TÜRKÇEYİ DOĞRU
KULLAN DOĞRU BİLİNEN YANLIŞ YAZIMLAR
-1 -
Ön Söz Anadolu Ajansı doğru, tarafsız ve hızlı haberciliğin merkezi olduğu kadar Türkçenin doğru kullanımı konusunda da her zaman örnek alınan bir kurumdur. Kalıplaşmış hatalı yazımların doğrularını göstermeye yönelik rehber niteliği taşıyan bu kitapçığın ilk bölümünde, sıklıkla yanlış yazılan kelimeler ile doğru yazımlarına yer verilmiştir. Kitapçığın ikinci bölümü ise doğru yazım için pratik yöntemlerin yanı sıra habercilerin işini kolaylaştıracak önemli bilgiler içermektedir. Muhabirinden yayın yönetmenine kadar herkes için başucu kitapçığı özelliği taşıyan bu çalışmayla haber yazımdaki hataların en aza indirilmesi hedeflenmektedir.
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
altyazı
alt yazı
acenta
acente
alzheimer
alzaymır
adele
adale
amartisör
amortisör
afaroz
aforoz
an be an
anbean
afilli
afili
ana okulu
anaokulu
ahçı
aşçı
anabilim dalı
ana bilim dalı
ahpap
ahbap
anadil
ana dil
akapunktur
akupunktur
anfi
amfi
akıldışı
akıl dışı
anotomi
anatomi
alarım
alarm
antiparantez
antrparantez
aldırmamazlık
aldırmazlık
antreman
antrenman
alimünyum
alüminyum
aparatif
aperitif
Allahü Teala
Allahutaala
arasıra
ara sıra
alobora
alabora
ardarda
art arda
alt yapı
altyapı
arefe
arife
altgeçit
alt geçit
arozöz
arazöz
-4-
-5-
YANLIŞ
DOĞRU
artniyet
art niyet
bir takım
birtakım
aşentiyon
eşantiyon
biran
bir an
at binmek
ata binmek
birarada
bir arada
atelye
atölye
bire bir
birebir
ateşe
ataşe
birfiil
bilfiil
ayak üstü
ayaküstü
birhaber
bihaber
ayrıyeten
ayrıca
bisküit
bisküvi
Azarbaycan
Azerbaycan
boy pos
boy bos
bugünki
bugünkü
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
baş örtüsü
başörtüsü
burda
burada
baş sağlığı
başsağlığı
buyana
bu yana
bilimkurgu
bilim kurgu
bilimum
bilumum
cafe
kafe, kafeterya
bilmemezlik
bilmezlik
canbaz
cambaz
bir çok
birçok
canı gönülden
canıgönülden
bir kaç
birkaç
Cenabi Hak
Cenabıhak
- 6-
-7-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
ceryan
cereyan
çoşku
coşku
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
egzos
egzoz
ekzantrik
eksantrik
dabruka
darbuka
elele
el ele
dekarasyon
dekorasyon
entellektüel
entelektüel
dekaratör
dekoratör
entrasan
enteresan
demiryolu
demir yolu
erezyon
erozyon
denizyolu
deniz yolu
eskaza
ezkaza
deyinmek
değinmek
eskirim
eskrim
dinazor
dinozor
espiri
espri
direk
direkt
eşgal
eşkal
diyaspora
diaspora
eşortman
eşofman
doğalgaz
doğal gaz
evvelallah
evelallah
döküman
doküman
evye
eviye
duymamazlık
duymazlık
ezane
eczane
-8-
-9 -
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
güçbirliği
güç birliği
gün be gün
günbegün
fantazi
fantezi
farza
fariza
fasülye
fasulye
haftasonu
hafta sonu
fesetmek
feshetmek
hakkaten
hakikaten
fiat
fiyat
halisinasyon
halüsinasyon
florasan
floresan
harfiyat
hafriyat
hastahane
hastane
gangaster
gangster
hava alanı
havaalanı
gangren
kangren
hava limanı
havalimanı
gardolap
gardırop
havayolu
hava yolu
genel kurmay
genelkurmay
hemşeri
hemşehri
gerçek üstü
gerçeküstü
her hangi
herhangi
gluten
glüten
herbir
her bir
gök kuşağı
gökkuşağı
herdaim
her daim
gravat
kravat
hergün
her gün
-10-
-11-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
herşey
her şey
insiyatif
