SYMFOZINE 86

sep → nov 2019

Kristiina Poska @ Wouter Maeckelberghe

60 jaar Symfonieorkest Vlaanderen INTRO

Nieuwe chef: Kristiina Poska INTERVIE W

04

Brahms Symfonie nr. 2 ONDER DE LOEP

Stravinsky’s Pulcinella PROJ EC T IN DE KIJ KER

08

SOV Young

12

(J ONG) TALENT UITG ELICHT

Violist met basgitaar HIT-AND -RUN

02

16 18

Banden smeden voor de toekomst ORKEST ON THE ROAD

20

n°86

02

INTRO

Bijna zestig jaar geleden bracht Jacques Brel ‘Le plat pays’, een ode aan het Vlaamse land van zijn voorouders, waarin rivieren langzaam voortschrijden door het vlakke landschap. Ik moest er onwillekeurig aan denken toen ik me onlangs geboeid verdiepte in een boek van Paul Van Nevel: ‘Het landschap van de Polyfonisten’.

Vijf eeuwen later zoeken Leie en Schelde nog steeds hun weg in een even rustig en vlak parcours doorheen het Vlaamse land, en vloeien ze samen in Gent, waar Symfonieorkest Vlaanderen sedert 2017 zijn thuisbasis heeft in Muziekcentrum De Bijloke. Dit seizoen viert het orkest zijn zestigste verjaardag. Bovendien treedt de Estse Kristiina Poska aan als onze nieuwe chef-dirigent. ←← Geert Dhondt © Tom De Visscher

03

INTRO

Als wereldvermaard vertolker en dirigent van muziek van onder anderen Josquin Desprez, Guillaume Dufay en Orlandus Lassus, werd Paul Van Nevel steeds meer gefascineerd door de vaststelling dat al deze componisten uit één en hetzelfde gebied kwamen (het zuiden van Vlaanderen, Henegouwen en Noord-Frankrijk). In zijn boek zoekt hij een antwoord op de vraag welke invloed de landschappelijke omgeving en het culturele decor hebben gehad op de persoonlijke en muzikale evolutie van die Polyfonisten, en hoe de zacht gloo­iende Schelde- en Leievallei met hun melancholie en hun ritme bepalend zijn geweest voor de esthetiek van hun muziek. Het repetitieve van deze landschappen vertaalt zich in de zo kenmerkende imitatietechnieken waarmee deze componisten hun stempel hebben gedrukt op het verloop van onze Westerse muziekgeschiedenis.

Dit seizoen verwelkomen we onze nieuwe chef-dirigent Kristiina Poska. Met haar debuut tijdens ‘Tripel Beethoven’, afgelopen herfst, oogstte ze onmiddellijk veel bijval, zowel bij het publiek als bij onze musici. Zoals ook onze Polyfonisten dicht bij de natuur stonden en het licht, de wolken, het water en de aarde elementen zijn die hun werk hebben bepaald en beïnvloed, getuigt Kristiina Poska over haar band met de natuur: “Ik realiseer me nu dat het erg belangrijk is om datgene wat ik leerde in Duitsland te verbinden met mijn eigen roots en met die zaken die in Estland belangrijk zijn. We geloven in de natuur, we geloven in het bos, de zee, het water en vooral in de stenen.” Die sterke verbondenheid met de natuur en met haar land zal zeker tot uiting komen in de programmatie van de komende seizoenen.

Dit seizoen kijk ik samen met u bijzonder uit naar ‘Dubbel Brahms’ en het debuut van onze nieuwe chef. Benieuwd hoe Kristiina

Poska de chemie tussen Lorenzo Gatto en Pieter Wispelwey zal aanvuren in een van mijn lievelingssettings, namelijk een meervoudig bezet concerto. In de familievoorstelling ‘Onnozelaars (8+)’ gaat Symfonieorkest Vlaanderen in dialoog met Die Verdammte Spielerei.

Het wordt een totaalspektakel voor gezinnen, met kinderen als onze eregasten: zij zijn ons publiek van morgen. Tot slot ben ik heel benieuwd naar de symfonie van Louise Farrenc, en naar de creaties van nieuw werk, zowel in het kader van de Composers’ Academy als het opdrachtwerk van Daan Janssens.

“Bij elke symfonie denken we dat hij zichzelf zal herhalen, en elke keer opnieuw vergissen we ons”, schreef de Londense pers over Haydns symfonieën. De tikkende klok in de tweede beweging van zijn Symfonie nr. 101 – ‘De Klok’, die we in november brengen, was deze keer de verrassing van dienst. Reeds 60 jaar tikt de tijd verder voor Symfonieorkest Vlaanderen. In uren, minuten en seconden, telkens in veelvouden van 60. Op de site van de voormalige Bijlokeabdij wordt thans de concertzaal van Muziekcentrum De Bijloke verbouwd. Dat deze metamorfose tot een topzaal op het gebied van beleving en akoestiek, precies samenvalt met het feestjaar naar aanleiding van de 60ste verjaardag van Symfonieorkest Vlaanderen, en dat we deze zaal nog tijdens dit seizoen feestelijk mogen inspelen, beschouwen we als een prachtig verjaardagscadeau.

Ook voor ons zijn het decor van de prachtige concertzalen in historische steden en het muzikale landschap een belangrijke bron voor geïnspireerde uitvoeringen van nieuw én vertrouwd symfonisch werk, waarmee we u ook graag de komende jaren verder blijven verrassen. Dank voor uw vertrouwen!

Geert Dhondt Voorzitter Symfonieorkest Vlaanderen

Stravinsky’s Pulcinella 04

PROJECT IN DE KIJKER

tussen­ doortje?

Ommekeer of

05

Prof. Francis Maes over Stravinsky’s Pulcinella Met Pulcinella begon de metamorfose van Stravinsky van Russisch componist naar Europese neoclassicist.

Zogezegd. Het verhaal is iets genuanceerder dan dat.

Pulcinella was nog niet de ommekeer die velen erin hebben gezien, maar eerder een toevallig tussendoortje.

→

Igor Stravinsky

Op 15 mei 1920 ging Pulcinella in première in de Opera van Parijs, een ballet van Leonid Massine met kostuums en decor van Pablo Picasso. De muziek was van Giovanni Battista Pergolesi in een bewer­ k­ing van Igor Stravinsky. Vandaag weten we dat slechts enkele stukken van Pergolesi waren, de andere van Domenico Gallo, Unico Wilhelm graaf van Wassenaer, Alessandro Parisotti en Carlo Monza.

