Tableau Jan Fabre
Ridder in rusland
schetsboek
van een schildermonnik
101 wintertips
van brafa fair tot singapore trip
lijsten
volgens de meesters + english summaries 38ste jaargang nr. 6 januari / februari 2017 adviesprijs: € 9,95
Kathy Elliott & Ben Edols (AUS) ‘Surge’ Blown Glass, Unicum 44 x 22 x 18 cm
www.artobsession.com Molenstraat 3, 1861 LG Bergen | Geopend: elke donderdag t/m zondag 13.00 - 17.00 uur en op afspraak Private views en collectie advies. | (072) 581 84 61 | info@artobsession.com
januari/februari 2017
inhoud
48
Jan Fabre in Rusland Het Belgische ‘enfant terrible’ van de kunst, de eerste levende kunstenaar die in het Louvre mocht exposeren, werd ditmaal uitgenodigd met carte blanche een tentoonstelling te maken in de Hermitage in Sint-Petersburg. Tableau-publicist en kunstcriticus Rogier Ormeling bezocht de expositie die in Rusland voor flink wat commotie zorgt.
jan fabre in de hermitage
Ridder van de schoonheid
En verder in dit nummer: Colofon/Editorial
6
Kiosk
80
9-18
Boeken, beurzen, evenementen en lezersaanbiedingen.
Brafa 2017
58
Preview van de 62ste Brussels Art Fair die van 21 t/m 29 januari plaatsvindt in Tour & Taxis.
Internationale Highlights Impressionisten uit Australië, de fotocollectie van popster Elton John, de favorieten van Oscar Wilde, portretten van Beethoven en van dieren uit de 17de eeuw... en nog veel meer in een verslag van onze correspondenten in Brussel, Parijs, Londen en New York.
Column
65
Jop Ubbens
+ Summaries in English
72
Tableau
City special: Singapore De ambitie van Singapore het culturele centrum van Zuidoost-Azië te worden, zorgt voor een dynamische kunstscene. Er wordt flink geïnvesteerd in musea en kunstonderwijs en de Singapore Biënnale en de jaarlijkse Art Week met vele evenementen en beurzen trekken internatonale aandacht. Tijd voor een bezoek.
Jan Fabre
ridder in rusland
schetsboek
van een schildermonnik
101 wintertips
liJsten
volgens de meesters + english summaries 38ste jaargang nr. 6 januari / februari 2017 adviesprijs: € 9,95
van braFa Fair tot singapore trip
INHOUDdec2016.indd 1
Op de cover
02-01-17 23:57
Kerry James Marshall (1955), Untitled (Crowning Moment), 2014, acryl op pvc paneel, 59,9 x 53 cm, te zien in The Met Breuer, New York, foto courtesy David Zwirner ›› Gallery, zie p. 94
januari/februari 2017
inhoud
20
Fra Bartolommeo
Dit jaar wordt het sterfjaar van de schilder en monnik Fra Bartolommeo (1473-1517) gevierd. Vooral in Toscane, want zo bekend is hij hier niet. Toch hoort hij wel in het rijtje Da Vinci, RafaĂŤl en Michelangelo, de beroemde schilders van de hoogrenaissance. Niet veel mensen weten dat Museum Boijmans Van Beuningen beschikt over een unieke collectie tekeningen van deze vrome en vlijtige kunstenaar.
fra bartolommeo
Schetsen van een monnik
102
Verguld met de lijst Veilingnieuws Records op de novemberveilingen in New York, een review van de moderne veiling bij Christie’s Amsterdam en van oude meesters in Londen. In de vooruitblik: Mondriaan en Hart Nibbrig.
66
28
En verder in dit nummer: Tentoonstellingsagenda
Een inspirerende tocht langs een vijftal ateliers van lijstenmakers die nog steeds op de traditionele, eeuwenoude manier hun ambacht uitvoeren. Met passie voor het vak vertellen ze over historie, techniek en het belang van de juiste lijst.
