TAMA Teyxos Deytero

Τεύχος Δεύτερο | Καλοκαίρι 2014 | Η Ελεύθερη έκδοση της Τήνου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Editorial Να

λοιπόν που πέρασε ένας ολόκληρος χρόνος και κρατάτε στα χέρια σας το δεύτερο τεύχος του ΤΑΜΑ. Το ΤΑΜΑ υπάρχει χάρη στη συμμετοχή μιας ομάδας επιχειρηματιών με κοινό όραμα. Χαρακτηριστικά λέμε ότι κανείς δεν διαφημίζεται εδώ, αλλά συμβάλλει οικονομικά, όσο και όπως μπορεί, για να βγει το τεύχος. Όσοι ενδιαφέρονται να μετάσχουν είναι καλοδεχούμενοι· ας απευθυνθούν στην Αναστασία Ψάλτη. Το ΤΑΜΑ υπάρχει χάρη στην εθελοντική δουλειά της συντακτικής ομάδας και των φωτογράφων που χαίρονται να ξενυχτούν και να τρέχουν. Υπάρχει γιατί θεωρούμε τίμιο για έναν τόπο που προσβλέπει στον τουρισμό, να διαθέτει μια «ελεύθερη έκδοση». Τον τελευταίο καιρό, κοιταζόμαστε μεταξύ μας και λέμε «κάτι πάει να γίνει!». Το νησί ανασηκώνει τα μανίκια. Πατά γερά στις ρίζες του, στην ιστορία του, την αυθεντικότητά του και προχωρά μπροστά στον σύγχρονο κόσμο. Είναι περήφανο για την ιστορία του πολιτισμού του, αλλά δημιουργεί νέα, σύγχρονα πολιτιστικά κέντρα. Είναι περήφανο για τους καρπούς της γης του, αλλά γίνεται ευρύτερα γνωστό μέσα από τη μεταποίηση. Είναι περήφανο για τη λαϊκή αρχιτεκτονική του, αλλά μπαίνει στον σύγχρονο παγκόσμιο

αρχιτεκτονικό χάρτη με ανατρεπτικές προτάσεις. Δημιουργεί καινούρια προϊόντα, οργανώνει καινούριους θεσμούς, ανοίγει τους ορίζοντές του μέσα από τον πολιτισμικό καλλιτεχνικό διάλογο. Ο πήχης ανεβαίνει και σαν άρμα παρασέρνει μαζί του τους γενναιόδωρους, όσους αγαπούν τις συνέργειες και δεν φοβούνται την ευγενή άμιλλα. Ελπίζοντας να ευχαριστηθείτε την ύλη μας, να κλείσω με τις ευχές του περιοδικού προς τη νέα δημοτική αρχή, στην οποία ευχόμαστε να προχωρήσει δυναμικά με πρωτοβουλίες που να προστατευσουν και να αναδείξουν τη μοναδικότητα αυτού του τόπου. Καλή ανάγνωση και καλό καλοκαίρι! Μάγια Τσόκλη H Αναστασία Ψάλτη κι εγώ ευχαριστούμε από καρδιάς τη Ρέα Βιτάλη και την Πόπη Διαμαντάκου, που αποτελούν την ψυχή της συντακτικής ομάδας. Τη Νικολέττα Μακρυονίτου και την Ντένη Καλλιβωκά, ειδικές επί της γαστρονομίας και της γεύσης. Τη φωτογράφο μας Έβελυν Φώσκολου. Τους γραφίστες Αιμιλία Κάντα, Νίκο Γαζετά και Γιάννη Πανδή της Somethink και όλους τους συντάκτες και φωτογράφους που συνέβαλαν στο τεύχος.

EDITORIAL

H

ere you are, browsing through the second edition of TAMA magazine after a whole year has gone. TAMA exists thanks to the participation of a team of business people who share a common vision. We would like to emphasize that no one is advertised here; on the contrary, they all contribute financially to make this issue possible. Whoever is interested in taking part is more than welcome and can talk to Anastasia Psalti. TAMA exists due to the voluntary work of the editorial team and the photographers who love spending sleepless nights only to materialize their objective. It exists because we see it only fair that a tourism-orientated destination have its own “free edition”.

For a short while now we have been looking at one another musingly, stating meaningfully: “it looks like things are somewhat chang-

ing!”. The island braces itself for the future.

It stands firm on its roots, its history and its authenticity and advances in the modern world. The island is proud of its cultural history, still it makes new ground. It is proud of the fruits of its land, still it receives greater acceptance by means of processing numerous products. It is proud of its popular architecture, yet it places itself on the world architectural map through subversive proposals. The island makes new products, organizes new institutions and opens up horizons through culture-and-art discussions. The raising of the threshold is more than obvious and, as another chariot, some force drags in all those who are generous, who love synergism and who are not intimidated by sportsmanship.

Hoping you will enjoy our writing, I would like to close with the warmest wishes on the

part of the magazine people to the new municipal authority: may they take decisive steps forward and take initiatives leading to the projection of this unique land.

Enjoy your read and have a lovely summer.

Maya Tsoclis Anastasia Psalti and I wish to thank wholeheartedly Rea Vitali and Popie Diamantakou who are the soul of the editorial team. Also, I would like to thank Nikoletta Makrionitou and Denie Kallivoka who expertise in gastronomy and flavour. I shouldn’t forget to thank our photographer Evelyn Foskolou as well as our graphic designers Aimilia Kanta, Nikos Gazetas and John Pandis from Somethink.

1

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Περιεχόμενα

4 4 12 16 22 26 28 32 36 40 42 46 49 52 57 58 62 2

2 κόσμοι Οι περιστεριώνες της Τήνου Μέσα... στην Έξω Μεριά Η τέχνη του μαρμάρου στην Τήνο «Σχολείο» Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου Αυτός που μίλαγε με τα υλικά της γης, Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938) Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας… αλλιώς Στοιχειωμένος Πύργος Μία καταναλωτική βόλτα στον Πύργο… Κεχροβούνι το αγαπημένο! Λουτρά: ένα χωριό, δυο μοναστήρια! Στρατής Φιλιππότης: Ένας «ζόρικος» εκδότης Όταν ο Δίας γνώρισε τη Διώνη... Μια σκάλα ταράτσα - ουρανό Η «ΝΗΣΟΣ» της Τήνου, ένα χρόνο μετά Ο «Δρόμος» της ΝΗΣΟΣ

64 70 72

Τεύχος Δεύτερο

16

22

28

42

Νόστιμη Τήνος Δημήτρης Βιδάλης Τα παραδοσιακά παξιμάδια της Aegean Essence 73 Τηνιακό τυράκι 74 Ντόπιες λιχουδιές 76 4 συνταγές απο 4 ταλαντούχους μάγειρες του νησιού 82 Υφαντουργική Σχολή 84 Περί Αρχιτεκτονικής…

85 και περί Real Estate…

86 Υλικά ονείρου 88 Η μαγεία του αντικατοπτρισμού 90 Γιώργος Κουμεντάκης 94 Τα μουσεία σε μια μέρα 98 Θέμης Ροδαμίτης 100 Πολιτιστικό ημερολόγιο 102 Ο γύρος της Τήνου με ποδήλατο 106 Ιουλιανός Δεσύπρης: ο εκλεκτός του Trip Advisor

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Παραγωγή-Εκδοση

46

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΨΑΛΤΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. "ΑΡΤΙΑ Α.Ε." ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ www.apsalti.gr, email:info@apsalti.gr ΑΚΤΗ Γ. ΔΡΟΣΗ, ΤΗΝΟΣ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ, Τ.Κ. 84200 ΤΗΛ 2283023650-1, ΦΑΞ 2283022441

53

Διευθύντρια Σύνταξης Μάγια Τσόκλη

Creative Direction Editorial Design

Some Think Creative Group

Συντακτική Ομάδα

58

Ρέα Βιτάλη, Πόπη Διαμαντάκου, Κοσμάς Βίδος, Δημήτρης Ξανθούλης, Μαρίνα Αθηναίου, Κωστής Αθηναίος

73

Στο τεύχος συνεργάστηκαν Πατέρας Μάρκος Φώσκολος, Αλέκος Φλωράκης, Ντίνος Σιώτης, Ανδρέας Λαπούρτας, Πάολα Παλαβίδη

107 Μάνθος Δελλατόλας: «Εις

112 114 115 116 119 120 123 124

Έβελυν Φώσκολου, Γιώργος Σανταμούρης, Αριστείδης Κοντογεώργης, Αντώνης Λεμονάκης

84

Διαφήμιση

Αναστασία Ψάλτη

Γραμματεία

Ρόζα Δελατόλα

Μεταφράσεις

Νίκος Κουρουτζής

Εκτύπωση:

90

Μπάξας Α.Ε. | Τ/ 210 6255750

www.facebook.com/ tamamagazine

tamamagazine@hotmail.com Τεύχος ∆εύτερο | Καλοκαίρι 2014 | Η Ελεύθερη έκδοση της Τήνου

94

Τεύχος ∆εύτερο | Καλοκαίρι 2014 | Η Ελεύθερη έκδοση της Τήνου

111

Φωτογραφίες

Photo: Yorgos Rigoutsos, Mermaid: Eſtichia Anifandi (Amfitrite)

108 110

τον βυθό της θάλασσας» Εξωμεριά Trail Race Κάρολος Μερλιν: Ο επίμονος πεζοπόρος Νικόλας Μπίτζιος: Προσωπική εξέλιξη στο νησί Γιώργος Ευθυμίου: Διακοπές πολυτελείας στο χωριό Μάνθος Πρελορέντζος: Η Τήνος από ψηλά Γιάννης Βιδάλης: Δαμάζοντας το κύμα Παιδί Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Καλλονή-Κελλιά Ανεμογεννήτριες: Oι ΑΠΕ που... αγαπάμε να μισούμε Τήνος, διάφανη χρυσαλλίδα στο διηνεκές Η τηνιακή τέχνη στη Μητρόπολη των Αθηνών

3

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

2 κόσμοι 4 νέοι φωτογράφοι, Τηνιακοί εξ αίματος ή εξ έρωτος, γεφυρώνουν τις γενιές και τους κόσμους τους, καταγράφοντας εικόνες που έχουν ρίζες παλιές και αντέχουν ακόμη… Της Μαρίνα Αθηναίου

Λιαστές ντομάτες

«Κ

αταμεσήμερο, στη μέση του πουθενά (ή έστω λίγο έξω από τον Πύργο), δυο χωρικοί. Ο ένας να μαζεύει καρπούζια και ο άλλος να φτιάχνει λιαστές ντομάτες. Οι ντομάτες κόβονται σε φλοίδες και τοποθετούνται κάπου να τις δει ο ήλιος και να τις ψήσει, καθώς λιάζονται με το χοντρό αλάτι. Χωράφια. Λίγο από την άγρια πλευρά της Τήνου και το γκρο πλάνο στους φιλικούς, τους ανοιχτούς ανθρώπους του νησιού. Και από εκεί στη σημερινή θεωρία περί απόλυτου γκουρμέ. Στα πιάτα διάσημων εστιατορίων, στα σύγχρονα παντοπωλεία-ντελικατέσεν και γαρνιτούρα στα γλυκά της βιτρίνας ακριβών ζαχαροπλαστείων. Και ας τις φτιάχναν οι παλιοί, και ας τις φτιάχναν έτσι κάθε καλοκαίρι βλέποντας μπροστά τους έναν χειμώνα δύσκολο, χωρίς άλλο τρόπο συντήρησης. Σύγχυση, σύμφυρμα ή αρμονία προοπτικών σε διαφανή βαζάκια».

Γιώργος Σανταμούρης Ο Γιώργος ξεκίνησε να φωτογραφίζει στα 17. Στις διακοπές στην Τήνο, με το πρώτο του αμάξι, τριγυρνούσε βγάζοντας φωτογραφίες. Έως σήμερα οργώνει το νησί και ανακαλύπτει στα δύσβατα γωνιές του νησιού με το σωστό «φως», τοπία και κυρίως πορτρέτα από ιδιαίτερες τηνιακές φυσιογνωμίες. Έχει αναλάβει επαγγελματικά ένα σωρό θέματα: ταξιδιωτικά, μόδα, πορτρέτο, ενώ έχει συνεργαστεί με διαφημιστικές, εταιρείες παραγωγής, σε ταινία μικρού μήκους ως διευθυντής φωτογραφίας κ.ά. Η αγάπη του για το ταξιδιωτικό φωτορεπορτάζ τον ταξίδεψε ως την Κούβα και την Ινδία, αλλά οι φωτογραφίες αυτές θα παραμείνουν στο προσωπικό του αρχείο μέχρι την πρώτη του προσωπική έκθεση που θέλει να είναι αποκαλυπτική. Αυτή την περίοδο συνεργάζεται με την Calliope για το καινούριο της book project.

4

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

5

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

6

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ρακιζιό

«Δ

ιαδικασία και χώροι που μένουν απαράλλακτοι στο πέρασμα των αιώνων. Αρχές Σεπτεμβρίου και το Ρακιζιό ξεκινά με το πρώτο φως της μέρας. Καμαράκια μικρά, τα άλλοτε παλιά κατώγια με τις προμήθειες για την οικογένεια ζεσταίνονται από τη φωτιά που σύντομα θα γεννήσει το καλό τηνιακό ρακί, το ρακί όλου του χρόνου. Τα φιλικά και συγγενικά πρόσωπα θα βοηθήσουν καθ' όλη τη διάρκεια της παραγωγής του. Ο καπνός από το καζάνι με το ρακί θα αναμειχθεί με τον καπνό από τα κρεατικά που θα φιλέψουν οι νοικοκυραίοι τους επισκέπτες τους, επιβραβεύοντάς τους για τον κόπο αλλά κυρίως για την παρέα τους. Μάραθος, φασκόμηλο ή θυμάρι δίνουν τη μυρωδιά στο καζάνι ώσπου το πρωτόρακο έτοιμο πια να καταναλωθεί επί τόπου δυνατό, διάφανο και ζεστό σαν φάρμακο… για όλα, όπως λένε οι ντόπιοι. Ο καλύτερος φίλος της αγκινάρας, της λούζας και των σύκων, των γλεντιών, των γάμων του κάθε τηνιακού καφενείου, μαγαζιού, σπιτικού και της κάθε μέρας. Αναπόσπαστο κομμάτι της γαστρονομικής ταυτότητας του νησιού. Το ρακί».

Νικηφόρος Πλυτάς Ο Νικηφόρος, για να περάσει τον χρόνο του στην αχανή Αθήνα που τον παγιδεύει κατά καιρούς, μελέτησε Οικονομικά, Renewable Engineering, Περιβαλλοντική Διακυβέρνηση, Λογιστική, Διοίκηση Επιχειρήσεων, Μουσική, και Φωτογραφία. Σε αρκετά πήρε και πτυχίο. Τα πρώτα μαθήματα φωτογραφίας τα έκανε στα '90s με μια παλιά μηχανή του πατέρα του, φωτογραφίζοντας μαζί του. Μέχρι σήμερα εξελίσσει συνεχώς τις πρακτικές του δίπλα σε αναγνωρισμένους φωτογράφους αλλά θεωρεί καταπληκτικούς τους Josef Koudelka και Steve McCurry. Η Τήνος είναι ο τόπος καταγωγής του, οι μνήμες των παππούδων και των γονιών του, τόπος χαλάρωσης και μόνιμο δέλεαρ για τον φακό του. Πρόσφατα συνεργάστηκε με το tinosecret.gr.

7

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μια μέρα με έναν κτηνοτρόφο της Τήνου

«Η

μέρα του κύριου Μάνθου, κτηνοτρόφου 3ης γενιάς από την Τήνο, ξεκινά τα χαράματα. 4:30 οι πρώτες εργασίες. Καθαρίζει τους στάβλους και μεταφέρει τα ζωντανά για να τα ταΐσει. 5:30 να αρμέξει τις 14 αγελάδες και ως τις 8 να έχει φροντίσει τη γουρουνίτσα με τα 13 μικρά μωρά της, τα 25 κατσίκια με τα δικά τους μικρά και τα 50 πρόβατα. Και ύστερα το γάλα. Το συλλέγει από τις αγελάδες και το αδειάζει, ολόφρεσκο καθώς είναι, στο τυροκομείο προκειμένου να αποζημιωθεί από την Ένωση Αγροτικού Συνεταιρισμού με βαμβακόπιτα, βήτες, ζαχαρόπιτες, φυράματα και διάφορες άλλες ζωοτροφές. Χθες και σήμερα γεωργοκτηνοτροφικό νησί η Τήνος. Έχουν να λένε όλοι για την περίφημη τηνιακή αγελάδα. Χθες και σήμερα τραυματισμοί, τοκετοί, ασθένειες κάνουν τον Τηνιακό κτηνοτρόφο γιατρό των ζώων του. Η ανάγκη της εκάστοτε στιγμής καλύπτεται (ή όχι) από τις γνώσεις των παλαιότερων, από την εμπειρία που αποκτήθηκε μέσα από τη μακροχρόνια σχέση με τα ζώα. Μια καθημερινότητα ανεμπόδιστη, άνθρωποι και ζώα συνυφασμένοι με τη φύση, απαλλαγή από την επιτήδευση, ζωή αγνή, αυθεντική».

Κατερίνα Πετροπουλέα Η Κατερίνα μεγάλωσε στην Καλαμάτα, είναι Πολιτικός Μηχανικός και τα τελευταία 7,5 χρόνια κινείται και εκείνη στο γνωστό σε πολλούς «μεταξύ» Αθήνας και Τήνου. Ανακάλυψε τον μαγικό κόσμο της φωτογραφίας όταν για επαγγελματικούς λόγους η εταιρεία στην οποία εργαζόταν της πρόσφερε μία ψηφιακή φωτογραφική κάμερα, για να φωτογραφίζει σεισμόπληκτα κτίρια, εργοστάσια και βιομηχανίες με σκοπό την αποτύπωση των ζημιών για την αποκατάστασή τους. Θεωρεί ότι η φωτογραφία είναι ένα ταξίδι. Ακόμη και αν δεν ταξιδεύει το σώμα, ταξιδεύει η ψυχή και το πνεύμα. Έχει φωτογραφήσει σε Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική. Εύχεται να μην πάψει ποτέ να φωτογραφίζει ταξιδεύοντας αλλά και να ταξιδεύει φωτογραφίζοντας.

8

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

9

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

10

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Καλαθοπλεκτική

«Σ

το σοκάκι της Βωλάξ μια καρέκλα και μερικά αραδιασμένα καλάμια. Καλάμια γερά, διαλεγμένα ήδη από την άνοιξη. Και ύστερα το πλέξιμο… Κινήσεις με μεθοδικότητα και ταυτόχρονα αβίαστες, ανεπιτήδευτες. «Δεν είναι δύσκολη δουλειά, μα θέλει μεράκι», λένε οι εναπομείναντες καλαθοπλέκτες. Και έτσι, ο άλλοτε βασικός αποθηκευτικός χώρος των νοικοκυριών, τα καλάθια, ξεπηδά από μια χούφτα καλάμια και τα μπουκαλάκια για ρακί ντύνονται την τηνιακή παράδοση. Τους χειμώνες στο παραδοσιακό εργαστήρι της Βωλάξ η συνεχώς απειλούμενη από το τέλος της καλαθοπλεκτική τέχνη μεταγγίζεται με σεμινάρια καλαθοπλεκτικής».

Έβελυν Φώσκολου Η Έβελυν γεννήθηκε και πέρασε τα μαθητικά της χρόνια στην Τήνο και αγαπά, μέσα από τη δημοσίευση των φωτογραφιών της, να διευρύνει τον αριθμό των ερωτευμένων με το νησί. Ταξιδεύει συχνά για να φωτογραφήσει και ονειρεύεται να επισκεφτεί πολλές ακόμα χώρες του κόσμου με τη φωτογραφική της μηχανή. Θαυμάζει τους φωτορεπόρτερ που ταξιδεύουν και ιδιαίτερα τους πολεμικούς ανταποκριτές, όπως τους Έλληνες Γιάννη Μπεχράκη και Γιάννη Κόντο αλλά και τους Goran Tomasevic και Baz Ratner (Reuters) για το ταλέντο και το θάρρος τους. Σπούδασε σε Αθήνα και Manchester και σήμερα συνεργάζεται με το protagon.gr και το φωτογραφικό πρακτορείο Fos. Φωτογραφίες της έχουν φιλοξενηθεί στα «Νέα» και τα περιοδικά «Έψιλον» («Ελευθεροτυπία»), «Γαστρονόμος» και «Κ» («Καθημερινή»). Δεν θα ξεχάσει ποτέ τη φωτογράφηση διαδήλωσης με 500.000 διαδηλωτές στο Hyde Park του Λονδίνου.

11

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

12

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Περιστεριώνες της Τήνου Ενας «χειροποίητος» πολιτισμός που κινδυνεύει. Κείμενο και φωτό: Αριστείδης Κοντογεώργης

Το

περιστέρι, πουλί της Αφροδίτης, θεάς του έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα, ενσάρκωση του Αγίου Πνεύματος των χριστιανικών χρόνων, σύμβολο ειρήνης, ακάματος ταχυδρόμος και γενναιόδωρος τροφοδότης, βρήκε στην τηνιακή γη μια στέγη αντάξιά του. Χέρια έμπειρων μαστόρων σμίλεψαν για χάρη του, με πέτρα και με μάρμαρο, περίτεχνα παλάτια και τα σκόρπισαν μέσα στις ρεματιές και πάνω σε βουνοκορφές, στα πιο απάτητα μέρη. Δημιουργώντας μια γνήσια λαϊκή αρχιτεκτονική, ιδιόμορφη και θαυμαστή, και τιμώντας το περιστέρι ως «ευεργέτη», που απλόχερα τους έδινε το κρέας του για να τρέφονται, τα απορρίμματά του για να λιπαίνουν τη γη τους, την καρδιά, το αίμα και τα φτερά του για να γιατρεύονται.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η χρονολογική προέλευση των περιστεριώνων στην Τήνο παραμένει αναπάντητο ερώτημα. Γραπτές μαρτυρίες ανάγουν την εμφάνισή τους στις αρχές του 1700, η σύγχρονη βιβλιογραφία την τοποθετεί στην περίοδο της Ενετοκρατίας (1204- 1715), ενώ υπάρχουν ενδείξεις πως είναι αρκετά προγενέστερη. Το βέβαιο είναι πως το μεγαλύτερο μέρος των περιστεριώνων κατασκευάστηκε επί Τουρκοκρατίας, σε περιόδους μεγάλης οικονομικής ευμάρειας του νησιού, χάρη στην προνομιακή συνθήκη παράδοσης της Τήνου στους Τούρκους το 1715. Η συνθήκη προέβλεπε το νησί να μην κατοικηθεί καθόλου από Τούρκους και να εξακολουθήσει να διοικείται βάσει των τοπικών νόμων όπως αυτοί ίσχυαν και επί Ενετοκρατίας. Η τουρκική κυριαρχία γινόταν αντιληπτή από τους κατοίκους μόνον όταν ήταν να πληρώσουν τον ετήσιο φόρο που αναλογούσε στον καθένα, καθώς και στις εκλογές των τεσσάρων προεστών, δύο ορθοδόξων και δύο καθολικών, που διοικούσαν την Τήνο και γίνονταν παρουσία του Αγά. Ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζει το γεγονός ότι, εκτός της φορολογίας για τη χρήση γης, υπήρχε πρόσθετη φορολογία, ένα γρόσι, για τα «βιομηχανικά καταστήματα» δηλαδή τούς περιστεριώνες και τις κυψέλες μελισσών. Στην Τήνο, πατρίδα, ως γνωστόν, επώνυμων και ανώνυμων καλλιτεχνών, οι περιστεριώνες στέκουν αντάξια δίπλα στα έργα των ονομαστών γλυπτών και ζωγράφων του νησιού. Ορθώνονται σαν πύργοι πάνω στις λοφοπλαγιές και τις ρεματιές, μέσα στα χωράφια και τα μποστάνια, κυρίως πάνω σε βράχια για να είναι γερή η θεμελίωσή τους αλλά και για να μη χάνεται ούτε σπιθαμή γόνιμης γης, σ’ όλο το μήκος και το πλάτος του νησιού. Στολισμένοι με πέτρινα κεντίδια, ολόλευκοι ή στο χρώμα της πέτρας, υπάρχουν σε άπειρες παραλλαγές. Ο κάθε περιστεριώνας είναι μοναδικός και διαφορετικός από όλους τους άλλους.

