Địa Lý 12

bÈ gi∏o dÙc vμ Æμo tπo L£ TH§NG (TÊng ChÒ bi™n) nguy‘n VI⁄T THëNH (ChÒ bi™n) NGUYŸN KIM CH¶•NG - PHÑM XU¢N HÜU ßÖNG DUY LúI - PHÑM THë SEN - PHê C§NG VIåT

Æfia l› 12 n©ng cao

(T∏i b∂n l«n th¯ hai)

nhμ xu†t b∂n gi∏o dÙc vi÷t nam

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

B∂n quy“n thuÈc Nhμ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vμ ßμo tπo 01 - 2011/CXB/194 - 1235/GD

M∑ sË : NH216T1

ßfia l› vi÷t nam

BÅN ߤ HÄNH CHêNH VIåT NAM

" C + N

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

F L *FM?G

F L '~G

Vi÷t Nam tr™n Æ≠Íng ÆÊi mÌi vμ hÈi nhÀp

Bμi 1

1. C´ng cuÈc ßÊi mÌi lμ mÈt cuÈc c∂i c∏ch toμn di÷n v“ kinh t’ − x∑ hÈi a) BËi c∂nh Ngμy 30 − 4 − 1975, mi“n Nam Æ≠Óc hoμn toμn gi∂i ph„ng. ߆t n≠Ìc thËng nh†t, c∂ n≠Ìc tÀp trung vμo hμn gæn c∏c v’t th≠¨ng chi’n tranh vμ x©y d˘ng mÈt n≠Ìc Vi÷t Nam hoμ b◊nh, thËng nh†t, ÆÈc lÀp, d©n chÒ vμ giμu mπnh.

N≠Ìc ta Æi l™n tı mÈt n“n kinh t’ n´ng nghi÷p lμ chÒ y’u, lπi chfiu hÀu qu∂ nΔng n“ do chi’n tranh. BËi c∂nh trong n≠Ìc vμ quËc t’ vμo nh˜ng n®m cuËi thÀp kÿ 70, Æ«u thÀp kÿ 80 cÒa th’ kÿ XX di‘n bi’n h’t s¯c ph¯c tπp. T†t c∂ nh˜ng Æi“u nμy Æ∑ Æ≠a n“n kinh t’ n≠Ìc ta sau chi’n tranh r¨i vμo t◊nh trπng khÒng ho∂ng käo dμi. Lπm ph∏t c„ thÍi k◊ lu´n Î m¯c 3 con sË. b) Di‘n bi’n C´ng cuÈc ßÊi mÌi Æ≠Óc manh nha tı n®m 1979. Nh˜ng ÆÊi mÌi Æ«u ti™n lμ tı l‹nh v˘c n´ng nghi÷p vÌi "kho∏n 100" vμ "kho∏n 10", sau Æ„ lan sang c∏c l‹nh v˘c c´ng nghi÷p vμ dfich vÙ. ß≠Íng lËi ßÊi mÌi Æ≠Óc khºng Æfinh tı ßπi hÈi ß∂ng CÈng s∂n Vi÷t Nam l«n th¯ VI (n®m 1986), Æ≠a n“n kinh t’ − x∑ hÈi cÒa n≠Ìc ta ph∏t tri”n theo ba xu th’ : − D©n chÒ ho∏ ÆÍi sËng kinh t’ − x∑ hÈi ; − Ph∏t tri”n n“n kinh t’ hμng ho∏ nhi“u thμnh ph«n theo Æfinh h≠Ìng x∑ hÈi chÒ ngh‹a ; − T®ng c≠Íng giao l≠u vμ hÓp t∏c vÌi c∏c n≠Ìc tr™n th’ giÌi. c) C´ng cuÈc ßÊi mÌi Æ∑ Æπt Æ≠Óc nh˜ng thμnh t˘u to lÌn T›nh Æ’n n®m 2006, c´ng cuÈc ßÊi mÌi cÒa n≠Ìc ta Æ∑ qua chΔng Æ≠Íng 20 n®m. − N≠Ìc ta Æ∑ tho∏t kh·i t◊nh trπng khÒng ho∂ng kinh t’ − x∑ hÈi käo dμi.

Lπm ph∏t Æ≠Óc Æ»y lÔi vμ ki“m ch’ Î m¯c mÈt con sË.

6

H◊nh 1.1. TËc ÆÈ t®ng chÿ sË gi∏ ti™u dÔng c∏c n®m 1986 − 2005 (%)

− TËc ÆÈ t®ng tr≠Îng kinh t’ kh∏ cao. TËc ÆÈ t®ng GDP tı 0,2% vμo giai Æoπn 1975 − 1980 Æ∑ t®ng l™n 6,0 % vμo n®m 1988 vμ 9,5% n®m 1995.

MΔc dÔ chfiu ∂nh h≠Îng cÒa cuÈc khÒng ho∂ng tμi ch›nh khu v˘c cuËi n®m 1997, tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng GDP v…n Æπt m¯c 4,8% (n®m 1999) vμ Æ∑ t®ng l™n 8,4% vμo n®m 2005. Trong 10 n≠Ìc ASEAN, t›nh trung b◊nh giai Æoπn 1987 − 2004, tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng GDP cÒa n≠Ìc ta lμ 6,9%, chÿ Ưng sau Xingapo (7,0%). − C¨ c†u kinh t’ chuy”n dfich theo h≠Ìng c´ng nghi÷p ho∏, hi÷n Æπi ho∏.

Cho tÌi Æ«u thÀp kÿ 90 cÒa th’ kÿ XX, trong c¨ c†u GDP, n´ng nghi÷p chi’m tÿ tr‰ng cao nh†t, c´ng nghi÷p vμ x©y d˘ng chi’m tÿ tr‰ng nh·.

