december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 3
Neem nu ter kennismaking een abonnement
en ontvang een jaar lang Tableau voor maar €35,-
Tableau
15 05 → 20 05 2013 AMSTERDAM zaterdag 13.00- 21.00 uur zondag 11.00- 18.00 uur maandag 11.00- 18.00 uur
woensdag 18.00- 22.00 uur donderdag 13.00- 21.00 uur vrijdag 13.00- 21.00 uur
EDITIE 29
35ste jaargang nr. 2 - april/mei 2013
34ste jaargang nr. 6 - december/januari 2012/2013
frans hals
meet zich met collega's
topcollectie
prijswinnaars
tussen traditie & technologie
van appel tot dumas in het singer
rijksmuseum
warmt zich op voor de grand opening 34ste Jaargang nr. 6 december/januari 2012/2013 Adviesprijs: € 7,50
sjoerd buismans
reis om de wereld in
ode aan de natuur
een beeld van een verleden in het nieuwe
80 winter highlights
35ste Jaargang nr. 2 april/mei 2013 Adviesprijs: € 9,95
rijksmuseum
2013
1-1 advertentiepagina_230x297mm_def.indd 1 anCoveraprilmei2013.indd 2
11-04-13 12:51
15-04-13 14:48
Abonnee worden?
Ruim 4 0 korti % ng
Kijk op www.tableaumagazine.nl/abonneren of bel tijdens kantooruren naar 0161- 459535
Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen met Betapress abonnementenservices 0161- 459535. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.
december 2013/januari 2014
inhoud
26
Herkomstonderzoek Door 162 Nederlandse musea zijn 139 kunstvoorwerpen geïdentificeerd, waarover het vermoeden bestaat of is aangetoond dat zij in de periode 1933 tot 1945 zijn geroofd, geconfisqueerd of gedwongen verkocht ten gevolge van het naziregime. Hoe verloopt een dergelijk onderzoek en wat gebeurt er daarna?
roofkunst & restitutie
op zoek naar de eigenaar
En verder in dit nummer: Editorial
56
Kiosk
9 11-16
Beurzen, evenementen en lezersaanbiedingen.
Wonen als in een museum
Nederlandse Highlights
34
Museumtentoonstellingen in België, Parijs, Londen en New York.
Tableau neemt een kijkje in een pand uit 1890, waarin de bewoners, een kunsthistoricus en een architect, vijf eeuwen kunstgeschiedenis en wooncultuur hebben samengebracht.
64
Veilingnieuws Steeds meer gegadigden zijn op jacht naar het beste van de grote namen en zorgden voor spectaculaire resultaten op de novemberveilingen moderne en hedendaagse kunst in New York. Ook in Europa en op eigen bodem werden bij de middelgrote veilinghuizen op alle gebied aardige successen geboekt.
Op de cover:
Jan Veth (1864-1925), Karen, 1892, olieverf op paneel, 49,3 x 35,6 cm, coll. Kröller-Müller Museum, Otterlo. Te zien in Made in Laren. Mauve tot Mondriaan, 30 januari t/m 18 mei in Singer Laren. Zie p. 18-25.
››
december 2013/januari 2014
inhoud
48
Publiek privé in België
Veel Belgische collectioneurs hebben een museale collectie weten op te bouwen en willen die aan het publiek tonen. Verspreid over heel Vlaanderen verrijzen er de laatste jaren partculiere musea.
collectioneurs in belgië
richten hun eigen museum op
74
Atelierportret
City Special: Tallinn
Frank Fischer ‘decodeert’ wereldberoemde meesterwerken, waaronder CoBra-klassiekers, digitaal en reduceert ze met druipende hoogglansverf tot ultra glossy lineairekunstwerken.
Een verrassende kennismaking met de kunst van Estland.
90
En verder in dit nummer: Internationale Highlights
72
Museumtentoonstellingen in België, Parijs, Londen en New York.
Verder lezen
104
Een jaaroverzicht van Nederlandstalig verschenen boeken over kunst.
Tentoonstellingsagenda Volgende keer
111-113 114
18
Gooise winters Laren was in de periode 1880-1930 een bruisende kunstenaarskolonie. Binnen- en buitenlandse kunstenaats vonden hun onderwerp in het onbedorven boerenbestaan. Maar rond 1900 was het Gooi ook een broedplaats van vernieuwing. Van Mauve tot Mondriaan in een winters overzicht.
