Tableau nu extra dik + english summaries
gestel
grenzeloos vernieuwer
top 10
veilingen wereldwijd
masterclass
lessen van rembrandt
de geheime collectie
rijksaankopen 1940-1945
7 eeuwen kunst op
tefaf maastricht
international highlights: van gauguin tot bjĂśrk
37ste Jaargang nr. 1 maart 2015 Adviesprijs: â‚Ź 9,95
TO 5 2
PA
I LA
S
B
RO
N G N
S
R IA
T
L A
A P ·
N O
M 0 3
S I R
U D
2
C R A
H
S E D
N I S
5 1 0
EXCEPTIONAL EXHIBITION FROM THE PRINTS AND PHOTOGRAPHY DEPARTMENT OF THE BIBLIOTHÈQUE NATIONALE DE FRANCE International Lectures of the Salon du dessin: A window into the architect’s inventiveness 12 pm to 8 pm - Late night opening 4 on 26 March until 10 pm
| Tableau Fine arts magazine december 2014 / januari 2015
www.salondudessin.com
maart 2015
inhoud
54
TEFAF Maastricht 2015 Van 13 tot 22 maart opent TEFAF Maastricht zijn deuren weer. Het Mecc biedt dan onderdak aan 7.000 jaar kunstgeschiedenis die in een bijzondere presentatie tot leven komt. Tableau vroeg een aantal deelnemers een kunstwerk uit hun aanbod te tonen dat in de tijd van ontstaan tegen de tradities in als bijzonder of innovatief werd gezien. Een preview in een ‘rondleiding over de beurs’.
tradities & vernieuwing
op TEFAF Maastricht
En verder in dit nummer:
50
Editorial
9
Kiosk
11-20
Boeken, beurzen, evenementen en lezersaanbieding Matthäus-Passion.
Rembrandts Masterclass
+ Summaries in English
Ook in zijn late jaren trok de geniale Rembrandt jonge kunstenaars aan die gretig aan zijn lippen hingen om iets van zijn virtuoze techniek en onderwerpkennis mee te krijgen. Een reünie in het Rembrandthuis.
30
De mooiste Rembrandts keren even terug naar Amsterdam, sensationele schatten uit New York logeren in het Mauritshuis, de spetterende landschappen van David Hockney brengen kleur in Brabant, de beroemde fotograaf/filmer Anton Corbijn exposeert dubbel in Den Haag en de Brit Isaac Julien is met zijn spraakmakende videowerken te gast in het Tilburgse De Pont.
nu extra dik + english summaries
37ste jaargang nr. 1 - maart 2015
Beroemde gasten
Tableau gestel
grenzeloos vernieuwer
top 10
veilingen wereldwijd
masterclass
lessen van rembrandt
de geheime collectie
rijksaankopen 1940-1945
7 eeuwen kunst op
tefaf maastricht
international highlights: van gauguin tot björk INHOUD feb2015.indd 3
37ste Jaargang nr. 1 maart 2015 Adviesprijs: € 9,95
22-02-15 10:57
Op de cover:
Leo Gestel (1881-1941), Meisje in Syrisch kostuum, 1912, olieverf op doek, 114 x 88 cm, particuliere collectie. Zie p. 22-29
››
maart 2015
inhoud
22
Het beste van Gestel
Leo Gestel (1881-1941) volgde de laatste ontwikkelingen van de internationale avant-garde aan het begin van de 19de eeuw steeds op de voet. Zoals te zien in Singer Laren resulteerde dat in een stilistisch divers oeuvre. De vele hoogtepunten zijn van een internationale klasse.
de mooiste modernist
Gestel op zijn best Veilingnieuws De geschatte opbrengst van de veilingen in 2014 is tussen de 16 en 17 miljard dollar. Tableau geeft een terugblik met de Top 10 resultaten wereldwijd. In de vooruitblik oude meesters uit de collectie van de New Yorkse zakenman Henry Weldon.
112
De geheime collectie Waarom een kunstverzameling zeventig jaar lang verborgen is gebleven achter de dikke depotdeuren van de Rijksdienst.
82
En verder in dit nummer: Tentoonstellingsagenda
72
Internationale Highlights 123-127
Column
129
Verzekeringen
Volgende keer + Summaries in English
130
Kehinde Wiley creëerde met het beeldidioom van eeuwen terug een eigen ‘hiphop-taal’ en door de eeuwen heen blijken grote kunstenaars fan van en schatplichtig aan Michelangelo. Mode-ontwerper Dries van Noten presenteert in een overzicht al zijn inspiratiebronnen.
