Tableau top10 veilingen
resultaten wereldwijd
bosch is van nu
hedendaagse zonden
TEFAF Maastricht een preview in collecties
44
highlights
van toorop tot delacroix + english summaries 38ste jaargang nr. 1 maart 2016 adviesprijs: € 9,95
EXCLUSIVE REPRESENTATIVE OF THE ZERO-OEUVRE BY HEINZ MACK Heinz Mack within his installation at Howard Wise Gallery, New York, 1966 © Photo: Archive Mack
maart 2016
inhoud
22
Bosch is van nu De middeleeuwse kunstenaar Jheronimus Bosch hield zijn tijdgenoten een spiegel voor in een beeldtaal die zowel uniek als fascinerend is. Niet alleen Dalí en Miró, maar ook kunstenaars van nu worden nog steeds geïnspireerd door zijn surrealistische verbeeldingen van de eeuwige strijd tussen goed en kwaad.
jheronimus bosch:
inspirerend en actueel
32
En verder in dit nummer: Colofon/Editorial
11
Kiosk
13-20
Boeken, beurzen en evenementen.
Veilingnieuws
76-83
Terugblik op het veilingjaar, resultaten en records wereldwijd plus een vooruitblik.
Nederlandse Highlights Onder meer: Halsman en Ugo Rondinone in Rotterdam, Maya’s in Assen,Godfried Schalcken in Dordrecht, Toorop én Klimt in Den Haag, Gainsborough in Enschede, Roni Horn in Tilburg en de Zwagerman-expositie in Bergen ...
+ Summaries in English
Tableau
88
Internationale Highlights Nieuwe en vernieuwde musea en nieuw licht op bekend werk: Delacroix, Monet, Van Dyck, Munch, Van Eyck, zoals je ze nog niet eerder zag en een keur aan andere verse voorjaarstentoonstellingen in Parijs, Londen, Brussel en New York.
Top10 vEilingEn
rEsulTATEn wErEldwijd
bosch is vAn nu
hEdEndAAgsE zondEn
TEFAF MAAsTrichT EEn prEviEw in collEcTiEs INHOUDmaart016.indd 9
Op de cover
44
highlighTs
vAn Toorop ToT dElAcroix + English suMMAriEs 38ste jaargang nr. 1 maart 2016 adviesprijs: € 9,95
29-02-16 23:52
George Hendrik Breitner (1857-1923), De rode kimono (detail), 1893, olie op doek, 51,5 x 76 cm, coll. Stedelijk Museum Amsterdam, t/m 22 mei met drie andere versies te zien in de tentoonstelling Breitner: Meisje in kimono in Rijksmuseum Amsterdam ››
maart 2016
inhoud
56
TEFAF Preview
Van 11 t/m 20 maart opent TEFAF Maastricht zijn deuren weer. Een must voor liefhebbers, professionals en verzamelaars, die ‘jagen’ op de topstukken waarmee ze hun collecties kunnen verrijken. Tableau verdiepte zich in het fenomeen ‘kunstverzameling’ en stelde een aantal collecties met karakter samen in een sfeervolle preview van het aanbod.
TEFAF Maastricht 2016
met de blik op verzamelen
84
Art destinations 2016 Schoonhoven in de markt Geen andere Nederlandse kunstenaar heeft in de laatste decennia zo’n sterke prijsstijging doorgemaakt als Jan Schoonhoven. Een marktanalyse.
De eerste top vijf uit een serie reistips voor kunstliefhebbers. Ditmaal voor echte globetrotters geselecteerd: extra verre bestemmingen. Van Durban Zuid-Afrika, Kochi in India tot Setouchi in Japan.
70 En verder in dit nummer: Tentoonstellingsagenda
121-127
Column Verzekeringen
+ Summaries in English
129
114 Carrièreswitch
Gedreven door liefde voor kunst en interesse voor de handel, zeggen ze hun baan op om in de kunstmarkt te gaan pionieren. Een kennismaking met enkele ambitieuze durfals.
