Μουτζούρα 3 | Μάης 2016 by Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών

Ε νημερωτικο Δ ελτιο του Σ υλλογου Μ εταφραστων Ε πιμελητων Δ ιορθωτων

Τ ευχος 3 ● Μ αησ 2016

Η ρητορική μετάφραση

εταφράζοντας μπορείς να μάθεις καλύτερα, ή να μάθεις αλλιώς, ακόμα και το κείμενο που γνώριζες, ή νόμιζες πως γνώριζες, καλά, αφού η μετάφραση είναι πρώτα από όλα ανάγνωση. Προσοχή όμως: δεν είναι έτσι απλά «ένα καλό διάβασμα», γιατί το διάβασμα που κινητοποιεί η μετάφραση είναι, αρχικά τουλάχιστον, ανάποδο. Διαβάζω, δηλαδή κατανοώ, σημαίνει οργανώνω το κείμενο· με την ίδια κίνηση που υπογραμμίζω κάτι, υποβαθμίζω κάτι άλλο· διαβάζω σημαίνει επιλέγω και αποκλείω, ψάχνοντας στο γραπτό εκείνο που πιστεύω πως έχει να μου πει. Όταν ωστόσο μεταφράζω, στην αρχή ετούτη η οργάνωση χαλάει: η κατανόηση είναι εποπτεία του συνόλου, μια ματιά συνοπτική και από τη φύση της βιαστική, που χάνεται όταν, φορτωμένος όλα μου τα λεξικά και τα βοηθήματα, βαδίζω αργά, λέξη τη λέξη, στο κείμενο. Χρειάζεται λοιπόν και μια σχεδόν ταυτόχρονη δεύτερη κίνηση, που μόνο εύκολη δεν είναι, να ξεφύγεις από την έλξη του λεξικού, να δεις συστηματικά τη σύνταξη, όχι πια της γραμματικής πρότασης αλλά του κειμένου, τη διάταξή του, να αναλύσεις τις περιόδους, τις παραγράφους και τις ενότητές του. Να δεις το σχήμα του γραπτού. Στον θεωρητικό λόγο ετούτο το σχήμα είναι η πορεία του επιχειρήματος, είναι ο διάλογος ο εγκιβωτισμένος μέσα στο γραπτό – ουσιαστικά είναι αυτό που χρειάζεται να μεταφράσεις. Δεν είναι εύκολη η δεύτερη ετούτη κίνηση, γιατί δεν μοιάζει να υπακούει σε κανόνες. Το να βρεις την αντιστοιχία των λέξεων είναι πολλές φορές πρόβλημα δύσκολο, αλλά πάντα λύνεται, γιατί οι σχετικές δυνατότητες είναι μετρημένες· όμως το ποια είναι η καίρια έμφαση που οργανώνει μια περίοδο, το τι μας λέει μια απρόσμενη σειρά των λέξεων (υπερβατό), το πώς η μια παράγραφος μιλάει με την άλλη – εδώ δεν υπάρχουν απαντήσεις που να μετριούνται με το υποδεκάμετρο. Σε αυτά τα ερωτήματα φιλοδοξεί να έχει απάντηση η θεωρία της μετάφρασης, ήδη από το ξεκίνημά της, στη Φλωρεντία των αρχών του 15ου αι. Ιδρυτικό της κείμενο είναι το δοκίμιο του Λεονάρντο Μπρούνι, Η σωστή μετάφραση (De Interpretatione recta, δημ. γύρω στα 1420). Το έργο αυτό γράφεται για να διορθώσει την τότε κυρίαρχη περί μεταφράσεως αντίληψη, που ήταν η λέξη προς λέξη αντιστοίχιση (από τα ελληνικά στα λατινικά, αυτό ήταν τότε το ζητούμενο). Οι μεταφράσεις που είχε στη διάθεσή του ο διανοούμενος του 14ου και του 15ου αι., αν ήθελε να διαβάσει Όμηρο ή Αριστοτέλη στα λατινικά (και των οποίων δείγματα παραθέτει ο Μπρούνι στο υπέροχα πολεμικό γραπτό του), σταματούσαν στην πρώτη από τις δύο κινήσεις που περιγράψαμε πιο πάνω, μένανε στην απατηλή ασφάλεια του λεξικού, και φυσικά έδιναν αποτελέσματα που ήταν στο όριο του ακατανόητου. Ο Μπρούνι (και πριν από αυτόν ο Μανουήλ Χρυσολωράς, ο δάσκαλος που τον έμαθε ελληνικά και του έδειξε για ποιο λόγο τα μεταφρασμένα που διάβαζε ελάχιστη σχέση είχαν με το πρωτότυπο) καταλαβαίνει πως μετάφραση δεν γίνεται δίχως την πιο δύσκολη, καθότι πιο απροσδιόριστη, δεύτερη κίνηση: είτε πρόκειται για λογοτεχνικό-ρητορικό λόγο, είτε για θεωρητικό, η μετάφραση δεν θα εξασφαλίσει την ταυτότητα του νοήματος αν δεν μπορέσει να δει, και να αναπαραγάγει, το συνολικό σχήμα του λόγου (figura orationis) του πρωτοτύπου. Εδώ δεν έχουμε το υποδεκάμετρο του λεξικού, όμως δεν είμαστε και δίχως διδασκαλία: τη διάταξη του λόγου, δηλαδή του κειμένου, τη διδάσκει η κλασική ρητορική (που εκείνη την εποχή είναι, σχεδόν αποκλειστικά, η λατινική παράδοση, δηλαδή ο Κικέρων και το εγχειρίδιο Rhetorica ad Herennium)· εκεί μαθαίνουμε και για το σχηματισμό των περιόδων, την αντιστοιχία του ρυθμού του λόγου προς το επιχείρημά του, και όλα τα συναφή. Ο Μπρούνι θα πάρει την κλασική αυτή ρητορική, που έως τότε νοείται ως οδηγία σύνταξης ρητορικών λόγων, και θα την κάνει όργανο της ανάγνωσης του λόγου, όργανο ερμηνείας – δηλαδή μετάφρασης. Για τη θεωρία της μετάφρασης, που με το γραπτό αυτό γεννιέται, σωστή μετάφραση είναι η ρητορική μετάφραση. Παντελής Μπασάκος, Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, 25.3.2016.

Ανορθογραφιες 2-5 Θέσεις και αιτήματα για το Ασφαλιστικό

6 Εμείς και οι πρόσφυγες

8 Μάιος 2014 – Απρίλιος 2016: Δύο χρόνια διεκδικήσεις

9 Περί Αναγεννησιακού Ανθρώπου και

άλλων εκδοτικών δαιμονίων

10-17 Ανοιχτές Συζητήσεις για την

προώθηση και διεκδίκηση κατώτατων αποδεκτών αμοιβών μετάφρασης, επιμέλειας, διόρθωσης, υποτιτλισμού

18 Οι… μπουκαλοφόροι του «πολιτισμού» 19 Εκδόσεις Πατάκη: Παιχνίδι γνώσεων ή... ο πιο αδύναμος κρίκος;

20 Τι είναι και πού αποσκοπεί η πιστοποίηση μεταφραστών

22 Υποτιτλισμός: Ένας μπούσουλας για

νέους συναδέλφους

24 Κουτσή, ορφανή & χήρα... αράδα 25 Νομική προστασία των απόρων 26 Νέγρος σημαίνει άνθρωπος 27 Ντεκουπάζ 28 Η παραγωγή ενός βιβλίου 31 Το τεστ Τα γραφεία του ΣΜΕΔ (Μαυρικίου 8 & Μαυρομιχάλη, Νεάπολη Εξαρχείων) είναι ανοιχτά κάθε Τετάρτη, 7:30-9:30 μ.μ. Διεύθυνση Αλληλογραφίας: Τ.Θ. 21028 | Αθήνα | 11410 Τηλ.: 210 6464256 6988 679769 Email: syl.smed@gmail.com Website: www.smed.gr Forum: http://smed.forumotion.net

Θέσεις και αιτήματα για το Ασφαλιστικό Μάρτιος 2015

η μουτζούρα|

τη βάση της συζήτησης που έγινε και εξακολουθεί να γίνεται στον Σύλλογο για το τεράστιο θέμα του Ασφαλιστικού, θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο ένα πλαίσιο συλλογικών διεκδικήσεων που θα φέρνει στο προσκήνιο τις δικές μας ανάγκες ως εργαζόμενων υπό τις πλέον επισφαλείς συνθήκες. Σήμερα, το Ασφαλιστικό συνεχίζει να αποτελεί θέμα δημόσιου διαλόγου αποκλειστικά από δημοσιονομική σκοπιά, η δε αντιμετώπισή του από τη νέα κυβέρνηση συνοψίζεται προς το παρόν σε αόριστες εξαγγελίες, που είναι πάντα υπό αίρεση λόγω… εξωτερικής πίεσης. Θα ξεκινήσουμε λοιπόν ανατρέχοντας λίγους μήνες πριν. Τα τελευταία μέτρα για το Ασφαλιστικό, έτσι όπως είχαν «διαρρεύσει» πριν από την προκήρυξη των βουλευτικών εκλογών (και χωρίς μέχρι στιγμής να έχει υπάρξει ρητή και συγκεκριμένη απόρριψή τους για το προσεχές μέλλον από τη νέα κυβέρνηση), προέβλεπαν: • Αύξηση του χρόνου κατοχύρωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος από τα 15 στα 20 χρόνια. Από το μέτρο αυτό επηρεάζονται ιδιαίτερα όσοι δουλεύουν με ευέλικτες μορφές εργασίας και μερικής απασχόλησης ή μένουν για μεγάλες περιόδους άνεργοι (δηλαδή όλο και περισσότεροι, π.χ., νέοι ασφαλισμένοι, γυναίκες). Όσοι δεν κατορθώνουν να συγκεντρώσουν πάνω από 6.000 ένσημα θα παίρνουν φιλοδώρημα επιβίωσης ύψους 200 ευρώ το μήνα. • Αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης (μέσω της κατάργησης των ειδικών ορίων για συγκεκριμένες ομάδες ασφαλισμένων, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών με ανήλικα παιδιά). Στην ουσία, μετά το 2021 κανένας εργαζόμενος δεν θα μπορεί να συνταξιοδοτείται πριν από τα 67 του χρόνια, εκτός ίσως από ελάχιστες εξαιρέσεις (αναπηρία, βαρέα-ανθυγιεινά), που και αυτές είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα διατηρηθούν. • Σταδιακή κατάργηση του ΕΚΑΣ. • Μη απόδοση των προβλεπόμενων

αυξήσεων στις συντάξεις για τα επόμενα 3 χρόνια. Επιπλέον, η νέα κυβέρνηση, αντί να προχωρά προς τη δωρεάν κάλυψη των φαρμάκων για όλους τους ασφαλισμένους, φαίνεται πως σκέφτεται να συνδέσει τη συμμετοχή στα φάρμακα με το εισόδημα, κάτι που ανοίγει την πόρτα στη μη συμμετοχή των ταμείων στα φάρμακα, παρά μόνο για όσους βρίσκονται σε κατάσταση ακραίας φτώχειας. Οι αλλαγές αυτές έρχονται να προστεθούν σε μια σειρά μέτρων που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια στην κατεύθυνση που χαράχτηκε ήδη από τη δεκαετία του ’90 (π.χ. πλαίσιο της ΕΕ, νομοσχέδιο Γιαννίτση). Για πολλά χρόνια οι αγώνες των εργαζομένων είχαν καταφέρει να αναστείλουν ή να επιβραδύνουν την εφαρμογή αυτών των μέτρων. Ωστόσο, μέσω της τρομοκρατίας του χρέους και της επιβολής των μνημονίων, κράτος και κεφάλαιο έχουν καταφέρει τα τελευταία χρόνια να επιταχύνουν τη μετατροπή του αναδιανεμητικού συστήματος ασφάλισης σε ανταποδοτικό-κεφαλαιοποιητικό, δηλαδή η περίθαλψη και η σύνταξη να αναλογεί στην ατομική οικονομική/εργασιακή δυνατότητα κάθε ασφαλισμένου, χωρίς να συμβάλλουν το κράτος και οι εργοδότες, και να γίνεται διαχείριση των διαθεσίμων των ασφαλιστικών ταμείων από ιδιωτικούς χρηματοοικονομικούς ομίλους μέσω χρηματοοικονομικών επενδυτικών εργαλείων υψηλής επικινδυνότητας, με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος των ιδιωτικών ομίλων και όχι των ίδιων των ταμείων. Στην κατεύθυνση αυτή, μειώθηκαν ήδη οι εργοδοτικές εισφορές (κατά 5%) και η συμβολή του κράτους (κατά 21% το α’ πεντάμηνο του 2014), ολοκληρώνεται η ενοποίηση όλων των ταμείων, εννοείται με εξίσωση προς τα κάτω όλων των συντάξεων, καταργούνται τα επικουρικά ταμεία και προωθούνται τα λεγόμενα «επαγγελματικά». Επιπλέον, με τη δημιουργία του ΚΕΑΟ (Κέντρο Είσπραξης Ασφαλιστικών Οφειλών), εντείνονται

οι απειλές και ξεκινούν οι κατασχέσεις για όσους επαγγελματίες και εργαζόμενους με μπλοκάκι χρωστούν στα ασφαλιστικά τους ταμεία. Τα μέτρα είναι πολύ περισσότερα και επεκτείνονται συνεχώς σε κάθε νέα «διαπραγμάτευση με τους δανειστές», μέχρι να καταργηθούν όλες οι κατακτήσεις των εργαζομένων και να υποταχθούμε πλήρως στα συμφέροντα του κεφαλαίου και στις αναγκαιότητες της «ανάπτυξης». Για να γίνει αυτό όσο το δυνατόν πιο ανώδυνα για το καπιταλιστικό σύστημα, εξαπολύεται συγχρόνως ένας επικοινωνιακός πόλεμος. Έτσι, συνηθίσαμε τα τελευταία χρόνια να ακούμε καθημερινά πολιτικούς ιθύνοντες και ΜΜΕ να λένε ότι, για παράδειγμα, φταίει η κρίση που δεν πληρώνονται οι συντάξεις· ή ότι φταίνε οι δήθεν υψηλές παροχές στους τωρινούς συνταξιούχους, οι οποίες απαιτούν αυξημένες ασφαλιστικές εισφορές των εργαζόμενων, όταν είναι γνωστό πως με τον τζόγο, τις άτοκες καταθέσεις και την παραβίαση της τριμερούς χρηματοδότησης τα ταμεία ληστεύονται κανονικά και με τον νόμο εδώ και δεκαετίες, με αποκορύφωμα την τεράστια λεηλασία τους μέσω του PSI. (Παρεμπιπτόντως, μόνο αποτροπιασμό προκαλεί η σκέψη ότι η «αξιοποίηση διαθεσίμων των Ταμείων και άλλων δημόσιων φορέων για την κάλυψη χρηματοδοτικών αναγκών του κράτους», που εφάρμοσε ήδη η νέα κυβέρνηση, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε περαιτέρω αφαίμαξη των ασφαλιστικών ταμείων ή σε μείωση της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας χάριν της εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους.) Ή λένε ότι οι Έλληνες βγαίνουν νωρίς στη σύνταξη, όταν ο μέσος όρος είναι ίδιος με αυτόν της ΕΕ και όταν οι κυβερνήσεις, αλλά και οι μεγάλες επιχειρήσεις, βγάζουν από νωρίς με ειδικά προγράμματα τους εργαζόμενους στη σύνταξη για λόγους «εξυγίανσης». Τα μέτρα «διευκόλυνσης» των τελευταίων χρόνων, οι υποτιθέμενες υποχωρήσεις μέσω «ρυθμίσεων» με δαιδαλώδεις όρους και προϋποθέσεις, τις οποίες

Με βάση όλα τα παραπάνω, ο ΣΜΕΔ επεξεργάστηκε ένα πλαίσιο διεκδικήσεων και άμεσων αιτημάτων με στόχο την ανάσχεση αυτής της επίθεσης. • Κατάργηση του μνημονιακού αντιασφαλιστικού νόμου 3863/10 (γνωστού και ως «νόμου ΛοβέρδουΚουτρουμάνη»), που αποτελεί την τελευταία βάση για τις ισχύουσες και τις σχεδιαζόμενες μορφές διάλυσης του ασφαλιστικού συστήματος, καθώς και κάθε άλλου νομοθετήματος που επιταχύνει και επιβάλλει την μετατροπή του αναδιανεμητικού μοντέλου ασφάλισης σε κεφαλαιοποιητικόανταποδοτικό. • Κατάργηση του ΚΕΑΟ και όλων των ανάλογων μηχανισμών είσπραξης οφειλών, οι οποίοι εστιάζουν

αποκλειστικά στους μη εργοδότες, τη στιγμή που πάνω από το 70% των οφειλών αφορούν εργοδοτικές εισφορές, οι οποίες θα έπρεπε να εισπράττονται μέσω άλλων μηχανισμών· παράλληλη αποποινικοποίηση των χρεών. • Ενίσχυση, και όχι περαιτέρω αφαίμαξη, των αποθεματικών των ταμείων. Ειδικότερα, αναφορικά με τους ελεύθερους επαγγελματίες και τον ΟΑΕΕ. • Μείωση των ασφαλιστικών εισφορών και κλιμακωτή διαβάθμισή τους ανάλογα με τον κύκλο εργασιών, χωρίς καμία μείωση στη σύνταξη ή στις παροχές υγείας. Σημειωτέον ότι μέχρι πρότινος σχεδιαζόταν ένα καθεστώς μειωμένων εισφορών για αυτοαπασχολούμενους και ελεύθερους επαγγελματίες, που είχε όμως δραματικές επιπτώσεις στις συντάξεις, μέσα στο γενικό πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου ανταποδοτικού-κεφαλαιοποιητικού συστήματος. Αυτό ακριβώς το γενικό πλαίσιο πρέπει να αμφισβητηθεί, ώστε τα διάφορα επιμέρους μέτρα που σχεδιάζονται και πιθανόν να μοιάζουν επωφελή σε πρώτη ματιά να μη στραφούν μακροπρόθεσμα εναντίον όλων μας. Μια μείωση των ασφαλιστικών εισφορών βάσει του κύκλου εργασιών θα επιφέρει λογικά σε ένα μελλοντικό ταμείο πολύ περισσότερους πόρους, από πολύ ευρύτερη βάση ασφαλισμένων, έτσι ώστε οποιαδήποτε σκέψη μετατροπής αυτού του ταμείου σε «επενδυτικό fund» να είναι όχι μόνο περιττή αλλά και ευθέως εχθρική προς τα συμφέροντα των ασφαλισμένων του. • Αναδρομική κατάργηση όλων των οφειλών κλάδου ασθενείας του ΟΑΕΕ για την περίοδο που δεν υπήρχε κάλυψη λόγω μη καταβολής των εισφορών. Είναι παράλογο να ζητούνται σήμερα αναδρομικά από ασφα-

λισμένους/ες εισφορές υγείας για περιόδους κατά τις οποίες αυτοί/ές δεν είχαν καμία περίθαλψη • Κατάργηση των υπέρογκων προστίμων για τη μη πληρωμή εισφορών. • Κλείσιμο βιβλίων χωρίς υποχρέωση εξόφλησης οφειλών στον ΟΑΕΕ. Δεν είναι δυνατόν οι ασφαλισμένοι να μην μπορούν να διακόψουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα και να αναγκάζονται να συσσωρεύουν και νέα χρέη λόγω των παλαιών οφειλών τους. • Ανανέωση βιβλιαρίων υγείας ανεξαρτήτως χρεών. Η δημόσια και δωρεάν περίθαλψη δεν μπορεί να εξαρτάται από την εισφοροδοτική ικανότητα των ασφαλισμένων και, ακόμα περισσότερο, δεν μπορεί να νοείται ως ανταπόδοση για τις πληρωμές τους. • Σοβαρή αντιμετώπιση του προβλήματος των ανέργων ασφαλισμένων του ΟΑΕΕ. Δεν είναι δυνατόν η υποχρεωτική εισφορά υπέρ ανέργων, που πληρώνουν όλοι οι ασφαλισμένοι του ΟΑΕΕ τα τελευταία χρόνια, να μεταφράζεται (πάντα υπό δρακόντειους όρους και προϋποθέσεις) σε ένα υποτυπώδες χαρτζιλίκι… αποχαιρετισμού στην εργασία. Τα αιτήματα αυτά προφανώς δεν εξαντλούν το ζήτημα του Ασφαλιστικού, ούτε βέβαια προτείνονται ως συνταγή για τη «λύση» του. Το τονίζουμε ξανά: συνιστούν μια σειρά από πρώτα απαραίτητα μέτρα κάλυψης των βασικών αναγκών μας, ως εργαζόμενων και ασφαλισμένων, και ανάσχεσης της βίαιης λεηλασίας των πόρων μας και της ζωής μας. Η επίθεση που δεχόμαστε είναι άγρια και η αντεπίθεσή μας πρέπει να είναι ανάλογη, με ενεργή συμμετοχή στα σωματεία, τις συλλογικές διαδικασίες και στους κοινωνικούς αγώνες, με κάθε όπλο που διαθέτουμε απέναντι στη βαρβαρότητα που ζούμε.

η μουτζούρα|

πληρούν πολύ λίγοι ασφαλισμένοι, ή με παράλληλη μείωση άλλων δικαιωμάτων, κατακερματίζουν τους εργαζόμενους σε δεκάδες μικρές φέτες, που καθεμία περιμένει τη σειρά της μήπως και ευνοηθεί από τους… αγαθοεργούς κυβερνώντες. Επίσης, η κατασυκοφάντηση με τη σειρά πότε του ενός και πότε του άλλου κλάδου εργαζομένων, με βάση κάποιες περιπτώσεις καταχρήσεων του συστήματος, τις οποίες όμως οι ίδιοι ανέχονταν εδώ και δεκαετίες με γνώμονα την πελατειακή τους λογική. Και φυσικά, η άγρια καταστολή –ΜΑΤ, δίκεςπαρωδίες– συμπλήρωνε το ζοφερό σκηνικό κάθε φορά που οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι ή οι συνταξιούχοι δεν πείθονταν ότι όλα αυτά γίνονται για το καλό τους. Σε ό,τι αφορά τον δικό μας χώρο, συνάδελφοι σύρονται στα δικαστήρια γιατί αδυνατούν να πληρώσουν τις ασφαλιστικές τους εισφορές, απειλούμενοι με χρηματικά πρόστιμα και ποινές φυλάκισης, εφόσον το κράτος έχει φροντίσει η αδυναμία πληρωμής των εισφορών στον ΟΑΕΕ να αποτελεί ποινικό αδίκημα.

η μουτζούρα|

χουμε μάθει να αναγνωρίζουμε πλέον την αλλοίωση των λέξεων και των εννοιών όταν αυτές χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν την εκάστοτε εφαρμοστέα πολιτική και τα κάθε είδους κυβερνητικά μέτρα που επιβάλλονται. Η παραποίηση της αλήθειας και της πραγματικότητας είναι από τα βασικά εργαλεία του πολιτικού λόγου, και η νέα κυβέρνηση φρόντισε να διανθίσει το ρεπερτόριο αυτό με νέους όρους, ελέω και του αριστερού προσωπείου της. Το προσωπείο αυτό βέβαια έχει ήδη διαρραγεί ακόμα και για τους πιο εύπιστους, μετά τη δήθεν θαλασσοταραχή των αρχών του καλοκαιριού και την προσωρινή νηνεμία των επόμενων μηνών, που μας οδήγησε στο τσουνάμι μέτρων και ρυθμίσεων μετά την υπογραφή του νέου μνημονίου. Έρχεται λοιπόν τώρα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, μέσω των «σοφών» εκπροσώπων της, και με την αγαστή συνεργασία των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων θεσμών επιβολής της «δημοκρατίας» και της απανταχού «ανάπτυξης», να μας παρουσιάσει τα σχέδιά της για το ασφαλιστικό σύστημα. Και ακριβώς στην επεξήγηση του όλου πράγματος είναι που χάνεται κάθε μπούσουλας. Οφείλουμε φυσικά να αναγνωρίσουμε το δύσκολο έργο τους: δεν είναι και λίγο να πρέπει να αιτιολογήσουν την απόλυτη καταβαράθρωση του ασφαλιστικού συστήματος, τη μεταβολή του σε ένα καθεστώς απείρως πιο άδικο από το υπάρχον. Η αναδιανομή τέλος, ήρθε η ώρα της κεφαλαιοποίησης. Προτείνεται ένα σύστημα καθορισμένων ασφαλιστικών εισφορών, το οποίο

δεν θα προσφέρει ωστόσο καμία βεβαιότητα για το ύψος της σύνταξης, αφού αυτή θα εξαρτάται από διάφορους άλλους παράγοντες, όπως το προσδόκιμο ζωής και το εισόδημα. Η βασική σύνταξη πείνας των 360 ευρώ θα συμπληρώνεται από παροχές επαγγελματικών ταμείων, από τους επονομαζόμενους ατομικούς «κουμπαράδες» για τους αυτοαπασχολούμενους, που θα σχηματίζονται από την κεφαλαιοποίηση των ασφαλιστικών μεριδίων τους, και από την ιδιωτική ασφάλιση. Στους βασικούς πυλώνες του νέου καθεστώτος περιλαμβάνεται η αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης στα 67 χρόνια, ή στα 62 με 40 χρόνια εργασίας, η σταδιακή κατάργηση των πρόωρων συντάξεων, με ποινή για πρόωρες αποχωρήσεις, και η σταδιακή αντικατάσταση του ΕΚΑΣ. Προβλέπεται επίσης μια σειρά αυξήσεων των εισφορών υγείας και των εισφορών στις επικουρικές, ενώ θα καταργηθούν όλες οι εξαιρέσεις, με στόχο τη σταδιακή εναρμόνιση των εισφορών σε όλα τα Ταμεία. Θα αυξηθεί επίσης η έκτακτη εισφορά φυσικών προσώπων και ο φόρος επιχειρήσεων-ελεύθερων επαγγελματιών, ενώ θα διατηρηθεί ο ΕΝΦΙΑ. Η διέξοδος που ανακάλυψαν και οι νυν κυβερνώντες με τη σειρά τους έχει χρησιμοποιηθεί από όλες τις κυβερνήσεις του «δημοκρατικού» φάσματος: πολιτικό μάρκετινγκ των νέων μέτρων, αρχής γενομένης με το καθεστώς ασφάλισης εν όλω. Ταγμένοι στην υπηρεσία του κράτους, οι «σοφοί» χρησιμοποιούν την αυθεντία τους για να μας ανακοινώσουν ότι το κράτος δεν πρέπει πια να πληρώνει τις συ-

6.11.2015

Ασφαλιστικό: Τα νέα νοήματα και η απαράλλαχτη «αυθεντία» των κυβερνώντων

ντάξεις μας, ούτε να ενδιαφέρεται για την περίθαλψή μας. Η σύνταξη προβλέπεται πλέον είτε ως μια ελάχιστη εξατομικευμένη παροχή στα όρια της φτώχειας, ή κάτω από αυτά, είτε ως μια θεωρητική ανταμοιβή (συναισθηματικής φύσεως, γιατί για επιβίωση δεν θα επαρκεί) για τα χρόνια εργασίας που θα έχουν προηγηθεί. Και όλα αυτά επί χάρτου, καθώς παραβλέπεται εντελώς το ζοφερό εργασιακό τοπίο ακραίας επισφάλειας ή/και κυριολεκτικά μισθωτής σκλαβιάς που έχει διαμορφωθεί, και αποσιωπάται το γεγονός ότι η καλύτερη χρηματοδότηση για τα ταμεία θα ήταν η συντριβή της μαύρης εργασίας και η αποτελεσματική είσπραξη εισφορών και φόρων από τους μεγαλοεισοδηματίες. Καθώς η νέα δαμόκλειος σπάθη κρέμεται από πάνω μας, πρέπει να το φωνάξουμε δυνατά και καθαρά: η παραποιημένη περιγραφή της πραγματικότητας δεν μπορεί να γίνει ανεκτή άλλο. Αν, ακούγοντας κάθε λίγο και λιγάκι για νέους φόρους και μείωση μισθών και συντάξεων συνηθίσαμε να σφίγγουμε κάθε χρόνο το ζωνάρι και να παραιτούμαστε από τα δικαιώματά μας στη ζωή και την εργασία, καιρός είναι να ξεσυνηθίσουμε. Η επιμονή του κράτους στην επιβολή νέων φόρων και στην αύξηση των εισφορών οδηγεί, εν πλήρη γνώσει του, στην ουσιαστική κατάργηση της κοινωνικής ασφάλισης, σε ένα καθεστώς άγριου εργασιακού ανταγωνισμού έως το τέλος της ζωής μας, με μηδενικές κοινωνικές παροχές, όπου θα εξοντώνονται χαριστικά, μαζί με τους ασθενέστερους, και οι κατά κυριολεξία… ασθενείς.