De mooiste reis door de kunstwereld! Het magazine voor liefhebbers, verzamelaars en professionals
Tableau 36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014
baanbrekers in beeld
rosso, brancusi & man ray
trend: romantiek
groots, meeslepend, gevoelig en intiem
de waarde van wanders
design & vintage
top 10 internationale veilingresultaten
de primeurs van
tefaf 2014
36ste Jaargang nr. 1 februari/maart 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york WERF FEBRUARI 2014.indd 4
13-02-14 18:36
Tableau Tableau nu extra dik + english summaries
37ste jaargang nr. 1 - maart 2015
gerrit dou
gestel
grenzeloos vernieuwer
top 10
veilingen wereldwijd
beroemder dan rembrandt
zwagerman
kiest kunst in dialoog
lille/rijsel
metropool bomvol kunst
interview met heinz mack
de schreeuw van
36ste Jaargang nr. 2 april/mei 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york 02-04-14 14:32
masterclass
extreem dichtbij
lessen van rembrandt
beelden van lotta blokker
out of africa
de meesters ontmaskerd
francis bacon WERF APRIL 2014.indd 3
de man van zero
connaisseur quiz
pan amsterdam
de geheime collectie
49 highlights
in binnen- en buitenland: van hynckes tot schiele 36ste Jaargang nr. 5 november 2014 Adviesprijs: € 9,95
rijksaankopen 1940-1945
7 eeuwen kunst op
tefaf maastricht
international highlights: van gauguin tot björk INHOUD feb2015.indd 3
Neem nu een abonnement of geef er een cadeau! Bel +31 (0)161-459535 of ga naar www.tableaumagazine.nl
37ste Jaargang nr. 1 maart 2015 Adviesprijs: € 9,95
22-02-15 10:57
Nú voor
€35
Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen met Betapress abonnementenservices 0161- 459535. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.
Leo Gestel (1881-1941), Op bezoek, 1912, pastel op papier, 102 x 130 cm, collectie Nardinc
22 | Tableau Fine arts magazine maart 2015
Gestel
Het beste van
Leo Gestel (1881-1941) volgde onvermoeibaar de laatste ontwikkelingen van de internationale avant-garde aan het begin van de 19de eeuw. Steeds weer wist hij nieuwe invloeden van buitenaf virtuoos in zijn eigen werk te vertalen. Stilistisch zorgde dat voor een uiteenlopend oeuvre, maar een uitzonderlijk overzicht van zijn beste werken in Laren toont aan dat Gestel een alleskunner was. tekst: beate verschuur
Nederland
HigHlights
beroemde gasten
Deze eerste maanden van het jaar ontvangen de Nederlandse musea een ongekend aantal beroemde kunstenaars en een nog grotere hoeveelheid belangwekkende kunstwerken uit het buitenland. De mooiste Rembrandts keren even terug naar Amsterdam, sensationele schatten uit New York logeren in het Mauritshuis, de spetterende landschappen van David Hockney brengen kleur in Brabant, indrukwekkende installaties van Berlinde De Bruyckere ontroeren in Den Haag en de Brit Isaac Julien is met zijn spraakmakende videowerken te gast in het Tilburgse De Pont.