FRANSE MODERNISTEN 19.04 t/m 28.08 2016 musée d’Art moderne de Troyes, collections nationales Pierre et Denise Lévy
Amedeo Modigliani, Jeanne Hébuterne, 1918, olieverf op doek, 46 x 29 cm, 1976. Troyes, musée d’Art moderne, collections nationales Pierre et Denise Lévy
Bonnard Braque Corneille Courbet Degas Delaunay Derain Dufy Gauguin Gris Maillol Marinot Marquet Matisse Modigliani Pissarro Picasso Seurat Soutine Van Dongen Zadkine
Bosch hedendaags
22 | Tableau Fine arts magazine maart 2016
Joep van Lieshout, Hieronymus, uit de serie New Tribal Labyrinth, 2011 < Jheronymus Bosch (ca. 1450-1516), rechterpaneel van De Tuin der Lusten, detail midden, coll. Museo del Prado, Madrid. Dit paneel is Bosch’ beroemdste en meest indrukwekkende afbeelding van de hel. De zondaars worden gemarteld met datgene waardoor ze gezondigd hebben, namelijk het spelen van verleidelijke muziek. Achter het ‘ei’ het zelfportret van de kunstenaar.
Bosch is van nu Jheronimus Bosch hield zijn tijdgenoten een spiegel voor in een beeldtaal die zowel uniek als fascinerend is. In zijn wereld figureren mensen als dieren, monsters en gedrochten, gedreven door lust en hebzucht. Niet alleen Dalí en Miró, maar ook kunstenaars van nu worden nog altijd geïnspireerd door Boschs surrealistische uitbeeldingen van de eeuwige strijd tussen goed en kwaad. tekst: Annelette Hamming
Nederland
HigHlights
uitzonderlijk Zo is het aanbod in de Nederlandse musea deze weken beslist te noemen. Tentoonstellingen met bijzondere bruiklenen en werken opgediept uit depots. Premières van beroemde en minder bekende kunstenaars met unieke talenten en ideëen. En staaltjes van inventieve tentoonstellingsmakers die het al bekende presenteren zoals je het niet eerder zag. Gaat dat alles bekijken en vooral: geniet.
Verbaas mij Fotograaf Philippe Halsman (1906-1979) kwam voor het eerst in het nieuws in 1928, toen zijn vader tijdens een gezamenlijke wandeling in de Oostenrijkse bergen om het leven kwam en de jonge Philippe veroordeeld werd voor moord. Hij kreeg na twee jaar gratie, onder meer op voorspraak van Albert Einstein, maar moest Oostenrijk verlaten en trok naar Parijs. Daar begon hij een studie fotografie. Na de Duitse inval in Parijs in 1940, was het daar voor hem als Jood niet langer veilig en hij emigreerde naar Amerika. Hij werd bekend met zijn portretten van beroemdheden, onder wie Audrey Hepburn, Marilyn Monroe, Richard Nixon, Albert Einstein en Churchill. Halsman had een voorliefde voor het surreële en ontmoette gelijkgestemde hedendaagse kunstenaars met wie hij intensief ideeën uitwisselde. Zo werkte hij samen met Salvador Dalí en Alfred Hitchcock, wat onder meer resulteerde in het werk ‘Dalí Atomicus’ (1948’), dat door de lucht vliegende katten, emmers water en een verschrikt van zijn schilderij opspringende Dalí toont, en in de beroemde serie portretten van Hitchcock (met dikke sigaar in zijn mond, waarop een vogel zit). Steeds op zoek naar nieuwe fotografische perspectieven legt zijn oeuvre een buitengewone inventiviteit en technische vaardigheid bloot. Zo ontwikkelde hij de ‘jumpology-fotografie’ om meer spontaniteit in zijn portretten te creëren, waardoor talloze filmsterren en politici springend vereeuwigd zijn. Halsman zei hierover: ‘When you ask a person to jump, his attention is mostly directed toward the act of jumping and the mask falls so that the real person appears.’ Dit overzicht omvat meer dan driehonderd niet eerder getoonde werken, waaronder contactafdrukken, vintage prints en originele fotomontages. Kunsthal • Rotterdam t/m 12 juni www.kunsthal.nl ›› Alfred Hitchcock ter promotie van de film ‘The Birds’, 1962, Philippe Halsman Archive Dalí avec rhinoceros 1956, Philippe Halsman Archive/Magnum Photos < Als twee schildwachten verdedigt mijn snor de ingang naar mijn ware zelf; Dalí’s snor, 1954, Philippe Halsman Archive / Magnum Photos maart 2016 Tableau Fine arts magazine | 33
TEFAF Maastricht 2016
TEFAF
Collecties Van 11 tot 20 maart opent TEFAF Maastricht zijn deuren weer voor ruim 275 handelaren in beeldende kunst, antiek en design uit de hele wereld. Een must voor liefhebbers, professionals en verzamelaars, die jagen op topstukken waarmee ze hun collecties kunnen verrijken. Tableau verdiepte zich in het fenomeen ‘verzameling’, maakte een keuze uit het aanbod en stelde een aantal collecties met karakter samen in een sfeervolle ‘rondleiding over de beurs’. tekst: anja frenkel
Marquetterie kabinet, Augsburg, circa 1560-1570, hout van esdoorn, pruim en peer, gedeeltelijk getint, ijzeren beslag, geëtst en verguld, 71 x 99 x 42 cm, Galerie Neuse, Bremen, stand 112 Emilie Preyer (1849-Dusseldorf-1930), Champagne flute, olie op doek op paneel, 24,5 x 15 cm, 1874, , MacConnalMason Gallery, Londen, stand 330 Dame Elisabeth Frink, Dog, 1992, brons met donkerbruin patina, genummerd 49/50, hoogte 29,2 cm, MacConnalMason Gallery, Londen, stand 330 Gotthard Graubner (1930-2013), Yello, gemengde techniek op doek op synthetische katoen op doek, 133 x 105 x 23 cm, circa 1998-99, Galerie Ludorff, Düsseldorf, stand 506 < Charles-Edmond Daux (1855-1937), Rosina, olie op karton, 22,2 x 17,8 cm, Capri en Parijs, 1878-79, The Maas Gallery Ltd, Londen, stand 336 maart 2016 tableau Fine arts magazine | 57
terugblik & vooruitblik
veilingen
Onzekere tijden
De bomen groeien niet langer de hemel in. De situatie in de wereld stemt ook niet tot optimisme, met afkoelende economieën, fluctuerende beurzenhandel en de dreiging van terreur. Onzekerheid en stagnatie laten zich aflezen aan de omzetten van de grote luxemerken... En bij de veilinggiganten. Inzetten op het middensegment, innoveren, samenwerken, personeel inkrimpen en (vooralsnog) minder pokeren met garanties spreken boekdelen. 2015 is een jaar van kelderende, dan wel afvlakkende omzetten bij de veilingreuzen: Christie’s zag zijn omzet wereldwijd zakken van $8,4 naar $7,4 miljard. Sotheby’s deed het beter: met $6,7 miljard kwam het 0,7 miljard hoger uit dan in 2014. De grote Chinese veilinghuizen laten evenmin optimistische geluiden horen. ‘Het gaat niet goed,’ erkende Liu Shangyong van veilinghuis Rong Bao Zhai, een van de grootste en oudste veilinghuizen in China, ‘de markt stort steeds verder in en het einde is nog niet in zicht. 2016 wordt een dieptepunt.’ De middelgrote en kleinere veilinghuizen in Europa tonen een gevarieerder beeld met deels ook stijgende omzetten. Maar die stijgingen hangen te veel af van het al dan niet verkopen van enkele kostbare stukken om van een structurele ontwikkeling te kunnen spreken.