Tıng b≠Ìc tÿ tr‰ng cÒa khu v˘c n´ng − l©m − ng≠ nghi÷p gi∂m, Æ’n n®m 2005 chÿ cfln 21%. Tÿ tr‰ng cÒa c´ng nghi÷p vμ x©y d˘ng t®ng nhanh nh†t, Æ’n n®m 2005 Æπt 41%, v≠Ót c∂ tÿ tr‰ng cÒa khu v˘c dfich vÙ (38%).

7

− C¨ c†u kinh t’ theo l∑nh thÊ cÚng chuy”n bi’n r‚ nät. MÈt mΔt h◊nh thμnh c∏c vÔng kinh t’ tr‰ng Æi”m, ph∏t tri”n c∏c vÔng chuy™n canh quy m´ lÌn, c∏c trung t©m c´ng nghi÷p vμ dfich vÙ lÌn. MΔt kh∏c, nh˜ng vÔng s©u, vÔng xa, vÔng nÛi vμ bi™n giÌi, h∂i Æ∂o cÚng Æ≠Óc ≠u ti™n ph∏t tri”n. − CÔng vÌi s˘ chuy”n dfich c¨ c†u kinh t’, n≠Ìc ta Æ∑ Æπt Æ≠Óc nh˜ng thμnh t˘u to lÌn trong xo∏ Æ„i gi∂m nghÃo, ÆÍi sËng vÀt ch†t vμ tinh th«n cÒa Æ´ng Æ∂o nh©n d©n Æ≠Óc c∂i thi÷n r‚ r÷t.

B∂ng 1. Tÿ l÷ nghÃo cÒa c∂ n≠Ìc qua c∏c cuÈc Æi“u tra m¯c sËng d©n c≠ (ߨn vfi : %)

N®m

1993

1998

2002

2004

Tÿ l÷ nghÃo chung

58,1

37,4

28,9

19,5

Tÿ l÷ nghÃo l≠¨ng th˘c

24,9

15,0

9,9

6,9

Tÿ l÷ nghÃo

2. N≠Ìc ta trong hÈi nhÀp quËc t’ vμ khu v˘c a) BËi c∂nh Toμn c«u ho∏ lμ mÈt xu th’ lÌn, mÈt mΔt cho phäp n≠Ìc ta tranh thÒ Æ≠Óc c∏c nguÂn l˘c b™n ngoμi (ÆΔc bi÷t lμ v“ vËn, c´ng ngh÷ vμ thfi tr≠Íng), mΔt kh∏c ÆΔt n“n kinh t’ n≠Ìc ta vμo th’ bfi cπnh tranh quy’t li÷t bÎi c∏c n“n kinh t’ ph∏t tri”n h¨n trong khu v˘c vμ tr™n th’ giÌi.

Vi÷t Nam vμ Hoa K◊ b◊nh th≠Íng ho∏ quan h÷ tı Æ«u n®m 1995 vμ n≠Ìc ta lμ thμnh vi™n cÒa ASEAN tı th∏ng 7 − 1995. ASEAN Æ∑ trÎ thμnh mÈt li™n k’t kinh t’ khu v˘c gÂm 10 n≠Ìc vμ lμ mÈt nh©n tË quan tr‰ng thÛc Æ»y s˘ hÓp t∏c ngμy cμng toμn di÷n gi˜a c∏c n≠Ìc trong khËi, gi˜a c∏c n≠Ìc trong khËi vÌi c∏c n≠Ìc ngoμi khu v˘c. Vi÷t Nam Æ∑ Æ„ng g„p quan tr‰ng vμo s˘ cÒng cË khËi ASEAN. N≠Ìc ta cÚng trong lÈ tr◊nh th˘c hi÷n c∏c cam k’t cÒa AFTA (Khu v˘c mÀu dfich t˘ do ASEAN), tham gia Di‘n Æμn hÓp t∏c kinh t’ ch©u É − Th∏i B◊nh D≠¨ng (APEC), Æ»y mπnh quan h÷ song ph≠¨ng vμ Æa ph≠¨ng. Sau 11 n®m chu»n bfi vμ Æμm ph∏n, th∏ng 1 − 2007 Vi÷t Nam Æ∑ trÎ thμnh thμnh vi™n ch›nh th¯c th¯ 150 cÒa TÊ ch¯c Th≠¨ng mπi th’ giÌi (WTO).

8

b) C´ng cuÈc hÈi nhÀp quËc t’ vμ khu v˘c Æ∑ Æπt Æ≠Óc nh˜ng thμnh t˘u to lÌn − N≠Ìc ta Æ∑ thu hÛt mπnh c∏c nguÂn vËn Æ«u t≠ n≠Ìc ngoμi : vËn HÁ trÓ ph∏t tri”n ch›nh th¯c (ODA), ß«u t≠ tr˘c ti’p cÒa n≠Ìc ngoμi (FDI). ß«u t≠ gi∏n ti’p cÒa n≠Ìc ngoμi (FPI) cÚng bæt Æ«u t®ng l™n cÔng vÌi vi÷c mÎ rÈng hoπt ÆÈng cÒa thfi tr≠Íng ch¯ng kho∏n vμ c∂i thi÷n m´i tr≠Íng Æ«u t≠. C∏c nguÂn vËn nμy Æ∑ vμ Æang c„ t∏c ÆÈng t›ch c˘c Æ’n vi÷c Æ»y mπnh t®ng tr≠Îng kinh t’, hi÷n Æπi ho∏ Ɔt n≠Ìc.

