท้องไส้สบาย ผักใบหอม พวกเดียวกับ กะเพรา และโหระพา ผักสามชนิดนีบ้ างคนยังแยกไม่คอ่ ยจะออก ว่าต้นไหน เป็นต้นไหน หรือบ้างก็มเี ทคนิคในการจดจ�ำทีต่ า่ งกันไป แมงลัก มีรสหวานหอม ไม่ออกขมเหมือนโหระพา และ ไม่เผ็ดจัดจ้านเหมือนกะเพรา น�ำมากินเข้ากันได้ดีกับ ขนมจีนน�้ำยา และเหมาะที่จะใส่ในแกงเลียงอย่างยิ่ง การใช้ใบแมงลักในอาหารเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม การปรุงอาหารของคนไทย ที่นิยมใส่เครื่องเทศลงไป เสริมรสชาติ แล้วยังช่วยเติมไฟธาตุในการช่วยย่อย ขับลม และยังมีศิลปะในการเลือกชนิดของเครื่องเทศ ให้เข้ากับอาหารแต่ละจานอย่างน่าอัศจรรย์
เมล็ดแมงลักมีสีด�ำ เมื่อแช่น�้ำจะพองตัว มี สารเมือกเป็นวุ้นใสๆอยู่รอบๆ คล้ายไข่กบ สารเมือก เหล่านีเ้ ป็นใยอาหารชนิดทีล่ ะลายน�ำ้ ได้ เมือ่ รับประทาน เข้าไปจะพองตัวดูดน�้ำ ช่วยกระตุ้นล�ำไส้ให้เกิดการ ขับถ่ายอย่างเป็นธรรมชาติ นอกจากนีย้ งั ท�ำให้อจุ จาระ อ่อนนุ่ม ช่วยหล่อลื่นท�ำให้อุจจาระไม่เกาะผนังล�ำไส้ ช่วยให้การขับถ่ายสะดวก ใยอาหารของเมล็ดแมงลักได้ รับการยืนยันว่าเป็น ปรีไบโอติกส์ คือ เป็นอาหารของ แบคทีเรียที่มีประโยชน์อยู่ในท้องไส้เรา การกินเมล็ด แมงลักเพื่อช่วยแก้ท้องผูกนั้นควรแช่ให้พองตัวดีก่อน แล้วต้องดื่มน�้ำตามมากๆ เพราะเมล็ดแมงลักพองตัว ได้ถึง 45 เท่า ถ้าพองตัวไม่เต็มที่จะท�ำให้ท้องอืดและ อุจจาระแข็ง อาจท�ำให้ลำ� ไส้เล็กอุดตันได้ ตำ�รับยา ยาแก้ท้องผูกเมล็ดแมงลัก เมล็ดแมงลักแห้ง 1-2 ช้อนชา ล้างน�ำ้ ให้สะอาด แช่น�้ำ 1 แก้ว คนให้ทั่วทิ้งไว้อย่างน้อยครึ่งชั่วโมง ดื่มน�้ำตามให้เพียงพอ ช่วยระบายถ่ายคล่อง ยาแก้ท้องอืด แมงลักประมาณ 1 ก�ำมือ น�้ำพอท่วมยา ต้ม จนเดือดแล้วหรี่ไฟลง ต้มต่ออีก 5 นาที กินต่างน�ำ้ ข้อควรระวัง ใยอาหารนั้นจะช่วยลดการดูดซึมน�้ำตาลและ ไขมัน จึงอาจมีผลชะลอการด�ำเนินของโรคเบาหวาน และไขมันในเลือดสูง แต่ถา้ รับประทานมากเกินไปติดต่อ กันเป็นเวลานานอาจท�ำให้ร่างกายได้รับสารอาหาร ต่างๆ ได้น้อยลง โดยเฉพาะวิตามินแร่ธาตุบางชนิด
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
83
ตำ�ลึ ง ผักมหัศจรรย์ ที่ไต่คลานอยู่ริมรั้ว ต�ำลึง เหมาะเป็นผักที่ควรรับประทานทุกวัย จริงๆ เพราะเป็นสมุนไพรที่มีรสเย็น แก้ร้อนใน ช่วย ดับพิษร้อน อันเกิดจากความเครียดที่ต้องเผชิญมา ทัง้ วัน อีกทัง้ ต�ำลึงยังมีสารช่วยย่อยแป้ง ท�ำให้ไม่อดึ อัด ท้องเมื่อรับประทานอาหารเข้าไป ต�ำลึงยังช่วยในการขับถ่าย แก้ทอ้ งผูก มีคณ ุ ค่า ทางอาหารสูง ช่วยบ�ำรุงสุขภาพ ที่ส�ำคัญมีฤทธิ์ต้าน อนุมลู อิสระและต้านการอักเสบ จึงมีประโยชน์ตอ่ การ ชะลอความเสื่อมของอวัยวะต่างๆ ขับปัสสาวะ ลด ความดัน ลดน�้ำตาล และเหมาะกับหญิงที่ให้นมบุตร เพราะช่วยเรียกน�ำ้ นม มีแคลเซียม สารอาหาร วิตามิน ที่เป็นประโยชน์กับทารก ต�ำลึงมีวิตามิน A สูงมาก สูงเป็นอันดับสี่จาก การศึกษาของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ สมัยก่อน ชาวบ้านทีม่ อี าการตามัวจะเลือกรับประทานต�ำลึงเป็น ประจ�ำ และอย่าลืมรับประทานอาหารประเภทไขมัน ร่วมด้วยเพราะจะช่วยในการดูดซึมวิตามิน A ได้ดีขึ้น
ในต�ำราอายุรเวท มีการใช้ต�ำลึงเป็นยารักษา เบาหวานมานานนับพันปี ปัจจุบันมีงานวิจัยมากมาย รองรับ ต�ำลึงแสดงผลการลดน�ำ้ ตาลทัง้ ในคนและสัตว์ ทดลอง สรรพคุณที่ลดน�้ำตาลอยู่ในส่วนใบ ราก ผล “รับประทานต�ำลึงวันละ 50 กรัม (ครึ่งขีด) ทุกวัน สามารถรักษาระดับน�้ำตาลให้คงที่ได้ ต�ำลึง ยังจัดเป็น ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคผิวหนัง มีการใช้ต�ำลึงรักษาอาการผื่นแพ้ได้เป็นเลิศ ผื่นคัน ต่างๆ เริม งูสวัด อีสุกอีใส หิด สิว ฝีหนอง เนื่องจาก ต�ำลึงมีฤทธิ์การลดอาการอักเสบได้เป็นอย่างดี ยาเย็น..แก้ร้อนใน ให้รับประทานแกงจืดต�ำลึง หรือน�้ำคั้นต�ำลึง 1 แก้ว กิน 3-4 ครัง้ /วัน หรือรากต�ำลึงต้มกิน แก้อาการ กระหายน�้ำ ปากเปื่อย ลิ้นพอง แผลในปากจะค่อยๆ หายไป ต�ำรับยาแก้เบาหวาน เถาต�ำลึง 2-3 นิว้ 1 ก�ำมือ ใส่นำ�้ พอท่วม ต้มนาน 15-20 นาที น�ำดื่มเช้าเย็น ติดต่อกันอย่างน้อย 7-10 วัน ช่วยลดน�้ำตาลในเลือด (หรือใช้ส่วนใบและราก ต้มรวมกันได้) ต�ำรับยารักษาโรคผิวหนัง ใช้ตำ� ลึง 10-15 ใบ ต�ำกับข้าวเจ้า พอก หรือต�ำ ให้ละเอียดผสมดินสอพอง ทาวันละ 2-3 ครั้ง ต�ำรับยารักษาสิวเสี้ยน ใช้ฝนต�ำลึงสุกฝานทาหน้า แก้สวิ เสีย้ น ตอนที่ ทาใหม่ๆจะรูส้ กึ เย็นและพอเริม่ แห้งใบหน้าจะตึง ปล่อย ทิ้งไว้พอสมควร ลอกต�ำลึงที่หน้าออกสิวเสี้ยนจะหลุด ติดมาด้วย ควรท�ำก่อนนอน หรือตอนที่อยู่บ้าน)
84 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
กระเจี ย ๊ บเขี ย ว หนึ่งเดียวของผักรักษาตัวจี๊ด คนไทยทุกภาคมักติดใจกระเจี๊ยบเขียวเพราะ รสชาติจืด หอม มัน กินได้ทุกเพศ ทุกวัย แต่ละภาค มีชื่อเรียกแตกต่างกันไป กระเจี๊ยบเขียวมีสารอาหาร ที่มีคุณค่าทางโภชนาการคือ มีคาร์โบไฮเดรต เส้นใย โปรตีน โฟเลท แคลเซียม ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม แมกนีเซียม เหล็ก วิตามินเอ วิตามินบี 1 วิตามินบี 2 ไนอาซิน วิตามินซี อยู่ปริมาณพอสมควร
เป็นตัวที่ท�ำให้เกิดแผลในกระเพาะอาหาร) แต่สาร ไกลโคซิลเลทนี้จะมีฤทธิ์ลดลงเมื่อถูกความร้อน
และที่ส�ำคัญของกระเจี๊ยบเขียวเกิดจากการที่ กระเจีย๊ บเขียว มี กลูตาไทโอน (Glutathione) ซึง่ ถือว่า เป็นราชาของสารต้านอนุมูลอิสระ ช่วยต้านมะเร็งได้ เป็นอย่างดี และมีสารอาหารทีไ่ ม่ละลายน�ำ้ และเส้นใย ละลายน�้ำได้ เพคติน และเมือก จึงช่วยระบบขับถ่าย ระบบดูดซึม ลดความเสีย่ งโรคแผลในกระเพาะอาหาร มะเร็งกระเพาะอาหาร และมะเร็งล�ำไส้ใหญ่
ตำ�รับยา ต�ำรับยาแก้พยาธิตัวจี๊ด ต�ำรับ 1 ผลกระเจี๊ยบเขียวที่ยังอ่อนมาปรุง อาหารกิน กินวันละ 3 เวลา อย่างน้อย 4-5 ผล กิน ติดต่อกัน 15 วัน บางคนอาจกินเป็นเดือนจนกว่าจะหาย ต�ำรับ 2 ใช้รากกระเจี๊ยบแดง กระเจี๊ยบขาว กระเจี๊ยบเขียว ต้มกิน
นอกจากนี้ สารกลูตาไทโอน ยังมีบทบาทส�ำคัญ ในการควบคุมสารอนุมูลอิสระในร่างกาย การสร้าง ซ่อมแซมเซลล์ และท�ำปฏิกิริยาก�ำจัดพิษในร่างกาย ปัจจุบนั นิยมใช้สารนีเ้ พือ่ ให้ผวิ ขาวขึน้ (เนือ่ งจากไปกด การท�ำงานของเอนไซม์ที่ผลิตเม็ดสีชั่วคราว)
ต�ำรับยารักษาโรคกระเพาะ ฝักอ่อนกระเจีย๊ บเขียวหัน่ ตากแดด บดละเอียด กินครัง้ ละ 1 ช้อนโต๊ะ ละลายน�ำ้ กิน เวลาละลายจะได้ น�ำ้ ยาเหนียวๆ ถ้ามีนมหรือน�ำ้ ผลไม้ หรืออาหารอ่อนๆ ละลายแทนน�้ำจะท�ำให้รสชาติดีขึ้น รับประทานวันละ 3-4 เวลาหลังอาหาร
สรรพคุณเด่นอีกอย่างหนึ่งของกระเจี๊ยบเขียว คือการใช้รักษาโรคกระเพาะและล�ำไส้อักเสบ บรรเทา อาการปวดท้องจากแผลในกระเพาะอาหารและล�ำไส้เล็ก ส่ ว นต้ น มี ร ายงานการศึ ก ษาพบว่ า สารประกอบ ไกลโคซิลเลทในกระเจี๊ยบเขียว มีฤทธิ์ยับยั้งความ สามารถของเชื้อแบคทีเรีย Helicobacter pylori (H. pylori) ในการเกาะเยือ่ บุผวิ กระเพาะอาหาร (เชือ้ นี้
ต�ำรับยาบ�ำรุงข้อกระดูก น�ำผลจ�ำนวน 3 ผล กินสดหรือต้มกินกับ หอมแดง ขนาดใหญ่ 1 หัว เพื่อบ�ำรุงร่างกายและเพิ่ม ความยืดหยุ่นในกระดูกโดยเชื่อว่าเมือกในกระเจี๊ยบ ช่วยได้ (ต�ำรับของนายเซ็ง นาสูนา : หมอยาพื้นบ้าน จ.นราธิวาส) สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
85
เนียมหูเสือ
ผักสมุนไพรที่ควรปลูกทุกบ้าน เนียมหูเสือผักโบราณทีม่ ากคุณค่าทางยา มีนำ�้ มันหอมระเหยที่ มีกลิ่นคล้ายออริกาโน ในสมัยก่อนเป็นสมุนไพรที่หมอโบราณจะ ปลูกไว้ทุกบ้านเพื่อกันคุณไสย และนิยมรับประทานเป็นผักสดๆ แกล้มลาบหรือกินกับน�้ำพริกซึ่งเชื่อว่าใบหูเสือมีสรรพคุณท�ำให้ แข็งแรง บ�ำรุงร่างกาย ท�ำให้เลือดลมไหลเวียนดี ท�ำให้จติ ใจฮึกเหิม เป็นผักที่ท่านเจ้าพระยาอภัยภูเบศรชอบรับประทานมากชนิดหนึ่ง นอกจากนี้ เนียมหูเสือยังมีชอื่ เสียงในด้านการแก้ไอ บ�ำรุงปอด ทีด่ เี ยีย่ ม คนสมัยก่อนทัง้ คนจีน คนไทย คนเขมร นิยมน�ำใบเนียมหูเสือ มาประกอบอาหาร เช่น น�ำมาสับกับหมูเป็นหมูบะช่อ ใส่ใบเนียมหูเสือ ต้มให้ลกู หลานกินเมือ่ มีอาการไอ หอบ เจ็บคอ หรือหวัด นอกจากนี้ เนียมหูเสือยังใช้ต�ำพอก แก้ฟกบวม แมลงสัตว์กัดต่อย
86 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
เตยหอม ความหอมทีบำ ่ �รุงหัวใจให้ชุ่มชื่น ในบรรดาพืชสมุนไพรที่คนไทยใช้แต่งอาหาร และขนมให้มกี ลิน่ หอมอร่อยและสีสนั น่ารับประทานนัน้ ต้องยกให้ใบเตยเป็นแชมป์ครองอันดับหนึ่งตลอดกาล ชาวบ้านไทยในอดีตทุกครัวเรือน มักจะปลูกเตยไว้ใน พืน้ ทีช่ นื้ ๆ ข้างบ้าน จนกล่าวได้วา่ ใบเตยมีอยูท่ วั่ ถิน่ ไทย และกลิน่ ใบเตยนัน้ ก็ประทับอยูใ่ นใจและสัมผัสรับรูข้ อง คนไทยอย่างแนบแน่น เตยหอม ลดเบาหวาน แก้หวัดแก้ไข้ เตยหอมเป็นสมุนไพรทีม่ สี รรพคุณเด่นคือ ช่วย ขับปัสสาวะ ช่วยลดเบาหวาน ต�ำรับยาพื้นบ้านที่ใช้ รักษาเบาหวานมักจะมีรากเตยเข้ายาอยูด่ ว้ ยเสมอ ใช้ทงั้ เป็นยาเดีย่ วๆ หรือผสมกับตัวยาตัวอืน่ อาจกล่าวได้วา่ ในสมุนไพรที่ใช้เป็นยาเบาหวาน รากเตยหาง่ายที่สุด ปลอดภัยทีส่ ดุ การแพทย์อายุรเวทของอินเดียก็ใช้เตยหอม ในการคุมเบาหวานด้วยเช่นกัน ส�ำหรับการศึกษาฤทธิ์ ทางเภสัชวิทยาพบว่า สารสกัดน�ำ้ ของใบเตยหอมและ รากเตยหอมมีฤทธิ์ในการลดระดับน�ำ้ ตาลในเลือด เตยหอมยังเป็นยาแก้ไข้ โดยเฉพาะไข้ออกตุ่ม สมัยก่อนถ้าเด็กเป็นไข้ แม่จะน�ำเตยทัง้ ห้ามาต้มอาบให้ เพื่อลดความร้อน หรือถ้าเริ่มมีอาการปวดหัวเจ็บคอ ก็จะต้มน�ำ้ ใบเตยให้กนิ ต�ำรับยาแก้ไข้หวัดของพ่อประกาศ ใจทัศน์ ก็ใส่เตยลงไปในต�ำรับด้วย นอกจากนี้อาการ ปวดเมื่อย วิงเวียน เตยหอมก็ช่วยได้ ผู้หญิงเมืองเลย จะใส่ใบเตยในยาอบยาประคบด้วย มีการศึกษาวิจยั พบว่า เตยหอมมีฤทธิต์ า้ นอนุมลู อิสระ มีฤทธิต์ า้ นไวรัสในคน ทั้งเชื้อเริมและเชื้อไข้หวัดใหญ่