frick in mauritshuis In het hart van New York, met uitzicht op Central Park, staat de stadsvilla van The Frick Collection, een geliefd museum dat geroemd wordt om de ongekende kwaliteit van de collectie. Oprichter Henry Clay Frick (1849-1919) begon zijn leven vol eenvoud in een boerengezin, maar wist eigenhandig een imperium op te bouwen als staalmagnaat en vergaarde daarmee een vermogen Op zijn dertigste was Frick miljonair en rond zijn veertigste begon hij met het verzamelen van kunst. Uiteindelijk resulteerde zijn verzameldrift in een collectie van 1100 werken, stuk voor stuk van hoge kwaliteit. Speciaal voor zijn schatten bouwde hij toen voor vijf miljoen dollar het grote landhuis in New York, volledig ingericht om later als museum te dienen. Na zijn overlijden in 1919 liet Frick het museum na aan het publiek, plus vijftien miljoen dollar om het in stand te houden. ‘... A public gallery to which the entire public shall forever have access.’ Voor het eerst leent The Frick Collection nu een groot deel van zijn wereldberoemde verzameling uit en de eer is aan het Mauritshuis. De lening is een tegenprestatie van het New Yorkse museum, wat tijdens de verbouwing van het Mauritshuis vijftien topstukken, waaronder het Meisje met de parel van Vermeer en Het puttertje van Fabritius, mocht exposeren. Het werd de bestbezochte tentoonstelling in de geschiedenis van The Frick Collection. Een landhuis in New York - hoogtepunten uit The Frick Collection is de eerste tentoonstelling in de nieuwe vleugel van het Mauritshuis, na de openingsexpositie van het museum in 2014. De tentoonstelling bevat 36 werken van kunstenaars die niet of nauwelijks vertegenwoordigd zijn in Nederlandse museale collecties, zoals Cimabue, Van Eyck, Gainsborough, Constable en Ingres. John Constable’s spectaculaire Het witte paard, een sleutelstuk in het oeuvre van de kunstenaar, en zijn spontane studies van wolken, zijn absolute hoogtepunten in de tentoonstelling. De Franse classicistische schilder Jean-Auguste-Dominique Ingres wordt vertegenwoordigd met het betoverende portret van de Comtesse d’Haussonville, Louise de Broglie, schrijfster en salonhoudster
30 | Tableau Fine arts magazine
maart 2015
in Parijs. De geseling van Christus van Cimabue is het vroegste werk uit The Frick Collection en laat de vernieuwende stijl van de maker zien, die hiermee de aanzet tot de renaissance zou hebben gegeven. Speciaal voor de tentoonstelling kreeg het monumentale Landschap met voetbrug uit 1652 van Jacob van Ruisdael een opfrisbeurt. Naast schilderijen worden er meerdere sculpturen getoond, waaronder Francesco Laurana’s portretbuste van Beatrice van Aragon en de bronzen Hercules van Antico, beide uit de vijftiende eeuw. Fenomenaal is ook de portretbuste van Louis-Étienne Vincent-Marniola door Joseph Chinard uit 1809. Uit de vermaarde collectie toegepaste kunst is er een unieke Sèvres vaas, een rijk gedecoreerde klok en een gave majolicaschaal uit het atelier van Orazio Fontana. Een minder bekend deel van de New Yorkse verzameling is de kleine, maar verfijnde collectie tekeningen. Deze kwetsbare werken zijn weinig te zien, wat het extra bijzonder maakt dat er ook acht schitterende tekeningen van onder meer Pisanello, Altdorfer, Rubens, Goya en Tiepolo naar het Mauritshuis zijn gekomen. Een buitenkans om kennis te maken met een absolute topcollectie van verrassende diversiteit! ››
John Constable (17761837) Het witte paard, 1819, doek, 131,4 x 188,3 cm, The Frick Collection, New York Jean-Auguste-Dominique Ingres (1780-1867), portret van de Comtesse d’Haussonville, 1845, doek, 131,8 x 92,1 cm, The Frick Collection, New York, (foto: Michael Bodycomb)
Mauritshuis • Den Haag t/m 10 mei www.mauritshuis.nl
TEFAF Maastricht 2015
TEFAF bij detijd Van 13 tot 22 maart opent TEFAF Maastricht zijn deuren weer voor ruim 270 internationale tophandelaren in beeldende kunst, antiek en design en een publiek van tienduizenden kunstliefhebbers, verzamelaars en professionals. Het Mecc biedt dan onderdak aan duizenden jaren kunstgeschiedenis die door expertise van de handelaren en de bijzondere presentatie tot leven komt. Tableau vroeg een aantal deelnemers een kunstwerk uit hun aanbod te tonen dat in de tijd van ontstaan tegen de tradities in als bijzonder of innovatief werd gezien. Een preview in een ‘rondleiding over de beurs’. tekst: anja frenkel
TEFAF is een schatkamer vol unieke en gave stukken: een zilver doosje uit 1800 met stadsplattegronden van Russische steden en een Fabergé kaviaarlepel van hardsteen, goud en edelstenen uit ca. 1890 (Wartski, stand 242). Een Russische koninklijke reisnecessaire, midden19de-eeuw (Otto von Mitzlaff, stand 131). Een kist van 49 cm met mummie, bestaande uit klei, aarde en graan, tussen de 1ste eeuw vóór en de eerste eeuw na Chr., (Kunsthandel Mieke Zilverberg, stand 347) < Jean Baptiste Bacquart, met een Senufo masker uit Ivoorkust. Bacquart is uitgenodigd voor de TEFAF Showcase presentatie voor recent gestarte kunsthandels en galeries (stand S5) maart 2015 Tableau Fine arts magazine | 55
Rembrandts
MASTERCLASS
Ook in zijn late jaren wist Rembrandt nog getalenteerde jonge kunstenaars aan te trekken die met enthousiasme zijn uitgebreide lessen volgden. De werkrelatie tussen de virtuoze meester en deze late leerlingen komt weer tot leven in Het Rembrandthuis.