H◊nh 1.2. GDP theo gi∏ so s∏nh 1994, ph©n theo thμnh ph«n kinh t’

− HÓp t∏c kinh t’ − khoa h‰c k‹ thuÀt, khai th∏c tμi nguy™n, b∂o v÷ m´i tr≠Íng, an ninh khu v˘c... Æ≠Óc Æ»y mπnh. − Ngoπi th≠¨ng Æ≠Óc ph∏t tri”n Î t«m cao mÌi. TÊng trfi gi∏ xu†t nhÀp kh»u Æ∑ t®ng tı 3,0 tÿ USD (n®m 1986) l™n 69,2 tÿ USD (n®m 2005), m¯c t®ng trung b◊nh cho c∂ giai Æoπn 1986 − 2005 lμ 17,9%/n®m.

Vi÷t Nam Æ∑ trÎ thμnh mÈt n≠Ìc xu†t kh»u kh∏ lÌn v“ mÈt sË mΔt hμng (d÷t may, thi’t bfi Æi÷n tˆ, tμu bi”n, gπo, cμ ph™, Æi“u, h ti™u, thu˚ s∂n c∏c loπi,...).

9

3. MÈt sË Æfinh h≠Ìng ch›nh Æ” Æ»y mπnh c´ng cuÈc ßÊi mÌi vμ hÈi nhÀp − Th˘c hi÷n chi’n l≠Óc toμn di÷n v“ t®ng tr≠Îng vμ xo∏ Æ„i gi∂m nghÃo. − Hoμn thi÷n vμ th˘c hi÷n ÆÂng bÈ th” ch’ kinh t’ thfi tr≠Íng Æfinh h≠Ìng x∑ hÈi chÒ ngh‹a. − ß»y mπnh c´ng nghi÷p ho∏, hi÷n Æπi ho∏ gæn vÌi ph∏t tri”n n“n kinh t’ tri th¯c. − ß»y mπnh hÈi nhÀp kinh t’ quËc t’ Æ” t®ng ti“m l˘c kinh t’ quËc gia. − C„ c∏c gi∂i ph∏p h˜u hi÷u Æ” b∂o v÷ tμi nguy™n, m´i tr≠Íng vμ ph∏t tri”n b“n v˜ng. − ß»y mπnh ph∏t tri”n gi∏o dÙc, y t’, ph∏t tri”n n“n v®n ho∏ mÌi, chËng lπi c∏c t÷ nπn x∑ hÈi, mΔt tr∏i cÒa kinh t’ thfi tr≠Íng.

C©u h·i vμ bμi tÀp 1. BËi c∂nh quËc t’ nh˜ng n®m cuËi th’ kÿ XX c„ ∂nh h≠Îng nh≠ th’

nμo Æ’n c´ng cuÈc ßÊi mÌi Î n≠Ìc ta ?

2. H∑y t◊m c∏c d…n ch¯ng v“ thμnh t˘u cÒa c´ng cuÈc ßÊi mÌi Î

n≠Ìc ta.

10

ßfia l› t˘ nhi™n Vfi tr› Æfia l› vμ lfich sˆ ph∏t tri”n l∑nh thÊ

MÚi Cμ Mau

11

Bμi 2 Vfi tr› Æfia l›, phπm vi l∑nh thÊ 1. Vfi tr› Æfia l› N≠Ìc Vi÷t Nam nªm Î r◊a ph›a Æ´ng cÒa b∏n Æ∂o ß´ng D≠¨ng, g«n trung t©m cÒa khu v˘c ß´ng Nam É.

D˘a vμo b∂n Æ C∏c n≠Ìc ß´ng Nam É, h∑y cho bi’t n≠Ìc ta ti’p gi∏p vÌi c∏c n≠Ìc nμo tr™n Ɔt li“n vμ tr™n bi”n.

4m ,k

H◊nh 2. C∏c n≠Ìc ß´ng Nam É

Tr™n Ɔt li“n, Æi”m c˘c Bæc cÒa Vi÷t Nam Î v‹ ÆÈ 23o23'B tπi x∑ LÚng CÛ, huy÷n ßÂng V®n, tÿnh Hμ Giang ; Æi”m c˘c Nam Î v‹ ÆÈ 8o34'B tπi x∑ ߆t MÚi, huy÷n Ng‰c Hi”n, tÿnh Cμ Mau ; Æi”m c˘c T©y Î kinh ÆÈ 102o09'ß tπi x∑ S›n Th«u, huy÷n M≠Íng Nhä, tÿnh ßi÷n Bi™n vμ Æi”m c˘c ß´ng Î kinh ÆÈ 109o24'ß tπi x∑ Vπn Thπnh, huy÷n Vπn Ninh, tÿnh Kh∏nh Hoμ.

12

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

ô ngoμi kh¨i, c∏c Æ∂o cÒa n≠Ìc ta cfln käo dμi tÌi tÀn kho∂ng v‹

ÆÈ 6o50'B, vμ tı kho∂ng kinh ÆÈ 101oß Æ’n kho∂ng 117o20'ß tr™n Bi”n ß´ng.

Nh≠ vÀy, Vi÷t Nam vıa gæn li“n vÌi lÙc Æfia É − ¢u, vıa ti’p gi∏p vÌi Bi”n ß´ng vμ th´ng ra Th∏i B◊nh D≠¨ng rÈng lÌn. Kinh tuy’n 105oß chπy qua n≠Ìc ta n™n Æπi bÈ phÀn l∑nh thÊ Vi÷t Nam nªm trong khu v˘c mÛi giÍ th¯ 7.