Italië door een Russische bril Balletten op Italiaanse muziek met in­ spiratie uit het historische Italiaans theater waren een nieuwe wending in de artistieke politiek van Sergej Diaghilev. Pulcinella werd omringd door drie vergelijkbare pro­ ducties op muziek van Domenico Scarlatti, Gioacchino Rossini en Domenico Cimarosa.

Diaghilev was de impresario die met Les Ballets Russes sinds 1910 de wereld had verbaasd met zijn spraakmakende produc­ ties op Russische thema’s, zoals De vuurvogel, Petroesjka en Sacre du Printemps, allemaal met muziek van Stravinsky.

De plotse voorliefde van Diaghilev voor

Italiaanse muziek en klassieke kunst leek op een radicale ommekeer. Wie hem beter kende, was niet verbaasd. Voor Diaghilev was de Italiaanse thematiek een terugkeer naar de artistieke idealen waarmee hij ooit zijn loopbaan als impresario was begonnen.

Met zijn medestanders, de kunstenaars rond het tijdschrift Mir iskoesstva (De wereld van de kunst), streefde hij aanvankelijk naar een wedergeboorte van de aristocratische waarden van elitisme, connaisseurschap, esthetische schoon­ heid en kosmopolitisme. Diaghilev stond voor de Europese traditie van Rusland en wantrouwde het enge nationalisme. Dat hij zijn reputatie zou vestigen met Russische producties die folklorisme, primitivisme en het exotische imago van Rusland zouden uitspelen, was een doordachte zet om in te spelen op het verwachtingspatroon van het grootstedelijke publiek van Parijs en Londen. Voor het westerse publiek was Rusland de vreemde andere, een myste­ rieuze, haast oriëntaalse cultuur van een verfijnd en kleurrijk barbarisme. Diaghilev gaf het westerse publiek wat het verlangde.

Met zijn Italiaanse producties wilde Diaghilev aantonen dat Rusland meer was

dan dat. De Italiaanse kunst en muziek waren erg geliefd geweest in de aristocrati­ sche kringen van Rusland in de achttiende eeuw. Met die klasse ging Diaghilev zich opnieuw identificeren in reactie op de maat­ schappelijke destabilisering die de Grote Oorlog had teweeggebracht.

Intermezzo in het oeuvre van Stravinsky Stravinsky aanvaardde de opdracht om muziek van Pergolesi te bewerken, maar had geen aandeel gehad in de planning of invulling van het project. Om die reden werd Pulcinella een enigszins atypische compositie in het oeuvre van Stravinsky.

Aanvankelijk werd het ballet aangekondigd als muziek van Pergolesi in een bewerking van Stravinsky. Nadien ging Stravinsky zijn eigen creatieve inbreng beklemtonen en sprak hij van een compositie van Stravinsky op thema’s van Pergolesi. Hij verspreidde het gerucht dat de partituur enkel gebruik maakte van onafgewerkte composities en schetsen van de Napolitaanse meester.

Die bewerking is onjuist. Pulcinella is wel degelijk gebaseerd op volwaardige

Concert Haydn, Mozart, Stravinsky programma Igor Stravinsky (1882-1971) Pulcinella Suite, Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Pianoconcerto nr. 24, KV 491, Siebe Thijs (°1999) Creatie, Joseph Haydn (1732-1809) Symfonie nr. 101, Hob. I:101 - ‘De Klok’ met dirigent Jonathon Heyward en pianist Andrew Tyson zie ook → p24

07

PROJECT IN DE KIJKER

composities. De rol van Stravinsky bleef eerder beperkt tot die van bewerker, welis­waar met een grote verbeelding en occasion­ele toepassingen van zijn moderne stijl. Pulcinella wordt vaak genoemd als de ommekeer van Stravinsky naar zijn nieuwe stijl, het neoclassicisme. In werkelijkheid kwam die ommekeer later en vanuit een andere motivering. Pulcinella bleef een intermezzo tussen het werk aan Stravinsky’s meest Russische project door: de compo­sitie van Les Noces, een ballet over het Russische bruiloftsritueel.

Architectuur in klank Wanneer Stravinsky de overstap zou maken naar het neoclassicisme lag zijn motivering vooral in zijn zoektocht naar een abstracte stijl die komaf maakte met emotie en express­iviteit. Muziek moest architectuur in klank worden. Hij zag in de klassiekers van de achttiende eeuw voorbeelden van abstracte vormgeving.

Mede onder invloed van Stravinsky is de muziek van Haydn en Mozart gedurende de twintigste eeuw vooral begrepen als een kunst van de perfectie in de vorm.

De kracht van de expressieve types Vandaag bekijken we de muziek van Haydn en Mozart niet langer uitsluitend door de lens van vormelijke perfectie.

In de achttiende eeuw was muziek vooral een spel met expressieve types, die samen een omvattend beeld gaven van menselijke gedragingen en maatschappelijke contexten.

Vormgeving was geen doel op zich, maar een middel om expressieve types met elkaar te verbinden. De Londense symfo­ nieën van Haydn, waartoe de Symfonie nr. 101 behoort, demonstreren de vinding­ rijkheid waarmee Haydn het bestaande vocabularium aan expressieve types weet te manipuleren. Het beroemde tweede deel, waaraan de symfonie zijn bijnaam ‘De klok’ ontleent, dankt zijn effect aan de combina­ tie van een cantabile, of zingende stijl, met de droge routine van een tikkende klok. Het Pianoconcerto nr. 24, KV 491 behoort tot de zeldzame composities van Mozart in mineur zonder overgang naar de majeur toonaard om af te sluiten. De stijl die Mozart in dit werk gebruikt wordt doorgaans Sturm und Drang genoemd, maar Mozart sprak zelf

van de hoge pathetische stijl. Zijn vinding­ rijkheid in de combinatie van expressieve types merken we vooral in de finale. Het thema vermengt de alla breve maatsoort van de hoge stijl met allusies op de geleerde stijl, en dat alles op een ritmisch patroon dat refereert naar de bourrée. De laatste variatie transformeert het patroon van de bourrée naar een versluierde siciliano.

De mineur toonaard geeft de afsluitende siciliano zijn melancholische toets.