ตำ�รับยา ยาขับปัสสาวะ แก้เบาหวาน บ�ำรุงหัวใจ • น�ำราก ½-1 ก�ำมือมาต้มน�้ำดื่ม อย่างน้อย วันละ 2-3 ครั้ง ดื่มเป็นชา หรือดื่มต่างน�้ำ ยาเบาหวาน • ใบสักสดๆ 5 ใบ ใบเตยหอม 50 ใบ ใบบัว 5 ใบ ชิงช้าชาลี 5 บาท ไม้สกั ขี 5 บาท ต้มกินเช้า-เย็น ครั้งละ 1 แก้วกาแฟ • ใบสัก 9 ใบ ใบเตย 32 ใบ น�ำมาตากแดด ชงน�ำ้ ร้อนแบบน�ำ้ ชารับประทาน • ใช้ใบเตยหอม 25 ใบ ใบสักอ่อน 7 ใบ รางจืด 21 ใบ เอาตัวยาสดทั้งหมดมาหั่นบางๆ ต้ม กินแทนน�ำ้
น�ำ้ ดื่ม
ยาขับปัสสาวะ • ใช้ต้นเตย 1 ต้น หรือราก ครึ่งก�ำมือ ต้มกับ
ยาบ�ำรุงหัวใจ • ใช้ใบสดไม่จำ� กัดผสมในอาหาร ท�ำให้อาหาร มีรสเย็นหอม รับประทานแล้วท�ำให้หัวใจชุ่มชื่น หรือ เอาใบสดมาคั้นน�้ำรับประทาน ครั้งละ 2-4 ช้อนแกง
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
87
ว่ า นหางจระเข้ เจลใส ของดีจากธรรมชาติ ว่านหางจระเข้ ใช้เป็นยาภายนอกในการรักษา แผลไฟไหม้น�้ำร้อนลวก เสริมสร้างเนื้อเยื่อ ท�ำให้แผล หายเร็ว รักษาสิว ฝ้า บ�ำรุงผิวและผม ใช้กนิ เป็นยาและ อาหารเพื่อเพิ่มธาตุ ปรับธาตุ บ�ำรุงร่างกาย เพิ่มพลัง เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ปรับระบบประจ�ำเดือน เพิ่ม ภูมคิ มุ้ กัน เพิม่ ประสิทธิภาพการท�ำงานของ หัวใจ ตับ ไต ระบบย่อยอาหาร ช่วยปรับสมดุลของระบบประสาท และสมอง ช่วยคุมระดับน�ำ้ ตาลในเลือด ท�ำให้ผวิ พรรณ สดใส เนื่องจากตัววุ้นมีความชุ่มชื้น ช่วยบ�ำรุงเสมหะ ซึ่งท�ำหน้าที่กระตุ้นการสร้างเยื่อบุต่างๆ ในระบบ ทางเดินอาหารและในอวัยวะสืบพันธุ์ ยางของเปลือก น�ำมาเคี่ยวเป็นยาด�ำ มีฤทธิ์เป็นยาระบาย เนื่องจากมี สารอะโลอินซึ่งมีฤทธิ์กระตุ้นวาตะ (ธาตุลม) ตัวอย่างตำ�รับหางจระเข้ตม ้ น�ำ้ ตาล (ตำ�รับ สายเยาวภา) ส่วนประกอบ หางจระเข้ 3-4 กาบ น�ำ้ ตาลทราย น�ำ้ ดอกไม้สด หรือน�้ำหอมวานิลาก็ได้
88 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
วิธีท�ำ • หางจระเข้เลือกดูกาบอวบๆ โตๆ ปอก เปลือกเขียวออกให้หมด ใช้แต่เนื้อในที่เป็นวุ้นใสๆ • หน่ั ตามขวางเป็นชิน้ บางๆ แช่นำ้� เกลือไว้สกั 5 นาที ถ่ายน�ำ้ หลายๆ หน และเอาสารส้มละลายน�ำ้ แช่ และถ่ายน�้ำอีก 1 ครั้ง แล้วลวกน�้ำร้อนสัก 3-4 ครั้ง • เอาน�้ำและน�้ำตาลใส่กระทะทองขึ้นตั้งไฟ พอเดือดแล้วชิมดูให้หวานจักสักหน่อยกรองด้วยผ้ากรอง • เอาว่านหางจระเข้ใส่ลงในน�้ำตาล ตั้งไว้ ให้เย็น ถ้าจะรับประทานเย็นๆ ให้เก็บไว้ในตูน้ ำ�้ แข็งจนกว่า จะรับประทาน หรือต่อยน�ำ้ แข็งลงในชามด้วยทีเดียวก็ได้ สรรพคุณ บ�ำรุงร่างกาย เส้นใยทีล่ ะลายน�ำ้ เป็นอาหารของ โปรไบโอติกส์ในล�ำไส้ ช่วยการขับถ่าย เพิ่มภูมิคุ้มกัน ท�ำให้ผิวพรรณสดใส
บั ว ดอกไม้บำ�รุงหัวใจคนอาเซียน บัวเป็นพืชที่คนเอเชียรู้จักใช้ รู้จักกิน และต่าง รูด้ วี า่ ทุกส่วนของบัวเป็นได้ทง้ั อาหารและยา สรรพคุณ เด่นๆ ทีร่ จู้ กั คือ การใช้เป็นยาบ�ำรุงหัวใจ สงบประสาท ยาเย็นลดความร้อน แก้ไข้ แก้รอ้ นใน รักษาแผลภายใน ท้อง แก้อาเจียนเป็นเลือด หยุดเลือด ริดสีดวง รักษา บิดและท้องเสีย รักษาอาการปัสสาวะบ่อย ปัจจุบันมีงานวิจัยสนับสนุนสรรพคุณดังกล่าว ท�ำให้บวั ได้รบั เลือกเป็นยานอนหลับในบัญชีสาธารณสุข มูลฐานของกลุ่มประเทศอาเซียน นอกจากนี้ยังมีสาร ช่วยลดการเต้นผิดปกติของหัวใจ มีสารช่วยขยายหลอด เลือดหัวใจได้ ช่วยหยุดเลือด ต้านการอักเสบ ฆ่าเชื้อ แบคทีเรีย “ใบบัวอ่อน” เป็นอาหารที่คนปราจีนกินเป็น ผัก ทั้งกินสด ลวกจิ้มน�้ำพริก รวมทั้งน�ำไปใส่แกงคั่ว มีสาร nelumbine, nornucuferine, nuciferine ที่มี คุณสมบัติท�ำให้หลับสบายคลายเครียด สารนี้ยังมีใน เกสรบัวและดีบัวด้วย “เกสรบัว” จัดอยู่ในต�ำรับเกสร ทัง้ 5 ใช้เป็นยาบ�ำรุงหัวใจ บ�ำรุงก�ำลัง แก้อาการหน้ามืด วิงเวียนศีรษะ และ “ดีบัว” เวียดนามนิยมใช้เป็นชาชง ช่วยคลายเครียดและนอนหลับ “รากบัว” แก้รอ้ นใน เป็นยาเย็น แก้พษิ อักเสบ จึงเหมาะเป็นอาหารของผูป้ ว่ ยโรคกระเพาะ อุดมไปด้วย ใยอาหารเป็นประโยชน์ต่อโปรไบโอติกส์ และช่วย ขับถ่าย นอกจากนีย้ งั อุดมไปด้วยวิตามินซี วิตามินบีรวม และแร่ธาตุที่จ�ำเป็นต่อการท�ำงานร่างกาย มีรายการ ศึกษาพบว่า สารสกัดจากรากบัวช่วยบ�ำรุงสมอง ลด
น�้ำตาลในเลือด ต้านสภาวะน�ำ้ หนักเกิน รวมทั้งมีสาร พวกโพลีฟีนอลช่วยต้านการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ นอกจากนี้ สาร liensinine ในรากบัว ยังรักษาลมแดด ท้องเสีย วิงเวียน และปัญหาระบบทางเดินอาหาร น่าเสียดายที่คนสมัยใหม่ ไม่ค่อยรู้ว่าบัวนั้นมี ประโยชน์มากเพียงใด รูแ้ ต่วา่ เป็นดอกไม้นยิ มบูชาพระ ปัจจุบันมีการศึกษามีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ยืนยัน ในคุณค่าของบัวแล้ว คนไทยควรช่วยกันหันมารื้อฟื้น ใช้บัวให้สมกับคุณค่าของเค้ากันเถอะ ตำ�รับยา ยาแก้ร้อนในจากรากบัว ต้มกิน : เป็นวิธนี ยิ ม น�ำรากบัวมาฝานเป็นแว่น มากน้อยตามต้องการ ใส่น�้ำท่วมยา ต้มเดือดนาน 10-15 นาที รินน�ำ้ ยาดืม่ วันละ 3-4 ครัง้ ครัง้ ละ 1 แก้ว (เติมน�้ำตาลเพิ่มรสชาติให้อร่อยขึ้นได้ ยกเว้นในผู้ป่วย เบาหวาน) คัน้ น�ำ้ กินสด : รากบัวสด มีฤทธิแ์ ก้รอ้ นในแรง กว่าการต้มกิน ให้นำ� รากบัวสดมาต�ำละเอียด คัน้ เอาแต่ น�ำ้ กิน ครั้งละ 3-4 ช้อนแกง วันละ 3-4 ครั้ง กินสด : น�ำรากบัวเคี้ยวกินสด ข้อควรระวัง อย่ากินน�ำ้ คั้นรากบัวสดมากเกินไป อาจท�ำให้ แน่นหน้าอก เนื่องจากเป็นยาเย็น สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
89
สับปะรด สรรพคุณในสรรพรส เป็นผลไม้ที่มีคุณสมบัติในการช่วยย่อย คล้าย มะละกอ เพราะอุดมด้วย เอมไซม์โบรมีเลน ช่วยย่อย โปรตีนให้กลายเป็นกรดอะมิโนทีร่ า่ งกายสามารถน�ำไป ใช้ได้ เอมไซม์ชนิดนีส้ ามารถย่อยอาหารได้ทงั้ ในสภาวะ กรดและด่างเช่นเดียวกับเอมไซม์ปาเปนในมะละกอ จึงช่วยก�ำจัดสิ่งตกค้างในล�ำไส้ ไม่ให้หมักหมมจนเป็น สารพิษ หมอยาพื้นบ้าน นิยมใช้สับปะรดเป็นยาขับ ปัสสาวะ รักษาอาการบวมน�้ำ โดยกินเนื้อสับปะรด ประมาณ 2 ขีดครึ่ง ทั้งยังเชื่อว่าการกินสับปะรด ประจ�ำจะช่วยป้องกันโรคนิว่ ในไต และช่วยลดความดัน อีกด้วย เหง้าสับปะรดทั้งสดและแห้ง เป็นยาแก้โรค ทางเดินปัสสาวะชัน้ ยอด ถ้าสด ใช้ประมาณ 200-250 กรัม แห้งใช้ประมาณ 90-100 กรัม ต้มน�ำ้ รับประทาน วันละ 3 เวลา ก่อนอาหาร 1 ถ้วยชา เป็นยาขับปัสาวะ ช่วยลดความดันโลหิต ในเยอรมัน นิยมใช้เอมไซม์โบรมีเลน ซึง่ มีมาก ในสับปะรดช่วยลดอาการบวม การเจ็บปวด และช่วย ให้แผลจากการผ่าตัดหรือการกระแทกหายเร็วขึ้น นอกจากนี้สับปะรดยังใช้ลดอาการบวมจากการถูก แมลงสัตว์กัดต่อย การบวมการอักเสบของเยื่อบุโพรง จมูก ไซนัสอักเสบ และเชื่อว่าสับปะรดช่วยลดอาการ อักเสบในผู้ป่วยที่เป็นข้ออักเสบเก๊าท์ รูมาตอยด์ การ อักเสบจากเล่นกีฬา เนือ่ งจากช่วยยับยัง้ การสร้างไคนิน ที่เป็นสารท�ำให้เกิดการอักเสบนั่นเอง ปัจจุบนั ค้นพบประโยชน์ของสับปะรดมากมาย ที่ส�ำคัญคือ บ�ำรุงกระดูก ท�ำให้กระดูกแข็งแรง อาจ 90 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
เนื่องจากในสับปะรดมีแมกกานีสอยู่มาก เป็นแร่ธาตุ ที่จ�ำเป็นต่อการสร้างกระดูกและเอ็นของร่างกาย น�้ำ สับปะรดจึงเหมาะกับเด็กที่ก�ำลังเจริญเติบโต คนแก่ กระดูกพรุน นอกจากนีย้ งั เหมาะกับผูป้ ว่ ยทีเ่ ป็นโรคหวัด ไอ หลอดลมอักเสบ ปอดอักเสบ มีวติ ามินซีสงู เอนไซม์ โบรมีเลนมีฤทธิ์ลดอาการไอและท�ำให้เสมหะน้อยลง และยังมีประโยชต่อผูป้ ว่ ยทีม่ เี ส้นเลือดขอด หลอดเลือดด�ำ อักเสบ เพราะช่วยสลายลิ่มเลือด เป็นเครื่องส�ำอางค์ท�ำความสะอาดผิวหน้า ระดับลึก เพราะนอกจากเอนไซม์โบรมีเลนจะช่วยย่อย เซลล์ทตี่ ายแล้ว ระงับการอักเสบบวม และช่วยซ่อมแซม เนือ้ เยือ่ ทีเ่ สือ่ มโทรมแล้ว สับปะรดยังมีกรดอะมิโน กรด อัลฟาไฮดรอกซี (AHA) และน�้ำตาล ช่วยให้ผิวหนัง ชุ่มชื้น มีวิตามินเอ วิตามินซี ช่วยต้านอนุมูลอิสระ ชะลอความชราของเซลล์ผิวหนัง และลบรอยเหี่ยวย่น จึงมีการใช้สับปะรดเป็นส่วนประกอบในเครื่องส�ำอาง เพื่อท�ำความสะอาดรูขุมขนบนผิวหนัง ก�ำจัดเซลล์ที่ ตายแล้วออก ท�ำให้ผิวหน้าสดชื่น ท�ำเองง่ายๆ แค่ใช้ น�ำ้ คัน้ สับปะรดทาหน้าก่อนนอน หรือทาเช้า-เย็น ทิง้ ไว้ 10 นาที ล้างออก ตำ�รับยา ยาแก้ท้องอืดในเด็กอ่อน น�ำใบสับปะรดย่างไฟ คั้นเอาแต่น้�ำ ใช้เป็น น�้ำกระสายยาฝนกับรากเจตพังคี ทาท้องเด็กอ่อน ถ้าเด็กโตหน่อยกินน�ำ้ คั้นได้เลย น�้ำสับปะรด ขับปัสสาวะ ป้องกันนิ่วในไต ลดความดัน ใช้สับปะรด 1 ส่วน ผสมน�้ำเปล่า 1 ส่วน (น�ำ้ ต้มสุกทิง้ ไว้ให้เย็น ไม่ใช้นำ�้ ร้อนเพราะเอนไซม์จะถูก ท�ำลาย) น�ำไปปั่นหรือคั้นผสมกัน เป็นน�้ำสับปะรดดื่ม