N
et als alle andere schilders in die tijd had ook Rembrandt een grondige opleiding genoten bij ten minste twee meesters, voordat hij als zelfstandig kunstenaar aan de slag ging. Al op jonge leeftijd nam Rembrandt begon hij met lesgeven. Vanaf 1635, toen hij in Amsterdam zijn eigen werkplaats begon, kreeg hij steeds meer leerlingen, onder wie grote talenten als Ferdinand Bol, Carel Fabritius en Samuel van Hoogstraten. Het ging deze jonge schilders niet alleen om Rembrandts virtuoze penseelvoering of zijn tekenvaardigheid. Zij werden ook aangetrokken door zijn ongekende beheersing van een breed en veelzijdig scala aan onderwerpen. Waar andere kunstenaars zich specialiseerden, deed Rembrandt dat juist niet. Hij produceerde van alles: van historiestukken tot portretten, van landschappen en dierstudies tot genrestukken.
Tegen de mode in In de onvolprezen tentoonstelling Late Rembrandt in het Rijksmuseum is duidelijk Rembrandts artistieke ontwikkeling vanaf 1650 te zien naar een losse en expressieve penseeltoets met pasteus opgebouwde verflagen. Daarbij concentreerde Rembrandt zich meer en meer op de gedachten en gevoelens van zijn figuren. Hij koos verstilde momenten en subtiele uitdrukkingen. De grote opdrachten gingen inmiddels naar modieuze kunstenaars die de Vlaamse meesters 50 | Tableau Fine arts magazine maart 2015
als Peter Paul Rubens en Antoon van Dyck navolgden. Zij schilderden met meer beweging, lichtere tinten en idealisering van het menselijk lichaam. Rembrandt zocht zijn inspiratie in Italiaanse voorbeelden, zoals de zestiende-eeuwse kunstenaar Titiaan. Ondanks dit negeren van de mode, bleef Rembrandt een gewild leermeester voor jonge schilders, zoals Nicolaes Maes, Willem Drost, Abraham van Dijck en Jacobus Leveck. deze kunstenaars hadden al een opleiding tot schilder achter de rug. Ze volgen bij Rembrandt een soort masterclass om zich verder te bekwamen voordat zij als zelfstandige meesters aan de slag gingen. Zij hoopten alles van Rembrandts geniale wijze van schilderen te leren en hoe uiteenlopende onderwerpen konden worden uitgebeeld.