Stravinsky zocht in de eerste plaats vormgeving en abstractie in de muziek van Haydn en Mozart. Toch moest ook hij de kracht van de expressieve types uit de acht­ tiende eeuw ondervinden. Bij de compositie van zijn opera The Rake’s Progress kon Stravinsky het niet helpen om met de stijl van Mozart ook zijn expressieve vocabula­ rium over te nemen. Mozart loodste zowaar opnieuw emotie en menselijke identificatie binnen in Stravinsky’s abstracte stijl.

Francis Maes Hoogleraar Musicologie aan de Universiteit Gent

08

Concert DubbelBrahms programma Wilhelm Stenhammar (1871-1927) Intermezzo uit ‘Sängen’, op. 44, Johannes Brahms (1833-1897) Concerto voor viool & cello, op. 102 - ‘Dubbelconcerto’, Johannes Brahms (1833-1897) Symfonie nr. 2, op. 73 met chef-dirigent Kristiina Poska, violist Lorenzo Gatto en cellist Pieter Wispelwey zie ook → p24

Chefdirigent ← Kristiina Poska © Wouter Maeckelberghe

Kristiina Poska

gaat voor

transparantie →

Vorig najaar was ze een eerste keer te gast met werk van Beethoven, Schubert én Stulens. Een kennismaking met Symfonieorkest Vlaanderen én een muzikale coup de foudre.

In oktober is Kristiina Poska terug, en wel als nieuwe chef-dirigent. Het zat allemaal juist: de ingesteldheid van de muzikanten, de unieke atmosfeer van Muziekcentrum De Bijloke als residentieplek, en het verwelkomende gevoel van de stad Gent. Ze was niet op zoek, maar ze voelde dat dit het moment was om ‘ja’ te zeggen.

10

INTERVIEW

Het enthousiasme zindert nog na wanneer we Kristiina Poska spreken.

“Terug op m’n hotelkamer na die eerste repetitiedag in november vorig jaar, keek ik zo uit naar de volgende ochtend. Terug voor het orkest staan, samen de muzikale lijnen uitzetten en verfijnen. Ik ben sowieso gedreven, maar dit was me nog niet overkomen. Uiteindelijk gaat het om de chemie en om het gevoel, en we hebben voor elkaar gekozen. Ik zie mezelf als een bemiddelaar tussen de partituur en het orkest, en in een later stadium ook het publiek. Doorgronden wat de componist bedoelt en die inhoud verklanken, dat is mijn rol als dirigent.”

Koor- en orkestdirectie Kristiina Poska heeft goede herinneringen aan haar jeugdjaren in Türi, een stadje in het midden van Estland. “Als kind al wilde ik muziek maken. Ik leidde jarenlang het door mezelf opgerichte koor Nimeta, maar orkestdirectie bleef de grote droom. Duitsland leek een voor de hand liggende keuze om die droom waar te maken, en ik trok naar Berlijn. Het was hard studeren, maar ik was meer dan gemotiveerd. Als dirigent-in-opleiding moet je vooral voldoende oefenmogelijkheden krijgen. Gelukkig kon ik al op het einde van mijn eerste semester in 2008 aan de slag als dirigent van de Capella Acade­ mica, het symfonisch orkest van de Humboldt universiteit. Eén keer per week kon ik ervaring opdoen, en zeker de helft van wat ik tijdens mijn studies geleerd heb, is het resultaat van die samenwerking”.

Transparante schriftuur De voorbije jaren heeft Poska naam en faam gemaakt, zowel in concert- als operamiddens. In 2010 beleefde ze haar grote doorbraak met een indrukwekkende La Traviata van Verdi in de Komische Oper Berlin; van 2012 tot 2016 was ze daar eerste kapelmeester.

In 2013 ontving ze de felbegeerde dirigentenprijs van het Dirigenten­ forum van de Deutsche Musikrat. Muzikanten roemen haar duidelijke stijl. “Dat krijg ik inderdaad vaak te horen”, erkent ze. “Ik vind het elementair dat mijn schriftuur van hand én baton duidelijk te lezen is. Als linkshandige is mijn linkerhand leidend, de aangever van technische elementen zoals tempo, opmaat, … Dat moet allemaal juist zitten. Met mijn vrije rechterhand geef ik de expressie weer, het karakter van een werk, maar soms ook veel meer. Uiteindelijk gebeurt dirigeren met het hele lichaam, dus soms nemen de ogen het over van de handen om een compositie echt te laten spreken, van spannend en relaxed tot zwaarmoedig en lichtvoetig”.

Voorbereiding op basis van transparantie De context van een werk én een muzikale studie zijn essentieel. “In eerste instantie”, zo benadrukt Kristiina Poska, “probeer ik de achter­ grond van een compositie in kaart te brengen, de drijfveren en de

11 © Wouter Maeckelberghe

intenties erachter. Voor de technische analyse trek ik me bij voorkeur terug in mijn studieruimte met de piano binnen handbereik, maar ook dikwijls in stilte de partituur lezend. Het doorgronden van de gelaagd­ heid van een werk vraagt tijd, en lange wandelingen helpen me om tot een transparante structuur te komen. Binnen dat concept hoop ik alles in te passen. Ervaring heeft me geleerd dat enige flexibiliteit hier op zijn plaats is. Als dirigent probeer ik die inzichten duidelijk met het orkest te communiceren, in harmonie met mezelf en met de musici.

Ik voel het als een resonantie met mezelf en met de muzikanten, een gevoel dat ik heel sterk ervaar bij Symfonieorkest Vlaanderen. Zoiets geeft vertrouwen, en dat hoor je”.

Toekomstplannen met Symfonieorkest Vlaanderen Elke nieuwe chef-dirigent maakt plannen, en droomt van nieuwe projecten. “Bij Symfonieorkest Vlaanderen zijn alle elementen aanwe­ zig om die dromen te realiseren”, zo vertelt een hoorbaar enthousiaste Poska. “Een nieuwsgierigheid om te verkennen, een duidelijke wil om te werken en een bijzondere openheid. Dit orkest gaat bijvoorbeeld op zo’n unieke manier met hedendaagse muziek aan de slag! Het resul­ teert in verfrissende uitvoeringen, waarbij het lijkt alsof ook oudere werken voor de eerste keer gespeeld worden. En ook essentieel: samen muziek maken, naar elkaar luisteren, een open communicatie voeren

tussen de verschillende secties van het orkest. Die interactie en die focus op een muzikaal resultaat, ervaar ik bij Symfonieorkest Vlaande­ ren. Ik krijg wel eens de vraag of ik op zoek ga naar een bepaalde klank, maar dat hangt af van de context. Schoonheid alleen is niet voldoende, maar moet altijd gerelateerd zijn aan expressie en zeggingskracht.

