Tableau EXTRA DIKKE UITGAVE
57 highlights in binnen- en buitenland
pierre alechinsky
in de stilte van zijn atelier
spiegel in 100 stukken
een gesprek met hans den hartog jager
pan amsterdam
liefde op het eerste gezicht
+ english summaries 38ste jaargang nr. 5 november/december 2016 adviesprijs: € 9,95
Nederland heeft een nieuw museum
‘Eerste indruk is ronduit overweldigend’ Rutger Pontzen in De Volkskrant
Voorlinden Museum & Gardens · Buurtweg 90 · 2244 AG Wassenaar · 7 dagen per week geopend van 11 tot 17 uur · www.voorlinden.nl
november/december 2016
inhoud
22
Zie de mens Schrijver, kunstcriticus en tentoonstellingsmaker Hans den Hartog Jager stelde in Museum de Fundatie in Zwolle de tentoonstelling Zie de Mens samen. Honderd portretten, vanaf 1917 tot 2016. Tableau-publicist en kunstcriticus Rogier Ormeling sprak Den Hartog Jager over zijn keuzes.
hans den hartog Jager
in gesprek van mens tot mens
En verder in dit nummer: Colofon/Editorial Kiosk
9 9-20
Boeken, beurzen, evenementen en lezersaanbiedingen.
62
Nederlandse Highlights
38
Sculptuurtentoonstellingen van Rodin tot Picasso, Alice Neel, De Lairesse, Daubigny en nog veel meer.
PAN Amsterdam 2016
De 30ste editie van vindt plaats van 20-27 november, met een vernieuwde dynamische opzet en het thema eclectisch verzamelen. Hoofdrolspelers in deze Tableau maakten hun keuze uit het aanbod gebaseerd op ‘liefde op het eerste gezicht’.
Column Jop Ubbens
+ Summaries in English
32
Claire Morgan Dit najaar is het intrigerende werk van de jonge Noord-Ierse kunstenaar Claire Morgan in Nederland te zien. In haar fragiele installaties verkent Morgan op even poëtische als indringende wijze de kwetsbare verhouding tussen de mens en zijn natuurlijke leefomgeving.
Op de cover
Isaac Israels (1865-1934), Vrouw met sigaret (detail), ca. 1910, olieverf op doek, 36,5 x 28,5 cm, E.J. van Wisselingh & Co, Haarlem, PAN Amsterdam, stand 42 ››
61
november/december 2016
inhoud
70
Atelierbezoek: Pierre Alechinsky
In Nederland is hij vooral bekend als het jongste, Belgische lid van CoBrA. Ter gelegenheid van een groot retrospectief in het Cobra Museum in Amstelveen, bezocht Tableau-correspondent Waldemar Kamer de nog immer actieve Alechinsky in zijn atelier vlakbij Parijs.
Pierre alechinsky
‘Ik ga waar het penseel mij leidt’
78
Veilingnieuws Speciale terug- en vooruiblik over de sterk groeiende markt voor etnografica.
Internationale Highlights
116
Een inspirerende tocht langs dertig tentoonstellingen in musea in Londen, Parijs, New York en net over de grens bij onze zuiderburen.
108
En verder in dit nummer: Fotografie
122
Klaas Huizenga: portretten
Tentoonstellingsagenda
125-128
Column Verzekeringen
+ Summaries in English
130
Atelierportret: Margot Berkman Aan de vooravond van de groepstentoonstelling ‘Zeelong’ die ze rond haar werk samenstelde, bezocht Tableau het atelier van de kunstenaar. Een unieke en toepasselijke plek in het NSstation in Zandvoort aan Zee.