Nederlandse Highlights 110-113
Column Verzekeringen
+ Summaries in English
114
We kunnen ons deze winter ruimschoots laten betoveren door de magie van de kunstenaar en genieten van onder meer serene portretten, flitsende videokunst, exotische koninginnen, zwoegende arbeiders, sexy porselein en nostalgisch bakeliet.
DESIRÉE DOLRON
1 8 J A N – 1 4 M E I 2 0 17
Monnikenwerk Museum Boijmans van Van Beuningen beschikt over een unieke collectie tekeningen van de Italiaanse schilder en monnik Fra Bartolommeo (1473-1517). Aan de vooravond van zijn 500ste sterfjaar heeft het museum een aantal van deze voorstudies voor het eerst herenigd met de schilderijen, wat een fascinerend beeld geeft van het creatieve proces en de atelierpraktijk ten tijde van de hoogrenaissance. Tekst: Anja Frenkel Fotografie: Museum Boijmans van beuningen
Fra Bartolommeo (1473-1517), Madonna della Misericordia, detail, 1515, olieverf op paneel, later overgezet op doek, 407 x 262 cm, Museo Nazionale di Villa Guinigi (oorspronkelijk in de San Romana kerk), Lucca < Studies voor omstanders op het schilderij â&#x20AC;&#x2DC;Madonna della misericordiaâ&#x20AC;&#x2122; (ca. 1515), tekening met zwart en rood krijt, 28,7 x 19,7 cm, Museum Boijmans Van Beuningen (voormalige collectie Koenigs), Rotterdam
Nederland
HigHlights
magisch mooi
Schoonheid vastleggen is een streven van veel kunstenaars. Andere stellen de boodschap voorop en weten, in welk medium dan ook, evenzeer te ontroeren. In de Nederlandse musea deze winter kunnen we ons ruimschoots onderdompelen in die magie van de kunstenaar. Een tocht van serene portretten naar flitsende videokunst en van exotische koninginnen naar zwoegende arbeiders.
dingen die voorbij gaan
Caspar Faassen: Blossom (detail), 2016, olie en print op setasand, 70 x 150 cm < Aziatische schoonheid in kimono, 2016, olie en print op setasand, 150 x 100 cm
Japanmuseum Sieboldhuis • Leiden t/m 4 juni www.sieboldhuis.org
Op PAN Amsterdam was in de stand van Kahmann Gallery het werk Rêve van Casper Faassen (1975) grote blikvanger, het grootste fotowerk dat deze kunstenaar tot dusverre maakte. Faassen groeide op in Leiden, waar beroemde zeventiendeeeuwse schilders als Gerard Dou, Rembrandt van Rijn en Jan Steen woonden en werkten. Door hen geïnspireerd ontwikkelde Faassen zijn passie voor tekenen en schilderen, waarbij hij het realisme en de thematiek van zijn Leidse voorgangers als voorbeeld nam. Faassens werk wordt gekenmerkt door een sterke lijnvoering, een prachtig lichtspel en een steeds vernieuwende toepassing van materialen, technieken en disciplines, zoals fotografie, schilderkunst, grafiek en beelden. De laatste jaren is zijn werk te zien geweest op meerdere internationale kunstbeurzen en musea zoals Fotografiska Stockholm, het Frans Hals Museum in Haarlem en het Dordrechts Museum. Japanmuseum SieboldHuis presenteert nu een nieuwe serie fotowerken van Casper Faassen in De dingen die voorbij gaan, een titel geleend van Louis Couperus. Het museum heeft Faassen voor deze tentoonstelling de opdracht gegeven