Eerlijkheid, helderheid en transparantie, dat zoek ik. En dat (pauzeert even, en dan nadrukkelijk) is ook wat ik bij de muzikanten zoek”.

Beethoven wordt de komende jaren een van de pijlers, met de opname van zijn negen symfonieën in het vooruitzicht. “Het is muziek op maat van Symfonieorkest Vlaanderen, passend bij de grootte van het orkest; hun artistieke benadering spoort bovendien met mijn inzichten. Geboren en getogen in Estland hoop ik natuurlijk ook het klassieke repertoire van het Balticum een plaats te geven, uitwaaierend naar Rusland, naar Scandinavië en naar Groot-Brittannië. Ik denk dan aan Sibelius, Nielsen, Vaughan Williams, Walton, … Ook hedendaagse muziek zal een belangrijke plaats blijven bekleden. Met het artistieke team van Symfonieorkest Vlaanderen zullen we de komende maanden en jaren die puzzel leggen. Concerten blijven momenten van ontmoe­ ting en resonantie, ogenblikken waarop de muziek met een magische vonk opnieuw geboren wordt. Ik zie er dan ook reikhalzend naar uit om in oktober het seizoen 2019-20 te openen met 2 klassiekers van Brahms, met name zijn Dubbelconcerto en zijn Tweede Symfonie!”

Johan Van Acker

Relaas vaneen

nieuw jeugdorkest

12

inGent

SOV Young is een project van Symfonieorkest Vlaanderen i.s.m. KASK & Conservatorium / School of Arts Gent.

Info & inschrijven www.symfonieorkest.be/sovyoung

© Wouter Maeckelberghe

“Martijn, ik heb nog een leuk project voor jou…” was het allereerste wat ik hoorde over de plannen om in Gent een nieuw jeugdorkest op te richten. Vanuit het Ministerie voor Cultuur, Media en Jeugd werd er geld vrijgemaakt om in de schoot van de Vlaamse professionele orkesten jonge musici samen muziek te laten maken. Een erg mooi initiatief, waar je écht gelukkig van wordt! Frederik Styns, intendant van Symfonieorkest Vlaanderen, vond mij en mijn rol binnen het orkest perfect in dit plaatje passen, en zo werd ik gevraagd om SOV Young te dirigeren.

Martijn Dendievel, assistent-dirigent Symfonieorkest Vlaanderen én artistiek leider van SOV Young

JONG TALENT UITGELICHT

Van meet af aan was het allereerste project bijzonder spannend; op korte termijn werden muziekacademies gecontacteerd, jonge muzikanten aangesproken én audities georganiseerd. Niemand wist hoe het orkest er een paar weken later zou uitzien, of beter nog: zou klinken. Er werd dus goed nagedacht over de programma­ keuze. Enerzijds wilden we niet te hoog grijpen en anderzijds ook een aantrekkelijk werk programmeren, zodat we goede muzikanten konden aantrekken. De keuze viel op de mooie Symfonie nr. 8 van Dvořák. Dat ik het eerder al dirigeerde met mijn orkest in Halle an der Saale, was een groot voordeel: het werk had geen geheimen meer voor me. We wilden jonge musici ook jonge muziek laten spelen; aan Belgisch componist en dirigent Dirk Brossé vroegen we speciaal voor deze gelegenheid een werk te schrijven, en zo lag het muziek­ programma voor de eerste editie van SOV Young vast!

De tweede week van de paasvakantie 2019 was het zover: ik spoor­ de vanuit het Duitse Weimar naar Gent, enigszins nieuwsgierig en vol verwachting van wat komen zou. De eerste repetitie had ik als een soort “crash-moment” ingepland. In een dik uur fietsten we doorheen het hele programma en hadden we zicht op alle werkpunten.

Wat een fijn gevoel, zonder te moeten stoppen in één klap de hele symfonie te kunnen doorspelen! Het was alleszins geen gemakkelijke opgave met de moeilijke ritmes in het tweede deel, herhalingen, dal segno’s en coda’s in het derde deel en de vele moeilijke loopjes in het laatste deel. Ook bij de Grand Canyon of the Colorado River van Brossé liep het vlot, ik voelde meteen dat we op hoog niveau zouden kunnen werken.

Na de eerste tutti-repetitie werd het orkest opgedeeld in kleine groepen — instrument per instrument — en begonnen de coaches aan de geconcentreerde arbeid: partiële repetities. Elke noot werd omgedraaid, boogstreken en -technieken werden afgesproken, akkoordjes werden uitgestemd en articulaties afgesproken. Zonder de gemotiveerde en professionele begeleiding van de coaches van

Symfonieorkest Vlaanderen zouden we nooit tot dit resultaat gekomen zijn, dat kan ik niet genoeg herhalen! Niet alleen werkten ze urenlang met hun eigen instrumentengroepen, ze speelden ook tijdens de tutti-repetities mee in het orkest om van binnenuit de nodige begeleiding en ondersteuning te geven.

Samen eten hoorde er ook bij: tijdens de middagpauzes waren we te gast in de Wijnaert, een studentenrestaurant vlakbij het Koninklijk Conservatorium Gent. Een fijne manier om elkaar beter te leren kennen en nieuwe vriendschappen te sluiten, wat ook bijdraagt tot het succes van een jeugdorkest. Een lekker ijsje op een warme vrijdagmiddag, gegiechel van de jongste deelneemsters en nieuwe facebook-aanvragen maakten het plaatje compleet. Masterclasses van docenten van het Koninklijk Conservatorium Gent vervolle­ digden het dagschema. Het waren drie goed gevulde repetitiedagen waarin iedereen de volle 100% gaf.

