Tableau de man van zero
interview met heinz mack
extreem dichtbij
beelden van Lotta blokker
out of africa
de meesters ontmaskerd
connaisseur quiz
pan amsterdam
49 highlights
in binnen- en buitenland: van hynckes tot schiele 36ste Jaargang nr. 5 november 2014 Adviesprijs: € 9,95
De eigentijdse beurs voor kunst, antiek en design
23_30 november 2014 RAI (hal 8)
Dagelijks van 11.00-19.00 uur 27 en 30 november tot 18.00 uur NIEUW: dinsdag 25 november avondopenstelling tot 21.00 uur hoofdsponsor
www.pan.nl
november 2014
inhoud
46
Tableau Connaisseur Quiz deel I In de traditionele preview van de eigentijdse beurs voor kunst, antiek en design PAN Amsterdam is komen weer een beursdeelnemers aan het woord over een object of kunstvoorwerp, maar laten dit keer iets onvermeld en aan de lezer de vraag...
de connaisseurs van
PAN Amsterdam
24
Afrikaanse maskers: de meesters op het spoor
De invloed van Afrikaanse primitieve maskers en beelden op de westerse moderne kunstgeschiedenis is groot. Maar nu pas worden de vaak rituele voorwerpen als kunst erkend en krijgen de makers een naam.
En verder in dit nummer: Editorial Kiosk
9 11-23
Boeken, beurzen, evenementen en lezersaanbiedingen.
Veilingnieuws
62
Een terugblik en vooruitblik met onder andere resultaten van de herfstveilingen en de hoogtepunten van de komende veilingen kunst uit Afrika en Oceanië.
100 Lotta Blokker
Haar reeks bronzen met als thema slapeloze mensen zijn schokkend confronterend en tegelijkertijd intiem en ontroerend. Een gesprek in het atelier van het grootste Nederlandse beeldhouwerstalent van dit moment.
Op de cover: Michael Triegel (1968) Porträt Elisabeth, 2014, gemengde techniek op paneel, 31 x 20,5 cm, te zien op PAN Amsterdam bij Collectie Harms Rolde, stand 33, zie ook p. 114.
››
november 2014
inhoud
70
De man van Zero
Vanaf de late jaren vijftig heeft Heinz Mack als schilder, beeldhouwer en licht- en land art-kunstenaar veel invloed uitgeoefend en niet in het minst als oprichter van de Zero-beweging. De afgelopen jaren wordt zijn werk ononderbroken wereldwijd tentoongesteld. Hoog tijd voor een ontmoeting.
interview: Heinz mack
de man van ZERO
58
Leve de Salon
Highlights Nederland Van Haarlem tot aan Venlo de mooiste tentoonstellingen met onder andere geschilderde emoties, deftige portretten, een Romantische reis en een eeuw in foto’s.
34
80
En verder in dit nummer: Tentoonstellingsagenda Column
Internationale Highlights
107-111 113
Verzekeringen
Volgende keer
Een fenomeen dat vanaf de zestiende eeuw ontstond en inspiratie en geestelijke verrijking brengt, wordt nieuw leven ingeblazen.
114
Met onder andere nieuws over Monet en over het Louvre, de herontdekking van een oriĂŤntalist, een Canadese chroniqueur en een vergeten pop art legende, Vlaamse verzamelpassie en die van een cosmetica-tycoon en de zee volgens Jan Hoet.