มะขามป้ อ ม ไม้ผลลูกเล็กๆ ที่ยิ่งใหญ่ อีกหนึ่งสมุนไพร ที่เหมาะกับการน�ำมาดูแล สุขภาพในช่วงที่อากาศเปลี่ยนแปลง ไข้ ไอ เจ็บคอ เพราะมะขามป้อม มีสรรพคุณ แก้ไอ ขับเสมหะ ช่วย ชุ่มคอ บ�ำรุงร่างกาย เพิ่มภูมิคุ้มกัน บ�ำรุงตับ ต้าน อนุ มู ล อิ ส ระ ต้ า นกาารอั ก เสบ คุ มระดั บ น�้ ำ ตาล คลอเลสเตอรอล อุดมไปด้วยวิตามินและแร่ธาตุหลายชนิด ที่ประโยชน์ต่อร่างกาย เช่น วิตามินเอ วิตามินบี 3 วิตามินซี ธาตุแคลเซียม ธาตุฟอสฟอรัส ธาตุเหล็ก และ ยังประกอบไปด้วย คาร์โบไฮเดรต ใยอาหาร วิตามินซี ในน�ำ้ คัน้ จากผลของมะข้ามป้อมนัน้ มีมากกว่าน�ำ้ ส้มคัน้ ประมาณ 20 เท่า และเป็นวิตามินซีทคี่ อ่ นข้างทนทาน ต่อความร้อน (มะขามป้อมลูกเล็ก 1 ผล จะมีปริมาณ วิตามินซี เท่ากับส้ม 1-2 ผล)
น�้ำมะขามป้อม เครื่องดื่มสมุนไพร มีวิตามินซีสูง ช่วยให้ชุ่มคอ ส่วนประกอบ • มะขามป้อมแห้ง 5 กิโลกรัม • นำ�้ ตาลทราย 10 กิโลกรัม • นำ�้ สะอาด 50 กิโลกรัม • เกลือ วิธีท�ำ ตัง้ น�ำ้ 50 ลิตร ให้เดือด ใส่ผลมะขามป้อมแห้ง เคีย่ ว 20 นาที ใส่เกลือและน�ำ้ ตาล กรองด้วยผ้าขาวบาง
ยาแก้ไอมะขามป้อม ส่วนประกอบ • มะขามป้อมแห้ง(มีขายตาม ท้องตลาดทัว่ ไป เลือกที่สะอาดๆ) 10 ลูก • น�้ำเปล่า 1 ลิตร วิธีท�ำ • น�ำมะขามป้อมแห้ง แช่น�้ำสะอาด 1 คืน • น�ำมะขามป้อมต้มในน�ำ้ ให้เดือด กรองเอาแต่นำ�้ • เติมน�้ำผึ้ง เกลือ ตามใจชอบ ใช้จิบกินแก้ไอ อาจแทรกเกลือ หรือน�้ำผึ้ง หรือชะเอมเทศเพิ่มได้
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
91
มะม่ ว ง อาหารผู้พิทักษ์ลำ�ไส้ มะม่วงเป็นผลไม้ทอ่ี ยูค่ บู่ า้ นเรามานาน ช่วงนีก้ ็ เริม่ เห็นออกวางจ�ำหน่ายเยอะมาก มีหลากหลายสายพันธุ์ รสชาติแตกต่างกันไป และบางต้นเราก็จะเจอกับ “กาฝากมะม่วง” ซึง่ นิยมน�ำไปท�ำยา โดยเอาไปตากแห้ง เก็บไว้ตม้ กินเป็นยา พ่อหมอยาสอนว่า กาฝากมะม่วงนี้ ดีนกั มะม่วงมีสรรพคุณอะไร สรรพคุณพวกนัน้ ก็จะถูก กาฝากดูดมาอยู่ในตัวหมด ตั้งแต่เป็นยาลดความดัน โลหิต ยาแก้ปวดเมือ่ ย ยาบ�ำรุงร่างกาย ป้องกันโรคภัย ได้สารพัด สมัยนี้กาฝากมะม่วงหายาก ถ้าหากาฝาก ไม่ได้ ให้ใช้กิ่ง-ใบ มะม่วงแก้ขัดได้ หลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่ท�ำให้เราต้องทึ่ง งานวิจยั ทีศ่ กึ ษามะม่วงหลายสายพันธุย์ นื ยันตรงกันว่า มะม่วงมีคุณสมบัติเป็นปรีไบโอติกส์ (prebiotics) คือ เป็นอาหารอย่างดีสำ� หรับจุลนิ ทรียท์ มี่ ปี ระโยชน์ในระบบ ทางเดินอาหาร เป็นอาหารสุขภาพให้กับผู้ป่วยโรค เบาหวานและโรคมะเร็งได้ ปรีไบโอติกส์ มีคุณสมบัติช่วยลดการดูดซึม ของน�้ำตาล ไขมัน ช่วยดูดซับสารพิษ และเป็นอาหาร ของโปรไบโอติกส์ ท�ำให้จุลินทรีย์เหล่านี้แข็งแรง ช่วย สร้างภูมคิ มุ้ กัน ลดปฏิกริ ยิ าภูมแิ พ้ ก�ำจัดสารพิษ สร้าง วิตามินต่างๆที่จ�ำเป็นต่อร่างกาย งานวิจยั สมัยใหม่พบว่า มะม่วง มีสาร “แมงจิเฟอริน”(magiferin) ที่พบทุกส่วนของมะม่วงแต่จะมี มากสุดในใบ เปลือกต้น และเปลือกผล มีคุณสมบัติ ป้องกันผนังกระเพาะถูกท�ำลายด้วยแอลกอฮอล์และ ยาแก้อักเสบอินโดเมธาซิน ต้านอนุมูลอิสระ เพิ่ม 92 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ภูมคิ มุ้ กัน บ�ำรุงหัวใจ ลดความดัน ต้านเบาหวาน ชะลอ ความชรา ต้านการอักเสบ แก้ปวด และมีรายงานว่า สารต้านมะเร็งจากมะม่วงมีแนวโน้มช่วยป้องกันมะเร็ง ล�ำไส้ใหญ่และมะเร็งเต้านมได้ มีหลายประเทศน�ำมะม่วงมาเป็นอาหารเสริม ในการดูแลสุขภาพ “มะม่วง” ใช้เป็นเครื่องส�ำอางได้ดี วิธคี อื น�ำมะม่วงสุกพอกหน้าไว้ หรือปัน่ ให้เหลวทาหน้า ช่วยบ�ำรุงผิวเนื่องจากในมะม่วงมีวิตามินซีอยู่สูง มี มากกว่ามะนาว 3 เท่า และมีคุณสมบัติท�ำให้ผิวหน้า นุม่ เรียบลืน่ มีสารจ�ำพวกน�ำ้ ตาลร่วมกับกรดอะมิโนคง ความชุ่มชื้นไว้ที่ชั้นผิวหนัง วิตามินเอและซีช่วยก�ำจัด เซลล์ผิวที่ตายแล้วให้หลุดออก ลบรอยเหี่ยวย่น ท�ำ เป็นประจ�ำ 3-4 ครั้ง
ตำ�รับยา ยาระบายมะม่วง • มะม่วงดิบจิ้มเกลือ เคี้ยวละเอียด ดื่มน�้ำ • มะม่วงสุกกินเท่าที่กินได้ • มะม่วงกวน ต้มใส่น�้ำมะขาม ใส่เกลือเล็ก น้อย ดื่มเหมือนน�ำ้ ผลไม้ทั่วไป ยาลดความดันกาฝากมะม่วง • กาฝากมะม่วงหั่นตากแดด 2 ก�ำมือ ต้ม หม้อดินเติมน�้ำพอท่วม พอเดือดหรี่ไฟ เคี่ยวต่อให้ เดือดอ่อนๆ ประมาณ 15 นาที กินครั้งละ 1 แก้ว เช้า กลางวัน เย็น หิวก็ดื่มแทนน�้ำได้เลย กินต่อเนื่อง และวัดความดันสม�ำ่ เสมอ
ยาบ�ำรุงใบมะม่วง • ใบมะม่วงอ่อน อังไฟให้กรอบ ชงน�ำ้ ร้อนกิน แบบน�้ำชา บ�ำรุงประสาท บ�ำรุงเสียง ช่วยให้สดชื่น ยาบ�ำรุงเปลือกผลมะม่วง • เปลือกมะม่วงที่ปอกไว้ ตากแดดให้แห้ง เก็บไว้ชงน�้ำกิน แก้ร้อนใ นกระหายน�้ำ ท�ำให้ชุ่มคอ ถ้าได้เปลือกมะม่วงกะล่อน หรือมะม่วงพื้นเมืองที่มี กลิ่นหอมก็ยิ่งดี สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
93
ขนุน
ยาล้างลำ�ไส้ของไทยแท้ การล้างล�ำไส้กลายเป็นกระแสฮิตมาอย่าง ต่อเนื่อง ซึ่งคนล้านนาเขามีวิธีให้ลูกหลานล้างล�ำไส้ อย่างแยบยล โดยในวันสงกรานต์ คนล้านนาจะกิน แกงขนุนทัง้ ครอบครัว เพราะเชือ่ ว่าจะช่วยหนุนส่งชีวติ เจริญก้าวหน้า นับเป็นวัฒนธรรมด้านอาหารทีน่ า่ สนใจ เนื่องจาก ขนุนอ่อนอุดมไปด้วยเส้นใยที่ดูดซับสารพิษ และเป็นอาหารของโปรไบโอติกส์ในล�ำไส้ ทัง้ มีคณ ุ สมบัติ หล่อลื่น ไม่กระตุ้น ไม่ระคายเคือง ช่วยให้การขับถ่าย เป็นธรรมชาติ ขนุนอ่อนจึงเป็นพนักงานท�ำความสะอาด ล�ำไส้อย่างดี รสฝาดอ่อนๆ ยังช่วยรักษาแผลใน กระเพาะอาหารและล�ำไส้อีกด้วย
ขนุนสุก รสหอมหวาน ให้เมือกช่วยการหล่อลืน่ ของล�ำไส้ รับประทานมากๆ ช่วยระบาย เหมาะกับ ผูส้ งู อายุซง่ึ มักมีปญ ั หาท้องผูก จากการก�ำเริบขอวาตะ ขนุนสุกมีความร้อน ความหล่อลื่น ชุ่ชื้น ให้กากใยที่ อ่อนนุ่ม ท�ำให้เกิดการระบายอย่างธรรมชาติ เหมาะ อย่างยิ่งที่จะเป็นยาระบายส�ำหรับผู้สูงอายุที่ไม่เป็น เบาหวาน ขนุน มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Jackfruit ท�ำให้ นึกถึงแจ็คผูฆ้ า่ ยักษ์ มีความเชือ่ ว่า การรับประทานขนุนสุก กับน�้ำผึ้ง จะเป็นการบ�ำรุงก�ำหนัดชั้นยอด ส่วนคนจีน เชื่อว่า ขนุนสุกช่วยแก้กระหายน�้ำ แก้เมาสุรา เป็นยา บ�ำรุงก�ำลังและช่วยย่อย ขนุนสุกมีทั้ง ซูโครส ฟรุกโตส อุดมไปด้วย วิตามินและเกลือแร่ วิตามินเอ ฟลาโวนอยด์มีมากใน ขนุนท�ำให้เยื่อบุต่างๆ ในร่างกายและผิวหนังแข็งแรง ป้องกันปอด ช่องปาก และผิวหนังห่างไกลจากมะเร็ง มีวิตามินซีสูง ช่วยต้านการติดเชื้อ และมีวิตามินบีสูง ช่วยบ�ำรุงประสาทซึ่งไม่ค่อยพบในผลไม้ชนิดอื่น เม็ดขนุน ให้พลังงานมาก มีโปรตีนสูง คนจีนเชื่อว่าช่วย ขับน�้ำนม แก่นขนุน ต้มกินเพื่อคลายเครียด เป็นยาบ�ำรุงเลือดลม บ�ำรุงสุขภาพ รสหวานปนขมเล็กน้อย ฝนน�้ำซาวข้าว ช่วยแก้ฝ้าดี ใบอ่อนขนุน กินเป็นผักช่วยบ�ำรุงน�้ำนม คุมเบาหวาน
94 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
มะละกอ บักหุ่ง ยาล้างตะกรันในท้องไส้ มะละกอเป็นผลไม้ไม่กชี่ นิดทีม่ เี อนไซม์ยอ่ ยโปรตีน ชือ่ ปาเปน (papain) ซึง่ มีลกั ษณะคล้าย เปบซิน ซึง่ เป็นเอนไซม์ยอ่ ยโปรตีนในระบบทางเดินอาหาร เอนไซม์ปาเปนมีมากใน “มะละกอดิบ” และถูกท�ำลายง่ายด้วยความร้อน ปาเปน สามารถท�ำงานได้ทั้งในสภาวะที่เป็นกรดและเป็นด่าง จึงช่วยย่อยโปรตีนไม่ท�ำให้เราท้องอืดเฟ้อ ได้ประโยชน์จากโปรตีนอย่างเต็มที่ ปาเปน ยังช่วยก�ำจัดคราบของเสียที่เกาะตามเมือกเคลือบล�ำไส้ มะละกอดิบจึงเปรียบ เสมือนน�้ำยาล้างตระกรันในท่อของระบบปากท้องไส้ นอกจากนี้มะละกอดิบ ยังมีคุณสมบัติ ช่วยก�ำจัดเนื้อที่ตายแล้วและช่วยรักษาแผล เหมาะกับคนที่แผลในกระเพาะอาหารและล�ำไส้เล็ก “ต�ำบักหุง่ ” จึงเป็นเมนูสขุ ภาพทีท่ ำ� ให้คนไทยได้กนิ มะละกอดิบอย่างเป็นล�ำ่ เป็นสัน และได้เอนไซม์ ปาเปน เป็นผลพลอยได้มานาน ในขณะทีป่ ระเทศอืน่ เพิง่ มาเริม่ กินมะละกอดิบเป็นสลัดเร็วๆ นีเ้ อง
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
95
มะระขี น ้ ก หวานเป็นลม ขมเป็นยา มะระขีน้ กจัดว่าเป็นสมุนไพรของไทย จีน พม่า อินเดีย แอฟริกา และอเมริกาใต้ และ ต่างรูโ้ ดยทัว่ กันว่ามีสรรพคุณในการรักษาเบาหวาน และในทุกภาคของไทยมีการใช้มะระขีน้ ก เป็นผัก ลวกจิม้ น�ำ้ พริกท�ำอาหารร่วมกับผักอืน่ ๆ และส่วนใหญ่มกั จะลวกก่อนเพือ่ ลดความขม มะระขีน้ กขึน้ ง่ายปลูกเองได้ในบ้าน ยอดอ่อน ผลอ่อนน�ำมาปรุงอาหารได้ มีวติ ามินเอ และซีสงู รวมทัง้ มีรายงานการศึกษาวิจยั สรรพคุณการลดน�ำ้ ตาลในเลือด พบว่า สามารถใช้ได้ ทั้งในรูปแบบของน�ำ้ คั้น ชาชง แคปซูล ผงแห้ง มะระชี้นกนั้นออกฤทธิ์คล้ายอินซูลิน กระตุ้นการหลั่งอินซูลิน ยับยั้งการสังเคราะห์ กลูโคส และเพิ่มการใช้กลูโคสของตับ องค์ประกอบทางเคมีของมะระขี้นกที่มีฤทธิ์ลดน�้ำตาล ในเลือด คือ p-Insulin, Charantin และ Visine
96 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ยอ ชื่อมงคล สรรพคุณยิ่งเป็นมงคล ไม้พื้นบ้านดั้งเดิมของไทยอีกชนิดที่นิยมปลูก ไว้หน้าบ้าน เพื่อจะได้มีคนเยินยอกล่าวขานความดี ไม่นนิ ทาว่าร้ายตามความเชือ่ ของคนไทย นัน่ คือ “ยอ” มี 2 ชนิด คือ ยอบ้าน และยอป่า
กรดได้ดีเทียบเท่ากับยารานิทิดีนและแลนโซพราโซล ช่วยเพิ่มการบีบตัวของทางเดินอาหารได้ดีกว่ายา ซิสซาพรายด์