inisiyatif
herzaman
her zaman
inşaa
inşa
heykeltraş
heykeltıraş
istepne
stepne
hıdrellez
Hıdırellez
iş başı
işbaşı
Hıristiyan
Hristiyan
işbirliği
iş birliği
hiç bir
hiçbir
işbirlikçi
iş birlikçi
hiçkimse
hiç kimse
itibariyle
itibarıyla
hoporlör
hoparlör
izalasyon
izolasyon
hoşçakal
hoşça kal
hoşgelmek
hoş gelmek
kalemşör
kalemşor
kamelya
kameriye
iade-i itibar
iadeiitibar
kaparo
kapora
ilizyon
illüzyon
kapşon
kapüşon
ilk öğretim
ilköğretim
karayolu
kara yolu
ilkönce
ilk önce
karekter
karakter
inkilap
inkılap
karemel
karamel
-12-
-13-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
kareografi
koreografi
kozmatik
kozmetik
karnıbahar
karnabahar
kurdela
kurdele
kat be kat
katbekat
kuru sıkı
kurusıkı
kat etmek
katetmek
Kuva-i milliye
Kuvayımilliye
kaysı
kayısı
küpür
kupür
kelime-i şehadet
kelimeişehadet
küvöz
kuvöz
kırahatane
kıraathane
kirbit
kibrit
laboratuar
laboratuvar
klavuz
kılavuz
lakayt
lakayıt
kokareç
kokoreç
lavobo
lavabo
kolanya
kolonya
logar
rögar
kolleksiyon
koleksiyon
kollektif
kolektif
mahçup
mahcup
komidin
komodin
makina
makine
konsansüs
konsensüs
malesef
maalesef
kontür
kontör
manüpülasyon
manipülasyon
-14-
-15-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
maydonoz
maydanoz
mustarip
muzdarip
mefta
mevta
müracat
müracaat
melemen
menemen
mürettebatlar
mürettebat
menejer
menajer
mürüvet
mürüvvet
mentalite
mantalite
mütaakip
müteakip
mevlüt
mevlit
mütahit
müteahhit
meyva
meyve
mütevazi
mütevazı
milletler arası
milletlerarası
Misak-ı millî
Misakımilli
nacizane
naçizane
molotof
molotofkokteyli
nalet
lanet
motorsiklet
motosiklet
naturel
natürel
mönü
menü
muacir
muhacir
olağan üstü
olağanüstü
muaffak
muvaffak
oldu bitti
oldubitti
muhattap
muhatap
onla
onunla
mundar
murdar
orjinal
orijinal
-16-
-17-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
orta öğretim
ortaöğretim
parlemento
parlamento
Ortadoğu
Orta Doğu
pasifize
pasivize
oybirliği
oy birliği
payton
fayton
oyçokluğu
oy çokluğu
pekçok
pek çok
penbe
pembe
öğe
öge
peştemal
peştamal
önsöz
ön söz
poaça
poğaça
önyargı
ön yargı
proğram
program
ötenazi
ötanazi
proleterya
proletarya
özgeçmiş
öz geçmiş
provakasyon
provokasyon
provakatör
provokatör
pür dikkat
pürdikkat
pantalon
pantolon
parağraf
paragraf
pardesü
pardösü
radyosyon
radyasyon
parelel
paralel
resmi geçit
resmigeçit
parende
perende
rezarvasyon
rezervasyon
-18-
-19-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
romork
römork
sevketmek
sevk etmek
romörkör
römorkör
seyehat
seyahat
rütuş
rötuş
sezeryan
sezaryen
silahşör
silahşor
sabır etmek
sabretmek
siluet
silüet
sada
seda
sollama yapmak
sollamak
saf kan
safkan
sözgelimi
söz gelimi
safa
sefa
sözkonusu
söz konusu
sağnak
sağanak
steteskop
stetoskop
sağol
sağ ol
su basmanı
subasman
sala
sela
sualtı
su altı
santranç
satranç
subap
supap
sarmısak
sarımsak
sükûtuhayal
sukutuhayal
senle
seninle
süpriz
sürpriz
seramoni
seremoni
serbes
serbest
şarter
şalter
-20-
-21-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
şarz
şarj
tanpon
tampon
şayibe
şaibe
tasviye
tavsiye
şehirlerarası
şehirler arası
taşaron
taşeron
şevkat
şefkat
tenbih
tembih
şifai
şifahi
tenefüs
teneffüs
şohben
şofben
teravi
teravih
şok olmak
şoke olmak
tesbit
tespit
şöför
şoför
testesteron