2. Phπm vi l∑nh thÊ H∑y cho bi’t phπm vi l∑nh thÊ cÒa mÁi n≠Ìc th≠Íng bao gÂm nh˜ng bÈ phÀn nμo.

L∑nh thÊ Vi÷t Nam lμ mÈt khËi thËng nh†t vμ toμn vãn bao gÂm vÔng Ɔt, vÔng bi”n vμ vÔng trÍi. a) VÔng Ɔt VÔng Ɔt Vi÷t Nam gÂm toμn bÈ ph«n Ɔt li“n vμ c∏c h∂i Æ∂o, c„ tÊng di÷n t›ch lμ 331 212 km2 (Ni™n gi∏m thËng k™ 2006).

N≠Ìc ta c„ h¨n 4600 km Æ≠Íng bi™n giÌi tr™n Ɔt li“n, trong Æ„ Æ≠Íng bi™n giÌi Vi÷t Nam − Trung QuËc dμi h¨n 1400 km, Æ≠Íng bi™n giÌi Vi÷t Nam − Lμo dμi g«n 2100 km vμ Æ≠Íng bi™n giÌi Vi÷t Nam − Campuchia dμi h¨n 1100 km.

Ph«n lÌn bi™n giÌi n≠Ìc ta nªm Î khu v˘c mi“n nÛi. ß≠Íng bi™n giÌi th≠Íng Æ≠Óc x∏c Æfinh theo c∏c Æfia h◊nh ÆΔc tr≠ng : Æÿnh nÛi, Æ≠Íng sËng nÛi, c∏c Æ≠Íng chia n≠Ìc, khe, s´ng suËi. Vi÷c th´ng th≠¨ng qua lπi gi˜a n≠Ìc ta vÌi c∏c n≠Ìc l∏ng gi“ng Æ≠Óc ti’n hμnh qua c∏c cˆa kh»u.

H∑y k” t™n mÈt sË cˆa kh»u quËc t’ quan tr‰ng tr™n Æ≠Íng bi™n giÌi cÒa n≠Ìc ta vÌi c∏c n≠Ìc : Trung QuËc, Lμo vμ Campuchia. ß≠Íng bi™n giÌi tr™n Ɔt li“n cÒa n≠Ìc ta vÌi c∏c n≠Ìc l∏ng gi“ng lμ Æ≠Íng bi™n giÌi Æ≠Óc h◊nh thμnh trong qu∏ tr◊nh lfich sˆ, hi÷n nay Æ∑ Æ≠Óc ph©n giÌi vμ Æang ti’n hμnh cæm mËc. C∏c v†n Æ“ c„ li™n quan n∂y sinh sœ Æ≠Óc c∏c n≠Ìc h˜u quan ti’p tÙc gi∂i quy’t th´ng qua Æμm ph∏n, th≠¨ng l≠Óng.

N≠Ìc ta c„ Æ≠Íng bÍ bi”n dμi 3260 km, cong nh≠ h◊nh ch˜ S, chπy tı thfi x∑ M„ng C∏i (Qu∂ng Ninh) Î ph›a bæc Æ’n thfi x∑ Hμ Ti™n (Ki™n Giang) Î ph›a t©y nam. ß≠Íng bÍ bi”n chπy dμi theo Ɔt n≠Ìc Æ∑ tπo Æi“u ki÷n cho 28 trong 63 tÿnh vμ thμnh phË tr˘c thuÈc Trung ≠¨ng c„ Æi“u ki÷n tr˘c ti’p khai th∏c nh˜ng ti“m n®ng to lÌn cÒa Bi”n ß´ng.

13

N≠Ìc ta c„ h¨n 4000 hfln Æ∂o lÌn nh·, ph«n lÌn lμ c∏c Æ∂o ven bÍ vμ c„ hai qu«n Æ∂o Î ngoμi kh¨i xa tr™n Bi”n ß´ng lμ qu«n Æ∂o Hoμng Sa (thuÈc thμnh phË ßμ NΩng) vμ qu«n Æ∂o Tr≠Íng Sa (thuÈc tÿnh Kh∏nh Hoμ). b) VÔng bi”n VÔng bi”n Vi÷t Nam ti’p gi∏p vÌi vÔng bi”n cÒa c∏c n≠Ìc Trung QuËc, Campuchia, Th∏i Lan, Malaixia, InÆ´n™xia, Brun©y vμ Philippin.

VÔng bi”n cÒa n≠Ìc ta bao gÂm : nÈi thu˚, l∑nh h∂i, vÔng ti’p gi∏p l∑nh h∂i, vÔng ÆΔc quy“n v“ kinh t’ vμ th“m lÙc Æfia. − NÈi thu˚ lμ vÔng n≠Ìc ti’p gi∏p vÌi Ɔt li“n, Î ph›a trong Æ≠Íng c¨ sÎ.