zich te laten inspireren door de rijke Japanse cultuur en de vrouwen in de prenten van Utagawa Kunisada. Schoonheid en verval is een terugkerend onderwerp in het werk van Faassen. In Japan duidt men de vergankelijkheid en de daarbij behorende emotie aan als mono no aware. Faassen maakte veertien werken geïnspireerd op de tijdelijkheid. De voorstellingen van Aziatische vrouwen in luxe kimono’s, mystieke landschappen en bloeiende kersenbloesem zijn opgebouwd uit verschillende lagen fotografie en schilderkunst. In de Japanse prentkunst wordt laag op laag gedrukt om diepte te suggereren. Faassens werk is hierdoor beïnvloed, wat resulteert in de gelaagdheid van zijn fotowerken. Hierbij vormt verdwijnen en verschijnen van het beeld een rode draad. De laag craquelé waarmee de tijd aan het werk is toegevoegd, benadrukt het contrast tussen schoonheid en verval. Gelijktijdig is in het SieboldHuis een Europese primeur te zien: Kunisada. Koele geisha’s en gepassioneerde acteurs, met ruim 150 werken van Utagawa Kunisada (1786-1865), de meest productieve en succesvolle Japanse prentkunstenaar van de eerste helft van de 19de eeuw. ›› januari / februari 2017 Tableau Fine arts magazine | 29
W B Jan Fabre
arrior of eauty Tekenaar, operamaker, performancekunstenaar, theaterregisseur, choreograaf, installatiemaker, scenograaf, schilder, beeldhouwer en filmproducent. Met zijn grensverleggende activiteiten en gebruik van onconventionele materialen verwierf Jan Fabre (1958) internationale faam. Je kunt je beter afvragen wat hij niet deed. Waar hij niet exposeerde in plaats van wel. Momenteel dus ook in SintPetersburg waar hij zoals gewoonlijk de gemoederen flink weet te beroeren. Tekst: ROGIER ormeling
Jan Fabre als Knight of Despair / Warrior of Beauty voorafgaand aan zijn tentoonstelling in juni 2016; in harnas betoont hij eer aan de meesterwerken in de Hermitage in Sint-Petersburg
Brussels Art Fair in beweging In hartje winter komen tienduizenden Europese kunstliefhebbers samen in het erfgoedpaleis Tour & Taxis voor de Brussels Art Fair (Brafa). Het evenement rolt voor de 62ste keer de rode loper uit en is daarmee een van de oudste kunstbeurzen ter wereld. Brafa pakt uit met kunst van zes continenten en blijft zich ontwikkelen in lijn met de trends van de internationale kunstmarkt. Ook in beweging is de kinetische kunst van Julio Le Parc (1928) die op Brafa 2017 een speciaal eerbetoon krijgt. tekst: Beate Verschuur
BRAFA 1
2
3 5
4
Nieuwe aanwas In januari worden meer dan 58.000 geïnteresseerden verwacht op Brafa, een beurs met een standvastige positie in een markt die mikt op kunst van hoge kwaliteit. In vergelijking met PAN Amsterdam heeft Brafa - met 132 exposanten uit zestien landen - een deelnemersveld dat meer internationaal is. De Belgische beurs kent daarnaast al langer een eclectische indeling en de organisatie houdt daarvoor de trends in de kunstmarkt en wensen van haar bezoekers nauwlettend in de gaten. Harold t’Kint de Roodenbeke, voorzitter van de beurs: ‘We hadden al een buitengewoon sterk aanbod in onder meer tribale kunst en archeologie en versterken nu het segment moderne en hedendaagse kunst. Totaal zijn er dertien nieuwe deelnemers.’
Pijlers Archeologie is een sterke pijler van de beurs. Phoenix Ancient Art (New York, Genève) presenteert een Armeense punthelm 6 van brons uit de 9de-8ste eeuw voor Chr. met een koninklijke figuur die wordt omgeven door slangen en dierenkoppen. Ook handelaren in primitieve kunst pakken traditioneel flink uit op
Brafa met stukken waar verzamelaars voor in de rij staan. Een topi poutanga dissel 4 was het belangrijkste machtssymbool voor een Maori stamhoofd. Van het exemplaar dat bij Grusenmeyer – Woliner te zien is zijn wereldwijd slechts twee andere exemplaren bekend, beiden in museale collectie. Bernard de Grunne is terug van weggeweest en combineert een serie fel gekleurde Pende-maskers 8 uit de Democratische Republiek Congo met het werk van twee hedendaagse kunstenaars, de Belgische Isabelle de Borchgrave en de Italiaans-Senegalese Maïmouna Guerresi.