Spiegel in stukken 100 Schrijver, kunstcriticus en tentoonstellingsmaker Hans den Hartog Jager stelde in Museum de Fundatie in Zwolle alweer een expositie samen: Zie de Mens. Zijn derde na Meer licht (2011) en Meer macht (2014). Nu gaat het om honderd portretten, ĂŠĂŠn per jaar vanaf 1917 tot en met 2016. Tableau sprak Den Hartog Jager over zijn keuzes. Tekst: rogier ormeling Fotografie: museum de fundatie, Zwolle
Claire Morgan
& The Sound of Silence
Claire Morgan gooide eerder al hoge ogen in Parijs, London, Milaan en New York. Dit najaar toont Het Noordbrabants Museum de betoverende installaties van de jonge NoordIerse. Zij wijst ons hiermee fijntjes, maar op niet mis te verstane wijze op de dramatisch kwetsbare verhouding tussen de mens en zijn natuurlijke leefomgeving. Tekst: Dieke Andrea
Claire Morgan, Here is the End of All Things, 2011, Distelzaden, blauwe bromvliegen, uil (taxidermie), nylon, lood, acryl, 240 x 150 x 150 cm (3x), Claire Morgan, foto: Claire Morgan, Courtesy Galerie Karsten Greve Kรถln, Paris, St. Moritz
Nederland
HigHlights
vele dimensies Topexposities driedimensionale kunst dit najaar: een overzicht van 20ste eeuw sculptuur, Rodin en Picasso. Foto’s krijgen een nieuwe dimensie in het werk van Craigie Horsfield. Het begrip tijd/ realiteit wordt opgerekt door David Claerbout. Het geschilderd landschap krijgt een emotionele laag bij Daubigny en een mysterieuze bij Isabella van Werkhoven. En ook de portretten van Alice Neel laten veel meer zien dan een getrouwe weergave van de werkelijkheid...
alice neel: schilder van de ziel Alice Neel (1900-1984) wordt tegenwoordig beschouwd als een van de belangrijkste Amerikaanse schilders in de figuratieve traditie van de twintigste eeuw. Hoewel ze ook stillevens, landschappen en stadsbeelden schilderde, is ze voornamelijk bekend vanwege haar psychologisch geladen portretten. Neel wist met haar schilderstijl de ziel van haar personages te vangen maar ook de tijdgeest. Zitten de figuren in de jaren 1950 nog strak te posteren, in de jaren 1960 is dat al veel meer ongebonden. Neel portretteerde vrienden en familie, vrouwen – al dan niet zwanger of met jonge kinderen – en collega-kunstenaars als Andy Warhol en Robert Smithson zonder enige opsmuk. Onderdrukten en slachtoffers van discriminatie hadden haar specifieke aandacht. Ze portretteerde Afro- Amerikanen, Puerto Ricanen, homoseksuelen, travestieten, maatschappijcritici en politieke activisten. Haar vrouwelijke naakten, allesbehalve idealiserend of erotiserend, waren voorbodes van het opkomend feminisme. Alice Neel leidde een tumultueus leven. Haar eerste dochter overleed, haar tweede raakt ze kwijt aan haar ex-man. Ze leefde in grote armoede, werd
38 | Tableau Fine arts magazine
NOVEMBER/december 2016
een jaar opgenomen in een psychiatrische inrichting, koos steeds voor foute mannen en kreeg nog twee zonen uit twee verschillende relaties. Ondertussen maakte ze de prachtigste portretten, zes decennia lang. ‘Voor mij is schilderen meer dan een beroep, het is een obsessie. Ik móet schilderen’, verklaarde Neel. Ze ‘plukte’ zo modellen van de straat die ze toegevoegde aan haar indrukwekkende portrettengalerij van de twintigste eeuw. Bij leven heeft Alice Neel aanhoudend gestreden om artistieke erkenning. Ze maakte immers figuratieve portretten in een periode dat abstract expressionisme, popart en minimalisme de boventoon voerden. Geïnspireerd door Europese schilders zoals Munch, Soutine of Nolde zette ze die invloeden op eigen wijze naar haar hand. Sinds haar overlijden in 1984 heeft er een herwaardering plaatsgevonden en inmiddels zijn haar schilderijen miljoenen waard. Ze is een inspiratiebron voor succesvolle hedendaagse kunstenaars als Marlene Dumas en Elizabeth Peyton. Een overzicht van ruim zeventig schilderijen uit het indrukwekkend intieme oeuvre van Alice Neel is dit najaar te zien in het Gemeentemuseum Den Haag.