25 JAN--02 FEB 2014
BRUSSELS
GUEST OF HONOUR: ROYAL MUSEUM FOR CENTRAL AFRICA / TERVUREN
Mauve tot Mondriaan
Gooise Winters
Het Gooi was in de periode 1880-1930 een bruisende kunstenaarskolonie. Haagse School-schilders trokken naar het pittoreske Laren en Blaricum om het onbedorven boerenbestaan vast te leggen. Hun grote succes trok kunstenaars uit binnen en buitenland. Tegelijkertijd werd het Gooi vanaf 1900 ook een broedplaats van vernieuwing... Een winters voorproefje van de komende tentoonstelling in Singer Laren. tekst: anja frenkel
Mauve tot Mondriaan
Anton Mauve (1838-1888), Kudde schapen met herder in de sneeuw (detail), 18871888, olieverf op doek, 90 x december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 19 190 cm, Gemeentemuseum Den Haag
Herkomstonderzoek
Speurtocht naar de eigenaar Een opzienbarende vondst kwam onlangs internationaal in het nieuws: ruim 1400 verloren gewaande werken van beroemde kunstenaars, verborgen in een appartement in München. Op hetzelfde moment gaat in Nederland een website met museale verwervingen van ‘problematische herkomst’ online. Roofkunst en restitutie zijn – zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog – volop aan de orde. 2014 26 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari tekst: Antoinette van Dorssen
Herkomstonderzoek
Amerikaanse militairen ontdekken in 1945 roofkunst in een Oostenrijks december 2013/januari 2014 tableau Fine arts magazine | 27 kasteel.
Internationale
HigHlights
historisch besef
Of een kunstwerk je nu speciaal aanspreekt of niet: een rondgang langs de meest opvallende internationale museumtentoonstellingen deze winter geeft een prachtig beeld van hoe mens en wereld er door de eeuwen uitzagen. Ontmoet bekende en onbekende kunstenaars als chroniqueurs van hun tijd.
tekst: waldemar kamer
jacques Jordaens Een nieuwe generatie treedt aan in de eerbiedwaardige musea van de stad Parijs. Dit jaar werden twee directeuren benoemd: Christophe Leribault in het Petit Palais en Jérôme Farigoule in het Musée de la Vie romantique. Daarmee breekt een nieuw tijdperk aan voor het Petit Palais, vooral bekend om zijn collectie van de Belle Epoque, maar waar zich ook enkele Rembrandts en een schitterende collectie Franse kunst uit de achttiende eeuw bevinden. De eerste tentoonstelling gaat over de in Frankrijk vrij onbekende Jordaens (1593-1678). Het retrospectief is veel uitgebreider dan de ietwat teleurstellende expositie een jaar geleden in Brussel en zal met de uitvoerige catalogus zeker een referentie blijven. Het gedeeltelijk uit Brussel komende team kreeg hier pas de ruimte en financiële mogelijkheden voor een echt schitterend retrospectief. Jordaens was niet, zo schrijft Leribault, ‘de bon vivant die geassocieerd wordt met grote familiefeesten’. Omdat Rubens en Van Dyck een internationale carrière maakten en Jordaens Antwerpen bijna nooit heeft verlaten, werd hij het synoniem van de ‘Vlaamse kunstenaar’ die vooral de uitbundige tafelgezelschappen van de Antwerpse burgerij heeft geschilderd. De realiteit was veel complexer.
Om te beginnen heette de kleine jongen die op 20 mei 1593 in de Onze-Lieve-Vrouwekerk gedoopt werd niet Jacob – zoals we hem vandaag kennen – maar Jacques. En in het Antwerpen van de contrareformatie, waar alle opdrachten van de kerk en het Spaanse hof kwamen, bekeerde Jordaens zich in 1650 tot het calvinisme, wat hem een zware boete bezorgde wegens het schrijven van ketterse teksten. Dus de barokke Vlaming Jordaens was in werkelijkheid veel meer een calvinist, terwijl de ingetogen Hollander Vermeer zich juist tot het katholicisme bekeerde. En op het statige zelfportret van het Prado (1621), waarmee het retrospectief opent, zien we een voorname edelman met een mandoline in de hand en een dienstbode op de achtergrond. De compositie had ook van Rubens of Van Dyck kunnen zijn. Het Zelfportret met een sculptuur (1648) uit Angers leunt ook heel duidelijk tegen Rubens aan. De bijbelse taferelen getuigen van belezenheid en kennis van de kunst van Caravaggio, zoals in de Vier evangelisten (1625-30) van het Louvre, die zonder een enkel traditioneel attribuut worden getoond, zodat het doek lange tijd Christus bij de wijzen genoemd werd. De Heilige familie (1620) uit Southampton zou ook een portret ››
< Jacques Jordaens (1593-1678), Zelfportret van de kunstenaar met zijn vrouw Catharina van Noort, hun dochter Elisabeth en een dienstbode in de tuin, 1621-1622, olie op doek, coll. Museo del Prado, Madrid december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 73
Tussen de eetkamer en de salon op de eerste etage. In de kast, met daartegen een vroeg portret van de moeder van kunsthistoricus Harold, is onder andere een keukenlift verstopt. Rond de klok hangen de portretten van de betovergrootouders van architect Mark. Eronder een scheepsportret van het zeilschip Noach I, door Jacob Spin uit 1867; de schoonzoon van de betovergrootouders vervoerde in 1868 als kapitein met dit schip de twee enorme Japanse vazen die elders in de salon staan.