Op de vierde en laatste dag van de projectweek kwam het moment waarop iedereen zat te wachten: het slotconcert. Tijdens de korte raccord (i.e. de generale repetitie) kon ik de laatste puntjes op de i’tjes zetten en me ervan verzekeren dat iedereen wist wat hij of zij te wachten stond. Zo werden ook het buigen en opkomen ingeoefend; veel van onze jonge muzikanten hadden namelijk nog nooit in een orkest gespeeld! De zaal liep vol, de spanning steeg: familie en vrien­ den in de zaal zorgden voor gezonde zenuwen. Het resultaat overtrof mijn stoutste dromen en verwachtingen. De energie, concentratie en toewijding voor de muziek was zo ontroerend hoog, de solo’s in de blazers waren zo rond, de strijkersklank zo homogeen en warm, en in de finale werd er vuurwerk afgestoken. Minutenlang applaus beloonde de jonge talenten, en met een gezongen bisnummer sloten we dit eerste project in schoonheid af.

Ik kijk alvast enorm uit naar het tweede project tijdens de zomer­ vakantie (van 26 t/m 29 augustus 2019), waar we de Symfonie nr. 1 van Brahms zullen spelen. Tot dan?

13

DubbelBrahms oktober

2019

november

Onnozelaars januari

14

Scheherazade

januari

februari

Louise Farrenc mei

Seizoen 2019—20

maart

2020

Haydn, Mozart, Stravinsky 2019

2020

HappyNew YearLudwig 2020

2020

15

A NewWorld 2020

juni

TheSwinging Thirties 2020

Metde handen

16

achter derug

Concert onder de loep DubbelBrahms programma Wilhelm Stenhammar (1871-1927) Intermezzo uit ‘Sängen’, op. 44, Johannes Brahms (1833-1897) Concerto voor viool & cello, op. 102 - ‘Dubbelconcerto’, Johannes Brahms (1833-1897) Symfonie nr. 2, op. 73 met chef-dirigent Kristiina Poska, violist Lorenzo Gatto en cellist Pieter Wispelwey zie ook → p24

Dat de ether rijk is aan eendagsvliegen, hoef ik u niet te vertellen.

Bevestigen is lang geen evidentie. In popmiddens spreekt men wel eens over ‘het moeilijke tweede album’, terwijl het in literaire cirkels eerder ‘de druk van het debuut’ heet. Wat er ook van zij, de Tweede Symfonie van Johannes Brahms ontstond met de vingers in de neus. Eerlijk gezegd, het was hem van harte gegund. Niet minder dan eenentwintig jaar (!) had de componist gezwoegd op zijn eerste. Een en ander had te maken met een nogal overdadige achting voor een zekere heer uit Bonn die er in zijn tijd een negental bij elkaar had gepend. U weet wel wie. De ontlading moet alleszins groot zijn geweest, want met de kop eraf schudde Brahms de daaropvolgende zomer al meteen een tweede symfonie uit zijn mouw. Alsof het niets was. Die moeiteloosheid laat zich ook horen. Klonk de eerste als een in de kosmos exploderende ziel, de tweede klinkt een pak gemoedelijker. Echt lichtvoetig wordt het natuurlijk nooit bij Brahms, maar een opmerkelijke dosis Lebensfreude valt niet te loochenen. — Régis Dragonetti

De 4 muziekfragmenten uit Brahms Symfonie nr. 2, op. 73 kan u beluisteren via onze website www.symfonieorkest.be.

Of scan de QR codes en begin meteen met luisteren. Veel lees-, en luisteren ontdekkingsplezier!

1

3

2

4

17

ONDER DE LOEP

Bitterzoet wiegelied 1

Brahms’ Tweede Symfonie wordt wel eens zijn Pastorale genoemd.

De componist schreef ze tijdens een vakantie in het landelijke zuiden van Oostenrijk. De natuur laat zich doorgaans nogal makke­ lijk in romantisch repertoire lezen. Wat dacht u van een Brahms met zomerhoed, wandelend langs de rivier Drava, blik op de Karnische Alpen. De ontroering van het tafereel horen we pakweg de eerste twee minuten geboren worden. Vreugde om al dat moois! Doch ineens keert het oog zich naar binnen met het bitterzoete tweede thema in de celli en de altviolen. Brahms boogt hier op zijn eigen Wiegenlied (opus 49, maar vooral bekend van de muziekdoosjes).

Hij schreef het ooit voor een oude vlam, een vlam die blijkbaar nog niet helemaal vergeten is en even mild het berustend hart mag likken alleer opnieuw op te gaan in de weldadige contemplatie van eeuwenoude bergen.

Toch een snuifje weemoed

2

De sterren van het begin van de tweede beweging zijn ongetwij­ feld de celli. Expressivo gebiedt hen de partituur. Terecht. Zij krijgen namelijk een bijzondere melodie voorgeschoteld. Enerzijds geven sprongetjes haar het nodige karakter, anderzijds heeft ze iets meande­ rends, alsof ze eindeloos de noten aan elkaar zou kunnen blijven rijgen.

En dan, net als je denkt dat ze met een quasi-klassieke wending wordt afgerond, zorgt Brahms voor een verrassende wending. In plaats van de lijn simpelweg neer te leggen, herhaalt hij de laatste spannings­ noot (eerste verrassing) om ze vervolgens op te lossen in een nieuwe harmonie (tweede verrassing). Het effect is een plotse opstoot van pathos. Lebensfreude, ja, maar steeds met een snuifje weemoed.

Het staartje roert zich

3

Veel is van die weemoed niet meer te merken in het lichtere derde deel, dat traditiegetrouw een scherzo is. Hier en daar ontwaren we nog een frons, maar in het algemeen gaat het er plezierig aan toe. Mocht u er trouwens nog aan twijfelen dat we ons te velde bevinden, luistert u dan naar het pastoraal koloriet van de houtblazers. Vooral de hobo signaleert landelijkheid. Meer nog, we herkennen de Oostenrijkse Land-ler, een rustige volksdans in driekwartsmaat. Die wordt echter al gauw geruild voor een woeste galop in twee en later voor een zeer snelle wals. Met name die eerste ruikt bovendien flink naar het hooi.

De naam is niet toevallig ontleend aan de gang van een paard. Op muzikaal gebied roeren alledrie de dansen trouwens hun staartje. In de rustige aanvang met een versierinkje op de derde tel, in de galop en de wals met stevige accenten op de laatste noot.