13

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ Η κτηνοτροφία, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Τήνο. Η γεωργική γη καταλάμβανε μεγάλη έκταση και, όπως μαρτυρούν και οι ξερολιθιές, η γη καλλιεργούταν στο σύνολο της επιφάνειας του νησιού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα τμήματα γης κατάλληλα για βοσκοτόπια. Βοοειδή και αιγοπρόβατα πιθανώς εκτρέφονταν σε μικρούς αριθμούς. Η περίφημη τηνιακή αγελάδα, η οποία είχε εισαχθεί από τους Ενετούς και έχει εκλείψει προ πολλού, ήταν ένα μικρόσωμο ζώο πολύ ανθεκτικό στις σκληρές συνθήκες διαβίωσης, χαμηλών αποδόσεων και ιδιαίτερα γευστικό λόγω της φυσικής διατροφής του, που ωστόσο δεν επαρκούσε για τις ανάγκες των κατοίκων σε κρέας. Συμπληρωματικά λοιπόν οι κάτοικοι κάλυπταν τις διατροφικές τους ανάγκες με την εκτροφή πουλερικών και γουρουνιών και, φυσικά, περιστεριών. Τα περιστέρια δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη φροντίδα ούτε νεανικά χέρια και οι κάτοικοι, παράλληλα με τις γεωργικές τους εργασίες, φρόντιζαν τον περιστεριώνα τους ο οποίος, εκτός από το άριστο λίπασμα, τους παρείχε και 150-200 κιλά κρέας τον χρόνο 14

κατά μέσο όρο ανά περιστεριώνα. Άλλωστε ο Ζαλώνης αναφέρει ότι «...το βόειον και το προβάτειον κρέας δεν είναι εν χρήσει ειμή τας ημέρας των μεγάλων εορτών. Καθ’ όλην δε την περίοδον του έτους, εσθίονται πολλαί μικραί περιστεραί, διότι όλοι σχεδόν οι κάτοικοι έχουσι έκαστος τον περιστεριώνα του».

ΟΙ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΩΝΕΣ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ Στην Τήνο εικάζεται ότι κατασκευάστηκαν γύρω στους 1.200 περιστεριώνες. Προσωπικά, τα τελευταία δύο χρόνια, έχω καταγράψει φωτογραφικά γύρω στους 650 που σώζονται ολόκληροι και συνεχίζω την έρευνα και τη φωτογραφική αποτύπωσή τους. Θα πρέπει ωστόσο να επισημάνω ότι πολλοί απ’ αυτούς γκρεμίστηκαν και μετατράπηκαν σε σωρούς από πέτρες οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό για άλλες χρήσεις. Στους περισσότερους περιστεριώνες η οροφή είναι φτιαγμένη από ξύλινα δοκάρια τα οποία υποβαστάζουν τις πέτρινες πλάκες που καλύπτονται από χώμα. Κάθε φθινόπωρο, προκειμένου να συντηρηθεί η οροφή και να στεγανοποιηθεί, πατιόταν με τη βοήθεια των μαρμάρινων κυλίνδρων που φυλάσσονταν στο επάνω μέρος της

οροφής. Εδώ και κάποιες δεκαετίες οι μαρμάρινοι αυτοί κύλινδροι άρχισαν να εξαφανίζονται και να εμπλουτίζουν ιδιωτικές συλλογές, κι έτσι παράλληλα με την εγκατάλειψη των περιστεριώνων λόγω απώλειας εμπορικού ενδιαφέροντος έγινε αδύνατη και η συντήρησή τους για όσους θα το επέλεγαν. Το νερό λοιπόν διέβρωσε ανενόχλητο τα ξύλινα δοκάρια που σιγά-σιγά σάπισαν, έσπασαν και συμπαρέσυραν στην πτώση τους τις σκεπές. Ξέσκεποι πλέον, οι περιστεριώνες άρχισαν να καταρρέουν. Δυστυχώς, όπως παρατήρησα, το πρώτο μέρος του περιστεριώνα που γκρεμίζεται είναι αυτό της μπροστινής όψης που, επειδή έχει τα σχέδια, είναι στατικά πιο αδύναμο. Κατέγραψα δεκάδες περιστεριώνες με όψεις που χάσκουν ορθάνοιχτες κι ωστόσο, προς μεγάλη μου έκπληξη, κατοικούνται ακόμα από περιστέρια. Είναι γνωστή στο νησί η προσπάθεια αναστήλωσης και διάσωσης περιστεριώνων από τον σύλλογο «Φίλοι τού Πράσινου», αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Δεκάδες περιστεριώνες σήμερα εξαφανίζονται και δεν γνωρίζω αν υπάρχουν καν οι φωτογραφίες τους. Ίσως το έργο που έχω ξεκινήσει να είναι πιο σημαντικό από όσο νόμιζα στην αρχή. Άρχισα διαισθανόμενος ότι ακόμη κι εμείς, οι Τηνιακοί, γνωρίζουμε πολύ λίγους περιστεριώνες, αυτούς μόνον που βρίσκονται δίπλα στους δρόμους, πάνω στο διάβα μας, ένα ελάχιστο δείγμα δηλαδή. Εκατοντάδες είναι αυτοί που παραμένουν άγνωστοι, κρυμμένοι σε απάτητα μέρη του

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

νησιού, πραγματικά θαύματα λαϊκής τέχνης που περιμένουν να τους προφυλάξουμε, να τους σώσουμε από την αδυσώπητη φθορά του χρόνου και την αναλγησία του σύγχρονου ανθρώπου, που έχει επιδείξει την καταστροφική του μανία στη συνολική διαχείριση του φυσικού τοπίου. Η δική μας γενιά, έχοντας στη διάθεσή της ισχυρά μηχανήματα και κυνικά κίνητρα, ισοπέδωσε και βουνά ακόμη, αλλοιώνοντας απερίσκεπτα το φυσικό τοπίο για να το παραδώσει αδίστακτα στην κάθε είδους οικονομική εκμετάλλευση, καθιστώντας το εντέλει «άγνωστο τόπο». Πριν την εμφάνιση του τεχνητού πολιτισμού, οι ντόπιοι πορεύονταν συμφιλιωμένοι με τη φύση που τους έδινε ζωή, πάλευαν τις αντίξοες συνθήκες με πενιχρά μέσα αλλά με αγάπη και σεβασμό, έφτιαχναν με τα χέρια τους ξερολιθιές, πεζούλες για να συγκρατούν το χώμα και να καλλιεργούν τα χωράφια. Μας παρέδωσαν ένα πανέμορφο νησί που η δική τους παρέμβαση είχε κάνει ακόμη ομορφότερο. «Χειροποίητο νησί» το αποκάλεσε ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης, ένας ξένος που λάτρεψε την Τήνο σαν πατρίδα. Εμείς τι είδους νησί θα παραδώσουμε στην επόμενη γενιά;

The pigeon houses of Tinos: a fading “hand-made” culture

T

he pigeon, Aphrodite’s bird, goddess of beauty and love in Ancient Greece, the incarnation of the Holy Spirit in Christian times, the tireless courier and the generous caterer, found the shelter it deserved on the Tinian land. For its sake, the artistic hands of craftsmen carved overwrought palaces and disbursed them in ravines and mountain peaks, where man has hardly set foot upon. Thus, they honoured their great benefactor who generously offered its meat for food, its dung for manure, its heart, blood and feathers for cure.

The chronological origins of the pigeon houses in Tinos remain an unanswered question. Written documents place their appearance at the beginning of the 1700s, modern bibliography marks it in the times of the Venetian rule (1204-1715), while there are signs of considerably earlier existence. A sure thing is that the better part of pigeon houses was built during the Turkish rule, in times of significant wealth for the island, thanks to the privileged surrender treaty of Tinos to the Turks in 1715.

It is thought that there have been constructed around 1,200 pigeon houses in Tinos. Personally, I have immortalized with my camera about 650 which have remained intact and I continue my research and their photographic depiction. Unfortunately, a number of them have been demolished and used as construction material for other purposes. The efforts of a group, known as “Friends of the Green”, to save and reinstate the pigeon houses are widely known around the island, but this is not enough. Tens of the pigeon houses have passed into oblivion and I am not in a position to know whether there are still any photographs of them. At the end of the day, maybe the task I have undertaken is more important than I initially thought. More than often I think that our ancestors handed down to us a most beautiful island, which had become even more special at their hands. Philosopher Kornelius Kastoriadis, a stranger who fell for Tinos and loved it like home, referred to it as the “Hand-made” island.

Now, what sort of island are we to hand down to the next generation?

15

Όρμος Καλύβια

Καρδιανή

Μέσα... στην Έξω Μεριά Ο Κωστής Αθηναίος, δημιουργός της ιστοσελίδας tinosecret.gr, μας παίρνει από το χέρι και μας ξεναγεί στη νοτιοδυτική πλευρά της Τήνου, στα «Έξω Μέρη». Του Κωστή Αθηναίου, Φωτογραφίες: Γιώργος Σανταμούρης

Π

ιτσιρικάς πίστευα ότι ο Πύργος είχε κάστρα και δράκους και ότι η Έξω Μεριά ήταν τόπος μακρινός και απόκοσμος. Έφηβος έμαθα ότι «η παλιά διοικητική διαίρεση της Τήνου χώριζε το νησί στα Μέσα και στα Έξω Μέρη. Η γεωγραφική διάκριση διατηρείται από τους ντόπιους μέχρι σήμερα. Η Έξω Μεριά αποτελείται από το βορειοδυτικό κομμάτι του νησιού, με όριο τον οικισμό της Καρδιανής. Η επεξεργασία του μαρμάρου και η γλυπτική αποτελούν κύριο προσδιοριστικό στοιχείο της περιοχής». Σήμερα, ενήλικας πια, όμως πάντα με παιδικό ενθουσιασμό, εξερευνώ όσο πιο συχνά μπορώ τα Έξω Μέρη της Τήνου…

Η ΚΑΡΔΙΑΝΗ βρίσκεται 16 χλμ. από τη Χώρα. Πλησιάζοντας το χωριό, ο αέρας γίνεται πιο δροσερός, η πυκνή βλάστηση και το ποταμάκι σίγουρα δεν θυμίζουν Κυκλάδες. Το χωριό, χτισμένο στην απότομη πλαγιά του βουνού Πατέλες, είναι -παράδοξα- πράσινο, με νερά σε αφθονία. Περπατώ στα σοκάκια του παραδοσιακού οικισμού, ακολουθώ τη ραχοκοκαλιά του, τρυπώνω μέσα σε στενά περάσματα, κάτω από αλλεπάλληλες καμάρες. Λευκό και μάρμαρο παντού, σε κάθε σημείο που η έμπνευση υπέδειξε στους ντόπιους μαρμαράδες, κληρονόμους και κληροδότες της παράδοσης του χωριού στην τέχνη του μαρμάρου.

Υστέρνια

Καρδιανή

Στον δρόμο συναντώ τους ναούς της Αγίας Τριάδας (ορθόδοξη καθέδρα του χωριού) και της Μετάστασης της Θεοτόκου ή Σαντίσσιμο (παλαιά ενοριακή καθέδρα των Καθολικών). Ο ναός της Κιουράς, που ευλαβούνται οι πιστοί και των δύο δογμάτων, έδωσε στο χωριό το όνομά του και είναι η καλύτερη μαρτυρία για την αρμονική συμβίωση των κατοίκων. ΥΣΤΕΡΝΙΑ Μετά τη βόλτα στους όρμους της Καρδιανής, τον Άγιο Πέτρο, τα Καλύβια και τον όρμο Γιαννάκη που διατηρούν τη γοητεία και την αγριάδα τους, συνεχίζω προς το «ύστερο» χωριό στο οποίο κατέληγε ο αμαξωτός δρόμος, τα Υστέρνια (18 χλμ. από τη Χώρα).

Υστέρνια

Καρδιανή

Ο οικισμός, που συναντάται από το 1600, έφτασε στη μεγάλη του ακμή στις αρχές του 20ού αιώνα και αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μαρμαροτεχνίας. Οι Αντώνιος και Λάζαρος Σώχος, ο Λάζαρος Λαμέρας, οι αδελφοί Μαλακατέ, οι αδελφοί Φυτάλη και άλλοι γλύπτες γεννήθηκαν στα Υστέρνια. Δεν θα μπορούσαν παρά να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό στον τόπο τους. Η επίσκεψη στο Μουσείο Υστερνιωτών Καλλιτεχνών το αποδεικνύει. Υποχρεωτική στάση στην πλατεία Γλύνη για τη θέα της Σύρου και των αναβαθμίδων που, υπερβατικά, μοιάζουν με «σκάλες» που καταλήγουν στη θάλασσα…

Υστέρνια

Θέα στο Αιγαίο από τα Υστέρνια

Μύλοι Υστερνίων

Άγιος Αθανάσιος, τάφος του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου

Προσπερνώ τον Άγιο Αθανάσιο και τους Μύλους Υστερνίων, κληρονομιά της οικογένειας των Καρδαμιτσαίων. Στο συγκρότημα με τη μεγαλιώδη θέα βρίσκεται και ο τάφος του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου που καταγόταν από τα Υστέρνια. ΠΛΑΤΙΑ - ΒΕΝΑΡΔΑΔΟΣ Φτάνω στα Πλατιά. Σταματάω για να εξερευνήσω το διατηρητέο χωριό που αναφορές του συναντώνται σε έγγραφα του 17ου αιώνα, αλλά φαίνεται ότι πρόκειται για αρκετά παλαιότερο οικισμό που δέχτηκε εκτός από ντόπιους και οικογένειες μεταναστών από την κυρίως Ελλάδα και νησιά του Αιγαίου, αγρότες και τεχνίτες, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Πετρόχτιστα σπίτια,

Πλατιά

περιστεριώνες, υπέρθυρα, κρήνες, ερειπωμένα κελιά (στάβλοι) είναι οι εικόνες μου ως το τέλος του χωριού. Πίσω στο αυτοκίνητο. Μια στροφή λίγο πριν τον Πύργο αποκαλύπτει τον Βεναρδάδο. Ο Be(r)nardo, παλιός άρχοντας, έδωσε το όνομά του στο μεσαιωνικό χωριό. Σήμερα, οι μόνιμοι κάτοικοί του δεν ξεπερνούν τους είκοσι. Στην καθέδρα, στον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο τον Βρονταρά, παρατηρώ το μαρμάρινο τέμπλο και τις αγιογραφίες του ζωγράφου - αγιογράφου Νίκου Γαΐτη. Το όνομά του ο ΠΥΡΓΟΣ στο οφείλει στον βενετσιάνικο αμυντικό πύργο του 16ου αι. Είναι το μεγαλύτερο και διασημότερο χωριό

Πάνορμος

Πύργος

Βεναρδάδος

της Τήνου και, ως ένα από τα πιο ιστορικά σημεία των Κυκλάδων, δικαιώνει τη φήμη του. Ο Πύργος υπήρξε κορυφαίο καλλιτεχνικό κέντρο και γέννησε, μεταξύ άλλων, τους γλύπτες Γιαννούλη Χαλεπά, Δημήτριο Φιλιππότη, Γιάννη Βούλγαρη, Λουκά Δούκα και τον ζωγράφο Νικηφόρο Λύτρα. Έργα τους εκτίθενται στο Μουσείο Πανορμιτών Καλλιτεχνών, στο σπίτι-μουσείο του θρύλου Γιαννούλη Χαλεπά, ενώ στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας παρουσιάζεται η τεχνολογία και η πορεία του μαρμάρου από την εξόρυξή του μέχρι και τη δημιουργία του έργου τέχνης. Σήμερα, η παράδοση συνεχίζεται στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πύργου, στα εργαστήρια μαρμαροτεχνίας, σε κάθε γωνιά του χωριού όπου ακούγεται ο ήχος του μαντρακά.

ΠΑΝΟΡΜΟΣ Η περιήγηση στον Πύργο δεν θα ήταν ολοκληρωμένη χωρίς το πέρασμα από τον Πάνορμο, το επίνειό του. Ο Πάνορμος, το μοναδικό φυσικό λιμάνι στην περιοχή, μόλις 3 χλμ. από τον Πύργο, αποτελούσε πάντα καταφύγιο από τους άγριους βοριάδες και διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στη ναυσιπλοΐα και στις εμπορικές συναλλαγές του νησιού. Από τον Πάνορμο εξαγόταν το μάρμαρο της Έξω Μεριάς και εδώ κατασκευάζονταν και ναυπηγούνταν καΐκια και ξύλινα πλοία. Επιλογές για μια βουτιά: η Άγια Θάλασσα με το ξωκλήσι του Άη Νικόλα του Θαλασσινού, το Καβαλουρκό με τον Αίολο σκαλισμένο στα βράχια και η Ρόχαρη με θέα στη βραχονησίδα του Πλανήτη…

Καβαλουρκό Καβαλουρκό

Προφήτης Ηλίας - Μαρλάς

Ανδριάντας του λατόμου

ΜΑΡΛΑΣ - ΜΑΜΑΔΟΣ Κατεύθυνση προς Μαρλά και Μαμάδο. Τα δύο συγγενικά χωριά βρίσκονται στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού (27 χλμ. από τη Χώρα). Τα λατομεία της ευρύτερης περιοχής απασχολούσαν τους κατοίκους των κάποτε πολυπληθών χωριών και έδωσαν την πρώτη ύλη στους ταλαντούχους ντόπιους μαρμαροτεχνίτες. Με την πάροδο του χρόνου, ο πληθυσμός τους μειώθηκε και σήμερα αριθμούν λίγες δεκάδες μόνιμων κατοίκων. Οι πρώτες γραπτές αναφορές για τον Μαρλά εμφανίζονται τον 17ο αιώνα, αλλά τα αρχαιολογικά ευρήματα (θολωτοί μυκηναϊκοί

τάφοι) της περιοχής δείχνουν ότι κατοικήθηκε πολύ νωρίτερα. Σε κοντινή απόσταση η Κυρά Ξένη, μονή αφιερωμένη στην Παναγία που σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε το 1755 από τον καπετάνΚοσμά, μετά το ναυάγιό του έξω από τον Πάνορμο. Η εικόνα της Παναγίας που κρατούσε και διέσωσε ο καπετάν-Κοσμάς ήρθε από τα «Ξένα» και προστατεύει τους «Ξένους». Μπαίνω στον Μαμάδο, την ιδιαίτερη πατρίδα του συνθέτη Νίκου Σκαλκώτα. Διασχίζω το χωριό, περνάω στο πίσω μέρος του με τις πέτρινες αγροικιές (κελιά) και φτάνω στο ερειπωμένο χωριό Ισμαήλ, εκεί που ο χρόνος

Κουμελάς, απέναντι η Άνδρος

Κουμελάς

Λατομεία πράσινου μαρμάρου

σταμάτησε αλλά συνεχίζει να δημιουργεί τέχνη στον χώρο. Το όνομα του ερειπωμένου οικισμού Ισμαήλ και του Μαμάδου προέρχονται από τα επώνυμα Σμαΐλης και Μαμάης, δυο οικογενειών ανδριώτικης καταγωγής, κτηνοτρόφων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή κατά τον 17ο αιώνα. ΚΟΥΜΕΛΑΣ - ΜΑΛΙ Το τέλος της περιήγησης με βρίσκει στον δρόμο για Κουμελά και Μαλί. Οι δύο παραθαλάσσιοι οικισμοί, αποτέλεσμα προσωρινών εγκαταστάσεων γεωργών και κτηνοτρόφων

Η θέα στην Άνδρο από τον Μαμάδο

της περιοχής στο μακρινό παρελθόν, αλλά και εργατών στα λατομεία μαρμάρου που ενεργοποιήθηκαν ιδιαίτερα κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, είναι χτισμένοι, κυριολεκτικά, στο άκρο της Τήνου και πια κατοικούνται μόνο το καλοκαίρι. Στον Κουμελά, το ηλεκτρικό ρεύμα δεν έχει ακόμη φτάσει. Λίγα σπίτια δίπλα στη θάλασσα ή σκαρφαλωμένα στα βράχια, χρωματιστές βάρκες στον μικρό κολπίσκο και νερά που αντανακλούν το χρώμα του πράσινου μαρμάρου…

Η παραλία στο Μαλί

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ Του Αλέκου Φλωράκη, Εθνολόγου, Λαογράφου, Επιστημονικού υπεύθυνου του Μουσείου Mαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς

Σμίλευση κορινθιακού κιονόκρανου από τον Δημήτριο Γ. Σοφιανό (αρχές δεκαετίας 1930)

22

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα τοπικά κέντρα Τα τηνιακά μαρμαροτεχνικά κέντρα είναι συγκεντρωμένα στα Έξω Μέρη, περιοχή απομακρυσμένη από το διοικητικό κέντρο του νησιού, με έδαφος άγονο και με άφθονο μάρμαρο. Ήταν λοιπόν φυσικό οι κάτοικοι της περιοχής αυτής να προσανατολιστούν προς τη ναυτιλία, τις τέχνες και το εμπόριο και να αξιοποιήσουν τα γύρω λατομεία. Στον Πύργο και στους κοντινούς οικισμούς του Πανόρμου (Πλατιά, Βεναρδάδο, Mαρλά, Mαμάδο), στα Yστέρνια και λιγότερο στην Kαρδιανή, ολόκληρες οικογένειες καλλιέργησαν την τέχνη του μαρμάρου, μεταβιβάζοντάς την κληρονομικά από πατέρα σε γιο. Το μεγαλύτερο απ’ αυτά τα κέντρα ήταν ο Πύργος. Τον 18ο και τον 19ο αιώνα γνώρισε μεγάλη ακμή και αντιπαραβλήθηκε, ως αυτόνομος «αστικός» πόλος, με την πρωτεύουσα του νησιού («Χώρα του Πύργου» και «Χώρα του Αγίου Νικολάου»). Εξίσου σημαντικό κέντρο, παρά το μικρότερο πληθυσμό του, αναδείχτηκε και το χωριό Υστέρνια, χωρίς να υστερήσουν, αναλογικά, και τα υπόλοιπα ξωμερίτικα χωριά. Στον εκλογικό κατάλογο του 1875 (εγγραφές 1865-1875) καταχωρίζονται στον Πύργο και στους περί αυτόν οικισμούς του Πανόρμου 448 «λιθοξόοι» και 66 «τέκτονες, κτίστες» κ.λπ. (σε σύνολο εκλογέων 961, ποσοστό 46,6% και 6,87% αντίστοιχα), στα Πλατιά 50 και 54 (σε σύνολο 193, ποσοστό 25,9% και 27,98%), στα Υστέρνια 341 και 19 (σε σύνολο 541, ποσοστό 63% και 3,5%) και στην Καρδιανή 10 και 4 (σε σύνολο 257, ποσοστό 3,89% και 1,56%). Πρέπει να προστεθούν αρκετοί ακόμη, μαστόροι, καλφάδες και παραγιοί, ηλικίας κάτω των είκοσι ενός ετών, οι οποίοι δεν καταγράφονται, ως μη έχοντες δικαίωμα ψήφου. Στις αρχές του 20ού αιώνα, σύμφωνα με την προφορική παράδοση, ο Πύργος είχε περίπου 500 μαρμαράδες και 100 λατόμους, οι οποίοι εργάζονταν στο νησί, στην Αθήνα και σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και του ευρύτερου ελληνισμού.