Hogeschool Opvallend aan Rembrandts late leerlingen is dat de meesten van hen eerder bij Samuel van Hoogstraten in Dordrecht hadden geleerd. Van Hoogstraten was in de jaren veertig zelf bij Rembrandt in de leer geweest en verwees schilders die hij had opgeleid weer naar Rembrandt door. In 1678 publiceerde Van Hoogstraten zijn lijvige boek Inleyding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst, anders de Zichtbaere Werelt, dat veel inzicht biedt in Rembrandts lesmethode. Anekdotes in het traktaat demonstreren op welke wijze Rembrandt zijn leerlingen toesprak en hoe hij hun door het laten maken van compositorische schetsen onderwees in het uitbeelden van verhalende scènes. ››
<Willem Drost (1633-1659), Portret van Rembrandt in zijn schildersrok, ca. 1653, pen, bruine inkt, 20,3 x 13,4 cm, Museum Het Rembrandthuis Amsterdam Nicolaes Maes (1634-1693), Meisje aan het venster (De peinzende), 1650-1660, olieverf op doek, 123 Ă&#x2014; 96 cm, Rijksmusum Amsterdam
maart 2015 Tableau Fine arts magazine | 51
Geheime collectie de
Een kunstverzameling die zeventig jaar lang verborgen is gebleven achter de dikke depotdeuren van de Rijksdienst is zichtbaar geworden. Museum Arnhem toont een selectie van 75 werken uit de 700 schilderijen die zijn aangekocht door de Nederlandse Staat in de zwarte periode van de Tweede Wereldoorlog. tekst: Antoinette van Dorssen
72 | Tableau Fine arts magazine maart 2015
Jan Beijl (Delft 1903 - Den Haag 1973), Fruitstilleven, z.j., olieverf op doek, 73 x 98 cm, Verworven in 1942, coll. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Internationale
HigHlights
meesterlijke inspiratie Kehinde Wiley creëerde met het beeldidioom van eeuwen terug een eigen ‘hiphop-taal’ en ZuidAmerikaanse ontwerpers van eigentijds design gebruiken weer oude ambachten. Gefascineerd door Malevich fotografeert David Batchelor ‘het witte vierkant’ als abstractie in de stad en door de eeuwen heen blijken grote kunstenaars fan van en schatplichtig aan Michelangelo. Mode-ontwerper Dries van Noten presenteert in een oeuvretentoonstelling al zijn inspiratiebronnen.
tekst: Anja Frenkel
identiteit & kracht Kehinde Wiley (1977), zoon van een Ghanese vader en een Texaanse moeder, groeide op in een achterbuurt van Los Angeles. Bewust van zijn identiteit valt Wiley de afwezigheid van de Afro-Amerikanen in historische en culturele verbeeldingen op. Hij gaat portretschilderijen bestuderen, onder andere in het Louvre in Parijs. Daar hangen de klassieke meesterwerken die hij bewondert – onder andere van Jacques-Louis David, Thomas Gainsborough en John Singer Sargent – en hij besluit portretten te gaan maken van zwarte mannen en vrouwen als waren zij de koning, de generaal, de koopman, de prinses of schone maagd uit de 17de en 18de eeuw, zoals ook Vélasquez, Titiaan en Tiepolo ze schilderde. Wiley neemt de voorname poses uit die schilderijen over, zoekt waar ook ter wereld op straat naar geschikte modellen en fotografeert ze als zelfbewuste personen, maar met behoud van eigen persoonlijke details als sneakers en baseball caps. Voor de achtergrond van zijn schilderijen gebruikt hij kleurige patronen met historische symbolen of bladeren en bloemen, die deels over de figuur heen groeien. De geportretteerde wordt zo onderdeel van een groter, universeler geheel. In de fascinerende Close Up-documentaire Zwarte schoonheid is te volgen hoe Wiley in 2012 besluit een nieuwe uitdaging aan te gaan. In plaats van de zwarte mannen die hij tot dan toe portretteerde, schildert hij in de serie An Economy of Grace zwarte vrouwen. In New York vond hij zes mooie, ‘streetwise’ zwarte modellen, voor wie hij samen met de directeur van modehuis Givenchy – Riccardo Tisci – zes unieke jurken ontwierp. De werken zijn bedoeld als hommage aan
82 | Tableau Fine arts magazine
maart 2015
de schoonheid van de zwarte vrouw. ‘Ze geven zwarte vrouwen met terugwerkende kracht een plaats in de kunstgeschiedenis die tot nu toe het exclusieve domein van blanken was’, zegt de kunstenaar. Wiley reist voor zijn serie World Stage sinds 2006 doorlopend de hele wereld af, onder meer naar Brazilië, Israël, Nigeria en recent Haïti om zijn modellen te scouten. Steeds met als doel het zwarte lichaam op een andere, positievere manier te laten zien dan we gewend zijn. Het resultaat is een krachtige eigen beeldtaal. Maar Wiley krijgt ook kritiek te verduren: zijn werk zou kitscherig zijn en mechanisch. In zijn Chinese atelier is steeds een heel team assistenten in de weer de bewerkelijke achtergronden op zijn doeken te