ยอบ้าน เรียกชือ่ อืน่ ว่า “มะตาเสือ หรือ ตาเสือ” เป็นไม้มงคลที่ทั่วทุกภาคให้ความส�ำคัญมาแต่โบราณ เพราะชือ่ และสรรพคุณทางยา ทีใ่ ช้ประโยชน์ได้ทกุ ส่วน ใบใช้แก้ปวดข้อนิ้วมือนิ้วเท้า แก้ไข้ บ�ำรุงธาตุ ปรุงยา ประคบ ใบสดคัน้ น�ำ้ สระผมฆ่าเหา ดอกและต้นปรุงยา แก้วัณโรค ลูกดิบแก้คลื่นไส้อาเจียน ขับประจ�ำเดือน ขับลมในล�ำไส้ เผาเป็นถ่านผสมเกลือเล็กน้อย อมแก้ เหงือกเปือ่ ยเป็นขุมบวม รากฝนกับน�ำ้ ซาวข้าวใช้ระบาย ท้อง นอกจากนี้ยังใช้ในการย้อมผ้าได้ด้วย
มี ฤ ทธิ์ ต ้ า นเชื้ อ แบคที เ รี ย หลายชนิ ด เช่ น แบคทีเรียที่ท�ำให้เกิดแผล แบคทีเรียที่ท�ำให้ท้องเสีย แบคทีเรียทีท่ ำ� ให้เกิดการติดเชือ้ ทีป่ อด แบคทีเรียทีท่ ำ� ให้ เกิดโรคกระเพาะอาหาร • สารสกัดใบยอมีฤทธิต์ า้ นเชือ้ วัณโรคในหลอด ทดลองได้ดีเทียบเท่ายาไรแฟมพิซิน และฆ่าพยาธิ ไส้เดือนได้ • รากยอมีฤทธิ์ขับปัสสาวะ ลดความดัน • ผลยอมีฤทธิ์แก้ปวด กระตุ้นภูมิคุ้มกัน
ยอป่า เรียกชื่ออื่นว่า “อุ้มลูกดูหนัง สลักป่า สลักหลวง กะมูดู” นิยมใช้ขับน�้ำคาวปลาให้แห้ง ขับประจ�ำเดือน แก้จุกเสียดแน่นเฟ้อ ขับผายลม แก้ปวดเมื่อยต่างๆ ป้องกันสันนิบาตหน้าเพลิง (การ ติดเชือ้ โรคของมารดาในระยะหลังคลอด ท�ำให้เกิดการ อักเสบแก่มดลูกและอวัยวะภายในช่อเชิงกราน อาการ จะเกิดภายใน 2 สัปดาห์หลังคลอด)
ซึ่ ง สั น นิ ษ ฐานว่ า การที่ ย อมี ฤ ทธิ์ ก ระตุ ้ น ภูมคิ มุ้ กัน เป็นกลไกหนึง่ ของการทีย่ อช่วยต้านมะเร็งได้ ร่วมกับกลไกอื่นๆ คือ ต้านกระบวนการอักเสบและ ลดปวด ออกฤทธิ์จ�ำเพาะเจาะจงกับเอนไซม์ที่สร้าง สารอักเสบ โดยไม่ท�ำให้เกิดผลข้างเคียงต่อกระเพาะ อาหาร (selectivity of COX-2 inhibition) ต้านอนุมลู อิสระ มีประสิทธิภาพในการต้านอนุมูลอิสระมากกว่า วิตามินซี 2.8 เท่า และพบว่าช่วยลดสารอนุมูลอิสระ ในเลือดคนทีส่ บู บุหรี่ ป้องกันการถูกท�ำลายของตับทีถ่ กู เหนีย่ วน�ำด้วยสารก่อมะเร็ง และยอยังป้องกันการก่อตัว จากสารเคมีทเ่ี หนีย่ วน�ำให้เกิดเซลล์มะเร็ง ทีร่ ะดับยีนส์
ทั้งยอป่าและยอบ้านมีสรรพคุณใช้แทนกันได้ แต่รสยอป่าอาจ เผ็ด ร้อน ขม มากกว่ายอบ้านสักหน่อย ในปัจจุบนั มีงานวิจยั ของไทยและต่างประเทศมากมาย ที่สนับสนุนฤทธิ์ของยอ เช่น ช่วยป้องกันหลอดอาหาร อักเสบจากกรดไหลย้อน ช่วยเร่งการสมานแผลของ กระเพาะอาหารในหนูทดลอง และลดการอักเสบของ กะเพราะอาหารเฉียบพลันจากแอลกอฮอล์ ลดการหลัง่
ข้อควรระวัง ผลยอ มีโพแทสเซียมสูง ควรระวังในคนทีเ่ ป็น โรคหัวใจ ไต ผู้ที่ต้องควบคุมระดับโพแทสเซียม สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
97
อัญชัน
ดอกไม้สีจัด สารพัดประโยชน์ มี ก ารศึ ก ษาวิ จั ย ทางคลิ นิ ก เกี่ ย วกั บ ความ สามารถของแอนโทรไซยานินในการเพิม่ ประสิทธิภาพ ของตาให้มองเห็นดียิ่งขึ้น เช่น ตาเสื่อมจากเบาหวาน ต้อกระจก คุณประโยชน์ของอัญชัน ดอกอั ญ ชั น มี ส ารแอนโทรไซยานิ น ซึ่ ง มี ประโยชน์มากมาย • เป็นสารต้านอนุมลู อิสระชะลอวัย ลดความเสีย่ ง โรคหัวใจและหลอดเลือด • เป็นอาหาร เช่น อัญชันชุบแป้งทอด • เป็นสารแต่งสีในขนมต่างๆ เช่น ขนมชั้น • เป็นเครื่องดื่มดับกระหาย ชื่นใจ • เป็นไม้ประดับสร้างความสวยงาม • คุณสมบัติเปลี่ยนสีตามความเป็นกรดด่าง ถ้าสภาพด่างจะให้สี น�้ำเงินเข้ม-เขียว ถ้าสภาพกรด จะให้สี ชมพู-แดง ลองหยดน�ำ้ มะนาวลงในน�ำ้ อัญชันดู • มี คุ ณ สมบั ติ เ พิ่ ม การไหลเวี ย นเลื อ ดใน หลอดเลือดเล็กๆ ท�ำให้เลือดไปเลี้ยงรากผม รากขน มากขึ้น ท�ำให้ผมและคิ้วดกด�ำ
98 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
บั ว บก อาหารป้องกันอัลไซเมอร์ อัลไซเมอร์ (Alzheimer’s disease) หรือโรค สมองเสือ่ ม เป็นอาการของวาตะ (ธาตุลม) พิการอย่าง ชัดเจน เพราะเป็นความฟุง้ กระจาย ความไร้ทศิ ทางของ ความทรงจ�ำและความคิด เนื่องจากความเสื่อมของ สมองที่มีการสูญเสียเซลล์ประสาทไปจ�ำนวนมาก โดยเฉพาะส่วนทีค่ วบคุมความจ�ำและการคิด และการ ลดลงของสารเคมีในสมองที่มีความส�ำคัญต่อความจ�ำ ท�ำให้สูญเสียความทรงจ�ำและการท�ำงานของจิตใจ จนไม่สามารถตัดสินใจได้ อาจลืมกิจวัตรง่ายๆ ความ สามารถในการพูดลดลง ควบคุมการขับถ่ายไม่ได้ และ มีอารมณ์แปรปรวน เช่น ก้าวร้าว เก็บตัว แม้จะยังไม่มวี ธิ รี กั ษาโรคนีใ้ ห้หายขาด แต่อาจ ช่วยฟื้นฟูการท�ำงานของสมองได้ในระยะแรก หรือ ชะลออาการในรายที่มีอาการมากแล้ว ด้วยการให้กิน สมุนไพรและอาหารที่ทำ� ให้เลือดไปเลี้ยงสมองได้ดีขึ้น ซึ่งจะช่วยให้ความจ�ำดีขึ้น ช่วยต้านอนุมูลอิสระ เพื่อ รักษาเซลล์ประสาทไม่ให้ถูกท�ำลายเพิ่มขึ้น สมุนไพร ที่มีคุณสมบัติดังกล่าว ได้แก่ บัวบก แปะก๊วย ขมิ้นชัน ขิง พริกไทย รวมถึงอาหารทีม่ โี อเมก้า-3 สูง เช่น น�ำ้ มัน ร�ำข้าว วอลนัท เมล็ดมะม่วงหิมพานต์ เมล็ดทานตะวัน งาขี้ม้อน งา ไข่แดง น�้ำมันปลา เป็นต้น นอกจากนี้ การออกก�ำลังกาย การฝึกสมองโดยการอ่านหนังสือ เล่มเกมปริศนาอักษรไขว้ หรือบริหารความจ�ำ ผ่อนคลาย ตลอดจนการเอาใจใส่ของครอบครัว ก็มีส่วนส�ำคัญ ที่จะช่วยท�ำให้สมองและความจ�ำของผู้ป่วยดีขึ้น การ กินอาหารบ�ำรุงสมอง และกิจวัตรกระตุน้ สมองเหล่านี้ ไม่ได้เหมาะส�ำหรับผู้ที่ป่วยเป็นโรคอัลไซเมอร์แล้ว เท่านัน้ แต่ยงั เป็นวิธปี อ้ งกันโรคนีส้ ำ� หรับคนทีเ่ ริม่ เข้าสู่ วัยชราอีกด้วย
บัวบกเป็นสมุนไพรที่มีคุณสมบัติชั้นเลิศใน การบ�ำรุงสมอง ในต�ำรายาไทยกล่าวว่า บัวบกมีรส เฝื่อนขมเย็น แก้อ่อนเพลีย เมื่อยล้า บ�ำรุงธาตุ บ�ำรุง หัวใจ ขับปัสสาวะ ขับโลหิตเสีย ส่วนในคัมภีรอ์ ายุรเวท ของอินเดียบันทึกไว้ว่า บัวบกมีกลิ่นฉุน มีรสขมอม หวานย่อยได้ง่าย เป็นยาเย็น ยาระบาย ยาบ�ำรุง ช่วย ฟื้นฟูสภาพ บ�ำรุงเสียง ช่วยให้ความจ�ำดีขึ้น เป็นยา เจริญอาหาร แก้ไข้ แก้อักเสบ ผิวหนังเป็นด่างขาว โลหิตจาง มีหนองออกจากปัสสาวะ หลอดลมอักเสบ น�้ำดีในร่างกายมากเกินไป ม้ามโต หืด กระหายน�้ำ แก้คนเป็นบ้า โรคเกี่ยวกับเลือดและโรคที่สมุฏฐาน เกี่ยวกับเสมหะ ในการศึกษาองค์ประกอบของบัวบกพบว่า มีสารส�ำคัญหลายอย่าง ที่ส�ำคัญคือ “อะซิเอติโคไซด์” (Asiaticoside) ซึง่ ช่วยลดการอักเสบ ลดการระคายเคือง ท�ำให้การไหลเวียนของเลือดในเส้นเลือดฝอยดีขนึ้ ท�ำให้ เซลล์ได้รับอาหารมากขึ้น ซึ่งช่วยบ�ำรุงอวัยวะต่างๆ โดยเฉพาะสมอง การศึกษาในสัตว์ทดลองพบว่า บัวบก เพิม่ การเรียนรู้ เพิม่ สมาธิและความจ�ำ ส่วนการศึกษา ในคนพบว่า บัวบกมีฤทธิ์ เพิม่ การเรียนรู้ เพิม่ ความจ�ำ ช่วยลดความผิดปกติทเี่ กิดจากความกังวล ลดความเครียด และการซึมเศร้า ท�ำให้ความเต็มใจที่จะปรับตัวและ เรียนรู้ดีขึ้น แถมยังมีคุณสมบัติอื่นๆ อีกมากมาย เช่น เพิม่ ประสิทธิภาพในการสร้างคอลลาเจน ซึง่ ช่วยท�ำให้ แผลหายเร็ว โดยการรับประทานหรือใช้ทาก็ได้ ช่วยลด การอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระได้ดี สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
99
กระชาย กระชุ่ม กระชวย ช่วยรักษาฟันและเหงือก กระชายเป็นพืชพื้นถิ่นของเอเชียตะวันออก เฉียงใต้ จัดได้ว่ากระชายเป็นเครื่องเทศแห่งอาเซียน และประเทศไทยเป็นประเทศที่มีการใช้กระชายใน ต�ำรับอาหารมากกว่าชนชาติอื่นๆ จากการที่กระชาย มีคณ ุ สมบัตดิ บั กลิน่ คาวปลาและอาหารทะเล จึงได้ถกู น�ำมาใช้ในการประกอบอาหารจานเด็ดต่างๆ มากมาย เช่น ขนมจีนน�้ำยา ผัดฉ่า ผัดป่า แกงส้ม ปลาทอด สมุนไพร และยังนิยมกินสดๆเป็น ผักแกล้มอีกด้วย นอกจากนี้ กระชายมีประโยชน์ช่วยย่อยและช่วยการ ดูดซึมของอาหารได้ดี และยังเป็นยาบ�ำรุงก�ำลังท�ำให้ มีกำ� ลังในการท�ำไร่ไถนา การศึกษาวิจยั พบว่าสารสกัด จากกระชายกระตุน้ การใช้พลังงานและสลายไขมันท�ำให้ น�้ำหนักลดลง ดังนั้น กระชายนับเป็นอีกหนึ่งสมุนไพร ที่บำ� บัดภาวะอ้วนได้ กระชาย มีรสเผ็ดร้อน ขม เป็นสมุนไพรที่ คนไทยในอดีตรู้ว่าเป็นยาอายุวัฒนะ นั่นหมายถึง กระชายไปช่วยชะลอความเสือ่ มของอวัยวะ เช่น สมอง ตับ ไต หลอดเลือด และหัวใจ รวมทัง้ ป้องกันโรคอืน่ ๆ ให้กับคนเรา โดยกระชายมีสารช่วยลดการอักเสบ และสารต้านอนุมูลอิสระ ซึ่งการแพทย์แผนปัจจุบัน พบว่าอนุมลู อิสระและการอักเสบแบบเรือ้ รังเป็นสาเหตุ ของโรคหลายชนิด ได้แก่ โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคอัลไซเมอร์ โรคมะเร็ง นอกจากนี้กระชายยังต้าน การเสื่อมของกระดูกอ่อนในหลอดทดลอง และยังมี รายงานการวิจัยจากสหรัฐอเมริกา พบว่าสารพิโนส-
100 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
โตรบินจากกระชายมีฤทธิเ์ พิม่ ประสิทธิภาพของเอนไซม์ ที่ใช้ก�ำจัดสารพิษในตับ กระชายจึงเป็นยาอายุวัฒนะ ของไทยที่มีข้อมูลทางวิทยาศาสตร์สนับสนุน และหา ง่าย กินง่าย ท�ำเองได้ ในครัวเรือน กระชายถูกน�ำมาใช้เพือ่ การฆ่าเชือ้ โรค เช่น บิด ท้องเสีย ฝี แผล กลาก และโรคที่เกิดในช่องปาก เช่น เหงือกบวม เหงือกอักเสบ ฟันผุ เจ็บคอ แผลในปาก ปากเหม็น ไซนัสอักเสบหรือจมูกเน่า ปัจจุบันมีการ ศึกษาวิจยั พบว่ากระชายเป็นสมุนไพรทีอ่ อกฤทธิฆ์ า่ เชือ้ ต่างๆ ได้ดีมากทั้งเชื้อบิด แบคทีเรีย รา และไวรัส การศึกษาวิจัยสมัยใหม่ยังยืนยันสรรพคุณ ในการช่วยรักษาฟันและดูแลช่องปากของกระชายได้ เป็นอย่างดี จากการทีส่ ารสกัดกระชายมีฤทธิย์ บั ยัง้ การ เกิดคราบจุลนิ ทรียห์ รือ Biofilm จากเชื้อ 4 ชนิดได้คือ Streptococcus mutans, Streptococcus sanguinis, Streptococcus pyogenes และ Actinomyces viscosus ได้