Αναστήλωση του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου, περίπου 1955. Στο κέντρο ο επικεφαλής μαρμαρογλύπτης Μάρκος Γαργαλιέτος από τον Πύργο, μαζί με τους Υστερνιώτες Ευάγγελο Γλύνη (αριστερά) και Ζαχαρία Κουβαρά

Ο Χαρ. Τζαβελόπουλος, στο εργαστήριό του, στην Τρίπολη (μέσα δεκαετίας 1930)

Η ιστορική διαδρομή Λιγοστά ευρήματα από τον 5ο έως τον 8ο αιώνα μ.Χ., σε ντόπιο ή αναχρησιμοποιημένο μάρμαρο, παρέχουν ενδείξεις για έστω και περιορισμένη ενάσκηση αυτής της τέχνης. Τα τεκμήρια αυξάνονται από τον 10ο με 11ο αιώνα, μαρτυρώντας και για την Τήνο την αναβίωση της γλυπτικής στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Εδώ πρέπει να τοποθετήσουμε τις καταβολές της νεοελληνικής φάσης. Από το 1207 έως το 1715 η Τήνος παρέμεινε υπό την κυριαρχία των Βενετών, γεγονός που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτισμικής της

Το εργαστήριο, γνωστό ως Σχολή, στο λατομείο Καραγεώργη, στη Βαθή (μέσα δεκαετίας 1930)

23

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Λατόμοι στο Νταμάρι της Βαθής (δεκαετία 1930)

ταυτότητας. Μεταξύ των άλλων, και η νεότερη μαρμαροτεχνία έχει σ’ αυτή την περίοδο την αφετηρία της. H σχετική σταθερότητα, η οικοδόμηση αρχοντικών και εκκλησιών, η θετική νοοτροπία της Καθολικής Eκκλησίας απέναντι στην πλαστική (το 1/3 του πληθυσμού ανήκει στο ρωμαιοκαθολικό δόγμα), ο εντοιχισμός οικοσήμων, οι τεχνικές επαφές με τη Bενετία αλλά και με την επίσης βενετοκρατούμενη Kρήτη, συνιστούν μερικές από τις παραμέτρους που οδήγησαν στην ανάπτυξη. Το 1309 η βενετική Γερουσία προμηθεύεται από την Τήνο μάρμαρα «με πράσινες φλέβες» για το ναό του Αγίου Μάρκου. Τα παλαιότερα σωζόμενα λιθανάγλυφα στο νησί, κυρίως οικόσημα, ανάγονται στον 15ο/16ο αιώνα και στις αρχές του 17ου. Στα 1662-64 συναντούμε ένα οργανωμένο πλέον συνεργείο, με επικεφαλής έναν «πρώτο» έμπειρο και ικανό, αρχιτέκτονα μαζί και μαρμαρά, τον Ιωάννη Απέργη του Φραντζέσκου, από τον Πύργο. Στις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα η μαρμαροτεχνική δραστηριότητα αποτελεί συνέχεια εκείνης του 17ου, διατηρώντας τα ίδια χαρακτηριστικά στο υλικό, την τεχνική και το ύφος. Με την κατάκτηση του νησιού από τους Τούρκους (1715), η Τήνος εντάσσεται στην οικονομική σφαίρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, απρόσιτης έως τότε γι’ αυτήν, ως εχθρικής δύναμης. Το γεγονός σηματοδοτεί

24

την έξοδο της τοπικής χειροτεχνίας από τα γεωγραφικά της όρια, αφενός ως προς την οικονομική της διάσταση και αφετέρου ως προς τις επιρροές που δέχεται ως τέχνη. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο φαίνεται να έπαιξε στην περίοδο αυτή η Κωνσταντινούπολη, δέκτης ποικίλων επιδράσεων και πομπός αντίστοιχων καινοτομιών. Οι Τηνιακοί, διατηρώντας εκεί πολυπληθή και δραστήρια παροικία και δουλεύοντας περιοδικά στα μαρμαράδικα της Πόλης, αντάλλαξαν πρότυπα με άλλες τοπικές παραδόσεις και εισήγαγαν στο νησί καινοτομίες. Η κυριότερη από αυτές ήταν το οθωμανικό μπαρόκ, σε αναπλασμένη όμως εκδοχή. Χαρακτηριστική για ολόκληρο τον 18ο και 19ο αιώνα είναι η προϊούσα επέκταση των εργασιών, αρχικά στα γύρω νησιά και στο Άγιον Όρος, αργότερα στο σύνολο του ευρύτερου ελληνισμού, τη Μικρά Ασία, τη Ρουμανία, τη Νότια Ρωσία, την Αίγυπτο. Νέες καινοτομίες στην τεχνική και στο ύφος σημειώθηκαν μέσω Ρουμανίας, από την εκεί επαφή Τηνιακών και Ιταλών τεχνιτών. Η παλιά παράδοση των Τηνιακών στην τέχνη του μαρμάρου επεκτείνεται, μετά το 1830, και στην Αθήνα. Από τη δεκαετία εκείνη εργάζονται στα λατομεία της Πεντέλης και στην οικοδόμηση των ανακτόρων και ανοίγουν μεγάλα εργαστήρια (αδελφοί Mαλακατέ και ο πατέρας τους Πέτρος, περίπου 1835˙ Γιαννούλης Βιδάλης ή Φυτάλης και μαζί ο

γιος του Ιωάννης, περίπου 1840˙ οι άλλοι τρεις αδελφοί Φυτάλη, Γεώργιος, Λάζαρος και Μάρκος, 1858˙ Κοσμάς Απέργης και ο μεγαλύτερος αδελφός του Γεώργιος, δεκαετία 1860, και στη συνέχεια πολλοί). Σύντομα δημιούργησαν στην πρωτεύουσα ένα ισχυρό δευτερογενές κέντρο που λειτουργούσε σε συνάρτηση με εκείνα του νησιού. Συνεργάστηκαν με Έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες και άφησαν τη σφραγίδα της σμίλης τους στα νεοκλασικά μέγαρα της πρωτεύουσας, στις εκκλησίες της, στα κοιμητήρια και στα αναστηλωμένα αρχαία μνημεία. Από αυτούς προήλθαν οι πρώτοι μαθητές του Πολυτεχνείου και μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών (Δημ. Φιλιππότης, Γ. Βιτάλης, Γιαννούλης Χαλεπάς, Λάζ. Σώχος, Ν. Γύζης, Νικηφ. Λύτρας και πολλοί άλλοι). Όλοι ανήκουν σε οικογένειες με παράδοση στο μάρμαρο και διδάχτηκαν την τέχνη στα πατρικά ή στα συγγενικά εργαστήρια. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι Τηνιακοί μαρμαρογλύπτες ανοίγουν εργαστήρια και σε άλλες ελληνικές πόλεις, ενώ συνεχίζουν τη δραστηριότητά τους στη Σμύρνη, την Πόλη, τη νότια Ρωσία, τη Ρουμανία, την Αίγυπτο. Στη δεκαετία του 1930 παρατηρείται στον εκκλησιαστικό διάκοσμο στροφή προς το νεοβυζαντινό ύφος, με εισηγητές τους αδελφούς Λάζαρο και Θεόδωρο Λυρίτη, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 επανεμφανίζεται το λαϊκότροπο

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ανάγλυφο. Σήμερα υπάρχουν πολλά εργαστήρια των δύο αυτών τύπων, τόσο στο νησί όσο και στην Αθήνα.

Μαρμαρογλυπτική και κοινωνία Η τέχνη του μαρμάρου είναι τέχνη «λαϊκή», υπό την έννοια ότι εκφράζει τη συλλογικότητα και την τοπική ταυτότητα των συγκεκριμένων κέντρων. Στην Τήνο υπήρξε πάντα τέχνη κληρονομική. Συγκροτείται σε οικογενειακή βάση, όχι μόνο κατά την πατρική γραμμή αλλά και από τις εξ αγχιστείας συγγένειες. Τεχνίτες και πελάτες ανήκουν στο ίδιο τεχνικό και πολιτισμικό περιβάλλον και ακολουθούν παραδοσιακά πρότυπα κοινώς αποδεκτά.

H σύνθεση του προσωπικού των εργαστηρίων ακολουθεί προσδιορισμένη ιεραρχία.

Yπάρχουν τρεις κύριες βαθμίδες τεχνιτών: ο ιδιοκτήτης («αφεντικό», «πρωτομάστορης»), οι «μαστόροι» και οι μαθητευόμενοι («παραγιοί»). Oι μαστόροι αμείβονται με μεροκάματο, ενώ οι παραγιοί μαθαίνουν την τέχνη, παλαιότερα χωρίς χρηματική αμοιβή.

Eνδιάμεση βαθμίδα αποτελούν τα λεγόμενα «μαστοράκια» (οι βοηθοί) που διανύουν το δεύτερο στάδιο της μαθητείας, με αμοιβή χαμηλότερη εκείνης του μάστορη ή «με το κομμάτι». Ο μαθητευόμενος ξεκινά στην αρχή με υπηρετικές εργασίες, τακτοποιεί τα εργαλεία (και παράλληλα τα γνωρίζει), σκουπίζει, ασκείται στην τάξη και την υπακοή. Ακολουθεί η σταδιακή εκμάθηση της τέχνης, από τις απλούστερες στις συνθετότερες τεχνικές και, τελευταία, η εκμάθηση του σχεδίου.

Ο μαρμαρογλύπτης Μιχάλης Κουσκουρής στο εργαστήριό του, στον Πύργο (1964)

Συνήθης ήταν, παλαιότερα, η περίπτωση της διδασκαλίας «στα κλεφτά», η απόκρυψη δηλαδή ορισμένων βασικών «μυστικών του επαγγέλματος» (προς αποφυγή μελλοντικών ανταγωνιστών), μυστικών τα οποία ο μαθητευόμενος προσπαθούσε να τα αντιληφθεί με πονηριά. Δεν ήταν άγνωστη πάντως και η αντίθετη πρακτική, κυρίως σε εργαστήρια εύρωστα. Κάθε μάστορης επέβλεπε έναν ή δύο μαθητευόμενους-βοηθούς, προς τους οποίους είχε όχι μόνο τεχνική αλλά και παιδευτική-παιδαγωγική εξουσία. Όταν, μετά από τέσσερα τουλάχιστον χρόνια, ένας μαθητευόμενος αναγορευόταν σε μάστορη, το αφεντικό τον «προίκιζε», χαρίζοντάς του ένα κασελάκι με τα εργαλεία της δουλειάς, στο πλαίσιο μιας μικρής τελετής ενώπιον των μαστόρων. Μέριμνα κάθε τεχνίτη αποτελεί η απόκτηση «καλού ονόματος». Οι ιδιοκτήτες εργαστηρίων συγκαταλέγονταν από παλιά στην άρχουσα τάξη και συχνά συμμετείχαν στα κοινά. H μαστοροσύνη αποτελούσε το κοινωνικό και επαγγελματικό πρότυπο των παιδιών, που από μικρά ασκούνταν, ακόμη και με μια πέτρα κι ένα καρφί, σκαλίζοντας τις μαρμαρόπλακες των δρόμων. Η κοινωνική υπεροχή που χαρακτηρίζει εδώ τους τεχνίτες έναντι των καλλιεργητών της γης, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει σε πεδινούς και εύφορους τόπους, εκφράζεται παραστατικά και στο τραγούδι του χορού: «Εμένα το πουλάκι μου δε σπέρνει, δε θερίζει, μόνο το μαντρακά βαστεί και μάρμαρα σκαλίζει. Αμπέρι μου των αμπεριών, στολίδι των παλικαριών».

Marble Craft in Tinos

T

inos is the most important centre of marble craft in modern Greece. The marble craft heart on the island is the Outer Land (namely Pirgos, Isternia, Kardiani, Platia, Bernardados, Marlas, Mamados), an area where the marble quarries are found. In these villages the art of marble has been cultivated by entire families, passing down from father to son.

The art of digging out and processing marble in Tinos, already having its roots in Byzantine times, was systemized in the late years of the Venetian rule (17th century). After the island had been conquered by the Turks (1715) the works of the Tinian artists gradually reached the rest of Greece, and even beyond: Asia Minor, Romania, South Russia and Egypt. This long-standing tradition led to the emergence of the leading contemporary Greek sculptors in the course of the 19th and 20th centuries (D. Filippotis, G. Vitalis, Yiannoulis Halepas, L.Sohos and many more). During the 1930s the inner decoration of churches switches into the late-byzantine style, while the popular relief only reappears in the late 1970s.

The art of marble has always been hereditary in Tinos. The owners of workshops were considered to be part of the upper class and more than often had a say in the common matters, while their craftsmanship was both the social and professional model for the young children.

At present time the island is the one and only surviving centre of marble craft in Greece.

Ο μπαρμπα-Γιάννης Φιλιππότης, δάσκαλος του μαρμάρου στη Σχολή του Πύργου, μαζί με μαθητές του (1960)

25

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

«ΣΧΟΛΕΙΟ» ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΠΑΝΟΡΜΟΥ ΤΗΝΟΥ Για σχεδόν 60 χρόνια προσφέρει γενναιόδωρα έμπνευση και γνώση στους φοιτητές του.

Της Ρέας Βιτάλη

Φωτογραφίες: Έβελυν Φώσκολου

26

Ε

ίναι μερικές φορές που ξεφυλλίζοντας σελίδες της ιστορίας μας μελαγχολείς βαθιά. Έχουμε «θέμα» με τον χρόνο. Μα πόσο μπροστά ήμασταν κάποτε; Πώς υπήρχαν άνθρωποι πατριώτες και «μοντέρνοι», ανοιχτόμυαλοι και ιδεολόγοι... και μάλιστα σε δύσκολες ιστορικά χρονικές περιόδους; Να, για παράδειγμα! 1943. Αντιγράφω από «ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ» με ημερομηνία «Εν Αθήναις τη 19η Οκτωβρίου 1943»: «Ιδρύεται εν Πύργω Προπαρασκευαστικόν Σχολείον Καλών Τεχνών, ου σκοπός είναι η προεπαγγελματική μόρφωσις μαθητών προικισμένων με καλλιτεχνικήν ιδιοφυίαν και επιθυμούντων να φοιτήσωσιν εις την Ανωτάτην Σχολήν Καλών Τεχνών». Αυτός ήταν ο πρώτος ιδρυτικός νόμος που ψηφίστηκε με πρωτοβουλία και εισήγηση του Τήνιου καθηγητή-ακαδημαϊκού Ν. Λούβαρι. Συνεχίζω την περιήγησή μου στο χρόνο διαβάζοντας μια συγκλονιστική εισήγηση του Π. Λιαρούτσου με ημερομηνία 25 Ιανουαρίου 1955. Βλέπετε, χρειάστηκαν 12 χρόνια για να

πραγματοποιηθεί το όνειρο. Αντιγράφω λοιπόν: «Θα νομίσουν οι κ. συνάδελφοι ότι πρόκειται περί ενός σχολείου τοπικής σημασίας το οποίον θα εξυπηρετήσει τοπικάς μόνον ανάγκας. Η Φιλοσοφία και η Τέχνη αποτελούν τα θεμέλια του Ελληνικού Πολιτισμού, ο οποίος ελάμπρυνε διά μέσου των αιώνων το ανθρώπινον πνεύμα. Η παράδοσις όμως, λόγω περιπετειών του Γένους διά μέσου των αιώνων, είχε διακοπή. Η Ελληνική Φυλή δεν είχε λησμονήσει όμως ποτέ εαυτήν και έτσι βλέπομεν εις μιαν μικράν νήσον, όπως η Τήνος, να προβάλλωνται αβοήθητοι άνθρωποι οι οποίοι ελάμπρυναν το Πανελλήνιον. Ποιοι; Οι μεγάλοι μας καλλιτέχναι Γκύζης, Λύτρας, Χαλεπάς, Σώχοι, Βιτάλαι, Φυτάλαι, Φιλιππόται». Και καταλήγει τον λόγο του: «Εάν, κ. συνάδελφοι, διά της Σχολής αυτής, έστω και μέσα εις 50 χρόνια, κατωρθώσωμεν να βγάλωμεν ένα μόνο Χαλεπάν, εδικαιώθημεν». Κοίτα τι θέματα απασχολούσαν τη Βουλή και με ποιον τρόπο οι ομιλητές εισηγούντο. Σε ένα σημείο λοιπόν του Πύργου, σ' έναν τόπο που απλώνει γενναιόδωρα την ομορφιά και την έμπνευση στα πόδια των φοιτητών, βρίσκεται εδώ και 59 χρόνια το Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών. Στις μέρες μας φοιτούν 37 σπουδαστές από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Στη σχολή γίνονται δεκτοί απόφοιτοι Λυκείου ή τουλάχιστον Γυμνασίου με ανώτατο όριο ηλικίας το 25ο έτος. Η φοίτηση είναι τριετής. Οι δυο πρώτοι στη βαθμολογία απόφοιτοι κάθε χρονιάς εισάγονται χωρίς εξετάσεις στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Βέβαια θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφέρουμε τη σημαντικότατη οικονομική επιχορήγηση-αιμοδοσία του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας της Τήνου στην ιστορία της Σχολής. Ο απολογισμός της λειτουργίας της Σχολής από την ίδρυσή της είναι παραπάνω από 400 απόφοιτοι, από τους οποίους ένα σημαντικό κομμάτι συνεχίζει τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Άλλοι

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ξεδιπλώνουν το ταλέντο τους σε ιδιωτικά μαρμαρογλυφεία και καλλιτεχνικά εργαστήρια. Άλλοι προσφέρουν ως έμπειροι συντηρητές και ικανοί μαρμαροτεχνίτες και έχουν στελεχώσει τις Υπηρεσίες αναστήλωσης και συντήρησης αρχαίων μνημείων όπως Ακρόπολη των Αθηνών, Επίδαυρος, Ολυμπία, κ.λπ. Παρακολουθώντας τους φοιτητές της μοναδικής στη χώρα μας Καλλιτεχνικής Σχολής, είναι σαν να παρακολουθείς την πιο ιερή σκυταλοδρομία αφοσίωσης στην τέχνη, στον χρόνο. Και όταν όλα αυτά συμβαίνουν κάτω από μια τεράστια αφίσα με τη μορφή του Χαλεπά, είναι σαν να σου κλείνει το μάτι από κάπου ψηλά... Δικαιωμένος. Δεν είναι και μικρό πράγμα… Ας κλείσω αυτό το μικρό αφιέρωμα με μια ευχή. Μακάρι η Σχολή, απαλλαγμένη από ανησυχίες και ανασφάλειες που εκβράζουν οι καιροί της οικονομικής κρίσης που περνάει η χώρα μας, ν' απλώνονταν σε πιο μακρινούς ορίζοντες. Φανταστείτε πόσοι πολίτες του κόσμου θα ενδιαφέρονταν να διδαχτούν την τέχνη της μαρμαρογλυπτικής, τους καλοκαιρινούς μήνες για παράδειγμα, σε έναν από τους πιο ευλογημένους τόπους. Σε ένα ελληνικό νησί! Ας είναι αυτό ένα τάμα από το ΤΑΜΑ μας. Ο Χαλεπάς, βλέπεις…

SCHOOL OF FINE ARTS AT PANORMOS, TINOS

I

wonder how many people are aware of the existence of a School of Art in Tinos. How many are those who have entered such a beautiful little building, perfectly matching the natural setting of Pirgos? How many can imagine a small group of students, from all around Greece, spending the winter absorbing knowledge and tracing the paths of Lytras, Gizis, Halepas…

Quoting from the Government Journal, dated October 19th 1943, Athens: «A Preparatory School of Fine Arts is founded in

Pirgos, with the aim to offer artistically endowed geniuses the pre-professional education needed should they wish to study at the Supreme School of Fine Arts». This was the first introducing law passed after an initiative taken by N. Louvaris, a Tinian academic professor who posited it. Yet, it took more than 12 years for the dream to come true.

For 59 years now the Preparatory and Professional School of Fine Arts has been standing at a beautiful spot of Pirgos that generously offers inspiration to its students. The

School counts more than 400 graduates from the beginning of its operation and a substantial number of them keep studying at the Supreme School of Fine Arts. Others exploit their talent at private marble-sculpting and art workshops, while some others work as experienced restorers and efficient marblecraft artists who have manned the Services of reconstruction and maintenance of ancient monuments sites such as the Acropolis, Epidavros, Olympia and so forth.

27

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αυτός που μίλαγε με τα υλικά της γης Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938) Έφτασε στ’ αυτιά του επίμονη η αντρική φωνή. Ίσως την άκουγε ώρα πολλή χωρίς να δίνει σημασία. Τράβηξε με κόπο το βλέμμα που 'χε χαθεί στις πέτρες και το χώμα γύρω του, καθώς τους έδινε με τη φαντασία του σχήματα και μορφές ανθρώπινες, τους μιλούσε, του απαντούσαν, γινόταν αυτός πλάστης, δημιουργός του κόσμου, ενός κόσμου όπως τον ήθελε, της σιωπής και της αρμονίας. Της Πόπης Διαμαντάκου

28

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Δωμάτιο στο σπίτι του Χαλεπά, φωτό Έβελυν Φώσκολου

Π

άλι εκείνη η ανδρική φωνή, έξαλλη πια να ουρλιάζει τόνομά του: «Γιαννούληηη». Είδε τον Ανδρέα Λαμπαδίτη να κατεβαίνει κουτρουβαλώντας τις πέτρες μ'ένα ξύλο στο χέρι. Δεν μίλησε. Ήξερε. Θα υπέμενε στωικά. Μπορεί και να βρισκόταν μέρες εκεί, φωλιασμένος στον πανορμίτικο βράχο. Θα είχε κινήσει γη και ουρανό η μάνα. Πάντα τον έψαχνε. Ποτέ δεν τον έβρισκε. Ποτέ δεν τον βρήκε. Δεν συναντήθηκαν μάνα και γιος ολόκληρη τη ζωή τους. Ειρήνη το όνομά της, αλλά μεταξύ τους δεν την βρήκαν ποτέ. Αυτή ήταν η τραγωδία του. Ο πόλεμος με τη μάνα. Είδε στα χέρια του Ανδρέα τη βίτσα και κατάλαβε. Ήταν έτσι τα πράγματα. Μήπως κι αυτός δεν είχε καταχεριάσει τον Ανδρέα, όταν ήταν βοηθός του στο εργαστήρι κι έφτιαχναν την «Κοιμωμένη» - πόσα χρόνια νάχουν περάσει; Σε μια στιγμή του μικρού του ξέφυγε ο μαντρακάς κι έκοψε κομματάκι απ’ τον κρόταφο του αγάλματος. Τον τύφλωσε ο θυμός τον Γιαννούλη και σήκωσε και χέρι. Τώρα ήταν σειρά του να φάει τις ξυλιές. Έτσι συνέτιζαν τότε τους απρόσεκτους, τους μωρούς, τους διαφορετικούς και τους «αταίριαστους». Στην Ελλάδα του τέλους του 19ου αιώνα, στην Ελλάδα που έβγαινε πια από χρόνους σκοτεινούς, αλλά έσερνε βαρίδια της σκλαβωμένης της μνήμης, τα άγρια ήθη στις μικρές της κοινωνίες, τις φοβισμένες, τις αποκομμένες από τις μεγάλες εξελίξεις του κόσμου. Κι ας είχαν ταλέντα σαν του

Γιαννούλη και πολλών ακόμη να επιδείξουν. Και όμορφα τοπία. Δεν έφταναν αυτά τότε. Δεν λογαριάζονταν. Η παραπάνω σκηνή πρέπει να συνέβη λίγο πριν κλείσουν τον Γιαννούλη Χαλεπά μάνα και αδέλφια στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, στα 1888. Αλλά ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή. Γιατί για τον Γιαννούλη Χαλεπά είχαν γίνει όλα ανάποδα. Η ζωή του ξεκίνησε λαμπρή, με το ταλέντο του να κερδίζει νωρίς το θαυμασμό. Στερνοπαίδι του ερμογλύφη Ιωάννη Χαλεπά, σπουδαίου τεχνίτη του μαρμάρου, γεννημένος το 1851 στον Πύργο, στο γλυκό αυτό κοίλο τοπίο της τηνιακής γης, που έγινε μήτρα πλήθους καλλιτεχνών από το πιο ψηλό της σημείο, τα ανεμοδαρμένα Υστέρνια, ως τον κόλπο του Πανόρμου (Φυτάληδες, Βιτάληδες, Λαμπαδήτες, Βαμβακάς, Βαλάκας, Λύτρας και Γύζης, Φιλιππότης, Σώχοι κ.λπ.). Φωτεινό παιδικό μυαλό, σπουδαίος μαθητής, καμάρι των γονιών στα πρώτα του. Αριστούχος πέρναγε τις τάξεις στο σχολαρχείο και την ίδια ώρα τριγύρναγε στο εργαστήρι του πατρός και άκουγε τους ήχους της σμίλης, που έδινε σχήμα στα μάρμαρα και εντυπώνονταν στο μυαλό του σαν φθόγγοι μιας γλώσσας που διψούσε να μάθει για να εκφραστεί. Μα τότε κανόνιζαν οι γονείς το μέλλον και ο πατέρας ήθελε γιο έμπορο, όχι καλλιτέχνη. Τον έβαλε υπάλληλο στο εμπορικό του Λάζαρου Γαΐτη στη Σύρο χωρίς πολλές κουβέντες.

