Pamiętełko, czyli pudełko do pamiętania

1 WITAJCIE!

Nazywam się Bunkier Sztuki i razem z Wami będę zwiedzał znajdującą się w moich progach wystawę.

Możecie na niej zobaczyć prace przygotowane przez niemieckiego fotografa ROLANDA WIRTZA. Zajmuje się on fotografią, ale w bardzo nietypowy sposób.

1

1 Roland Wirtz sam buduje wielkie APARATY FOTOGRAFICZNE. Niektóre z nich montuje nawet na samochodach ciężarowych.

1

W ich wnętrzu znajduje się specjalny papier fotograficzny (papier pozytywowy). Pod wpływem światła pojawia się na nim obraz. Zazwyczaj trwa to dość długo.

2

2

1 W laboratorium fotograficznym zdjęcie zostaje utrwalone i polakierowane specjalnymi środkami. Dzięki temu staje się bardzo odporne na zniszczenia.

Jest WYJĄTKOWE i nie można zrobić z niego kopii!

3

Naświetlanie papieru fotograficznego w aparacie trwa bardzo długo.

Można nawet powiedzieć, że artysta portretuje nie tylko samo miejsce, ale i CZAS trwania wydarzenia.

Dlatego tytuł wystawy to:

„immediatus”

Oznacza: bezpośredni, łapany w danej chwili.

Taka fotografia jest bardzo dokładna i pokazuje wiele szczegółów niewidocznych na zdjęciach, które Wy sami robicie. Nie ma na niej jednak poruszających się ludzi ani samochodów – zapis obrazu na papierze fotograficznym trwa tak długo, że pozostaje na nim tylko to, co jest nieruchome.

3

1 A co Roland Wirtz pokazuje na zdjęciach?

Artysta podróżuje ze swoimi wielkimi aparatami do różnych historycznych miejsc. Zadaje pytania o to, dlaczego te miejsca są dla nas WAŻNE i dlaczego zachowujemy je w naszej pamięci.

*** W trakcie spaceru po wystawie Wy również będziecie mogli zastanowić się nad tym, co jest dla Was ważne i dlaczego.

Proponuję Wam wypełnienie własnego PUDEŁKA ważnymi dla Was rzeczami.

Na kolejnych etapach wędrówki będziecie dokładali do niego przedmioty związane z miejscami, osobami i wydarzeniami, o których chcecie pamiętać. Możecie zabrać PUDEŁKO do domu, a gdy otworzycie je za kilka lat, przekonacie się, czy to, co w nim znajdziecie, nadal jest dla Was naprawdę ważne.

Rozpocznijmy zatem naszą przygodę i zapoznajmy się z DZIEŁAMI!

4

KAIROS

Mam na imię Kairos. Pochodzi ono od nazwy greckiego bożka szczęśliwego przypadku, ale też niewykorzystanej szansy.

2

Robiąc zdjęcia składające się na tworzący mnie cykl, artysta chwytał moment wyjątkowy dla trzech ważnych miejsc. Opowiem Wam ich historię.

Pierwsze z nich to Pałac Republiki w Berlinie, stolicy Niemiec.

4

Po II wojnie światowej Berlin – podobnie jak całe Niemcy – został podzielony na dwie części. Powstał Berlin Zachodni, nad którym kontrolę sprawowali Amerykanie, Francuzi i Anglicy, oraz Berlin Wschodni, znajdujący się pod zarządem rosyjskim.

5

5

2 W Berlinie Wschodnim, w miejscu zburzonego w czasie wojny Zamku Miejskiego, zbudowano w 1976 roku Pałac Republiki. Był to jeden z symboli Berlina Wschodniego. Znajdowały się w nim urzędy państwowe, ale też restauracje, galeria sztuki, poczta, bar mleczny, dyskoteka i… kręgielnia.

Po wielu latach okazało się, że jeden z materiałów (azbest), z których był zbudowany, jest niebezpieczny dla zdrowia. Długo zastanawiano się, co zrobić z Pałacem. Wreszcie kilka lat temu przystąpiono do jego rozbiórki.

ZADANIE

Jedno ze zdjęć w tej sali pokazuje rozbiórkę Pałacu Republiki.

Zgadnij które!

Drugie ważne miejsce to Lotnisko Tempelhof. Ono również znajduje się w Berlinie. Pierwsze samoloty startowały z niego już w 1909 roku. Było to zaledwie sześć lat po locie pierwszego na świecie samolotu, skonstruowanego przez braci Wright!