> José, 1936, olieverf op doek, 58,4 x 46 cm, foto: Malcolm Varon Alice Neel (1900-1984) in haar apartement in Spanish Harlem, ca. 1940, foto: Sam Brody Victoria and the Cat, 1980, olieverf op doek, 101 x 65,4 cm, Honolulu Museum of Art, legaat Frederic Mueller, 1990 © The Estate of Alice Neel
Gemeentemuseum Den Haag t/m 12 februari www.gemeentemuseum.nl ››
Atelierbezoek
Pierre Alechinsky
‘ik volg nog altijd mijn penseel’ De Belgische schilder en grafisch kunstenaar Pierre Alechinsky (1927) is in Nederland vooral bekend als het destijds jongste lid van CoBrA en organisator van hun laatste tentoonstelling in 1951. Sindsdien maakte hij een wereldcarrière, met tentoonstellingen in het Centre Pompidou in Parijs, het Guggenheim New York en de Biënnale van Venetië. Ter gelegenheid van het grote retrospectief in het Cobra Museum in Amstelveen, bezocht Tableau de nog immer actieve Alechinsky in zijn atelier in Bougival, vlakbij Parijs. tekst: Waldemar Kamer Fotografie: Waldemar Kamer, Cobra Museum Amstelveen
Pierre Alechinsky, Central Park, 1965, acryl en inkt op papier, marouflé op linnen, 162 x 193 cm, Coll. I & N, Parijs
PAN 2016
Coupde foudre
Van 20 tot en met 27 november vindt in de RAI de 30ste editie van PAN Amsterdam plaats, de eigentijdse beurs voor kunst, antiek en design. In een vernieuwde opzet laten meer dan 120 kunsthandelaren, antiquairs en galeristen maken zich op om de bezoekers te verrassen en te verleiden met bijzondere kunstwerken en objecten. Tableau maakte een keuze. â&#x20AC;&#x2DC;Liefde op het eerste gezichtâ&#x20AC;&#x2122; Bastiaan Woudt (Alkmaar, 1987), Varusa, 2016, archival pigment print, 90 x 120 cm, Kahmann Gallery, Amsterdam, stand 28 < Lode Laperre (Kortrijk, 1966), Mannerisms II (left-handed painting), acryl op doek, 70 x 50 cm, 2016, Per van der Horst [modern_contemporary], Den Haag, stand 143
Internationale
HigHlights
paradijsvogels
Sommige kunstenaars gaan wars van mode en wat de eigen tijd hen biedt hun weg en geven met hun eigenzinnige kunst en levensstijl zonder dat ze het beseffen een latere artistieke richting aan. Zoals Magritte, Yves Klein, Francis Picabia, Robert Rauschenberg en Carl Andre. Maak ook kennis met de minder bekende Saul Leiter, Kai Althoff, Jules Schmalzigaug, Paul Nash en Bernard Buffet of de al even bijzondere kunstenaars Krajcberg en Ben...