Avantgarde Francis Maere Fine Arts (Gent) belicht tekeningen, schilderijen en beelden uit de periode 1990-2015 van de recent overleden Eugène Dodeigne (1923-2015)10. Zijn beelden van de menselijke figuur getuigen van een innerlijke kracht die ook in de tekeningen overtuigend naar voren treedt. Dodeigne’s werk is allerminst traditioneel te noemen; de meester heeft de boorgaten en zaagsneden in zijn sculpturen niet willen camoufleren. Minutieus maar tegelijk groots is Compositie in rood en zwart, een gouache van Victor Vasarely (1908-1997) 1 uit ›› januari / februari 2017 Tableau Fine arts magazine | 59
najaars records Vanwege de presidentsverkiezingen heerste er een nerveuze sfeer voorafgaand aan de New Yorkse novemberveilingen. Maar ondanks alle onzekerheid, kwamen er op het aanbod van hoge kwaliteit veel internationale kopers af die enthousiast boden. Hoog genoeg om een fiks aantal nieuwe records te vestigen. tekst: Adrie van Griensven
terugblik & vooruitblik
veilingen De opbrengsten van de belangrijke novemberveilingen impressionistische, moderne en hedendaagse kunst laten zien dat kunstverzamelaars nog steeds hoge bedragen over hebben voor zeldzame en marktfrisse kunstwerken, maar wijzen er ook op dat de veilinghuizen Christie’s en Sotheby’s na bezuinigingsoperaties voorzichtiger zijn en beduidend minder werken op de veiling brengen dan vorig jaar. Christie’s berichtte dat er biedingen waren uit 41 landen, waarvan 50 procent Amerikaan. Ondanks de uitkomst van de Amerikaanse presidentsverkiezingen een week ervoor en Brexit, is dat een bewijs van vertrouwen volgens het veilinghuis. Van Monet werd het doek Meule uit 1891 voor een recordbedrag van $81.4 miljoen verkocht. Willem de Koonings Untitled XXV (1977) werd een decennium geleden nog het duurste ($27,1 miljoen) naoorlogse doek ooit geveild, nu werd voor het abstract-expressionistische schilderij $66,3 miljoen (schatting €40 miljoen) neergeteld. Jean Dubuffets Les Grandes Artères (1961) uit de serie Paris Circus series, werd afgeslagen voor $24.8 miljoen. Rigide et courbe (1934) van Wassily Kandinsky werd door Christie’s aangekondigd als ‘The most important Paris period painting by Kandinsky to appear on the market’. Kopers reageerden goed, want de prijs werd opgedreven tot $23,3 miljoen. Gerhard Richters grote Abstraktes Bild (809-2) (1994) kwam uit de collectie van muzikant Eric Clapton, die het in 2001 bij Sotheby’s New gekocht had als een deel van een driedelige werk voor slechts $3,4 miljoen. Het haalde nu op de avondveiling bij Christie’s $22,1 miljoen. De muzikant veilde de < Wassily Kandinsky, Rigide et courbé, 1935, $23,3 miljoen Jean Dubuffet, Les Grandes Artères,1961, $24,8 miljoen Claude Monet, Meule, 1891, $81,4 miljoen Willem de Kooning, Untitled XXV, 1977, $66,3 miljoen Adrian Ghenie, The Bridge, 2015, $3,9 miljoen Edvard Munch, Meisjes op de brug, 1901, $54,5 miljoen