6

6

2 W 1927 roku uruchomiono tu pierwszy na świecie dostępny dla wszystkich port lotniczy.

7 8

Po II wojnie światowej stał się on symbolem wolności. Po podziale Niemiec na dwie części Berlin Zachodni był otoczony ze wszystkich stron zarządzanym przez Rosjan Berlinem Wschodnim. Gdy w 1948 roku Rosjanie zamknęli wszystkie drogi samochodowe i kolejowe do Berlina Zachodniego, samoloty stały się jedynym dostępnym środkiem transportu. Przez prawie rok mieszkańcy Berlina Zachodniego byli nimi zaopatrywani w jedzenie, ubrania czy paliwo. W trakcie takich akcji samoloty lądowały na Tempelhof co 30 sekund!

7

2

ZADANIE

Lotnisko Tempelhof zostało zamknięte w 2008 roku. Jedno ze zdjęć w tej sali pokazuje ostatnie chwile działania lotniska.

Zgadnij które!

Trzecie miejsce znajduje się w Polsce – Stocznia Gdańska.

Jest to miejsce bardzo ważne dla naszej historii. Po II wojnie światowej Polska – podobnie jak część Niemiec – była zależna od Rosji, rządziły w niej komunistyczne władze. W sklepach brakowało żywności, nie można było otwarcie krytykować władz, wiele osób trafiało do więzienia za swoje poglądy.

Gdy w 1980 roku sytuacja w kraju stała się wyjątkowo zła, robotnicy w Stoczni ogłosili strajk. Zapowiedzieli, że nie opuszczą Stoczni ani nie wrócą do pracy, dopóki nie zostaną spełnione ich żądania dotyczące polepszenia sytuacji w ich zakładzie pracy oraz w całej Polsce.

9

8

2 Po kilkunastu dniach władze zdecydowały się spełnić żądania robotników.

To historyczne dla Polski wydarzenie zapoczątkowało osłabianie komunistycznych władz, a ostatecznie doprowadziło do powstania demokratycznego kraju, w którym dziś żyjemy.

Artysta Roland Wirtz zrobił zdjęcia tym trzem ważnym miejscom.

Za każdym razem uchwycił moment, w którym ulegały one zmianie. Sfotografował: • Pałac Republiki w chwili, gdy go wyburzano; • Lotnisko Tempelhof w dniu, w którym zostało na zawsze zamknięte; • Stocznię Gdańską w momencie rozpoczęcia rozbiórki niektórych jej budynków.

Te trzy miejsca mają ze sobą wiele wspólnego. Rozgrywały się w nich bardzo ważne wydarzenia, które wpływały na bieg historii. Jednak dzisiaj nie istnieją one już w swoim dawnym kształcie. W miejscu Pałacu Republiki odbudowywany jest zniszczony w czasie wojny Zamek Miejski. Lotnisko Tempelhof to dziś miejski park, w którym mieszkańcy Berlina mogą jeździć na rowerze i biwakować. Część budynków Stoczni Gdańskiej rozebrano, a na ich miejscu powstają apartamentowce.

9

2 Mimo że te miejsca bardzo się zmieniły, wciąż PAMIĘTAMY o ich znaczeniu.

Gdańsk

Berlin

Kraków

10

ZADANIE

Zastanówcie się, jakie miejsce jest dla Was szczególnie ważne.

Czy jest to Wasz dom? A może szkoła? Albo miejsce, w które jeździcie na wakacje?

Z pomocą opiekunów narysujcie na mapie ważne dla Was miejsce. Możecie też włożyć do pudełka jakiś przedmiot, który Wam się z nim kojarzy.

10

INTERFERENCJE

Mam na imię Interferencje, czyli nakładanie się.

Jak pamiętacie z opowieści Kairosa, Niemcy po II wojnie światowej były podzielone na dwie części. Granica między nimi była bardzo dobrze strzeżona: w Berlinie Rosjanie wznieśli nawet kilkumetrowy betonowy mur oddzielający wschodnią część miasta od zachodniej.

Miał on ponad 100 kilometrów długości – to odległość większa niż z Krakowa do Katowic!

11

3

12

13

11

3 Zburzenie muru w 1989 roku było bardzo ważnym momentem, początkiem zjednoczenia Niemiec. Roland Wirtz postanowił wykorzystać dawny Mur Berliński do stworzenia serii fotografii. Do skonstruowania jednego ze swoich nietypowych aparatów wykorzystał duży samochód ciężarowy.

Tym samochodem podróżował dokładnie wzdłuż linii dawnego Muru Berlińskiego. Wpadające przez okrągłe otwory światło naświetlało papier na obu ścianach samochodu i zapisywało na nim obraz.

14

12

3 Dwie części Berlina nałożyły się na siebie: fotografie z części samochodu znajdującej się po stronie Berlina Zachodniego przedstawiają Berlin Wschodni, a zdjęcia z części po stronie Berlina Wschodniego są zapisem wyglądu dzisiejszego Berlina Zachodniego.