Ngμy 12 − 11 − 1982, Ch›nh phÒ n≠Ìc ta Æ∑ ra tuy™n bË quy Æfinh Æ≠Íng c¨ sÎ ven Æ≠Íng bÍ bi”n Æ” t›nh chi“u rÈng l∑nh h∂i Vi÷t Nam. Nh≠ vÀy vÔng nÈi thu˚ cÚng Æ≠Óc xem nh≠ bÈ phÀn l∑nh thÊ tr™n Ɔt li“n. − L∑nh h∂i lμ vÔng bi”n thuÈc chÒ quy“n quËc gia tr™n bi”n. L∑nh h∂i Vi÷t Nam c„ chi“u rÈng 12 h∂i l› (1 h∂i l› = 1852 m). Ranh giÌi cÒa l∑nh h∂i (Æ≠Óc x∏c Æfinh bÎi c∏c Æ≠Íng song song c∏ch Æ“u Æ≠Íng c¨ sÎ v“ ph›a bi”n vμ Æ≠Íng ph©n Æfinh tr™n c∏c vfinh vÌi c∏c n≠Ìc h˜u quan) ch›nh lμ Æ≠Íng bi™n giÌi quËc gia tr™n bi”n. − VÔng ti’p gi∏p l∑nh h∂i lμ vÔng bi”n Æ≠Óc quy Æfinh nhªm Æ∂m b∂o cho vi÷c th˘c hi÷n chÒ quy“n cÒa n≠Ìc ven bi”n. VÔng ti’p gi∏p l∑nh h∂i cÒa n≠Ìc ta cÚng Æ≠Óc quy Æfinh rÈng 12 h∂i l›. Trong vÔng nμy, Nhμ n≠Ìc ta c„ quy“n th˘c hi÷n c∏c bi÷n ph∏p Æ” b∂o v÷ an ninh quËc phflng, ki”m so∏t thu’ quan, c∏c quy Æfinh v“ y t’, m´i tr≠Íng, nhÀp c≠... − VÔng ÆΔc quy“n v“ kinh t’ lμ vÔng ti’p li“n vÌi l∑nh h∂i vμ hÓp vÌi l∑nh h∂i thμnh mÈt vÔng bi”n rÈng 200 h∂i l› t›nh tı Æ≠Íng c¨ sÎ. ô vÔng nμy, Nhμ n≠Ìc ta c„ chÒ quy“n hoμn toμn v“ kinh t’ nh≠ng c∏c n≠Ìc kh∏c Æ≠Óc ÆΔt Ëng d…n d«u, d©y c∏p ng«m vμ tμu thuy“n, m∏y bay n≠Ìc ngoμi Æ≠Óc t˘ do hoπt ÆÈng v“ hμng h∂i, hμng kh´ng theo C´ng ≠Ìc cÒa Li™n hÓp quËc v“ LuÀt Bi”n n®m 1982. − Th“m lÙc Æfia lμ ph«n ng«m d≠Ìi bi”n vμ lflng Ɔt d≠Ìi Æ∏y bi”n thuÈc ph«n lÙc Æfia käo dμi, mÎ rÈng ra ngoμi l∑nh h∂i cho Æ’n bÍ ngoμi cÒa r◊a lÙc Æfia, c„ ÆÈ s©u kho∂ng 200 m hoΔc h¨n n˜a. N¨i nμo bÍ ngoμi cÒa r◊a lÙc Æfia c∏ch Æ≠Íng c¨ sÎ kh´ng Æ’n 200 h∂i l› th◊ th“m lÙc Æfia Î n¨i †y Æ≠Óc t›nh Æ’n 200 h∂i l›. Nhμ n≠Ìc ta c„ chÒ quy“n hoμn toμn v“ mΔt th®m dfl, khai th∏c, b∂o v÷ vμ qu∂n l› c∏c tμi nguy™n thi™n nhi™n Î th“m lÙc Æfia Vi÷t Nam.

14

Nh≠ vÀy, theo quan ni÷m mÌi v“ chÒ quy“n quËc gia th◊ vÔng bi”n Vi÷t Nam c„ di÷n t›ch kho∂ng 1 tri÷u km2 Î Bi”n ß´ng. c) VÔng trÍi VÔng trÍi Vi÷t Nam lμ kho∂ng kh´ng gian bao trÔm l™n tr™n l∑nh thÊ n≠Ìc ta ; tr™n Ɔt li“n Æ≠Óc x∏c Æfinh bªng c∏c Æ≠Íng bi™n giÌi, tr™n bi”n lμ ranh giÌi b™n ngoμi cÒa l∑nh h∂i vμ kh´ng gian cÒa c∏c Æ∂o.

3. ≥ ngh‹a cÒa vfi tr› Æfia l› Vi÷t Nam a) ≥ ngh‹a t˘ nhi™n − Vfi tr› Æfia l› Æ∑ quy Æfinh ÆΔc Æi”m c¨ b∂n cÒa thi™n nhi™n n≠Ìc ta lμ mang t›nh ch†t nhi÷t ÆÌi »m gi„ mÔa.

N≠Ìc ta nªm hoμn toμn trong vÔng nhi÷t ÆÌi Î b∏n c«u Bæc, n™n c„ n“n nhi÷t ÆÈ cao, chan hoμ ∏nh næng ; lπi nªm trong khu v˘c th≠Íng xuy™n chfiu ∂nh h≠Îng cÒa gi„ MÀu dfich (T›n phong) vμ gi„ mÔa ch©u É, khu v˘c gi„ mÔa Æi”n h◊nh nh†t tr™n th’ giÌi, n™n kh› hÀu c„ hai mÔa r‚ r÷t.