De mooiste reis door de kunstwereld! Het magazine voor liefhebbers, verzamelaars en professionals
Tableau 36ste jaargang nr. 1 - februari/maart 2014
baanbrekers in beeld
rosso, brancusi & man ray
trend: romantiek
groots, meeslepend, gevoelig en intiem
de waarde van wanders
design & vintage
de primeurs van
tefaf 2014
top 10 internationale veilingresultaten 36ste Jaargang nr. 1 februari/maart 2014 Adviesprijs: € 9,95
highlights in brussel • londen • parijs • new york WERF FEBRUARI 2014.indd 4
13-02-14 18:36
Tableau Tableau gerrit dou
beroemder dan rembrandt
zwagerman
kiest kunst in dialoog
lille/rijsel
metropool bomvol kunst
de schreeuw van
francis bacon
36ste Jaargang nr. 2 april/mei 2014 Adviesprijs: € 9,95
de man van zero
thee in trek
extreem dichtbij
vormen van een traditie
the hagUe international
het haags initiatief
'the good, the bad & the Ugly' van
marlene dUmas
highlights in brussel • londen • parijs • new york
WERF APRIL 2014.indd 3
Unseen 2014
interview met heinz mack
fotofeest voor verZamelaars
46 highlights
in binnen- en bUitenland: van rothko tot Zero 36ste Jaargang nr. 4 september/oktober 2014 Adviesprijs: € 9,95
beelden van lotta blokker
out of africa
de meesters ontmaskerd
connaisseur quiz
pan amsterdam
49 highlights
in binnen- en buitenland: van hynckes tot schiele 36ste Jaargang nr. 5 november 2014 Adviesprijs: € 9,95
02-04-14 14:32
Neem nu een abonnement of geef er een cadeau! Bel +31 (0)161-459535 of ga naar www.tableaumagazine.nl
Nú voor
€35
Deze aanbiedingen zijn alleen geldig in Nederland, voor adressen buiten Nederland gelden andere tarieven, hiervoor kunt u bellen met Betapress abonnementenservices 0161- 459535. Voor overige informatie betreffende abonnementen ga naar www.tableaumagazine.nl/colofon.
Maskers
O A
ut of frica Meesters op het spoor
Toen Picasso, een enkele alerte kunstbroeder of een verzamelaar van het eerste uur begin 1900 Parijse of Brusselse rommelmarkten afstruinden op zoek naar primitieve maskers of beelden, konden ze niet vermoeden dat de impact van deze pure kunstuitingen een definitief stempel zou zetten op de ontwikkeling van de twintigste-eeuwse Europese beeldende kunst. Maar naar de scheppers van deze inspirerende, magische werken werd vooralsnog nauwelijks gekeken... tekst: Ruud van der Neut
Nederland
HigHlights
passies & sentimenten
Met Escher en Rudi Fuchs maken we een ‘sentimental journey’ naar hun studietijd. Voor verzamelaar Rademakers komt een Romantische reis in Den Bosch ten einde. In het licht van Couperus ervaren we een warme Haagse vriendschap en met Aat Veldhoen vieren we blij de sixties. In Otter- en Venlo is er met trots in de depots gekeken en voor alle andere mogelijke soorten van gevoelens moeten we in Haarlem zijn.
emoties van liefde tot lijden Angst, verdriet, verbazing, woede, lust en liefde – in de schilderkunst van de Gouden Eeuw was de schoonheid van een schilderij niet half zo belangrijk als de hartstochten die erin te zien waren, dat was de ‘ziel’ van het werk. Kunsthistoricus en gastconservator Gary Schwarz toont het in Emoties – Geschilderde gevoelens in de Gouden Eeuw in het Frans Halsmuseum in Haarlem. Aan de hand van meer dan vijftig meesterwerken van schilders als Rembrandt, Frans Hals, Maerten van Heemskerck en Cornelis van Haarlem zien we hoe kunstenaars bepaalde gevoelens subliem konden verbeelden, maar ook hoe lastig het is om de sentimenten op een juiste manier te interpreteren. Schwartz toont aan dat er in de 17de eeuw verschillende inzichten en theorieën bestonden. In boeken – zoals Karel van Manders beroemde Schilder-boeck uit 1604 – en prenten werd in groot detail uitgelegd en afgebeeld hoe een innerlijk gevoel was af te lezen aan een uiterlijke beweging of pose. Rembrandt daarentegen raadde zijn leerlingen aan om als een soort acteur de emoties uit te beelden die ze wilden schilderen. In een aantal zelfportretetsen oefende Rembrandt de uitbeelding van extreme emoties. De tentoonstelling is onderverdeeld in de thema’s Lijden en wanhoop, Rouw, Wellust, Angst, schrik en verbazing, Woede en wraak, Spijt en teleurstelling, Verliefdheid, liefde, blijheid en genot. Tenslotte is er het ‘Emolab’, waarin wij aan de hand van actueel wetenschappelijk onderzoek inzicht krijgen in hoe wij zelf, als toeschouwers in de 21ste eeuw, de uitgebeelde emoties zien en ervaren. Bij de tentoonstelling is een catalogus verschenen met bijdragen van Gary Schwartz en de filosoof en psycholoog Machiel Keestra.