สารในกระชายชือ่ panduratin A นัน้ เทียบเท่า กับฤทธิ์ของ chlorhexidine gluconate ซึ่งเป็นน�้ำยา ฆ่าเชื้อแผนปัจจุบันที่ใช้ในช่องปาก กระชายมีฤทธิ์ ลดการเกิดโรคปริทันต์ โดยสารสกัดกระชาย สามารถ ยับยั้งการท�ำงานของเอนไซม์ที่เกิดจากการกระตุ้น ของไฟโบรบลาสต์บริเวณเหงือกที่ท�ำให้เหงือกบวม จากเชื้อ Porphyromonas gingivalis จึงลดการเกิด เหงือกบวม ซึ่งเป็นโรคปริทันต์ที่ส�ำคัญ และสารสกัด กระชายยังช่วยลดเชื้อรา C.albicans ในช่องปากได้ ทั้งยังมีฤทธิ์ป้องกันฟันผุจากการที่สามารถก�ำจัดเชื้อ S.mutans ซึ่งเป็นเชื้อที่ก่อให้เกิดฟันผุภายใน 2 นาที จึงสามารถน�ำมาใช้เป็นยาสีฟนั และน�ำ้ ยาบ้วนปากได้ดี พบว่าน�้ำยาบ้วนปากจากสารสกัดกระชายสามารถ ลดกลิน่ ปากได้ 70-90% จากการวัดด้วยเครือ่ งตรวจวัด กลิ่นลมหายใจ
ตำ�รับยาอายุวัฒนะ “กระชาย” ต�ำรับ 1 เอาหัวกระชายแก่ๆ ประมาณ 3 หัว ทุบให้แตก แล้วห่อด้วยผ้าขาวบางแช่นำ�้ ผึง้ แท้ กินครัง้ ละ 1 ช้อนชา ก่อนอาหารเย็นหรือก่อนนอน ต�ำรับ 2 เอารากกระชาย 1 ก�ำมือ ล้างให้สะอาด ใส่ ครกต�ำ คั้นเอาแต่น�้ำ ได้น�้ำกระชายเท่าไหร่ก็ให้ใส่ น�ำ้ ผึง้ รวงลงไปเท่านัน้ คนให้เข้ากัน กินครัง้ ละ 1 ถ้วยชา ก่อนอาหารเย็น (ก่อนประมาณ 1 ชั่วโมง) ต�ำรับ 3 รากกระชายสด ประมาณครึ่งขีดหั่นหรือ 50 กรัม ต้มน�้ำดื่มเป็นประจ�ำ
ต�ำรับยา แก้ปวดข้อ เอาหั ว กระชายแก่ ๆ มาปอกเปลื อ กออก ตากแดดให้แห้ง แล้วน�ำมาบดเป็น ผง ใช้ชงกินกับ น�้ำร้อน ครั้งละ 1 ช้อนกาแฟ วันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น แก้ปวดข้อ
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
101
ดาวเรื อ ง เลื่องชื่อด้านบำ�รุงสายตา ต�ำรายาโบราณใช้ดาวเรืองต้มน�้ำกิน ช่วยแก้ ตาเจ็บ ตาบวม ตาแดง ปวดตา ในต�ำรายาจีนจะใช้ดอก ดาวเรืองบ�ำรุงสายตา โดยจะน�ำดอกมาปรุงกับตับไก่ ใช้กินเป็นยาบ�ำรุงสายตาได้ดี มีการศึกษาค้นพบแล้วว่าดอกดาวเรือง มีสาร ส�ำคัญทีช่ ว่ ยบ�ำรุงสายตา คือ ลูทนี และซีแซนทีน (Lutein & Zeaxanthin) ซึง่ สารทัง้ สองนีเ้ ป็นสารสีเหลืองทีม่ อี ยู่ อย่างหนาแน่นทีจ่ ดุ รับภาพและจอประสาทตา (Macula) ที่จอประสาทตานี้จะประกอบด้วยเซลล์รับแสงล้านๆ เซลล์ ที่ช่วยการมองเห็นให้คมชัด สารลูทีน และ ซีแซนทีน ท�ำหน้าทีเ่ ป็นสารต้านอนุมลู อิสระเพือ่ ป้องกัน เซลล์รบั แสง (Photoreceptor cells) จากอันตรายจาก อนุมูลอิสระที่เซลล์สร้างขึ้น และจากการถูกแสง สาร ลูทีน และซีแซนทีนยังท�ำหน้าที่ช่วยกรองหรือป้องกัน รังสีจากแสงแดดและกรองแสงสีฟา้ ทีเ่ ป็นคลืน่ แสงทีม่ ี พลังงานสูงที่เป็นตัวการส�ำคัญในการท�ำลายดวงตา โดยประมาณว่าสามารถกรองแสงสีฟ้าลงได้ถึง 40% ก่อนทีแ่ สงจะตกสูจ่ อประสาทตา ช่วยปกป้องเซลล์ของ จอประสาทตาไม่ให้ถูกท�ำลายโดยการลดอนุมูลอิสระ ที่จะท�ำลายดวงตา แต่เมื่ออายุมากขึ้น สารทีน และ ซีแซนทีน ทีจ่ อประสาทตาจะค่อยๆ ลดน้อยลง ร่างกาย ไม่สามารถสร้างขึน้ เองได้ จ�ำเป็นต้องได้รบั เพิม่ เติมจาก อาหารที่ทานเข้าไป
102 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ในปัจจุบนั มีงานวิจยั ยืนยันแล้วว่าหากเราได้รบั สารลูทนี และซีแซนทีน เป็นประจ�ำ ร่างกายจะมีระดับ สารดังกล่าวทีส่ งู ขึน้ ในเลือดและในจอประสาทตา มีผล ท�ำให้การมองเห็นต่างๆดีข้ึน และมีแนวโน้มในการ ป้องกันการเกิดโรคจอประสาทตา ลูทนี ซีแซนทีน นอกจากจะพบในดอกดาวเรือง แล้ว ยังพบในพืชผักที่มีสีเหลืองและสีเขียวเข้ม เช่น ผักบุง้ ผักกาดเขียว ผักปวยเล้ง คะน้า ผักโขม บรอกโคลี ข้าวโพดเหลือง ฟักทอง ถั่วเหลือง อย่างไรก็ตามลูทีน ซีแซนทีน ไม่สามารถ ป้องกันการเกิดโรค หรือรักษาการมองเห็นทีเ่ สียไปแล้ว ให้ดขี นึ้ ได้ แต่ชว่ ยลดความเสีย่ งของโรคจอประสาทตา เสื่อมไม่ให้เข้าสู่ระยะรุนแรงได้ ตำ�รับยาดอกดาวเรืองบำ�รุงสายตา • ใช้ดอกสด 4-5 ดอกต่อน�ำ้ 1 ลิตร ต้มน�ำ้ ทาน วันละ 1-2 แก้วหลังอาหาร หรือ • ใช้ดอกดาวเรืองตากแห้ง ชงกินกับน�้ำเดือด แก้วละดอก วันละ 1-2 แก้วหลังอาหาร • ทานได้เป็นประจ�ำ แต่ควรเลือกดอกดาวเรือง ที่สะอาด ปราศจากสารเคมีและยาฆ่าแมลง
บทที่
8
เมนูจากสายสัมพันธ์ ของครอบครัว
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
103
การรับประทานอาหารพร้อมหน้าพร้อมตา เป็นหนึง่ ในกิจกรรมทีส่ ง่ เสริม ความรักความอบอุน ่ ของสมาชิกในครอบครัวได้เป็นอย่างดี เพราะบรรยากาศ อันรืน ่ รมย์ของการสังสรรค์นน ั้ เป็นช่วงเวลาแห่งความสุขทีท ่ ก ุ คนปรารถนา ลองคิดดูสิคะว่า จะดีสักแค่ไหน หากอาหารคาวหวานและเครื่องดื่มรสเลิศทั้งหลาย รังสรรค์ขน้ึ มาจากฝีมอื ในการปรุงอาหารของเราเอง และคงจะดียงิ่ ไปกว่านัน้ หากวัตถุดบิ ทีเ่ รา น�ำมาปรุงอาหารมือ้ อร่อย เป็นผลผลิตทีไ่ ด้มาจากสวนครัวด้วยน�ำ้ พักน�ำ้ แรง ด้วยความเอาใจใส่ ร่วมกัน ของสมาชิกทุกคนในบ้าน ซึง่ แน่นอนว่า จะต้องเป็นวัตถุดบิ คุณภาพทีป่ ลอดภัยจากสารพิษ อีกทั้งยังช่วยประหยัดเงิน ประหยัดเวลา ในการออกไปซื้อหาอาหารนอกบ้าน การได้ทำ� อาหารร่วมกันกับคนในบ้าน นอกจากจะเป็นกิจกรรมทีส่ นุกสนานแล้ว ยังส่งเสริม การเรียนรูใ้ ห้กบั สมาชิกรุน่ เยาว์ได้เป็นอย่างดี ท�ำให้ครัวและสวนครัวในบ้านของเรา กลายเป็น สนามเด็กเล่นสุดสร้างสรรค์ ทีแ่ วดล้อมด้วยความรักของทุกคนในครอบครัว นอกจากนี้ การมี แหล่งผลิตอาหารอยู่ในครัวเรือน ก็ยังถือเป็นความมั่นคงอย่างหนึ่งของชีวิต เป็นหนึ่งในนิยาม ของความพอเพียง ทีห่ มายถึงความสามารถทีจ่ ะพึง่ พาตนเองได้ ด้วยเรีย่ วแรง สติปญ ั ญา และ ความสามารถของตนเอง เมนูเด็ดๆ ที่เลือกสรรมาให้ลองท�ำกันนี้ เป็นรายการอาหารที่น่าลิ้มลองทั้งคาวหวาน และเครือ่ งดืม่ เพือ่ สุขภาพ ทีม่ าจากสวนแห่งสายสัมพันธ์ในครอบครัว ทุกเมนูสามารถท�ำตามได้ สบายๆ ด้วยเครื่องมือเครื่องใช้พื้นฐานในครัว ไม่ได้ล�ำบากไปเสาะหาอะไรเลย และสามารถ ประยุกต์บางสูตรให้เข้ากับพืชผักทีแ่ ต่ละบ้านมีได้ตามความเหมาะสม รวมถึงยังมีเมนูชนั้ เลิศที่ ได้สตู รต้นต�ำรับของเจ้าพระยาอภัยภูเบศรมาน�ำเสนอด้วย โดยผูเ้ ขียนมีการทดสอบสูตรอาหาร ทุกสูตรด้วยการท�ำจริงและชิมจริงด้วยตนเองจนมัน่ ใจแล้วว่า นอกจากจะเป็นเมนูอาหารง่ายๆ ที่อร่อยอย่างน่าทึ่งแล้ว ยังมีคุณค่าทางโภชนาการ และบ�ำรุงสุขภาพได้เป็นอย่างดีทีเดียวค่ะ มาสนุกกับเมนูจากสายสัมพันธ์ของครอบครัวกันนะคะ
104 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ขนมอิ นทนิลอัญชัน ขนมโบราณคลายร้อน บำ�รุงมังสัง บำ�รุงสายตา หอมหวานชูกำ�ลัง ส่วนประกอบ • น�้ำกะทิ 1 ถ้วย • น�้ำตาลทราย ¼ ถ้วย • เทียนอบขนม 1 อัน • แป้งมันส�ำปะหลัง 1 ถ้วย • น�้ำดอกอัญชัน 4 ถ้วย
วิธทำ ี �
จะสุก
• นำ� น�ำ้ กะทิผสมน�้ำตาลทราย คนให้เข้ากัน • อบควันเทียน 4 ครั้งและพักไว้ • นำ� แป้งมันผสมน�ำ้ อัญชัน น�ำไปตัง้ ไฟอ่อนๆ จนกว่าแป้ง
• ตักแป้งเป็นชิ้นเล็กๆ หล่อในน�ำ้ เย็น • น�ำส่วนกะทิและตัวแป้งผสมกัน เติมน�้ำแข็งเล็กน้อย รับประทานคลายร้อนได้ ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
105
มันต้มขิง ส่วนประกอบ • มันเทศ หรือมันชนิดอื่น ตามชอบ • ขิงแก่ • น�้ำ • น�้ำตาลทราย • น�้ำปูนใสแช่มันเทศ วิธีทำ�
• นำ� มันเทศไปล้าง ปอกเปลือกและหัน่ น�ำไป แช่ในน�้ำปูนใสประมาณ 20 นาที และล้างน�้ำสะอาด • หั่นขิงเป็นแว่นๆ • ต้มน�้ำให้เดือด ใส่น�้ำตาลจนละลาย ใส่ขิง และมันเทศ จนมันสุก
ขิงดองมะเฟือง ส่วนประกอบ • ขิงอ่อน • มะเฟือง • เกลือ วิธีทำ�
• น�ำขิงล้างสะอาด ปอกเปลือกซอยเป็นเส้นเล็กๆ • ใส่เกลือเล็กน้อย สับมะเฟืองเป็นชิ้นเล็กๆ • เคล้าให้เข้ากัน ใส่ภาชนะ กดลง ทิ้งไว้ 2-3 วัน น�ำมารับประทานได้ ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
106 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ขิงแช่อิ่ม อบแห้ ง ตำ�รับเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ส่วนประกอบ • ขิงอ่อน 1 กิโลกรัม • น�้ำตาลทราย 2 กิโลกรัม • น�้ำสะอาด • น�้ำมะนาว 1 ช้อนโต๊ะ
วีธีทำ�
• นำ� เหง้าขิงอ่อนมาขูดผิวออก ล้างน�ำ้ ให้สะอาด หัน่ ตามขวาง เป็นแว่นๆ หรือหั่นเต๋าหนาประมาณ 1 เซนติเมตร • นำ� ขิงต้มในน�ำ้ สะอาดประมาณ 15 นาที เปลีย่ นน�ำ้ ใหม่ ท�ำซ�ำ้ 3 ครั้ง เพื่อลดความเผ็ดของขิง (หากชอบเผ็ดมากให้ต้มแค่น�้ำเดียว) • เตรียมน�ำ้ เชือ่ มโดยใช้นำ�้ ตาลทราย 800 กรัม ต่อน�ำ้ 2 ลิตร ต้มจนเดือด ปิดไฟ เติมน�้ำมะนาว แล้วคนให้เข้ากัน • นำ� ขิงลงแช่ในน�ำ้ เชื่อมไว้ 1 คืน จากนั้นน�ำขิงออก แล้วเพิ่ม ความเข้มข้นของน�้ำเชื่อม โดยการเติมน�้ำตาลทราย 200 กรัม ต้มให้ เดือดนาน 5 นาที แล้วน�ำขิงลงแช่เช่นเดิม ท�ำเช่นนี้จนครบ 6 วัน • เมื่อครบ 6 วันให้แช่ขิงต่อไปอีก 3 วัน อุ่นน�้ำเชื่อม ต้มให้ เดือดทุกวันโดยไม่ต้องเติมน�ำ้ ตาล • เมื่อครบ 3 วันน�ำขิงขึ้นตากแดด หรืออบที่อุณหภูมิ 60-65 องศาเซลเซียส จนแห้ง จับไม่ติดมือ • เก็บในภาชนะที่สะอาด แห้ง และปิดสนิท ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
107