tekst: Adrie van Griensven
Duitsland Het Berlijnse Villa Grisebach is Duitslands veilinghuis met de hoogste omzet. Na een daling twee jaar geleden van €47,3 naar €46,1 miljoen, zat er in 2015 een stijging in tot €54,1 miljoen. Dit mede dankzij de succesvolle zomerveiling en de klassiek moderne kunst, waarvan er zes in Duitslands toptien belandden. Ketterer uit München zit Grisebach op de hielen met €52,1 miljoen, een verbetering van €6,1 miljoen. Zo’n €3,4 komt uit boekveilingen, de rest uit beeldende kunst. Lempertz in Keulen noteerde €55,5 miljoen, een teruggang van bijna 9%. In dit bedrag zitten ook de boekenveilingen van het geassocieerde Venator & Hanstein. Stadgenoot Van Ham verbeterde de omzet opnieuw: 15% in 2014, 30% in 2015, tot €39 miljoen. Aan die forse stijging hebben vooral de drie veilingen van de Düsseldorfse kunstadviseur Helge Achenbach debet. Wegens bedrog werd de expert, die het vertrouwen van
Toptien 2015 wereldwijd: 1. Pablo Picasso, Les femmes d’Alger (version ‘O’),1955, $179 miljoen, mei, Christie’s New York 2. Amadeo Modigliani, Nu couché, 1917-1918, $170 miljoen, november, Christie’s New York 3. Alberto Giacometti, L’Homme au doigt, 1947, $141 miljoen, mei, Christie’s New York 4. Roy Liechtenstein, Nurse, 1964, $95 miljoen, november, Christie’s New York 5. Mark Rothko, No. 10, 1958, $82 miljoen, mei, Christie’s New York 6. Cy Twombly, Untitled (New York City), 1968, $71 miljoen, november Sotheby’s New York 7. Pablo Picasso, Buste de femme (Femme à la résille), 1938, $67 miljoen, mei, Christie’s New York en Pablo Picasso, La Gommeuse, 1901, november, Sotheby’s New York 8. Vincent van Gogh, L’Allée des Alyscamps, 1888, $59 miljoen, mei, Sotheby’s New York 9. Lucien Freud, Benefits Supervisor Resting, 1994, $56 miljoen, mei, Christies New York en Andy Warhol, Colored Mona Lisa, mei, Christie’s New York 10. Claude Monet, Nymphéas, 1905, $54 miljoen, mei, Sotheby’s New York
veel verzamelaars beschaamde, vorig jaar maart tot zes jaar veroordeeld. Karl & Faber in München kwam uit op €13 miljoen; een half miljoen minder scoorde Bassenge in Berlijn, gespecialiseerd in werken op papier en fotografie. Nagel in Stuttgart, sterk in aziatica, ging voor het tweede jaar achteruit in omzet: in 2014 nog €30,1 miljoen,
1
2
3
4
5
6
7b
9
7a
8
9
10
bleef het huis in 2015 steken op €25 miljoen. Niet alle grote Duitse veilinghuizen zijn zo open: Hampel en Neumeister, beide in München, geven geen inzage in de cijfers. En in buurland Oostenrijk houdt het internationaal almaar groeiende Dorotheum ook niet langer van pottenkijkers. ›› maart 2016 Tableau Fine arts magazine | 77
art 2016 destinations Soms moet je een eindje reizen om iets bijzonders mee te maken, een bezienswaardigheid te bezoeken of een kunstwerk te bekijken. We gaan naar TEFAF Maastricht en in oktober misschien overzees voor de première van TEFAF New York. Maar voor de echte globetrotters is dat misschien nog te dichtbij... Voor hen deze top 5 van verre kunstbestemmingen. tekst: Walter de Vries
Reizen
1
Naoshima - Setouchi Het is een mijl op zeven om er te komen en het kost je net zoveel moeite om de verschillende kunstevenementen te bezoeken, maar dan krijg je wel iets unieks te zien. De Setouchi Triënnale in Japan wordt gehouden op twaalf eilanden verspreid over een afstand van 450 km in de Seto binnenzee. De eilanden, die met ferry’s met elkaar worden verbonden, zijn van een ongekende schoonheid en de meeste zijn nauwelijks bewoond. De kunstprojecten worden in de openlucht geëxposeerd, waar ze een eenheid vormen met hun omgeving. De triënnale is verdeeld over drie seizoenen: lente (20 maart t/m 17 april), zomer (18 juli t/m 4 september) en herfst (8 oktober t/m 6 november). ››