Πνίγηκε ο Γιαννούλης με τους αριθμούς και τις παραγγελίες. Αυτός μόνο ονειρευόταν και ζωγράφιζε μανιωδώς μορφές, όπου έβρισκε. Συνήθεια που δεν τον άφησε ποτέ. Πήρε την απόφαση. Γύρισε στο πατρικό στον Πύργο και ανακοίνωσε «θα γίνω γλύπτης». Κανείς δεν τ' άκουσε με καλό και πρώτ' απ' όλα η μάνα. Φιγούρα κυριαρχική, δεσποτική στη ζωή του Γιαννούλη, ήξερε την ευαισθησία του γιου, που τότε περνιόταν για αδυναμία. Ήξερε ότι αυτός είναι αλλιώς, διαφορετικός από τους άλλους, και βάλθηκε εξαρχής να «ισιώσει» το καλούπι. Προσηλώθηκε σε αυτό το έργο με εκείνη τη μανία που μετατρέπει την αγάπη σε άλλοθι της μητρικής εξουσίας. Λένε πως μόλις άκουσε την επιθυμία του Γιαννούλη η φράση της ήταν «δεν το ξέρω αυτό το επάγγελμα», αλλά με τέτοια παράδοση της οικογένειας και της περιοχής στην τέχνη του μαρμάρου, μάλλον ήθελε να πει ότι ο έξυπνος πλην ευαίσθητος γιος της -αυτά αντίθετα μεταξύ τους στη μητρική συνείδηση- θα 'πρεπε να ασχοληθεί με κάτι που θα τον κάνει όμοιο με τους άλλους. Υποχώρησε στο τέλος στου Γιαννούλη την επιθυμία. Τον ακολουθεί στην Αθήνα όλη η οικογένεια. Είχαν άλλωστε δουλειές εκεί, εργαστήρια ο πατέρας με μεγάλη κίνηση και έσοδα. Ο έφηβος καλλιτέχνης εισέρχεται το 1865 με διαγωνισμό στο Μετσόβιο και είναι τέτοια η ορμή του, που περνά τις τάξεις δυο-δυο στην Καλών Τεχνών. Βραβεύεται σε διαγωνισμούς της Σχολής και η φήμη του φτάνει ως

29

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

το χωριό του και το κάνει περήφανο. Έρχεται έτσι και η υποτροφία από το Ίδρυμα της Ευαγγελίστριας και ο Γιαννούλης φεύγει όλο όνειρα για το Μόναχο. Μελετά παθιασμένα ελληνική μυθολογία, τον μαγεύει η ανθρώπινη τραγωδία με τους μυθικούς συμβολισμούς της. Στο πρώτο κι όλας έτος (1873) παίρνει μέρος σε διαγωνισμό της Σχολής που ’χε θέμα ελληνικό: «Οιδίπους και Αντιγόνη εν Κολωνώ». «Θα διαγωνιστώ κι ας αποτύχω» λέει, και παίρνει το «Χρυσούν Μετάλλιον» και τρεις χιλιάδες μάρκα. Ακολουθεί δεύτερος διαγωνισμός, με τετρακόσιους συμμετέχοντες, και ο Γιαννούλης ο μόνος Έλληνας. Θέμα ο θρύλος μιας άτυχης αγάπης, της Λορελάι. Δεν είχε καιρό για τον έρωτα και δεν τον ξέρει ακόμη, αλλά η φαντασία οδηγεί το χέρι και ένα ακόμη βραβείο είναι απόδειξη του ταλέντου του. Την επόμενη χρονιά κατασκευάζει πάλι για διαγωνισμό της Σχολής τον «Σάτυρο που παίζει με τον έρωτα» για να βραβευθεί και αυτό. Στα 1876 όμως, σκοτεινό παρασκήνιο γύρω από το θέμα της υποτροφίας τού την στερεί και υποχρεώνεται να επιστρέψει. Στην Αθήνα, στο εργαστήριο της πλατείας Συντάγματος, του πατρός. Αργότερα μετακομίζει σε αυτό της οδού Μαυρομιχάλη. Είναι μόλις 24 ετών και έχει αναγνωριστεί το ταλέντο του. Η έμπνευση τον ωθεί ακαταπαύστως στη δημιουργία. Παραγωγή πυρετώδης. Έρχεται η παραγγελία της θλιμμένης μητέρας Αφεντάκη για άγαλμα που θα κοσμεί τον τάφο της 18χρονης κόρης της. Στήνει τη φωτογραφία της κόρης στο εργαστήριό του και ξεκινά την κατασκευή της «Κοιμωμένης» του, που έμελλε να σφραγίσει τη φήμη του και κατά μια έννοια να γίνει σύμβολο της τραγικής του μορφής. Θυμώνει με την Αφεντάκη όταν εκείνη του λέει ότι θα 'θελε κάπως διαφορετικά γερμένη την κεφαλή του αγάλματος της «Κοιμωμένης». Της δίνει έξαλλος τα εργαλεία του να φτιάξει αυτή όπως θέλει το άγαλμα. Εκείνη αντιλαμβάνεται το λάθος της και υποχωρεί. Στο εργαστήρι τον επισκέπτεται ο Νικηφόρος Λύτρας και είναι αυτός που θα πει στον γιο του αργότερα, τον ζωγράφο Περικλή Λύτρα, ότι το μαξιλάρι της «Κοιμωμένης» ήταν έγχρωμο, γιατί ο Χαλεπάς γνώριζε και ήθελε να ακολουθεί τις τεχνικές των αρχαίων γλυπτών, που χρωμάτιζαν το μάρμαρο. Αλλά μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο έχει κιόλας το επόμενο κατά νου. Μεγαλειώδες στη φαντασία του. Συμβολικό. Έχει στα σκαριά τη Μήδεια του Ευριπίδη. Λένε πως το έργο αυτό του πήρε τα λογικά. Ίσως απλώς ένιωσε ότι δεν του αρκούσε η δύναμη της τέχνης του για να εκφράσει με τους συμβολισμούς της Μήδειας τη δική του σχέση με τη μάνα, τις πληγές από τις εσωτερικές συγκρούσεις με τον δογματισμό τον δικό της και ενός ολόκληρου περιβάλλοντος που τον ήθελε αλλιώς. Πώς άραγε;

30

Ήξερε ήδη πως είχε ξυπνήσει τον φθόνο, την αντιζηλία. Έτσι δεν γίνεται πάντα με τους προικισμένους; Και ίσως του δασκάλου του Λεωνίδα Δρόση, φημισμένου γλύπτη της εποχής, δημιουργού των αετωμάτων της Σιναίας Ακαδημίας, να τον πείραξε περισσότερο. Κοντά να τελειώσει τη Μήδειά του, βουτάει τον μαντρακά και την κάνει θρύψαλα. Πολύ αργότερα θα ξαναπιαστεί με το ίδιο θέμα, στο χαρτί, στον πηλό, στον γύψο. Έφτιαχνε Μήδειες ως το τέλος. Εντωμεταξύ όμως, θα κατρακυλίσει στα σκοτάδια του μυαλού του για χρόνια πολλά. Του επιβάλλεται μετά τις πρώτες κρίσεις η επιστροφή στην Τήνο, στο πατρικό σπίτι του Πύργου, εκεί στην είσοδο του χωριού, που θα γίνει καταφύγιο και φυλακή του. Κλείνεται στη σιωπή. Ποιος να τον καταλάβει; Έρχεται και μια γυναικεία μορφή κάθε τόσο, ανάμεσα όνειρο και πραγματικότητα, να του θυμίζει όσα δεν γνώρισε. Τον έρωτα. Μαριγώ Χριστοδούλου το όνομα της παρολίγον ερωτικής του ευτυχίας. Του την αρνήθηκαν. Οι δικοί της, αλλά και η μάνα του. Ήταν ακόμη ένα πλήγμα. Η σύγκρουση με το περιβάλλον του είναι αδιάκοπη. Εκείνη ακριβώς την εποχή που αρχίζουν τα ακατανόητα για τους άλλους ξεσπάσματά του (1878), στη Βιέννη, ένας επιστήμονας, μελετητής της ανθρώπινης ψυχής, ο Σίγκμουντ Φρόιντ ανέπτυσσε τη θεωρία του περί ασυνειδήτου. Αλλά ο κόσμος, και πολύ περισσότερο η Ελλάδα, αγνοούσε τις πολύτιμες διαπιστώσεις. Άγνωστο ακόμη το έργο της ψυχανάλυσης. Μόλις που διαμορφώνονταν οι αντιλήψεις περί σεξουαλικότητας ως αιτιολογικό για νευρώσεις και «παράδοξες» συμπεριφορές. Ούτε που γνώριζαν τότε οι επιστήμονες στην Ελλάδα τι σημαίνει «οιδιπόδειο σύμπλεγμα» και ποιες οι συνέπειές του. Στο μεταίχμιο μιας συγκλονιστικής εποχής που θα άλλαζε τον κόσμο και τη χώρα, ο Γιαννούλης ζούσε τη δική του σκληρή πραγματικότητα σε μια ελληνική επαρχία που, παρά την ένδοξή της παράδοση στις τέχνες, δεν έπαυε, αυτή η σκληρή καθημερινότητα, να στενεύει τα όρια της σκέψης των ανθρώπων της. Γι' αυτό και σχεδόν τριαντάχρονος ο Γιαννούλης, έκανε σκασιαρχείο. Μετά από μια τέτοια ανταρσία, τον ανακάλυψε ο Ανδρέας, ο μαθητής του και τον έσυρε πίσω στο σπίτι του Πύργου, εκεί που η μάνα-κέρβερος τον «προφύλασσε» από την τρέλα παίρνοντάς του μολύβια και πηλό από τα χέρια, να μην τα αγγίξει. Αυτά του έπαιρναν το μυαλό, έλεγε. Αυτά τον έπαιρναν μακριά της, ήθελε να πει. Ακολουθεί εγκλεισμός στο φρενοκομείο. «Ασθένεια της διανοίας» θα πουν. Η έκδοση της μελέτης του Φρόιντ «Περί ανδρικής υστερίας» έρχεται ακριβώς εκείνη την εποχή. Αλλά η ελληνική ψυχιατρική επιστήμη είπαμε ότι βρισκόταν τότε μακράν τέτοιου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Yiannoulis Halepas

A

Ο Χαλεπάς στο δημοτικό σχολείο Πύργου (1928)

είδους προσεγγίσεων ασθενειών της ψυχής και της διανοίας. Κανείς δεν γνωρίζει τι ακριβώς έκανε, ποια μέθοδο θεραπείας ακολούθησε τα 13 και πλέον χρόνια του εγκλεισμού του, μέχρι που πεθαίνει ο πατέρας (1902) και εκείνος επιστρέφει, μεσήλικας πια, στον Πύργο. Και παραδίδεται στη μάνα. Αλλά και στην απόλυτη σιωπή. Το «στίγμα» της διαφορετικότητας, βαρύτερο στους μικρούς τόπους, κάνει την καθημερινότητα του σκληρή, γίνεται ο στόχος που προκαλεί ειρωνείες και επιθετικότητα. Κουβαλάει νερό από τη βρύση για τους συγχωριανούς και τον κερνούν κανένα τσιγάρο που το βάζει στην μεγάλη του πίπα για να ρουφήξει ηδονικά τον καπνό. Μοιάζει, λένε, σαν να ζει σε άλλο κόσμο. Ζωγραφίζει με μολύβια και κάρβουνο παντού, ακόμη και στους τοίχους. Μόνο όταν η μάνα του θα κλείσει τα μάτια της (1916), χωρίς καμιά κουβέντα ή δήλωση, ο Γιαννούλης θα επιστρέψει ήρεμος στην τέχνη του, σαν να μην άλλαξε τίποτε. Αυτό τα λέει όλα. Η ιστορία του γίνεται γνωστή. Συγκινεί η τραγική της διάσταση. Ίσως και γιατί μοιάζει συμβολική για έναν τόπο που αγωνιζόταν να ανασάνει ανάμεσα σε ασφυκτικές κηδεμονίες, οι οποίες επηρεάζουν τις τέχνες και τη γλώσσα την ίδια, αλλά καταφέρνει να περνά, παρά τις δυσκολίες, στην ανάταση και την εξέλιξη. Όσο ο Γιαννούλης παλεύει με τον πηλό και μετά με τους εφιάλτες του, η χώρα περνά μέσα από πολέμους -οι Βαλκανικοί και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος-, χωρίς να σταματά τον βηματισμό της προς την εξέλιξη και την εδραίωση της δημοκρατίας. Αρχές του 20ού αιώνα και η Ελλάδα συντονίζεται με τον ρυθμό του κόσμου και αναζητά την ίδια στιγμή την ψυχή της. Ανδρεάδης, Δελμούζος, Τριανταφυλλίδης, Νιρβάνας, Ζαχαρίας Παπαντωνίου πρωτοστατούν. Μέσα σε αυτό το κλίμα αναβιώνει

και ο θαυμασμός για το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά. Θα τον επισκεφτεί στον Πύργο ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου. Γίνονται μελέτες και αναλύσεις για το έργο του. Οι νεωτεριστές τεχνοκριτικοί του μεσοπολέμου τον βλέπουν σαν έναν μεγάλο διεθνή πρωτοπόρο. Όπως κι αν έχει, το θαύμα έχει γίνει. Ο τσακισμένος γέρο-σαλό του Πύργου, που δεχόταν ειρωνείες καμιά φορά και πετροβόλημα των ανάγωγων πιτσιρικάδων, μεταμορφώνεται και πάλι σε σύμβολο περηφάνιας του τόπου του. Τι περίεργη που είναι η ζωή! Εκείνα τα τελευταία χρόνια έρχεται απρόσμενα το «ευτυχισμένο τέλος» στο τραγικό αφήγημα της ζωής του. Η μικρανηψιά του Ειρήνη Χαλεπά με τον άνδρα της θα τον πάρουν κοντά τους στην Αθήνα και θα τον απελευθερώσουν από τις μνήμες του σπιτιού του Πύργου. Απόλαυσε, λένε, με όλη του την ψυχή την ελευθερία των Αθηνών, τις συναυλίες στις οποίες τον καλούσαν, την υποδοχή και αποδοχή των φιλότεχνων. Το επιβεβαιώνει η ακατάπαυστη δημιουργία του στο μικρό αθηναϊκό εργαστήρι. Έπλαθε, λένε οι βιογράφοι του, τον πηλό σαν νεαρός ερωτευμένος και απελπιζόταν όταν έσπαγε. Έλεγε παραμύθια στα παιδιά και εκείνα τον λάτρευαν. Αλλά ο Γιαννούλης επέμενε, αχ, πόσο επέμενε, στις Μήδειες μέχρι τέλους. Έκλεισε τα μάτια του το 1938 σε ηλικία 87 ετών και μαζί με το έργο του, στο οποίο η νεοελληνική γλυπτική βρήκε την κορυφαία έκφρασή της, αυτό που συγκινεί ακόμη είναι η ιστορία του. Η ιστορία μιας ζωής που βιώθηκε σαν αρχαία τραγωδία. Μόνιμη έκθεση Γιανούλη Χαλεπά στο Ι.ΤΗ. Π Μουσείο/σπίτι Χαλεπά στον Πύργο Τήνου Ωράριο 11:00 - 15:00 και 18:00 - 20:00, Τρίτη κλειστά εκτός από τις Τρίτες του Αυγούστου. Τηλέφωνο 2283031262 γραφείο και τιμή εισόδου 3,00 € και για τα δύο Μουσεία, 2,00 € για group άνω των 15 ατόμων, 2,00 € για τους Πολύτεκνους και τα παιδιά έως 15 ετών δεν πληρώνουν

tragic figure, sculptor Yiannoulis Halepas, as his talent for sculpture and his brightness brought him from an early age into conflict with his family and his contemporaries. Born in Pirgos in 1851, in this sweet, basin-like scenery of the Tinian land that grew to be the matrix of a plethora of artists, he first fell out with his parents when he decided to become a sculptor instead of a merchant that his father wanted him to be. His mother, always masterful towards him, had never accepted her son's choices.

Nevertheless, Halepas makes a striking start in the art of sculpture, studies at the School of Fine Arts in Athens and from there finds himself in Berlin on a scholarship. Very soon he begins collecting prizes but he is obliged to return to Athens where he creates his masterpiece, "The Sleeping Girl". Signs of deep psychological pressure have already begun to show.

As a result, he is led to a mental hospital, where he stays for more than 13 years, until his father dies (1902). He then returns to Pirgos, a middle-aged stigmatized man, and takes a plunge into utter silence. Yet, he can't stop himself from drawing on walls and any sort of paper he comes across. Yiannoulis will eventually return to his art a calm man when his mother dies in 1906.

The last ten years of his life, spent in Athens with his niece Eleni's family, are referred to as the most creative and joyful of his whole life. He passes away in 1938 at the age of 87.

«Εις τον κήπον του οικίσκου του, εις το χωρίον Πύργος» (αρχείο Ζαροκώστα)

31

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, φόρος τιμής στην παραδοσιακή μαρμαρογλυπτική της Τήνου, σας προσκαλεί σε μια ξεχωριστή επίσκεψη έξι σύντομων διαδρομών. Του Ανδρέα Λαπούρτα, ΑρχαιολόγουΜουσειολόγου, Υπηρεσία Μουσείων ΠΙΟΠ Φωτό: ΠΙΟΠ (Χρ. Γαλάζιος, Ν. Δανιηλίδης)

Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας… αλλιώς!

32

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το

πρώτο και μοναδικό του είδους του στην Ελλάδα. Η δημιουργία του έδωσε σάρκα και οστά σ’ ένα όραμα που «γεννήθηκε» στον Πύργο Τήνου, στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Η τέχνη του μαρμάρου, με τα εξαιρετικά δημιουργήματά της από την αρχαιότητα έως σήμερα, έπρεπε να αποκτήσει στέγη. Και τη βρήκε. Όσο για το αν είναι αυτή που της αξίζει, η συντριπτική πλειονότητα των περίπου 120.000 επισκεπτών του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, σε διάστημα έξι ετών, διατυπώνει γραπτώς ή προφορικώς τον ενθουσιασμό της, τη συγκίνησή της, τη χαρά της γνώσης και της αισθητικής εμπειρίας, την ικανοποίηση για τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Ενίοτε, τα εγκωμιαστικά σχόλια στο βιβλίο εντυπώσεων εκπλήσσουν, όπως αυτό του Sir David Calvert-Smith: «I must have visited 1.000 museums in 64 years. I have never seen one to better this. Design, layout, content, descriptions, all perfect.

Thank you». Εξίσου συγκινητικό, όμως, είναι το σχόλιο της εννιάχρονης Βασιλείας: «Μου άρεσαν πάρα πολύ τα βίντεο, μου άρεσε η κολόνα που είναι στο δάπεδο. Εγώ έχω πάει σε πολλά μουσεία αλλά αυτό ήταν τέλειο. Συγχαρητήρια!». Το μεγάλο πλεονέκτημα του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας είναι ίσως το γεγονός ότι όλοι -είτε

διαθέτουν λίγο είτε περισσότερο χρόνο- μπορούν να κατανοήσουν τη διαδρομή του μαρμάρου από το λατομείο μέχρι το εργαστήριο, παρακολουθώντας παράλληλα τις βραβευμένες εκπαιδευτικές ταινίες, ή συμμετέχοντας ενεργά σε επιδείξεις επεξεργασίας μαρμάρου από Τηνιακούς τεχνίτες. Καταλαβαίνουν πόσο μόχθο και δεξιοτεχνία απαιτεί η κατεργασία του πολύτιμου υλικού, γοητεύονται από την ευαισθησία που εκπέμπουν τα δεκάδες σχέδια των παλαιών μαρμαρογλυπτών. Οι ειδήμονες αναζητούν μέρος της πλούσιας συλλογής στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη, την Europeana, και επιδοκιμάζουν την πρόσφατη ένταξη της τηνιακής μαρμαροτεχνίας στον Εθνικό Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ακόμη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν ότι το 2012 το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας τιμήθηκε από την Europa Nostra, ως ένα από τα επτά μουσεία του Δικτύου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Αξίζει επίσης να θυμίσουμε ότι στους φιλόξενους χώρους του μαθητές όλων των σχολικών βαθμίδων έχουν λάβει μέρος σε ειδικά σχεδιασμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και σε άλλες δραστηριότητες. Παιδιά και ενήλικες έχουν ψυχαγωγηθεί παρακολουθώντας συναυλίες και αφηγηματικές παραστάσεις, ή έχουν δει ενδιαφέρουσες περιοδικές εκθέσεις -πέραν της μόνιμης. Οι νέες δράσεις που ξεκίνησαν το 2014, όπως το παιδικό εργαστήριο κατασκευής φιγούρας Καραγκιόζη, οι προβολές ντοκιμαντέρ και ταινιών, καθώς και η δημιουργία της Ορχήστρας Φίλων του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, η οποία ξεκίνησε ήδη ελπιδοφόρα το μουσικό της ταξίδι, τονίζουν την εξωστρέφεια αλλά και την αυξανόμενη διάθεση των ανθρώπων του ΠΙΟΠ να στηρίξουν την τοπική κοινωνία. Από τα μελλοντικά σχέδια, το 1ο Συμπόσιο Γλυπτικής, που προγραμματίζεται για το καλοκαίρι του 2015 από το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, αναμένεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον.

33

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΕΞΙ-πνα παιχνίδια μες στο Μουσείο! Με πυξίδα την παιγνιώδη καλοκαιρινή διάθεση και οδηγό όσα ακολουθούν, σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, μικροί και μεγάλοι παρέα, και να ανακαλύψετε ορισμένα «μυστικά» του. Με αφετηρία τα έξι χρόνια επιτυχημένης δράσης του Μουσείου, ο αριθμός αυτός, δηλαδή το 6, αν και δεν συγκαταλέγεται στους «μαγικούς», όπως το 3 ή το 7, δίνει αφορμή για να ακολουθήσετε έξι μοναδικές διαδρομές στον κόσμο της γνώσης. Στο τέλος, ελέγξτε τις απαντήσεις σας με τη βοήθεια του προσωπικού, και ίσως ένα μικρό βραβείο σάς περιμένει!

1

Μπορείτε να εντοπίσετε πού βρίσκονται: Έξι μαρμάρινα φουρούσια Έξι όγκοι μαρμάρου στη φυσική τους κατάσταση Ένας ορθογωνικός φεγγίτης με έξι ανοίγματα Έξι, παλαιά και σύγχρονα, μαρμάρινα γουδιά Έξι σιδερένιες σφήνες ελληνικές με στενά πέταλα Έξι δείγματα λευκού και γκρίζου μαρμάρου από την Τήνο

2

Έξι εύκολες σπαζοκεφαλιές…

3

Μάρμαρα βαριά σηκώνει και στο αμπάρι τα φορτώνει. Μα τη θέλουν στο νταμάρι να σηκώνει κι άλλα βάρη. Τι είναι; Είναι σίδερο βαρύ, τακ και τουκ μού τρώει τ’ αφτί! Τη δουλειά του σαν τελειώσει, κομψοτέχνημα θα δώσει! Τι είναι; Από μάρμαρο φτιαγμένος, με στολίδια κοσμημένος. Θα τον δεις στην εκκλησιά, μα δεν είν’ για βασιλιά! Τι είναι; Τα σπαθάκια τους κρατάνε και τις βράκες τους φοράνε. Προστασία μάς παρέχουν και το σπίτι μας προσέχουν. Τι είναι; Ζητιάνος είναι και ζητάει, μα δε θέλει για να φάει. Στο δρόμο αν τον συναντήσεις, σταμάτα για να προσκυνήσεις. Τι είναι; Στο Μουσείο όλο μένει και στα ζώα δεν πηγαίνει. Είναι λίγο κουρασμένος, μα και γέρος ο καημένος! Τι είναι;

4

34

Εδώ κρύβονται τα ονόματα έξι χαρακτηριστικών αντικειμένων από μάρμαρο. Μπορείτε να τα βρείτε;

Π

Α

Ν

Γ

Ο

Υ

Δ

Ι

Σ

Ο

Η

Λ

Φ

Α

Δ

Ι

Α

Σ

Τ

Υ

Γ

Τ

Ε

Λ

Α

Σ

Μ

Κ

Α

Σ

Α

Α

Γ

Ι

Φ

Λ

Π

Ι

Υ

Χ

Δ

Ρ

Γ

Α

Β

Ρ

Ι

Ο

Ν

Ι

Ο

Ξ

Ι

Ο

Θ

Ρ

Ο

Ν

Ο

Σ

Σ

Ω

Τ

Μ

Ο

Χ

Λ

Α

Σ

Ω

Τ

Ρ

Η

Π

Υ

Ν

Α

Σ

Π

Γ

Ο

Υ

Σ

Ε

Τ

Ζ

Ι

Ν

Ε

Κ

Μ

Α

Π

Ν

Ι

Φ

Ε

Δ

Υ

Ρ

Α

Ν

Ο

Ι

Κ

Ο

Σ

Η

Μ

Ο

…και έξι δύσκολες: Η μπίγα που εκτίθεται στην είσοδο του Μουσείου μπορούσε να ανυψώσει πεντακόσια κιλά, έναν τόνο, ή έξι τόνους; Τι ήταν ο γνωστός από την αρχαιότητα οφίτης λίθος και πού βρίσκονται τα λατομεία του στην Τήνο; Στα αντικείμενα του Μουσείου «κρύβονται» ζώα, πουλιά, ερπετά. Μπορείτε να ανακαλύψετε τουλάχιστον έξι διαφορετικά είδη; Στην ενότητα 6 παρουσιάζεται αρχιτεκτονική πλάκα με δικέφαλο αετό. Πόσοι ακόμη δικέφαλοι αετοί υπάρχουν στο Μουσείο; Ποια εργαλεία απεικονίζονται σχηματικά στον λογότυπο του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας και πού μπορείτε να τα εντοπίσετε στη μόνιμη έκθεση; Ποια εκθέματα του Μουσείου Mαρμαροτεχνίας συνδέονται με το περιεχόμενο του Μουσείου Μετάξης στο Σουφλί και του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης στη Δημητσάνα;

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

5

Η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει περίπου 600 αντικείμενα, σχεδόν όλα αυθεντικά, σε οκτώ εκθετικές ενότητες.'Εξι εκθέματα που επιλέξαμε και σας προτείνουμε να τα παρατηρήσετε από κοντά είναι τα ακόλουθα: Ο μαντρακάς, το χαρακτηριστικό σφυρί των μαρμαράδων, στην προθήκη του λατομείου (ενότητα 2.4). Τα χαράγματα που φέρει στις δυο πλευρές, με τα αρχικά ΛΠΚ 1874 και ΙΒ, αποτελούν τεκμήριο της διαδρομής των εργαλείων στον χρόνο και της μεταβίβασής τους από τεχνίτη σε τεχνίτη. Το πήλινο πρόπλασμα, το γύψινο αντίγραφο (εκμαγείο) και η ημίεργη μαρμάρινη κεφαλή της Υγείας, στην αναπαράσταση εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας (ενότητα 3.2). Απεικονίζουν τη συνήθη διαδικασία για την κατασκευή ενός μαρμάρινου γλυπτού έργου. Το επιμελημένο σχέδιο για το τέμπλο της Ευαγγελίστριας Κέας, έργο του Γεωργίου Καπαριά (ενότητα 4). Είναι το παλαιότερο γνωστό μέχρι σήμερα σχέδιο (1875) και φέρει επισημειώσεις με τεχνολογικό και οικονομικό περιεχόμενο. Ο ημικυκλικός φεγγίτης, που χρονολογείται στη δεκαετία του 1750 ή του 1760, με το σπάνιο θέμα των ένοπλων βρακοφόρων φρουρών (ενότητα 5). «Αποστολή» τους ήταν να τρέπουν σε φυγή τα κακά πνεύματα. Το αμφιπρόσωπο οικόσημο (ενότητα 6), που πιθανότατα ανήκε στη βενετσιάνικη οικογένεια των Martinengo (15ος-16ος αι.), και εν συνεχεία στην οικογένεια Γρυπάρη (1662). Πρόκειται για το παλαιότερο χρονολογικά έκθεμα του Μουσείου. Ο ημίεργος ραβδωτός κίονας, με βάση, υποτραχήλιο και περίτεχνο ιωνικό κιονόκρανο, από πεντελικό μάρμαρο (ενότητα 7). Βρισκόταν στον Εθνικό Κήπο, μαζί με άλλους τρεις όμοιους κίονες, και ίσως προοριζόταν για τα Ανάκτορα του Όθωνα, τη σημερινή Βουλή.