แยมมะขามป้อมและกระเจี๊ยบ ส่วนประกอบ • ผลมะขามป้อมสดหรือแห้ง 500 กรัม • ดอกกระเจี๊ยบแดงสดหรือแห้ง 300 กรัม • น�้ำเปล่า 2 ถ้วยตวง • น�้ำตาลทราย 2 ถ้วยตวง • เกลือ 1 ช้อนชา วิธีทำ�
• น�ำลูกมะขามป้อมมาต้มกับน�ำ้ เปล่า จนกระทั่งเปื่อย ประมาณ 30-45 นาที • นำ� กระเจีย๊ บทีเ่ ปือ่ ยนิม่ แล้วไปปัน่ เป็นเนือ้ ละเอียด จากนัน้ น�ำลูกมะขามป้อมทีไ่ ด้ไปเคีย่ วใน กระทะ โดยใช้ไฟปานกลาง เติมน�ำ้ ตาลทรายและเกลือ เคีย่ วไปเรือ่ ยๆจนงวด ประมาณ 2-3 ชัว่ โมง • นำ� ลูกมะขามป้อมทีก่ วนแล้ว เทลงในถาดหรือในภาชนะบรรจุ ใช้รบั ประทานกับขนมปัง ในมื้อเช้าได้ 108 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
เยลลี่กระเจี๊ยบแดง ลูกหม่อน ส่วนประกอบ
• ดอกกระเจี๊ยบแดงสดหรือแห้ง 300 กรัม • ลูกหม่อน 100 กรัม • ผงท�ำเยลลี่ • นำ�้ ตาลทราย 200 กรัม • นำ�้ เปล่า 300 กรัม
วิธีทำ�
• ล้างลูกหม่อนให้สะอาด เด็ดก้าน พักไว้ • นำ� ดอกกระเจี๊ยบต้มน�้ำให้เดือดจนเปื่อยนุ่ม กรองเอาแต่นำ�้ พักไว้ • นำ� น�ำ้ กระเจี๊ยบที่ได้มาละลายผงเยลลี่ลงไป • เติมน�ำ้ ตาลแล้วต้มให้เดือด จากนัน้ ยกลงพัก ไว้ให้เย็น • แบ่งส่วนผสมออกเป็น 2 ส่วน โดยส่วนแรก เทใส่พิมพ์แล้วน�ำเข้าตู้เย็น 1 ชั่วโมงให้เยลลี่แข็งตัว • เมื่อเยลลี่ในส่วนที่ 1 แข็งตัวแล้วให้เอา ลูกหม่อนสดทีเ่ ตรียมไว้ใส่ลงไปในพิมพ์ แล้วใส่สว่ นผสม ส่วนที่เหลือลงไป น�ำเข้าตู้เย็นอีก 1 ชั่วโมงให้เยลลี่ แข็งตัว • เ มื่ อ น� ำ ออกมารั บ ประทานก็ จ ะได้ เ ยลลี่ สองชัน้ ทีม่ ที งั้ รสเปรีย้ วสดของลูกหม่อน และความหอม หวานเปรี้ยวของน�ำ้ กระเจี๊ยบเข้ากัน
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
109
ไข่เจียวสมุนไพร ส่วนประกอบ • ไข่ไก่ 2 ฟอง • โหระพาหั่นหยาบ • หอมแดงซอย • ต้นหอมซอย • ดอกอัญชัน • น�้ำปลา 2 ช้อนชา • เนื้อกุ้งสับ 1 ช้อนโต๊ะ • นมข้นจืด 1 ช้อนโต๊ะ • พริกขี้หนู • พริกไทยป่น
110 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
วิธทำ ี �
• ตั้งน�้ำมันในกระทะให้ร้อนจัด เมนูนี้ควรใช้นำ�้ มันเยอะ • ตไี ข่กบั ส่วนผสมทัง้ หมดเข้าด้วยกัน เทลงในกระทะทีน่ ำ้� มันร้อน จัดโดยพยายามเทให้เป็นสายๆวนจากด้านนอกเข้ามาตรงกลาง • เจียวให้สกุ เหลืองกรอบฟูทง้ั สองด้าน แล้วตักขึน้ มาพักให้สะเด็ด น�้ำมันก่อนเสิร์ฟกับข้าวสวยร้อนๆ • ถ้าอยากได้ความสวยงามและเพิ่มกลิ่นรสจัดจ้าน โรยหน้าด้วย ใบโหระพาสด กลีบดอกอัญชัน พริกขี้หนูหั่นฝอย และใบมะกรูดซอยเป็น เส้นบางๆ
ข่างปอง สูตรไทยใหญ่ ส่วนประกอบ • ฟักทอง • หัวปลี • มะละกอดิบ • กะปิ • พริก • กระเทียม • หอมแดง • ถั่วเน่า • ตะไคร้ • แป้งส�ำหรับทอด
• เกลือ • นำ�้ กะทิ น�้ำจิ้ม • นำ�้ ตาล • นำ�้ ปลา • นำ�้ ส้มสายชู • พริกหั่นหรือต�ำ • แตงกวาซอยบางๆ
วิธีทำ�
• โขลกเครื่องปรุงประกอบด้วย กะปิ พริก กระเทียม หอมแดง ถั่วเน่า ตะไคร้ เกลือ เข้าด้วยกัน • หน่ั ผักทีเ่ ตรียมจะทอด เช่น หัวปลี มะละกอ ฟักทอง เป็นแท่งเล็กๆยาวประมาณ 2 นิ้ว • ผสมน�ำ้ และกะทิละลายแป้งส�ำหรับทอดระวัง อย่าให้เหลว น�ำผักที่เตรียมไว้ชุบแป้งให้ทั่ว • ตงั้ กระทะใส่นำ�้ มันมาก พอน�ำ้ มันร้อนจัด น�ำ ผักชุบแป้งลงทอดให้เหลืองกรอบ • จดั เสิรฟ์ ใส่จานพร้อมน�ำ้ จิม้ หรือจะใช้นำ้� จิม้ ไก่ ส�ำเร็จรูปที่วางขายทั่วไปก็ได้
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
111
บ่อบุ้ง
วิธีทำ�
(ขนมจีนหน้าเนื้อ-หมู) ตำ�รับเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ส่วนประกอบ เครื่องผัด • หอมแดงซอย • ต้นหอมหั่นเป็นท่อน • ตะไคร้หั่นละเอียด • เนื้อวัวหรือเนื้อหมู หั่น ชิ้นเล็กๆอย่าให้บางมาก
112 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
สายชู สายชู
น�้ำจิ้ม • หวั ไชเท้าซอยดองน�ำ้ ส้ม • แครอทซอยดองน�้ำส้ม • น�้ำตาลทราย • น�้ำปลา • น�้ำส้ม • ถั่วลิงสงคั่วบดหยาบ • กระเทียมต�ำให้ละเอียด
• ใส่น�้ำมันเล็กน้อยลงใน กระทะ ผัดตะไคร้กับเนื้อหรือหมู ที่เตรียมไว้ ตามด้วยหอมแดงและ ต้นหอมลงไปผัดจนสุกดี • ทำ� น�ำ้ จิม้ โดยเริม่ จากน�ำ น�้ำส้ม น�้ำปลา และน�้ำตาลทราย เคี่ยวลงในหม้อให้เดือด • พอน�้ำจิ้มเดือดรีบปิดไฟ แล้วใส่หวั ไชเท้า แครอท และถัว่ ลง ไปคลุกเคล้าให้เข้ากัน • จั ด ขนมจี น ผั ก และ เครื่องผัดเตรียมไว้ในส�ำรับ เสิร์ฟ คู่กับน�้ำจิ้ม และถั่วบด ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
แกงป่าปลาใบชะพลู
(เมนูแนะนำ�สำ�หรับผู้ป่วยเบาหวาน ช่วยลดระดับน�้ำตาลในเลือด) ส่วนประกอบ วิธีทำ� • ปลาขูดหรือเนื้อสัตว์อื่น 500 กรัม • โขลกเครื่องแกงพอหยาบๆให้เข้ากัน • พริกแกง 200 กรัม (ข่า ผิวมะกรูด ตะไคร้ • ตั้งไฟ เทน�ำ้ มันพืชผัดกับเครื่องแกงให้หอม พริกแห้ง พริกขี้หนู หัวหอม กระเทียม พริกไทย • เทน�้ำล้างครกที่โขลกเครื่องแกงลงไป รอให้ รากผักชี กะปิ เกลือ) น�ำ้ เดือดอีกครัง้ ใส่เนือ้ ปลากราย พอเนือ้ ปลากรายสุก • เครื่องปรุง (น�้ำปลา 3 ช้อนชา น�ำ้ ตาลทราย ปรุงรสใส่ใบชะพลูหั่นหยาบพร้อมเสิร์ฟ 2 ช้อนชา น�ำ้ มันพืช 2 ช้อนโต๊ะ) ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
113
ปลาเผา
ตำ�รับเจ้าพระยาอภัยภูเบศร
114 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ส่วนประกอบ • ปลาช่อน • ตะไคร้ • ใบมะกรูด • โหระพา น�้ำจิ้ม • นำ�้ ปลาร้า • รากผักชี • ใบผักชีฝรั่งหั่นละเอียด • กระเทียมต�ำ • พริกป่น • มะนาว วิธีทำ�ปลาเผา • เตรียมกระบอกไม้ไผ่ส�ำหรับเผาปลา ให้มี ความยาวมากกว่าตัวปลา ประมาณ 10 ซม. • ล้างปลา ควักเครื่องในออก ทาเกลือบางๆ • หั่นตะไคร้ ใบมะกรูด ใบโหระพา ใส่ลงใน ก้นกระบอกไม้ไผ่ แล้วใส่ปลาลงไป • เผาด้วยไฟปานกลาง ค่อยๆ พลิกหมุนให้ สุกทั่ว เวลาเสิร์ฟใช้มีดผ่ากระบอกไม้ไผ่แล้วตัดออก เป็นช่องตามยาว ให้เห็นปลาทั้งตัว วิธีท�ำน�้ำจิ้ม • ต้มน�้ำปลาร้าให้เดือด • หนั่ ส่วนผสมทีเ่ ป็นสมุนไพรทัง้ หมดเป็นฝอย ละเอียด แล้วน�ำไปคลุกเคล้าให้เข้ากัน • บีบมะนาว เติมพริกป่น • ถ้าชอบน�้ำจิ้มแบบเหลว จะน�ำไปปั่นให้ ละเอียดด้วยเครื่องปั่นก็ได้ ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
115
ยำ�ดอกขจร ส่วนประกอบ • ดอกขจร 100 กรัม • เนื้อกุ้งสด 100 กรัม • หมูสับ 50 กรัม • น�้ำมะนาว 1 ช้อนโต๊ะ • น�้ำปลา 1/2 ช้อนโต๊ะ • น�้ำตาล 1 ช้อนชา • หอมแดงซอย 1 ช้อนโต๊ะ • พริกซอย 2 ช้อนชา • กระเทียมเจียว 1/2 ช้อนโต๊ะ • ไข่ลวก 1 ฟอง 116 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
วิธทำ ี �
• เด็ดดอกขจรจากช่อ ลวกในน�้ำเดือด ตักขึ้นใส่ลงแช่ใน น�ำ้ เย็น จากนั้นตักขึ้นพักให้สะเด็ดน�ำ้ • เตรียมเครือ่ งปรุงสดส�ำหรับน�ำ้ ย�ำ ซอยหอม พริก มะนาว น�ำ้ ปลา น�้ำตาล • เตรียมกุง้ สดลวกสุก หมูสบั รวน กระเทียมเจียว หอมเจียว และไข่ต้มยางมะตูม • น�ำกุ้งสด หมูสับ ที่รวนไว้ และดอกขจรลวก คลุกน�้ำย�ำ ให้เข้ากัน ไม่ต้องตั้งไฟ • จัดเสิร์ฟโรยหน้าด้วยกระเทียมเจียว ตกแต่งด้วยกลีบ ดอกไม้ให้สวยงาม
บะช่อหมูเนียมหูเสือ บำ�รุงกำ�ลัง แก้ไอ ทำ�ให้หายใจโล่ง ส่วนประกอบ • ใบเนียมหูเสือ • หมูสับ • กระเทียม • วุ้นเส้น • น�้ำปลา • ซีอิ๊วขาว
10-15 ใบ (แบ่งเป็น 2 ส่วน เท่าๆกัน) 1 ขีด 4 กลีบ 1 ถ้วย (ถ้ามี) เล็กน้อย เล็กน้อย
วิธทำ ี �
• น�ำใบเนียมหูเสือมาแบ่งเป็น 2 ส่วนเท่าๆ กัน ส่วนแรกให้หั่นฝอยน�ำไปคลุกกับ หมูสับ กระเทียมสับและวุ้นเส้น ปรุงรสด้วยน�้ำปลาและซีอิ๊วขาว พักไว้ • ตงั้ น�ำ้ ให้เดือด ระหว่างรอน�ำ้ เดือด ให้ปน้ั หมูทหี่ มักไว้เป็นก้อนๆ พอดีคำ� เมือ่ น�ำ้ เดือด ก็ใส่หมูลงไป • เมื่อน�ำ้ ซุปเดือดอีกครั้ง ให้ฉีกใบเนียมหูเสือที่เหลือลงไป ปรุงรสตามชอบ ปิดไฟ ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
117
รวมมิตรเทมปุระผักกรอบ ส่วนประกอบ • ผักบุ้ง • ชะพลู • หม่อน • อัญชัน
• ขึ้นฉ่าย • เนียมหูเสือ • เล็บครุฑ • แป้งส�ำหรับทอด
น�้ำจิ้ม • หัวไชเท้าขูดฝอย 2 ช้อนโต๊ะ • น�้ำซุปปลาคัตซึโอะ 1 ถ้วย • โชยุ 1 ช้อนโต๊ะ • มิริน 2 ช้อนชา • น�้ำตาลทราย 1 ช้อนชา
118 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
วิธีทำ�
• น�้ ำ ผั ก มาล้ า งให้ ส ะอาด หั่ น เป็ น ขนาด พอเหมาะ และพักให้สะเด็ดน�้ำ • ละลายแป้งส�ำหรับทอดในน�้ำเย็นจัด • ตั้งกระทะใส่นำ�้ มันมาก จนร้อนจัด • นำ� ผักทีเ่ ตรียมไว้ชบุ แป้ง แล้วค่อยๆ หย่อนลง กระทะทอด ลดไฟไม่ให้รอ้ นเกินไป พอสุกน�ำขึน้ พักไว้ แล้วชุบแป้งซ�ำ้ บางๆ น�ำลงทอดอีกรอบให้ผวิ นอกเหลือง กรอบดูสวยงาม และใบผักคงรูป ก่อนเสิร์ฟต้องพักให้ สะเด็ดน�้ำมัน • ท� ำ น�้ ำ จิ้ ม โดยน� ำ ส่ ว นผสมน�้ ำ จิ้ ม ทั้ ง หมด ยกเว้นหัวไชเท้าขุดฝอย ปรุงในหม้อให้เดือด พักให้เย็น แล้วใส่หัวไชเท้าลงไปตรงกลาง
น�้ำขิงกระเจี๊ยบ
บรรเทาเสมหะในลำ�คอ แก้กระหายน�้ำ ขับเสมหะ ช่วยกระจายเลือด ทำ�ให้ร่างกายอบอุ่น วิธทำ ี �
• เติมน�้ำ 3 ลิตร ในหม้อแล้วต้มให้เดือด • ใส่ดอกกระเจีย๊ บสด 400 กรัม ลงไปต้มนาน 15 นาที หรือจนกว่าสีแดงของกระเจี๊ยบออกมา • ใส่ขงิ สดทีห่ นั่ เป็นชิน้ 100 กรัม ลงไปต้มนาน 10 นาที • เติมน�้ำตาลกรวด 200 กรัม ต้มต่ออีก 5 นาที เสร็จแล้วทิ้งให้เย็น • นำ� ผ้าขาวบางมากรองแล้วรินใส่แก้วดืม่ อุน่ ๆ หรือน�ำไปแช่ตู้เย็นเก็บไว้