νέο ασφαλιστικό, η κυβέρνηση δεν έχασε χρόνο και κατέθεσε στη βουλή νομοσχέδιο 600 σελίδων που ρυθμίζει το καθεστώς ιδιωτικής ασφάλισης, εναρμονίζοντάς το με τα ισχύοντα στην ΕΕ.) Η υποχρέωση του κράτους περιορίζεται στη λεγόμενη «εθνική» σύνταξη των 384 ευρώ, χωρίς φυσικά καμία εγγύηση ούτε για το ύψος αυτής της σύνταξης ούτε για την υποχρεωτικότητα ή την καθολικότητά της, αφού υπάρχει συζήτηση για τη χορήγησή της με εισοδηματικά κριτήρια, ενώ ήδη σύμφωνα με την κυβερνητική πρόταση δεν θα τη δικαιούνται ασφαλισμένοι χωρίς παραμονή 40 χρόνων στην Ελλάδα, ούτε όσοι αναγκάζονται να βγουν νωρίτερα στη σύνταξη λόγω αναπηρίας! Συνολικά, η σύνταξη (εθνική + ανταποδοτική) μειώνεται και για τους μισθωτούς ακόμη και σε σχέση με τον νόμο Λοβέρδου (3863/2010), καθώς υπολογίζεται με βάση ποσοστό αναπλήρωσης 38,68% σε σχέση με 45,85% στον νόμο Λοβέρδου και 70% στο παλιό σύστημα, και με βάση μικρότερο συντάξιμο μισθό, αφού λαμβάνεται υπόψη όλος ο εργάσιμος βίος, και όχι μόνο τα τελευταία 5 χρόνια εργασίας. Επιπλέον, ενοποιούνται τα ταμεία σε έναν οργανισμό, τον Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ), με προς τα κάτω ενοποίηση όλων των παροχών αντίστοιχα, καταργείται το ΕΚΑΣ και μειώνονται οι συντάξεις των ήδη συνταξιούχων μετά το 2018. Τα μέτρα αυτά δεν παίρνονται, όπως ισχυρίζεται ψευδώς η κυβέρνηση, επειδή τα ταμεία χρεοκοπούν λόγω των πρόωρων συντάξεων, των υψηλοσυνταξιούχων και της ανεργίας. Τα αποθεματικά των ταμείων –δηλαδή ο κόπος των ασφαλισμένων που πλήρωναν τόσα χρόνια– δεν εξαφανίστηκαν με ευθύνη των εργαζομένων: έγιναν φτηνό χρήμα για επιχειρηματίες και «ανάπτυξη», εξανεμίστηκαν μέσω της εισφοροδιαφυγής των αφεντικών και των συνεχών

μειώσεων των εργοδοτικών εισφορών, καταληστεύτηκαν και κουρεύτηκαν με ευθύνη όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων και της σημερινής, σύμφωνα με τις επιταγές των καπιταλιστών και της ΕΕ. Ας διασφαλίσουν αυτοί λοιπόν και το κράτος τους τη «βιωσιμότητα» των ταμείων και ας αφήσουν κατά μέρος τα παραμύθια. Πανηγυρίζει επίσης η κυβέρνηση γιατί κατάφερε να «πείσει» τους εργοδότες να πληρώνουν εισφορές αυξημένες κατά 1%. Δεν ήταν όμως και τόσο δύσκολο αυτό το έργο: πρόκειται για προσωρινή μόνο αύξηση, αφορά μόνο τα επικουρικά ταμεία, όταν για την κύρια σύνταξη οι εργοδοτικές εισφορές μειώθηκαν τα τελευταία χρόνια κατά 3,9%, και, κατά το κυριότερο, δίνεται με αντάλλαγμα τη «βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος», δηλαδή ευνοϊκότερη φορολογία, επιδοτήσεις και άλλα μέτρα που απαιτούν οι εργοδότες για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Πριν από λίγες μέρες, ψηφίστηκε (με τους απαραίτητους «αστερίσκους» για αποποίηση της ευθύνης από μέρους της κυβέρνησης) ο Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης που κατοχυρώνει το δικαίωμα των εργοδοτών στην ανταπεργία (lock-out) καθώς και την κατάργηση της μονομερούς προσφυγής των εργαζομένων στη διαιτησία για εργατικές διαφορές. Είναι σίγουρο ότι το επόμενο διάστημα θα παιχτεί και πάλι το γνωστό θέατρο της «σκληρής διαπραγμάτευσης»: η τρόικα/ κουαρτέτο θα θέλει να επιβάλει εισοδηματικά κριτήρια στην «εθνική» σύνταξη και η κυβέρνηση θα ανθίσταται σθεναρά· η τρόικα/κουαρτέτο θα θέλει να αυξήσει το όριο κατοχύρωσης σύνταξης από τα 15 στα 20 χρόνια, η κυβέρνηση θα βάζει κόκκινες γραμμές, κτλ. κτλ. Ας μη συναινέσουμε ούτε σε αυτή την κοροϊδία. Ας απαιτήσουμε αυτά που μας ανήκουν:

Διατήρηση και ενίσχυση του αναδιανεμητικού χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης – Δεν θα μετατραπούμε σε εξατομικευμένους «επενδυτές» των ασφαλιστικών μας εισφορών Μείωση εισφορών ανάλογα με το εισόδημα, χωρίς καμία μείωση στις παροχές σύνταξης και υγείας, όπως ίσχυαν πριν από το μπαράζ των περικοπών Κατάργηση όλων των προηγούμενων αντιασφαλιστικών νόμων Δωρεάν υγεία για όλους: άνεργους, μετανάστες, εργαζόμενους χωρίς ασφαλιστική κάλυψη Να επιστρέψουν οι καπιταλιστές τα κλεμμένα αποθεματικά των ταμείων Να μην αφήσουμε να περάσει η οριστική κατεδάφιση της κοινωνικής ασφάλισης Να διεκδικήσουμε όλο τον πλούτο που εμείς οι ίδιοι παράγουμε

η μουτζούρα|

ρόσφατα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τα νέα σχέδιά της για το ασφαλιστικό, χρησιμοποιώντας τα ίδια ακριβώς επιχειρήματα που χρησιμοποιούσαν χρόνια τώρα και οι προηγούμενες κυβερνήσεις περί «βιωσιμότητας», «δικαιοσύνης» κτλ., νομιμοποιώντας όλους τους προηγούμενους αντιασφαλιστικούς νόμους και κοροϊδεύοντας ανοιχτά τους εργαζόμενους. Ως αυτοαπασχολούμενοι, οι μεταφραστές-επιμελητές-διορθωτές καλούμαστε να πληρώνουμε το 20% των καθαρών εισοδημάτων μας για τη σύνταξη, συν το 6,95% για την υγεία. Στην ουσία, αυτό σημαίνει συντάξεις πείνας (στα βαθιά γεράματα, μετά τις συνεχείς αυξήσεις των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης) για την τεράστια πλειονότητα των συναδέλφων, που δουλεύουμε «ευέλικτα», χωρίς σταθερή δουλειά και με ατέλειωτες ώρες εργασίας, αλλά ελάχιστες αμοιβές. Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί το επιχείρημα της μείωσης εισφορών για ορισμένους αυτοαπασχολούμενους ως απόδειξη «κοινωνικής δικαιοσύνης», αποκρύπτοντας βέβαια το γεγονός ότι στην περίπτωση αυτή ο ασφαλισμένος από τη μια θα πάρει κατά πολύ μειωμένη σύνταξη και από την άλλη θα χάσει τις αυξημένες εισφορές που πλήρωνε όλα τα προηγούμενα χρόνια. Οι εισφορές αυτές, μαζί με την έλλειψη παροχών υγείας, τη δυσβάσταχτη φορολογία από το πρώτο ευρώ, την εισφορά αλληλεγγύης, το τέλος επιτηδεύματος, τα χαράτσια κτλ. θα οδηγήσουν στον αφανισμό και θα φτωχοποιήσουν ακόμη περισσότερο χιλιάδες αυτοαπασχολούμενους και εργαζόμενους. Η κυβέρνηση διαλύει τελείως τον όποιο αναδιανεμητικό χαρακτήρα της ασφάλισης, μετατρέποντάς τη σε ατομική υπόθεση του ασφαλισμένου και αφήνοντας ανοιχτό πεδίο δράσης για τις ιδιωτικές ασφαλιστικές. (Ήδη, παράλληλα με την πρόταση για το

25.1.2016

Ενάντια στο νέο ασφαλιστικό, ενάντια στη συνεχιζόμενη λεηλασία της ζωής μας

9.11.2015

Εμείς και οι πρόσφυγες

Ο ελληνικός λαός είναι ένας φτωχός λαός, αλλά πλούσιος σε αξίες και ανθρωπιά! Δεν διεκδικούμε, λοιπόν, ούτε ένα ευρώ [από την ΕΕ]. Δεν διεκδικούμε ούτε ένα ευρώ για να κάνουμε το καθήκον μας, το ανθρώπινο καθήκον μας απέναντι σ’ αυτούς τους ανθρώπους που πεθαίνουν στην αυλή μας. Όποιος από εμάς εδώ είχε ανθρώπους που πέθαιναν στην αυλή του, θα διεκδικούσε να τους δώσει ένα πιάτο φαΐ και να τους σώσει. Μακριά, λοιπόν, από εμάς εκείνες οι λογικές που θέλουν να κοστολογήσουν την ανθρωπιά. (…) Η Ελλάδα διδάσκει ανθρωπιά. Η Ελλάδα τούτη την κρίσιμη ώρα διδάσκει στους Ευρωπαίους εταίρους ποιο είναι το πραγματικό πρόσωπο της Ευρώπης. Αλέξης Τσίπρας, στη Βουλή

η μουτζούρα|

πί ενάμιση μήνα, από τα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών συγκέντρωσε και διένειμε είδη πρώτης ανάγκης για πρόσφυγες και μετανάστες. Ήταν μια συμβολική, αλλά –όπως αποδείχτηκε– πρακτικά όχι αμελητέα πρωτοβουλία αλληλεγγύης στα εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν εκτοπιστεί από την κυνική γεωπολιτική του τρόμου, του πολέμου και του αίματος, και την αντίστοιχα ανελέητη διαχείριση του παγκόσμιου πληθυσμού των καταπιεζόμενων, με πολιτικές όπως η «Ευρώπη-Φρούριο», οι φράχτες στα σύνορα των «πολιτισμένων» κρατών, η τέλεια αδράνεια μπροστά στα πλοιάρια που βυθίζονται στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο, οδηγώντας στον θάνατο άντρες, γυναίκες, παιδιά. Στα γραφεία του ΣΜΕΔ, συγκεντρώθηκαν ολόκληροι τόνοι τροφίμων, υγειονομικού υλικού και ρουχισμού, από πλήθος κόσμου, που έσπευσε να ανταποκριθεί γενναιόδωρα στο κάλεσμά μας, όπως σπεύδει να ανταποκριθεί και στα καλέσματα άλλων συλλογικοτήτων, που προσπαθούν με αμιγώς δικά τους μέσα να κάνουν πράξη την αλληλεγγύη. Ο Σύλλογος πραγματοποίησε ήδη πέντε διανομές, στην Πλατεία Βικτωρίας, στον Ελαιώνα, στο Παλέ του Γαλατσίου και στην Κατάληψη Στέγης Προσφύγων/Μεταναστών Νοταρά 26 (http://on.fb.me/ 1MAygx5) –επιστρατεύτηκαν για τον σκοπό αυτό πάνω από 15 ασφυκτικά γεμάτα αυτοκίνητα–, και συνεχίζει μέχρι εξάντλησης του τεράστιου όγκου των ειδών. Πολύ σύντομα, ωστόσο, αντιληφθήκαμε ότι –για να το πούμε απλά

και… τεχνοκρατικά– το μέγεθος της προσφοράς, εντελώς παράδοξα, ξεπερνούσε κατά πολύ το αντίστοιχο της ζήτησης. Αν και ο χειμώνας έμπαινε για τα καλά, οι «επίσημες» δομές φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών στην Αθήνα, ο Ελαιώνας και το Παλέ του Γαλατσίου, επαναλάμβαναν μονότονα ότι οι ανάγκες είναι περιορισμένες, ότι ρούχα δεν χρειάζονται, «μόνο συγκεκριμένα πράγματα», την ίδια στιγμή που έφταναν ασταμάτητα από τα νησιά του Αιγαίου, τη Λέσβο και την Κω, μηνύματα για τις ατελείωτες ανάγκες σε ρούχα και άλλα είδη για την αρχική περίθαλψη των προσφύγων και των μεταναστών, που καταφθάνουν κατά χιλιάδες, σε πολύ άσχημη κατάσταση (για τις τρέχουσες ανάγκες στη Λέσβο, παραπέμπουμε στις αυτοοργανωμένες δομές της Σκάλας Συκαμνιάς, στο βόρειο τμήμα του νησιού). Σαν να μην έφτανε αυτό, ανακοινώθηκε πρόσφατα ότι το Παλέ του Γαλατσίου παύει να λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας (λόγω… αντιδράσεων, όπως μαθαίνουμε, του Δήμου και δημοτών του Γαλατσίου), αφήνοντας στην Αθήνα μόνο τον Ελαιώνα και το γήπεδο χόκεϊ του Ελληνικού (με τις περιορισμένες κλειστές εγκαταστάσεις) για τον σκοπό αυτό. (Αναφορικά με τις τελευταίες κυβερνητικές εξαγγελίες, για τη δημιουργία δύο προσφυγουπόλεων, ουσιαστικά, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, κατόπιν απαίτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παραπέμπουμε, αντί άλλου σχολιασμού, στο καλό σινεμά: http://bit. ly/1cd27n5.) Όσες απορίες είχαμε, βέβαια, μας λύθηκαν με την αυτοψία. Επί εβδο-

μάδες, διαπιστώναμε ότι το Παλέ του Γαλατσίου λειτουργούσε εντελώς αυτοσχέδια, με εθελοντές του Δήμου και ΜΚΟ, τη στιγμή που το πλήθος των φιλοξενούμενων εκεί, όσο και η έκταση των εγκαταστάσεων, απαιτούσαν κεντρική οργάνωση και σχεδιασμό. «Εθελοντές και ΜΚΟ»: ας κρατήσουμε κατά νου αυτές τις λέξεις… Αφού λοιπόν εξαντλήσαμε τα περιθώρια διανομής εκεί, και αφού πολύ νωρίτερα είχαμε ενημερωθεί από τον Ελαιώνα ότι και οι δικές τους ανάγκες είναι «πολύ περιορισμένες», απευθυνθήκαμε, μόλις πριν από μία εβδομάδα, ξανά στον Ελαιώνα, απαιτώντας αυτή τη φορά τα είδη που είχαμε συγκεντρώσει να μεταφερθούν, υπ’ ευθύνη των αρμοδίων της εκεί δομής (η οποία, θυμίζουμε, εγκαινιάστηκε το καλοκαίρι με τυμπανοκρουσίες, άφθονους υπουργούς και δημοσιογράφους, ως το ανθρωπιστικό «θαύμα» της τότε –και νυν– κυβέρνησης), στα μέρη όπου πραγματικά χρειάζονται, δηλαδή στα νησιά του Αιγαίου, και ιδίως στη Λέσβο. Η ανταπόκριση που συναντήσαμε μας άφησε άναυδους. Ευγενικά μεν, με απόλυτη αμηχανία δε, οι υπεύθυνοι εκεί μάς παρέπεμψαν αρχικά στο… Στέκι Μεταναστών στα Εξάρχεια και κατόπιν στο… Κυριακάτικο Σχολείο Μεταναστών στον Κολωνό, δηλώνοντάς μας ότι οι ίδιοι «δεν έχουν τη δυνατότητα» να αναλάβουν αποστολές στα νησιά. Όταν τους εξηγήσαμε ότι θα το κάναμε μόνοι μας, φορτώνοντας απλώς κιβώτια σε ένα πλοίο, αν δεν μας ζητούσαν οι πλοιοκτήτριες εταιρείες 8 ευρώ το δέμα, μας αποκρίθηκαν ότι είναι «περίπλοκη υπόθεση»

αποκατάσταση θυμάτων βασανιστηρίων, αφού προηγήθηκε η ψυχική υγεία, η αντιμετώπιση της αστεγίας και της «ανθρωπιστικής κρίσης»), με το αζημίωτο για τους «αναδόχους»εργολάβους, με τεράστια ζημία ωστόσο για τους πάσχοντες. Στον Ελαιώνα, ας πούμε, μπορεί εμείς να νομίζαμε ότι συνομιλούμε με αρμόδιους μίας (της βασικής) κρατικής δομής φιλοξενίας στην Αθήνα, στην πραγματικότητα όμως συνομιλούσαμε με παράγοντες των επιδοτούμενων από το κράτος ΜΚΟ, της «ΜΕΤΑδρασης» (για την οποία παραπέμπουμε ενδεικτικά σε μια γνωστή υπόθεση: http://bit.ly/1TXQfAG, και, για περισσότερα, στο Σωματείο Βάσης Εργαζομένων σε ΜΚΟ: http:// bit.ly/1pnETsH), της «ΕΚΠΟΣΠΟ ΝΟΣΤΟΣ» (για την οποία μπορεί κανείς να συμβουλευτεί επωφελώς και πάλι το ΣΒΕΜΚΟ: http://bit.ly/1U9EVAO), του Ερυθρού Σταυρού, ή/και με πολιτικούς υπαλλήλους της κυβέρνησης, που μας παρέπεμπαν σε φίλα προσκείμενες οργανώσεις της «κοινωνίας πολιτών» (αυτό το τελευταίο οι κυβερνώντες θα το έλεγαν μάλλον «διασύνδεση του κράτους με τα κινήματα», εμείς προτιμούμε να το λέμε έτσι όπως είναι) ή ακόμα και σε επιχειρήσεις ή μεγαλόσχημους επιχειρηματίες που αναλαμβάνουν φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες αλληλεγγύης. Στη Λέσβο, πάλι τα καράβια που μεταφέρουν τους πρόσφυγες στην Αθήνα μπορεί να φαντάζουν κρατική πρωτοβουλία, στην πραγματικότητα όμως είναι μια κρατικά αδειοδοτημένη επιχείρηση της Blue Star Ferries και της ΑΝΕΚ, που χρεώνουν σχεδόν διπλάσιο εισιτήριο στους «ειδικούς» επιβαίνοντες των πλοίων τους, για να τους μεταφέρουν, σε κάκιστες συνθήκες, όπου διατάξει το κράτος, τσεπώνοντας τα έσοδα. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός το είπε ξεκάθαρα από το βήμα της Βουλής:

«Δεν διεκδικούμε ούτε ένα ευρώ από την ΕΕ» για τους πρόσφυγες. Λογικό να το ακούς αυτό από μια κυβέρνηση που συνεχίζει κι αυτή να απαξιώνει τη ζωή εργαζομένων και ανέργων, ντόπιων και μεταναστών που ζουν στην Ελλάδα. Και μπορεί να είμαστε ή να μην είμαστε, ως Έλληνες, παραδείγματα προς μίμηση στην ανθρωπιά, προπάντων όμως εξυπηρετούμε, ως κράτος, τα συμφέροντα του ευρωπαϊκού και ντόπιου κεφαλαίου, που θέλει τους πρόσφυγες να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τα έξοδα και τους κινδύνους της επιβίωσής τους, με απώτερο στόχο τον έλεγχο της ροής τους προς την κεντρική Ευρώπη (ας μη συζητήσουμε καλύτερα τι θέλει για τους μετανάστες…). Έτσι, το κράτος κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα: «outsourcing» προς επιχειρηματικό ή πολιτικό όφελος και ταυτόχρονα «προσφυγική πολιτική» με την εκμετάλλευση εκατοντάδων, αν όχι χιλιάδων, αλληλέγγυων/εθελοντών. Την ίδια ώρα, μπορεί να υπερασπίζεται, ξανά διά στόματος πρωθυπουργού, τον «δικό μας» φράχτη στον Έβρο, ενόσω οι κατασταλτικές δυνάμεις του κυνηγούν π.χ. αλληλέγγυους, ρεπόρτερ και ντοκιμαντερίστες που θέλουν να καταγράψουν την κατάσταση στη Λέσβο (http://bit.ly/1YN7J1s), και λειτουργούν κανονικά τα αλήστου μνήμης, αλλά πολύ υπαρκτά, «κέντρα κράτησης» μεταναστών (Αμυγδαλέζα, Κόρινθος, Ελληνικό), όπου φυλακίζουν επ’ αόριστον ανθρώπους, προσπαθώντας εσχάτως ακόμα και να τους απελάσουν διά της βίας, αν τυχόν διαμαρτυρηθούν για την αναγκαστική κράτησή τους (http://bit. ly/1YN7J1s). Αυτό που έχει αλλάξει, σε επίσημο επίπεδο, σε σχέση με έναν χρόνο πριν, είναι η εικόνα στις ειδήσεις. Ελπίζουμε τουλάχιστον κάτι να έχει αρχίσει να αλλάζει πραγματικά στις συνειδήσεις

η μουτζούρα|

η μεταφορά μερικών δεκάδων δεμάτων στον… Πειραιά, για τα δε 8 ευρώ που χρεώνουν οι πλοιοκτήτες για κάθε δέμα ανθρωπιστικής βοήθειας, αρκέστηκαν να μας πουν μελαγχολικά ότι «έτσι είναι η κατάσταση». Μας διαβεβαίωσαν πάντως ότι από την εβδομάδα που μας πέρασε, θα έμπαινε σε εφαρμογή κάποιο σχέδιο μεταφοράς βοήθειας στα νησιά υπ’ ευθύνη του Ελαιώνα, το οποίο θα ανακοινωνόταν στη σελίδα τους στο Facebook (Ελαιώνας - Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας Προσφύγων: http://on.fb.me/ 24Y9fCr). Ακόμα περιμένουμε τις σχετικές ανακοινώσεις… Επί του πρακτέου, μεταφέραμε πράγματι τα είδη μας στο Κυριακάτικο Σχολείο Μεταναστών, όπου μας πληροφόρησαν ότι την επομένη κιόλας θα έπαιρναν τον δρόμο για το λιμάνι και από κει για τη Λέσβο. Επί του διαδικαστικού, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα και πολύ χειρότερα. Είναι προφανές ότι, τόσο στον Ελαιώνα όσο και παντού αλλού, σε κάθε τομέα που αφορά το λεγόμενο «προσφυγικό» (το «μεταναστευτικό» έχει ήδη παραπεμφθεί στις καλένδες: οι «μετανάστες», μας λένε ρητά ή έμμεσα οι ιθύνοντες, δεν αξίζουν καν την ανθρωπιστική μεταχείριση των «προσφύγων»), το κράτος έχει αποσυρθεί υπέρ ιδιωτών-επιχειρηματιών ή/και της «κοινωνίας πολιτών», σε μια συνεπέστατη επίδειξη ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής με φιλάνθρωπο προσωπείο (διότι έχουν σαφή επικοινωνιακή διαφορά οι «ξένιοι Δίες»-σκούπες του Σαμαρά και οι αλά Τσίπρα φιέστες αποχαιρετισμού προσφύγων στο αεροδρόμιο…). Το «προσφυγικό» παίρνει κι αυτό σειρά ανάμεσα στις τόσες και τόσες «κοινωνικές υπηρεσίες» που «εξωπορίζονται» από το κράτος (παραδείγματα: σημαντικές πτυχές των υπηρεσιών ασύλου, όπως η διερμηνεία και η

Μάιος 2014 – Απρίλιος 2016: Δύο χρόνια διεκδικήσεις

πό τις αρχές καλοκαιριού του 2014 και για αρκετές εβδομάδες, ο Σύλλογος είχε την «τιμή» να ασχοληθεί επισταμένως με την πάλαι ποτέ διευθυντική ομάδα της 4π Ειδικές Εκδόσεις (βλ. σχετικά: http://www.smed.gr/2011/06/4. html), η οποία είχε βρει εκείνη την εποχή στέγη στη ΣΕΛΕΝΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ και συνέχιζε με αμείωτους ρυθμούς τις πρακτικές των τεράστιων φεσιών σε συναδέλφους. Με τις πιέσεις του Συλλόγου και την επιμονή των τριών διορθωτριών που απευθύνθηκαν στον Σύλλογο, οι συναδέλφισσες τελικά πληρώθηκαν για τη δουλειά τους, με επιταγές τρίτων – ευχής έργον, όπως αποδείχθηκε σύντομα, καθώς μετά την 4π, η εν λόγω διευθυντική ομάδα οδήγησε σε «κανόνι» και τη ΣΕΛΕΝΑ Εκδοτική, αφήνοντας στον αέρα αρκετούς άλλους συναδέλφους, αλλά και το αναγνωστικό κοινό, που για καιρό μετά επικοινωνούσε με τον Σύλλογο ρωτώντας τι απέγιναν τα περιοδικά για τα οποία είχαν πληρώσει συνδρομή. Μιας και η δράση του «τιμ» αυτού φαίνεται ότι συνεχίζεται με άλλους μανδύες, εφιστούμε ξανά την προσοχή στους συναδέλφους: μακριά από τέτοιους κατά συρροή μπαταχτσήδες, γιατί… αφού σκάσει «κανόνι», ουδέν λάθος αναγνωρίζεται. Αναλυτικά για την υπόθεση της ΣΕΛΕΝΑ Εκδοτική: www. smed.gr/2014/07/4.html.