Cornelis Pietersz Holsteijn (1618-1658), Venus en Amor bewenen de dode Adonis, ca. 1647, olieverf op doek, 99 x 206 cm, coll. Frans Halsmuseum Rembrandt Harmensz van Rijn, Zelfportet met baret en opengesperde ogen, 1630, ets, 5,1 x 4,5 cm, coll. Teylers Museum < Roeloff van Zijl (15861656), Venus en Amor, ca. 1625, olieverf op doek, 115 x 96 cm, coll. Frans Halsmuseum
Frans Hals Museum • Haarlem t/m 15 februari www.franshalsmuseum.nl ›› november 2014 Tableau Fine arts magazine | 35
In het licht van
ZERO Vanaf de late jaren vijftig heeft Heinz Mack als schilder, lichtkunstenaar en beeldhouwer veel invloed uitgeoefend. Niet in het minst als mede-oprichter van de Zerobeweging (1957-66). Sinds 2011, het jaar waarin hij zijn tachtigste verjaardag vierde, wordt zijn werk ononderbroken wereldwijd geëxposeerd. Tableau sprak Heinz Mack in zijn atelier in Mönchengladbach.
tekst: Rogier Ormeling fotografie: Thomas Höpker, Jan Nelissen e.a.
november 2014 Tableau Fine arts magazine | 71
terugblik & vooruitblik
veilingen
wegwijzers in de jungle
tekst: Adrie van Griensven
Hoe meer geld er in kunst omgaat - vorig jaar wereldwijd €47,42 miljard - hoe meer persoonlijke dienstverleners binnen die sector. Een groeiend aantal kunstkopers moet immers wegwijs raken in de jungle van veilingen, kunsthandel, beurzen. Een zwerm van raadgevers, specialisten, tipgevers, bemiddelaars, makelaars en financiers, juridische adviseurs, faciliteitenverleners, en beheerders van collecties en kunstfondsen van bedrijven en families heeft er de handen vol aan. Boven alle dienstverlenders in de kunstindustrie zweeft een laag wetenschappers die cijfers en ontwikkelingen signaleert en duidt, die toekomstvisies en trends formuleert. Ze schrijven artikelen en boeken of spreken op symposia. Wist u bijvoorbeeld dat van de kunstkopers 76% koopt om de kunst, maar 53% tegelijkertijd met het oog op investering? Dat in de eerste helft van dit jaar kunstinvesteringsfirma’s goed waren voor $1,26 miljard en dat van die 72 firma’s er 55 Chinees zijn? Dat 80% van de geveilde objecten van $10 miljoen en meer wordt verhandeld in New York? En dat van de top aan contemporain slechts een half procent wereldwijd boven $1 miljoen uitkomt? Een magische grens, die 1 miljoen dollars of euro’s. De grote veilinghuizen publiceren bij hun belangrijkste veilingen telkens trots hoeveel stukken boven het miljoen uitkwamen. In 2013 gebeurde dat bij Christie’s 731 maal, bij Sotheby’s 749 keer. Maar niet enkel in de grote wereldsteden passeren stukken de 1 miljoen grens. Bij de middelgrote veilinghuizen vormen ze steeds minder een zeldzaamheid. Zo verkocht deze zomer Kornfeld in Bern 46 schilderijen van Chagall, afkomstig uit de nalatenschap van zijn familie - een mooiere herkomst kan je niet hebben. Zes gingen hoger dan 1 miljoen: $2,41 miljoen werd betaald voor Le village en fête, geschilderd op zijn 94ste, terwijl Les mariés dans le ciel de Paris $2,1 miljoen opbracht. Twee andere waren goed voor $1,68 miljoen. Bij Kollers herfstveilingen scoorde een rond 1720 vervaardigd bureau-plat ‘met saterkop’ van de grote Franse ebenist André Charles Boulle €2,49 miljoen. Het schitterende meubel met zijn elegante poten, jambes de biches, en uitgewogen versiering in rood-bruin schildpad en verguld bronzen decoraties als saterkoppen, bleef eeuwenlang in dezelfde familie en kwam marktfris ter veiling. Het werd aan een Londense particulier toegeslagen. Het bureau plat maakte onderdeel uit van de veiling 18de- en ››
Marc Chagall, Village en fête, 1981, geveild bij Kornfeld voor $2,41 miljoen Het bureau plat door André Charles Boulle leverde bij Koller €2,49 miljoen op < Isaac Israels, Jonge naaister, geveild bij Christie’s Amsterdam voor €193,500 november 2014 Tableau Fine arts magazine | 63
Stéphane Halleux (1972), Fonctionnaire à Hélice, unicum, hout, metaal, leer, 90 x 30 x 35 cm. De kenmerkende, tot de verbeelding sprekende creaties van Stéphane Halleux waren het onderwerp en de hoofdrolspelers in de Oscar-winnende korte film ‘Mr Hublot’ (maart 2014, Academy Award for Animated Short Film). Absolute Art Gallery, stand 139
PAN Amsterdam 2014
20 vragen
PAN
connaisseur quiz
Meer dan 120 deelnemers telt de 28ste editie van PAN Amsterdam, die van 23 t/m 30 november plaatsvindt in de RAI. Stuk voor stuk experts met veel kennis over de bijzondere objecten en kunstwerken die ze tonen. Op de volgende tien paginaâ&#x20AC;&#x2122;s treft u een preview vergezeld van wetenswaardige en vaak verrassende verhalen van PAN-deelnemers Maar ook 20 lezersvragen. Voor een extra spannende verkenning van de beurs: de Tableau Connaisseur Quiz, deel I.