Slot vol vertrouwen

4 Over het roeren van staartjes gesproken. De eminente Engelse muziekkenner Donald Tovey noemde de uitzinnige laatste van Brahms’ Tweede Symfonie een van de briljantste hoogtepunten van de symfonische muziek sinds Beethoven, u weet wel, die heer uit Bonn wiens schaduw Brahms eenentwintig jaar lang had geplaagd. En inder­ daad, wat klinkt beter dan een slot, waarbij het voorgaande muzikale materiaal nog vlug de revue passeert: het kopje van het eerste thema, het gesyncopeerde ritme van het tweede. Alles naast en op elkaar, zoals het hoort bij een componist met zelfvertrouwen, een die zich net als de Zuid-Oostenrijkse fauna en flora een plaats weet in de kosmos, al vergt het bij Brahms en de rest van de mensensoort soms wat tijd die plaats te vinden. Het zij zo.

Banden smeden De inwoners van Deinze wachten al heel lang op hun plek voor kunst en cultuur: de eerste plannen voor een cultuurcentrum gaan zo’n vijftig jaar terug in de tijd. In september is het eindelijk zover, want dan opent het CC Leietheater zijn deuren. Al zeker honderd vrijwilligers boden zich aan om te komen helpen in hun splinternieuwe cultuurcentrum, en Symfonieorkest Vlaanderen is er als de kippen bij om de zaal in te spelen! Daarnaast trekt het orkest opnieuw naar enkele zalen in Vlaanderen waar het al jaren een vaste waarde is. En ook de Britten zien het orkest uit Flanders maar al te graag komen. De UK Tour reikt dit jaar tot in Schotland. — Lien Vanreusel

18

ORKEST ON THE ROAD

voorde toekomst

Splinternieuw CC

Lokale verankering

concert Haydn, Mozart, Stravinsky VR 15.11, 20:00 - CC Leietheater Deinze Het CC Leietheater krijgt zijn eigen stek naast MUDEL, het befaamde Museum van Deinze en de Leiestreek. Het gebouw staat nog in de steigers, maar de fase van de afwerking is bereikt. Kersvers directeur Benoît Vanraes ziet het gebouw iedere dag evolueren. “De hele constructie zweeft als het ware. Overal komen er gigantische raampartijen en koepels.” De architecten van Trans & V+ inspireerden zich voor de lichtinval in het nieuwe gebouw op de werken van de grote Latemse schilder Emile Claus, die in het aangrenzende museum te zien zijn.

Enkel voor familievoorstellingen en klassieke muziek kan het CC Leietheater terugvallen op een vertrouwd publiek, voor de andere genres moet het vanaf nul worden opgebouwd. Een onderzoek gaf aan dat de inwoners van Deinze openstaan voor experiment. Het publiek dat zegt ‘doe maar, verras me’: voor Benoît Vanraes was dat het mooiste cadeau. Hij kiest voor een toegankelijk programma, maar durft ook de

platgetreden paden te verlaten. “Ik ben van mening dat het louterende karakter van een theatervoorstelling heel veel mensen deugd kan doen. Je kunt bij ons terecht voor een avondje ontspanning én voor een avondje inspanning.” Vanraes wijst erop dat het recht op cultuur in België verankerd is in de wet.

“De cultuurcentra zijn, naast het deeltijds kunstonderwijs, een eerste stap naar cultuur.

Het is dus de taak van een cultuurcentrum om een brede waaier aan te bieden.” Op het programma van het eerste seizoen van het CC Leietheater staan concerten, dans, film en theater, maar ook circus, opera, comedy en muziek in de stijl van ‘De nieuwe lichting’ van Studio Brussel. Ook jongeren komen dus goed aan hun trekken. Ze kunnen boven­dien rekenen op fikse kortingen, zodat ze zeker de weg naar cultuur vinden ... Over de seizoensopener van het CC Leietheater wil directeur Vanraes nog niet veel kwijt, maar wel dit: “Je bestelt die dag een pintje of een mocktail en krijgt er enkele voorstellingen bij.” Santé!

ORKEST ON THE ROAD

Concert DubbelBrahms ZA 05.10, 20:00 - CC Zwaneberg Heist-op-den-Berg ZO 13.10, 17:00 - Kursaal Oostende Concert Haydn, Mozart, Stravinsky ZO 24.11, 11:00 - CC De Spil Roeselare Anders dan de meeste orkesten, die een weeksysteem hebben, werkt Symfonieorkest Vlaanderen met concertreeksen die over heel Vlaanderen worden uitgerold. Volgens intendant Frederik Styns biedt dat een groot voordeel: “Wij zijn constant op tournee, in eigen land en daarbuiten. Deze concertreek­ sen laten ons toe om dieper in te gaan op muzikale details en steeds beter te worden.

Deze werking resulteert in een sterke lokale verandering. Wat is er mooier dan een vertrou­ wensband opbouwen met het publiek? Daar werkt Symfonieorkest Vlaanderen niet alleen in de grote zalen aan, maar ook in de regionale cultuurcentra. Onder meer in CC Zwaneberg in Heist-op-den-Berg, De Spil in Roeselaere en het Kursaal in Oostende lukt dat prima.

Door soms zelfs meermaals per jaar terug te keren, kent het publiek de mensen op het podium, in de zaal en achter de schermen.

Als je dat jaar na jaar opbouwt, krijg je veel waardering en sympathie.”

UK Tour UK Tour met Miloš Karadaglić VR 25.10 19:30 City Hall Sheffield, UK — www.sheffieldcityhall.co.uk ZA 26.10 19:30 St George’s Hall Bradford, UK — www.bradford-theatres.co.uk/venues/st-georges-hall ZO 27.10 19:30 Usher Hall Edinburgh, UK — www.usherhall.co.uk DI 29.10 19:30 Town Hall Middlesbrough, UK — www.middlesbroughtownhall.co.uk WO 30.10 19:30 Cadogan Hall London, UK — www.cadoganhall.com DO 31.10 19:30 Arts Centre Warwick, UK — www.warwickartscentre.co.uk VR 01.11 19:30 G Live Guildford, UK — www.glive.co.uk ZA 02.11 19:30 Town Hall Leeds, UK — www.leedstownhall.co.uk ZO 03.11 19:30 Theatre Royal Norwich, UK — www.theatreroyalnorwich.co.uk Ook in Engeland is het Symfonieorkest al lang geen onbekende meer. De jaarlijkse concerttournee neemt steeds grotere vormen, met maar liefst negen concerten in het nieuwe seizoen. Waarom zien de Britten Symfonieorkest Vlaanderen zo graag komen? Intendant Frederik denkt dat de sympathie voor het orkest uit Flanders mogelijk te maken heeft met het gedeelde oorlogsverleden. “Vorig jaar speelden we een bisnummer van de Belgische componist Lodewijk Mortel­ mans. Hij componeerde het stukje met