6

Αναζητήστε στο Μουσείο τα έξι εκθέματα, λεπτομέρειες των οποίων απεικονίζονται στις εξής φωτογραφίες:

Τελειώνοντας την επίσκεψη, ίσως να σιγομουρμουρίσετε κι εσείς «Μεσ’ στο μουσείο, μεσ’ στο μουσείο / μια μέρα μπήκα με φόρα κι εγώ. / Μη με τραβάτε, μη μου κολλάτε / απ’ το μουσείο δεν θέλω να βγω…», το γνωστό τραγούδι της Μαριανίνας Κριεζή και του Νίκου Κυπουργού από τη θρυλική «Λιλιπούπολη». Σας περιμένουμε στους φιλόξενους χώρους του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, για μια ξεχωριστή εμπειρία!

Museum of Marble Crafts

L

ocated at Pyrgos, Tinos, the Museum of Marble Crafts was created by the Piraeus Bank Group Cultural Foundation (PIOP) in 2008.

This thematic Museum offers a unique example in Greece of presenting the technology of marble, and it places emphasis on pre-industrial and proto-industrial Tinos, the most important centre of marble crafts in modern Greece. Exhibited are diverse original works in marble, clay models and plaster casts, tools for quarrying and for carving marble, machinery, archival material, as well as Greece’s richest collection of drawings by past marble-carvers. Impressive reconstructions in conjunction with award-winning educational videos bring to life the traditional tasks of the quarryman and the marble-carver, thus giving visitors the opportunity of understanding the entire course from the raw material to the finished product.

Opening hours: Daily, except Tuesday, 10:0018:00 (from 01.03 to 15.10) / 10:00-17:00 (from 16.10 to 28.02) Closed: 1st January, Good Friday (until 12:00), Easter Sunday, 1st May, 15th August, 6th December, 25-26th December The Museum premises and the permanent exhibition are accessible to disabled persons.

Facilities include a parking lot, a café and a gift shop (during Museum opening hours).

For further information: (+30) 22830 31290 piop@piraeusbank.gr | www.piop.gr

ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Καθημερινά, εκτός από την Τρίτη, 10:00-18:00 (από 01.03 έως 15.10) / 10:00-17:00 (από 16.10 έως 28.02) Κλειστό: 1η Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (έως τις 12), Κυριακή του Πάσχα, 1η Μαΐου, 15 Αυγούστου, 6 Δεκεμβρίου, 25-26 Δεκεμβρίου ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ: € 3 / Μειωμένο: € 1,50 ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Το Μουσείο διαθέτει χώρο στάθμευσης Ι.Χ. αυτοκινήτων και λεωφορείων, αναψυκτήριο, καθώς και πωλητήριο (ανοιχτά τις ώρες λειτουργίας του Μουσείου). Για την καλύτερη εξυπηρέτηση ομάδων επισκεπτών, είναι σκόπιμο να υπάρχει προσυνεννόηση με το Μουσείο. Το κτήριο του Μουσείου και η έκθεση είναι προσβάσιμα από άτομα με αναπηρία, η είσοδος για τα οποία είναι ελεύθερη. Για ομαδικές επισκέψεις, είναι απαραίτητη η προσυνεννόηση με το Μουσείο. Επιτρέπεται η ερασιτεχνική φωτογράφιση ή βιντεοσκόπηση. Έπειτα από συνεννόηση, στο Μουσείο οργανώνονται επιδείξεις επεξεργασίας μαρμάρου για το κοινό. Πληροφορίες, επικοινωνία: 22830 31290 piop@piraeusbank.gr | www.piop.gr

www.facebook.com/piopnews

35

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στοιχειωμένος Πύργος Άγιοι και Αγίες που βγαίνουν από τις εικόνες τους και περιφέρονται στα δρομάκια του χωριού για να συμβουλέψουν (ή και για να τιμωρήσουν) πιστούς και άπιστους, νεράιδες που στήνουν χορό και παγιδεύουν τους ανύποπτους περαστικούς με σκοπό να κλέψουν τη φωνή τους, μύθοι και θρύλοι που σε τρομάζουν (ειδικά αν στους διηγηθούν ενώ πλησιάζουν τα μεσάνυχτα) και ένας θυελλώδης βοριάς που δεν λέει να σωπάσει… Κοντολογίς, ο Πύργος ως ιδανικό σκηνικό για θρίλερ!

Του Κοσμά Βίδου, φωτό: Έβελυν Φώσκολου

36

Η

κάμαρα των παιδιών ήταν «τυφλή». Έτσι λένε στο χωριό τα δωμάτια που δεν έχουν παράθυρα για να είναι προφυλαγμένα από τους αέρηδες και να παραμένουν ζεστά το χειμώνα και δροσερά το καλοκαίρι. Τέσσερις τοίχοι, μια πόρτα, ένα διπλό κρεβάτι. Τίποτε άλλο. Σε εκείνο το διπλό κρεβάτι συγκέντρωνε η γιαγιά κάθε βράδυ τους μικρούς φιλοξενούμενούς της, εγγόνια και ανίψια. Να ξεκουραστούμε έπειτα από άλλη μια έντονη μέρα (κολύμπι, «Κλέφτες και αστυνόμοι», κολύμπι, «Αγαλματάκια αμίλητα,

ακούνητα και αγέλαστα», κολύμπι, «Μήλα», ξανά κολύμπι…). Να ηρεμήσει και εκείνη από τις ευθύνες που τη βάραιναν όποτε οι γονείς μας μάς έστελναν να παραθερίσουμε στον Πύργο. Πώς όμως κρατάς κλεισμένα στο σπίτι παιδιά «της πόλης» γεμάτα ενέργεια και τρέλα, αποφασισμένα να μην κοιμηθούν ούτε λεπτό; Επειτα από πολλές απέλπιδες προσπάθειες, με φωνές, παρακάλια, μαλώματα, απειλές («αν δεν κοιμηθείτε, το πρωί σας πάω στο πλοίο και σας στέλνω στη μάνα σας»), τιμωρίες («αύριο δεν έχει μπάνιο!»)

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

και κλάματα («θα με σκάσετε, παλιόπαιδα!»), αφού δηλαδή εξάντλησε όλες τις παιδαγωγικές μεθόδους που γνώριζε, η γιαγιά ζήτησε ενισχύσεις. Όχι από όποιον - όποιον, από την Αγία Φωτεινή αυτοπροσώπως. Την επιστράτευσε ένα βράδυ που φυσούσε με μανία. Που τα ξύλινα παντζούρια έτριζαν. Που τα κλαδιά της αμυγδαλιάς πίσω από τον τοίχο της «τυφλής» κάμαρας έγδερναν το σοβά, προσθέτοντας μεταφυσικά εφέ στην αυτοσχέδια και άκρως ανατριχιαστική Ενάτη Συμφωνία του αιγαιοπελαγίτικου μελτεμιού (εννέα τα μποφόρ γαρ), η οποία κορυφωνόταν σε ένα οργιαστικό κρεσέντο. Τότε, πάνω στο γύρισμα του ανέμου που ακούστηκε σαν ουρλιαχτό, και ενώ επιμέναμε να παίξουμε τους αρχαίους Ελληνες με τα σεντόνια μας για χλαμύδες, ξεκίνησε να μας διηγείται την τρομακτική εμπειρία της: Νιόπαντρη, ο άντρας της να λείπει στα καράβια, ξύπνησε («σ’ αυτό το δωμάτιο, στο ίδιο το κρεβάτι που κοιμάστε») και επειδή διάβασε λάθος την ώρα («το ρολόι έδειχνε έντεκα και μισή, εγώ μπέρδεψα τους δείκτες και διάβασα έξι παρά πέντε») σηκώθηκε για να πάει να ταΐσει τα ζώα. Παραξενεύτηκε, είναι η αλήθεια, που το χωριό κοιμόταν ακόμα τυλιγμένο σε παχύ σκοτάδι, συνέχισε όμως να περπατά στους έρημους δρόμους. Οταν, φτάνοντας στο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, πάνω από το Σχολείο, είδε όρθια στο πεζούλι μια γυναίκα άγνωστη, που έλαμπε τυλιγμένη σε απόκοσμο φως: «Τι θέλεις εδώ;» τη ρώτησε η γυναίκα με φωνή σαν ψίθυρο. «Πάω στα κατσίκια μου». «Γύρνα αμέσως σπίτι και διπλομαντάλωσε. Είναι ώρα κακιά, δεν κάνει να κυκλοφορείς!». Και γύρισε τρέχοντας η γιαγιά. Και διπλομαντάλωσε. Και γλίτωσε από το κακό που την περίμενε στη ρεματιά τα μαύρα τα μεσάνυχτα. Και δεν την ξαναείδε ποτέ την άγνωστη που λαμποκοπούσε. «Ποια να ήταν, γιαγιά;». «Θέλει και ρώτημα παιδάκι μου; Η Αγία Φωτεινή ήταν! Ηρθε για να μου σώσει τη ζωή». «Γιατί, τι θα πάθαινες αν συνέχιζες;». «Κάτι φοβερό. Ό,τι θα πάθετε και εσείς αν γυρίζετε έξω το βράδυ!». Και συνέχισε με ιστορίες που ακόμα φοβάμαι να μεταφέρω στο χαρτί, μη ζωντανέψουν και σας τρομάξουν όπως τρόμαξαν εμένα τότε. Τότε, λοιπόν, τα είχε καταφέρει περίφημα. Κάτι το ταλέντο της στη διήγηση, κάτι οι παιδικοί μας φόβοι για το σκοτάδι, κατάφερε να μαζευόμαστε νωρίς στο σπίτι. Για μερικές ημέρες. Οταν είδε πως είχαμε αρχίσει να «συμφιλιωνόμαστε» με την Αγία Φωτεινή και να ξεπορτίζουμε, επιστράτευσε τον Άγιο Νικόλαο (στην παραλία της Αγιά Θάλασσας, αγαπημένο προορισμό των περιπάτων μας, βρίσκεται το ξωκλήσι του). Αυτός εμφανίστηκε «στον μακαρίτη τον παππού σας την ώρα που μπάλωνε τα δίχτυα του, με τη μακριά τη γενειάδα του, με μεγάλη αυστηρότητα στα μάτια, με τη μυρωδιά της φουρτούνας στα

ρούχα του και του είπε “Αφού είμαστε γείτονες, γιατί δεν έρχεσαι ποτέ να μου κάνεις επίσκεψη;”. Ηθελε να του δείξει με αυτό τον τρόπο ότι άνθρωπος που δεν πιστεύει και δεν εκκλησιάζεται δεν είναι σωστός. Και ο παππούς σας, που ως τότε δεν πίστευε, την άλλη μέρα πήγε στην εκκλησία και άναψε το καντήλι». Έτσι, τρομοκρατώντας μας κατ' εξακολούθηση με τις μεταφυσικές της ιστορίες αλλά και εξάπτοντας την περιέργειά μας, μας κρατούσε τις νύχτες «φυλακισμένους» στην «τυφλή» κάμαρα, γλιτώνοντας την ανησυχία που την έπιανε όποτε βράδιαζε και δεν ήμασταν στο σπίτι. Κατάφερε όμως και να καταστρέψει τις βόλτες μας στην Αγιά Θάλασσα. Προσπερνούσαμε πλέον το εκκλησάκι τρέχοντας, μην τυχόν και εμφανιστεί στην πόρτα ο Άγιος Νικόλαος και μας πάρει στο κατόπι «με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του». Τότε, θυμάμαι, διαβάζαμε τις περιπέτειες των «Μυστικών 7» της Ένιντ Μπλάιτον και κάτι διηγήματα του Χίτσκοκ για παιδιά, περί ενός «Πύργου της φρίκης» και ενός «Νησιού των σκελετών» και έτσι ήμασταν επιρρεπείς σε οτιδήποτε φοβιστικό. Παραθερίζαμε, επιπλέον, σε ένα χωριό όπου δεν υπήρχε ηλικιωμένος που να μην είχε δει έστω μια φορά στη ζωή

του έναν άγιο. Όλο το μαρτυρολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας τον Πύργο Τήνου είχε επιλέξει για να κάνει αισθητή την παρουσία του, όπως μας διαβεβαίωναν οι αυτόπτες μάρτυρες των απόκοσμων εμφανίσεων και των θαυμάτων. Μια θεία είχε δεχτεί επίσκεψη από τον Άγιο Δημήτριο την ώρα που έπηζε το τυρί, η άλλη είχε συμφάγει με την Αγία Ελένη σε ένα πανηγύρι, ο άντρας της είχε συνομιλήσει με τον Προφήτη Ηλία, που του είχε εμφανιστεί μεταμφιεσμένος σε μανάβη… Μέχρι και την Παναγία είχαν δει να μπαινοβγαίνει στα σπίτια και να μοιράζει ευχές και προφητείες. Η Παναγία -τη λέμε και Κυρά Ξένη- ήταν εξάλλου εκείνη που είχε τρομάξει τους κλέφτες όταν είχαν προσπαθήσει να αρπάξουν εικόνες από το μοναστήρι της. «Αλήθεια, βρε γιαγιά;». «Ε, τι, ψέματα; Με το που ακούμπησαν το εικόνισμά της ακούστηκε ένας θόρυβος από το ιερό και το έβαλαν στα πόδια χωρίς να το πάρουν μαζί τους! Ή το πήραν αλλά τους πιάσανε οι αστυνομικοί; Κάτι τέτοιο!». Οι θρησκευτικοί μύθοι (και παραμύθες) του τόπου μας (μεγαλώνοντας διαπίστωσα ότι δεν είχαμε την αποκλειστικότητα στον Πύργο, όλοι οι τόποι έχουν τα δικά τους παραμύθια, τα δικά τους ανεξήγητα,

37

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

τα δικά τους θαύματα, «ψηφίδες» της λαϊκής κουλτούρας τους) έγιναν αγαπημένο θέμα συζήτησης για εμάς, τα παιδιά, που γοητευόμασταν από τα μυστήρια. Που ανακαλύπταμε σχεδόν ηδονικά την επίδραση του φόβου στα σώματά μας: την ταχυκαρδία που μας έπιανε όποτε μπαίναμε σε εκκλησία για να ανάψουμε τα καντήλια και να θυμιατίσουμε (αγαπημένο «παιχνίδι»), έχοντας την έγνοια μιας απρόοπτης συνάντησης με αγγέλους, διαβόλους και τριβόλους. Τις ανατριχίλες στη ραχοκοκαλιά μας όταν γινόταν διακοπή ρεύματος και έπρεπε να διασχίσουμε το ολοσκότεινο χωριό για να φτάσουμε στο σπίτι - στενά δρομάκια και καμάρες που ξαφνικά έμοιαζαν παγίδες, μαρμάρινοι σταυροί στα υπέρθυρα, μακάβρια σφυρίγματα από τα νυκτόβια πουλιά που κάθονταν στα σύρματα της ΔΕΗ. Το τρέμουλο στο στομάχι και τις κομμάρες στα πόδια όταν σε εμάς έπεφτε ο κλήρος, από όλη την παρέα, να μπούμε αργά τη νύχτα στο νεκροταφείο για να αποδείξουμε ότι δεν φοβόμαστε - άλλο ένα αγαπημένο παιχνίδι.

38

Το νεκροταφείο της Σωτήρας ήταν το ιδανικό σκηνικό για τα σενάρια τρόμου που γεννούσε η οργιαστική φαντασία μας, με τα κόκαλα και τα κρανία των νεκρών να διακρίνονται καθαρά, σχεδόν να ξεχειλίζουν από το παραθυράκι του οστεοφυλακίου πίσω από την εκκλησία, με το ένα και μοναδικό φέρετρο όπου μπαίνουν όλοι οι μακαρίτες (για να κατέβουν ακολούθως στον τάφο τυλιγμένοι σε ένα σεντόνι) να αερίζεται όρθιο στον τοίχο περιμένοντας υπομονετικά τον επόμενο πελάτη, με τον προπάππο μου και την προγιαγιά μου να μας κοιτάνε αγέλαστοι και αυστηροί από τις φωτογραφίες του μαρμαρόγλυπτου τάφου τους - πόσο μου τους θύμισαν, πολλά χρόνια μετά, οι κινηματογραφικοί «Άλλοι» με τη Νικόλ Κίντμαν... Από δίπλα οι αγελούδες, οι νεράιδες που «αν σε πετύχουν το βράδυ σε αναγκάζουν να χορέψεις μαζί τους και σου παίρνουν τη φωνή». Και αυτές, όταν η γιαγιά εξάντλησε όλους τους αγίους, επιστρατεύθηκαν με τη σειρά τους για το γνωστό σκοπό. Όλα ετούτα τα στοιχεία

και τα στοιχειά που για τον Νικόλαο Πολίτη θα αποτελούσαν πολύτιμο λαογραφικό υλικό συνέθεταν στο παιδικό μυαλό μας έναν παραμυθονεραϊδόκοσμο που ακουμπούσε το θρίλερ. Μετατρέποντας τον ειρηνικό και γαλήνιο Πύργο σε πεδίο μάχης ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό, στο σκηνικό μιας παντομίμας πνευμάτων και φαντασμάτων που όσο περισσότερο μας τρόμαζαν τόσο περισσότερο θέλαμε να τα γνωρίσουμε. Τρέμοντας από το φόβο μας, ζητούσαμε από τη γιαγιά και τις θείες να μας πουν κι άλλες ιστορίες. Μας άρεσε να αφηνόμαστε για λίγο στον κόσμο τους, όσο και αν βαθιά μέσα μας δεν τις πιστεύαμε. Και αν ενίοτε παρασυρόμασταν από τη δύναμη του παραμυθιού τόσο ώστε τα βράδια να μην πηγαίνουμε ούτε στην τουαλέτα (που βρισκόταν έξω από το σπίτι) φοβούμενοι μια επικείμενη συνάντηση με την αγελούδα της γειτονιάς μας ή με κανέναν Αρχάγγελο που μπορεί να έκοβε βόλτες στην αυλή, η ίδια γιαγιά που τόσο μας είχε τρομοκρατήσει ήταν εκεί για να μας διαβεβαιώσει

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ότι αν μέναμε κοντά της κανένα κακό δεν θα συνέβαινε, κανένα πνεύμα δεν θα ψιθύριζε απειλές στο αυτί μας, κανένας Άγιος δεν θα μας περίμενε στην επόμενη γωνιά. Και για να ξεφοβηθούμε εντελώς, μας έφτιαχνε και μια γερή τηγανιά κεφτέδες. Κρίμα που δεν είναι ακόμα εδώ, τώρα που μεγάλωσα, όχι για με προστατέψει από τα κακά πνεύματα, αλλά για να απαντήσει στις ερωτήσεις που δεν είχα κάνει τότε: Την ιστορία με την Αγία Φωτεινή την εφηύρε μόνο και μόνο για να μας τρομάξει ή είχε δει κάτι; Τον Νικοσόρ, τον κλοσάρ κάποτε του χωριού, τον τρέλαναν οι αγελούδες ή την είχε την πετριά εκ γενετής; Πράγματι ο (άθεος) παππούς μου είχε πειστεί ότι ο άγνωστος με τη γενειάδα ήταν ο Αγιος Νικόλαος; Νομίζω ότι τώρα θα μου έλεγε αλήθειες. Θα ήταν το ίδιο ειλικρινής όπως τότε, λίγο προτού πεθάνει, όταν, βλέποντας στο πρόσωπό μου έναν ενήλικα και όχι ένα μικρό παιδί που έχει ανάγκη τα παραμύθια, μου διηγήθηκε μια νεανική εμπειρία της από την Παναγία της Τήνου: «Είχα πάει να προσκυνήσω και εκεί που ανέβαινα τις σκάλες αρχίζει μια γυναίκα να φωνάζει “Η Παναγιά! Η Παναγιά!”. Και έπεσαν όλες στα γόνατα, δείχνοντας προς το ίδιο σημείο και φωνάζοντας “Η Παναγιά! Νάτη! Νάτη! Θαύμα!”. Και κλαίγανε! Και σταυροκοπιόντουσαν! Και χτύπαγαν τα στήθια τους! Κοίταζα και εγώ, αλλά τίποτα! Όταν κατάλαβα πως ήμουν η μόνη που δεν την έβλεπε, σκέφτηκα, δύο τινά συμβαίνουν: ή είμαι τόσο αμαρτωλή που εξαιρούμαι των οραμάτων και των θαυμάτων, ή οι άνθρωποι βλέπουν αυτό που θέλουν!». Οι άνθρωποι βλέπουν αυτό που θέλουν, γιαγιά μου…

Haunted Pirgos

G

randma insisted on our turning in early, so that she could rid herself of the responsibility burden every time our parents sent us over for a holiday in Pirgos. But how can you ask crazy kids to go to bed? By telling them a story: Once she woke and only because she had a wrong idea of the time (“the clock read eleven thirty but I mistook it for five to eleven”) she got up and made her way to the fields. When she got to Saint Fotini, a little church, she met a woman clad in an eerie light who told her: “Go back home, this is a bad moment!”. “It was Saint Fotini herself!” “And what would have happened to

you had you kept going, grandma?”. “Exactly what is going to happen to you should you hang out till late at night!” Whether it was her talent for making up stories (a different one every night, with a different Saint), or our fear of the dark, the truth is that we were made to return home early. She also managed to turn all religious myths (and hearsay) of our homeland into the favourite topic of discussion for us children, who became enchanted by mystery. The most frightful one was the myth with the apparitions; the fairies who “deprive you of your voice”. Priceless material for a folklore writer, but in our nightmares

they stood for the boogieman. We loved these make-believe stories, though deep down we knew it was all fiction. Plus grandma, who was the narrator, was always quick to ascertain that no one could hurt us, as long as we stayed close to her. And to take all our fears away, she would make a generous dose of deep-fried meatballs. Shame she is not around any longer; not to protect us from the evil spirits, but to answer all those questions we had never asked: Had she actually experienced all her stories or were they figments of her imagination? I think she would tell us the truth this time round!