schilderen. In ieder geval is Wiley op zijn 38ste een van de populairste en meest succesvolle kunstenaars van zijn generatie, met ateliers in New York, Beijing en Senegal. Een schilderij van Wiley kost inmiddels al gauw een ton of meer. Het Brooklyn Museum presenteert met Kehinde Wiley: A New Republic een eerste oeuvre-overzicht. Kehinde Wiley, Three Wise Men Greeting Entry Into Lagos, 2008, olie op doek, 183 x 242 cm > Officer of the Hussars (detail), 2007, olie op doek, 274,3 x 274,3 cm
Brooklyn Museum • New York t/m 24 mei ›› www.brooklynmuseum.org
Georgia O’Keeffe, Jimson Weed/ White flower No 1, 1932, olie op doek, 121,9 x 101,6 cm, in november 2014 geveild bij Sotheby’s New York voor het recordbedrag van $44,4 miljoen
terugblik & vooruitblik
veilingen
INVESTERINGEN IN PASSIE Dat de allerrijksten de afgelopen vijf jaar hun vermogen verdubbeld zagen, heeft zijn uitwerking niet gemist op de kunstmarkt. Ook de groei van het aantal kopers, de onstilbare honger naar topstukken, verdere mondialisering en internet dragen bij aan de volumevergroting van de markt voor kunst en antiek. Die enorme geldinstroom gaat naar impressionisten, maar vooral na-oorlogse en eigentijdse kunst. Overigens raden de financiële adviseurs van superrijken hun cliënten aan niet meer dan vijf procent te spenderen aan wat zij ‘investeringen in passie’ noemen. De geschatte opbrengst van de veilingen in 2014 wereldwijd is tussen de 16 en 17 miljard dollar. Van al deze ontwikkelingen profiteren de grote wereldwijd opererende veilinghuizen in hoge mate. De middelgrote varen er al even wel bij. Een flink aantal beursgenoteerde kunstbedrijven rendeerde de afgelopen negen jaar beter dan in 2014. Tot die bedrijven behoren onder meer expertisebureaus, kunsthandels en veilinghuizen als Sotheby’s, stijging 6,9%, het Japanse Shinwa dat 4,8% kelderde, Seoul Auctions, 6,5% omhoog, en het Chinese Poly Culture Group, dat een verlies van maar liefst 9,4% moest accepteren.
tekst: Adrie van Griensven
New York dominant Geen schilderij maar Giacomettis sculptuur - een mager figuurtje op een as tussen twee raderen - is het kostbaarste stuk van 2014! En dat niet alleen: twee van de elf kostbaarste stukken zijn sculpturen: Modigliani staat op 5. Even opmerkelijk is dat Newman en Twombly zijn doorgedrongen tot de hoogste prijsklasse. Daarentegen moesten Koons, Basquiat, Pollock, Liechtenstein en Picasso het veld ruimen. Bacon figureert er tweemaal, Warhol driemaal en Monet staat er op als enige 19de-eeuwer. Op één na werden alle toptieners in New York geveild, waarmee de stad zijn dominante positie bewijst - voor een stad die de meeste internationaal gerichte verzamelaars ter wereld telt, zo’n 9%, geen echte verrassing. Van de twee veilinggiganten blijft Christie’s onverminderd aan top met een ››
Toptien 2014: 1. Alberto Giacometti, Chariot, (1951-52), $100,96 miljoen, november, Sotheby’s New York 2. Barnett Newman, Black Fire (1961), $84,16 miljoen, mei, Christie’s New York 3. Andy Warhol, Triple Elvis (1963), $81,92 miljoen, november, Christie’s New York 4. Francis Bacon, Three Studies for a Portrait of John Edwards (1984), $80,8 miljoen, mei, Christie’s New York 5. Amedeo Modigliani, Tête (1911-’12), $70,72 miljoen, november, Sotheby’s New York 6. Francis Bacon, Portrait of George Dyer Talking (1966), $70,04 miljoen, februari, Christie’s Londen 7. Andy Warhol, Four Marlons (1966), $69,6 miljoen, november, Christie’s New York, evenals (7b) Cy Twombly, Untitled, (1970), november, Christie’s New York 8. Mark Rothko, Untitled, (1952), $66,24 miljoen, mei, Christie’s New York 9. Edouard Manet, Le Printemps (1881), $65,12 miljoen, november, Christie’s New York 10. Andy Warhol, Race Riot (1964), $62,88 miljoen, mei, Christie’s New York
1
2
3
4
5
6
7
7b
9
8
10
maart 2015 Tableau Fine arts magazine | 113