T∏c ÆÈng cÒa c∏c khËi kh› di chuy”n qua bi”n k’t hÓp vÌi vai trfl cÒa Bi”n ß´ng − nguÂn d˘ tr˜ dÂi dμo v“ nhi÷t vμ »m, Æ∑ lμm cho thi™n nhi™n n≠Ìc ta chfiu ∂nh h≠Îng s©u sæc cÒa bi”n. V◊ th’ th∂m th˘c vÀt Î n≠Ìc ta bËn mÔa xanh t≠¨i, r†t giμu s¯c sËng, kh∏c hºn vÌi thi™n nhi™n Î mÈt sË n≠Ìc c„ cÔng v‹ ÆÈ Î T©y Nam É vμ Bæc Phi. V◊ sao n≠Ìc ta kh´ng c„ kh› hÀu nhi÷t ÆÌi kh´ hπn nh≠ mÈt sË n≠Ìc c„ cÔng v‹ ÆÈ ? − N≠Ìc ta nªm Î vfi tr› ti’p gi∏p gi˜a lÙc Æfia vμ Æπi d≠¨ng, li“n k“ vÌi vμnh Æai sinh kho∏ng Th∏i B◊nh D≠¨ng vμ vμnh Æai sinh kho∏ng ßfia Trung H∂i, tr™n Æ≠Íng di l≠u vμ di c≠ cÒa nhi“u loμi ÆÈng, th˘c vÀt n™n tμi nguy™n kho∏ng s∂n vμ tμi nguy™n sinh vÀt v´ cÔng phong phÛ. − Vfi tr› vμ h◊nh th” n≠Ìc ta Æ∑ tπo n™n s˘ ph©n ho∏ Æa dπng cÒa t˘ nhi™n gi˜a mi“n Bæc vÌi mi“n Nam, gi˜a mi“n nÛi vÌi ÆÂng bªng, ven bi”n, h∂i Æ∂o, h◊nh thμnh c∏c vÔng t˘ nhi™n kh∏c nhau. − N≠Ìc ta cÚng nªm trong vÔng c„ nhi“u thi™n tai (nh†t lμ b∑o, lÚ lÙt, hπn h∏n) n™n c«n c„ c∏c bi÷n ph∏p phflng chËng t›ch c˘c vμ chÒ ÆÈng.

15

b) ≥ ngh‹a kinh t’, v®n ho∏ − x∑ hÈi vμ quËc phflng Vi÷t Nam c„ mËi quan h÷ qua lπi thuÀn lÓi vÌi c∏c n≠Ìc l∏ng gi“ng, c∏c n≠Ìc trong khu v˘c vμ vÌi c∏c n≠Ìc kh∏c tr™n th’ giÌi nhÍ c„ vfi tr› Æfia l› kh∏ ÆΔc bi÷t. − V“ kinh t’, Vi÷t Nam nªm tr™n ng∑ t≠ Æ≠Íng hμng h∂i vμ hμng kh´ng quËc t’ vÌi nhi“u c∂ng bi”n nh≠ : C∏i L©n, H∂i Phflng, ßμ NΩng, Sμi Gfln... vμ c∏c s©n bay quËc t’ : NÈi Bμi, ßμ NΩng, T©n S¨n Nh†t... cÔng vÌi c∏c tuy’n Æ≠Íng bÈ, Æ≠Íng sæt xuy™n É, Æ≠Íng hμng h∂i, hμng kh´ng tπo Æi“u ki÷n cho Vi÷t Nam giao l≠u thuÀn lÓi vÌi c∏c n≠Ìc trong khu v˘c vμ tr™n th’ giÌi. H¨n n˜a, n≠Ìc ta cfln lμ cˆa ng‚ mÎ lËi ra bi”n thuÀn ti÷n cho n≠Ìc Lμo, cho khu v˘c ß´ng Bæc Th∏i Lan vμ Campuchia, T©y Nam Trung QuËc.

Vfi tr› Æfia l› thuÀn lÓi cÒa n≠Ìc ta c„ ˝ ngh‹a r†t quan tr‰ng trong vi÷c ph∏t tri”n c∏c ngμnh kinh t’, c∏c vÔng l∑nh thÊ, tπo Æi“u ki÷n th˘c hi÷n ch›nh s∏ch mÎ cˆa, hÈi nhÀp vÌi c∏c n≠Ìc tr™n th’ giÌi, thu hÛt vËn Æ«u t≠ cÒa n≠Ìc ngoμi. − V“ v®n ho∏ − x∑ hÈi, vfi tr› li“n k“ cÔng vÌi nhi“u nät t≠¨ng ÆÂng v“ lfich sˆ, v®n ho∏ − x∑ hÈi vμ mËi giao l≠u l©u ÆÍi Æ∑ tπo Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho n≠Ìc ta chung sËng hoμ b◊nh, hÓp t∏c h˜u nghfi vμ cÔng ph∏t tri”n vÌi c∏c n≠Ìc l∏ng gi“ng vμ c∏c n≠Ìc trong khu v˘c ß´ng Nam É. − V“ an ninh, quËc phflng, n≠Ìc ta c„ vfi tr› ÆΔc bi÷t quan tr‰ng Î vÔng ß´ng Nam É, mÈt khu v˘c kinh t’ r†t n®ng ÆÈng vμ nhπy c∂m vÌi nh˜ng bi’n ÆÈng ch›nh trfi tr™n th’ giÌi. ßΔc bi÷t, Bi”n ß´ng ÆËi vÌi n≠Ìc ta lμ mÈt h≠Ìng chi’n l≠Óc quan tr‰ng trong c´ng cuÈc x©y d˘ng, ph∏t tri”n kinh t’ vμ b∂o v÷ Ɔt n≠Ìc.

C©u h·i vμ bμi tÀp 1. H∑y x∏c Æfinh vfi tr› Æfia l› vμ phπm vi l∑nh thÊ cÒa n≠Ìc ta tr™n b∂n ÆÂ

C∏c n≠Ìc ß´ng Nam É.

2. N™u ˝ ngh‹a v“ t˘ nhi™n cÒa vfi tr› Æfia l› Vi÷t Nam. 3. N™u ˝ ngh‹a v“ kinh t’, v®n ho∏

Æfia l› Vi÷t Nam.

16

− x∑ hÈi vμ quËc phflng cÒa vfi tr›

Bμi 3 Th˘c hμnh : Vœ l≠Óc Æ Vi÷t Nam 1. NÈi dung − Vœ l≠Óc Æ Vi÷t Nam vÌi Æ≠Íng bi™n giÌi, Æ≠Íng bÍ bi”n, mÈt sË s´ng lÌn vμ mÈt sË Æ∂o, qu«n Æ∂o. − ßi“n vμo l≠Óc Æ mÈt sË Æfia danh quan tr‰ng.