39

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μια καταναλωτική βόλτα στον Πύργο… Βγαίνοντας από τη Χώρα της Τήνου, είναι σαν να κλείνεις πίσω σου μια πόρτα. Αφήνεις μια εκκλησιαστική υπερπαραγωγή της σύγχρονης Ελλάδας για να κάνεις μια βουτιά στον παλιό κόσμο. Η ενδοχώρα ευτυχώς ξεχάστηκε από τη λαίλαπα των τελευταίων δεκαετιών και, εκούσια ή ακούσια, σώθηκε. Βουτιά στον 19ο αιώνα, λοιπόν, με πολλά θαύματα, γριές που ξεματιάζουν στα τρίστρατα και γέρους που συμβουλεύονται τον νυχτερινό ουρανό για να προβλέψουν τη φορά και τη δύναμη του αγέρα. Του Δημήτρη Ξανθούλη Φωτό: Αντώνης Λεμονάκης

Στον Πύργο, που είναι και ο καταναλωτικός μου προορισμός τη φορά αυτή, υπάρχει ακόμα η κοινότητα των μαρμαρογλυπτών. Συνεχιστές της παράδοσης των μαρμαροτεχνιτών-νομάδων, οι οποίοι, με προβιομηχανικές τεχνικές και εργαλεία που ελάχιστα έχουν αλλάξει από την αρχαιότητα, έχτισαν τη νεοκλασική Αθήνα του 19ου και του 20ού αιώνα (και όλη την ελληνική Μικρά Ασία). Οι μαρμαρογλύπτες αυτοί λειτουργούν τα εργαστήρια τους που είναι και μικρά πωλητήρια. Εν μέρει θύματα και αυτοί της εποχής, αφήνουν τις μνημειακές κατασκευές (που ελάχιστοι έχουν την δυνατότητα να τις πληρώσουν έτσι και αλλιώς) για να δημιουργήσουν από το τοπικό μάρμαρο χρηστικά ή μη, «μεταφερόμενα» αντικείμενα. Εντόπισα μερικά από αυτά: Διαμαντόπουλος Λάμπρος, Μαρμαρογλύπτης T/22830 31365, 6981069100. Πάρα πολύ καλός αντιγραφέας μαρμάρινων νεοκλασικών στοιχείων. Φτιάχνει τους πιο όμορφους διάτρητους μαρμάρινους φεγγίτες. Ξεχώρισα έναν φεγγίτη «ψάθα», αντίγραφο από την παλιά βρύση του χωριού και έναν ανθόσχημο, αντίγραφο από το σπίτι του Νικηφόρου Λύτρα. Μπορείτε και να τους κάνετε παραγγελία προσαρμοσμένη στις διαστάσεις του χώρου σας.

40

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Πέτρος Μαρμαρινός Τ/22830 31624, 22830 31524, 6972034686, www.marmarinos.gr Αν και ο ίδιος αγαπάει πολύ τα πέτρινα καραβάκια του, εγώ βρήκα τις πιο καλές εφαρμογές σε μαρμάρινα χρηστικά αντικείμενα. Πολύ όμορφες μαρμάρινες φρουτιέρες και μαρμάρινα σφηνάκια.

Μιχαήλ Σαλταμανίκας Τ/22830 31554, 22830 31400, www.michailart.gr Γιος φαροφύλακα και εγγονός μαρμαρογλύπτη, σκαλίζει σε τοπικό μάρμαρο καραβάκια και βαρκούλες έτοιμες να σαλπάρουν...

Μπλε σεντούκι T/22830 31870, 6973930530

Γερμανίδα η Καταρίνα Σονάϊχ, είναι παντρεμένη με τον μαρμαρογλύπτη Φίλιππο Βασιλάκη. Στο μαγαζί της -ένα μικρό concept store- πουλάει τις όμορφες γλυπτικές φόρμες του συζύγου της, αλλά και τις δικές δημιουργίες, κοσμήματα, χρηστικά αντικείμενα από χαρτοπολτό και τη μοναδική σειρά από γλάστρες-γλυπτά από περλίτη, την “Hypertyfa”. Στο κατάστημά της θα βρείτε επίσης τα φυσικά καλλυντικά και σαπούνια της Γεωργίας Ζήλου: www.enakaro.gr.

Απαγορεύεται να φύγετε από τον Πύργο, εάν δεν επισκεφτείτε τα: Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Τ/22830 31290

«Το παλαιοπωλείο» Τ/2283031357, 6974967311 Το λέει και το όνομα. Αντικείμενα και έπιπλα από τα διαλυμένα σπίτια του νησιού. Μπορεί και να σταθείτε τυχεροί... Ποτέ δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις. Εντόπισα ωραία παλιά κεραμικά και γυαλικά! Μελισσοκομικά προϊόντα Τ/22830 31407, 6972776713, www.tospititoumeliou.4ty.gr

Το πωλητήριο του μουσείου εννοώ φυσικά, μια και το μουσείο έτσι κι αλλιώς είναι το απόλυτο must! Πολύ προσεκτικά διαλεγμένα δώρα και αναμνηστικά! Ξεχώρισα τα ασημένια μανικετόκουμπα με το σφυρί του μαραρμαρογλύπτη! Αστράλι Γιαννικοπούλου Χριστίνα Τ/69749229459

Αποξηραμένα λουλούδια από την χλωρίδα της Τήνου - σαν να βγαίνουν από κοριτσίστικα παιδικά λευκώματα, εγκλωβίζονται σε πολυεστέρα και γίνονται μοναδικά κοσμήματα! Πολύ ευαίσθητη δουλειά! Θα βρείτε επίσης πολύ όμορφα κοσμήματα-ψηφιδωτά με μοτίβα αντίγραφα από τα ψηφιδωτά της Δήλου.

Ο Νίκος και η Μαργαρίτα Καραγιώργη παράγουν ένα μέλι -τα μελίσσια τους βρίσκονται στην Έξω Μεριά- που πραγματικά έχει τα αρώματα των ανοιξιάτικων, αρωματικών μικρών θάμνων του τόπου. Ένα τοπικό προϊόν με όλη τη σημασία της λέξης! Οι ίδιοι συλλέγουν και διαθέτουν αρωματικά βότανα και ο γιος τους Δημήτρης παράγει τσίπουρο (φρέσκο και παλαιωμένο), ρακόμελο, πετιμέζι και απόσταγμα μελιού από τα δικά τους σταφύλια!

Νίκος Πανώριος Τ/22830 31263 Υδραυλικός, ποιητής και καλλιτέχνης, ο κύριος Νίκος έχει ένα μαγαζί με «αποικιακά» είδη, όπως τον παλιό καλό καιρό. Πρωτοπόρος της ανακύκλωσης πολύ πριν γίνει de rigueur. Κατασκευάζει πολύ όμορφα αντικείμενα από ανακυκλωμένη λαμαρίνα.

41

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κεχροβούνι το αγαπημένο! Η παράδοση λέει πως τρεις αδελφές από τον Τριπόταμο είδαν στο όνειρό τους την Παναγία να τις καλεί να μονάσουν ψηλά στο Κεχροβούνι. Οι ιστορικοί τοποθετούν την ίδρυση της μονής της «Κυρίας των Αγγέλων» γύρω στον 11-12ο αιώνα. Με ακτινοβολία σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, κινδύνεψε πολλές φορές να κλείσει, όμως αντιστάθηκε και άντεξε στον χρόνο. Μια διήγηση της Ηγουμένης μοναχής Ιουλιανής Ρηγοπούλου, από καρδιάς. Της μοναχής Ιουλιανής Ρηγοπούλου, Ηγουμένης, Φωτό: Έ. Φώσκολου

Κ

εχροβούνι, το αγαπημένο. Μόνο έτσι θα μπορούσε ν’αποκαλέσει κάποιος τον χώρο που αγάπησε βαθιά. Τον χώρο που μεγάλωσε. Τον χώρο που, σαν παιδί, έμαθε να γεμίζει τις φούχτες του γιασεμιά από τις αυλές των μοναχών και να στολίζει μ’ αυτά πότε την εικόνα της Παναγίας της Κατωγιώτισσας και πότε της Παναγίας της Κολώνας. Είναι βαθιά αγαπημένος ο χώρος,

42

αφού μπορεί η χαρά σου να γίνεται ένα τόπι, και αυτό να μπερδεύεται στα πόδια των μοναχών και κείνες να το χαίρονται όπως το ίδιο απλά χαίρονταν όταν σήκωναν τις περικοκλάδες και τ’ αγιοκλήματα για να σε κρύψουν την ώρα του κρυφτού. Μπορείς, και το νιώθεις σαν ανάγκη, ν’ αποκαλείς αγαπημένο τον χώρο, αφού μέσα σ’ αυτόν δεν έμαθες μόνο πώς ονομάζονται τ’αστέρια,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

όταν τις θαυμάσιες έναστρες νύχτες η γερόντισσά σου τα ονομάτιζε, αλλά και όταν με δέος άκουγες τις υπέροχες διηγήσεις τής Βίβλου και του Γεροντικού. Όμως το Κεχροβούνι δεν είναι μόνο μια δυνατή ανάμνηση με πολύ πλούτο και ομορφιά, που στην ψυχή ενός παιδιού κατάφερε ν’ αποθέσει τη γνησιότητα ενός υπέροχου και αυθεντικού τρόπου ζωής, δεν είναι μόνο ένα μοναστήρι με σπάνια αρχιτετονική απλότητα και λιτότητα, με καμάρες και υπέρθυρα, με κατώγια που μυρίζουν νοτισμένο λιβάνι, με πέτρινα σκαλοπάτια και απάνεμες αυλές όπου ξεκουράζονται τα γεράνια και τα βασιλικά, δεν είναι μόνο έρμαιο των τεσσάρων ανέμων, όπως χαριτωμένα έλεγε ο αγαπημένος φίλος της Μονής Αλ. Μωραϊτίδης, αλλά Κεχροβούνι είναι ζωή δοκιμασμένη στον χρόνο με μακριά παράδοση αγιότητας, σιωπής, προσευχής και άσκησης. Κεχροβούνι είναι η ιστορία, σαρκωμένη στις ταπεινές

μοναχές που έζησαν και έφυγαν χωρίς να πάρει κάποιος είδηση την παρουσία τους ή να μάθει κάποιος κάτι από τη ζωή τους την ασκητική και ενάρετη. Εμείς οι νεότερες ζήσαμε αυτή την παρουσία από πολύ κοντά. Ζήσαμε την ταπείνωσή τους. Ολόκληρη η ζωή τους ήταν θεμελιωμένη στην αγάπη του Χριστού και στην παράδοση των γεροντισσών τους, την οποία σέβονταν και τηρούσαν. Χωρίς να είναι προσκολλημένες στο γράμμα του νόμου, ήταν ανοιχτές στα μηνύματα των καιρών, η πιστότητά τους όμως και η αφοσίωσή τους σ’ έναν δοκιμασμένο τρόπο ζωής συγκινούσε τις ψυχές μας. Ευχαριστούμε τον Θεό γιατί, χωρίς να το αξίζουμε, μοιραστήκαμε μαζί τους το ψωμί στην τράπεζα και την αγιότητα στην απλή καθημερινή ζωή. Η ζωή τους ήταν μια διαρκής πορεία δοξολογίας και ευχαριστίας. Η καμπάνα του όρθρου εύρισκε πάντα τις περισσότερες μοναχές στο παρεκκλήσι

της Μονής. Δεν ήθελαν να χάσουν, όπως έλεγαν, το «Δι’ ευχών». Θεωρούσαν ιδιαίτερη ευλογία να είναι από την αρχή στην εκκλησία. Οι γερόντισσες έλεγαν πως ένας άγγελος στεκόταν κάθε πρωί στην πόρτα της εκκλησίας και στεφάνωνε αυτήν που πρώτη πατούσε το κατώφλι του ναού. Πολλές από τις μοναχές κοιμόνταν με τα ρούχα για να είναι έτοιμες στο χτύπημα της ορθρινής καμπάνας. Οι αργοπορημένες ψιθύριζαν το Μεσονυκτικό μέχρι να φτάσουν στην εκκλησία. Οι άρρωστες και ανήμπορες διάβαζαν όλη την ακολουθία στο κελί τους ή έκαναν κομποσχοίνια. Το βράδυ, το Κεχροβούνι ήταν προσευχόμενο, οι μοναχές εναλλάσσονταν στο παρεκκλήσι της Κατωγιώτισσας, η γερόντισσα Φανερωμένη ξεχνιόταν ώρες γονατιστή στην Παναγία. Τα κανδήλια του Αγίου

43

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

άρτου της Κατωγιώτισσας και της Παναγίας της Κολώνας έκαιγαν ακοίμητα, όπως ακοίμητες ήταν οι προσευχόμενες ψυχές τους. Κατά τη διάρκεια της ημέρας οι Χαιρετισμοί της Παναγίας εναλλάσσονταν διαδοχικά με την Παράκληση της Παναγίας, τον κανόνα της και το Θεοτοκάρι. Ακατάπαυστα διάβαζαν ή έλεγαν την ευχή. Τα βιβλία τους, η Καινή και Παλαιά Διαθήκη, το Θεοτοκάρι και το Ψαλτήρι, μοναδική περιουσία των κελιών τους, ήταν λιωμένα στις άκρες των φύλλων τους από την πολύχρονη χρήση, όπως και τα κομποσχοίνια τους. Ξεφυλλίζοντας αυτά τα βιβλία, με χρονολογίες τόσο παλιές, ή αγγίζοντας με απέραντο σεβασμό τ’ αγιασμένα κομποσχοίνια τους, η σκέψη μας αναπαύεται, η ευχή τους νιώθουμε πως κατευθύνει τη ζωή μας, μάς περιφρουρεί αδιάκοπα και απομακρύνει τον κίνδυνο του εκκοσμικευμένου μοναχισμού που προσπαθεί ν’ απλουστεύσει έναν τρόπο ζωής που στηρίζεται σε παράδοση χρόνων. Η άσκηση, η μόνωση, η προσευχή, η φτώχεια είναι καθαρά μεγέθη, δεν εκκοσμικεύονται, αυτά χαριτώνουν, αγιάζουν και μετατρέπουν τον μοναχό σε αγωνιστή και βιαστή της φύσεως. Υπήρξαν αδελφές που κατά τη διάρκεια της ημέρας έκαναν 1.000 μετάνοιες, ενώ οι γερόντισσες Στεφανία και Χριστονύμφη Μπαρμπαρή 3.000 μετάνοιες το εικοσιτετράωρο. Υποπίαζαν και δουλαγωγούσαν το σώμα τους με ταπείνωση και σιωπή. Μερικές κοιμόνταν σε στενά κρεβάτια, άλλες είχαν προσκέφαλο πέτρα, άλλη κοιμόταν στο μπαούλο, και η γερόντισσα Βερονίκη Βεκίου καθιστή στο στασίδι που είχε μέσα στο κελί της. Το φαγητό τους ήταν λιτό και φτωχικό, έκαναν τριήμερα και ενάτες, και απέφευγαν να τρώνε κάτι που τους άρεσε ιδιαιτέρως. Η

44

Ηγουμένη Ευπραξία Βασιλικού έτρωγε κάθε μέρα όλη τη Μεγάλη Σαρακοστή ταχίνι με χόρτα, και η γερόντισσα Αγαθονίκη, πρώην μωαμεθανή, χυλό με αλεύρι. Η εγκράτειά τους όμως δεν περιοριζόταν μόνο στο φαγητό. Ακόμα και τις πιο απίθανες μικρές απολαύσεις έκαναν θυσία με φυσική απλότητα. Τα πρώτα λουλούδια από τις αυλές τους τα προσέφεραν στον Θεό, και δεν τα μύριζαν από απέραντο σεβασμό. Τα φτωχικά τους κελιά δεν στολίζονταν ποτέ με λουλούδια, και μερικές αδελφές, αν τους έδινες να τα μυρίσουν, διακριτικά γύριζαν το κεφάλι τους λέγοντας «Στον Παράδεισο, παιδί μου». Τα κελιά των περισσοτέρων αδελφών ήταν πάντα ανοικτά, ακόμα και όταν έλειπαν δεν τα κλείδωναν. Δεν περνούσε ποτέ κανείς από το κελί τους χωρίς να τον φιλέψουν. Βοηθούσαν τους φτωχούς, σ’ αυτό ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητες, ενώ οι ίδιες ήταν φτωχές. Η γερόντισσα Θεοφανώ η Σταμπουλή έβαζε σε σπιρτόκουτα χρήματα και τα μοίραζε στους φτωχούς, ενώ η γερόντισσα Θεοφανώ Βιδάλη τοποθετούσε στα παρτέρια των λουλουδιών τη βοήθειά της και έτσι οι φτωχοί τα έπαιρναν χωρίς να γίνεται αντιληπτή η ελεημοσύνη της. Η γερόντισσα Θεοδοσία η Καρδίτση δεχόταν στο ιατρείο της, τέλος 19ου και αρχές 20ού αιώνα, τότε που δεν υπήρχαν αγροτικοί ιατροί, δεκάδες φτωχούς και άρρωστους χωρικούς. Από την πόρτα του μοναστηριού μέχρι το ηγουμενείο υπήρχε μια σειρά χωρικών που περίμεναν με υπομονή να ζητήσουν τη συμβουλή της, να πάρουν κάποιο φάρμακο, να τους κάνει μικροεπεμβάσεις, να επισκεφθεί στα φτωχικά τους σπίτια κάποιον βαριά άρρωστο. Όλοι την αποκαλούσαν γιάτρισσα και τη σέβονταν ως αγία.

Οι φρυγανάδες, οι μανάβηδες, οι χορταρούδες, οι λογής-λογής γυρολόγοι και φτωχοί, σαν έφθαναν στο Κεχροβούνι, έβρισκαν πάντα κάτι να φάνε ή να πιούνε, αν και οι ίδιες δεν κρατούσαν τίποτα για τον εαυτό τους. Αλλά δεν ήταν μόνο η φτώχεια, η εγκράτεια και η άσκηση που βίωναν οι αδελφές. Η μόνωση και η σιωπή ήταν αναπόσπαστα δεμένες με την ευλογημένη τους ζωή. Μερικές δεν βγήκαν έξω από το Μοναστήρι ποτέ. Έζησαν μέσα σ’ αυτό υπηρετώντας τον Κύριο, χωρίς ποτέ να επιθυμήσουν κάτι έξω από αυτό. Η σιωπή τους ήταν παραδειγματική. Μετά τη Θεία Λειτουργία, η μυσταγωγία συνεχιζόταν στο κελί, δεν επέτρεπαν στον εαυτό τους τις άσκοπες συζητήσεις, και προσπαθούσαν τη φλόγα που είχαν δεχτεί να την κρατήσουν άσβηστη μέχρι την επόμενη Λειτουργία. Η γερόντισσα Μητροδώρα έλεγε πως ο μοναχός έπρεπε να λέει επτά λέξεις την ημέρα. Δεν αγαπούσαν τους θορύβους, επεδίωκαν να εργάζονται αθόρυβα, γιατί έλεγαν πως και οι άγγελοι αθορύβως υπηρετούν τον Κύριο. Η μνήμη του θανάτου ήταν διηνεκής. Ο θάνατος δεν τρόμαζε καθόλου τις ψυχές τους. Πολλές φορές τις βλέπαμε να βγάζουν στον ήλιο τα σάβανά τους για να τα φρεσκάρουν. Μετά τα δίπλωναν και τα τακτοποιούσαν σαν να επρόκειτο να ταξιδέψουν την επομένη. Η γερόντισσα Θεοδοσία Κατσιαδάκη, το πρωί έπλυνε τα σάβανά της, τα τακτοποίησε, και εκείνο το βράδυ παρέδωσε την ψυχή της. Η γερόντισσα Θεοκλήτη Παπαδάκη ζήτησε από το Θεό να διαρκέσει τρεις ημέρες η ασθένειά της και μετά να πεθάνει, ο Θεός την άκουσε και δεν της το αρνήθηκε. Η γερόντισσα Θεοφανώ, λίγο πριν πεθάνει, αφού κοινώνησε,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

είπε το «Μνήσθητι, Εύσπλαχνε, και ημών», και αφού σταύρωσε τα χέρια της κοιμήθηκε. Όλες οι μοναχές έφθαναν γαλήνιες και ειρηνικές στο θάνατο, μιλούσαν γι’ αυτόν σαν να ήταν το πιο σίγουρο γεγονός της ζωής τους. Ολόκληρη η ζωή τους ήταν μια διαρκής πορεία ετοιμασίας. Την ευλογημένη αυτή πορεία με σεβασμό την απέδιδαν στην εύνοια και στην προστασία της Κυρίας των Αγγέλων, η οποία με πολλή στοργή και ιδιαίτερη φροντίδα επεσκίαζε και προστάτευε το Κεχροβούνι, αλλά και κάθε αδελφή χωριστά. Η Παναγία μπαινόβγαινε στα κελιά τους, γιατί ήταν η Μάνα του μοναστηριού και η Νοικοκυρά, όπως η ίδια είχε πει. Κάποιο βράδυ, που η γερόντισσα Θεοφανώ θυμίαζε το Ηγουμενείο, είδε στον καναπέ της σάλας να κάθεται μια κυρία. Ανήσυχη τη ρώτησε πως και βρίσκεται τέτοια ώρα μέσα στο Μοναστήρι και Κείνη της απάντησε: «Μα εγώ είμαι η Νοικοκυρά εδώ». Από τότε η γερόντισσα ουδέποτε κάθισε στον καναπέ, και χαρακτηριστικά έλεγε: «Αυτή εδώ είναι η θέση της Παναγίας». Το γεγονός όμως που συνεκλόνισε τις μοναχές και επισφράγισε πόσο αληθινά αγαπημένο ήταν το Κεχροβούνι στη Μητέρα του Κυρίου, ήταν η υψηλή διακονία που του ενεπιστεύθη. Η θεία Της εντολή προς τη μοναχή Πελαγία το πρωινό της 23ης Ιουλίου του 1822 έγινε πραγματικότης. Η Αγία Πελαγία διακόνησε με ταπείνωση τη βούληση της Κυρίας των Αγγέλων, και το νησί της Τήνου από τότε έγινε το κέντρο του βαθιά θρησκευόμενου Χριστιανού. Στο Κεχροβούνι σήμερα ο προσκυνητής μπορεί

να επισκεφθεί το ταπεινό της κελί, να πάρει ευλογία και ν’ αγιαστεί μέσα στο χώρο που η ίδια η Παναγία επισκέφθηκε πριν από χρόνια. Αυτό το κελί για εμάς είναι το Σπίτι της Ναζαρέτ, είναι όλη η ιστορία του Κεχροβουνίου, είναι αυτό που το κάνει αγαπημένο, γιατί μέσα εκεί είναι το παρόν και το μέλλον του μοναχισμού, είναι η αντιδύναμη που προσπαθεί να διασώσει ό,τι πολύτιμο έχει μείνει από τα δόντια του σύγχρονου, αμφιλεγόμενου πνεύματος της εκκοσμίκευσης. Είναι το υπέρθυρο που εξακολουθεί αμυδρά να φέρνει Φως από τον ουρανό, είναι το μπαλκόνι απ' όπου μπορεί, αν ο καθένας μας το θέλει, ν’ αγναντέψει τον Θεό.

Kechrovouni, the loved one!

T

radition has it that 3 sisters from Tripotamos dreamt of Panaghia (Virgin Mary) who urged them to become nuns at Kehrovouni mount. Historians place the establishment of the “Lady of the Angels” monastery around 11th-12th centuries.

The monastery, assuming a remarkable influence throughout the Christian world, found itself on the brink of closure on a number of occasions, but it boldly resisted and endured in the course of time.

From a heart-felt narration on the part of mother superior Nun Iouliani Rigopoulou.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΕΧΡΟΒΟΥΝΙΟΝ 842 00 ΤΗΝΟΣ Τ/ 2283 0 41218, fax/ 2283 0 41988 Ωρες επίσκεψης: 07:00 - 13:15 πμ.

16:15 - 19: 00 μ.μ.