ส่วนประกอบ • ดอกกระเจี๊ยบสด • ขิงแก่สด • นำ�้ ตาลกรวด • นำ�้ สะอาด
400 กรัม 100 กรัม 200 กรัม 3 ลิตร
ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
119
สมูทตี้เนียมหูเสือ ออริกาโนแบบไทย แก้ไอ แก้หวัดคัดจมูก บำ�รุงปอด ต้านอนุมูลอิสระ
วิธีทำ� หั่นฝอย
• ล้างใบเนียมหูเสือให้สะอาด
• น�ำส่วนผสมทั้งหมดใส่ในโถ ปั่น ปั่นให้เข้ากันจนละเอียดดี ดื่มเป็น เครื่องดื่มเย็น ส่วนประกอบ • ใบเนียมหูเสือ 5 ใบ • น�้ำมะนาว 10 มิลลิลิตร • น�้ำผึ้ง 30 มิลลิลิตร • น้�ำสะอาด 100 มิลลิลติ ร • น�้ำแข็ง 3 ถ้วยตวง • เกลือเล็กน้อย ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
120 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
น� ำ ้ มะเขื อ เทศ ช่วยสตรีผิวสวยใส บุรุษห่างไกลโรคต่อมลูกหมากโต วิธทำ ี �
• ล้างมะเขือเทศให้สะอาด หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ เติมน�้ำ 500 มิลลิลิตร ตั้งไฟปานกลางประมาณ 15 นาที หมัน่ คนอยูเ่ สมอจนเนือ้ มะเขือเทศเละ กรองด้วย ผ้าขาวบาง บีบเอาแต่นำ�้ • ปอกสับปะรดหัน่ เป็นชิน้ เล็กๆ เติมน�ำ้ 500 มิลลิลติ ร ตัง้ ไฟปานกลาง ประมาณ 15 นาที น�ำไปปัน่ ให้ละเอียด กรองด้วยผ้าขาวบางบีบเอาแต่นำ�้ • น�ำน�้ำมะเขือเทศกับน�้ำสับปะรดเทรวมกัน ตัง้ ไฟอ่อนๆ เติมน�ำ้ ตาล เกลือ ตามชอบ คนจนเข้ากัน • ตั้งทิ้งไว้ให้เย็น ใส่ขวดเก็บในตู้เย็นได้นาน 2 สัปดาห์
ส่วนประกอบ • มะเขือเทศ 2 กิโลกรัม • สับปะรด 1 กิโลกรัม • น�้ำสะอาด 1 ลิตร • น�้ำตาลทราย 4 ช้อนโต๊ะ • เกลือ 1 ช้อนชา ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
ไลโคพีน (Lycopene) เป็นสาระสำ�คัญทีพ ่ บในมะเขือเทศ ซึง่ ต้องผ่านความร้อน จึงจะทำ�ให้ ร่างกายสามารถดูดซึมไลโคพีน ได้ดีขึ้น
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
121
น� ้ำว่านหางจระเข้ (ตำ�รับสายเยาวภา)
ช่วยบำ�รุงร่างกาย เส้นใยที่ละลายน�้ำเป็นอาหารของโปรไบโอติกส์ในลำ�ไส้ ช่วยการขับถ่าย เพิ่มภูมิคุ้มกัน ทำ�ให้ผิวพรรณสดใส ส่วนประกอบ • ว่านหางจระเข้สด 3 กาบ • น�้ำตาลทรายแดง • น�้ำดอกไม้สดหรือน�้ำหอมวานิลา • น�้ำเกลือ
วิธีทำ�
• ปอกเปลือกเขียวของว่านหางจระเข้ออก ใช้แต่ เนื้อในที่เป็นวุ้นใสๆ หั่นตามขวางเป็นชิ้นบางๆ แช่นำ�้ เกลือทิ้งไว้ 5 นาที • เปลีย่ นน�ำ้ หลายๆ รอบ และเอาสารส้มละลาย น�ำ้ แช่ ก่อนเปลีย่ นน�ำ้ อีกรอบ แล้วลวกน�ำ้ ร้อน 3-4 รอบ • เอาน�้ำและน�้ำตาลใส่กระทะทองเหลืองขึ้น ตั้งไฟพอเดือด แล้วชิมให้ได้รสชาติหวานสักหน่อย กรองด้วยผ้าขาวบาง • เอาว่านหางจระเข้ใส่ลงในน�้ำตาล ตั้งไว้ ให้เย็น แช่ตู้เย็นเก็บไว้ดื่ม ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียนรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
122 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ชาใบหม่อน ส่วนประกอบ • ใบหม่อน • น�้ำสะอาด
วิธีทำ�
• หั่นใบหม่อนให้เป็นฝอยหรือเป็นเส้น กว้างประมาณ 1 เซนติเมตร ตัดก้านใบออก • นงึ่ ด้วยไอน�ำ้ เดือดนาน 1-2 นาที โดยเกลีย่ ให้ใบหม่อนถูกไอน�ำ้ ร้อนอย่าง ทัว่ ถึง แต่ตอ้ งระวังอย่าให้ใบหม่อนสุกเป็นสีนำ�้ ตาล (หรือลวกในน�ำ้ ร้อนประมาณ 90 องศาเซลเซียส นาน 20 วินาทีแล้วจุม่ ลงในน�ำ้ เย็นทันที น�ำขึน้ ผึง่ ลมให้แห้งหมาดๆ) • คั่วในกระทะด้วยไฟอ่อนๆ ประมาณ 20 นาที • อบที่อุณหภูมิ 80 องศาเซลเซียส นาน 1 ชั่วโมง ใส่ในภาชนะมีฝาปิด กันความชื้น • เวลาจะชงดื่ม น�ำใบชาแห้งใส่น�้ำเดือด ทิ้งสักครู่ให้กลิ่นหอมกระจายได้ที่ แล้วจึงรินเสิร์ฟ สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
123
ชาสะระแหน่ ส่วนประกอบ • ใบสะระแหน่สด หรือแห้ง • น�้ำสะอาด • น�้ำผึ้ง
124 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
วิธทำ ี �
• ถ้าต้องการดื่มชาสะระแหน่สด สามารถน�ำใบสะระแหน่มาต้ม ในน�้ำร้อนได้เลย โดยอาจเติมน�้ำผึ้งเพื่อให้มีรสหวานตามชอบ • การท�ำใบชาสะระแหน่แห้ง ให้น�ำสะระแหน่สดมาตากแดดให้ แห้งสนิท หรืออบทีอ่ ณ ุ หภูมิ 80 องศาเซลเซียส นาน 1 ชัว่ โมง ใส่ในภาชนะ มีฝาปิดกันความชื้น • เวลาจะชงดื่ม น�ำใบชาแห้งใส่น�้ำเดือด ทิ้งสักครู่ให้กลิ่นหอม กระจายได้ที่แล้วจึงรินเสิร์ฟ
น�้ำมะนาวอัญชัน ส่วนประกอบ • ดอกอัญชันสดหรือแห้ง 100 กรัม • น�้ำสะอาด 550 มิลลิลิตร • น�้ำมะนาว 50 มิลลิลิตร • น�้ำตาลทราย 100 กรัม • น�้ำแข็ง วิธทำ ี �
• ต้มดอกอัญชันในน�้ำ 50 มิลลิลิตรให้เดือด แล้วน�ำมาคั้นแยกกาก กรองด้วยผ้าขาวบาง • ต ้ ม น�้ ำ สะอาด 500 มิ ล ลิ ลิ ต รให้ เ ดื อ ด ใส่น�้ำตาล และน�้ำดอกอัญชันที่คั้นไว้ลงไป • พักส่วนผสมให้เย็น โดยจะน�ำเข้าแช่เย็น หรือเสิร์ฟด้วยน�ำ้ แข็งก็ได้ ถ้าเสิร์ฟพร้อมน�้ำแข็ง จะได้ เครื่องดื่มประมาณ 2-3 แก้ว • เวลาเสิร์ฟให้ใส่นำ�้ แข็งประมาณ ¾ แก้ว ใส่ น�้ำหวานสีอัญชันลงไป จากนั้นรินน�้ำมะนาวด้านบน สีของเครือ่ งดืม่ ด้านบนจะเป็นสีมว่ ง ส่วนด้านล่างจะเป็น สีนำ�้ เงินเข้มสวยงาม หรือถ้าคนให้เข้ากันก็จะเป็นสีมว่ ง ทั้งแก้ว
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
125
ส่วนประกอบ • ตะไคร้ • นำ�้ ตาลทราย • นำ�้ แข็ง
• ใบเตย • น�ำ้ สะอาด
วิธีทำ�
• น�ำใบเตยมาหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ และทุบตะไคร้ให้ แตกช�้ำ เพื่อให้คายกลิ่นออกมา • ใส่นำ�้ ลงในหม้อ ตามด้วยใบเตย และตะไคร้ ต้มจน เดือด และน�้ำเปลี่ยนสี ยกลงกรองเอากากออก • เทน�ำ้ ทีก่ รองกากออกแล้ว กลับใส่หม้อต้มอีกครัง้ เติมน�้ำตาลทราย คนผสมจนน�้ำตาลทรายละลาย ยกลง จากเตา พักทิ้งไว้จนเย็น • ตกแต่งแก้วด้วยตะไคร้และใบเตย เสิร์ฟพร้อม น�้ำแข็ง หรือแช่ให้เย็นจัดโดยไม่ต้องใส่น�้ำแข็งก็ได้ แต่ถ้า จะเสิร์ฟพร้อมน�้ำแข็ง ต้องชิมรสตอนต้มน�้ำตาลให้หวาน เป็นพิเศษ เพื่อที่จะมีรสพอดีเมื่อผสมกับน�ำ้ แข็ง
น�้ำตะไคร้ใบเตย 126 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
9
บทที ่ ของขวัญจากสวนสวย
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
127
เจลอาบน�้ำสมุนไพร ขมิ้นชัน สรรพคุณ ขมิน้ ชัน ส่วนผสมหลักทีส่ ำ� คัญเพือ่ ใช้ ดูแลและท�ำความสะอาดผิวพรรณ ได้รบั การยอมรับว่า ช่วยลดการอักเสบและลดการระคายเคือง ช่วยปรับ สภาพผิวพือ่ ให้ผวิ พรรณดูออ่ นเยาว์ ให้สผี วิ กระจ่างใสขึน้ เมื่อใช้เป็นประจ�ำ ได้น�ำมาผสมรวมกับน�้ำผึ้งและ สมุนไพรไทยนานาชนิด เจลอาบน�้ำสมุนไพรขมิ้นชัน จึงท�ำให้ผิวพรรณอ่อนนุ่นชุ่มชื้นหลังการอาบน�้ำ
การเตรียมส่วนผสม • ขมื้นชันสด 1/2 กก. (ต้มกับน�ำ้ 20 ลิตร) • มะขามเปียก 1/2 กก. (ต้มกับน�ำ้ 20 ลิตร) ต้มประมาณ 30 นาที • น�้ำผึ้ง 250 ML • เกลือ 1 กก. • N8000 5 กก. วีธีทำ� • น�ำน�้ำขมิ้นชัน 10 ลิตร • น�้ำมะขาม 3 ลิตร • นำ�้ ผึง้ , N8000, เกลือ เทผสมรวมกันในอ่าง ผสมแล้วใช้พายกวนไปทางเดียวกันจนส่วนผสมเข้ากัน วางพักไว้จนหมดฟองจึงบรรจุขวด ขอขอบคุณข้อมูลจาก
128 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
แชมพูสมุนไพร มะกรูด สรรพคุณ มะกรูด สมุนไพรสีเขียวเข้ม มีคุณประโยชน์เหมาะส�ำหรับการดูแลเส้นผม ช่วยบ�ำรุงรากผมให้แข็งแรง และช่วยขจัดรังแค แก้คันศรีษะ การเตรียมส่วนผสม • มะกรูด 1.5 กก. ต้มกับน�ำ้ 20 ลิตร • ใบย่านาง 1/2 กก. ต้มกับน�ำ้ 10 ลิตร (ต้มประมาณ 30 นาที ) • ลาโนลีน 1 ขีด • เกลือ 1 กก. • N8000 5 กก. วีธีทำ�
• น�ำน�้ำมะกรูด 7 ลิตร • น�้ำย่านาง 3 ลิตร • N8000 เกลือ เทผสมรวมกันในอ่าง ผสมแล้วใช้พายกวนไปทางเดียวกันจนส่วนผสม เข้ากัน วางพักไว้จนหมดฟองจึงบรรจุขวด ขอขอบคุณข้อมูลจาก
น�้ำมันขิง สรรพคุณ ทาบริเวณที่มีอาการปวด และนวดเบาๆ แก้ปวดข้อ ข้ออักเสบ เพิ่มการ ไหลเวียนโลหิต ส่วนประกอบ • ขิงแก่ • น�้ำมันพืช • การบูร • พิมเสน • เมนทอล • น�้ำมันระก�ำ • น�้ำมันยูคาลิปตัส
2 กิโลกรัม 1 ลิตร 2 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 2 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ
วีธีทำ�
• ล้างขิงให้สะอาด หั่นเป็นแว่นบางๆ เท่าๆ กัน • น�ำขิงใส่ลงไปในกระทะ เติมน�้ำมัน เคี่ยวด้วยไฟอ่อนๆ จนขิงกรอบดี • กรองเอาแต่น�้ำมันด้วยกระชอนหรือ ผ้าขาวบาง • เติมส่วนผสมอื่นๆ ได้แก่ เมนทอล การบูร พิมเสน น�้ำมันยูคาลิปตัส และน�้ำมัน ระก�ำตามล�ำดับ คนให้ละลายเท่ากัน • ทิ้งไว้ให้เย็น บรรจุลงในขวด ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
129
แชมพูสมุนไพรอัญชัน สรรพคุณ ดอกอัญชัน อัญมณีสีน�้ำเงินเข้มของ สมุนไพร น�้ำที่สกัดจากดอกอัญชันช่วยบ�ำรุงเส้นผมให้ดก ด�ำเป็นเงางามลดอาการผมร่วง บ�ำรุงรากผมและเส้น ผม ศุภาลัยชีววิธีได้เลือกสรรสมุนไพรนานาชนิดมาผสมผสาน ในการท�ำแชมพูสมุนไพรอัญชัน โดยผลิตจากวัตถุดิบทาง ธรมมชาติล้วน ไม่มีสารเคมีใดๆเพื่อรักษาสิ่งแวดล้อมและ ให้มีประสิทธิภาพในการท�ำความสะอาดและบ�ำรุงเส้นผม อย่างแท้จริง
สเปรย์ข่า สรรพคุณ ดับกลิน่ เท้า แก้ปวด ช่วยเพิม่ การไหลเวียน ส่วนประกอบ • สารสกัดข่า 5 ส่วน • กลีเซอรีน (เพิม่ ความชุม่ ชืน่ ให้กบั ผิว) 1 ส่วน วีธีทำ� • เตรียมสารสกัดข่า ใช้ข่าแก่จ�ำนวน 1 กิโลกรัม น�ำไปหมัก กับแอลกอฮอล์โดยใส่ให้ท่วมข่า หมักทิ้งไว้ อย่างน้อย 2 วัน จะได้สารสกัดข่า • การผสมสเปรย์ข่า น� ำ สารสกั ด ข่ า ผสมกั บ กลี เ ซอรี น คนให้เข้ากัน จะได้สเปรย์ข่า พร้อมใช้ ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