Internationale
HigHlights
ontdekt & herontdekt Wie van kunst kan genieten, kan ook dagelijks weer verrast worden als nieuwe feiten aan het licht komen over bekende werken. Of kunstenaars die na vele decennia stilte opeens weer een podium krijgen plus de eer die ze toekomt. Dit najaar staat het in de internationale musea bol van de ontdekkingen en is er flink stof afgeblazen in de depots.
Monet-detective
tekst: Waldemar Kamer
Het Musee Marmottan Monet organiseert met Impression, soleil levant, l’histoire vraie du chef d’oeuvre niet alleen een mooi overzicht van het werk van Claude Monet, maar vooral een spannende provenance-tentoonstelling over het schilderij van Monet, dat de impressionisten hun naam heeft gegeven. Bij hun eerste tentoonstelling in 1874 schreef een criticus: ‘Het zijn geen schilderijen, het zijn slechts impressies’. Paul Durand-Ruel verkocht het doek als Marine au soleil couchant, dus als een zonsondergang. Pas bij de publicatie van de oeuvrecatalogus van Monet in 1965 kreeg het schilderij zijn huidige naam. In een uitgebreide catalogus, bijna een detective (bij Hazan, €35), kunnen we nu heel precies het spoor volgen: Monet schilderde zijn impressie in ongeveer twintig minuten in zijn hotelkamer in Le Havre met de blik naar het oosten. Het is dus een zonsopgang. De zon staat 2° à 3° boven de horizon, dus twintig a dertig minuten na zonsopgang. Dat was op die plek slechts het geval op 21-25 januari 1872 om 8 uur en op 11-15 november 1872 om 7.30 uur. Maar alleen op enkele van die dagen was het op dat uur ook hoogtij en stond de sluis van het Bassin de Floride open (precies in het midden). En volgens het weerbericht van The Times regende en stormde het toen bijna iedere dag. Zo blijven alleen woensdag 13 november 1872 of vrijdag 15 november 1872 over. De rookpluimen uit de schoorstenen links gaan naar rechts - en alleen op één van die twee dagen kwam de wind uit het oosten... Musée Marmottan Monet • Parijs t/m 18 januari www.marmottan.fr ››
Claude Monet: Impression, Soleil Levant, 1872, olie op doek, 50 x 65 cm, coll. Musée Marmottan Monet, Parijs Le Pont de l’Europe, Gare Saint-Lazare, 1877, olie op doek, 64 x 81 cm, coll. Musée Marmottan Monet, Parijs < Le Boulevard des Capucines,1873, olie op doek, 80 x 60 cm, coll. NelsonAtkins Museum of Art, Kansas City, Missouri november 2014 Tableau Fine arts magazine | 81
extreem nabij
De sculpturen van Lotta Blokker confronteren ons met onze twijfels, angsten en kwetsbaarheid. Haar bezielde en met grote technische vaardigheid gemaakte figuren, nu te zien in Zwolle, zijn zo geloofwaardig dat je hen zou willen aanraken. Misschien omdat de modellen â&#x20AC;&#x2DC;gewone mensenâ&#x20AC;&#x2122; zijn, die ze feitelijk van de straat plukt. Tableau had een gesprek met de kunstenaar in haar atelier. tekst: vera ros fotografiE: Lotta Blokker en Maarten schets