2. Y™u c«u − Vœ Æ≠Óc l≠Óc Æ Vi÷t Nam t≠¨ng ÆËi ch›nh x∏c. Tu˙ theo khÊ gi†y c„ th” vœ l≠Óc Æ Vi÷t Nam vÌi c∏c k›ch th≠Ìc kh∏c nhau d˘a tr™n l≠Ìi ´ vu´ng Æ∑ x∏c Æfinh. − ßi“n l™n l≠Óc Æ Æ∑ vœ mÈt sË Æfia danh quan tr‰ng nh≠ Hμ NÈi, ßμ NΩng, Thμnh phË H Ch› Minh, vfinh Bæc BÈ, vfinh Th∏i Lan, Æ∂o PhÛ QuËc, qu«n Æ∂o Hoμng Sa, qu«n Æ∂o Tr≠Íng Sa.

3. H≠Ìng d…n c∏ch vœ C„ nhi“u c∏ch vœ l≠Óc Æ Vi÷t Nam. D≠Ìi Æ©y giÌi thi÷u mÈt trong nh˜ng c∏ch vœ Æ„. − Vœ mÈt l≠Ìi ´ vu´ng gÂm 40 ´ (5×8) nh≠ trong h◊nh 3. MÁi chi“u cÒa ´ vu´ng ¯ng vÌi 2o kinh tuy’n vμ 2o v‹ tuy’n. L≠Ìi ´ vu´ng nμy th” hi÷n l≠Ìi kinh − v‹ tuy’n tı 102oß Æ’n 112oß vμ tı 8oB Æ’n 24oB mμ ph«n lÌn l∑nh thÊ n≠Ìc ta nªm trong Æ„. − Tr™n c¨ sÎ mÈt l≠Óc Æ Vi÷t Nam ¯ng vÌi l≠Ìi ´ vu´ng nh≠ h◊nh 3, h‰c sinh l˘a ch‰n mÈt sË Æi”m chu»n Æ” s∏ng tπo c∏c c∏ch vœ Æ≠Íng bÍ bi”n vμ Æ≠Íng bi™n giÌi Ɔt li“n t≠¨ng ÆËi ch›nh x∏c. V› dÙ M„ng C∏i nªm tr™n kinh tuy’n 108oß, ÆÃo Ngang c„ v‹ ÆÈ kho∂ng 18oB, thμnh phË ßμ NΩng c„ v‹ ÆÈ kho∂ng 16oB, thμnh phË Lμo Cai vμ Æ∂o PhÛ QuËc nªm tr™n kinh tuy’n 104oß... Ti’p theo, h‰c sinh sœ t˘ vœ c∏c s´ng lÌn, Æ∂o lÌn, qu«n Æ∂o Hoμng Sa vμ qu«n Æ∂o Tr≠Íng Sa. − ßi“n mÈt sË Æfia danh quan tr‰ng l™n l≠Óc Æ nh≠ ThÒ Æ´ Hμ NÈi (nªm Î hai b™n bÍ s´ng HÂng vμ kho∂ng v‹ ÆÈ 21oB), thμnh phË ßμ NΩng, Thμnh phË H Ch› Minh, vfinh Bæc BÈ, vfinh Th∏i Lan, Æ∂o PhÛ QuËc, qu«n Æ∂o Hoμng Sa vμ qu«n Æ∂o Tr≠Íng Sa. 17

H◊nh 3. L≠Ìi ´ vu´ng Æ” vœ l≠Óc Æ Vi÷t Nam

18

Bμi 4

Lfich sˆ h◊nh thμnh vμ ph∏t tri”n l∑nh thÊ Lfich sˆ h◊nh thμnh vμ ph∏t tri”n l∑nh thÊ n≠Ìc ta gæn li“n vÌi lfich sˆ h◊nh thμnh vμ ph∏t tri”n Tr∏i ߆t. ß„ lμ mÈt qu∏ tr◊nh r†t l©u dμi vμ ph¯c tπp.

C„ th” chia lμm 3 giai Æoπn ch›nh : − Giai Æoπn Ti“n Cambri. − Giai Æoπn CÊ ki’n tπo. − Giai Æoπn T©n ki’n tπo.

MÁi giai Æoπn Æ“u Æ∏nh d†u b≠Ìc ph∏t tri”n mÌi cÒa l∑nh thÊ n≠Ìc ta.

1. Giai Æoπn Ti“n Cambri C®n c¯ vμo b∂ng Ni™n bi”u Æfia ch†t, h∑y cho bi’t tr≠Ìc Æπi CÊ sinh lμ c∏c Æπi nμo. ChÛng käo dμi vμ c∏ch Æ©y kho∂ng bao nhi™u n®m ?