130 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
การเตรียมส่วนผสม • ดอกอัญชันสด 1 กก. ต้มกับน�้ำ 20 ลิตร • มะกรูด 1 กก. ต้มกับน�้ำ 10 ลิตร • ใบย่านาง 1/2 ก.ก. ต้มกับน�้ำ 10 ลิตร (ต้มประมาณ 30 นาที) • เกลือ 1 กก. • N8000 5 กก. • ลาโนลีน 1 ขีด วีธีทำ�
• น�ำน�้ำดอกอัญชัน 7.5 ลิตร • น�้ำมะกรูด 1.5 ลิตร • น�้ำใบย่านาง 1 ลิตร , N8000 , เกลือ เทผสม รวมกันในอ่างผสมแล้วใช้พายกวนไปทางเดียวกันจนส่วน ผสมเข้ากัน วางพักไว้จนหมดฟองจริง บรรจุขวด ขอขอบคุณข้อมูลจาก
ยาจิบแก้ไอ ใบกระเพรา
เจลว่านหางจระเข้
สรรพคุณ ช่วยย่อยอาหาร บรรเทาอาการ ท้องอืด ท้องเฟ้อ ขับลม แก้ไอ ส่วนประกอบ • ใบกระเพรา 1 ก�ำมือ • ขิงแก่ 100 กรัม • น�้ำมะนาว 1 ถ้วย • เกลือ 1 ช้อนชา • แบะแซ 100 กรัม วีธีทำ�
• นำ� ขิงแก่มาหัน่ ซอยเป็นชิน้ เล็กๆ และ น�ำไปปั่นรวมกับใบกระเพรากรองเอาแต่น�้ำ • เคี่ยวน�้ำที่ได้กับแบะแซ น�้ำมะนาว เกลือ เคี่ยวไปเรื่อยๆ จนข้น • น�ำใส่ภาชนะปิดสนิทเก็บใส่ตู้เย็นอยู่ ได้นาน 1-2 สัปดาห์
สรรพคุณ ป้องกันผิวแห้ง ให้ผิวนุ่มลื่น ชุ่มชื้น ลดริ้วรอย จุดด่างด�ำ แผลเป็น สมานแผล ลดการ อักเสบ ป้องกันรังสีอัลตราไวโอเลต ส่วนประกอบ • น�้ำวุ้นว่านหางจระเข้ 350 มล. • น�้ำสะอาด 150 มล. • Carbopol 5 กรัม. • Triethanolamine 3 มล. • Paraben Concentrate 5 มล. • น�้ำมันหอมระเหยตามชอบ วีธีทำ�
• น�ำว่านหางจระเข้มาปอกเปลือก ล้างยางเหลือง ออกให้หมด แช่นำ้� ทิง้ ไว้ 10-15 นาที น�ำไปปัน่ ให้ละเอียด กรองเอาแต่น�้ำ • ตม้ น�ำ้ ให้เดือด ค่อยๆโปรย Carbopol ลงใน น�้ำ คนให้เข้ากัน ตั้งทิ้งไว้ 1 ชม. • ใส่ว่านหางจระเข้และคนจนเข้ากัน • เติม Paraben Concentrate และน�ำ้ มันหอม ระเหย คนจนเข้ากัน • เติม Triethanolamine ทีละหยด คนจนเข้ากัน จะได้เนื้อเจลใสที่หนืดขึ้น • บรรจุใส่ภาชนะปิด เก็บในตู้เย็น
ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
131
มะนาวดองน�้ำผึ้ง สรรพคุณ แก้ไอ เจ็บคอ ขับเสมหะ ป้องกันมะเร็ง เป็นยาอายุวัฒนะ ส่วนประกอบ • มะนาว • น�้ำผึ้ง • เกลือป่น
โทนเนอร์โหระพา สรรพคุณ ช่วยดูดซับพิษ ฆ่าเชื้อ และ ลดการอักเสบสิว วีธีทำ�
• ใ ช้ ใ บโหระพาสด 1 ก� ำ มื อ หรื อ ประมาณ 20 ใบ ใส่น�้ำพอท่วม • ตม้ ด้วยไฟอ่อน 15-20 นาที จนเดือด • รอให้เย็น หรือน�ำไปแช่เย็น • ใช้สำ� ลีชบุ พอหมาด เช็ดลงบนผิวเป็น โทนเนอร์ เก็บได้ 3 วัน หรืออาจใช้ใบสดต�ำคัน้ น�้ำพอกทั้งกากน�้ำบริเวณหัวสิวที่อักเสบ
วีธีทำ�
• นำ� มะนาวมาล้างน�ำ้ ให้สะอาด แช่นำ�้ ทิ้งไว้ประมาณ 10 นาที • ใช้มดี คมๆ หัน่ ตามขวางหนาประมาณ 0.5 ซม.แกะเมล็ดออก • ทาด้วยเกลือบางๆ เพื่อลดความขม • น� ำ ไปแช่ ใ นน�้ ำ ผึ้ ง ปิ ด ฝาให้ ส นิ ท แช่เย็นทิ้งไว้ 7 วัน • น�ำมารับประทานอาหารโดยใช้เนื้อ มะนาวอมไว้สักครู่ จากนั้นดูดน�้ำออก ให้หมด แล้วกลืนทั้งเปลือก
ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
132 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
12 ผล 1 ลิตร 2 ช้อนโต๊ะ
เจลหูเสือ สรรพคุณ บรรเทาหวัดคัดจมูก แก้ วิงเวียน ลดการอักเสบ ลดอาการปวดข้อ ช่วยให้ ทางเดินหายใจโล่งขึ้น ส่วนประกอบ • น�้ำคั้นเนียมหูเสือ 1000 มล. • Carbopol 10 กรัม • Triethanolamine 5 มล. • น�้ำมันหอมระเหยตามชอบ วีธีทำ�
• นำ� เนียมหูเสือทัง้ ต้นมาหัน่ แล้วน�ำไป ปั่นให้ละเอียด กรองเอาแต่น�้ำ • ค่อยๆโปรย Carbopol ลงในน�้ำคั้น เนียมหูเสือ คนให้เข้ากัน ตั้งทิ้งไว้ 1 ชม. • เติม Paraben Concentrate และ น�้ำมันหอมระเหย คนจนเข้ากัน • เติม Triethanolamine ทีละหยด คนจนเข้ากันได้เนื้อเจลใส่ที่หนืดขึ้น • บรรจุใส่ภาชนะปิด เก็บในตู้เย็น ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
133
ยาสุมสมุนไพรแก้หวัด สรรพคุณ ช่วยดีท๊อกซ์ปอด ช�ำระเสมหะในปอด ช่วยให้ระบบทางเดินหายใจ ส่วนต้นดีขึ้น บรรเทาอาการหวัด คัดจมูก น�้ำมูกไหล บรรเทาอาการปวดมึนศรีษะ ส่วนประกอบ • สมุนไพร : หอมแดง ตะไคร้ ใบกะเพรา มะนาว มะกรูด ขิง ข่า • พิมเสน การบูรอย่างละ 1 หยิบมือ • กะละมัง 1 ใบ • ผา้ คลุมศรีษะ 1 ผืน • น�้ำร้อน 1 ลิตร วีธีการทำ� • หนั่ หอมแดง ขิง ข่า ตะไคร้ ผิวมะกรูด มะนาวผ่าซีกเป็นชิน้ เล็กๆ ทุบพอแตก • เด็ดใบกะเพราแล้วน�ำส่วนที่เตรียมไว้ในข้อแรกใส่รวมกันลงในกะละมัง • โรยพิมเสนและการบูรเล็กน้อยลงในกะละมัง • เทน�้ำร้อนลงในกะละมังที่มีสมุนไพรอยู่ • สมุ ยาโดยเอาผ้าคลุมศรีษะให้มดิ ชิดและสูดดมเอากลิน่ น�ำ้ มันหอมระเหยจาก สมุนไพร ขอขอบคุณข้อมูลจาก ศูนย์การเรียรู้การดูแลสุขภาพภาคประชาชน ด้านการแพทย์แผนไทย อภัยภูเบศร
134 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ฤดูกาลแห่งความสุข ผศ.ดร. เสริมศิริ จันทร์เปรม
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข | 135
อายุผัก (เดือน) หลังจากเริ่มปลูก 01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
พริกชี้ฟ้า พริกขี้หนู มะเขือยาว มะเขือเปราะ มะเขือพวง มะเขือเทศ กะเพรา โหระพา แมงลัก ยี่หร่า ผักชีช้าง ถั่วพุ่ม ถั่วแขก ว่านหางจระเข้ เตยหอม ชะพลู กระเจี๊ยบเขียว กระเจี๊ยบแดง ผักโขมจีน ผักโขมไทย ฤดูที่เหมาะ
ตลอดปี
136 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ฤดูหนาว
ระยะให้ผลผลิต
ต้นโทรม/ควรตัดแต่ง
ถอนต้นทิ้ง/ปลูกใหม่
อายุผัก (เดือน) หลังจากเริ่มปลูก 01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
ต้นหอม ผักชี ผักชีใบยาว ขึ้นฉ่าย ผักกวางตุ้ง ผักคะน้า ผักสลัด ผักบุ้ง สะระแหน่ มันเทศประดับ จิงจู่ฉ่าย ตะไคร้ แตงกวา บวบ มะระ ผักปลัง ตำ�ลึง ถั่วพู ชมจันทร์ อัญชัน ฤดูที่เหมาะ
ตลอดปี
ฤดูหนาว
ระยะให้ผลผลิต
ต้นโทรม/ควรตัดแต่ง
ถอนต้นทิ้ง/ปลูกใหม่
สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข |
137
ประวัติผู้เขียน
รศ.ศศิยา ศิริพานิช รศ.ศศิยา ศิริพานิช เข้าเรียนในภาควิชา พืชสวน คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ระหว่างปี พ.ศ. 2518-2521 แล้วเดินทางไปศึกษาต่อ ที่ School of Environmental Design, Major Landscape Architecture, The University of Georgia, Athens, Georgia ระหว่างปี พ.ศ. 25242527 กลับมาเป็นข้าราชการที่กรมการฝึกหัดครู กระทรวงศึกษาธิการ อยู่ 4 ปีครึง่ ซึง่ ได้เป็นอาจารย์ พิเศษสอนให้ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร ควบคู่ ไปตลอด ในที่สุดจึงย้ายมาเป็นอาจารย์ประจ�ำที่ ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร ก�ำแพงแสน สอนด้าน การออกแบบจัดสวนบ้านให้แก่นสิ ติ ระดับปริญญาตรี และด้านภูมสิ ถาปัตยกรรม แก่นสิ ติ ระดับปริญญาโท มีความสนใจด้านการท�ำสวนครัวในบ้านเป็นพิเศษ เนื่องจากพบว่าเจ้าของบ้านส่วนใหญ่ต้องการ สวนครัว จึงรวบรวมองค์ความรู้การจัดสวนครัว ในบ้าน เขียนเป็นหนังสือเล่มแรกชือ่ สวนสวยช่วยครัว ของส�ำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ต่อมาจึง พัฒนาเป็นหนังสือ สวนสวยกินได้ ของส�ำนักพิมพ์ บ้านและสวน มีความสนใจและท�ำงานวิจัยด้าน ภูมิทัศน์บ�ำบัด ซึ่งสวนครัวก็เป็นเครื่องมือในการ ให้เจ้าของบ้านได้ออกก�ำลังกาย ใกล้ชิดต้นไม้ รวมทัง้ บริโภคอาหารทีม่ นั่ ใจว่าสะอาดปลอดสารพิษ เนื่องจากปลูก และดูแลเลี้ยงดูด้วยตนเอง
138 | สวนอิ่มใจ...บ้านอิ่มสุข
ผศ.ดร.เสริมศิริ จันทร์เปรม ผศ.ดร.เสริมศิริ จันทร์เปรม เกิดและเติบโต ที่กรุงเทพมหานคร จบการศึกษาระดับมัธยม จากโรงเรี ย นหอวั ง เข้าศึกษาระดับปริญญาตรี ในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์เมื่อปี 2524 โดย เลือกศึกษาในสาขาพืชสวนด้วยเหตุท่ีชอบและ มีความสุขกับการปลูกผักและไม้ดอกมาก และต่อมา ได้ศกึ ษาต่อในระดับปริญญาโทที่ภาควิชาพืชสวน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ด้านการเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อพืช จนจบการศึกษาในปี 2532 จากนั้น ได้รบั ทุนรัฐบาล (กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโลยีฯ) เพื่อไปศึกษาระดับปริญญาเอกด้านเทคโนโลยี ชีวภาพพืชจาก University of Illinois at UrbanaChampaing สหรัฐอเมริกา และกลับมาปฏิบัติ หน้าทีเ่ ป็นอาจารย์ สังกัดภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร ก�ำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ในปี 2541 และที่ภาควิชาพืชสวนนี้เองที่ได้มีโอกาสรู้จักกับ รศ.ศศิยา ศิริพานิช นับจากนั้นเป็นต้นมาความสุข จากการได้ปลูกผักสวนครัวและความงามของการ ออกแบบจัดสวนจึงเข้ามารวมตัวกัน จากที่เคย ชืน่ ชอบการท�ำสวนครัวธรรมดา ก็เริม่ มีแนวคิดออกมา เป็นสวนครัวสวยทีเ่ ป็นรูปธรรม หนังสือเล่มแรกทีไ่ ด้ ร่วมเขียนกับ รศ.ศศิยา คือ ‘สวนสวยกินได้’ ของ ส�ำนักพิมพ์บา้ นและสวน ในปี 2553 และจนกระทัง่ มาถึง ‘สวนอิม่ ใจ บ้านอิม่ สุข’ ในปี 2559 ของศุภาลัย ในปีนี้ ที่ได้เริ่มตั้งแต่ออกแบบเลือกชนิดผักจนถึง จัดสวนออกมาสวยสมใจ