η μουτζούρα|

ο φθινόπωρο του 2013, συνάδελφος διορθωτής και μέλος του Συλλόγου είχε απευθυνθεί στον ΣΜΕΔ, όπως και στην ΕΣΗΕΑ στην οποία επίσης ανήκε, ενημερώνοντάς μας ότι θα στρεφόταν ενάντια στην εφημερίδα Γαύρος από την οποία είχε απολυθεί λόγω… συνδικαλιστικής δραστηριοποίησης: ο συνάδελφος, βλέπετε, είχε επιχειρήσει να διεκδικήσει δεδουλευμένα πολλών μηνών, τόσο δικά του όσο και άλλων συναδέλφων στην εφημερίδα, «ενοχλώντας» το αφεντικό… Το φθινόπωρο του 2014, ο συνάδελφος τελικά δικαιώθηκε στο δικαστήριο, όπου ο Σύλλογος πραγματοποίησε πρόσθετη παρέμβαση υπέρ του, εξοφλήθηκε και έδωσε πανηγυρικά το μήνυμα ότι στο σενάριο «δουλεύεις απλήρωτος – διεκδικείς – απολύεσαι» που πολύ θα ήθελαν να επιβάλουν γενικά οι καρχαρίες-εργοδότες, η μόνη αποτελεσματική απάντηση είναι το αντισενάριο «διεκδικείς – σε πληρώνουν

– σε παρακαλάνε κιόλας για να αποφύγουν μετά τα χειρότερα». Αναλυτικά για την υπόθεση:www.smed.gr/2013/11/blogpost.html.

έλη του 2014 και αρχές του 2015, ο Σύλλογος βρέθηκε απέναντι σε μια «πρότυπη» μεταφραστική εταιρεία, την ALL Translations. Έχοντας ήδη συμπεριλάβει σε δημόσια «μαύρη λίστα» την εταιρεία για τις εξευτελιστικές αμοιβές της (βλ. http:// smed.forumotion.net/t813-topic), ο Σύλλογος δέχθηκε κρούση από συναδέλφισσα η οποία μας ενημέρωσε ότι η εταιρεία αρνιόταν να την πληρώσει για εργασίες που είχε παραδώσει, λόγω… κακής ποιότητας μιας παλαιότερης δουλειάς της, την οποία ο ιδιοκτήτης της εταιρείας θυμήθηκε, κατά σατανική σύμπτωση, ακριβώς μόλις ήρθε η ώρα να πληρώσει για τις νεότερες δουλειές. Με την «καλή» εταιρεία είχαμε μάλιστα τη χαρά να ανταλλάξουμε δύο ενδιαφέροντα εξώδικα, με τα οποία εμείς αντιληφθήκαμε ότι, κατά την εταιρεία, πρακτικές σαν αυτές στις οποίες διαπρέπει δεν πρέπει κατά κανέναν τρόπο να δημοσιοποιούνται, ενώ η εταιρεία αντιλήφθηκε ότι α) διαφωνούμε κάθετα μαζί της και β) όχι μόνο δεν κάνουμε βήμα πίσω μπροστά σε νομικές απειλές, αλλά απαντάμε στο πολλαπλάσιο. Και σε αυτή την περίπτωση επίσης η εταιρεία υποχρεώθηκε να πληρώσει τη συναδέλφισσα. Αναλυτικά για την υπόθεση: www.smed.gr/2014/12/alltranslations.html.

ο φθινόπωρο του 2015, την προσοχή μας τράβηξε το γνωστό ιδιωτικό ΙΕΚ ΚΟΡΕΛΚΟ, το οποίο είχε αφήσει απλήρωτη συναδέλφισσα που είχε μεταφράσει διδακτικό εγχειρίδιο για ένα από τα προγράμματα σπουδών του. Μετά από σειρά επισκέψεων στην έδρα του ΙΕΚ, και χάρη επίσης στην επιμονή της συναδέλφισσας, παρά το γεγονός ότι είναι πλέον κάτοικος εξωτερικού, η οφειλή τακτοποιήθηκε, όχι χωρίς προβλήματα, καθώς χρειάστηκε να υπενθυμίσουμε αρκετές φορές, και με αρκετούς τρόπους (συμπεριλαμβανομένου ενός εξώδικου), στην ιδιοκτησία του ΙΕΚ το χρέος της και την επιμονή μας για την εξόφλησή του. Αναλυτικά για την υπόθεση: www.smed.gr/2015/11/blog-post.html.

έρα από τις παραπάνω υποθέσεις, υπήρξαν και αρκετές άλλες περιπτώσεις που συνάδελφοι απευθύνθηκαν στον Σύλλογο για τη διεκδίκηση οφειλών από

εταιρείες του κλάδου. Σε όλες τις περιπτώσεις ανεξαιρέτως, ο Σύλλογος ανταποκρίθηκε, και σε όλες τις περιπτώσεις ανεξαιρέτως, οι συνάδελφοι πληρώθηκαν (έστω και αν δεν έκριναν σκόπιμο να δοθεί δημοσιότητα στις υποθέσεις τους). Η δημόσια καταγγελία είναι για τον ΣΜΕΔ απλώς ένας τρόπος διεκδίκησης, μεταξύ των άλλων, στον οποίο καταφεύγουμε πάντα σε συνεννόηση και με την ενεργό συμμετοχή των ενδιαφερόμενων συναδέλφων. Συχνά αρκεί η συνδικαλιστική πίεση για να επιλυθεί το πρόβλημα ενός συναδέλφου.

έλος, επί αρκετούς μήνες από τα τέλη του 2014 και μετά, ο Σύλλογος έδωσε στη δημοσιότητα τα ονόματα και τις πρακτικές μιας σειράς εταιρειών που επιβάλλουν εξευτελιστικές αμοιβές σε συναδέλφους, ζητούν «δείγματα δωρεάν», βγάζουν στο σφυρί εργασίες σε αναζήτηση μειοδότη, «ζυγίζουν» με σχολαστικότητα όγκους και επαναλήψεις λέξεων, «σαλαμοποιούν» μεταφράσεις, αναζητούν ακόμα και πιστοποιημένους χρήστες συγκεκριμένων μεταφραστικών προγραμμάτων (σε μια επίδειξη του πώς στήνεται εκ του προχείρου ένα καρτέλ και στον κλάδο μας), διαθέσιμους πάντα να δουλέψουν για ψίχουλα. Οι εταιρείες που μας απασχόλησαν ήταν (με τη σειρά που μας απασχόλησαν): η προαναφερθείσα ALL Translations και η «αγαπημένη» μας EL-Translations (http://smed.forumotion. net/t813-topic), η Intertranslations, επίσης καθιερωμένο αντικείμενο ενασχόλησής μας (http://smed.forumotion. net/t814-topic), η Paspartu (http:// smed.forumotion.net/t823-topic), η Α-Ζ European Business Centre Ltd. (http:// smed.forumotion.net/t831-topic), ξανά (και ξανά, και ξανά, όπως φαίνεται…) η EL-Translations (http://smed.forumotion. net/t828-topic), η πολυεθνική-κολοσσός Lionbridge (http://smed.forumotion. net/t833-topic) και η TRANSLAB Hellas (http://smed.forumotion.net/t838-topic). Η σχετική «μαύρη λίστα» του Συλλόγου (εκτιμούμε δυστυχώς ότι) θα εμπλουτίζεται τακτικά, ενθαρρύνουμε μάλιστα όλες και όλους τους συναδέλφους που μαθαίνουν για παρόμοιες ή άλλες απαράδεκτες πρακτικές να επικοινωνούν με τον ΣΜΕΔ, ώστε να αναλαμβάνουμε επίσημα, σαν σωματείο, τη δημοσιοποίηση των περιπτώσεων αυτών.

ρίζουμε αν τα λάθη που αναφέρονται (κάποια αμφιλεγόμενα) εντοπίστηκαν από τον μεταφραστή ή τον επιμελητή της ελληνικής έκδοσης και αν η τελική απόφαση ήταν του συγγραφέα, του ελληνικού εκδοτικού οίκου, του διευθυντή σειράς, του ξένου εκδότη ή άγνωστο ποιου άλλου. Η εμπειρία μας από Έλληνες συγγραφείς αποδεικνύει ότι σε πολλές περιπτώσεις αυτοί διεκδικούν με νύχια και με δόντια την πατρότητα και τη διατήρηση των λαθών τους. Ελπίζουμε και ευχόμαστε να μη συμβαίνει το ίδιο και στην αλλοδαπή. Αλλά ακόμα και σε περίπτωση που δεν εντοπίστηκαν και άκριτα μεταφέρθηκαν στην ελληνική έκδοση αυτά ή άλλα λάθη, δεν ξέρουμε τι ποσοστό των εκ γενετής προβλημάτων και λαθών του μυθιστορήματος αποτελούν, εφόσον πάντα όταν έχουμε ένα βιβλίο στα χέρια μας (είτε γραμμένο στα ελληνικά είτε μεταφρασμένο), δεν γνωρίζουμε το σύνολο των προβλημάτων και των λαθών που αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς και διορθώθηκαν. (Στις επεμβάσεις καρδιάς αναγνωρίζεται ως αποδεκτό ένα ποσοστό λάθους 10% και στον έλεγχο εναέριας κυκλοφορίας ένα 13% – στη μετάφραση και στην επιμέλεια πού τίθεται άραγε το όριο;)

Τέλος, ένας διόλου αμελητέος παράγοντας είναι οι ειδικές συνθήκες μέσα στις οποίες εργάζονται οι συνάδελφοί μας (μεταφραστές και επιμελητές) τα τελευταία χρόνια, τα επονομαζόμενα «της κρίσης». Οποιαδήποτε κριτική στη δουλειά τους θα πρέπει να συνυπολογίζει ότι οι απολαβές τους έχουν μειωθεί δραματικά, ότι είναι πολύ συνηθισμένο να είναι απλήρωτοι για δουλειές που έχουν ολοκληρώσει, ότι εργάζονται συχνά με ασφυκτικές προθεσμίες (επειδή τα εκδοτικά προγράμματα έχουν την τάση να αναδιαμορφώνονται ή επειδή κάποια βιβλία πέφτουν σαν κομήτες στην αγορά κυνηγώντας να πιάσουν, ως εμπόρευμα που είναι, την καλή). Είναι πολύ ωραίο το αίτημα για τον αναγεννησιακό άνθρωπο-επιμελητή της κυρίας Χουζούρη, αλλά δεν βλέπουμε πώς μπορούν να αναπτυχθούν συνολικά αυτά τα αναγεννησιακά ατομικά χαρίσματα σε καιρούς εργασιακού μεσαίωνα. Γι’ αυτό ας είμαστε προσεχτικοί στις κρίσεις μας και φειδωλοί στις επικρίσεις μας.

η μουτζούρα|

ιαβάσαμε με ενδιαφέρον το άρθρο της Έλενας Χουζούρη στον Αναγνώστη με τίτλο «Οι προκλήσεις του καλού επιμελητή», όπου με αφορμή το τελευταίο βιβλίο του Λεονάρδο Παδούρα Αιρετικοί αναπτύσσει έναν προβληματισμό περί επαρκούς επιμελητή. Κρίνοντας από την εμπειρία μας, γνωρίζουμε ότι βιβλίο χωρίς λάθη δεν υπάρχει. Ο καταλογισμός αυτών των λαθών αποτελεί αφορμή για μια συζήτηση, που, για να είμαστε ακριβείς και δίκαιοι, θα πρέπει να φωτίζει το εκδοτικό τοπίο στο σύνολό του, με όλα τα προβλήματα και τις παθογένειες που είχε και έχει, αλλά και με όλα τα χαρακτηριστικά που τον καιρό της κρίσης αναπτύσσει. Αρχικά, είναι παράλογο να εγκαλείται ο Έλληνας επιμελητής για πραγματολογικά λάθη του συγγραφέα, πόσο μάλλον όταν έχει μεσολαβήσει (θέλουμε να πιστεύουμε) ο Κουβανός επιμελητής και ο Έλληνας μεταφραστής. Επίσης, κάθε εκδοτικός οίκος τηρεί (ή δεν τηρεί) κάποια πολιτική για τέτοιου είδους λάθη, στο πλαίσιο του συμβολαίου που έχει υπογράψει με τον ξένο εκδοτικό οίκο και τη σχέση που έχει με τον συγκεκριμένο συγγραφέα. Στην περίπτωση αυτή, δεν γνω-

18.6.2015

Περί Αναγεννησιακού Ανθρώπου και άλλων εκδοτικών δαιμονίων

Νίκος Κούρκουλος Το (μεταφραστικό) χαμΑλίκι στη χώρα των εκδόσεων

η μουτζούρα| 10

ο επάγγελμα του μεταφραστή, ειδικά του μεταφραστή βιβλίων, είχε κάποτε μια αίγλη (σήμερα πολύ λιγότερο), σε αντιπαράθεση με τα άλλα είδη μετάφρασης, που ονομάζονταν τότε, συλλήβδην, «εμπορική μετάφραση» (σήμερα λένε μάλλον «τεχνική μετάφραση») – πάντως ακόμα και σε εκείνη την, ας την πούμε ρομαντική, εποχή, όσοι ήταν κάπως υποψιασμένοι για τα εκδοτικά πράγματα, όποτε έβρισκαν μπροστά τους ένα μεταφραστή βιβλίων, μετά τα διάφορα θαυμαστικά («τι συναρπαστική δουλειά!» κτλ.), του έκαναν την ερώτηση: «Και μπορείτε και ζείτε μόνο από τη μετάφραση;». Ήταν, και είναι πάντα, ένα καλό ερώτημα – από αυτά που δεν είναι εύκολο να απαντήσεις με ένα ναι ή με ένα όχι. Ίσως η σωστότερη μονολεκτική απάντηση θα ήταν «περίπου» – αποφεύγοντας να ξεκαθαρίσουμε πού ακριβώς κολλάει αυτό το περίπου, «περίπου ζω» ή «περίπου μόνο από τη μετάφραση» ή μόνο από την «περίπου μετάφραση». «Περίπου μόνο από τη μετάφραση» γιατί ένας μεταφραστής αναγκάζεται συχνά να κάνει και άλλα συναφή, ή και λιγότερο συναφή, πράγματα για να μπαλώνει τις τρύπες – «μόνο από την περίπου μετάφραση» επειδή ένας μεταφραστής βιβλίων αναγκάζεται εκ των πραγμάτων, επίσημα ή ανεπίσημα, να κάνει και λίγο επιμέλεια, ή κάτι σαν επιμέλεια, και λίγο διόρθωση, ή κάτι σαν διόρθωση (δοκιμίων ή κατεστραμμένων ή ημιτελών μεταφράσεων), ή και αναγνώσεις, ευρετήρια και οτιδήποτε γύρω απ’ το βιβλίο. Όσο για το «περίπου ζω», αυτό είναι το κυρίως θέμα μας σήμερα, ή μάλλον έγινε βασικό θέμα έρευνας

του Συλλόγου, θα έλεγα από τα πρώτα βήματά του, από την εποχή της Πρωτοβουλίας, των πρώτων συζητήσεων για την ίδρυση συλλόγου. Θα μπορούσε να πει κανείς μάλιστα, με ελάχιστη υπερβολή, ότι ήταν μια κατάκτηση του ΣΜΕΔ αυτό, η ανοιχτή συζήτηση γύρω από τις τιμές – επειδή υπήρχε στο σινάφι μια παλιά κακή συνήθεια (για ποικίλους λόγους) να αποφεύγονται οι αδιάκριτες ερωτήσεις επί του θέματος. Πάντως, βασικό θέμα έρευνας έγινε, πιο συγκεκριμένα και πιο συστηματικά, από το 2012, όταν μοιράστηκε στα μέλη ένα ερωτηματολόγιο. Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων του και οι σχετικές συζητήσεις κράτησαν σχεδόν ένα χρόνο και, όπως θα ξέρετε, τα συμπεράσματα δημοσιοποιήθηκαν τον Οκτώβρη του 2013, μαζί με το πινακάκι για τις Κατώτατες Αποδεκτές Αμοιβές. Το βασικό συμπέρασμα ήταν κάτι «αυτονόητο», ότι η μετάφραση, κάθε είδους, όπως και η επιμέλεια και η διόρθωση βέβαια, αλλά ακόμα κι η μετάφραση βιβλίων, είναι (για φαντάσου!) μισθωτή εργασία. Αυτονόητο συμπέρασμα, αλλά και κάτι που συσκοτίζεται συχνά από τίτλους όπως «συνεργάτης» ή «ελεύθερος επαγγελματίας» ή «επιτηδευματίας» ή δεν ξέρω τι άλλο. Συσκοτίζεται όχι μόνο από το κράτος ή την εφορία ή το ΤΕΒΕ (στην εκσυγχρονισμένη του χασμωδία ΟΑΕΕ), τα οποία έχουν εμπνευστεί αυτούς τους τίτλους, αλλά κι απ’ τους ίδιους τους μεταφραστές, που κρύβουν συχνά, στα δικά τους μάτια και στα μάτια των άλλων, πίσω από τέτοιους ευφημισμούς την όχι και τόσο αξιοζήλευτη κατάστασή τους – για προφανείς, ας πούμε, ψυχολογικούς λόγους.

Μεταφράζω Επιμελείσαι Διορθώνει

Πληρωνόμαστε;

Αυτό ισχύει για τους «μεταφραστές βιβλίων» συχνότερα απ’ ό,τι για τους υπόλοιπους μεταφραστές, οι οποίοι «μεταφραστές βιβλίων» προσπαθούν ίσως να πείσουν τον εαυτό τους ότι είναι περίπου διανοούμενοι (ένα ακόμα «περίπου») και ότι μπορεί ίσως αυτή η όχι και τόσο αξιοζήλευτη κατάστασή να είναι και λιγάκι εθελοντική – το απαραίτητο μποέμικο στοιχείο ενός ελεύθερου διανοούμενου. Μισθωτή εργασία λοιπόν η μετάφραση, επομένως εύλογο είναι να πληρώνεται με όσα ισχύουν σε τούτο τον κόσμο της μισθωτής εργασίας, δηλαδή σύμφωνα με το χρόνο που απαιτεί. Με αυτή τη λογική, που εξηγείται αναλυτικά στο κείμενο για τις Κατώτατες Αποδεκτές Αμοιβές, ο ΣΜΕΔ κατέληξε να προτείνει σαν ελάχιστη αποδεκτή ωριαία αμοιβή τα 10 ευρώ, δηλαδή 10 ευρώ για κάθε ώρα εργασίας. Οι κοπέλες που θα μιλήσουν μετά, θα εξηγήσουν τι σημαίνει αυτό για τις δικές τους ειδικότητες – εδώ, παραμένοντας στη χώρα των εκδόσεων και στον χώρο των βιβλίων, θα ήθελα να προσθέσω κάποιες επισημάνσεις: (α) Εμείς οι μεταφραστές βιβλίων λέμε συχνά ότι δουλεύουμε «με το στρέμμα», εννοώντας ότι έχουμε απέναντί μας μακροσκελή και συχνά αχανή κείμενα. Το δικό μας στρέμμα, η δική μας μονάδα μέτρησης, είναι για ιστορικούς λόγους το 16σέλιδο – όμως πάντα ήταν κάπως θολό και έχει πια γίνει εντελώς αόριστο το πόσο ακριβώς είναι ένα 16σέλιδο. Αφορά το πρωτότυπο βιβλίο (και πώς αντιμετωπίζουμε τις τυπογραφικές ποικιλίες του;) ή αφορά το μετάφρασμα, υπολογισμένο με κάποιο ηλεκτρονι-

τουργεί, μερικές φορές, και η διάκριση «εύκολο / δύσκολο» βιβλίο – όταν ο χαραχτηρισμός «εύκολο» κατεβάζει την τιμή, χωρίς ο χαρακτηρισμός «δύσκολο» να την ανεβάζει. (γ) Δεν θα μιλήσω για κάποιες εξευτελιστικά χαμηλές αμοιβές που κυκλοφορούν στον εκδοτικό χώρο –και όχι από περιθωριακούς ή ερασιτέχνες εκδότες– είναι περιπτώσεις που έχουν καταγγελθεί επανειλημμένα από τον ΣΜΕΔ, ίσως και από άλλους. Θα πω όμως μια κουβέντα για τις καθυστερήσεις. Βέβαια, οι καθυστερήσεις έχουν γίνουν ψωμοτύρι, και στις άλλες ειδικότητες του κλάδου και σε ένα σωρό άλλες δουλειές – όμως ειδικά στο χώρο των εκδόσεων είναι προκλητικό το φαινόμενο να έχει εκδοθεί το βιβλίο, να έχει πουλήσει, και συχνά να έχει πουλήσει καλά, και ο μεταφραστής του να παραμένει απλήρωτος. (Πρόσφατα είχαμε μια σχετική καταγγελία, για έναν εκδοτικό οίκο με πολλές αμαρτίες, με βιβλίο που είχε γίνει μπεστ-σέλερ, ή σχεδόν, με τη μεταφράστρια να δίνει συνεντεύξεις σε περιοδικά – όμως να μην έχει εξοφληθεί δύο χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου. Πληρώθηκε τελικά μετά από παρέμβαση του Συλλόγου.) (δ) Μια κουβέντα, τέλος, για τα πνευματικά δικαιώματα. Όπως ξέρετε, οι μεταφραστές βιβλίων έχουν αναγνωριστεί με τον νόμο 2121/93 ως «πνευματικοί δημιουργοί» – έχουν δηλαδή δικαιώματα ανάλογα με αυτά των συγγραφέων και καλύπτονται από τη σχετική νομοθεσία, ελληνική και διεθνή. Πολύ ωραία – όμως αυτός ο νόμος έχει στην πράξη καταστρατηγηθεί. Στα συμβόλαια που υπογράφουμε προβλέπεται (όταν προβλέπεται) ένα γελοίο ποσοστό, πολύ συχνά 0,1 % (δηλαδή 1 τοις χιλίοις – υπολογίστε τι σημαίνει αυτό πάνω στην τιμή του τελευταίου βιβλίου που αγοράσατε). Το συνηθισμένο επιχείρημα των εκδοτών είναι ότι αυτό συμβαίνει για το καλό μας – δεν θα

θέλαμε ασφαλώς να περιμένουμε να πουλήσει, αν πουλήσει, το βιβλίο για να πληρωθούμε για τη δουλειά μας. Αντ’ αυτού, παίρνουμε μία εφάπαξ αμοιβή, που ονομάζεται συνήθως «ελάχιστη εγγυημένη προκαταβολή» ή μίνιμουμ γκαραντί ή κάπως έτσι, με αντάλλαγμα την παραίτησή μας από τα δικαιώματα των πωλήσεων, είτε ρητά (σε μερικά συμβόλαια) είτε ουσιαστικά (μέσω ενός τυπικού, απειροελάχιστου ποσοστού). Νομίζω ότι εδώ υπάρχει κάποια σύγχυση. Ασφαλώς δεν μπορεί να υπάρχει απλήρωτη εργασία. Πρέπει λοιπόν να γίνει ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα στην εφάπαξ αμοιβή για τον χρόνο/εργασία που έχει αφιερώσει ο μεταφραστής στο έργο, αφενός, και τα πνευματικά δικαιώματα που αποτελούν ένα ποσοστό επί των πωλήσεων αφετέρου. Αυτό που θα μπορούσε, και θα έπρεπε, να ισχύει είναι, πιστεύω, ό,τι ισχύει και με τα ξένα δικαιώματα, με τα δικαιώματα που καταβάλλονται στον ξένο εκδοτικό οίκο για τη μετάφραση κάποιου βιβλίου του, όπου υπάρχει η «μη επιστρέψιμη προκαταβολή» (δηλαδή η βασική εφάπαξ αμοιβή) και υπάρχουν και τα ποσοστά των δικαιωμάτων. Από κει και πέρα είναι προς συζήτηση ποιο θα ήταν το δίκαιο ποσοστό για τον μεταφραστή (σίγουρα όχι το μηδέν-κόμμα-μηδέν-μηδέν) και είναι προς συζήτηση από ποιο αντίτυπο θα πρέπει να υπολογίζονται αυτά τα ποσοστά και αν θα πρέπει να καλύπτουν πρώτα τη βασική εφάπαξ αμοιβή. Κλείνοντας, θέλω να πω ότι αυτά που ακούσατε, το κείμενο που σας διάβασα, είναι ένα συλλογικό κείμενο (ή περίπου συλλογικό), έχει προκύψει δηλαδή μετά από συζητήσεις με συναδέλφους που έχουν βρεθεί κι αυτοί πίσω απ’ τον καθρέφτη, στη μαγική χώρα των ελληνικών εκδοτικών οίκων.