andere twee panelen tussen 2012 en 2013 voor een totaal van $55,2 miljoen. Abstraktes Bild (8094) (1993) werd bij Sotheby’s in Londen in 2012 afgehamerd op $34,2 miljoen en behaalde toen het veilingrecord voor een werk van een nog levende kunstenaar. Duur werd ook Nice ‘n Easy (1999) van John Currin. Het werd verkocht voor $12 miljoen, meer dan een verdubbeling van het record voor hetzelfde schilderij bij Sotheby’s New York in 2008. Voor Robert Rymans geheel witte doek Connect (2002) werd door een beller $10.8 miljoen betaald. Van de Roemeense kunstenaar Adrian Ghenie werden meerdere werken geveild. Zijn Flight into Egypt (2008), geschat op $1,2 miljoen, werd verkocht voor $1,4 miljoen, terwijl het nog verse The Bridge (2015), met een schatting van $1,5 miljoen, inspireerde tot een spannende minutendurende strijd tussen drie bieders, die eindigde in een gefrustreerde schreeuw van de New Yorkse handelaar Tony Shafrazi toen het uiteindelijk voor $3,9 miljoen werd toegeslagen aan een andere bieder. Al met al haalde Christie’s een respectabele $277 miljoen op tijdens de Postwar & Contemporary Art Sales op de avondveiling op 15 november. Vorig jaar was dat $331,8 miljoen (inclusief opgeld). Slechts 7 van de 61 lots vonden geen koper. De dagveiling op 16 november bracht $61,2 miljoen op, fors minder dan de $88,8 miljoen vorig jaar. Van 334 lots, werden er 262, 78 procent, verkocht. De avondveiling Impressionist & Modern Art bij Christie’s New York op 16 november realiseerde $246,3 miljoen. 81 procent van de lots werd verkocht, 88 procent naar waarde. Bij Sotheby’s trok Meisjes op de brug van Edvard Munch de meeste aandacht. Het werd geveild voor $54,5 miljoen, het tweede hoogste bedrag dat ooit voor een schilderij van de Noorse schilder betaald is. De schreeuw blijft recordhouder: in 2012 werd het geveild voor $120 miljoen. Meisjes op de brug is het eerste van een hele reeks ››
januari / februari 2017 Tableau Fine arts magazine | 67
Singapore in voor kunst
Singapore heeft de bijnaam ‘Aziatische Tijger’ ruimschoots verdiend: met een reuzensprong is de stadsstaat de 21ste eeuw binnengetreden. Na alle aandacht voor de economie is het nu tijd zich op kunst te concentreren. De National Gallery heeft een nieuwe behuizing, een voormalig legerkamp is omgetoverd tot een galeriecomplex en er worden internationale kunstmanifestaties, beurzen en een invloedrijke biënnale georganiseerd. Voldoende redenen voor een stopover tijdens een reis naar het Verre Oosten. tekst: Walter de Vries fotografie: Walter de Vries e.a.
1
Internationale
HigHlights
van hot naar her
Hoe ziet de wereld er uit voor impressionisten uit Australië, door de ogen van pop-icoon en fotoverzamelaar Elton John of gezien door dandy Oscar Wilde? Hoe stellen kunstenaars zich Beethoven voor, of hoe verbeelden ze het recht? En hoe zien wij elkaar eigenlijk? Boeiende vragen, die beantwoord worden in een veelzijdige reis van Sydney naar New York.