45

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Λουτρά: ένα χωριό, δυο μοναστήρια! Το χωριό Λουτρά, πιθανά συνέχεια οικισμού της αρχαίας Τήνου, εικάζεται ότι πήρε το όνομά του από την ύπαρξη εκεί δημοσίων λουτρώνων κατά τη ρωμαική εποχή. Η σύγχρονη φήμη ήρθε με την εγκατάσταση στο χωριό των δύο μεγάλων καθολικών ταγμάτων: των Ιησουιτών και των Ουρσουλινών. Του π. Μάρκου Γ. Φώσκολου φωτό: 'Εβελυν Φώσκολου

46

Τα

Λουτρά εξελίχθηκαν σε σημαντικό οικισμό κατά τη μεσαιωνική περίοδο της ιστορίας της Τήνου, όπως αποδεικνύεται από τον σημαντικό αριθμό των κατοίκων τους κατά την ανωτέρω ιστορική περίοδο, πολλοί εκ των οποίων ανήκαν σε σημαντικές αριστοκρατικές οικογένειες. Το γεγονός αυτό προφανώς οφειλόταν πρωτίστως στα άφθονα νερά της περιοχής, αλλά εξίσου στην ασφαλή και προστατευμένη γεωγραφική τους θέση, όσο και στη μικρή απόσταση του οικισμού από τη μεσαιωνική πρωτεύουσα του νησιού, το Κάστρο. Τη μεγάλη τους φήμη, ωστόσο, τα Λουτρά την απέκτησαν με την ίδρυση κατά τον 19ο αιώνα δυο μοναστηριών, τα οποία ανήκαν σε δυο από τα πλέον γνωστά και δραστήρια μοναχικά τάγματα της Καθολικής Εκκλησίας, τους Ιησουίτες και τις Ουρσουλίνες. Επρόκειτο για τάγματα που δραστηριοποιούνταν στην Τήνο τουλάχιστο 150 χρόνια νωρίτερα, αλλά η εγκατάστασή τους στα Λουτρά, στις δυο σημαντικές μονές που ίδρυσαν εκεί,

αποτέλεσε την αφετηρία του ιδιαίτερα σημαντικού και ουσιαστικού ρόλου τους στη μορφωτική και θρησκευτική ανάπτυξη και εξέλιξη του νησιού και όχι μόνο.

Οι Ιησουίτες στην Τήνο Το μοναχικό τάγμα των Ιησουιτών ιδρύθηκε στα 1539 από τον Ισπανό Αγ. Ιγνάτιο Λογιόλα, μέσα στο πλαίσιο της Αντιμεταρρύθμισης, το πρόγραμμα της οποίας οι μοναχοί υπηρέτησαν με όλες τους τις δυνάμεις σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης. Ο ελληνικός χώρος, κατά τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, προσφερόταν ιδιαίτερα για τη δράση τους, καθώς ήταν απαγορευμένες, ακόμη και για μια απλή επίσκεψη, όλες οι βενετοκρατούμενες περιοχές. Ο λόγος ήταν η αυστηρή προσήλωση και αφοσίωση των Ιησουιτών στην Αγία Έδρα, από την οποία και μόνο έπαιρναν εντολές και υποδείξεις, πράγμα ιδιαίτερα απεχθές για τους Βενετούς, οι οποίοι πρότασσαν τα κρατικά συμφέροντα των θρησκευτικών. Έτσι, οι Ιησουίτες

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

επέλεξαν να ιδρύσουν μονές στην Πόλη, τη Σμύρνη, την Αθήνα, τη Χαλκίδα, τη Θεσσαλονίκη, τη Σαντορίνη, τη Νάξο. Στην Τήνο οι Ιησουίτες έφτασαν, μάλλον κρυφά, κατά το 1660, παρόλο που ορισμένοι Τηνιακοί καθολικοί είχαν ενταχθεί στο τάγμα τους, πλην όμως, δραστηριοποιούνταν σε άλλες περιοχές. Τελικώς, με τη σιωπηρή ανοχή των κρατικών υπαλλήλων της Τήνου, οι Ιησουίτες απέκτησαν οίκημα και εκκλησία στο Κάστρο της Τήνου, για να μεταφερθούν και εγκατασταθούν, εντέλει, μετά την καταστροφή της πόλης (1716), σε νέο οίκημα και ναό στον οικισμό Ξώμπουργο - παλαιότερη ονομασία του Borgo (προάστιο και εμπορικό κέντρο). Στον ίδιο αυτό χώρο, το «Προσκύνημα της Ιεράς Καρδίας του Ιησού», παρέμειναν και δραστηριοποιούνται μέχρι σήμερα. Εντέλει στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα (κατά την 4η δεκαετία του) εγκαταλείπουν το Ξώμπουργο για να εγκατασταθούν στα Λουτρά. Ήταν η εποχή που οι παλαιοί κάτοικοι του Ξώμπουργου μετακινούνταν σε άλλες περιοχές, καθώς ο χώρος δεν ικανοποιούσε τις νέες ανάγκες τους, δεν πρόσφερε ασφάλεια, δεν είχε δυνατότητες για οικονομική ανάπτυξη, ενώ το κλίμα ήταν ιδιαίτερα σκληρό. Αλλά και αυτή η μετακίνηση των Ιησουιτών συνάντησε τις αντιδράσεις του κόσμου, με αποτέλεσμα να καθυστέρήσουν την αναχώρησή τους απ' εκεί, και μόνο με την υπόσχεση πως θα διατηρήσουν σε λειτουργία και τις δυο μονές (Ξώμπουργο και Λουτρά) κατάφεραν να καταλαγιάσουν την οργή των κατοίκων… Έτσι, στο μεν Ξώμπουργο διατηρήθηκε η μονή της «Αγίας Σοφίας» του Θεού (μετατράπηκε η ονομασία σε «Ιερά Καρδία του Ιησού») και στα Λουτρά ιδρύθηκε η μονή του «Αγίου Ιωσήφ». Το έργο των ππ. Ιησουιτών ήταν εξολοκλήρου μορφωτικό. Πολύ πιο πρόσφατα, μέσα στον 20ό αιώνα, ανέλαβαν και εφημεριακά καθήκοντα σε κάποιες ενορίες του νησιού. Είναι γνωστό πως οι ισχυρές αντιδράσεις εναντίον του τάγματος κατά την περίοδο του Διαφωτισμού ανάγκασαν την Αγία Έδρα να το καταργήσει στα 1773. To επανίδρυσε και πάλι στα 1814. Ένας λόγος για την επανασύσταση του τάγματος υπήρξε και η απόφαση της τσαρίνας Αικατερίνης Β’ να μην επιτρέψει την εφαρμογή της παπικής απόφασης στα εδάφη της ρωσικής αυτοκρατορίας και έτσι το τάγμα να επιβιώσει σε ορθόδοξο έδαφος! Τόσο στο Ξώμπουργο όσο και στα Λουτρά, το έργο των ιερομόναχων και των μοναχών Ιησουιτών, Ελλήνων και Ευρωπαίων, κάλυπτε έναν σημαντικό τομέα της ζωής των πιστών, τον ίδιο άλλωστε και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, που ήταν η πνευματική καλλιέργεια των πιστών μέσω της παιδείας, την οποία ανέπτυξαν σε ιδαίτερα δύσκολα χρόνια. Εξαιτίας της ανώτατης μόρφωσής

τους σε ιδρύματα του εξωτερικού, αναλάμβαναν την πνευματική καθοδήγηση των πιστών, διαδραματίζοντας ρόλο παιδαγωγών για τη νεολαία και συμπληρώνοντας το έργο των εφημερίων στις ενορίες, των οποίων η εκκλησιαστική μόρφωση ήταν στοιχειώδης. Γι' αυτό και η βιβλιοθήκη της μονής των Λουτρών υπήρξε ιδιαίτερα πλούσια σε έγκυρα συγγράμματα της θεολογίας και της θύραθεν παιδείας, και από τις πλέον ενημερωμένες, αφού οι δεσμοί των πατέρων της μονής με τις αδελφές μονές του ευρωπαϊκού χώρου ήταν συνεχής και αδιάπτωτη. Σήμερα η βιβλιοθήκη μαζί με το αρχείο έχουν μεταφερθεί στην Αθήνα, όπου και παρέχουν πνευματική και υλική φιλοξενία σε ομάδες ξένων και Έλλήνων προσκυνητών, καθώς και εφημεριακή κάλυψη σε ορισμένες καθολικές ενορίες του νησιού.

Οι μοναχές Ουρσουλίνες Το έτερο μοναχικό τάγμα που δραστηριοποίηθηκε στο νησί ήταν των Αδελφών Ουρσουλινών. Είχε ιδρυθεί στη Β. Ιταλία από την Αγ. Άγγελα Merici το έτος 1535/1536 με σκοπό τη θρησκευτική, μορφωτική και κοινωνική ανέλιξη των κοριτσιών της περιοχής, σε καιρούς ιδιαίτερα χαλεπούς, ειδικά για τις γυναίκες. Πολύ γρήγορα επεκτάθηκε σε όλη την Ευρώπη και στον νέο κόσμο, ιδιαίτερα στον Καναδά. Η Τήνος είχε την καλή τύχη να είναι η πρώτη περιοχή του ελληνικού χώρου, μαζί με την Κρήτη, η οποία απέκτησε μοναχές Ουρσουλίνες και μάλιστα γηγενείς. Οι Βενετοί όχι μόνο δεν εμπόδισαν την εγκατάστασή τους αλλά ίσως και να την προώθησαν, αφού το μοναχικό τάγμα προερχόταν από το κράτος τους. Από την εγκατάστασή τους (τέλος 16ου αιώνα) ως και τα μισά του 19ου οι μοναχές, καθώς δεν είχε ιδρυθεί μονή, λάβαιναν πρακτική

μόρφωση με σκοπό να στηρίξουν και να διαπαιδαγωγήσουν θρησκευτικά τα κορίτσια των χωριών, τόσο στη νεανική όσο και στην ενήλικη περίοδο της ζωής τους, ως σύζυγοι, μητέρες και νοικοκυρές. Μάθαιναν τα βασικά στη γραφή και την ανάγνωση, στην κατήχηση, στην οικιακή οικονομία και την πρακτική ιατρική. Σε Μονή οι Ουρσουλίνες εγκαταστάθηκαν από το έτος 1862 και αυτή ιδρύθηκε στα Λουτρά. Η πρωτοβουλία οφείλεται στη νεαρή Αγγλίδα Μαρία-Άννα Ληβς, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη (1825), κόρη αγγλικανού πάστορα. Μετά τον θάνατο του πατέρα της ασπάστηκε την καθολική πίστη (1850) και, μετά από πνευματικές αναζητήσεις, έφτασε στην Τήνο για να εκπληρώσει εδώ το όνειρο της ζωής της. Το 1853 έγινε μοναχή Ουρσουλίνα και άρχισε να συγκεντρώνει προσφορές για να οικοδομήσει ένα μοναστήρι και ένα σχολείο στην Τήνο. Στο έργο της αυτό βρήκε ένθερμο υποστηρικτή τον επίσκοπο του νησιού Φραγκίσκο Ζαλώνη, ο οποίος παραχώρησε για τον σκοπό αυτό το πατρικό του σπίτι στα Λουτρά. Δύο χρόνια μετά την άφιξη τής κατά κόσμον Μαρίας-Άννας Ληβς και πλέον Αδελφής Ιγνατίας, είχε ήδη σχηματισθεί μια μικρή κοινότητα από τέσσερις αδελφές και ένα σχολείο όπου φοιτούσαν είκοσι τέσσερα κορίτσια του νησιού. Το 1890 οι αδελφές έγιναν 36 (13 Γαλλίδες, 13 Τηνιακές Ελληνίδες και οι υπόλοιπες διαφόρων εθνικοτήτων), και οι μαθήτριες 102 (54 καθολικές και 48 ορθόδοξες). Από το 1876/77 άρχισαν να υποβάλλονται αιτήσεις για να δεχτούν μαθήτριες απ’ όλον το χώρο της Εγγύς Ανατολής. Όταν, δε, το σχολείο χαρακτηρίστηκε επίσημα γαλλικό, άνοιξε τις πόρτες του και προς τα ορθόδοξα κορίτσια. Η μονή εντάχθηκε στη «Ρωμαϊκή Ένωση» των Ουρσουλινών το 1903.

47

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο αριθμός των μαθητριών αυξανόταν συνεχώς, δημιουργούσε νέες ανάγκες αλλά άνοιγε κιόλας νέες προοπτικές. Την περίοδο 1914-1929 οι Αδελφές επέκτειναν αναγκαστικά τις εγκαταστάσεις του σχολείου, αφού ο αριθμός των μαθητριών ξεπέρασε τις 200, ενώ φιλοξενούνταν 20 ορφανά και πολλά παιδιά των γύρω χωριών πήγαιναν εκεί και παρακολουθούσαν δωρεάν τα μαθήματα. Το 1931 άρχισε να λειτουργεί ιδιωτικό Ελληνογαλλικό Γυμνάσιο, ισότιμο με τα άλλα της χώρας. Το Γυμνάσιο έκλεισε αναγκαστικά εξαιτίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από το 1935 άρχισε να λειτουργεί και αναγνωρισμένο ιδιωτικό Δημοτικό Σχολείο για τα παιδιά της περιοχής. Το Δημοτικό Σχολείο συνέχισε αδιάκοπα τη λειτουργία του μέχρι το 1984, οπότε έκλεισε, αφού στο μεταξύ είχαν ιδρυθεί δημόσια δημοτικά σχολεία σε μικρά χωριά προκειμένου τα παιδιά να μην αναγκάζονται να διανύουν αποστάσεις με τα πόδια. Αλλά και ο αριθμός των μοναχών λιγόστεψε και έτσι έπρεπε να περιοριστούν και οι δραστηριότητες. Στους χώρους της άλλοτε σχολής λειτούργησε στη συνέχεια (από το 1964) μια σχολή ταπητουργίας, η οποία απασχολούσε αρκετά κορίτσια και κοπέλες της Τήνου. Από τη δεκαετία του 1980/90 οι λιγοστές Αδελφές αναχώρησαν από τα Λουτρά οριστικά, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε άλλα μέρη και σε άλλους τομείς. Η Σχολή των Ουρσουλινών της Τήνου γνώρισε ένδοξες μέρες, που με νοσταλγία αναπολούν όσες τις έζησαν από κοντά. Παρά την τραγικότητα της κρίσης που βιώνουμε, επιτρέπονται οι ελπίδες. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις των Λουτρών, αληθινά μεγαλοπρεπείς, έχουν περάσει στην τοπική Καθολική Εκκλησία για να τις χρησιμοποιήσει για πολιτιστικούς και μορφωτικούς σκοπούς. Για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού οι Αδελφές παρέδωσαν και το μεγαλύτερο μέρος των επίπλων και του σχολικού εξοπλισμού της Σχολής και της Μονής, προκειμένου να εκτεθεί και να μαρτυρεί το υψηλό επίπεδο μόρφωσης που για έναν και πλέον αιώνα πρόσφεραν στην ελληνική νεολαία. Για την ιστορική αυτή σχολή ολοκληρώθηκε μια εποχή και αρχίζει μια άλλη.

48

LOUTRA: One village, two monasteries

L

ying somewhere in the heartlands of Tinos, Loutra village was an inhabited and developed area in ancient times − there are findings dating back to the ancient Greek and Roman ages. Loutra experienced a great boost in population in medieval times, while in later years, with the two religious orders of the Jesuits and the Ursulines founding respective Monasteries and getting involved in the field of the spiritual culture and the education of the island and the greater area inhabitants, it became a centre of spiritual and educational development.

The first settlers were the monks of the Jesuits order that was established in 1539. At the beginning they chose the Castle, the medieval town from where they fled right after it was ruined, then moved to Exomvourgo and finally settled in Loutra around the middle of the 19th century. There they deployed a solely educational project by even founding a most significant library that in our day has been transferred to Athens.

The Ursulines nun order, established in 1535/1536, also settled in the same area aiming at the education and cultivation of women. Mid-sixteenth century Tinos and Crete were the first Greek areas that had the Ursulines around. The first Convent and School of the Ursulines was organized in mid-nineteenth century and somewhat later it was declared a French school and began to accept Orthodox students, too. The Monastery saw glorious days and marked the history and the memories of the island, while the building, which belongs to the local Catholic Church, is still in use nowadays for cultural purposes and events.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στρατής Φιλιππότης

Ένας «ζόρικος» εκδότης Της Ρέας Βιτάλη

Μ.Τ.

«Ζ

όρικος κι ανάποδος άνθρωπος». Είναι οι πρώτες λέξεις που σου λέει καθώς σου συστήνεται. Λες και όλη του η αγωνία είναι μη και τον καλοχαρακτηρίσεις. Αλλά έπεσε σε άνθρωπο που λατρεύει τις ανασκαφές σε εσώψυχα. Αφήνω τους «εύκολους» για τους ανθρώπους χωρίς φαντασία. Στρατής Φιλιππότης. Γεννηθείς το 1933 στον Πύργο της Τήνου. Ένας άνθρωπος που δεν σπούδασε αλλά μορφώθηκε, όπως λέει χαρακτηριστικά. Που ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία το 1948 στο βιβλιοπωλείο «Εστία», που στη συνέχεια των χρόνων άνοιξε τον δικό του εκδοτικό οίκο

ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ, με σήμα τον Ξυλοθραύστη και που το 1992 δημιούργησε νέα σειρά εκδόσεων με την επωνυμία ΕΡΙΝΝΗ με σήμα το αρχαίο νόμισμα της Τήνου. Βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών το 2004 καθώς «για πέντε δεκαετίες έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της εκδοτικής του δραστηριότητας στην προβολή των Κυκλάδων και ιδιαίτερα της γενέτειράς του Τήνου. Έχει εκδώσει 53 βιβλία συγγραφέων όπως του Σ. Μελά, Ηλία Βενέζη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Κώστα Ουράνη με θέματα για την Τήνο». Ο Σ. Φιλιππότης είναι ένας πολύτιμος άνθρωπος και ένας συγκλονιστικός πατριώτης.

Πώς να μην είναι ενδιαφέρουσα η κουβέντα μαζί του; Αρκεί να κολυμπήσεις στο ύφος του. Στακάτο, ευφυές, ξεροκέφαλο… «Φιλιπποτικό».

16χρονος στο βιβλιοπωλείο «Εστία» λοιπόν… Σταδίου 38. Και περνούσαν μπροστά σας ο Βενέζης, ο Μυριβήλης, ο Θεοτοκάς, ο Τερζάκης, ο Κων. Τσάτσος… Τι είδαν τα μάτια σας! Πήγαινα στο σπίτι του Ξενόπουλου τις διορθώσεις. Μια τριμμένη ρόμπα και πατούσες

49

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

το πάτωμα και σηκώνονταν. Το είδος των τότε ανθρώπων… Του έδιναν 15 δραχμές για το κείμενό του και έλεγε «όχι, κάνει 12». Στην «Εστία» δούλεψα 29 χρόνια. Ήταν καλός ο μαχαλάς… Όλοι περνούσαν από τον «Λουμί-

κουβέντα. Μου συστήθηκε ως Ξενοφωτίδης και μου είπε ότι ο παππούς του είχε τα λατομεία πράσινου μαρμάρου στον Μαρλά, στην Τήνο. Μετά από λίγες μέρες, μου φέρνει μια άλλη φωτογραφία του Χαλεπά, ως δώρο. Όντως σας κυνηγούσε ο Χαλεπάς! Υπάρχει και τρίτη περίπτωση. Από τον Δήμο Αθηναίων μού φέρνουν ένα έντυπο με ληξιαρχικές πράξεις θανάτου. Με το που το ανοίγω, πέφτω πάνω στο όνομα του Χαλεπά. Ο άνθρωπος που είχε δηλώσει τον θάνατό του, έμενε στην οδό Σόλωνος 69. Δηλαδή στο ίδιο μέρος που είχα το μαγαζί μου. Αυτό ήταν το τελικό. Ένιωσα ότι αν δεν ασχολιόμουν με τον Χαλεπά, θα είχε μεγάλο παράπονο από μένα. Πώς το γράφετε στην εισαγωγή του βιβλίου σας… «Ο Γύζης και απέναντι ο Θεοτοκόπουλος, ο Χαλεπάς και απέναντι κανένας…». Τον τιμήσατε, αποδώσατε όλο σας τον σεβασμό στον συγχωριανό σας. Ήταν σαν «τάμα» για σας. Η λέξη «τάμα» μ' ενοχλεί. Όλες οι μυθοπλασίες που επιμένουν να μας σερβίρουν. Η γκαστριά με κρίνο, η Ανάσταση. Με ενδιαφέρει ο Χριστός ως ιστορικό πρόσωπο χωρίς ανάσταση.

δη», απέναντι ήταν το «Πετρογκράντ» με σπεσιαλιτέ του ένα καταπληκτικό πιροσκί. Όταν μετακόμισε η «Εστία», αποχώρησα. Ήθελα να έχω την ανάμνηση του «μπακάλικου» και όχι του «σούπερ μάρκετ». Είμαι παλιάς σχολής. Είχα την τύχη να βρεθώ στην «Εστία» καθώς ήμουν συγγενής του Κολλάρου, με είχε βαφτίσει. Δεν μου άρεσαν τα γράμματα, εννοώ το σχολείο, και έφυγα από την Τήνο αναζητώντας την τύχη μου στην Αθήνα. Αστείο ακούγεται. Περάσατε μια ζωή στα γράμματα αν και δεν σας άρεσαν «τα γράμματα». Σας πήραν τα γράμματα στο κατόπι. Τι άλλο σας κυνηγάει; Ο Χαλεπάς. Έχω μια περίεργη μεταφυσική σχέση μαζί του. Κάποια μέρα περπατούσα στην Κλαυθμώνος και κάποιος άγνωστος μου έσφιξε το χέρι λέγοντάς μου «σας ευχαριστώ για ό,τι τυπώνετε και μας ξεστραβώνετε». Τρεις μέρες μετά, μου φέρνει τρεις φωτογραφίες. Του Χαλεπά. Ο θείος του, ο Δ. Χατζόπουλος -μποέμ- τις είχε. Και επέλεξε να τις φέρει σε σας! Τι κλωστές έχει ο ουρανός και συνδέει ζωές ανθρώπων! Όπως το λέτε. Αργότερα εμφανίζεται κάποιος άλλος κύριος και καθώς επέλεξε ν' αγοράσει βιβλία με την ιστορία της Τήνου, πιάσαμε την

50

Δείτε πιο πλατιά την έννοια «τάμα»… Πολύ, δε, περισσότερο που κατανοώ και συμφωνώ με την οπτική σας απόλυτα. Αναφέρθηκα στο τάμα χρησιμοποιώντας την λέξη, ας πούμε και ιντριγκαδόρικα, για να υπερτονίσω τη σημασία των 7 βιβλίων που εκδώσατε για τον Χαλεπά και είναι ό,τι πιο πολύτιμο υπάρχει σε βιβλιογραφία. Είμαστε σύμφωνοι, λοιπόν! Να σας ρωτήσω και κάτι ακόμα. Αναφέρετε ότι ασπάζεστε την ιδέα του κομμουνισμού. Ζόρικο να δηλώνεις, εκείνα τα χρόνια της νιότης σας (αν και μου μοιάζει ότι δεν πέρασε ποτέ η νιότη σας), «κομμουνιστής». Να έρχεσαι αντιμέτωπος με μια ολόκληρη κοινωνία, λίγο σαν

Μ.Τ.