de naam Hartverheffing tijdens de Eerste Wereldoorlog ter nagedachtenis van de gesneuvelde frontsoldaten. Daar heeft het Engelse publiek blijkbaar een sterke voeling mee.” Maar dat kan niet de enige verklaring zijn. De constante kwaliteit van het orkest, de programmakeuze en de vlotte samenwerking zijn ongetwijfeld de echte sleutels tot het succes. “Uiteindelijk denk ik dat ze ons gewoon graag hebben”, aldus Frederik Styns. Voor de orkestmuzi­ kanten is het fijn om een aantal dagen op stap te zijn met collega’s: het draagt

bij aan de samenhang van de groep.

Ook puur artistiek is het interessant om te spelen voor een publiek dat je niet kent.

Het zorgt voor net iets meer stress, en dat is altijd een goede leerschool. Tijdens de concerten in de UK staat het overbekende, maar aartsmoeilijke Concerto de Aranjuez van Joaquín Rodrigo op het programma.

Een kolfje naar de hand van de Deutsche Grammophon-gitarist Miloš Karadaglić, die muzikaliteit combineert met een geweldige podiumprésence.

19

Violist met basgitaar

Op zijn zevende wist Tim Breckpot dat hij violist wilde worden, en dat idee heeft hij nooit meer losgelaten. Een jongensdroom die in vervulling gaat: wie doet het hem na?

Vandaag heeft hij al vele jaren zijn vaste stek in de viool­sectie van Symfonieorkest Vlaanderen. Tim Breckpot is een muzikant met een brede blik: hij is ook muziekleraar, speelt kamermuziek, leert basgitaar spelen én grijpt wel eens naar de drumstokken. Een gesprek met een muzikant met een onmiskenbare ‘drive’.

←← Tim Breckpot © Tom De Visscher

Hoe ben je violist geworden?

Toen ik klein was, keken we thuis op zon­dag naar de muziekwedstrijd ‘Les jeunes solistes’ op de RTBF. Toen wist ik al dat ik violist wilde worden. Dat was misschien kinderlijk naïef, maar het idee is nooit meer weggegaan. Waarschijnlijk voelde ik dat ik aanleg voor viool had en kreeg ik voldoende bevestiging. Ook in de middelbare school heb ik nooit iets anders overwogen. Jaren later werd mijn jongensdroom werkelijkheid.

Maakte je ooit een plan B naast de muziek?

Ik heb een zwak voor kunst, en in het bij­zonder voor architectuur. We hebben net flink verbouwd; de plannen voor huis én tuin tekende ik zelf uit. Ik bezoek ook graag steden, op zoek naar mooie gebouwen.

Was ik de muziek niet ingegaan, dan had ik misschien wel voor architectuur gekozen.

Wat houd je scherp als muzikant?

Bij een concert met Symfonieorkest Vlaanderen kan ik terugvallen op heel veel routine. Het is belangrijk dat ik het

21

HIT-AND-RUN

vioolspel ‘in de vingers houd’ en mijn basisconditie goed onderhoud. Daarnaast moet ik een goed zicht krijgen op de partituur, maar eigenlijk kruipt daar niet zoveel tijd in. Maar net als een sportman die zijn wedstrijden uitstippelt, heb ik nood aan uitdagingen. Daarom probeer ik elk jaar een aantal recitals en kamermuziekconcerten te spelen, die meer werk en repetitietijd vergen. Bovendien houd ik ook van jazz en popmuziek, en dus begon ik vorig jaar basgitaar te studeren. Werd ik vroeger getraind om een uitgeschreven partituren zo snel mogelijk gespeeld te krijgen, dan moet ik nu, met enkel een akkoordenschema voor mijn neus, op het moment zelf iets creëren. Met deze manier van muziek maken waag ik me ver buiten mijn comfortzone... Thuis leef ik me ook wel eens uit op een drumtoestel.

Wat was je mooiste orkestervaring?

Op mijn twaalfde werd ik lid van het Symfonisch Jeugdorkest van Vlaanderen en speelden we Stravinsky's Petroesjka: dat was misschien wel mijn meest

memorabele orkestervaring. Toen ik zeventien was, had ik al een grote hap uit het symfonische repertoire gespeeld: het Concerto voor orkest van Bartók, de Eroica van Beethoven, Janáčeks Sinfonietta...

Dat is eigenlijk best wel straf. Dat orkest onder leiding van Robert Groslot bestaat niet meer, maar ik ben blij dat verschillende orkesten opnieuw een jeugd­orkest uitbouwen. Ook Symfonieorkest Vlaanderen doet dat, met SOV Young.

Hoe is de sfeer in het orkest?

Velen van ons hebben nog activiteiten naast Symfonieorkest Vlaanderen. Daarom zien we het minder als onze ‘job’ en zijn we écht gemotiveerd door de muziek. Ik voel bij iedereen een grote gedrevenheid, die volgens mij ook afstraalt op het publiek.

De sfeer van het Symfonisch Jeugdorkest van Vlaanderen van weleer vind ik terug in Symfonieorkest Vlaanderen, en dat is geen toeval: heel wat orkestleden ken ik uit die tijd. Ik denk dat we meer dan alleen collega’s zijn...

→

22 Tim Breckpot © Tom De Visscher

Wat vind je van de programmering?

Symfonieorkest Vlaanderen heeft een mooie balans gevonden tussen het romantische en eerder klassieke repertoire, met af en toe een moderner werk. Hedendaagse muziek programmeren is soms wel spannend, want de kwaliteit van een bestelling kun je niet op voorhand controleren. Daarom is het goed om ook grote werken te programmeren. Beethoven, Stravinsky en Strauss in één seizoen verenigd: dat is boeiend voor de musici en het publiek.

Welk werk staat er nog op je wishlist?

Symfonieorkest Vlaanderen is wat te klein voor de grote werken van Mahler, en die mis ik wel eens. Aan het begin van mijn carrière heb ik zijn symfonieën wel gespeeld.