Δημοσίευση τωνΣυζήτηση εισηγήσεων Εκδήλωση - Ανοιχτή γιατης τηνεκδήλωσης προώθηση και ανοιχτής συζήτησης για την προώθηση και διεκδίκηση κατώτατων αποδεκτών αμοιβών μετάφρασης, επιμέλειας, διόρθωσης, υποτιτλισμού που και διεκδίκηση κατώτατων αποδεκτών αμοιβών διοργάνωσε ο ΣΜΕΔ στην Αθήνα, στις 24 Μαρτίου μετάφρασης, επιμέλειας, διόρθωσης, υποτιτλισμού 2015, και στη Θεσσαλονίκη, στις Μαΐου 2015. 2015. που διοργάνωσε ο ΣΜΕΔ, στις 2418 Μαρτίου

η μουτζούρα| 11

κό τρόπο (και στην περίπτωση αυτή, στις πόσες λέξεις ή στα πόσα χτυπήματα, με ή χωρίς διαστήματα, υπολογίζεται); Ο κάθε εκδότης (ή μπορεί και ο κάθε μεταφραστής, αν έχει λόγο) έχει τη δική του αγαπημένη συνήθεια στο μέτρημα – είναι κάπως σαν εκείνες τις μονάδες μέτρησης του παλιού καιρού που είχαν μεν το ίδιο όνομα, αλλά ήταν διαφορετικές ανάλογα με τη χώρα, την επαρχία ή την εποχή... Νομίζω ότι οι προτάσεις του ΣΜΕΔ μάς βοηθάνε να ξεφύγουμε κάπως από αυτή τη σύγχυση, ανάγοντάς την στην ελάχιστη αποδεκτή ωριαία αμοιβή, υπολογίζοντας δηλαδή ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες, στη μορφή ή στο περιεχόμενο, του βιβλίου που έχουμε στα χέρια μας. Από αυτή την άποψη, η τιμή που προτείνεται για το 16σέλιδο, τα 160 ευρώ, είναι ενδεικτική. (β) Αυτές οι τιμές είναι «λογικές», σε εισαγωγικά, δηλαδή ακόμα και σύμφωνα με την πολύ αγαπητή «λογική της αγοράς». Έχουμε μια ιδέα από τα κοστολόγια των βιβλίων, καθώς και από τις πωλήσεις τους – και ξέρουμε τι λέμε. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι υπάρχουν εκδοτικοί οίκοι που εκδίδουν βιβλία, ορισμένα βιβλία τουλάχιστον, οι συντελεστές των οποίων έχουν αμειφθεί ικανοποιητικά – και ότι τέτοια βιβλία συνήθως ξεχωρίζουν για την καλή τους ποιότητα. Ωστόσο, συμβαίνει, ακόμα και στις καλύτερες οικογένειες, το φαινόμενο νέοι μεταφραστές να πληρώνονται πολύ λιγότερο από τους λεγόμενους «καθιερωμένους» ή «καταξιωμένους» – παρότι, υποθέτω, έχουν παρουσιάσει δείγματα της δουλειάς τους πριν αναλάβουν το όποιο βιβλίο και δεν δουλεύουν λιγότερο από τους άλλους (ίσως και να δουλεύουν περισσότερο, ακριβώς επειδή τους λείπει η εμπειρία ή λόγω ανασφάλειας). Υποθέτω πάλι ότι κανένας εκδότης δεν θα δήλωνε ανοιχτά ότι κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα των προϊόντων του, πριονίζοντας αναλόγως το κόστος με αυτή τη μέθοδο... Παρόμοια λει-

Γιούλα Σταθοπούλου Μεταφραστικά γραφεία: Μεταφράσεις σε τιμή ευκαιρίας

η μουτζούρα| 12

ατ’ αρχάς, να πούμε ότι η συγκεκριμένη τοποθέτηση είναι συλλογική, συνδιαμορφώθηκε δηλαδή από μέλη του ΣΜΕΔ που δουλεύουμε για μεταφραστικά γραφεία και μοιραζόμαστε την αντίληψη που εδώ και χρόνια υποστηρίζει ο ΣΜΕΔ για τον συγκεκριμένο χώρο: δεν είμαστε συνεργάτες των μεταφραστικών εταιρειών, ούτε έχουμε κοινά συμφέροντα με αυτές. Είμαστε σκληρά εργαζόμενοι, που στις περισσότερες περιπτώσεις υπόκεινται σε άγρια εκμετάλλευση από τα κάθε λογής μεγάλα ή μικρά μεταφραστικά γραφεία. Πιστεύουμε ότι μόνο υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να διεκδικήσουμε, να αγωνιστούμε και να κερδίσουμε αυτά που εμείς θεωρούμε ότι αντιστοιχούν στην εργασία που παρέχουμε. Η κριτική μας θα είναι αρκετά σκληρή, διότι δεν μας ενδιαφέρει εάν υπάρχουν 2-3 μεταφραστικά γραφεία που μπορεί να πληρώνουν στην ώρα τους και να δίνουν, εντός εισαγωγικών, «αξιοπρεπείς» αμοιβές. Η κυρίαρχη κατάσταση είναι πολύ διαφορετική και είναι αυτή που διαμορφώνει τις συνθήκες εργασίας τις οποίες αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Χωρίς υπερβολές έχουμε να κάνουμε με σούπερ-μάρκετ μεταφράσεων: Μαζική παραγωγή μεταφράσεων κακής ποιότητας, με ιλιγγιώδεις ταχύτητες, αμοιβές που προσομοιάζουν με χαρτζιλίκι και καταβάλλονται με καθυστέρηση 3, 4 ή και παραπάνω μηνών μετά την παράδοση της μετάφρασης. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής σούπερ-μάρκετ είναι η επέκταση και η παγίωση μιας αγοράς μεταφραστικών γραφείων που βασίζουν την

κερδοφορία τους αποκλειστικά στο χαμηλό κόστος εργασίας. Έχουμε δηλαδή το εξοργιστικό φαινόμενο αμοιβών της τάξης του 1 λεπτού ή των 2 λεπτών ακόμα και για αντίστροφη μετάφραση. Ενδεικτικά να αναφέρουμε κάποιες εταιρείες που έχουν καταγγελθεί δημόσια από τον ΣΜΕΔ: EL Translations, All Translations, Paspartu, Intertranslations, Α-Ζ EUROPEAN BUSINESS CENTRE LTD. Πρόκειται για εταιρείες που πατάνε ξεδιάντροπα πάνω στην ανάγκη μας για επιβίωση αλλά και στην απειρία των νεότερων συναδέλφων μας, που τώρα ξεκινούν τη δουλειά. Χρησιμοποιούν μάλιστα την ξεδιάντροπη πρακτική της αποστολής μαζικών μέιλ για την ανάθεση μεταφράσεων με την ένδειξη του επείγοντος και με εξευτελιστικές αμοιβές προτρέποντας τους συναδέλφους να μειοδοτήσουν για λίγα ψίχουλα που θα πάρουν μετά από 4 μήνες. Κανένας μας δεν πρέπει να συναινεί σε αυτές τις πρακτικές, αντίθετα πρέπει να τις καταγγέλλουμε στον ΣΜΕΔ και συλλογικά να αγωνιστούμε ώστε να εξαφανιστούν. Κατά την άποψή μας, κεντρικό ρόλο στη λογική σούπερ-μάρκετ έχει παίξει η ευρεία χρήση μεταφραστικών μνημών. Έχουμε ασχοληθεί και παλαιότερα με τις μεταφραστικές μνήμες. Μάλιστα, δεχτήκαμε κριτική όχι μόνο από εργοδότες αλλά και από συναδέλφους, οι οποίοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι μια τέτοιου τύπου τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος του εργαζόμενου. Επιμένουμε λοιπόν στη θέση μας ότι οι μεταφραστικές μνήμες δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κότα με τα χρυσά αυγά προς όφελος των εργοδοτών και μόνο. Η

Μεταφράζω Επιμελείσαι Διορθώνει

Πληρωνόμαστε;

διαδεδομένη πλέον αντίληψη ότι η μετάφραση είναι μια μηχανική εργασία, που μπορεί να εκτελεστεί με μεγάλη ευχέρεια σε σύντομο χρόνο δεν σημαίνει παρά υποτίμηση της εργασίας του μεταφραστή – και άρα μείωση της αμοιβής μας. Η υποβάθμιση της εργασίας μας, τόσο σε πρακτικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ποιότητας, υποβαθμίζει σταδιακά και τη διαπραγματευτική μας δυνατότητα για καλύτερες αμοιβές. Δεν είναι τυχαίο ότι η κυρίαρχη τάση είναι η διόρθωση μεταφρασμάτων που προκύπτουν αυτόματα από μεταφραστικές μνήμες με αντίστοιχη φυσικά καταβαράθρωση των αμοιβών μας. Αντιλαμβανόμαστε ότι είναι πολύ δύσκολη η αντιστροφή αυτής της κατάστασης, η χρήση δηλαδή της τεχνολογίας προς όφελος των εργαζομένων, ωστόσο για μας είναι σημαντικό να μη δημιουργούνται ψευδαισθήσεις στους συναδέλφους, ότι δήθεν το TRADOS, για παράδειγμα, είναι καλό για τη δουλειά μας. Είναι σίγουρο ότι εάν δεν υπήρχε το TRADOS, οι αμοιβές μας θα ήταν πολύ υψηλότερες από τα ψίχουλα που μας δίνουν τώρα. Για μια πιο λεπτομερή ανάλυση του ζητήματος μπορείτε να δείτε το κείμενο του Συλλόγου για τις μεταφραστικές μνήμες. Τα τελευταία χρόνια, έχουμε ακούσει πολλά για το «δράμα» που περνάνε οι εργοδότες λόγω της κρίσης. Θα ήταν λάθος όμως να πούμε ότι αυτή η αγορά σούπερ-μάρκετ μεταφράσεων είναι αποτέλεσμα της κρίσης, ότι δηλαδή οι καημένοι οι εργοδότες δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα και άρα έπρεπε να μειώσουν τις αμοιβές μας. Αντίθετα, οι εργοδότες πάτησαν πάνω

στε υποχρεωμένοι να αυτασφαλιζόμαστε στον ΟΑΕΕ δίνοντας τεράστια ποσά τα οποία εάν καθυστερήσουμε, επισύρουν δυσβάσταχτα πρόστιμα, γ) μας έχει επιβληθεί εξοντωτική φορολογία με συντελεστή 26% από το πρώτο ευρώ του εισοδήματός μας και χαράτσι 650 ευρώ, δ) δεν έχουμε επιδόματα άδειας-ανεργίας, 13ο-14ο μισθό και άλλες τέτοιου είδους παροχές, διότι για το κράτος είμαστε επιχειρηματίες. Βάσει αυτών των δεδομένων, ορίσαμε ως ελάχιστη αποδεκτή ωριαία αμοιβή για την εργασία μας τα 10 ευρώ, ή με όρους μεταφραστικών γραφείων τα 4,5 λεπτά τη λέξη πρωτότυπου κειμένου προς τη μητρική γλώσσα με ανάλογες αυξήσεις για τις αντίστροφες μεταφράσεις. Στόχος μας είναι να μην πληρώνεται κανείς από μας με λιγότερο από 4,5 λεπτά τη λέξη για μετάφραση προς τη μητρική του γλώσσα. Η αμοιβή αυτή σε καμία περίπτωση δεν είναι «συνιστώμενη» ή «επιθυμητή». Είναι ένα κατώφλι ασφαλείας, ώστε οι εργαζόμενοι στα μεταφραστικά γραφεία να μπορούν

να ανταπεξέλθουν στις καθημερινές τους ανάγκες, να έχει εντέλει νόημα το να συνεχίζουν να κάνουν αυτή τη δουλειά. Η παγίωση αυτής της κατώτατης αποδεκτής αμοιβής δεν μπορεί να γίνει απλώς με διακηρύξεις. Οι εργοδότες βασίζονται στο ότι διαπραγματευόμαστε ο καθένας μονός του την αμοιβή μας. Πρέπει να υπερβούμε αυτό τον κατακερματισμό που λειτουργεί μόνο υπέρ των εργοδοτών. Αυτό που προτείνουμε εμείς είναι η ενεργή συμμετοχή στις συλλογικές διαδικασίες και τις διεκδικήσεις του ΣΜΕΔ. Υπό αυτό το πρίσμα, οι κατώτατες αποδεκτές αμοιβές πρέπει να γίνουν αντικείμενο διεκδίκησης από όλους μας. Την επόμενη φορά λοιπόν που θα μας πουν «Δούλεψε για 2 λεπτά τη λέξη» να απαντήσουμε ότι δεν το αποδεχόμαστε, διότι αυτά τα λεφτά είναι ψίχουλα για τη δουλειά που προσφέρουμε, διότι με αυτά τα λεφτά δεν μπορεί να ζήσει κανείς και διότι μαζί με τον Σύλλογό μας διεκδικούμε η αμοιβή μας να μην είναι ποτέ κάτω από 4,5 λεπτά τη λέξη.

η μουτζούρα| 13

στην κρίση για να εδραιώσουν την υποτίμηση της εργασίας μας και να αυξήσουν ή να διατηρήσουν σταθερή την κερδοφορία τους. Όπως έγινε και με όλους τους υπόλοιπους εργαζόμενους, φόρτωσαν τη χασούρα της κρίσης σε μας. Και αυτή τη χασούρα των εργοδοτών την έχουμε πληρώσει πολύ ακριβά: με το ζόρι επιβιώνουμε από τη δουλειά μας παρόλο που μπορεί να δουλεύουμε άπειρες ώρες, μένουμε ανασφάλιστοι διότι δεν μπορούμε να πληρώσουμε τον ΟΑΕΕ, χρωστάμε στην εφορία διότι φορολογούμαστε από το 1ο ευρώ με συντελεστή 26% συν το χαράτσι των 650 ευρώ, και φυσικά μένουμε άνεργοι χωρίς επίδομα ανεργίας αν δεν δεχτούμε να πληρωνόμαστε με 1 και 2 λεπτά τη λέξη. Με λίγα λόγια, κράτος και εργοδότες κάνουν πάρτι πάνω στη ζωή μας γι’ αυτό και είναι επιτακτική ανάγκη να δώσουμε συλλογικές απαντήσεις. Το σκεπτικό του ΣΜΕΔ για τις κατώτατες αποδεκτές αμοιβές είναι πολύ συγκεκριμένο: α) Δεν έχουμε μόνιμη και σταθερή εργασία, β) είμα-

Δανάη Μαραγκουδάκη Απλές ασκήσεις στον υπαρξισμό

η μουτζούρα| 14

ια όσους έχουν ασχοληθεί με τον υποτιτλισμό όσα γράφει το κείμενο αποτελούν καθημερινότητα και ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο οφείλουμε να δούμε συλλογικά πώς έχει η κατάσταση στοχεύοντας στην αλλαγή της. Τα παρακάτω στοιχεία συλλέχθηκαν στα πλαίσια διπλωματικής εργασίας για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Μεταφραστικού Τμήματος στην Κέρκυρα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τις 17 Μαΐου 2014 μέχρι τις 8 Αυγούστου 2014. Συνολικά οι απαντήσεις είναι 65, ενώ το δείγμα αποτελείται αποκλειστικά από μεταφραστές που έχουν δουλέψει ή δουλεύουν για την ελληνική τηλεόραση. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε ηλεκτρονικά και στάλθηκε, μεταξύ άλλων, στους εργαζόμενους εταιρειών υποτιτλισμού (Audio Visual, Good Brothers Studios, Vermantia, Nova, Ab Fab, Omikron Group). Επίσης, διανεμήθηκε και σε μεταφραστικά φόρουμ (Lexilogia, Translatum) με τη βοήθεια του ΣΜΕΔ (Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών). Η συντριπτική πλειοψηφία, το 92%, είναι ελεύθεροι επαγγελματίες ή έχουν σύμβαση σε εταιρεία υποτιτλισμού (συχνά ως εξωτερικοί συνεργάτες και όχι ως μισθωτοί), ενώ κανείς δεν εργάζεται στον δημόσιο τομέα. Ο χρόνος εργασίας κατά μέσο όρο καθορίζεται στις 6 ώρες για το 79%, όταν πρόκειται για ένα 45λεπτο μιας ταινίας ή σειράς, ενώ το 83% χρειάζεται κατά μέσο όρο 9 ώρες για τη μετάφραση ενός 45λεπτου ντοκιμαντέρ. Φυσικά, τα παραπάνω αποτελούν ένα μέσο όρο και είναι σε

συνάρτηση, με την εμπειρία ενός μεταφραστή αλλά και με το είδος που μεταφράζει (διαφορετικό χρόνο θέλει η μετάφραση του Newsroom ή μια ιατρική σειρά τύπου House MD και διαφορετικό χρόνο τα Ατίθασα Νιάτα ή το Baywatch). Η αμοιβή του 90% των ερωτώμενων φτάνει μέχρι το 1 ευρώ το λεπτό προβολής. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις προθεσμίες που δίνονται, διαμορφώνουν ένα αρκετά ασφυκτικό πλαίσιο εργασίας, κυρίως για όσους ασχολούνται με κείμενα που περιέχουν ορολογία ή για όσους έχουν εξαιρετικά σύντομες διορίες παράδοσης (το 34% έχει προθεσμία την επόμενη μέρα για ένα 45λεπτο). Απ’ τα παραπάνω προκύπτει και η διαπίστωση του 76% των ερωτώμενων πως η ποιότητα της μετάφρασης υποβαθμίζεται λόγω των σύντομων διοριών παράδοσης. Ένα ζήτημα που απασχολεί το μεγαλύτερο μέρος των μεταφραστών είναι η αντίληψη των τηλεοπτικών σταθμών για τον υποτιτλισμό, όπως και η αντίληψη των νεοεισερχόμενων στον χώρο. Από τη μια βρίσκονται οι εταιρείες, οι οποίες θέλουν να μειώσουν το εργατικό κόστος, ενώ ταυτόχρονα παρασύρονται από τους τηλεοπτικούς σταθμούς που θεωρούν τη μετάφραση ως αναγκαίο κακό. Τα στούντιο με τη σειρά τους προσλαμβάνουν συνήθως χωρίς ιδιαίτερα κριτήρια, αρκεί να «βγαίνει η δουλειά γρήγορα και φτηνά». Συνήθως απευθύνονται σε νέους που προσπαθούν να βρουν μια δουλειά χωρίς να έχουν δυνατότητα καλύτερης εναλλακτικής. Επίσης, ένα άλλο ζήτημα είναι

Μεταφράζω Επιμελείσαι Διορθώνει

Πληρωνόμαστε;

η αντίληψη των νεοεισερχόμενων στον χώρο, που θεωρούν πως για μια μετάφραση αρκεί η καλή γνώση μιας γλώσσας. Ο υποτιτλισμός ως τμήμα της μετάφρασης δεν γλιτώνει από τη γενικευμένη αντίληψη πως καθένας μπορεί να γίνει μεταφραστής χωρίς την ανάγκη συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Όμως είναι ξεκάθαρο πως χρειάζεται κάτι παραπάνω από καλή γνώση μιας γλώσσας για την ακριβή απόδοση της μορφής και του νοήματος ενός κειμένου στον υποτιτλισμό. Οι γνώσεις πάνω στη μετάφραση και τη θεωρία της, οι συμβάσεις σε λεξιλογικό και συντακτικό επίπεδο, το επίπεδο λόγου, οι αποδόσεις του χιούμορ, των λογοπαιγνίων, η δυσκολία χειρισμού και η ανάγκη ευελιξίας όταν μέρος του κειμένου λογοκρίνεται, όπως και ο διαθέσιμος χώρος και χρόνος για τη μετάφραση είναι μερικά από τα στοιχεία που αποτελούν την εργασιακή πραγματικότητα του μεταφραστή οπτικοακουστικών κειμένων. Επιπλέον, ένα μεγάλο κομμάτι θεωρεί πως χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση όσων εργάζονται στον υποτιτλισμό, ώστε να αναβαθμιστεί η ποιότητα των μεταφράσεων. Μαζί με αυτό υπάρχει ανάγκη και για καλύτερη επικοινωνία ανάμεσα στους μεταφραστές και τους επιμελητές (σε όσες εταιρείες υπάρχουν). Η ανάδειξη των κατώτατων αποδεκτών αμοιβών εκ μέρους του ΣΜΕΔ είναι ένα βήμα, κάτι παραπάνω από αναγκαίο, ακριβώς επειδή έχει να κάνει με την αξιοπρέπεια των ανθρώπων που εργάζονται στον χώρο αυτό. Οι περισσότεροι «μπλοκάκηδες» είτε με ΙΚΑ είτε –πολύ χειρότερα με ΤΕΒΕ/ΟΑΕΕ– δεν μπορούν πλέον

στήριξης συλλογικών δομών οδηγεί στους παρακάτω αριθμούς: Το 19% δεν γνωρίζει τον ΣΜΕΔ, το 73% τον γνωρίζει, ενώ μόλις το 8% είναι μέλη του σωματείου. Αυτό δυσκολεύει την οργάνωση αλλά δεν καθιστά σε καμία περίπτωση αδύνατη μια προσπάθεια διεκδίκησης των αυτονόητων. Η περίοδος είναι σίγουρα δύσκολη: εργασιακή περιπλάνηση, πολύ χαμηλές αμοιβές, καθυστερήσεις στις πληρωμές. Έχουμε συνειδητοποιήσει πως πρέπει να πάει αλλιώς, αλλά μουδιασμένοι και αμήχανοι αφήνουμε τον χρόνο να περνάει χωρίς να αποφασίζουμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Χαιρόμαστε που τουλάχιστον έχουμε μια δουλειά στο αντικείμενό μας. Συν τοις άλλοις,

είναι τόσο ξένο να βγούμε απ’ το σπίτι χωρίς το πληκτρολόγιο στο χέρι. Να απευθυνθούμε σε μια συλλογικότητα όπου –άκου να δεις– υπάρχουν κι άλλοι σαν κι εμάς. Η ζωή πάει πιο πέρα απ’ αυτό που προσφέρεται ως κανονικότητα και η εργασία που παρέχουμε δεν είναι μια «δουλίτσα». Αν όμως δε διεκδικήσουμε οι ίδιοι τους όρους για να ζούμε με αξιοπρέπεια, δεν θα μας τους χαρίσει κανείς. Μαγικές συνταγές δεν υπάρχουν. Δεν αρκεί να το αναθέσουμε σε άλλους, δεν αρκεί να το συζητάμε μεταξύ μας. Μέχρι να πάρουμε την απόφαση, θα παλεύουμε μόνοι και –όπως λέει το τραγούδι– το μόνο που θα κάνουμε είναι να λύνουμε απλές ασκήσεις στον υπαρξισμό.

Δημοσίευση τωνΣυζήτηση εισηγήσεων Εκδήλωση - Ανοιχτή γιατης τηνεκδήλωσης προώθηση και διεκδίκηση κατώτατων αποδεκτών αμοιβών και ανοιχτής συζήτησης για την προώθηση μετάφρασης, επιμέλειας, διόρθωσης, υποτιτλισμού που και διεκδίκηση κατώτατων αποδεκτών αμοιβών διοργάνωσε ο ΣΜΕΔ στην Αθήνα, στις 24 Μαρτίου μετάφρασης, επιμέλειας, διόρθωσης, υποτιτλισμού 2015, και στη Θεσσαλονίκη, στις Μαΐου 2015. 2015. που διοργάνωσε ο ΣΜΕΔ, στις 2418 Μαρτίου

η μουτζούρα| 15

να αντεπεξέλθουν και όλο και πιο συχνά κλείνουν τα βιβλία τους. Το αίτημα για 2 ευρώ το λεπτό είναι στοιχείο που μπορεί τουλάχιστον να ενοποιήσει τους εργαζόμενους, καθώς με 8 ώρες δουλειά τη μέρα ίσως καταφέρουν να βγάζουν και 800 ευρώ το μήνα, μισθός όχι ικανοποιητικός, αν σκεφτούμε πως ζούμε στο 2015, αλλά αν μη τι άλλο δεν πέφτει κάτω από το όριο της φτώχειας. Όπως και στους υπόλοιπους κλάδους της μετάφρασης, έτσι και εδώ ένα από τα βασικά προβλήματα είναι η ανυπαρξία κοινού εργασιακού χώρου, καθώς οι περισσότεροι δουλεύουμε στο σπίτι. Αυτό μαζί με το τσάκισμα του οράματος της συλλογικότητας και της αδυναμίας

Μελίνα Γαρμπή Δύο σκέψεις για τις κατώτατες αποδεκτές αμοιβές στην επιμέλεια-διόρθωση εκδόσεων

το κείμενο του ΣΜΕΔ για τις Κατώτατες Αποδεκτές Αμοιβές σημειώνεται η διάκριση μεταξύ επιμέλειας και διόρθωσης (βλ. http://bit. ly/1X94Bhy). Σχηματικά, και μάλλον απλουστευτικά, μπορούμε να πούμε ότι η επιμέλεια αφορά τον έλεγχο του περιεχομένου (δομή, πραγματολογικά στοιχεία, νοηματικές επαναλήψεις ή αντιφάσεις, ύφος, πληρότητα παραπομπών, ορθότητα παραθεμάτων….), η διόρθωση τον έλεγχο της μορφής (γλώσσα και συνέπειά της [ορθογραφία, στίξη, γραμματική, σύνταξη], στήσιμο βιβλίου). Στην ελλαδική εκδοτική πραγματικότητα όμως κυριαρχεί ένας ενδιάμεσος τύπος επιμελητή-διορθωτή, ο οποίος αναλαμβάνει:

η μουτζούρα| 16

α) την αντιπαραβολή με το πρωτότυπο (εφόσον πρόκειται για μετάφραση), και άρα, για παράδειγμα, πέραν της διόρθωσης των μεταφραστικών λαθών, την επισήμανση παραλείψεων, τον έλεγχο του ύφους σε σχέση με το πρωτότυπο, την κρίση ως προς την ορθή μετάφραση ειδικών όρων και τη συνεπή τήρησή της σε όλο το κείμενο, β) τον (στοιχειώδη) έλεγχο των πραγματολογικών στοιχείων, γ) τον έλεγχο των παραθεμάτων (εντοπισμός των πηγών και αντιπαραβολή), δ) τον έλεγχο, τη συμπλήρωση και την ενοποίηση των παραπομπών, ε) τον έλεγχο της δομής και της ροής του κειμένου (επισήμανση επαναλήψεων, αντιφάσεων, πλατειασμών, ελλείψεων κτλ.), στ) τον έλεγχο της γλώσσας (συνεπής χρήση μιας ορισμένης γραμ-

Μεταφράζω Επιμελείσαι Διορθώνει

μής ορθογραφίας, γραμματική και σύνταξη), ζ) τον έλεγχο της σελιδοποίησης, του στησίματος, εν γένει της στοιχειοθεσίας, σε όλα τα στάδια, μέχρι να εκδοθεί τελικά το βιβλίο (συνήθως 4 διορθώσεις, μία ηλεκτρονική και τρεις επί των τυπογραφικών δοκιμίων και στο τέλος κοίταγμα των ηλιοτυπιών). Αυτός ο ενδιάμεσος τύπος επιμελητή-διορθωτή κατονομάζεται και αμείβεται ως διορθωτής.* Ενώ λοιπόν είναι αδιαμφισβήτητα κρίσιμη η διάκριση επιμέλειας-διόρθωσης, θεωρώ εξίσου κρίσιμο να αναγνωρίσουμε αυτό τον ενδιάμεσο τύπο που ισχύει στην πράξη και να προσδιορίσουμε την εργασία του. ••• Ο υπολογισμός του χρόνου που απαιτείται για μια τέτοιου τύπου εργασία καθορίζεται, πάλι σχηματικά, από δύο βασικούς παράγοντες: α) τα του κειμένου και β) τα της έκδοσής του. Δηλαδή, αφενός από το τι κείμενο είναι (π.χ. πρωτότυπο ή μετάφραση, επιστημονικό ή λογοτεχνικό κτλ.) και τι προβλήματα έχει, αφετέρου από το τι στήσιμο έχει (κεφάλαια, υποενότητες, κεφαλίδες, σημειώσεις, ευρετήρια,

* Ο ΣΜΕΔ προτείνει για τη διόρθωση ως κατώτατη αμοιβή τα 40 ευρώ το τυπογραφικό (δηλαδή το 16σέλιδο). Ενδεικτικά αναφέρω ότι το 2009 ξεκίνησα αυτή τη δουλειά με 50 ευρώ το τυπογραφικό, ενώ το 2013 οι ίδιες εκδόσεις έδιναν 30 ευρώ το τυπογραφικό. Να πούμε επίσης ότι η αμοιβή του διορθωτή έχει επικρατήσει να καταβάλλεται το νωρίτερο όταν ολοκληρωθεί η έκδοση, το συνηθέστερο λίγους ή και αρκετούς μήνες μετά. (Το πότε θα ολοκληρωθεί η έκδοση καθορίζεται κυρίως από τον εκδοτικό οίκο.)