Museaal wonen
Een geheel oorspronkelijke art decowerkkamer. Een Piet ZwartBruynzeel keuken uit 1958. Negentiende-eeuws worteldoek, zeventiende-eeuwse heiligenbeelden en hedendaagse kunst aan de wanden. Collecties porselein en antieke kostuums. In dit museale decor wordt gewoon geleefd. tekst: Marieke van Gessel fotografie: Jan Luijk 56 | Tableau Fine arts magazine december 2013/Januari 2014
Stilleven in de art decowerkkamer. Over de twee Chinese altaartafels van Huang Hali-hout ligt een Ikatdoek uit Soemba. Daarop een verzameling Goudaâ&#x20AC;&#x2122;s plateel. Erboven een linosnede op zijde van een zeebodem met vissen van Hans Beers uit circa 1925. Ernaast een bloemstilleven uit 1930 van E. Jaartsvelt en een gezicht op Rhenen van M. Kolvoort uit 1934.
PUBLIEK PRIVÉ IN BELGIË Collectioneurs
Gilles Barbier, ‘1955-2008’, 2007, was, natuurlijke en synthetische vezels, make-up, metaal, papier, inkt, 100 x 180 x 101 cm , Art HugoFine arts magazine december 2013/januari 2014 | Tableau 48Center Voeten, foto: Yann Bertrand
Collectioneurs
Belgische kunstverzamelaars hebben al decennia een stevige reputatie. Ze hebben goede smaak, genoeg geld en slagen erin in de luwte van de hedendaagse kunstscene sterke collecties bijeen te brengen. In de loop der jaren was het de vraag wat er met deze fabuleuze collecties zou gebeuren. Een duidelijke tendens is het privĂŠmuseum. Verspreid over Vlaanderen zijn er de laatste jaren al een tiental opgericht. Tableau belicht er vijf. Tekst: Peter Wouters
december 2013/januari 2014 Tableau Fine arts magazine | 49
veilingen
JAgen OP HET BESTE
tekst: Adrie van Griensven
Voor de avondveilingen na-oorlogse en eigentijdse kunst in november in New York - dé stemmingspijlers in de supertop - hadden Sotheby’s en Christie’s alle registers opengetrokken en de markt wereldwijd goed bewerkt. Dat resulteerde in steeds meer gretige, veeleisende mensen met diepe, diepe zakken, op jacht naar het beste van de grote namen. Met als neveneffect dat het andere - niet altijd terecht - extra glans kreeg. In een zinderende atmosfeer van spanning en spektakel konden de records niet uitblijven. Christie’s had het sterkste aanbod, zeer naar de Amerikaanse smaak. Met $691,58 miljoen opbrengst werd 12 november de hoogste uit de veilinggeschiedenis. De cijfers waren om te zoenen: naar waarde 98%, naar kavels 91% (op een aantal stond heel comfortabel een gegarandeerd minimumbod door een derde partij). Records scoorden Bacon, De Kooning, Fontana en Koons, die met zijn oranje balonnenpoedel ($58,4 miljoen) de titel van duurste levende kunstenaar overnam van Richter. Nog indrukwekkender was Three Studies Of Lucien Freud van
Bacon, dat met $142,4 miljoen het duurste veilingstuk werd en Munch (De schreeuw, $120 miljoen) naar een tweede plaats verwees. Bacon gaf tegen een warm gele achtergrond op zijn typische verwringende en vegende wijze Freud weer op een thonetstoel, gevangen in een staketsel. Beide Londense schilders, bevriend en later rivalen, hebben elkaar meermaals geschilderd: Freud Bacon twee keer, omgekeerd drie maal, waaronder deze Three studies. Oorspronkelijk als catalogusnummer 32 werd het drieluik verplaatst naar 8a. Dit om de Chinezen te plezieren, voor wie acht als geluksgetal geldt. Zeven minuten duurde het biedgevecht. Stergalerist Gagosian ging tot €110 miljoen. Daarna legde de Koreaan Hong Gyu Shin - pas vier jaar verzamelend en kunsthandelaar in New York - het weer af tegen twee Aziaten aan de telefoon. Die hielden pas op bij de $127 miljoen van Aquavella Galleries, dat in opdracht bood. Pikant detail: Bacons drieluik stond deze zomer nog te koop bij Dickenson in New York met als vraagprijs tweederde van wat nu betaald is; door we hadden al zo’n vermoeden - de koopgrage sjeika Mayassa al-Thani in Qatar (zie vorige Tableau, p. 75). ›› < Jeff Koons, Balloon Dog (Orange), geveild bij Christie’s New York voor $58,4 miljoen en > Francis Bacon, Three Studies of Lucian Freud, geveild voor $142,4 miljoen
64 | Tableau Fine arts magazine december 2013/januari 2014