tekst: huon mallalieu
impressies van australië Ontsnap aan de donkere wintermaanden met een bezoek aan de National Gallery in Londen waar een fantastisch mooie tentoonstelling te zien is van schilderijen van impressionisten uit Australië. Het is voor het eerst dat er zo’n overzicht te zien is. Aan de hand van de werken van vier innovatieve Australische kunstenaars – Tom Roberts, Arthur Streeton, Charles Conder, en John Russell – beziet de tentoonstelling het impressionisme vanuit een Australische context, soms nauw verwant aan het Europese impressionisme en soms helemaal niet. De schilderijen van Roberts, Streeton en Conder – van ‘snapshots’ van het leven in de hectische steden Melbourne en Sydney tot schitterende landschappen van de kust en het bushland – belichamen het groeiende verlangen naar een nationale identiteit toen de zelfstandigheid van Australië (1901) in zicht kwam. Russell, daarentegen, was een Australische emigrant die bijna zijn hele carrière in Frankrijk doorgebracht en bevriend was met Van Gogh, Monet en Matisse. Net als
zijn collega’s in Australië schilderde Russell en plein air om de vluchtige effecten van licht in het landschap vast te leggen, maar hij werd steeds experimenteler in zijn kleurgebruik. Met bruiklenen van een aantal vooraanstaande musea in Australië en uit particuliere collecties nodigt de tentoonstelling uit te kijken hoe impressionisme werd opgevat als een internationaal fenomeen, dat zich tijdens zijn wereldwijde verspreiding telkens transformeerde. National Gallery • Londen t/m 26 maart www.nationalgallery.org.uk ›› Arthur Streeton, Circular Quay, 1892, olie op paneel, 19,3 × 47,6 cm, National Gallery of Australia, Canberra > Tom Roberts, The Camp, Sirius Cove, 1899, olie op doek/karton, 25,4 × 34,6 cm, Art Gallery of New South Wales, Sydney > Tom Roberts, A Break Away!, 1891, olie op doek, 137,3 x 167,8 cm, Art Gallery of South Australia, Adelaide < John Russell, A Clearing in the Forest (detail), 1891, olie op doek, 61 × 55,9 cm, Art Gallery of South Australia, Adelaide januari / februari 2017 Tableau Fine arts magazine | 81
V
erguld met de lijst
Onze kunstgeschiedenis wordt beschreven aan de hand van de mooiste kunstwerken, vervaardigd door roemrijke schilders, beeldhouwers, meubelmakers, glasblazers, zilversmeden en ontwerpers. De lijstenmaker leek tot voor kort geen rol te spelen op deze tijdlijn terwijl tot in de negentiende eeuw toch vaak evenveel geld werd uitgegeven aan een lijst als aan een schilderij. Tableau sprak vijf lijstenmakers in het topsegment over het metier, het belang van en hun passie voor de lijst.
tekst: Denise Hermanns
Lijstenmaker en -vergulder Guy Sainthill toont zijn behendigheid met bladgoud, foto: Nancy Vermeiren
De mooiste reis door de kunstwereld! Het magazine voor liefhebbers, verzamelaars en professionals
Tableau 36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014
baanbrekers in beeld
rosso, brancusi & man ray
trend: romantiek
groots, meeslepend, gevoelig en intiem
de waarde van wanders
design & vintage
top 10 internationale veilingresultaten
de primeurs van
tefaf 2014
36ste Jaargang nr. 1 februari/maart 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york WERF FEBRUARI 2014.indd 4
13-02-14 18:36
Tableau Tableau nu extra dik + english summaries
37ste jaargang nr. 1 - maart 2015
gerrit dou
gestel
grenzeloos vernieuwer
top 10
veilingen wereldwijd
beroemder dan rembrandt
zwagerman
kiest kunst in dialoog
lille/rijsel
metropool bomvol kunst 36ste Jaargang nr. 2 april/mei 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york
WERF APRIL 2014.indd 3
interview met heinz mack
02-04-14 14:32
masterclass
extreem dichtbij
lessen van rembrandt
beelden van lotta blokker
out of africa
de meesters ontmaskerd
de schreeuw van
francis bacon
de man van zero
connaisseur quiz
pan amsterdam
de geheime collectie
49 highlights
in binnen- en buitenland: van hynckes tot schiele 36ste Jaargang nr. 5 november 2014 Adviesprijs: € 9,95
rijksaankopen 1940-1945
7 eeuwen kunst op
tefaf maastricht
international highlights: van gauguin tot björk INHOUD feb2015.indd 3
Neem nu een abonnement of geef er een cadeau! Bel 0900-2265263 of ga naar www.tableaumagazine.nl
37ste Jaargang nr. 1 maart 2015 Adviesprijs: € 9,95
22-02-15 10:57
Nú voor
€35
Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen met Klantenservice Abonnementenland 0900-2265263. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.