Rei Naito, Teshima Art Museum, Karatooka • Takahito Kimura, Sea Gulls Parking Lot, Megijima • Chiharu Shiota, Distant Memory, Kou < De Japanse kunstenares Sayaka Ishizuka schikt haar kunstwerk Water mirror, bestaande uit verschillende huishoudelijke voorwerpen uit de huizen van eilandbewoners op Ogijima, foto: Yuriko Nakao
maart 2016 Tableau Fine arts magazine | 85
Internationale
HigHlights
met frisse blik In deze internationale highlights zijn een fiks aantal nieuwe of vernieuwde musea belicht. Evenals tentoonstellingen die in aanpak alleen al vernieuwend zijn of nieuw licht werpen op het werk van een bekend kunstenaar. Delacroix, Monet, Van Dyck, Munch, Van Eyck, zoals je ze nog niet eerder zag in een keur aan verse voorjaarstentoonstellingen. Mis ze niet.
tekst: huon mallalieu
Dankzij delacroix ‘We schilderen allemaal in de taal van Delacroix’, merkte Cézanne op. Van de gedurfde kleuren en abstracte vormen van Matisse en Kandinsky, de expressiviteit van Van Gogh en Gauguin, de levendige complementaire kleuren van de impressionisten: alles is terug te voeren naar Eugène Delacroix – een van de eerste moderne meesters, die de Franse academieschilderkunst in de 19de eeuw wist te transformeren. Delacroix and the Rise of Modern Art in Tate Britain is een langverwacht eerbetoon aan Frankrijks toonaangevende exponent van de Romantiek een man die op het moment van zijn dood in 1863 de meest gerespecteerde kunstenaar was onder de avant-garde in Parijs. Geïnspireerd door kunst en literatuur is in zijn schilderijen van echte of ingebeelde reizen naar Noord-Afrika en zijn bijbelse taferelen elk akkoord van de menselijke passie te vinden – het zijn verhalen over liefde, moord, geweld en oorlog. ‘De belangrijkste verdienste van een schilderij is een lust voor het oog te zijn,’ benadrukte hij nog eens tegen het einde van zijn leven. De tentoonstelling volgt Delacroix 50 jaar langs de spo-
88 | Tableau Fine arts magazine maart 2016
ren van zijn erfenis, waarin hij grote invloed had op tijdgenoten en de generaties na hem. Er zijn maar weinig kunstenaars geweest die dezelfde impact en blijvende invloed als Eugène Delacroix hadden. Elk nieuw werk dat hij exposeerde, werd bestudeerd door geboeide tijdgenoten zoals Courbet, Chassériau en de dichter en criticus Charles Baudelaire. Na de dood van Delacroix in 1863, wendden nog generaties kunstenaars zich tot zijn schilderkunst om nieuwe wegen in hun kunst te vinden. Hoewel verafgood als pionier door kunstenaars als Manet, Cézanne, Renoir, Van Gogh, Matisse, wordt zijn naam in tegenstelling tot die van hen lang niet zo vaak genoemd. Deze tentoonstelling geeft bezoekers de mogelijkheid deze revolutionaire kunstenaar te (her)ontdekken aan de hand van meer dan 60 werken uit 30 openbare (waaronder ook het Van Gogh Museum) en particuliere collecties wereldwijd. Hoogtepunten zijn onder andere meesterwerken als zijn Zelfportret uit ca. 1837, De oproerlingen van Tanger (1838), De dood van Sardanapalus (1846) en de woeste Leeuwenjacht(1861). ››