C∏c nghi™n c¯u mÌi nh†t Æ∑ x∏c Æfinh Tr∏i ߆t Æ≠Óc h◊nh thμnh tı c∏ch Æ©y kho∂ng 4,6 tÿ n®m. Ph«n lÌn thÍi gian cÒa lfich sˆ Tr∏i ߆t thuÈc hai Æπi : Th∏i cÊ (Ack™´z´i) k’t thÛc c∏ch Æ©y kho∂ng 2,5 tÿ n®m vμ ti’p theo lμ Nguy™n sinh (Pr´t™r´z´i) k’t thÛc c∏ch Æ©y 542 tri÷u n®m. ô giai Æoπn nμy, lÌp v· Tr∏i ߆t ch≠a Æ≠Óc Æfinh h◊nh r‚ rμng vμ c„ r†t nhi“u bi’n ÆÈng. Nh˜ng d†u v’t cÒa n„ hi÷n nay lÈ ra tr™n mΔt Ɔt kh´ng c„ nhi“u mμ ph«n lÌn ch◊m ngÀp d≠Ìi c∏c lÌp Ɔt Æ∏ n™n cfln ›t Æ≠Óc nghi™n c¯u. Giai Æoπn s¨ khai nμy cÒa lfich sˆ Tr∏i ߆t Æ≠Óc g‰i lμ giai Æoπn Ti“n Cambri. ô Vi÷t Nam, giai Æoπn Ti“n Cambri Æ≠Óc xem lμ giai Æoπn h◊nh thμnh n“n m„ng ban Æ«u cÒa l∑nh thÊ, vÌi nh˜ng ÆΔc Æi”m sau : a) Lμ giai Æoπn cÊ nh†t vμ käo dμi nh†t trong lfich sˆ ph∏t tri”n l∑nh thÊ Vi÷t Nam C∏c Æ∏ bi’n ch†t cÊ nh†t Î n≠Ìc ta Æ≠Óc ph∏t hi÷n Î Kon Tum, Hoμng Li™n S¨n c„ tuÊi c∏ch Æ©y kho∂ng 2,5 tÿ n®m ; nh≠ vÀy, giai Æoπn Ti“n Cambri di‘n ra Î n≠Ìc ta trong suËt thÍi gian kho∂ng 2 tÿ n®m vμ k’t thÛc c∏ch Æ©y 542 tri÷u n®m. b) Di‘n ra trong mÈt phπm vi hãp tr™n ph«n l∑nh thÊ n≠Ìc ta hi÷n nay Giai Æoπn Ti“n Cambri di‘n ra chÒ y’u Î mÈt sË n¨i, tÀp trung Î khu v˘c nÛi cao Hoμng Li™n S¨n vμ Trung Trung BÈ.

19

c) C∏c Æi“u ki÷n cÊ Æfia l› cfln r†t s¨ khai vμ ƨn Æi÷u CÔng vÌi s˘ xu†t hi÷n thπch quy”n, lÌp kh› quy”n ban Æ«u cfln r†t m·ng gÂm chÒ y’u lμ c∏c ch†t kh› am´niac, Æi´xit cacbon, nit¨, hiÆr´ vμ v“ sau lμ ´xi. Khi nhi÷t ÆÈ kh´ng kh› hπ th†p d«n, thu˚ quy”n mÌi xu†t hi÷n vÌi s˘ t›ch tÙ cÒa lÌp n≠Ìc tr™n b“ mΔt Tr∏i ߆t. Tı Æ„ s˘ sËng xu†t hi÷n. Tuy vÀy, c∏c sinh vÀt cfln Î c∏c dπng s¨ khai, nguy™n thu˚ nh≠ t∂o, ÆÈng vÀt th©n m“m.

Bμi Ɖc th™m

B∂ng Ni™n bi”u Æfia ch†t

Khi nghi™n c¯u Æfia ch†t hoΔc lfich sˆ ph∏t tri”n l∑nh thÊ t˘ nhi™n cÒa mÁi quËc gia, mÁi khu v˘c tr™n th’ giÌi, r†t c«n thi’t ph∂i c„ s˘ thËng nh†t v“ quan ni÷m vμ th≠Ìc Æo thÍi gian.

B∂ng Ni™n bi”u Æfia ch†t lμ b∂ng x∏c Æfinh c∏c ƨn vfi thÍi gian vμ ƨn vfi Æfia t«ng trong lfich sˆ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ߆t, Æ∑ Æ≠Óc c∏c nhμ Æfia ch†t tr™n th’ giÌi thıa nhÀn vμ thËng nh†t sˆ dÙng rÈng r∑i.

B∂ng Ni™n bi”u Æfia ch†t gÂm c∏c cÈt d‰c tr◊nh bμy c∏c ƨn vfi thÍi gian (ßπi, Kÿ, Th’), c∏c ƨn vfi Æfia t«ng (GiÌi, H÷, ThËng), thÍi gian c∏c ƨn vfi †y x∂y ra c∏ch Æ©y vμ sË thÍi gian th˘c t’ Æ∑ di‘n ra.

C∏c hμng ngang tr◊nh bμy thÍi gian cÒa c∏c ßπi ¯ng vÌi c∏c GiÌi, c∏c Kÿ ¯ng vÌi c∏c H÷, c∏c Th’ ¯ng vÌi c∏c ThËng vÌi c∏c t™n g‰i vμ k› hi÷u cÙ th”. ßa sË c∏c Kÿ (H÷) mang t™n Æfia ph≠¨ng, n¨i mμ l«n Æ«u ti™n tr«m t›ch Æ≠Óc ph∏t hi÷n vμ m´ t∂. T™n c∏c Kÿ (H÷) thuÈc Æπi T©n sinh ph∂n ∏nh s˘ ti’n ho∏ cÒa th’ giÌi h˜u c¨, trong Æ„ c„ thËng H´l´xen vÌi s˘ xu†t hi÷n cÒa loμi ng≠Íi.

Ri™ng trong Æπi T©n sinh, hai kÿ Pal™´gen vμ N™´gen cfln c„ t™n chung lμ kÿ ß÷ tam.

Sˆ dÙng b∂ng Ni™n bi”u Æfia ch†t sœ giÛp cho vi÷c t◊m hi”u lfich sˆ h◊nh thμnh vμ ph∏t tri”n l∑nh thÊ n≠Ìc ta Æ≠Óc cÙ th” vμ thuÀn lÓi h¨n.

20