testosteron
şuan
şu an
teşebüs
teşebbüs
şuanda
şu anda
teşfik
teşvik
tetanoz
tetanos
taburce
taburcu
tiroid
tiroit
tafsiye
tasfiye
tiskinmek
tiksinmek
tahtarevalli
tahterevalli
tiyo
tüyo
tahüt
taahhüt
tolorans
tolerans
taki
ta ki
trabzan
tırabzan
-22-
-23-
YANLIŞ
DOĞRU
YAZ IM
YAZIM
traş
tıraş
tükrük
tükürük
YANLIŞ
DOĞRU
YA Z IM
YA Z IM
viyolo
viyola
yalnış
yanlış
ultümaton
ültimatom
yanısıra
yanı sıra
uluslar arası
uluslararası
yanlız
yalnız
usül
usul
yanyana
yan yana
Uzakdoğu
Uzak Doğu
yeni doğan
yenidoğan
ünvan
unvan
yıldönümü
yıl dönümü
üst yapı
üstyapı
yurtiçi
yurt içi
üstgeçit
üst geçit
yüksek öğretim
yükseköğretim
üstün körü
üstünkörü
yüzölçümü
yüz ölçümü
üvertür
uvertür
üzre
üzere
zenaat
zanaat
zerafet
zarafet
vehamet
vahamet
vejeteryan
vejetaryen -24-
-25-
Bağlaç Olan Hangi “ki”? Bağlaç olan “ki” ile aitlik eki “ki”nin ayırt edilmesinde şöyle bir pratik yöntem kullanılabilir: “ki” ile yazılmış kelimeye, -ler veya -lar ekleri getirildiğinde anlamlı bir kelime oluşuyorsa “ki” bitişik yazılır. Kelime anlamsız oluyorsa bu bağlaç olan “ki” ekidir ve ayrı yazılmalıdır. Dikkat: Bağlaç olan ama birleşik yazılan -ki’ler: Sanki, oysaki, mademki, belki, halbuki, çünkü, meğerki
DOĞRU YAZIM İÇİN PRATİK FORMÜLLER
-26-
-27-
Özel İsme Dahil Olma Örnek: Bir de baktım ki ağabeyim karşımda duruyor. Baktım+ki+ler=baktımkiler (Anlamsız) Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer. Olur+ki+ler=olurkiler (Anlamsız) Ders bitti, zil çaldı mı ki? Çaldı+mı+ki+ler= çaldı mı kiler (Anlamsız) Senin saçın olmamış. Ablanınki daha güzel. Abla+nın+ki+ler=ablanınkiler (Anlamlı) Aşı olduğum kolum şişti. Ali’ninki şişmemiş. Ali+nin+ki+ler= Ali’ninkiler (Anlamlı)
Bir sözcüğün özel isme dahil olup olmadığını belirlemenin formülü: Birden çok kelimeden oluşan isimden sözcüğü çıkardığımızda özel ismi anlatmıyorsa o sözcük özel isme dahildir. Örnek: Kamu Personeli Danışma Toplantısı” isminden “toplantı” kelimesini çıkarırsak konunun toplantı olup olmadığını anlamayız. Bu nedenle “toplantı” burada özel isme dahildir ve ilk harfi büyük yazılmalıdır.
Sıradaki gelsin Sıra+da+ki+ler= sıradakiler (Anlamlı)
-28-
-29-
Büyük Harf Kısaltmalara Getirilen Ekler
Özel Adlara Getirilen Yapım Ekleri
Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınmalıdır. (BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin) Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı halde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınmalıdır.(ASELSAN’da, BOTAŞ’ın, NATO’dan, UNESCO’ya)
Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler de kesmeyle ayrılmaz:
-30-
Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün.
-31-
Sıfatlar, Tamlamaların Arasına Girmez
Zamir “n”si
“Kültür eski bakanı” değil “eski kültür bakanı” yazılmalı. “İnşaat yüksek mühendisi” değil “yüksek inşaat mühendisi” doğru yazımdır.
Belirtisiz isim tamlaması yapısında olan yer adlarına ünlüyle başlayan ek getirildiğinde araya zamir “n”si girer: Kırklareli’ni, Suşehri’nden, Türközü’nde… Sadece “Kocaeli, Rumeli ve Tunceli” isimleri belirtisiz isim tamlaması yapısında olmalarına rağmen artık tek bir kelime gibi algılandıkları için zamir “n”si almazlar: Kocaeli’de, Rumeli’yi, Tunceli’ye.