Πληρωνόμαστε;

μονοτονικό ή πολυτονικό) και πώς είναι η συνεργασία με τον στοιχειοθέτη, αλλά και με τον εκδότη. [Και προφανώς τα δύο σκέλη είναι διαρκώς αλληλένδετα: π.χ. αν ο εκδότης ή ο συγγραφέας/μεταφραστής, ή και οι δύο, αποφασίσουν την όποια αλλαγή επί του κειμένου στο τελικό στάδιο διόρθωσης του βιβλίου, αυτή θα επηρεάσει, περισσότερο ή λιγότερο, το συνολικό στήσιμο, που πρέπει να ξανακάνει ο στοιχειοθέτης και να ξαναελέγξει ο επιμελητής-διορθωτής.] Θεωρώ ότι ακριβώς αυτός ο ενδιάμεσος ρόλος του επιμελητή-διορθωτή (μεταξύ συγγραφέα/μεταφραστή και εκδότη, μεταξύ εκδότη και στοιχειοθέτη) προκαλεί αναπόφευκτα μια τεράστια ασάφεια ως προς το πόσο χρόνο δουλεύει, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο δύσκολο τον καθορισμό μιας ωριαίας αμοιβής (ο οποίος και αποτελεί τον βασικό άξονα στο κείμενο του ΣΜΕΔ.) Προκύπτει συνεπώς ένα ζήτημα αυτοπροστασίας, ή αλλιώς η ανάγκη να διεκδικήσουμε το «κατά περίπτωση». Είναι σίγουρα απαραίτητο το κατώφλι της κατώτατης αμοιβής, θέλει όμως προσοχή το θέμα της ταρίφας που καθορίζουν οι εκδότες και επικυρώνουμε εμείς ως επιμελητές-διορθωτές. Πέραν του κατώτατου ορίου, θα πρέπει κατά περίπτωση να καθορίζεται η αμοιβή και να διεκδικούμε στην πράξη αυτό το κατά περίπτωση.

η μουτζούρα| 17

Οι… μπουκαλοφόροι του «πολιτισμού»

η μουτζούρα| 18

ην Κυριακή 27 Δεκεμβρίου, μέρα απεργίας στον κλάδο του βιβλίου, στο πλαίσιο των κινητοποιήσεων σωματείων και εργατικών συλλογικοτήτων ενάντια στην κατάργηση της κυριακάτικης αργίας, μέλη του Συλλόγου Υπαλλήλων Βιβλίου-Χάρτου Αττικής (ΣΥΒΧΑ), με τη συμμετοχή συναδέλφων από άλλα εργατικά σωματεία και συλλογικότητες, έκαναν απεργιακές παρεμβάσεις σε διάφορα κεντρικά αθηναϊκά βιβλιοπωλεία που ήταν ανοιχτά –Πολιτεία, Χριστάκης, Λιβάνης, Σαββάλας, Πρωτοπορία, Ψυχογιός, Σίμος, Πατάκης, Παπασωτηρίου (για τον οποίο, με την ευκαιρία, είναι πασίγνωστες πλέον οι εξελίξεις), Ελευθερουδάκης–, καταλήγοντας στον Ιανό. Εκεί, τα μέλη του ΣΥΒΧΑ, που προσπαθούσαν να μοιράσουν κείμενα σε συναδέλφους μέσα στο κατάστημα, όπως έκαναν και στα άλλα βιβλιοπωλεία, παρεμποδίστηκαν από μπράβο του Ιανού που βρισκόταν στην είσοδο, καταφέρνοντας ωστόσο να πραγματοποιήσουν την παρέμβασή τους. Υπήρχε όμως και συνέχεια…

9.1.2016

Λίγο αργότερα, η απεργιακή συγκέντρωση δέχτηκε έντονη λεκτική και σωματική επίθεση από τρία άτομα που βγήκαν από τον Ιανό, κυρίως από τον Ανδρέα Γεωργιάδη, των εκδόσεων Μικρή Άρκτος, ο οποίος όρμησε κραδαίνοντας ένα μπουκάλι κρασί. Στην επίθεση αυτή συμμετείχε και ο Παρασκευάς Καρασούλος, επίσης από τις εκδόσεις Μικρή Άρκτος – αμφότεροι υπεύθυνοι της Γκαλερί του Ιανού. Ο Α. Γεωργιάδης χτύπησε με το μπουκάλι στο κεφάλι συνάδελφο από τη συγκέντρωση, ο οποίος μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου χρειάστηκε να κάνει τρία ράμματα. Ο συγκεντρωμένος κόσμος αντέδρασε, και οι επιτιθέμενοι αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν. Η διευθύντρια του Ιανού, ομοίως και ο προαναφερθείς μπράβος, ένιψαν επιμελώς τας χείρας τους για το συμβάν. (αναλυτικά, η σχετική ανακοίνωση του ΣΥΒΧΑ). Είναι αυτονόητο και πολλάκις δηλωμένο ότι στηρίζουμε πλήρως τις κινητοποιήσεις του ΣΥΒΧΑ και του Συντονιστικού δράσης ενάντια στην κατάργηση της κυριακάτικης αργίας.

Είναι επίσης αυτονόητη και πολλάκις δηλωμένη η οργή μας για τη στάση που τηρεί ο Ιανός σε όλες τις σχετικές απεργιακές κινητοποιήσεις (με αποκορύφωμα τις συλλήψεις και μετέπειτα καταδίκες διαδηλωτών για την κινητοποίηση της 28/12/2014), όπως και για τις απεχθείς εργασιακές συνθήκες που εφαρμόζει στην περίφημη «αλυσίδα πολιτισμού» του. Οι μπουκαλοφόροι εκδότες-παραγωγοί της Μικρής Άρκτου μεγάλωσαν ακόμα περισσότερο την αποστροφή μας για όλους αυτούς τους κήνσορες της κουλτούρας, που δεν θα δίσταζαν, καταπώς φαίνεται, ακόμα και να σκοτώσουν άνθρωπο για να μη λερωθεί (με εργατικές διεκδικήσεις και άλλα ανάλογα βρομερά πράγματα…) το ιλουστρασιόν εμπόρευμά τους. Το μόνο που έχουμε να τους ευχηθούμε είναι, αν έχει μείνει μια σταλιά ντροπής στους συνεργάτες τους, να μην έχουν ποτέ ξανά τη δυνατότητα να εμπορευτούν ούτε δείγμα κουλτούρας. Και τους υποσχόμαστε ότι οι εργοδοτικοί τραμπουκισμοί θα μας βρουν όλους απέναντί τους.

Εκδόσεις Πατάκη: Παιχνίδι γνώσεων ή... ο πιο αδύναμος κρίκος; Έπρεπε να σκύψω, να σκύψω, να σκύψω. Τόσο που η μύτη μου να ενωθεί με τη φτέρνα μου. Έτσι βολικά κουλουριασμένος, να κυλώ και να φθάσω. Κ.Γ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ζεται στο σπίτι του και δεν πληρώνεται με την ώρα), όπως είπαμε, μέσα σε τρεις ώρες. Θα θέλαμε αρχικά να ρωτήσουμε τον κύριο Πατάκη και όσους εμπλέκονται στη δημιουργία* αυτού του εκτρωματικού τεστ αναξιοπρέπειας και υποβάθμισης των εργαζομένων αν οι ίδιοι δουλεύουν (μεταφράζουν, επιμελούνται κτλ.) χωρίς λεξικά και διαδίκτυο. Και αν το κάνουν, θέλοντας να συνεισφέρουμε στην αποθέωση αυτών των ξεχωριστών ανθρώπων που ζουν ανάμεσά μας, προτείνουμε να οργανωθεί ένας από μνήμης μαραθώνιος μετάφρασης/επιμέλειας, όπου το κοινό θα τους αναθέτει κείμενα και αυτοί θα αντεπεξέρχονται στον προκαθορισμένο χρόνο. Επίσης, έχουμε κατά νου μερικές πολύ καλές γενικές ερωτήσεις γνώσεων να τους απευθύνουμε, ωστόσο ο περιορισμένος χώρος αυτού του κειμένου δεν μας επιτρέπει να το κάνουμε. Η αλήθεια είναι ότι σε αυτούς τους καιρούς εργασιακού μεσαίωνα που ζούμε, πίσω από κάθε αψυχολόγητη ή εκτός τόπου και χρόνου ενέργεια των επιχειρήσεων υπάρχει ένας βαθύς πυρήνας σκοπιμοτήτων. Για έναν εκδοτικό οίκο λοιπόν που στην ιστοσελίδα του μοστράρει σε περίοπτη θέση το αυστηρό οργανόγραμμα της εταιρείας, που εξυμνεί την πειθαρχία, την εργατικότητα και την έλλειψη χαλαρότητας, που πιέζει τους εργαζόμενους στις εκδόσεις να παράγουν συγκεκριμένο πνευματικό έργο σε συγκεκριμένο χρόνο, που αμείβει κυριολεκτικά με ψιχία την επιμέλεια/διόρθωση, και με απίστευτες καθυστερήσεις στην καταβολή των ψιχίων αυτών (ανάλογα με τα καπρίτσια του χρονοδιαγράμματος των εκδόσεων), τα όποια προσχήματα για φιλολογική και γλωσσική αρτιότητα εύκολα καταρρίπτονται και διακρί-

νεται το παντοδύναμο κίνητρο του κέρδους. Γι’ αυτό ακριβώς και ο μελλοντικός «συνεργάτης» πρέπει −ήδη ως υποψήφιος− να είναι ψυχολογικά ισοπεδωμένος, να νιώθει ανεπαρκής και ολίγιστος, απρόσωπος και ανταλλάξιμος, ένας από τους πολλούς που διεκδικούν το μεροκάματο (το οποίο στην πράξη θα αποδειχτεί της πείνας), και να σκύβει το κεφάλι χωρίς να διεκδικεί ούτε τα στοιχειώδη. Αυτό είναι το νόημα της τρίωρης δοκιμασίας. Και επειδή οι συντάκτες του εν λόγω τεστ απ’ ό,τι φαίνεται μελετούν τον μαρξισμό (πολύ διασκεδάσαμε με την ερώτηση «Ποια είναι η κριτική του Μπακούνιν στον Μαρξ;»), συμβουλεύουμε τους ιθύνοντες των εκδόσεων να ξαναδιαβάσουν τα περί υπεραξίας, καθώς και τα περί πάλης των τάξεων. Εμείς θα είμαστε απέναντί τους καταγγέλλοντας τέτοιες πρακτικές υποτίμησης, εξευτελισμού και ισοπέδωσης των εργαζομένων. * Ελπίζουμε και ευχόμαστε το συγκεκριμένο τεστ να έχει φτιαχτεί από κάποια απρόσωπη εταιρεία και όχι από εργαζόμενο στις εκδόσεις Πατάκη (υπεύθυνο των σεμιναρίων), που δηλώνει στο βιογραφικό του ότι συνέταξε και τυποποίησε, για λογαριασμό του εκδότη, μεθόδους δοκιμασίας, εκτίμησης και ελέγχου γνώσεων υποψήφιων «συνεργατών» (διορθωτών, επιμελητών κ.ά.).

18.2.2016

η μουτζούρα| 19

α μπορούσε, αν δεν ήταν πραγματικότητα, να είναι πρωταπριλιάτικη φάρσα. Ή κάποιο αστείο που καταγράφουν κρυφές κάμερες για να γελάσουμε μετά όλοι μαζί. Πρόκειται όμως για τη δοκιμασία που περνούν οι υποψήφιοι επιμελητές (εξωτερικοί «συνεργάτες»: στο εξής εντός εισαγωγικών ο τελευταίος αυτός ευφημισμός) των εκδόσεων Πατάκη. Συνήθως οι εκδοτικοί οίκοι, πριν ξεκινήσουν να συνεργάζονται με κάποιον επιμελητή, του δίνουν ένα δείγμα κειμένου να επιμεληθεί, το οποίο αυτός διορθώνει κατ’ οίκον και τους το επιστρέφει ύστερα από μερικές μέρες. Κάποιοι άλλοι εκδοτικοί δίνουν κατευθείαν το προς επιμέλεια βιβλίο, αρκούμενοι να έχουν μια εικόνα της επιμέλειας-διόρθωσης των πρώτων σελίδων. Οι εκδόσεις Πατάκη όμως καινοτομούν. Μαθαίνουμε ότι τα τελευταία χρόνια οι υποψήφιοι «συνεργάτες» τους επιμελητές υποχρεώνονται σε μια τρίωρη δοκιμασία στα γραφεία του εκδοτικού οίκου. Μέσα σε αυτές τις τρεις ώρες θα πρέπει: Να απαντήσουν σε ψυχομετρικά τεστ. Να κάνουν τεστ νοημοσύνης και αντίληψης (με σχήματα, αριθμητικές πράξεις κτλ.). Να μεταφράσουν κείμενο από τα αγγλικά (χωρίς λεξικά και διαδίκτυο). Να επιμεληθούν και να διορθώσουν κείμενο στα ελληνικά (χωρίς λεξικά και διαδίκτυο). Να ετυμολογήσουν λέξεις. Να απαντήσουν σε ερωτήσεις γνώσεων (κάποιες από αυτές πολλαπλών επιλογών). Να τοποθετήσουν ρήματα σε προτάσεις, με ζητούμενο τον σωστό χρόνο και τη σωστή έγκλιση. Να τοποθετήσουν τις σωστές λέξεις και φράσεις σε αγγλικό κείμενο. Και όλα αυτά πρέπει να ολοκληρωθούν (για άγνωστους λόγους, εφόσον ο επιμελητής εργά-

η μουτζούρα| 20

α τελευταία χρόνια, και κυρίως το τελευταίο διάστημα, έχει ενταθεί η συζήτηση για την «πιστοποίηση» των μεταφραστών και διερμηνέων, κυρίως με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης (ΓΔΜ). Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε το TransCert, τη χρηματοδότηση δύο ερευνών, μίας για το μέγεθος της γλωσσικής βιομηχανίας και μίας για το επάγγελμα του μεταφραστή στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη δημιουργία δικτυακού τόπου για την καταγραφή στατιστικών στοιχείων για τη γλωσσική βιομηχανία, τη διοργάνωση συνεδρίων, ερευνών χαρτογράφησης του χώρου της μετάφρασης κτλ. Για ποιο λόγο παρατηρείται αυτό το ενδιαφέρον; Ποιο είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνεται η συζήτηση για την πιστοποίηση; Και, τέλος, συμφέρει τους εργαζόμενους μεταφραστές/διερμηνείς η πιστοποίηση; Πώς εξηγείται το έντονο ενδιαφέρον; Η γλωσσική βιομηχανία είναι αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τις έρευνες που έχει δημοσιεύσει η ίδια η ΓΔΜ, ο πιο γοργά αναπτυσσόμενος κλάδος της οικονομίας στην ΕΕ (πάνω από 10% τον χρόνο), ο οποίος επιπλέον δεν δείχνει να επηρεάζεται από την κρίση. Από 8,5 δις το 2008 προβλεπόταν να φτάσει τα 16,5-20 δις το 2015, ενώ σύμφωνα με τον Πρόεδρο του BDU, του γερμανικού συλλόγου διερμηνέων και μεταφραστών, ο ρυθμός ανάπτυξης της γερμανικής γλωσσικής βιομηχανίας έφτασε το 2010 στο 12-15%. Την ίδια στιγμή, οι δικές μας αμοιβές έπεσαν έως και στο μισό την τελευταία δεκαετία. Επιπλέον, η δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης και επέκτασης των πολυεθνικών του κλάδου (π.χ. Lionbridge, SDL, HP, TransPerfect) είναι τεράστια. Σύμφωνα με τη διαδικτυακή πλατφόρμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη συλλογή στατιστικών στοιχείων (Language Industry Web Platform): «[…] κοινός στόχος μας [των επαγγελματιών, των εταιρειών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ] είναι να

αναδείξουμε έναν οικονομικό κλάδο με σημαντική δυναμική μεγέθυνσης, κάτι που έχει ζωτική σημασία για τις παγκόσμιες αγορές σήμερα». Η δυναμική αυτή οφείλεται σε πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων είναι και οι εξής: α) Οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται ευέλικτο εργατικό δυναμικό, χωρίς ασφάλιση, χωρίς άδειες/δικαιώματα, με όλο το κόστος των εργαλείων και της εκπαίδευσης στην ουσία στην πλάτη του, το οποίο δεν είναι οργανωμένο και είναι επιπλέον κατακερματισμένο και απομονωμένο, με αμοιβές που συμπιέζονται συνεχώς όλο και περισσότερο. β) Μεγάλο μερίδιο αγοράς ανήκει ακόμα πανευρωπαϊκά σε μεμονωμένους μεταφραστές (50% εταιρείες, 50% freelancers το 2008) ή σε μικρές εταιρείες (βλ. Study on the size of the language industry in the EU, σ. 23-24: http://bit.ly/1TXRxvl). γ) Αυξάνεται ο όγκος της μετάφρασης συνολικά, και παράλληλα βελτιώνονται με γρήγορους ρυθμούς τα αντίστοιχα τεχνολογικά εργαλεία. Επιπλέον, ο κλάδος θεωρείται στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη των επιχειρηματικών ομίλων κάθε κλάδου της οικονομίας όσον αφορά την επιτυχή είσοδό τους στις τοπικές αγορές, τις εξαγωγές κλπ. (παγκοσμιοποίηση, βλ. Δελτίο Τύπου Ευρωπαϊκής Επιτροπής: http://bit. ly/1V3COy1). Σε ποιο πλαίσιο γίνεται η συζήτηση για την πιστοποίηση; Στο πλαίσιο του εντεινόμενου ανταγωνισμού μεταξύ των εταιρειών, απαιτείται ολοένα και μεγαλύτερη «ποιότητα» από τους μεταφραστές (ειδικά όσον αφορά την εξειδικευμένη ορολογία ειδικών τομέων της επιστήμης/τεχνολογίας, βλ. και «δίκτυο ορολογίας» της ΓΔΜ), καθώς και άλλα προσόντα (π.χ. χρήση μνημών μετάφρασης, προσαρμογή σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα, εργασία υπό πίεση, εργασία στο πλαίσιο ομάδων), με σκοπό την απόκτηση όλο και μεγαλύτερων μεριδίων αγοράς και κερδών. Σε παγκόσμιο όμως επίπεδο και προκειμένου για πολυεθνικές εταιρείες-πε-

11.6.2015

Τι είναι και πού αποσκοπεί η πιστοποίηση μεταφραστών

λάτες, αυτή η ποιότητα και αυτά τα προσόντα πρέπει να πιστοποιούνται με ενιαίο, μετρήσιμο και αξιόπιστο τρόπο. Οι μεγάλες λοιπόν εταιρείες του χώρου είναι αυτές που περισσότερο από κάθε άλλο επιθυμούν ένα ενιαίο και συγκρίσιμο σύστημα πιστοποίησης μεταφραστών, όπως π.χ. το TransCert, συνδεδεμένο άμεσα με τις ανάγκες τις αγοράς (και όχι αναγκαστικά με ακαδημαϊκούς τίτλους: βλ. G. Budin κ.ά., «The TransCert Project: Ensuring that transnational translator certification meets stakeholder needs», Translation & Interpreting, τόμ. 5, τχ. 1 (2013), σ. 146-7, και «Study on the size of the language industry in the EU», σ. 24: http://bit. ly/1TXRxvl). Επιπλέον, με τον τρόπο αυτό μετακυλίεται εξολοκλήρου η ευθύνη εκπαίδευσης στον μεμονωμένο μεταφραστή και οι εταιρείες μειώνουν τα έξοδα για in-house ή εξ αποστάσεως εκπαίδευση των μεταφραστώνσυνεργατών τους, για έλεγχο ορολογίας από ειδικούς αναθεωρητές, για διαδικασίες εύρεσης και επιλογής των κατάλληλων μεταφραστών κτλ. Ήδη, με βάση την ευρωπαϊκή αλλά και την ελληνική νομοθεσία (Συνθήκη της Μπολόνια, Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων, Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων), υλοποιείται η χαρτογράφηση διαφόρων επαγγελμάτων και η αντιστοίχιση επαγγελματικών «προσόντων», στο πλαίσιο ενός ενιαίου και συγκρίσιμου συστήματος «μονάδων», τις οποίες ο εργαζόμενος θα καλείται να συγκεντρώνει (και να ανανεώνει συνεχώς), είτε από την τυπική και μη τυπική εκπαίδευση είτε και από την άτυπη μάθηση (δηλαδή π.χ. από απλήρωτη εργασία τύπου «πρακτικής άσκησης»: βλ. ΕΟΠΠΕΠ (http://bit.ly/ 1pgREok) και ομιλία της Ι. Δέδε, Διευθύντριας Πιστοποίησης Προσόντων του ΕΟΠΠΕΠ στο Στρογγυλό Τραπέζι με τίτλο «Κι εσείς μεταφραστής, Γιόχαν Σεμπάστιαν;» (http://bit.ly/22d91Vs), στο Συνέδριο με τίτλο «Το μέλλον των γλωσσικών επαγγελμάτων» που διοργανώθηκε από τη ΓΔΜ Αθηνών και το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Οικονομικών,

Συμφέρει η πιστοποίηση τους εργαζόμενους μεταφραστές/διερμηνείς; Η δική μας απάντηση είναι σαφώς ΟΧΙ. Οι λόγοι, όπως θα έχει ήδη γίνει φανερό, είναι μεταξύ άλλων και οι εξής: 1) Οι μεταφραστές και διερμηνείς θα καλούνται να πληρώνουν οι ίδιοι για την «κατάρτισή» τους, η οποία θα χρειάζεται συνεχώς ανανέωση, θα είναι εφήμερη και προσωρινή, πλήρως εναρμονισμένη με τις κατά καιρούς ανάγκες των επιχειρήσεων. Θα αναγκάζονται να κυνηγούν συνεχώς μονάδες μέσω πρακτικής άσκησης σε γραφεία ή μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα πληρώνουν από την τσέπη τους. Σε μεγάλο βαθμό αυτό ισχύει ήδη στον δικό μας χώρο, ωστόσο με την πιστοποίηση θα επισημοποιηθεί. 2) Υποβαθμίζεται ακόμη περισσότερο ο ρόλος της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (π.χ. του τμήματος του Ιονίου Πανεπιστημίου – το εξάμηνο εξωτερικού έχει ήδη κοπεί)

και η εκπαίδευση του μεταφραστή μετατρέπεται σε ένα αποσπασματικό σύνολο «δεξιοτήτων», συνεχώς ελλιπών και εφήμερων. 3) Αυτή η κατάσταση ευνοεί την «απασχολησιμότητα» και την περαιτέρω υποτίμηση των προσόντων μας, τη μείωση μάλλον, παρά την αύξηση, των αμοιβών για τη συντριπτική πλειοψηφία των συναδέλφων, που δεν θα έχουν να πληρώνουν ακριβά μεταπτυχιακά, εξετάσεις πιστοποίησης, ιδιωτικά εκπαιδευτικά προγράμματα κτλ. 4) Εντείνεται ο περαιτέρω κατακερματισμός και ανταγωνισμός μεταξύ των συναδέλφων, η διαίρεσή τους σε βαθμίδες «ποιότητας», κάτι που υπονομεύει ακόμη περισσότερο την αλληλεγγύη και την ενότητα των εργαζομένων. Αντίθετα δε, με μια αρκετά κοινή αντίληψη, η πιστοποίηση δεν πετάει εκτός αγοράς τους «κακούς» επαγγελματίες (όπως και αν ορίζονται αυτοί), αφού τα συστήματα πιστοποίησης τύπου ΕΟΠΠΕΠ δεν αποκλείουν, απλώς διαβαθμίζουν, τα ήδη υπάρχοντα προσόντα. Όπως άλλωστε ισχύει και σε άλλα

επαγγέλματα, και μάλιστα ήδη ρυθμισμένα, οι μη πιστοποιημένοι μεταφραστές θα μπορούν φυσικά να απασχολούνται από εταιρείες με βάση τα κριτήρια που ισχύουν και σήμερα, απλώς τα ονόματά τους δεν θα συμπεριλαμβάνονται ενδεχομένως στις προσφορές σε περίπτωση διαγωνισμών. Επίσης, η πιστοποίηση δεν πρόκειται να βελτιώσει την «ποιότητα» των μεταφράσεων (όπως και αν την εννοεί κανείς) και για τους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως και αφορούν την υποβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης συνολικά, αλλά και γιατί δεν επηρεάζει στο παραμικρό τις συνθήκες εργασίας των μεταφραστών, που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ποιότητα, δηλαδή τις ασφυκτικές προθεσμίες, τις άθλιες μεταφραστικές μνήμες ή τις αμοιβές πείνας. Για όλους αυτούς τους λόγους, ως ΣΜΕΔ θεωρούμε πως η «πιστοποίηση» δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εργαζόμενων μεταφραστών και διερμηνέων και καλούμε τους συναδέλφους να ενημερωθούν και να αντιδράσουν δυναμικά.