15

Tak powstała PANORAMA, czyli bardzo rozległy widok miasta.

13

3 Panorama to nie tylko technika fotograficzna, ale też sposób wykorzystywany w malarstwie: kiedyś niektórzy malarze tworzyli obrazy przedstawiające bitwy lub przyrodę na bardzo długich płótnach, które zajmowały całą przestrzeń, jaką mógł objąć wzrok widza!

Tego rodzaju obrazy pokazywano w specjalnych okrągłych budynkach zwanych rotundami.

16

ZADANIE

Mam dla Was zadanie związane właśnie z PANORAMĄ!

W pudełku znajdziecie długi pasek papieru ze zdjęciem przedstawiającym to, co znajduje się wokół Bunkra.

Wyobraźcie sobie i narysujcie, jak te okolice mogą wyglądać w przyszłości.

14

4 DZIEWIĘĆDZIESIĄT MINUT 20 sekund do końca meczu! 10... 5... koniec!

O, już jesteście?

Przepraszamy, ale jesteśmy strasznie rozemocjonowane, jak to zwykle na meczu. Jesteśmy pracami z serii Dziewięćdziesiąt minut – to tyle, ile trwa mecz piłki nożnej. Roland Wirtz wykonał nas właśnie w czasie meczów piłkarskich w niemieckim mieście Gelsenkirchen w Zagłębiu Ruhry.

15

4 Tamtejszy zespół Schalke 04 ma ciekawą historię. Został założony w początkach XX wieku przez górników i robotników. Wielu z nich było z pochodzenia Polakami, którzy przyjechali do Zagłębia Ruhry w poszukiwaniu pracy.

17

16

4

18

Piosenka, którą słyszycie to hymn klubu, wywodzący się ze średniowiecznych niemieckich pieśni górniczych.

Artysta wykonywał zdjęcia (naświetlał papier pozytywowy) przez cały czas między pierwszym i ostatnim gwizdkiem meczu, czyli przez 90 minut. Można powiedzieć, że artysta zamroził czas trwania meczu piłkarskiego.

17

4

ZADANIE

Czy zastanawialiście się kiedyś nad tym, jak można pokazać czas? Roland Wirtz zrobił to za pomocą fotografii, a my proponujemy Wam inny sposób: pokażcie, jak wygląda Wasz dzień!

Na poniższej tarczy zegara nie ma oznaczeń godzin ani minut.

Wypełnijcie ją sami, zaznaczając na niej kolejne czynności, które wykonujecie w ciągu dnia. W ten sposób powstanie zegar ilustrujący Wasz rytm dnia.

19

18

5

223

Zanim się Wam przedstawię, powiem tylko, że jestem pracą, która chyba najdłużej zna Rolanda.

Pamiętam nawet jak był małym chłopcem. Często wdrapywał się na moje gałęzie, by zrywać z nich pyszne jabłka.

Już wiecie, kim jestem, prawda? Przez lata rosłam pośrodku ogrodu dziadków Rolanda. Z moich jabłek babcia robiła pyszne dżemy i kompoty, a pod moimi konarami rozsiadała się cała rodzina artysty.

20

19

5 Przeżyłam bardzo wiele lat i niestety w końcu musiano mnie ściąć.

Roland nie chciał jednak, by o mnie zapomniano. Sfotografował jedno po drugim wszystkie jabłka, które wyrosły na mnie ostatniej jesieni.

Było ich 223 – dlatego tak nazywa się portretująca mnie praca.

Najpiękniejsze z jabłek wysłał w prezencie członkom swojej rodziny.

Przypomniał im wszystkim, jak ważną rolę odgrywałam w ich życiu.

Z reszty owoców zrobił napój, którego butelka stoi na stoliczku obok Was. Na koniec, gdy już ścięto mój pień, zrobił mi zdjęcia z trzech różnych punktów ogrodu.

ZADANIE

Bardzo mnie ucieszyło, że byłam tak ważna dla Rolanda i że jedną ze swoich prac poświęcił właśnie mnie. Każdemu jest miło, gdy ktoś o nim pamięta. Dlatego chciałabym zaproponować Wam pewne zadanie.

W pudełku znajdziecie pocztówkę, którą możecie wysłać do ważnej dla Was osoby. Na odwrocie narysujcie lub napiszcie coś specjalnie dla niej. Nie zapomnijcie wspomnieć o spotkaniu ze mną! Zaadresujcie pocztówkę i nadajcie ją na poczcie.

Jeżeli cokolwiek sprawi Wam kłopot, poproście o pomoc kogoś dorosłego. Na pewno sprawicie tej ważnej dla Was osobie ogromną radość!