Zodra de trompet van zijn Vijfde symfonie inzet, krijg ik nog altijd kippenvel. Maar een must is het niet, want ik ben heel

tevreden met mijn huidige combinatie van het Symfonieorkest, lesgeven en wat kamermuziek.

Maar misschien kies ik wel voor Michael Jackson: ook al ligt hij zo onder vuur, ik blijf ik hem een fantastische artiest vinden.

Heb je een gouden tip voor jonge muzikanten?

Weet je nog welke je eerste cd was?

Blijf bij je eigen waarheid en laat je niet beïnvloeden door de houding of het oordeel van anderen. Probeer steeds te voelen welke droom je ertoe aanzette om muzikant te worden. Muzikanten moeten vaak audities doen, en dat kan wel eens tegenvallen.

Maar als je ervoor blijft gaan, dan komt het op een dag allemaal goed.

Die pikte ik ongetwijfeld uit de bibliotheek van mijn ouders. Misschien was het wel een of ander vioolconcerto, uitgevoerd door Itzhak Perlman.

Naar wie kijk je op?

Heb je verborgen passies?

Vroeger waren er zo’n tien, vijftien violisten van wie ik dacht: ‘dat zijn de groten der aarde’. Nu zijn er waanzinnig veel violisten die fantastisch kunnen spelen. Het is dus moeilijk om er één naam uit te kiezen.

Ook in de jazz en de popmuziek is dat zo.

Naast mijn liefde voor architectuur sport ik ook heel graag. En één keer per jaar trek ik met een groepje de bergen in.

Dat is elke keer opnieuw een hoogtepunt.

Wat is je dierbaarste bezit?

Mijn vrouw en mijn kinderen, zonder enige twijfel.

Lien Vanreusel

IK BEN WEER VELEN Ontdek het kleurrijke seizoen 19-20 op concertgebouw.be

© Anthony Gerace

Info & tickets: +32 70 22 12 12 concertgebouw.be In&Uit: ‘t Zand 34, Brugge

23

EXPERIMENT/BEELDENDE KUNST/THEATER/JAZZ/ACTU KLASSIEKE MUZIEK/POËZIE/ DESIGN/FOTOGRAFIE/DANS/ OUDE MUZIEK/LITERATUUR/ OPERA/ARCHITECTUUR/A FILOSOFIE/FILMMUZIEK/I GESCHIEDENIS/ERFGOED/GRA HEDENDAAGSE MUZIEK/FESTI POLITIEK/ECONOMIE/WORLD PERFORMANCE/SOCIOLOGIE/ CHANSONS/ SOUNDSCAPE

Klara_sponsor_ad_207x152.indd 1

6/03/18 07:30

kalendersep → nov 2019 DubbelBrahms

Chef-dirigent Kristiina Poska / Violist Lorenzo Gatto & cellist Pieter Wispelwey DO 03.10, 20:00 CONCERTGEBOUW BRUGGE ZA 05.10, 20:00 CC ZWANEBERG HEIST-OP-DEN-BERG ZO 06.10, 15:00 DESINGEL ANTWERPEN ZO 13.10, 17:00 KURSAAL OOSTENDE MA 14.10, 20:00 PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN BRUSSEL VR 18.10, 20:00 GROENZAAL GENT

UK Tourmet Miloš Karadaglić

Dirigenten Jose Luis Gomez & Ilya Mashkevich Gitarist Miloš Karadaglić VR 25.10, 19:30 CITY HALL SHEFFIELD ZA 26.10, 19:30 ST. GEORGE’S HALL BRADFORD ZO 27.10, 19:30 USHER HALL EDINBURGH DI 29.10, 19:30 TOWN HALL MIDDLESBROUGH WO 30.10, 19:30 CADOGAN HALL LONDON DO 31.10, 19:30 ARTS CENTRE WARWICK

Haydn, Mozart, Stravinsky

Dirigent Jonathon Heyward / Pianist Andrew Tyson DO 14.11, 20:00 CONCERTGEBOUW BRUGGE* VR 15.11, 20:00 CC LEIETHEATER DEINZE ZA 16.11, 20:00 GROENZAAL GENT ZO 17.11, 15:00 DESINGEL ANTWERPEN* ZO 24.11, 11:00 CC DE SPIL ROESELARE * Gratis muzikaal voorprogramma

VR 01.11, 19:30 G LIVE GUILDFORD ZA 02.11, 19:30 TOWN HALL LEEDS ZO 03.11, 19:30 THEATRE ROYAL NORWICH

24

Symfonieorkest Vlaanderen Bijlokekaai 8 bus 8, 9000 Gent +32 9 292 75 57, info@symfonieorkest.be www.symfonieorkest.be reknr. BE06 7330 1321 0622 BIC KREDBEBB Werkten mee aan deze uitgave: redactie: Wiske Renders grafisch ontwerp: Lieven Haneca & Johny Van de Vyver foto’s: Wouter Maeckelberghe & Tom De Visscher druk: Graphius nv Programma’s onder voorbehoud van wijzigingen V.U.: Frederik Styns Bijlokekaai 8 bus 8, 9000 Gent Symfonieorkest Vlaanderen wordt gesteund door

Symfonieorkest Vlaanderen is in residentie in

info & tickets

www.symfonieorkest.be tickets@symfonieorkest.be +32 9 292 75 57 ma—vr 10:00—13:00

In&Uit (concerten Brugge) ’t Zand 34, 8000 Brugge Openingsuren balie: ma—vr 10:00—17:00, zon- & feestdagen 10:00—14:00 070 22 12 12 (ma—vr 14:00—17:00) €0,30/min

Info Cultuur (concerten Antwerpen) Wisselstraat 12, 2000 Antwerpen Openingsuren balie: vr—za 10:00—17:00 03 338 95 85 (di—za 10:00—17:00)

Muziekcentrum De Bijloke Gent www.bijoke.be, 09 323 61 00 di—vr 13:00—17:00 CC De Spil Roeselare www.despil.be, 051 265 700 CC Zwaneberg Heist-op-den-Berg www.zwaneberg.be, 015 250 770 Kursaal Oostende www.kursaaloostende.be, 090 040 850 max € 0,50/min CC Leietheater Deinze www.deinze.be/cultuur, 09 381 95 00