tekst: peter wouters
de Poëzie van de stad Dit najaar presenteert het FOMU een retrospectieve van het werk van Saul Leiter (Pittsburgh 1923-2013), pionier in de kleurenfotografie. Saul Leiter werd geboren in een streng joods gezin en was voorbestemd zijn vader op te volgen als rabbi. Maar op 23-jarige leeftijd stopte hij zijn studie theologie en verhuisde naar New York om schilder te worden. Door de abstract-expressionistische schilder Richard Pousette-Dart, met wie hij bevriend was, maakte hij kennis met de creatieve mogelijkheden van de fotografie. In de jaren ‘40 begon hij in de straten van New York te fotograferen in kleur en zwart-wit. Zijn vroege werk werd al snel erkend door Edward Steichen, die Leiter opnam in twee belangrijke MoMA-tentoonstellingen. In de jaren ‘50 en ‘60 werd hij een succesvol modefotograaf en werkte veel samen met tijdgenoten als Robert Frank en Diane Arbus. Al die tijd bleef Leiter in de straten van de stad waar hij was (meestal New York en Parijs) foto’s maken voor zijn eigen plezier. Hij drukte daarvan enkele van de zwart-wit foto’s af, maar hield de meeste van zijn kleurendia’s – in een tijd waarin alleen zwart-witfotografie aanvaard werd als artistiek expressiemiddel – weggestopt in dozen. Kleurenfoto’s waren voor de massa, de reclamebureaus en de glossies, niet voor de echte kunstenaars. Pas in de jaren ‘90 keek Leiter weer naar die opmerkelijke werken in kleur en begon afdrukken te maken. Saul Leiter gebruikte in 1946 dus al kleurenfilm en ontwricht daarmee de aanname dat kleurenfotografie pas gebruikt werd in de jaren ‘70, met de New Color Photography van Stephen Shore en William Eggleston. Saul Leiter kreeg pas op late leeftijd erkenning voor deze uitzonderlijke voortrekkersrol, maar geldt sindsdien als een vaste waarde in de fotografiegeschiedenis. Zijn gevoel voor kleur en zijn visie van het dichtbevolkte, gecomprimeerd stadsleven levert een uniek tijdsbeeld op. Saul Leiter zag zichzelf als schilder én fotograaf. Hij bleef schilderen en exposeren samen met Philip Guston en Willem de Kooning. In beide disciplines wordt zijn beeldtaal gekenmerkt door abstractie en vlakheid. De composities van de straten van New York, waar hij meer dan zestig jaar woonde, zijn opgebouwd uit spiegels, ramen, verkeersborden, gebouwen en voorbijgangers. Gewone zaken – een rode paraplu in een sneeuwstorm, een voet die rust op een bankje in de metro, of een persoon gezien door de condens op een raam – kon hij transformeren tot wat is omschreven als urban visual poetry. Zijn foto’s zijn vaak gelaagde, bijna abstracte composities van reflecties en schaduwen, die doen denken aan schilderijen van abstractexpressionistische schilders als Mark Rothko en De Kooning, met wie Leiter zich sterk verwant voelde. De tentoonstelling in Antwerpen omvat zowel Leiters kleuren-en zwart-witfotografie als een selectie van zijn schilderijen. FoMu • Antwerpen t/m 29 januari www.fotomuseum.be ››
< Saul Leiter (1923-2013), Harlem, 1960, > Untitled (Self Portrait), jaren ‘50 > Red Umbrella, ca. 1958, © The Estate of Saul Leiter november/december 2016 Tableau Fine arts magazine | 79
ADEM
van deZEE
Sculpturen van Margot Berkman kom je in Nederland overal tegen. Parken, pleinen en tunnels kregen door haar heldere beeldtaal een nieuwe dimensie. Autonoom werk is nu te zien in De Vishal in Haarlem, waar ze rond haar eigen werk de groepstentoonstelling Zeelong samenstelde. Aan de vooravond bezocht Tableau het atelier van de kunstenaar. Een unieke en toepasselijke plek in het NS-station in Zandvoort aan Zee. tekst: anja frenkel fotografie: ronald Brakel Š Margot Berkman
Margot Berkman, Picking Flowers on the Beach, soft sculptures en met de hand getuft kleed, uitvoering TextielMuseum, Tilburg
november/december 2016 Tableau Fine arts magazine | 109
terugblik & vooruitblik
veilingen
etnografica van de bovenste plank
tekst: Adrie van Griensven