-32-
-33-
Kelime Sonuna Gelen Alt, Üst ve Üzeri Kelimeleri Bitişik Yazılır Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: Ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı, akşamüstü, gerçeküstü, olağanüstü, suçüstü, akşamüzeri, ayaküzeri. Alt, üst, ana, ön, art, yan, iç, dış sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelimeler de ayrı yazılır: alt yazı, üst kat, ana dili, ön söz, yan etki, iç tüzük, dış hat.
Arapça Kökenli Kelimelerde Ses Düşmesi - Özgün Biçimleri Tek Heceli Bazı Arapça Kökenli Kelimeler Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine, ses değişmesine veya ses türemesine uğradıklarında bitişik yazılır: Emretmek, feshetmek, cemetmek, kaybolmak; darbetmek, dercetmek, hamdetmek; affetmek, hissetmek, reddetmek … Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller ise ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır: Alt etmek, arz etmek, azat etmek, dans etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not etmek, oyun etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak...
-34-
-35-
Ev Kelimesiyle Kurulan Birleşik Kelimeler Bitişik Yazılır
“Seven”leri Ayırmayın
Bakımevi, basımevi, doğumevi, huzurevi, konukevi, öğretmenevi, yayınevi, polisevi, babaevi.
Futbolsever, barışsever, çiçeksever, hayvansever, doğasever, hayırsever, iyiliksever, kitapsever, konuksever, müziksever, sanatsever, sinemasever, sporsever, vatansever.
Sadece “bağ evi”, “dağ evi”, “kuş evi” ayrı yazılır.
-36-
-37-
“Ötesi” Sözüyle Kurulan Birleşik Kelimeler Bitişik Yazılır
-sız/-siz Yapım Ekleri
Doğaötesi, fizikötesi, kızılötesi, morötesi.
-sız/-siz yapım eki olduğu için bu ek özel adların sonuna geldiğinde kesme işareti ile ayrılmaz: Esedsiz, Türkiyesiz gibi.
-38-
-39-
Tane ve Adet İfadelerini Kullanmaktan Kaçınmalıyız ‘’Üç adet araç yandı” yerine “Üç araç yandı’’ İnsanlar da tane ile sayılmazlar. ‘’İki tane adam, üç tane kadın’’ yazımı hatalıdır.
HABER YAZIMINDA BUNLARA DİKKAT
-40-
-41-
Bazı Yanlış Yazımlar
Bazı Gereksiz İfadeler
“Halen yürürlükte olan” ifadesi yanlıştır “ yürürlükte olan” denilmelidir.
Kaza, kavga veya benzeri olaylar güvenlik güçlerine yansımışsa, olayın doğası gereği soruşturma başlatılır. Bu tür haberlerde ‘’soruşturma başlatıldı’’ ifadesi gereksizdir. Ayrıca ‘’zanlının yakalaması için çalışma başlatıldı’’, ‘’güvenlik güçleri zanlıyı yakalamaya çalışıyor’’ gibi ifadeler de gereksiz kullanılmaktadır.
“Ameliyat oldu” yerine “ameliyat edildi”. “Taburcu oldu”, “tahliye oldu”, “tahrip oldu” gibi söyleyişler yerine “taburcu edildi”, “tahliye edildi”, “tahrip edildi” kullanılmalıdır. “Caddesi üzerinde” yerine “caddesinde”, “karayolu üzerinde” yerine “karayolunda” denilmeli.
-42-
-43-
Bazı Gereksiz Fiil ve Kelimeler
Zanlı, Sanık, Hükümlü Kelimelerine Dikkat Edilmelidir
Olmak, yapmak, etmek fiillerinden uzak durun. “Olan” ve “olup” kelimelerini kullanmayın
Bir suçun şüphelisi zanlı; suçlu şüphesiyle hakkında iddianame hazırlanan kişi sanık; yargılaması sonrası mahkemece ceza verilmiş kişi hükümlüdür.
Bu kelimelerin metinden çıkarıldığında hiçbir anlam değişimi olmadığını göreceksiniz.
-44-
Dikkat: Savcı tutuklamaz, tutuklama istemiyle mahkemeye sevk eder.
-45-
aa.com.tr
/anadoluajansi