20

JAWIENIE

Odwiedziliśmy już cztery pokazywane w moich murach prace. O ostatniej opowiem Wam ja, Bunkier Sztuki.

Artysta zaprojektował ją specjalnie dla mnie i dlatego jest dla mnie bardzo ważna. Roland Wirtz zobaczył kiedyś stare zdjęcie, pokazujące jak wyglądałem dawno, dawno temu – oto ono…

6

21

21

6 Rolanda bardzo zaciekawiło, że kiedyś moje wnętrze wyglądało zupełnie inaczej: zamiast ściany, którą widzicie, był tu długi rząd okien. Widać było przez nie Planty i otaczające mnie budynki. Artysta za pomocą umieszczonych na zewnątrz kamer, przesyłających obraz do projektorów, pokazuje widok, który moglibyście zobaczyć, gdyby moje okna nie były zasłonięte. Stąd pochodzi nazwa pracy – Jawienie – pojawiam się w niej i wyglądam tak, jak wyglądałem kiedyś!

Artysta chciał Wam w tej sali pokazać również to, co widzi z okna swojej pracowni w Berlinie. Popatrzcie więc na siedem zdjęć zawieszonych na ścianach.

Widać na nich kosmiczną wieżę! To jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w mieście – Fernsehturm, czyli wieża telewizyjna. Niezły widok, co?

ZADANIE

Okno pozwala nam zobaczyć to, co jest na zewnątrz, ale jednocześnie jest naturalną ramą dla obrazu, który widzimy – kadruje go. W zależności od jego wielkości i kształtu widzimy mniej lub więcej.

W pudełku znajdziecie dwie ramki – okna o różnych rozmiarach i kształtach. Spróbujcie oglądać przez nie wystawę. Zaobserwujcie, jak zmienia się to, co widzicie.

22

7 To już koniec naszej wspólnej wędrówki po wystawie. Pamiętajcie, że nie oznacza to wcale końca Waszych zadań!

Możecie uzupełnić zawartość PUDEŁKA o inne ważne dla Was rzeczy, nie tylko te powstałe w trakcie Waszej wizyty na wystawie. Stwórzcie PANORAMĘ tego, co jest dla Was ważne: miejsc, osób, wydarzeń. Gdy za kilka lat ponownie zajrzycie do pudełka, będziecie mogli odtworzyć to, co kiedyś było dla Was WAŻNE. Tymczasem jak najczęściej do mnie wracajcie! Do zobaczenia!

23

7 Roland Wirtz | immediatus 22.03–3.05.2015

Kurator: KRZYSZTOF SIATKA Kuratorka programu towarzyszącego i autorka tekstu przewodnika: ANNA LEBENSZTEJN Konsultacja: KAROLINA VYŠATA Ilustracje: z archiwum Rolanda Wirtza (1-3, 5, 11-15, 17-18, 20), Wikipedia (4: http://de.wikipedia.org/wiki/

Deutschland_1945_bis_1949#mediaviewer/File:Deutschland_Besatzungszonen_8_Jun_1947_-_22_Apr_1949.svg; 6: http://en.wikipedia.org/wiki/Wright_Model_A#mediaviewer/File:Orville_Wright%26flyer1909.jpg; 7: http://de.wikipedia. org/wiki/Flughafen_Berlin-Tempelhof#mediaviewer/File:Bundesarchiv_Bild_146-1998-041-09,_Berlin,_Zentralflughafen,_Luftaufnahme.jpg; 8: http://de.wikipedia.org/wiki/Berliner_Luftbr%C3%BCcke#mediaviewer/File:C-54landingattemplehof.jpg; 9: http://pl.wikipedia.org/wiki/Sierpie%C5%84_1980#mediaviewer/File:Solidarity_August_1980_ gate_of_Gda%C5%84sk_Shipyard.jpg; 16: http://pl.wikipedia.org/wiki/Panorama_Rac%C5%82awicka#mediaviewer/ File:Lwow_Panorama_Raclawicka.jpg), Agnieszka Janik (10, 19), Leszek Dziedzic, archiwum Galerii Bunkier Sztuki (21)

Projekt i skład: AGNIESZKA JANIK Korekta: BŁAŻEJ BAUER, KAROLINA WIĘCKOWSKA Tekst i zdjęcia (z wyłączeniem zdjęć z archiwum Bunkra Sztuki i archiwum Rolanda Wirtza) na licencji Creative Commons.

Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki pl. Szczepański 3a, 31-011 Kraków bunkier.art.pl Dyrektorka: MAGDALENA ZIÓŁKOWSKA

Materiał edukacyjny został wykonany Projekt immediatus w ramach projektu PoSZ(t)UKIwanie. dofinansowany przez Edukacja kulturalna w Bunkrze, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

24