Etnografica - stammenkunst uit zwart Afrika, Noord-Amerika en de eilanden in de Stille Oceaan is een van de grote groeiers op de mondiale kunstmarkt. Het aandeel erin mag dan bescheiden van omvang zijn - nog geen 0,7% -, de interesse van verzamelaars, liefhebbers en specialisten is omgekeerd evenredig groot. Het is ook een spannende en wat prijzen betreft evenwichtige en overzichtelijke sector, en – nauwelijks gevoelig voor economische omstandigheden – ook een veilige. Net als met oude meesters is de prijsontwikkeling stabiel en nog geen doelwit van speculanten. Maar etnografica is en blijft een kleine, beperkte markt. Het zijn vooral de twee veilinggiganten die de laatste jaren het meest van zich doen spreken met privécollecties van de bovenste plank. Ook een aantal van de middelgrote huizen als Lempertz, Koller, Drouot, Artcurial, Bonhams en tal van kleinere huizen in Europa en Amerika laten zich steeds meer gelden. Hun actieradius bestrijkt vooral de middensector. Behalve de veilingen is de kunsthandel actief met speciale evenementen, zoals Parcours du Monde in Parijs, Bruneaf in Brussel en Madison Ancient and Tribal Art in New York. In ons land is er Tribal Art Fair Amsterdam, eind oktober, en dan is er nog in mei The Amsterdam Trail, wanneer eigentijdse kunstenaars exposeren bij handelaren in etnografica en een aantal galeries op de Spiegelgracht, rond het Amstelveld en in de Jordaan; in de kunsthandel een uitzonderlijke combinatie. De spontane en decoratieve kracht van etnografica combineren met eigentijdse, klassiek moderne maar evengoed met oude kunst en antiek blijkt steeds meer een succesformule. Uitdaging en esthetische voldoening gaan goed samen. ››
> In 2014 bracht een Senufe sculptuur van een vrouw, door de meester van Sikasso (Ivoorkust of Burkino Fasso), bij Sotheby’s New York, ruim $12 miljoen op: het absolute record voor Afrikaanse etnografica > Voor een dakfiguur van de Biwat uit Papoea-NieuwGuinea werd bij Christie’s in 2013 €2,15 miljoen neergeteld, een record voor Oceania < In 2006 werd in Parijs voor dit 19de-eeuwse Ngil masker, 48 cm hoog, gemaakt door het Fang-volk uit Gabon, ruim €5,9 miljoen betaald, toen een recordbedrag november/december 2016 Tableau Fine arts magazine | 117
De mooiste reis door de kunstwereld! Het magazine voor liefhebbers, verzamelaars en professionals
Tableau 36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014
baanbrekers in beeld
rosso, brancusi & man ray
trend: romantiek
groots, meeslepend, gevoelig en intiem
de waarde van wanders
design & vintage
top 10 internationale veilingresultaten
de primeurs van
tefaf 2014
36ste Jaargang nr. 1 februari/maart 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york WERF FEBRUARI 2014.indd 4
13-02-14 18:36
Tableau Tableau nu extra dik + english summaries
37ste jaargang nr. 1 - maart 2015
gerrit dou
gestel
grenzeloos vernieuwer
top 10
veilingen wereldwijd
beroemder dan rembrandt
zwagerman
kiest kunst in dialoog
lille/rijsel
metropool bomvol kunst 36ste Jaargang nr. 2 april/mei 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york
WERF APRIL 2014.indd 3
interview met heinz mack
02-04-14 14:32
masterclass
extreem dichtbij
lessen van rembrandt
beelden van lotta blokker
out of africa
de meesters ontmaskerd
de schreeuw van
francis bacon
de man van zero
connaisseur quiz
pan amsterdam
de geheime collectie
49 highlights
in binnen- en buitenland: van hynckes tot schiele 36ste Jaargang nr. 5 november 2014 Adviesprijs: € 9,95
rijksaankopen 1940-1945
7 eeuwen kunst op
tefaf maastricht
international highlights: van gauguin tot björk INHOUD feb2015.indd 3
Neem nu een abonnement of geef er een cadeau! Bel 0900-2265263 of ga naar www.tableaumagazine.nl
37ste Jaargang nr. 1 maart 2015 Adviesprijs: € 9,95
22-02-15 10:57
Nú voor
€35
Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen met Klantenservice Abonnementenland 0900-2265263. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.