η μουτζούρα| 21

Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά).

Υποτιτλισμός

Ένας μπούσουλας για νέους συναδέλφους

η μουτζούρα| 22

Κωδικοποιούμε στη συνέχεια ορισμένες πρακτικές πληροφορίες για νέους συναδέλφους που ενδιαφέρονται να δραστηριοποιηθούν επαγγελματικά στον χώρο του υποτιτλισμού. Οι απορίες είναι πολλές, οι ερωτήσεις που δεχόμαστε συχνές και επαναλαμβανόμενες. Ελπίζουμε λοιπόν τα παρακάτω να αποτελέσουν ένα πρώτο μικρό βοήθημα γενικής χρήσης (το οποίο θα υπάρχει στο εξής μόνιμα αναρτημένο στους Επαγγελματικούς Οδηγούς του Συλλόγου: http://bit.ly/22dazip). Για ειδικότερα ζητήματα, εξυπακούεται ότι ο Σύλλογος είναι πάντα στη διάθεση παλιότερων, νεότερων ή και επίδοξων συναδέλφων. Έναρξη επαγγέλματος και επιλογές ασφάλισης Ως υποτιτλιστές, έχουμε την πολυτέλεια να επιλέξουμε τον ασφαλιστικό μας φορέα, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους μεταφραστές συναδέλφους μας. Κάνοντας έναρξη επαγγέλματος λοιπόν, μπορούμε να επιλέξουμε να γραφτούμε στο ΙΚΑ ή στον ΟΑΕΕ, έχοντας φυσικά στο μυαλό μας ότι και τα δύο ταμεία έχουν τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματά τους. Η σημαντικότερη διαφορά τους είναι ότι, σε αντίθεση με τον ΟΑΕΕ, το ΙΚΑ δεν απαιτεί την πληρωμή ενός συγκεκριμένου ποσού κάθε δύο μήνες, αλλά μας επιβαρύνει με μια χρέωση της τάξης του 12,22% για κάθε τιμολόγιο που κόβουμε. Στην αρχή της σταδιοδρομίας μας, και από τη στιγμή που δεν έχουμε κάποια άλλη επαγγελματική δραστηριότητα που να μας δεσμεύει να εγγραφούμε στον ΟΑΕΕ, είναι σοφότερο να επιλέξουμε το ΙΚΑ. Η οικονομική ανάσα που μας προσφέρει είναι σημαντική, και οι διαφορές στην ασφάλιση δεν είναι σπουδαίες σε σύγκριση με τον ΟΑΕΕ. Αν και κάποιοι εργοδότες ίσως φανούν αρνητικοί ακούγοντας ότι υπαγόμαστε στο ΙΚΑ, καθώς επιβαρύνονται και οι ίδιοι με μια επιπλέον χρέωση 15% για κάθε τιμολόγιο, όλες οι μεγάλες εταιρείες

υποτιτλισμού και τα φεστιβάλ συνεργάζονται εδώ και χρόνια με συναδέλφους που υπάγονται στο ΙΚΑ, καταβάλλοντάς τους κανονικά τα ένσημα που δικαιούνται, χωρίς να έχει υπάρξει πρόβλημα στις επαγγελματικές τους σχέσεις. Σε περίπτωση που εγγράφουμε στο ΙΚΑ, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι δεν αλλάζει το φορολογικό μας καθεστώς. Εξακολουθούμε να θεωρούμαστε ελεύθεροι επαγγελματίες και να φορολογούμαστε ως τέτοιοι: επειδή υπαγόμαστε στο ΙΚΑ, δεν σημαίνει ότι αυτόματα φορολογούμαστε ως μισθωτοί. * Για λεπτομέρειες σχετικά με την έναρξη επαγγέλματος υποτιτλιστή στο ΙΚΑ, δείτε στο φόρουμ του Συλλόγου: http://bit.ly/1XncD41.

Αμοιβές Οι αμοιβές στον χώρο κυμαίνονται από 0,70 μέχρι και 2,5 ευρώ ανά λεπτό βίντεο. Οι μεγάλες αυτές αποκλίσεις στις τιμές έχουν να κάνουν φυσικά τόσο με τον εργοδότη όσο και με το μέσο για το οποίο εργαζόμαστε και το πρόγραμμα που υποτιτλίζουμε. Κατά κανόνα, τα φεστιβάλ και οι κινηματογραφικοί διανομείς πληρώνουν καλύτερα από την τηλεόραση και τα διαδικτυακά κανάλια, αλλά καθυστερούν περισσότερο να καταβάλουν τις αμοιβές και δεν προσφέρουν τόσο σταθερή εργασία. Αν και τα 0,70 ευρώ ανά λεπτό βίντεο είναι ήδη μια τρομερά χαμηλή αμοιβή που θα μας αποφέρει μόλις 42 ευρώ καθαρά για μια ταινία 90 λεπτών (αν αφαιρέσουμε το 20% της παρακράτησης φόρου και το 12,22% του ΙΚΑ), οποιαδήποτε αμοιβή κάτω από αυτό το όριο είναι καθαρή εκμετάλλευση και, αν το καλοσκεφτούμε, δεν μας συμφέρει ούτε καν να μπούμε στον πειρασμό να τη δεχτούμε. Κανονικά, θα έπρεπε να ζητάμε αμοιβές της τάξης των 2

ευρώ ανά λεπτό βίντεο (βλ. σχετικά τις Κατώτατες Αποδεκτές Αμοιβές του ΣΜΕΔ), αλλά, έτσι όπως είναι η κατάσταση, ακόμα και τα 0,80 με 0,95 ευρώ μπορούν υπό όρους να γίνουν αποδεκτά, όταν μιλάμε φυσικά για ταινίες που θα προβληθούν στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο, και εργαζόμαστε για κάποια εταιρεία υποτιτλισμού. Αν εργαζόμαστε απευθείας για κάποιο κανάλι, από τη στιγμή που δεν υπάρχει μεσάζων, η αμοιβή μας πρέπει να είναι σημαντικά μεγαλύτερη, και η διαπραγμάτευσή μας πρέπει να γίνεται σε τελείως διαφορετική βάση. Οι αμοιβές για τις σειρές και τα ντοκιμαντέρ στις περισσότερες εταιρείες υποτιτλισμού είναι υψηλότερες απ’ ό,τι για τις ταινίες, αφού τα προγράμματα αυτά έχουν περισσότερη ομιλία και περισσότερους υπότιτλους. Ένα επεισόδιο σειράς που διαρκεί 40 με 45 λεπτά μπορεί να φτάσει μέχρι και τους 600 διπλούς υπότιτλους, σε αντίθεση με μια μέση ταινία 90 λεπτών, που δεν ξεπερνά τους 1.000, από τους οποίους οι μισοί σχεδόν είναι μονοί. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ταινίες των 90 λεπτών που φτάνουν τους 1500 υπότιτλους και επεισόδια σειρών των 40 λεπτών που φτάνουν τους 400, αλλά μιλάμε πάντα για τον μέσο όρο. Μια άλλη διάκριση στις αμοιβές είναι η ύπαρξη σεναρίου ή όχι. Αν και τα σενάρια έχουν αντικατασταθεί τα τελευταία χρόνια από απλές λίστες διαλόγων, είναι προτιμότερο να κάνουμε τις μεταφράσεις με τη βοήθειά τους, παρά να βασιζόμαστε μόνο στην ακοή μας. Εξάλλου, η αύξηση στην αμοιβή μας όταν δεν υπάρχει σενάριο ή λίστα διαλόγων είναι τόσο μικρή, που δεν κερδίζουμε κάποιο ουσιαστικό ποσό. Το μικρό οικονομικό κέρδος που θα έχουμε δεν είναι αρκετό για να καλύψει τον επιπλέον χρόνο που θα σπαταλήσουμε στη μετάφραση ή τα λάθη που ενδέχεται να κάνουμε.

ελαστικές, κάποιες αρνούνται να δώσουν άδεια πάνω από μία βδομάδα, άλλες πάλι μπορούν να αφήσουν ελεύθερο έναν υποτιτλιστή μέχρι και έναν μήνα, κάποιες πληρώνουν μέχρι το τέλος του επόμενου μήνα, κάποιες μπορεί να κάνουν και ενάμιση χρόνο... Με άλλα λόγια, από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποια ρυθμιστική αρχή που να επιβλέπει τη λειτουργία τους και τις συνθήκες εργασίας, η κατάσταση δεν είναι απλώς ρευστή – είναι σχεδόν χαοτική. Είναι στο χέρι μας να βρούμε μια εταιρεία που να ταιριάζει περισσότερο με τις ανάγκες μας, κάνοντας τις λιγότερες δυνατές παραχωρήσεις, αλλά δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες: η πλειοψηφία των εταιρειών δεν νοιάζεται ούτε για την ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος ούτε για τις εργασιακές συνθήκες που παρέχουν στους εργαζομενούς τους. Εργασιακές σχέσεις, συμβάσεις και πνευματικά δικαιώματα Όπως προαναφέραμε, λόγω της χαοτικής κατάστασης που επικρατεί στον χώρο, αν και θεωρούμαστε ελεύθεροι επαγγελματίες και φορολογούμαστε ως τέτοιοι, η εξάρτησή μας από τις εταιρείες για τις οποίες εργαζόμαστε μας μετατρέπει ουσιαστικά σε μισθωτούς. Πολλοί συνάδελφοι ίσως διαφωνήσουν με αυτή τη θέση, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς δεν εργάζονται αποκλειστικά ως υποτιτλιστές: αν κάποιος θέλει να

έχει ως κύρια απασχόλησή του τον υποτιτλισμό, είναι υποχρεωμένος να συνεργάζεται σε εβδομαδιαία βάση με μία ή δύο εταιρείες που θα του παρέχουν σταθερό όγκο δουλειάς. Οι αμοιβές μας δυστυχώς δεν είναι αρκετά υψηλές για να επιβιώσουμε δουλεύοντας αποκλειστικά με μικρά φεστιβάλ ή ευκαιριακούς πελάτες. Μία από τις θετικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων είναι ότι οι περισσότερες από τις μεγάλες εταιρείες υποτιτλισμού υπογράφουν πλέον συμβάσεις με τους υποτιτλιστές τους. Οι συμβάσεις που προτείνονται από τις περισσότερες εταιρείες δεν είναι οι καλύτερες δυνατές, αλλά είναι σίγουρα προτιμότερες από το καθεστώς μηδενικής αναγνώρισης που ακολουθούν κάποιες άλλες εταιρείες. Αν και με τις συμβάσεις αυτές συχνά παραχωρούμε τα πνευματικά δικαιώματα του έργου μας στις εταιρείες, έχουμε ένα νομικό έγγραφο που αποδεικνύει ότι όντως εργαζόμαστε γι’ αυτές και τη δυνατότητα να φορολογηθούμε ως μισθωτοί, αν το 70% των εσόδων μας προέρχεται από μία μόνο εταιρεία και έχουμε μέχρι και τρεις εργοδότες. Για έναν συνάδελφο που μόλις ξεκινάει τη σταδιοδρομία του και δεν έχει προλάβει ακόμα να δικτυωθεί αρκετά, αυτή η ρύθμιση προσφέρει σημαντική οικονομική βοήθεια. Καλή αρχή σε όλες και όλους!

η μουτζούρα| 23

Εταιρείες υποτιτλισμού Οι κύριοι εργοδότες στον χώρο μας είναι οι εταιρείες υποτιτλισμού. Υπάρχουν κάποιοι συνάδελφοι που εργάζονται ως εσωτερικοί υποτιτλιστές σε τηλεοπτικά κανάλια και κάποιοι άλλοι που συνεργάζονται απευθείας με αρκετά μικρά φεστιβάλ, αλλά πρόκειται για τη μειοψηφία. Ακόμα και στην περίπτωση της Nova, η οποία έχει φτιάξει δικό της τμήμα υποτιτλισμού προσλαμβάνοντας απευθείας τους υποτιτλιστές που χρειάζεται, χωρίς να συνεργάζεται με εξωτερικές εταιρείες, η δομή, οι αμοιβές και οι συνθήκες εργασίας εκεί είναι τέτοιες που την κάνουν να μοιάζει περισσότερο με εταιρεία υποτιτλισμού παρά με ανεξάρτητο φορέα. Όπως έχουν μέχρι στιγμής τα πράγματα λοιπόν, είναι δυστυχώς πολύ δύσκολο να επιβιώσει επαγγελματικά κάποιος υποτιτλιστής που δεν συνεργάζεται τουλάχιστον με μία εταιρεία υποτιτλισμού, όσο καλά δικτυωμένος και αν είναι. Εξαιρέσεις φυσικά υπάρχουν, αλλά εμάς μας αφορά ο κανόνας. Οι εταιρείες υποτιτλισμού δεν ακολουθούν κάποιο κοινό κώδικα, ούτε κάποιους κοινούς κανόνες: κάποιες έχουν πολύ αυστηρά ποιοτικά κριτήρια, άλλες όχι, κάποιες απαιτούν οι εργαζόμενοί τους να δουλεύουν αποκλειστικά γι’ αυτές, άλλες δεν έχουν πρόβλημα να παίρνουμε κι άλλες δουλειές, κάποιες έχουν πολύ αυστηρές προθεσμίες, άλλες είναι

Επαγγελματική διαστροφή

Νομική προστασία των απόρων Ο ε κ δ ό τ η ς : Οι προσδοκίες μου έχουν πικρότατα διαψευστεί. Αυτά που γράφετε δεν έχουν την παραμικρή απήχηση στο κοινό δεν τραβούν καθόλου. Και δεν τσιγκουνεύτηκα στην παρουσίαση. Ξεπαραδιάστηκα στις διαφημίσεις. – Ξέρετε πόσο σας εκτιμούσα και σας εκτιμώ. Μην το παίρνετε άσχημα όμως αν τώρα ξυπνά και η εμπορική μου συνείδηση. Αν υπάρχει κάποιος, εγώ είμαι αυτός που κάνω για τους συγγραφείς ό,τι μπορώ. Τελικά όμως πρέπει να φροντίσω και για τη γυναίκα και τα παιδιά μου. Δεν θέλω βέβαια να πω ότι σας κρατώ κακία για τις χασούρες των τελευταίων ετών. Όμως το πικρό αίσθημα μιας απογοήτευσης θα μείνει. Τώρα δα δεν μπορώ δυστυχώς να σας υποστηρίξω άλλο. Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς : Κύριέ μου! Γιατί γίνατε εκδότης; Θα το ανακαλύψουμε αυτό αμέσως. Όμως πρώτα επιτρέψτε μου κάτι: στο αρχείο σας έχω τον αρ. 27. Λυπάμαι που δεν βγήκε το 27. Άλλωστε μ’ έχετε βάλει απλώς α σεβάλ. Μόνον επειδή βρίσκομαι δίπλα στον τυχερό σας αρ. 28. – Το γιατί γίνατε εκδότης, τώρα λοιπόν το ξέρετε. Μπορούσατε ωραιότατα να διαλέξετε κι εσείς ένα τίμιο επάγγελμα, όπως ο πατέρας σας. Όμως όλα αστόχαστα – έτσι κάνουν τα νιάτα. Εξακολουθήστε να παραδίδεστε στις συνήθειές σας. Μόνο μη μας παριστάνετε τον τίμιο έμπορο. Μην παίρνετε ύφος αθώο όταν τα ’χετε παίξει και χάσει όλα· μη μας παραμυθιάζετε με την καθημερινή οχτάωρη εργασία σας, και με τη νύχτα που σχεδόν και τότε δεν βρίσκεται ησυχία. «Πριν απ’ όλα, παιδί μου, ένα πράγμα: να είσαι πιστό και ειλικρινές». Και να μην κάνετε σκηνές στους αριθμούς σας! Αλλιώς θα σας πετάξουν έξω με τις κλοτσιές! Walter Benjamin, «Νομική προστασία των απόρων», Μονόδρομος,

η μουτζούρα| 24

μετ. Νέλλη Ανδρικοπούλου, Άγρα, Αθήνα 2006.

* Όρος της ρουλέτας: όταν ποντάρει κανείς ανάμεσα σε δύο νούμερα. Μεταφορικά: αυτός που παίζει σε δύο ταμπλώ. (Σ.τ.μ.)

Κουτσή, ορφανή & χήρα... Αγαπητή Ματθίλδη,

ΥΓ. Πες μου επίσης σε παρακαλώ πώς να αντιμετωπίσω τις πιέσεις του επιμελητή του βιβλίου μου, τον οποίο κυριολεκτικά μου φόρτωσε στον σβέρκο ο εκδοτικός οίκος, που με υπαινιγμούς, ερωτήσεις, διορθώσεις και υποδείξεις νομίζω πως θέλει να με μειώσει.

Αγαπητή Παρθένα, χαίρομαι πολύ που ξεκίνησες τη συγγραφική σου δραστηριότητα και σου εύχομαι καλή επιτυχία και να κατακτήσεις μια θέση ανάμεσα στα best sellers. Πρέπει να καταλάβεις πως ο εκδότης σου κάνει το καλύτερο δυνατό για την επιτυχία του βιβλίου, άρα και για τη δική σου επιτυχία. O τίτλος πραγματικά είναι κάπως απρόσωπος και ισοπεδωτικός. Σκέφτηκα λοιπόν τους εξής τίτλους, κι εσύ μπορείς να διαλέξεις: Ο πόθος στα μάτια του, Μια ηλιαχτίδα αγάπης, Το ποδοβολητό του πάθους, Καυτές ανάσες στο ηλιοβασίλεμα, Η τελευταία ευκαιρία του έρωτα, Τραγούδι ως την άκρη του πόθου, Θεοί και δαίμονες στο πέλαγος της αγάπης, Να κυλιέσαι μες στα χόρτα του έρωτα. Για το όνομα και το επίθετό σου τώρα, να μην έχεις κανέναν ενδοιασμό να το αλλάξεις. Πολλοί καλλιτέχνες το έκαναν − μην ξεχνάς, ας πούμε, τη μεγάλη ηθοποιό μας Ζωή Λάσκαρη. Σκέφτηκα τα εξής ονοματεπώνυμα και εύχομαι κάποιο να σου αρέσει και να γίνω, κατά κάποιο τρόπο, η νονά σου στο συγγραφικό στερέωμα: Αθηναΐς Ηλιοδώρου, Ισιδώρα Βλαντή, Μάριον Ανέμου, Μαριέττα Ρόδου, Σεσίλ Ραζή, Αμαρυλλίς Παλαιολόγου, Χαριτίνη Ποθητού, Άρτεμις Βρανά. Σου εύχομαι καλή σταδιοδρομία.. Ματθίλδη ΥΓ. Παρθένα, τον επιμελητή μην τον παίρνεις καθόλου υπόψη σου. Είναι γνωστό ότι πρόκειται για κομπλεξικούς και ζηλόφθονες ανθρώπους, που επειδή δεν μπορούν να γράψουν οι ίδιοι, τους αρέσει να πετσοκόβουν τα βιβλία των άλλων. Ας γράψει πρώτα ένα βιβλίο 978 σελίδων και έπειτα ας έρθει να σου μιλήσει. Α μα πια!

ΤΑΥΡΟΣ (21 Απριλίου-20 Μαΐου) ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ: Αγαπητοί Ταύροι, εκεί που οι αστρολογικοί χάρτες έδειχναν πως θα παίρνατε αρκετές ανάσες στις αρχές του μήνα, έκτακτα γεγονότα (εγχώρια και διεθνή) αλλάζουν άρδην το σκηνικό. Η ψήφιση του νέου φορολογικού-ασφαλιστικού, η σύγκληση του Eurogroup, οι νέες ανακοινώσεις της κυβερνητικής εκπροσώπου κτλ., καθώς και κάποια εξειδικευμένα προβλήματα στα εργασιακά σας δεν σας αφήνουν να ανασάνετε και διαταράσσουν τη παροιμιώδη ψυχραιμία σας. Αν μάλιστα σας χρωστάνε χρήματα, από τις 6 Μαΐου, που γίνεται η Νέα Σελήνη στο ζώδιό σας, ποιος είδε τον Ταύρο και δεν τον φοβήθηκε. Αν είστε μπλοκάκηδες, ο μήνας –όπως και όλοι οι υπόλοιποι άλλωστε− προβλέπεται δύσκολος, ασταθής και άσ’ τα να πάνε. Αναμένονται πολλά μπερδέματα και καθυστερήσεις, καθώς και αλλαγή των σχεδίων που είχατε κάνει. Θα θέλετε να έχετε μια συνάντηση και δεν θα γίνεται, θα στέλνετε ένα μήνυμα και δεν θα φτάνει, θα σας χτυπάει την πόρτα η διαχειρίστρια για κάτι χρωστούμενα και δεν θα ακούτε. Και θα εκνευρίζεστε αρκετά. Μη σας παίρνει όμως από κάτω. Αν δεν γυρίσει ο τροχός… κτλ., έχετε κάθε ευκαιρία να γίνετε ταύροι εν υαλοπωλείω, οδεύοντας προς την εξωτερίκευση των βαθύτερων ζωδιακών χαρακτηριστικών σας και διεκδικώντας έτσι την αυτοπραγμάτωση. ΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ: Ο μήνας που πολλοί από σας έχουν τα γενέθλιά τους, φίλοι Ταύροι, σας βυθίζουν σε μια γλυκιά μελαγχολία και περισυλλογή, με αποτέλεσμα να σας απασχολεί το ερώτημα πώς ήμουνα, πώς έγινα και πώς θα καταντήσω. Μην κλείνεστε στον εαυτό σας και μοιραστείτε τους προβληματισμούς αυτούς με το ταίρι σας. Οργανώστε μια ρομαντική βραδιά με κεριά –ευκαιρία αυτό να γίνει μέσα στις επόμενες μέρες, που θα σας έχουν κόψει ούτως ή άλλως το ρεύμα− και ανοίξτε του την καρδιά σας. Αφήστε να εκφραστεί ο αισθαντικός εαυτός σας και σιγοτραγουδήστε του στο αυτί ρομαντικά τραγουδάκια (όπως «Όσοι γενούν πρωθυπουργοί όλοι τους θα πεθάνουν…»). Εσείς που ακόμα δεν έχετε βρει ταίρι, πριν επιτρέψετε στον εαυτό σας να νιώσει απογοήτευση, ξαναδιαβάστε τα επαγγελματικά σας και θα νιώσετε αμέσως καλύτερα (κοινώς, πού πας, ρε Καραμήτρο.) Μην απογοητεύεστε ωστόσο, γιατί το ζώδιό σας ξέρει να εκτιμά τις γλυκόπικρες καταστάσεις της ζωής.

...αράδα

η μουτζούρα| 25

τολμώ να σου γράψω για ένα θέμα που με απασχολεί πολύ. Μόλις τελείωσα το πρώτο μου μυθιστόρημα, ένα τιτάνιο έργο, 978 σελίδες στο word, και μάλιστα θα το εκδώσει γνωστός εκδοτικός οίκος. Είμαι πολύ ευτυχισμένη, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αντιμετωπίζω προβλήματα. Και εδώ θα ήθελα τη βοήθειά σου. Ο εκδότης μου είπε πως πρέπει να του αλλάξω τίτλο, ώστε να είναι «πιο φανταιζί». Δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς εννοεί. Ο τωρινός τίτλος είναι «Αυτός που αγάπησα». Το μυθιστόρημά μου είναι μια ιστορία ματαιωμένης νεανικής αγάπης, ο χρόνος όμως αποδεικνύεται ευσπλαχνικός με την ευαίσθητη ηρωίδα μου, η οποία, εφόσον δαρθεί αλύπητα απ’ τη μοίρα της και πέσει πολύ χαμηλά, τελικά βρίσκει παρηγοριά, δικαίωση και αγάπη στην αγκαλιά του πρώτου της έρωτα. Επίσης, ο εκδότης μου είπε πως το όνομά μου είναι πολύ αντιεμπορικό (εντάξει, το κατανοώ) και πρέπει να χρησιμοποιήσω κάποιο ψευδώνυμο, που θα με ακολουθεί βεβαίως σε όλη τη συγγραφική μου καριέρα. Μπορείς να με βοηθήσεις και σε αυτό; Σε ευχαριστώ πολύ! Παρθένα Μαγκούφη

Νίκος Κούρκουλος

Νέγρος σημαίνει άνθρωπος

η μουτζούρα| 26

Η πρώτη μορφή του κειμένου αυτού γράφτηκε τον Απρίλη του 2008, στον απόηχο της είδησης του θανάτου του κυρίου Aimé Césaire – ας είναι λοιπόν αφιερωμένο στη μνήμη του.