Paul Cézanne, De Apotheose van Delacroix, 1890-4, coll. Musée d’Orsay, Parijs Henri Matisse, Le Tapis rouge, 1906, coll. Musée de Grenoble > Eugène Delacroix, Zelfportret, ca.1837, coll. Grand Palais (musée du Louvre)
Xxxx
HigHlights
maart 2016 Tableau Fine arts magazine | 89
Door de kunst gegrepen Veel antiquairs en kunsthandelaren kregen de kennis van het vak door ouders en grootouders met de paplepel ingegoten en bouwen weer verder op een bestaande collectie en klantenkring. Soms bestaat zoâ&#x20AC;&#x2122;n traditie al vier tot zes generaties lang zoals bij de familiebedrijven van Aardewerk, Aronson en Douwes. Maar er zijn ook verrassende nieuwkomers, die via geheel andere wegen in het vak terecht komen. Gedreven door liefde voor kunst en interesse voor de handel, zeggen ze hun baan op om in de kunstmarkt te gaan pionieren. Een kennismaking met enkele van deze ambitieuze durfals. tekst: Denise Hermanns
114 | Tableau Fine arts magazine maart 2016
Miriam en Irving van Dijk van Priveekollektie
Ontmoetingen in de kunsthandel
Vanuit de vestingstad Heusden neemt galerie Priveekollektie sinds 2006 deel aan diverse toonaangevende beurzen waaronder PAD London/Paris en Design Miami/Basel. Vóór dit reizende bestaan werkte Miriam van Dijk als online specialist bij onder andere Worldonline en Yahoo. De liefde voor de kunst trok en het plan ontstond om een galerie in hedendaagse kunst te beginnen. Een gedurfde carrièreswitch waar echtgenoot Irving, handelaar in de financiële sector, in meeging. Zijn affiniteit lag echter meer bij binnenhuisarchitectuur en vormgeving. Het werd uiteindelijk een galerie aan huis met in de collectie hedendaagse kunst en designstukken in gelimiteerde oplage, disciplines die steeds meer in elkaar overvloeien. Miriam: ‘Onze naam Priveekollektie is ontstaan vanuit de gedachte dat we verzamelaars bieden wat we zelf ook graag willen zien.’ Thuis omgeeft de familie Van Dijk zich met objecten waar ze blij van wordt: ‘Dit kan een mooie designstoel of vaas zijn, maar ook een oude munt of, favoriet van mijn dochter, een sculptuur van nijntje.’
Annemarie Zethof en Martijn van Pieterson van IBASHO op PAN
Juriste & bankier
<
< IT- & financieel specialisten
Op de laatste PAN Amsterdam was IBASHO één van de opvallende nieuwkomers. De galerie handelt in Japanse fotografie en werd pas recent, in maart 2015, gestart door Annemarie Zethof en Martijn van Pieterson. Zij was juriste en hij bankier en al vanaf haar studietijd was het stel actief als verzamelaar; na de aankoop van enkele schilderijen en tekeningen volgden Japanse houtbloksnede prenten. Annemarie: ‘De esthetiek van de Japanse visuele cultuur en onze interesse voor fotografie kwamen bij elkaar toen we in 2012 onze eerste Daido Moriyama kochten’. Een passie die gedeeld moest worden: met het volledige gezin verhuisden ze naar Antwerpen waar een galerie werd geopend. ‘Het leek ons erg aantrekkelijk om dagelijks bezig te zijn met datgene wat we ontzettend mooi vinden en wat energie geeft. IBASHO betekent ‘een plaats waar je jezelf kunt zijn’ in het Japans.’ Naast werk van gerenommeerde Japanse fotografen en jonge hedendaagse Japanse kunstenaars biedt de galerie ook fotografie van Westerse fotografen die door Japan zijn geïnspireerd. ››
11-20 MAART 2016 EXCELLENCE IN ART
The worldâ&#x20AC;&#x2122;s greatest art and antiques fair representing the best of 7,000 years of art history by some 270 expert dealers from around the globe.
MECC MAASTRICHT, NEDERLAND WWW.TEFAF.COM