ένε ότι, κάπου στις αρχές του αιώνα, ένας μαύρος από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μέλος κάποιας ΜΚΟ, πήγε εσπευσμένα στην Αϊτή να προσφέρει βοήθεια μετά από κάποια καταστροφή κι εκεί, τις πρώτες ώρες της διαμονής του, σοκαρίστηκε όταν κάποιος τον αποκάλεσε neg, «νέγρο». Η παρεξήγηση, καθαρά γλωσσική, λύθηκε γρήγορα: πολύ απλά, στην κρεόλικη γλώσσα που μιλιέται στο νησί νέγρος σημαίνει άνθρωπος. Όμως τον περίμενε αμέσως μετά μια δεύτερη γλωσσική έκπληξη: πληροφορήθηκε ότι ο ίδιος, καθότι ξένος στον τόπο, κι όσο μαύρο κι αν ήταν το δέρμα του, ήταν ένας blan, ένας «λευκός». Νόμιζε ότι ήταν Αφροαμερικανός, έμαθε όμως τώρα ότι ήταν ένας «λευκός νέγρος» – κάτι που, σε κείνους τους τροπικούς, σημαίνει απλώς «ξένος άνθρωπος», ένας άνθρωπος από το εξωτερικό. Καταλαβαίνουμε βέβαια την ταραχή του, αν σκεφτούμε τις αντιδράσεις που προκαλεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, και αλλού, η «λέξη από ν» (αντιδράσεις που έχουν κι αυτές την ιστορία τους). Θα σκεφτόταν κανείς ότι αυτή η σημασιολογική παραξενιά, στην Αϊτή οφείλεται στο γεγονός ότι, μετά την ανεξαρτησία της, απέμειναν μόνο νέγροι. Όμως ούτε αυτό είναι ακριβώς αλήθεια, ούτε κι η εξήγηση είναι σωστή. Σε άλλα νησιά της Καραϊβικής (στη Μαρτινίκα, στη Γουαδελούπη, κτλ.), όπου δεν έλειπαν οι λευκοί, και μάλιστα στον ρόλο του αφέντη, του αποικιοκράτη, όπου όμως μιλιέται κι εκεί η ίδια κρεόλικη γλώσσα (με διάφορες τοπικές παραλλαγές), πάλι neg σημαίνει άνθρωπος. Πολύ ενδεικτικά όμως, εκεί η λέξη blan δεν έχει την αϊτινή σημασία, δεν σημαίνει δηλαδή ξένος, αλλά, όπως και στα απλά γαλλικά, λευκός (θα προσπεράσω το ερώτημα τι σημαίνει λευκός). Όλα δείχνουν ότι η σημασία αυτή υπήρχε στην κρεόλικη γλώσσα πριν από την αϊτινή εξέγερση των σκλάβων και τις επαναστατικές αναταραχές στ’ άλλα νησιά, δηλαδή ήδη από τον 18ο αιώνα. Για να τα λέμε όλα, και παρόλο που η βασική σημασία είναι άνθρωπος, η λέξη neg μπορεί να πάρει στα κρεόλικα κι άλλες σημασίες, ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Μπορεί λοιπόν, δεύτερο, να σημαίνει και τον νέγρο, τον μαύρο – όμως συνήθως στην περίπτωση αυτή διευκρινίζουν neg-nwè, «μαύρος νέγρος», ενώ κάποιος με πραγματικά πολύ μαύρο δέρμα λέγεται neg-kongo (ή και σκέτο kongo), αλλά και neg-blé, «μπλε νέγρος». Έχω μάλιστα την εντύπωση ότι το kongo έχει συνήθως κάποια υποτιμητική χροιά ή υποδηλώνει πολιτισμική κατωτερότητα (που έχει να κάνει με τις ιστορικές καταβολές του όρου), ας πούμε το κατάμαυρο δέρμα σαν κάτι άσκημο, ενώ το neg-blé υπονοεί κάποιο θαυμασμό – το κατάμαυρο δέρμα σαν κάτι όμορφο. Τρίτο, πολύ συχνά στις Μικρές Αντίλλες ονομάζουν neg κάποιον που έχει, ή θεωρείται ότι έχει, «μαύρο αίμα», ανεξάρτητα από την απόχρωση του δέρματός του, το φαινότυπό του (που μπορεί να είναι ευρωπαϊκός ή ασιατικός) και τον βαθμό της επιμειξίας του (μετά από τόση χρωματολογία –και δεν πρόλαβα καν ν’ αναφέρω το neg-wouj, τον κόκκινο νέγρο– θα έγινε φανερό ότι το κοινωνικό χρώμα δεν είναι απλώς οπτική υπόθεση). Επιπλέον, μπορεί να σημαίνει τον υπηρέτη, τον παραγιό ή το σκλάβο (κι εδώ δεν χρειάζονται σχόλια). Τέλος, είναι μια συνηθισμένη φιλική προσφώνηση, «φίλε», «αδερφέ» – αυτή ήταν άλλωστε η περίπτωση στο επεισόδιο με το οποίο ξεκινήσαμε. Λίγο πολύ, τα ίδια ισχύουν και για το θηλυκό, nègres. Όλες αυτές οι δευτερεύουσες σημασίες ωστόσο δεν αλλάζουν, όπως υπογράμμισα ήδη, το γεγονός της βασικής έννοιας του όρου. Τώρα, η προσβολή, ή και η οδύνη, που προκαλεί συχνά η καταραμένη λέξη, ιδιαίτερα στον αγγλόφωνο χώρο, είναι πολύ κατανοητή (και εντελώς δικαιολογημένη σε ορισμένα συμφραζόμενα και περιβάλλοντα). Το πρόβλημα είναι ότι η καταστατική εξάλειψή της υπονοεί ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να ταχτοποιηθούν με μια απλή γλωσσική διόρθωση ή συμμόρφωση. Επιπλέον, η ιστορία και η δημιουργική χρήση, ή η οικειοποίηση, τέτοιων περιφρονητικών όρων είναι πολύ πιο πλούσια και περίπλοκη απ’ όσο αφήνει να εννοηθεί η καθώς πρέπει φρίκη (κι αυτό ισχύει και για το nigger και όλα τα σχετικά). Με μια κουβέντα, ίσως να είναι προτιμότερο να σκεφτόμαστε τις λέξεις παρά να τις απαγορεύουμε. Βέβαια, οι σημασίες που παίρνουν οι λέξεις δεν είναι, συνήθως, αποτέλεσμα κάποιας συνειδητής προσπάθειας. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο, ωστόσο, για μια άλλη, θετική αξιοποίηση του ίδιου όρου. Στο Παρίσι της δεκαετίας του ’30, μια παρέα μαύροι φοιτητές και νεαροί διανοούμενοι σκάρωσαν τον όρο négritude, «νεγροσύνη», για να δηλώσουν ακριβώς την περηφάνια τους για το χρώμα τους και για την, άμεση ή απώτερη, αφρικάνικη καταγωγή τους – και, κατά κύριο λόγο, την αντίστασή τους στον ρατσισμό και στην αποικιοκρατία. Μερικοί από αυτούς έμελλε να γίνουν διάσημοι, στον χώρο της κουλτούρας και στον χώρο της πολιτικής, αλλά δεν χρειάζεται να μας απασχολήσει εδώ η εξέλιξη του κινήματος, οι παραλλαγές κι οι αντιφάσεις του, τα όριά του, τα ουσιοκρατικά του αδιέξοδα ίσως. Αυτό που σκέφτομαι είναι ότι και τότε στα γαλλικά η λέξη nègre κουβαλούσε ασφαλώς κάποια περιφρόνηση, τουλάχιστον όταν την πρόφεραν στους καλούς κύκλους ή όταν την ξεστόμιζαν ενάντια σε κάποιο κακομοίρη. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν νομίζω ότι εκείνος που σκέφτηκε να εκτρέψει, να αναποδογυρίσει αυτή την περιφρόνηση κυριεύοντας τη λέξη, εκείνος που εμπνεύστηκε τέλος πάντων τον όρο négritude, ήταν ένας Μαρτινικανός – ο οποίος κουβαλούσε μέσα του, στην «κρυφά κρεόλικη γλώσσα του» (όπως είπε ωραία ένας φίλος), την αντιλλέζικη σημασία του neg. Αν είναι αλήθεια ότι, όπως είπε ένας παππούς μας τον 19ο αιώνα, ο προλετάριος, ακριβώς επειδή έχει αποξενωθεί από τα πάντα, γίνεται το κατεξοχήν ανθρώπινο υποκείμενο, κι αν είναι αλήθεια ότι στον Μεσοπόλεμο, όπως είπε μια καλή κυρία, ο πρόσφυγας κι ο άπατρις, αυτός «που κλείνεται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους εχθρούς του και στα στρατόπεδα εγκλεισμού από τους φίλους του», ακριβώς επειδή στερήθηκε κάθε νομική προστασία, έγινε απλώς ανθρώπινο ον, ή η «γυμνή ζωή», που είπε ένας άλλος κύριος, όχι κακός κι αυτός (και ίσως το ίδιο να ισχύει σήμερα για τον μετανάστη, και ειδικότερα για τον «λαθρομετανάστη»), μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι ο νέγρος, αυτός που τον βάρυνε το στίγμα του δουλεμπορίου, το πέρασμα του Ατλαντικού στα αμπάρια των νεγράδικων καραβιών, έγινε κυριολεχτικά και μεταφορικά το πιο γυμνό ανθρώπινο πλάσμα – ακριβώς γι’ αυτό λοιπόν (κι αυτή είναι η τελική μου απολογία για την ανέμελη χρήση της λέξης) Νέγρος σημαίνει Άνθρωπος.

Γιώργης Μαθόπουλος

Ντεκουπάζ

ληρωνόμουν με τη λέξη, αλλά δεν έβγαινε ούτε μία μερίδα γόπες, όχι πως υπήρχαν, η θάλασσα ήταν πιο βρόμικη κι από τη σκέψη των υπουργών της κυβέρνησης. «Δώσ’ μου ένα μυθιστόρημα», έλεγα στον εκδότη, αλλά ο άνθρωπος είχε τα προβλήματά του, χρωστούσε ήδη σε εξήντα δύο μεταφραστές, τι να κάνει κι αυτός; Μου έδινε μία πρόταση τη βδομάδα, έτσι, για την τιμή των όπλων. Πριν λίγες μέρες μού ζήτησε να του μεταφράσω μια πρόταση από τα γαλλικά στα ελληνικά. Την είχε στείλει με μέιλ. Σε δύο λεπτά είχα ξεμπερδέψει. Η πρόταση έλεγε: Το ντεκουπάζ ήταν χάλια, ο Ζαμπρόφ μεθυσμένος, το σκυλί άφαντο. Τι είναι η ζωή; Ποια είναι τα χούγια της; Δεν ξέρω. Μέτρησα τις λέξεις της πρότασης: 11. Ούτε ένα κομμάτι ψωμί δεν θα αγόραζα. Σκέφτηκα να αναλάβω δράση. Έπρεπε οπωσδήποτε να προσθέσω λέξεις. Είχα την ελπίδα πως ο εκδότης δεν θα το καταλάβαινε. Το ντεκουπάζ του ερασιτέχνη σκηνοθέτη, που ζούσε τόσο μακριά από την πατρίδα του, ήταν χάλια, ο ντετέκτιβ Ζαμπρόφ ήταν μεθυσμένος από χαρά και το σκυλί της άκαρδης γυναίκας του είχε εξαφανιστεί. Μέτρησα τις λέξεις της πρότασης: 31. Θα καθυστερούσα να ολοκληρώσω την προσπάθειά μου, αλλά ήμουν σε καλό δρόμο. Το αλλόκοτο ντεκουπάζ του ψηλού, γοητευτικού, γαλανομάτη σκηνοθέτη, που ζούσε τόσο μακριά από την πατρίδα του, εξαιτίας μιας απίστευτης διαστρέβλωσης του χωροχρονικού συνεχούς, ήταν χάλια, ο ντετέκτιβ Ζαμπρόφ, αν και κουρασμένος από την ολονύχτια προσπάθεια ανεύρεσης του τσακισμένου από τη μοίρα ναυτικού, ήταν μεθυσμένος από χαρά, και το σκυλί της άκαρδης, τροφαντής γυναίκας του είχε εξαφανιστεί. Μέτρησα τις λέξεις της πρότασης: 56. Με τα λεφτά που θα μου έδινε ο εκδότης για τις 56 λέξεις θα μπορούσα ν’ αγοράσω μια φραντζόλα ψωμί και μια μπουγάτσα. Ίσως έπρεπε να βάλω τα δυνατά μου, να γεμίσω την πρόταση με λίγες ακόμα λέξεις. Μια χαρά ήταν το ψωμί και η μπουγάτσα, να μην έπαιρνα όμως και μια σοκολάτα υγείας να τη μοιραστώ με την αγαπημένη μου; Το αλλόκοτο ντεκουπάζ του ψηλού, γοητευτικού, γαλανομάτη σκηνοθέτη, που είχε γεννηθεί στα ριζά ενός βουνού της Σαμοθράκης και που ζούσε τόσο μακριά από την πατρίδα του, εξαιτίας μιας απίστευτης διαστρέβλωσης του χωροχρονικού συνεχούς, ήταν χάλια, ο ντετέκτιβ Ζαμπρόφ, αν και κουρασμένος από την ολονύχτια προσπάθεια ανεύρεσης του τσακισμένου από τη μοίρα ναυτικού, ήταν μεθυσμένος από χαρά, γιατί αντίκριζε για άλλη μια φορά την παραλία της αγριόπαπιας, και το σκυλί της άκαρδης, τροφαντής γυναίκας του είχε εξαφανιστεί στην περιοχή της Γριάς Βάθρας. Ο εκδότης δεν πήρε χαμπάρι. Η αμοιβή μου ήταν τρία ευρώ και δέκα λεπτά. Τα πήρα σε μετρητά, αν και απαγορευόταν αυστηρά. Σύμφωνα με τον νόμο, έπρεπε να κόψω απόδειξη παροχής υπηρεσιών, να τη φωτοτυπήσω και να στείλω αντίγραφο σε μια νεοσύστατη υπηρεσία, το όνομα της οποίας μου διαφεύγει. Είχα πάντα μια αρχή: Ζήσε έξω από τον νόμο, μείνε μακριά από τον αστυνόμο. Ψωμί, μπουγάτσα, σοκολάτα. Μια πρόταση τη βδομάδα. Τι είναι η ζωή; Ποια είναι τα χούγια της;

η μουτζούρα| 27

Σεπτέμβρης 2015

Γιόλα Μπαλή Η παραγωγή ενός βιβλίου: απ’ την οθόνη στο χαρτί Συχνά όχι μόνο οι επαγγελματίες του χώρου, αλλά και πολλοί αναγνώστες παρατηρούν την ευτέλεια της σύγχρονης τυπογραφίας, που αναπόφευκτα αποτυπώνεται στην όψη του βιβλίου: βιβλία κακοσχεδιασμένα, και κακοτυπωμένα, που δεν τηρούν τις στοιχειώδεις αρχές της τυπογραφίας, συνωθούνται στα ράφια, διαταράσσοντας την αισθητική μας και υπονομεύοντας ακόμα και την ίδια τη χρηστικότητα του προϊόντος «βιβλίο». Το κείμενο της Γιόλας Μπαλή (από τις Γραφικές Τέχνες Ανάγραμμα) βάζει τα πράγματα στη θέση τους και μας διδάσκει την αισθητική αρτιότητα και τη λειτουργικότητα που θα πρέπει να έχει κάθε έκδοση. (Συμπεριλήφθηκε στα Σεμινάρια Αυτομόρφωσης του ΣΜΕΔ, Κυριακή 19 Απριλίου 2015.)

ατ’ αρχάς, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ΣΜΕΔ για την άκρως τιμητική πρόσκληση. Ας έρθουμε στο θέμα μας: «Η παραγωγή ενός βιβλίου: απ’ την οθόνη στο χαρτί». Κατά τη γνώμη μου η διαδικασία αυτή ξεκινάει πριν ακόμη φτάσουμε στην οθόνη. Αρχίζουμε ορίζοντας το σχήμα του βιβλίου.

η μουτζούρα| 28

Το σχήμα του βιβλίου Το σχήμα εν πολλοίς εξαρτάται από τα χαρτιά που κυκλοφορούν στην αγορά. Στην αγορά κυκλοφορούν χαρτιά σε φύλλα ή σε ρολό. Τα φύλλα κυκλοφορούν σε συγκεκριμένες διαστάσεις, καθορισμένες από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO). Η τυποποίηση του χαρτιού με τη σειρά της καθορίζει την τυποποίηση των βιβλίων, μια και το κόστος του χαρτιού είναι σημαντικό Το σχήμα του βιβλίου πρέπει να είναι υποπολλαπλάσιο του φύλλου εκτύπωσης, δηλαδή 1/2, 1/4, 1/8, 1/16, 1/32, 1/64 κ.ο.κ. Σύμφωνα με τις υποδιαιρέσεις αυτές, έχουμε βιβλία 10x16, 14x20,5, 17x24, 12x17 κτλ. Πετώντας λίγο χαρτί, οδηγούμαστε σε διαφορετικά σχήματα, πέρα απ’ τα τυποποιημένα. Η σελίδα Αφού ορίσουμε το σχήμα του βιβλίου, έχουμε ορίσει και τις διαστάσεις της σελίδας μας. Κάθε σελίδα περιλαμβάνει το κείμενο που αναπτύσσεται σε συγκεκριμένο χώρο, ο οποίος ορίζεται από ένα νοητό ορθογώνιο παραλληλόγραμμο. Γύρω από αυτό το ορθογώνιο υπάρχουν τα λευκά περιθώρια, που μένουν ατύπωτα. Τα τέσσερα κενά στην περιφέρεια της σελίδας έχουν δύο βασικές λειτουργίες: 1. Το εσωτερικό κενό χωρίζει το κείμενο δύο αντικριστών σελίδων και καθώς διπλασιάζεται, όταν το βιβλίο είναι ανοιχτό, μπορεί να είναι μικρότερο από τα άλλα τρία. Τα τρία εξωτερικά κενά απομονώνουν το κείμενο από τον περιβάλλοντα

χώρο του βιβλίου. Είναι χρήσιμα στο μάτι και δεν πρέπει να είναι πολύ μικρά. 2. Το εξωτερικό και κάτω κενό μάς επιτρέπουν να κρατάμε το βιβλίο χωρίς τα δάχτυλά μας να ακουμπούν στα γράμματα. Κατά συνέπεια, θα είναι μεγαλύτερα. Διαπιστώνουμε ότι οι παραδοσιακοί κανόνες συμφωνούν με τα λειτουργικά κριτήρια όταν προτείνουν το κάτω και έξω κενό να είναι μεγαλύτερα των άλλων δύο. Ωστόσο, τα κενά αυτά δεν είναι απολύτως λευκά. Εδώ μπαίνει ο σελιδάριθμος, η κεφαλίδα, κάποια παραπομπή κτλ. Το γκρι στην επιφάνεια μιας σελίδας, η αναλογία δηλαδή λευκού και μαύρου, ονομάζεται τυπογραφικό χρώμα. Το χρώμα αυτό δεν παραπέμπει στο χρώμα του μελανιού που τυπώθηκε. Αφορά την πυκνότητα της τονικής κλίμακας των στοιχείων ως συνόλου. Τυπογραφικό χρώμα σημαίνει τέσσερα πράγματα: την επιλογή της γραμματοσειράς, το διάστιχο, την απόσταση μεταξύ των λέξεων και την απόσταση μεταξύ των γραμμάτων. Ο τυπογραφικός επιμελητής πρέπει να αποφασίσει για την ανάμειξη διαφορετικών αλφαβήτων. Συγγενείς γραμματοσειρές βοηθούν στην αναγνωσιμότητα, αφού το μάτι δεν σταματά σε διαφορετικά βάρη ή σε αντιτιθέμενους σχεδιασμούς γραμμάτων. Βάρος του γράμματος είναι το πάχος της γραμμής του. Υπάρχουν τα λεπτά (light), τα λευκά, τα ημίμαυρα, τα μαύρα και τα πολύ μαύρα. Τα συνεχόμενα κείμενα (λογοτεχνία, δοκίμια κτλ.) στοιχειοθετούνται συνήθως με λευκά ή με λεπτά στοιχεία. Το λευκό είναι το 25ο γράμμα της αλφαβήτου που διαθέτει ο τυπογραφικός επιμελητής. Αυτό που αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης χωρίς να το βλέπει. Φανταστείτε μια σελίδα βιβλίου χωρίς λευκό ανάμεσα στα γράμματα, στις λέξεις, στις αράδες, χωρίς λευκό γύρω γύρω. Το λευκό είναι ο σκελετός της τυπογραφικής σελίδας.

Καλό είναι αφού καταλήξουμε στο σχήμα, να φτιάξουμε μια σελίδα-πρότυπο, όπου θα έχουμε ορίσει τα λευκά περιθώρια, την οικογένεια, το μέγεθος των στοιχείων, των σημειώσεων και όλα όσα θα συναντήσουμε στο συγκεκριμένο βιβλίο. Κάθε μπλοκ σε μια σελίδα κειμένου πρέπει να παρουσιάζεται αυτόνομα στο μάτι του αναγνώστη που διατρέχει τη σελίδα· να δείχνει τη σπουδαιότητά του σε σχέση με τα άλλα μπλοκ· να οδηγεί το μάτι καθώς περνά από το ένα μπλοκ στο άλλο. Ένα μικρό οριζόντιο κενό μπορεί να χωρίζει δύο παραγράφους που πραγματεύονται το ίδιο θέμα, ένα μεγαλύτερο όταν περνάμε από ένα θέμα σε ένα άλλο. Στους πίνακες μπορούμε να αποφύγουμε τις πολλές γραμμές αφήνοντας μεγαλύτερο λευκό ανάμεσα στα στοιχεία του πίνακα, και έτσι η σελίδα γίνεται πιο ανάλαφρη και αισθητικά καλύτερη. Μια αράδα με 9άρια στοιχεία στο κέντρο μιας σελίδας αναδεικνύεται περισσότερο από έναν τίτλο με 18άρια χωρίς αρκετό διάστιχο ανάμεσα στις αράδες μιας σελίδας στοιχειοθετημένης με 12άρια και μονό διάστιχο. Η λειτουργία ενός εντύπου είναι να διαβάζεται εύκολα και αποτελεσματικά. Οι τυπογραφικοί κανόνες πρέπει να υπηρετούν την αναγνωσιμότητα και την κατανόηση, χωρίς ωστόσο να παραβλέπουν την αισθητική της σελίδας. Ο συνδυασμός λειτουργικότητας και αισθητικής δημιουργούν ένα «πετυχημένο» έντυπο. Η στιγμή είναι μονάδα μέτρησης. Στην Ευρώπη 1 στιγμή = 0,376χιλ. Πολλαπλάσιό της είναι το τετράγωνο, το οποίο έχει 12 στιγμές. 12 στιγμές = 4,512 χιλ. και 1 εκατοστό = 28 στιγμές. Το μέγεθος του γράμματος, καθώς και το διάστιχο παραδοσιακά εκφράζονται σε στιγμές. Ο οφθαλμός του γράμματος ή xheight είναι η αναλογία ύψους του πεζού α, ε, ο, π, δηλαδή γραμμάτων χωρίς ουρές σε σχέση με τα κεφαλαία της γραμματο-

Η δομή του βιβλίου Γιατί οι σελίδες 1 και 2 είναι λευκές; Παραδοσιακά, το πρώτο και το τελευταίο φύλλο ενός βιβλίου είναι λευκά. Σε παλιότερες εποχές αυτό ήταν απαραίτητο γιατί οι αναγνώστες έδεναν τα βιβλία τους με σκληρό εξώφυλλο και τα φύλλα αυτά χρησίμευαν στον βιβλιοδέτη για να στηρίξει το σκληρό κάλυμμα. Η συνήθεια αυτή έχει επικρατήσει και στις μέρες μας, έστω κι αν δεν δένουμε πια τα βιβλία μας με σκληρό εξώφυλλο. Στη συνέχεια, έρχεται ο ψευδότιτλος, τα κοπιράιτ, η σελίδα τίτλου. Οι σελίδες αυτές δεν περιέχουν πολύ κείμενο. Ρόλος τους είναι οδηγήσουν τον αναγνώστη σταδιακά στην ανάγνωση. Το ξεφύλλισμα αυτών των σελίδων είναι ένα είδος τελετουργικού πριν αρχίσουμε την ανάγνωση.

Τίτλοι Οι τίτλοι μπαίνουν στην αρχή των κεφαλαίων, αφήνοντας αρκετό λευκό πάνω και κάτω, ώστε να ξεχωρίζουν. Μπορούν να έχουν πολλές μορφές. Να είναι με κεφαλαία στο μέγεθος του κειμένου ή με πεζά αρκετά μεγαλύτερα από το μέγεθος του κειμένου. Να μπαίνουν στο κέντρο της σελίδας, με περασιά αριστερά ή λίγο πιο μέσα, ή λίγο πιο έξω απ’ το αριστερό περιθώριο. Πρωτογράμματα Σε μια σελίδα όπου προηγείται του κειμένου ένας τίτλος κεφαλαίου ή ενότητας, δεν χρειάζεται κάποια σηματοδότηση. Αν όμως μια παράγραφος κειμένου ή μια νέα ενότητα αρχίζει από την κορυφή της σελίδας χωρίς προηγούμενο τίτλο, χρειάζεται κάποια οπτική επισήμανση για να αποσπάσει την προσοχή. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιούμε κάποια τυπογραφικά κοσμήματα. Η αρκτική φράση ή και ολόκληρο η πρώτη αράδα μπορούν να στοιχειοθετηθούν με μικρά κεφαλαία. Πάντως ο πιο παραδοσιακός τρόπος σήμανσης της αρχής κειμένου είναι ένα μεγάλο αρχίγραμμα ή πρωτόγραμμα. Τα πρωτογράμματα στοιχειοθετούνται με πολλούς τρόπους. Αν είναι σε εσοχή ή κεντραρισμένα, πατούν στη βάση της αράδας και προεξέχουν προς τα πάνω. Αν είναι περασιά αριστερά, τότε χώνονται μέσα στο κείμενο. Τα αρχιγράμματα είναι δυνατόν να κρέμονται εκτός κειμένου στο εξωτερικό περιθώριο. Στην περίπτωση που η πρόταση αρχίζει με εισαγωγικά, τα εισαγωγικά συνοδεύουν το πρωτόγραμμα, σε μικρότερο όμως μέγεθος. Υπότιτλοι Κάθε κεφάλαιο μπορεί να χωρίζεται σε 1, 2 ή περισσότερα υποκεφάλαια. Κατά συνέπεια θα έχουμε 1, 2 ή περισσότερα επίπεδα υποτίτλων. Τοποθετούνται κι αυτοί στο κέντρο ή στην αριστερή περασιά της σελίδας ή χωνευτοί στην αρχή του υποκεφαλαίου. Γράφονται με μικρά κεφαλαία, πλάγια λίγο μελύτερα απ’ το μέγεθος του κειμένου, ή με μαύρα στοιχεία μικρότερα του κειμένου. Ένας καλός τρόπος να κάνουμε τους υποτίτλους να ξεχωρίζουν, χωρίς να αυξήσουμε το μέγεθός τους είναι να τους στοιχειοθετούμε στο εξωτερικό πεθώρια της σελίδας. Σημειώσεις Οι σημειώσεις πρέπει να μπαίνουν εκεί που ο αναγνώστης θα μπορεί εύκολα να τις βρει. Σημειώσεις που τοποθετούνται στο τέλος του κειμένου ή κάθε κεφαλαίου

κάνουν το βιβλίο δύσχρηστο και δυσκολεύουν την ανάγνωση. Πρέπει λοιπόν να τοποθετούνται εκεί όπου αναφέρονται: στη βάση της σελίδας ή ιδανικά στο εξωτερικό περιθώριο κάθε σελίδας, στο ύψος της αναφοράς. Συνήθως στοιχειοθετούνται με στοιχεία 1-3 στιγμές μικρότερα από αυτά του κυρίως κειμένου. Αντίθετα, οι σημειώσεις στο περιθώριο μπορούν να φτάσουν μέχρι και το μέγεθος του κυρίως κειμένου, ανάλογα με τη συχνότητα ή τη σπουδαιότητά τους. Όταν τις τοποθετούμε στη βάση της σελίδας, αφήνουμε πάνω από αυτές κενό τουλάχιστον μίας αράδας, ώστε να διακρίνονται από το κυρίως κείμενο. Άλλωστε, αυτό είναι το μόνο κενό σε όλο το βιβλίο που μπορεί να αυξομειώνεται έτσι ώστε να διευκολύνει τη σελιδοποίηση. Αν θέλουμε, βάζουμε πάνω τους μια λεπτή γραμμή 4-5 εκ., που ξεκινάει από την αριστερή περασιά. Πολλοί, όταν η σημείωση συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα, επεκτείνουν αυτή τη γραμμή μέχρι τη δεξιά περασιά. Κατά τη γνώμη μου αυτό δεν βοηθάει πουθενά και βαραίνει τη σελίδα. Τα παραθέματα Τα παραθέματα μπαίνουν συνήθως σε εισαγωγικά. Ωστόσο, το μάτι του αναγνώστη βιάζεται να καταλάβει το νόημα και πιθανόν δεν προσέχει τα τυπογραφικά σύμβολα που είναι προφανή για έναν επιμελητή ή τον τυπογράφο. Και αν το παράθεμα είναι μεγάλο, ίσως ο αναγνώστης να μην προσέξει το κλείσιμο των εισαγωγικών. Μπορούμε λοιπόν να επαναλάβουμε τα εισαγωγικά σε κάθε παράγραφο του παραθέματος ή να βάλουμε το παράθεμα με πλάγια, ή να έχει μικρότερο πλάτος αράδας απ’ ό,τι το κείμενο, ή πάλι να γραφεί με μικρότερα στοιχεία, με κενό πάνω κάτω. Καμιά από αυτές τις επιλογές δεν αποκλείει τις άλλες ή τον συνδυασμό τους. Πίνακες Είναι γνωστό ότι οι πίνακες απαιτούν υπερβολικό χρόνο για τη στοιχειοθεσία τους. Τα προβλήματα που παρουσιάζουν συνήθως είναι τόσο τυποτεχνικά όσο και τυπογραφικά. Αν ο πίνακας δεν έχει προετοιμαστεί σε αναγνώσιμη μορφή ευθύς εξαρχής, ο τυπογραφικός επιμελητής μπορεί να τον διασώσει μόνον αν τον επανασχεδιάσει. Αν ο πίνακας αντιμετωπιστεί ως μία ακόμη μορφή κειμένου, που πρέπει να είναι ευανάγνωστη και αισθητικά άρτια, τότε προκύπτουν κάποιες βασικές αρχές. 1. Όλα τα κείμενα πρέπει να είναι στοι-

η μουτζούρα| 29

σειράς. Το ίδιο μέγεθος γράμματος σε διαφορετικές οικογένειες έχει διαφορετικό οφθαλμό. Οικογένειες με μεγάλο οφθαλμό θέλουν μεγαλύτερο διάστιχο απ’ ό,τι οι οικογένειες με μικρό οφθαλμό. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι βιβλία που προορίζονται για αναγνώστες 5-6 ετών γράφονται με στοιχεία των 16-18 στιγμών, για αναγνώστες 7-8 ετών με 14-16 στιγμών, για αναγνώστες 9 ετών με 12άρια και για αναγνώστες 10 ετών και πάνω με 10άρια έως 12άρια. Στην εποχή μας συναντάμε διαφορετικούς τρόπους ανάγνωσης, ανάλογα με τα μηνύματα που περιέχει ένα έντυπο και τις προτεραιότητες του αναγνώστη. Καθήκον της τυπογραφίας είναι να προσαρμόσει την οπτική μορφή του κειμένου στις ανάγκες του αναγνώστη και στη φύση του μηνύματος. Έτσι έχουμε την «ομοιόμορφη» που ταιριάζει στη λογοτεχνία. Την τυπογραφία που ταιριάζει σε σχολικά εγχειρίδια ή επιστημονικά συγγράμματα. Στην περίπτωση αυτή, η περίληψη ενός κεφαλαίου πρέπει να αναδεικνύεται περισσότερο, ενώ τα σχόλια του κυρίως κειμένου είναι πιο υποβαθμισμένα. Όταν θέλουμε να τονίσουμε μεμονωμένες λέξεις, τότε χρησιμοποιούμε στοιχεία bold ή υπογράμμιση. Σε τεχνικά ή νομικά κείμενα, συμβόλαια κτλ., όπου ο αναγνώστης σταχυολολογεί τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν, πρέπει να διευκολύνεται η οπτική αναζήτηση με ευδιάκριτα σημάδια. Σε μια σελίδα περιοδικού, όπου ο αναγνώστης ενδιαφέρεται για κάποια άρθρα ή κάποια σημεία του άρθρου, μπορούμε να συνδυάσουμε στοιχεία των δύο παραπάνω μορφών.

χειοθετημένα οριζόντια και μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις πλάγια. 2. Γραμματοσειρές με πολύ μικρά ή υπερβολικά στενεμένα στοιχεία, που είναι δυσανάγνωστα, δεν μπορεί να αποτελούν μέρος της λύσης. 3. Πρέπει να υπάρχει ελάχιστος αριθμός σχεδιαστικών βοηθημάτων (γραμμές, πλαίσια κτλ.) και μέγιστο ποσό πληροφοριών. 4. Ένας πίνακας, όπως και κάθε άλλο κείμενο σε πολλαπλές στήλες, πρέπει να περιέχει επαρκή λευκό χώρο. Οι στήλες πρέπει να έχουν περασιά. Οι μονάδες κάτω από τις μονάδες, οι δεκάδες κάτω από τις δεκάδες κτλ. Αν χρειάζονται και σημειώσεις, τότε οι δείκτες των σημειώσεων μπαίνουν έξω από την περασιά των αριθμών.

η μουτζούρα| 30

Οι λεζάντες Όπως οι σημειώσεις, έτσι και οι λεζάντες πρέπει να είναι δίπλα ή κάτω από την εικονογράφηση ή έστω στην απέναντι σελίδα ενός δισέλιδου. Δώστε στον αναγνώστη όσες πληροφορίες θα ήθελε. Για έναν πίνακα ζωγραφικής όχι μόνο τον τίτλο και τον δημιουργό, αλλά και τη χρονολογία, τις διαστάσεις, το μουσείο όπου εκτίθεται. Οι πληροφορίες αυτές είναι απαραίτητες ακόμη και αν αναφέρονται στο κείμενο. Εδώ ας επισημάνω ότι στις διαστάσεις ενός έργου πρέπει να χρησιμοποιούμε το ειδικό σύμβολο του πολλαπλασιασμού και όχι το πεζό γράμμα χ. Η ωραίοτερη εικονογράφηση είναι συνήθως αυτή που μπαίνει στο εξώφυλλο ή απέναντι από τη σελίδα του τίτλου και συχνά ξεχνάμε να αναφέρουμε τα στοιχεία της. Επίσης, πρέπει πάντα να αναγράφουμε το όνομα του φωτογράφου, του πρακτορείου κτλ., αλλά με πολύ μικρά στοιχεία και συνήθως στο τέλος του βιβλίου ή στο πλάι της φωτογραφίας. Οι κεφαλίδες Οι κεφαλίδες βοηθούν τον αναγνώστη να εντοπίσει εύκολα αυτό που ψάχνει. Περιλαμβάνουν λοιπόν τον τίτλο του μέρους, του κεφαλαίου, του υποκεφαλαίου. Είναι ανούσιο να βάζουμε κεφαλίδες σε ένα μυθιστόρημα επαναλαμβάνοντας συνεχώς το όνομα του συγγραφέα και τον τίτλο του βιβλίου. Συλλαβισμός Στο συλλαβισμό του κειμένου καλό είναι να μην αφήνουμε ένα γράμμα μόνο του στο τέλος ή στην αρχή της αράδας. Ποτέ

όμως δεν αφήνουμε μια μόνη συλλαβή στο τέλος της παραγράφου. Επίσης καλύτερο είναι να αποφεύγουμε τον συλλαβισμό της λέξης στο τέλος της σελίδας, όταν το κείμενο συνεχίζεται στην πίσω σελίδα, καθώς και όταν ανάμεσα στη συλλαβισμένη λέξη παρεμβάλλεται εικονογράφηση, πίνακας κτλ., γιατί δυσκολεύουμε την ανάγνωση και την κατανόηση του κειμένου. Κουτσές – ορφανές αράδες Κουτσή είναι η αράδα που βρίσκεται στην αρχή της σελίδας και δεν φτάνει να στοιχηθεί στη δεξιά περασιά. Ορφανή όταν η αρχή της παραγράφου βρίσκεται στο τέλος της σελίδας. Οι ορφανές αράδες δεν ενοχλούν ιδιαίτερα. Αντίθετα, η κουτσή αράδα στην αρχή της σελίδας δείχνει εγκαταλελειμμένη, γι’ αυτό και τη ζευγαρώνουμε με την προηγούμενη. Η κάθετη στοίχιση (το ύψος) της σελίδας κρατιέται παντού ίδια. Το διάστιχο, η απόσταση ανάμεσα στα γράμματα, παραμένουν ίδια σε όλο το βιβλίο. Προβλήματα κουτσών αράδων λύνονται με αυξομείωση του κενού ανάμεσα στις λέξεις, όπου αυτό είναι εφικτό. Στίξη, εισαγωγικά σε διαφορετικές γλώσσες Στις διάφορες γλώσσες έχουμε διαφορετικά εισαγωγικά. Επίσης τα σημεία στίξης μπαίνουν με διαφορετικό τρόπο. Οι Γάλλοι, για παράδειγμα, αφήνουν ένα μικρό κενό ανάμεσα στο γράμμα και στο σημείο στίξης, ή χρησμοποιούν τα γωνιώδη εισαγωγικά. Οι Άγγλοι χρησιμοποιούν τα ανωφερή. Οι Γερμανοί έχουν διαφορετικά εισαγωγικά. Όταν λοιπόν έχουμε πολύγλωσσα κείμενα, η βιβλιογραφία είναι κλασικό παράδειγμα, ο τυπογραφικός επιμελητής πρέπει να αποφασίσει ποια γραμμή θα τηρήσει. Βινιέτες Είναι διακοσμητικά μικρού μεγέθους που συνοδεύουν το κείμενο. Χρησιμοποιούνται για να διαχωρίσουν δύο κείμενα με διαφορετικό θέμα ή για να κοσμήσουν μεγάλα κενά, όπως στο τέλος ενός κεφαλαίου, όπου μένουν λίγες μόνον αράδες στο πάνω μέρος της σελίδας. Βιβλιογραφία Η βιβλιογραφία είναι συνήθως το τελευταίο τμήμα ενός βιβλίου πριν από το ευρετήριο. Στοιχειοθετείται με στοιχεία μικρότερα του κυρίως κειμένου κατά 13 στιγμές. Η αρχή του λήμματος ξεκινάει

από την αριστερή περασιά, ενώ οι υπόλοιπες αράδες, αριστερά, στοιχίζονται πιο μέσα, έτσι ώστε να είναι ευδιάκριτη η αρχή κάθε λήμματος. Τα ονόματα των συγγραφέων γίνονται με καπιταλάκια και μπαίνουν με αλφαβητική σειρά. Όταν το όνομα του συγγραφέα ακολουθούν περισσότερα του ενός συγγράμματα, δεν επαναλαμβάνουμε το όνομά του, αλλά χρησιμοποιούμε μια λεπτή γραμμή μήκους όσο τρείς συνεχόμενες μεσαίες παύλες. Ευρετήριο Το ευρετήριο στοιχειοθετείται κι αυτό με μικρότερα στοιχεία από αυτά του κειμένου. Εφόσον περιέχει ένα όνομα ή ένα τοπωνύμιο και στη συνέχεια αριθμούς, συνήθως γίνεται δίστηλο. Μπορεί όμως να είναι και μονόστηλο, αν αυτό μας εξυπηρετεί. Κολοφώνας Ο κολοφώνας μπαίνει στο τέλος του βιβλίου και αναφέρει τα χαρακτηριστικά του, τους συντελεστές, τον εκδότη, τον αριθμό του αντιτύπου, αν τα αντίτυπα είναι αριθμημένα. Εν κατακλείδει, ο τυπογραφικός επιμελητής πρέπει να γνωρίζει τη συμβαίνει πριν και μετά την εκτύπωση. Οι καλοί τυπογράφοι και βιβλιοδέτες πάντα έχουν να διδάξουν τον τυπογραφικό επιμελητή. Πρέπει επίσης να γνωρίζει ότι μέσα απ’ τη δουλειά του διαμορφώνει την αισθητική των αναγνωστών. Το εξώφυλλο Το εξώφυλλο είναι η πρόσοψη του βιβλίου, αυτό που βλέπει ο αναγνώστης πριν ακόμη ανοίξει το βιβλίο. Πρέπει λοιπόν να είναι ελκυστικό, καλλιτεχνικά άρτιο και σχετικά λιτό. Στις μέρες μας οι εκδότες προτιμούν εξώφυλλα παραφορτωμένα, με πολλά χρώματα και κραυγαλέα εικονογράφηση. Κατά τη γνώμη μου τέτοια εξώφυλλα χάνονται μες στην πληθώρα των βιβλίων που εκτίθενται στις προθήκες. Η μπροστινή πλευρά του εξωφύλλου συνήθως περιέχει τη σελίδα τίτλου του βιβλίου. Στο οπισθόφυλλο συνήθως βάζουμε ένα ολιγόλο κείμενο που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του βιβλίου και ίσως κάποιο διακριτικό διακοσμητικό. Όταν το εξώφυλλο έχει αυτιά, σ’ αυτά μπορούμε να βάλουμε το βιογραφικό του συγγραφέα ή πληροφορίες για την εικονογράφηση του εξωφύλλου.

Το τεστ Η

μάνα μου φταίει. «Στείλε κάνα βιογραφικό, αγόρι μου, κυνήγησέ το. Μη σε παίρνει από κάτω. Δυο μέτρα άντρας, με τρεις γλώσσες και μεταπτυχιακό, τι κάθεσαι και βαλαντώνεις και καπνίζεις ολημερίς, ντουμάνιασε όλο το σπίτι… Δεν μπορεί, κάτι θα βρεις…» Και βρήκα. Με κάλεσαν από μεγάλο εκδοτικό οίκο, μπορεί να είναι και ο μεγαλύτερος, να κάνω ένα τεστ. Μου είπαν να έχω διαθέσιμες τρεις ώρες… Τρεις ώρες; Ωραία, θα έκανα την επιμέλεια με την ησυχία μου, δεν είμαι δα και γρήγορος. Τι ήταν αυτό, φίλε μου… Το ’δα και δεν το πίστευα. Τεστ ευφυΐας, γλωσσικές ασκήσεις, ερωτήσεις γνώσεων, ασκήσεις μαθηματικών (τριτοδεσμίτης εγώ, ε), να μεταφράσω από τα αγγλικά, ένα πάκο χαρτιά… «Μα εγώ επιμελητής είμαι», ψέλλισα.

Ο υπεύθυνος (έμοιαζε με έναν από τους δεσμοφύλακες στο Πράσινο μίλι) με αγριοκοίταξε και είπε: «Δεν είστε υποχρεωμένος να το κάνετε, κύριε», και εφόσον με είδε να ’μαι δίβουλος, έκλεισε την πόρτα του κελιού −του γραφείου ήθελα να πω− και μ’ άφησε μόνο μου με τις στοίβες. Τώρα τι ακολούθησε ούτε που θέλω να ξέρω… Ό,τι μπορούσα έκανα. Αν και βασικά μου ’ρχόταν να τα παρατήσω και να φύγω. Στις δυόμισι ώρες, κι ενώ έβγαζα καπνούς από τ’ αυτιά, ήθελα να πάω στην τουαλέτα. «Μα θα χάσετε χρόνο από το τρίωρο που έχετε στη διάθεσή σας», μου είπε ο φρουρός μου. Σφίχτηκα και συνέχισα. Ένα ράκος βγήκα… Κουρέλι σού λέω. Ούτε όταν έδινα πανελλήνιες, ούτε όταν πήρα το Proficiency έτσι. Το κεφάλι μου καζάνι κι από ψυχο-

λογία άσ’ τα. Τρεις ώρες να παλεύω δίχως λεξικό, χωρίς ίντερνετ. Και να πρέπει να απαντήσω σε ό,τι πιο άσχετο μπορείς να φανταστείς… Συγγνώμη, επιμελητής είμαι, δουλειά ψάχνω, αν ήταν έτσι, πήγαινα και σε παιχνίδι γνώσεων και πιθανόν να έφευγα και με την επιταγή στην τσέπη και όχι απλώς με την προσδοκία μελλοντικής συνεργασίας και κερδών. Και μετά να έχω και τη μάνα μου να ρωτάει πώς τα πήγα. Δεν μιλιόμουνα. Μία βδομάδα έκανα να συνέλθω… Τώρα λοιπόν που ’μαι κάπως καλύτερα, το σκέφτομαι και λέω: Έχω να κάνω κι εγώ μερικές ερωτήσεις σ’ αυτούς τους άρρωστους που έφτιαξαν το τεστ. Και θέλω να τους έχω απέναντί μου, να μου απαντάνε προφορικά, μέσα στο επόμενο λεπτό. Εννοείται χωρίς βοηθήματα. Λοιπόν:

1. Πόσες σελίδες είναι ο περίφημος εσωτερικός μονόλογος της Μόλι Μπλουμ στον Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόις; 2. Πώς ονομάζεται ο Αμερικανός επιμελητής του Ρέιμοντ Κάρβερ; (ευκολάκι) 3. Ποιο μοντέλο αυτοκινήτου είναι εμπνευσμένο από τη Σχολή του Μπαουχάουζ; (επίσης ευκολάκι) 4. Ποια είναι τα σχήματα αναπαραγωγής του Μαρξ και ποια η κριτική που τους άσκησε η Ρόζα Λούξεμπουργκ; 5. Με ποια φράση, στα αρχαία ελληνικά, αρχίζουν οι Βάκχες του Ευριπίδη; 6. Ποιες ήταν (επιγραμματικά) οι βασικές αρχές της Σχολής της Φρανκφούρτης και ποιοι οι στοχαστές που συνδέονται μ’ αυτή; 7. Σε ποιο έργο της λατινικής γραμματείας ανήκει η φράση Mene fugis; Ποιος τη λέει; 8. Σε ποιον ποιητή ανήκουν οι κάτωθι στίχοι: Ή θεν’ ανέβεις μετ’ εμού / πλησίον των μακάρων/ ή εις την κοίτη ποταμού / το ρεύμα πλέοντας ομού / θα μας δεχθεί ο Χάρων… 9. Ποιες ήταν οι σύζυγοι του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας; (κι αυτό ευκολάκι) 10. Πόσες λέξεις (κατά προσέγγιση) υπάρχουν στα αρχαία ελληνικά για το αιδοίο; 11. Πότε υπογράφτηκε η Συνθήκη του Μοντρέ; Ποια ήταν τα συμβαλλόμενα μέρη και τι συμφώνησαν; (πανευκολάκι) 12. Are English split infinitives a form of irregular verb or past pronoun? 13. Ποια είναι η ετυμολογία των λέξεων: περόνη, κουλουβάχατα, μπάζα, νταγιαντίζω, σβούρα, κομπορρημονώ; 14. Ποια φράση σχημάτιζαν τα καρφιά στις σόλες των παπουτσιών που φορούσαν οι περιπατητικές πόρνες στην αρχαία Αθήνα;

Άντε και καλή τύχη, μάγκες!

η μουτζούρα| 31

15. Να βρείτε τις λύσεις της εξίσωσης: (ημx + 1962)54 * (x2 + x – 2862)1821 * (eX + 2862)53 * Ix1453 + 15Ι2862 = 0.

Κατώτατες αποδεκτές αμοιβές μετάφρασης, επιμέλειας, διόρθωσης Παίρνοντας ως μέσο όρο του χρόνου εργασίας ενός μεταφραστή, επιμελητή, διορθωτή ή υποτιτλιστή το ημερήσιο 8ωρο σε πενθήμερη βάση, οι κατώτατες αποδεκτές αμοιβές του ΣΜΕΔ (συμπεριλαμβανομένου του παρακρατούμενου φόρου 20%, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται ΦΠΑ 23%) διαμορφώνονται ως εξής:

Μετάφραση ανά 16σέλιδο πρωτοτύπου (προς τη μητρική γλώσσα του μεταφραστή, για βιβλία 20X15 εκ.)

160 €

Μετάφραση ανά λέξη πρωτοτύπου (προς τη μητρική γλώσσα του μεταφραστή)

0,045 €

Υποτιτλισμός (με χρονισμό) ανά λεπτό βίντεο (προς τη μητρική γλώσσα του υποτιτλιστή)

2€

Επιμέλεια/διόρθωση* ανά τελικό τυπογραφικό 16σέλιδο (για βιβλία 20Χ15 εκ., στη μητρική γλώσσα του επιμελητή/διορθωτή)

80 €

Επιμέλεια ανά λέξη πρωτοτύπου (για κείμενα στη μητρική γλώσσα του επιμελητή, πλην βιβλίων) ή μεταφράσματος (για κείμενα στη μητρική γλώσσα του επιμελητή, πλην βιβλίων)

0,02 €

Διόρθωση ανά τελικό τυπογραφικό 16σέλιδο (για βιβλία 20Χ15 εκ., στη μητρική γλώσσα του διορθωτή)

40 €

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Αποσαφήνιση ή αναδιοργάνωση του κειμένου ως προς το περιεχόμενο και τη διάρθρωσή του. Έλεγχος πραγματολογικών στοιχείων. Αποσαφήνιση νοήματος, βελτίωση γλώσσας και άλλες μη τεχνικές επεμβάσεις επιμέλειας, που θα εφαρμοστούν σε όλο το κείμενο. Έλεγχος και διόρθωση υφολογικών επιπέδων. Ομαλοποίηση μετρικού συστήματος. Έλεγχος και επιμέλεια αναγραφής κεφαλίδων, ευρετηρίων, παραπομπών και παραθεμάτων. Έλεγχος των στοιχείων στην ταυτότητα του βιβλίου [όταν πρόκειται για βιβλίο]. Αντιπαραβολή με το πρωτότυπο [όταν πρόκειται για μετάφραση]. ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αφορά τη γραμματική, τη χρήση, την ορθογραφία, τη στίξη και άλλα τεχνικά γλωσσικά ζητήματα. Έλεγχος της συνοχής των γλωσσικών στοιχείων του κειμένου και της συνέπειας των δεδομένων. Εισαγωγή τίτλων και πλαγιότιτλων και αντίστοιχη τοποθέτηση γραφικών στοιχείων. Επιμέλεια πινάκων, διαγραμμάτων και καταλόγων. Ενημέρωση του ατελιέ για τυχόν ιδιαιτερότητες της παραγωγής. Έλεγχος των δοκιμίων του επιμελημένου και σελιδοποιημένου κειμένου όσον αφορά τη συνέπεια ως προς το στήσιμο, καθώς και δευτερεύοντα τεχνικά λάθη (π.χ. ανορθογραφίες ή μικρές παρεκκλίσεις από το στήσιμο). Σωστή τοποθέτηση του κειμένου στη σελίδα, έλεγχος κεφαλίδων και σελιδαρίθμων, έλεγχος κουτσών, ορφανών κ.ά. αράδων, έλεγχος σελιδαρίθμων όπου αναφέρονται (π.χ. περιεχόμενα). Έλεγχος ηλιοτυπιών ή άλλου τύπου δοκιμίων ή φιλμ.

Eλα σε επαφh με τον ΣΜΕΔ

η μουτζούρα| 32

Περισσότερες πληροφορίες: www.smed.gr/2013/10/blog-post_11.html

τέλειωτες ώρες δουλειάς στον υπολογιστή, πάνω από βιβλία και χαρτιά, ο επαναληπτικός ήχος της πληκτρολόγησης σε στοιχειώνει ακόμα και στον ύπνο σου, η πάλη με τις λέξεις και τις προτάσεις δεν σταματά ποτέ…

ν είσαι συνάδελφος μεταφραστής, επιμελητής, διορθωτής ή υποτιτλιστής, τα ξέρεις αυτά καλύτερα απ’ τον καθένα, όπως ξέρεις και πόσο αόρατοι παραμένουμε για πολλούς πίσω από όλα αυτά τα βιβλία, τις ιστοσελίδες, τις εφημερίδες, τα περιοδικά, τα εγχειρίδια, τα φυλλάδια, τους υπότιτλους ταινιών και σειρών. Οι

εργαζόμενοι, μισθωτοί και ελεύθεροι επαγγελματίες, στον χώρο της μετάφρασης, της επιμέλειας, της διόρθωσης και του υποτιτλισμού, αντιμετωπίζουμε κοινά προβλήματα που διαρκώς οξύνονται. Απέναντι σε αυτά τα προβλήματα, δεν στέκει ο καθένας μόνος του. Έλα να τα αντιμετωπίσουμε μαζί. Έλα να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας και να παλέψουμε για καλύτερους όρους εργασίας.

Ενωμένοι θα καταφέρουμε περισσότερα

Περισσότερες πληροφορίες και αιτήσεις εγγραφής, στο site του Συλλόγου (www.smed.gr) και στις ανοιχτές συνεδριάσεις του ΔΣ, κάθε Τετάρτη, 7:30 μ.μ., στα γραφεία του Συλλόγου