αποσυνάγωγος. Θέλει κότσια η διαφοροποίηση. Το να σηκώνεις το φλάμπουρο μιας άλλης ιδεολογίας. Και τώρα συνδέουν τον κομμουνισμό ως κάτι από φασισμό. Τι να πεις! Όταν κατέβαινα σε εκλογές, γιατί πολιτεύτηκα με το ΚΚΕ, δεν ζητούσα την ψήφο ούτε των παιδιών μου. Γιατί είχαν διαφορετικές αντιλήψεις πολιτικές και δεν μπορούσα να ασελγήσω στις ιδέες τους. Πόσα χρόνια ζήσατε στην Τήνο; Μέχρι τα 12 μου. Άρα δεν ζήσατε την ασφυξία μιας οποιασδήποτε κλειστής κοινωνίας. Γιατί φύγατε στα 12 σας; Οι επαγγελματικές προοπτικές που έδινε το νησί, κυρίως σχετιζόμενες με την τέχνη του μάρμαρου, δεν με αφορούσαν. Aσφυκτιούσα. Δεν χωρούσα. Στα 12 να μην σε χωράει ο τόπος… Περίεργο ακούγεται. Με ενοχλεί η επαρχία μετά τη δύση του ηλίου. Με ενοχλούν οι κουβέντες… Τα ίδια και τα ίδια… Πώς ξεψαρίζουν, ιστορίες για τα παραγάδια… Εγώ ήθελα να μιλάω και για γκόμενες! Έφτασα λοιπόν στην Αθήνα και φιλοξενήθηκα σε ένα θείο μου Αρχιμανδρίτη. Αυστηρός! «Σχολάς 8 η ώρα. 8 παρά 15 να είσαι σπίτι», με διέταζε. Σιγά μην τον υπάκουα! Κάποια στιγμή, θυμάμαι, είχε πάει στο σχολείο να ενημερωθεί για τους βαθμούς μου και τον ρωτάει ο γυμνασιάρχης: «Θέλετε τις παρουσίες του ή τις απουσίες του; Γιατί περισσεύουν οι απουσίες». Στο σπίτι εκείνο έμεινα μόνο δυο χρόνια και μετά έπιασα μια κάμαρη με άλλους δυο Τηνιακούς. Η παρέα μαζί τους με κράτησε στο να μη χαλάσουμε, να μην κάνουμε οτιδήποτε επικίνδυνο. Θυμάμαι, πηγαίναμε στο Τηνιακό Καφενείο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας και Ασημάκη Φωτήλα, επικοινωνούσαμε με Τηνιακούς, κρατάγαμε τα έθιμα, τις καντάδες μας. Άρα μια φωλιά Τήνου με ορίζοντα Αθήνας. Τι σας μάγεψε στην πρωτεύουσα; Η ελευθερία. Ένιωθα ελεύθερος. Επίσης βρήκα δρόμο στα ιδεολογικά μου. Η οικογένειά σας πίστευε στον κομμουνισμό; Όλοι βασιλικοί. Αλλά στην «Εστία» είχα την τύχη να γνωριστώ με ανθρώπους που με μύησαν στην αριστερά. Ξέρετε, κ. Βιτάλη, εκείνα τα χρόνια μάς ήξεραν έναν προς έναν τι ψηφίζαμε. Την επομένη των εκλογών ήμασταν στο αστυνομικό τμήμα να μας ρωτάνε: «Γιατί ψήφισες ΕΔΑ;».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Πώς το ήξεραν; Οι ρουφιάνοι της εποχής ήταν οι περιπτεράδες, οι θυρωροί κ.λπ. Αγόραζα την «Αυγή» και αυτομάτως ενημέρωναν τους αρμόδιους. Ακόμα και από πού την αγόραζες. «Από το περίπτερο στο Ριβολί την πήρες», μου έλεγαν στην ασφάλεια.

Με τι γλυκαίνει; Με την ευθύτητα των ανθρώπων. Αν βρείτε μαχαιρωμένο από μένα, θα είναι κατάστηθα. Επίσης λυπάμαι, πονάω, με την αρρώστια και μάλιστα όταν χτυπάει γυναίκα. Δεν μπορώ να το αποδεχτώ. Τις αγαπάω πολύ τις γυναίκες.

Μα τι πρέσβευε ο κομμουνισμός για σας; Η ελπίδα για έναν νέον κόσμο ή η διαφοροποίησή σας από τον πολύ κόσμο; Όλα ήταν και είναι.

Πότε πήγατε στο νησί τελευταία φορά; Πριν 17 χρόνια.

Μα ο κομμουνισμός προδόθηκε πρωτίστως από τους κομμουνιστές. Δείτε τη Ρωσία. Αν εκείνοι έχασαν την μπάλα τότε ποιος… Ρέα μου, οι λαοί έγιναν δημόσιοι υπάλληλοι. Εμείς πιστεύουμε σε ιδέες και αυτοί βολεύτηκαν στο διαμερισματάκι τους, στη δουλίτσα

Βράβευση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο

τους, όλα μίκρυναν. Σαν δημόσιοι υπάλληλοι ενεργούν ακριβώς, εξασφαλισμένοι. Κομμουνιστής δεν θα πει τεμπέλης και βολεμένος. Όλα έχουν μπασταρδέψει. Στην Ελλάδα φτάσαμε να κάνουμε Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Σαρτζετάκη γιατί έκανε καλά τη δουλειά του ως δικαστής… Ε όχι, ρε παιδιά! Άρα πιστεύετε μια ιδεολογία που θα γίνει πράξη από ώριμους μόνο πολίτες. Μα είναι δυνατόν τέτοια ομαδική γέννα ωριμότητας; Τα κόμματα δεν ψάχνουν για διανοούμενους αλλά για αφισοκολλητές. Οι διανοούμενοι λείπουν. Πολλά λείπουν. Να σας ρωτήσω κάτι, πέραν του πολιτικού σας στίγματος. Αυτοπροσδιορίζεστε και με καμάρι ως ζόρικος και ανάποδος άνθρωπος. Σε τι γίνεται χώμα ένας ζόρικος κι ανάποδος;

Μαζί και τα μποφόρ. Όλα. Τα αταξίδευτα. Με κάποιο δικό του τρόπο τα κάνει να ταξιδεύονται. Ίσως είναι κι εκείνη η φράση του… Φάρος και φαροφύλακας μαζί. «Με τρομάζει το σκοτάδι της μέρας». Υ.Γ. Μακάρι κάθε τόπος να έχαιρε της πολιτιστικής προστασίας που προσφέρει με την καταγεγραμμένη του ιστορία ο κ. Φιλιππότης και το εκδοτικό του έργο.

Δηλαδή απαρνηθήκατε το νησί ενώ το έχετε στην ψυχή σας. Τόσα βιβλία για την Τήνο! Βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών για το έργο σας με μούσα σας την Τήνο… Τι συμβαίνει; Από ποια αλήθεια δραπετεύετε; Οι φίλοι μου λένε «αυτομαστιγώνεσαι». Πολλές φορές βλέπω στον ύπνο μου την Τήνο. Αν κλείσετε τα μάτια σας ποια εικόνα που σας πόνεσε έρχεται στο μυαλό; Κατοχή. Βέβαια, οι Ιταλοί δεν ήταν σκληροί όπως οι Γερμανοί. Πάντως, Κατοχή. Είχα έναν αδελφό, είχαμε ενάμιση χρόνο διαφορά. Πέθανε από τύφο την περίοδο της Κατοχής. Τον αγαπούσα πολύ. Ήταν ευαίσθητος σε σύγκριση με μένα. Τον θυμάμαι σ' ένα βραχάκι επάνω, να κοιτάζει τη θάλασσα. Τον έχω μέσα μου. Τον δεύτερο γιο μου τον ονόμασα Ανδρέα… Το όνομά του. Τελικά, όλοι στην Τήνο κάποιο δικό μας κομμάτι γυρεύουμε… Είτε το ομολογούμε είτε όχι, είτε ντυνόμαστε ταξιδιώτες είτε «ζόρικοι κι ανάποδοι». Αποχαιρετώντας τον κ. Φιλιππότη, κοντοστέκομαι σε μια ταμπέλα κρεμασμένη στον χώρο του γραφείου του: «Γυναίκες συγγραφείς να εκδίδονται μόνες τους». Την κρέμασε ενώ δούλευε με τη Λιλή Ζωγράφου την τέταρτη διόρθωση ενός βιβλίου της και απηύδησε. Επίσης τον τοίχο καλύπτουν πολλές φωτογραφίες της Μάρως Βαμβουνάκη, που δηλώνουν και την ιδιαίτερή του αγάπη προς το άτομό της. Ανεβαίνω τη σκάλα. «Καραβόσκαρο» μουρμουρίζει, ενώ με παρατηρεί. «Έχετε και καλή πλώρη και πρύμνη». Και είναι η πιο ενδιαφέρουσα περιγραφή που έχω εισπράξει ως γυναίκα. Περιγραφή σχεδόν σουρεαλιστή… Κι ύστερα σου λέει ο κ. Φιλιππότης ότι δεν αντέχει το νησί. Το έχει όλο μέσα του! Θάλασσα, γλάρους, τάματα, βαρκούλες, ανατολές και δύσεις, καράβια.

Μ.Τ.

STRATIS PHILIPPOTIS

“A

difficult and fussy man”! These are his first words as he introduces himself. As if his only concern is not to be complimented on his character. Stratis Philippotis, born in 1933 in Pirgos,Tinos.

A man without academic studies, but, as he characteristically says, one who has educated himself. He began his professional career in 1978 at a bookshop, “Estia”, and in the course of time he set up his own publishing company, PHILIPPOTIS, with a Woodpecker as its mark. Then, in 1992, he created a new series of editions, registered trademark ERINNI, with an ancient Tinian coin as its mark. He was awarded a prize by the Athens Academy in 2004 as “for five decades he has devoted the better part of his life as a publisher to the promotion of the Cyclades and his birthplace Tinos in particular. He has published 53 books signed by authors such as S. Melas, Ilias Venezis, Zacharias Papantoniou and Costas Ouranis with topics about Tinos”. Still, every time he talks he will never omit to analyse his metaphysical relationship with Halepas.

51

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Όταν ο Δίας γνώρισε τη Διώνη, προέκυψε η θεά της Ομορφιάς, η Αφροδίτη. Αρκετούς αιώνες μετά... όταν η Μαρέβα με τη Δήμητρα θέλησαν να μεταλαμπαδεύσουν το αρχαιοελληνικό στυλ, ως πρόταση μόδας, στα πέρατα της οικουμένης, προέκυψε αυτόματα και αυθόρμητα η φωτογράφιση της συλλογής να γίνει στα τοπία της Τήνου. Ίσως γιατί στα χώματα του νησιού «μας» συναντάς όλα τα «στρώματα» ιστορίας. Από το ΤΑΜΑ Φωτογράφος: Γιώργος Κορδάκης Styling: Ντάντα Ιωαννίδου Make up: Βανέσα Κουτσοποδιώτη Μαλλιά: Γιάννα Καραγιάννη Μοντέλο: Ηλιάνα Παπαγεωργίου

52

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Όταν ο Δίας γνώρισε τη Διώνη...

53

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Δ

ύο γυναίκες. Η Mareva Grabowski και η Δήμητρα Κολοτούρα. Η Μαρέβα είναι οικονομολόγος ενώ η Δήμητρα διευθύνει μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων στη Μεγάλη Βρετανία (εκπροσωπεί το BBC στην Ελλάδα καθώς και περιοδικά όπως τα «Brides», «Traveler» κ.λπ). Μια ευφυής ιδέα. Αντλώντας έμπνευση και στοιχεία από το αρχαιοελληνικό στιλ, να δημιουργήσουν μια σύγχρονη, μινιμαλιστική πρόταση μόδας. Ένα όνομα για το brand, (που τις παίδεψε αρκετά μέχρι να καταλήξουν), το «Zeus and Dione». Που έχει να διηγηθεί έναν όμορφο ελληνικό μύθο. Καθώς ο Δίας και η Διώνη ήταν οι γονείς του πιο όμορφου πλάσματος πάνω στη γη, της Θεάς Αφροδίτης. Έτσι κάπως ξεκίνησε μια ιστορία… Και τους καρπούς της βλέπουμε σε μια συγκλονιστική φωτογράφιση στο περιβάλλον που της ταιριάζει. Στο νησί «της», στην Τήνο. Και πώς να γίνονταν αλλιώς… «Ήρθα στην Τήνο για ένα τάμα και έχασα το καράβι της επιστροφής. Ένας ταξιτζής ανέλαβε να με ξεναγήσει. 16 χρόνια μετά, η Τήνος είναι πάντα στην καρδιά μου. Και ξεπήδησε αυτόματα, ως το σημείο για τη φωτογράφιση της συλλογής μας» λέει με ενθουσιασμό η Μαρέβα. Και η ανάλογη θετική διάθεση την ακολουθεί καθώς μας μιλάει για την αρχή του επιχειρηματικού τους εγχειρήματος. «Το καλοκαίρι του 2011, μέσα από ένα μεγάλο αφιέρωμα της γαλλικής "Vogue" στην Ελλάδα, αντιληφθήκαμε ότι δεν υπάρχει μια εγχώρια επωνυμία από το χώρο της μόδας που να αντανακλά την κλασική πλευρά του αρχαιοελληνικού και φολκόρ στιλ, αλλά δοσμένη με έναν σύγχρονο τρόπο που να το κάνει εξαγώγιμο σε όλο τον κόσμο. Παντού βλέπεις τα ίδια σανδάλια, τα ίδια καφτάνια, τα ίδια μοτίβα. Αρχίσαμε να ταξιδεύουμε σε όλη την Ελλάδα. Μπορεί η ελληνική υφαντουργία να έχει τελειώσει εδώ και καιρό, εμείς όμως θέλαμε να συνεργαστούμε με τους εναπομείναντες, δίνοντας πνοή στη δουλειά τους. Βρήκαμε συνεργάτες από την Κρήτη, όπου τα υφαντά φτιάχνονται από το μηδέν, διαλέξαμε κεντήματα από όλη την Ελλάδα και φυσικά για

54

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

55

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

το μετάξι στραφήκαμε στους παραγωγούς στο Σουφλί. Τα ασημικά μας -τα οποία είναι ένα πολύ ανταγωνιστικό ελληνικό προϊόντα προμηθευόμαστε από τεχνίτες από όλη την Ελλάδα: από το Μέτσοβο, τα Γιάννενα κ.ά. Το δέρμα προσπαθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο να προέρχεται από ελληνικά βυρσοδεψεία. Για τον σχεδιασμό των ρούχων, προσλάβαμε μια νεαρή Ελληνίδα σχεδιάστρια, τη Λύδια Βουσβούνη, που σπούδασε μόδα στο Λονδίνο και έχει διακριθεί ανάμεσα στους 20 καλύτερους απόφοιτους σχεδιαστές στον κόσμο και δούλεψε για οίκους όπως Chloé, Loewe κ.ά. Της εξηγήσαμε το όραμά μας και εκείνη ενθουσιάστηκε από το γεγονός ότι θα είχε τη δυνατότητα να βάλει σε εφαρμογή τις δικές της ιδέες και ταυτόχρονα να κάνει κάτι που διαφημίζει την πατρίδα μας. Η συλλογή περιλαμβάνει ρούχα, παπούτσια και κοσμήματα, όλα γυναικεία, ενώ έχουμε πειραματιστεί και με κάποια μικροέπιπλα. Πρωτοκυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2012 αρχικά μέσα σε ξενοδοχεία όπως το Μπελβεντέρε, το Ελούντα κ.ά., αλλά τα αισιόδοξα

56

μηνύματά και οι πωλήσεις μάς ώθησαν και τολμήσαμε να παρουσιαστούμε στην Εβδομάδα Μόδας στο Παρίσι. Με αυτό που ξετρελάθηκαν στο Παρίσι ήταν τα φορέματα και οι φούστες φτιαγμένα με βελονάκι. Έμπαιναν στο περίπτερό μας και ζητούσαν να τα αγοράσουν επιτόπου. Βέβαια, δεν είναι όλα ρόδινα. Συχνά ερχόμαστε αντιμέτωπες με χίλιες δυσκολίες. Από τη γραφειοκρατία, από το γεγονός ότι οι τράπεζες δεν δανείζουν αυτή τη στιγμή, από ένα σωρό "αυτό δεν γίνεται" που συναντάς κι ας λες μέσα σου "Κάν’ το να γίνεται". Υπήρξαν φορές που παραγγείλαμε κάτι και η πρώτη παρτίδα που ήρθε ήταν εξαιρετικής ποιότητας, αλλά η επόμενη μέτρια. Συνεργαζόμαστε και με πενήντα γυναίκες που πλέκουν στο βελονάκι και κεντάνε, και μας δίνουν πάντα ρούχα εξαιρετικής ποιότητας. Το πιο ενδιαφέρον είναι οι πολλές νέες κοπέλες που συναντήσαμε να ξέρουν ή να μαθαίνουν βελονάκι. Μας φαίνεται αισιόδοξο που αυτή τη στιγμή η νέα γενιά ψάχνει τέτοιους παραδοσιακούς και δύσκολους τρόπους δημιουργίας. Γενικά πιστεύουμε ότι οι Έλληνες

έχουν την εφευρετικότητα στο DNA τους, με μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων. Αυτό δεν το βλέπεις εύκολα σε άλλους λαούς. Από την καλοκαιρινή συλλογή μας, τα σανδάλια θα πωλούνται στα Attica και τα ρούχα στη “Μαγεία” στη Χάρητος. Βέβαια, επικεντρωνόμαστε περισσότερο στις εξαγωγές. Αυτή την περίοδο δουλεύουμε για το concept store που θα εγκαινιάσουμε στο Βερολίνο, το πρώτο ελληνικό του είδους του στο εξωτερικό. Στο bauhaus κτίριο των 500 τ.μ. στη συνοικία του Μίτε, θα παρουσιάζονται τα δικά μας προϊόντα, της Coco-Mat, του Citrus και τα κοσμήματα των Λιάνας Βουράκη, Πενθερουδάκη και Ντόλλυς Μπουκογιάννη. Θα ξεκινήσει να λειτουργεί πριν τα επίσημα εγκαίνια (Μάιος), ενώ ήδη προετοιμάζουμε και το επόμενο στη Νέα Υόρκη.

Info: Τα γραφεία/showroom της "Zeus and Dione" είναι Πλουτάρχου 21, Κολωνάκι, www.zeusndione.com

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μια σκάλα ταράτσα - ουρανό Ή

ταν ο πρώτος χρόνος μου στο νησί. Όλη μέρα τριγύριζα όπως οι κόπροι σκύλοι. Τριγύριζα κι όλα τα μύριζα. Όλα μ' εντυπωσίαζαν. Οι πέτρες όπως τις έστησαν ανθρώπων κόποι, για να βρουν διέξοδα στα αδιέξοδα. Χιλιόμετρα ξερολιθιές! Το πόσο φίνο λουλούδι είναι η κάπαρη, ενώ εγώ την είχα μόνο ως κάπαρη. Τα εκκλησάκια που στέκονταν στο τσακ του γκρεμού μα δεν έπεφταν. Η απεραντοσύνη και το μια σταλιά δίπλα δίπλα. Οι αγελάδες και τα φορτωμένα μαστάρια τους. Τα γαϊδουράκια και πώς, με μια όλο τσατίλα κίνηση των αφτιών τους, έδιωχναν ενοχλητικές μύγες. Τα βράχια ως έργα τέχνης. Τα βότσαλα. Οι αποχρώσεις του μπλε και του πράσινου… Τι να μας πουν οι αποχρώσεις του γκρι στους Έλληνες! Τα χωριά. Οι καμάρες… Λες και ξεκουράζονταν, όχι, λες και στηρίζονταν. Η αρχιτεκτονική της πρακτικής σοφίας. Μια σκάλα που σ' οδηγούσε ταράτσα - ουρανό. Η τεχνική «σαρδέλα» όπως διασκέδαζε το άσπρο χρώμα. Το φως κάθε στιγμή της μέρας. Τα καμπαναριά πορτατίφ τη νύχτα. Οι κουβέντες… Αυτό κι αν μου άρεσε! Οι κουβέντες που άκουγες χωρίς να βλέπεις πρόσωπα. Η ζωή που υπαινίσσονταν… Μια μυρουδιά από φαΐ μεσημεριού… Γεμιστά! Ή ψάρια! Που τσιτσίριζαν σε τηγάνι. Χωρίς να βλέπεις τη μαγείρισσα. Κι ένα ραδιόφωνο. Κι ένα σιχτίρισμα. Πίσω από μια κουρτίνα που άφησε και κενά στο βελονάκι της, κάτι από τους ένοικους για να μαρτυρήσει. Μ' άρεσαν οι γυναίκες στα σκαμνιά τους τα βράδια. Που διέκοπταν αυτόματα τις συζητήσεις τους στο πέρασμά του «ξένου». Και ένιωθα ότι γινόμουν για λίγο το «τούρκικό» τους. Είχαν θέμα για να αποτελειώσουν τη μέρα τους. Μ' άρεσαν οι γιρλάντες από φώτα που έκαναν κούνια στον αέρα. Και τα κυπαρίσσια. Και οι φωνές των παιδιών που έπαιζαν μπάλα. Και το απότομο φρενάρισμα ενός μικρού ποδηλάτη και η γριά που είπε: «Θα σου αστράψω μια! Να μάθεις». Μ' άρεσε ο ήχος των νερών και πόσο ταξίδευε η φαντασία μου βλέποντας δημόσια πλυσταριά… Τι να έλεγαν οι γυναίκες τότε στους ψιθύρους τους; Μ' άρεσαν τα άνυδρα, μ' άρεσαν και τα καταπράσινα. Με μεθούσε η μυρουδιά της συκιάς. Με μάτωνε το νυχτολούλουδο. Με γοήτευε το πείσμα ενός φυτού να σκάσει μύτη εκεί που κανένας δεν το έσπειρε. Μ' άρεσαν οι γεύσεις. Η ντομάτα που ήταν ντομάτα. Η αγκινάρα που ήταν αγκινάρα. Η ρόκα που έκαιγε και πίκριζε σαν ρόκα. Με γαλήνευε η λειτουργία από τη φωνή του Παπά Αντώνη στη Μεγαλομάτα, τα μαρκαρισμένα στασίδια από τα γερόντια. Γελούσα με τη γριά που έχωνε το εγγόνι της μπροστά από τα άλλα στη

Ε! Δεν κάνεις και σ' όλα κουμάντο εσύ, βρε σύγχρονε! Αυτό κυρίως μου έμαθε η Τήνος. Της Ρέας Βιτάλη

μεταλαβιά. Με μελαγχολούσε ένας δίσκος μνημόσυνου με μια φωτογραφία. «Μα πότε πέθανε;». «Όσο έλειπες». Μ' άρεσαν τα πλοία της γραμμής που πέρναγαν αργά αργά από κάθε παραθύρι του σπιτιού μου. Λες και είχαν μαζί μου ραντεβού. Μ' άρεσαν οι φουριόζες σαύρες. Τι να τα πολυλογώ… Όλα μου άρεσαν! Όλα; Μόνο εκείνο το πλοίο με τρόμαζε. Το βραδινό. Που άνοιγε το τεράστιο στόμα του και φαινόταν μέσα του μια οδοντοστοιχία με φώτα νοσοκομείου. Και έκλεινε αργά αργά και χάνονταν. Μου απέκοπτε την τελευταία μου γέφυρα με τον «έξω» κόσμο. Γι' αυτό και μου ξέφευγε πάντα στην αρχή ένα «Δηλαδή; Εμείς τώρα… Αν κάτι προκύψει…». Κι έμενες πίσω εσύ και μια κλειστή τοπική κοινωνία. Μικρές κοινωνίες, μεγάλες συνομωσίες. Δώδεκα χρόνια μετά… Συμμάχησα με το πλοίο της νύχτας. Να μη σου πω… Το αγάπησα. Γιατί καθώς μου απέκοπτε κάθε γέφυρα με τον «έξω» κόσμο, με έστρεφε στον δικό μου. Η Τήνος με συντρόφεψε στα 40… Τώρα στα 50+. Ωραίες ηλικίες. Κι ας φοβίζει το άκουσμά τους. Σε συμπαθείς. Σου επιτρέπεις να είσαι με σένα επιεικής. Η Τήνος με σκούνταγε ενθαρρυντικά στην πλάτη για πολλά… Το να γράψω το πρώτο μου βιβλίο. Φέτος να ξεκινήσω το δεύτερο… Μου έμαθε την ευλογία του αέρα. Του ζόρικου αέρα! Λυσσομανάει ώστε κάτι να καρτερείς. Μια καλοκαιρία! Κι όταν έρθει, να τη χαίρεσαι, μ' όλες σου τις αισθήσεις. Γιατί δεν κρατάει για πάντα. Ε! Δεν κάνεις και σ' όλα κουμάντο εσύ, βρε σύγχρονε! Αυτό κυρίως μου έμαθε η Τήνος.

57

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η «ΝΗΣΟΣ» της Τήνου, έναν χρόνο μετά Μέσα σε έναν χρόνο κυκλοφορίας, η μπίρα ΝΗΣΟΣ προσφέρεται στους καλύτερους χώρους εστίασης και ψυχαγωγίας όλων των νησιών των Κυκλάδων και σε επιλεγμένα σημεία σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Εξάγεται στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Αυστραλία, ενώ με 52 χιλιάδες φίλους στο facebook και εκατομμύρια αναφορές στο διαδίκτυο και στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, φέρει με περηφάνια τον τίτλο του «Επώνυμου Κυκλαδίτικου Προϊόντος». Μια κουβέντα με τον ιδιοκτήτη της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων στην Τήνο, Αλέξανδρο Κουρή. Του Λευτέρη Μπιντέλα

Είστε άνθρωπος της επικοινωνίας, του marketing και της στρατηγικής συμβουλευτικής, με μεγάλη εμπειρία στους χώρους των τροφίμων, των ποτών και του τουρισμού στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Υπήρξατε ο δημιουργός της πρωτοβουλίας «Κέρασμα», της πρώτης συγκροτημένης προσπάθειας προώθησης της ελληνικής γαστρονομίας. Το όνομά σας έχει συνδεθεί με το στρατηγικό σχέδιο του Ελληνικού Τουρισμού και του Ελληνικού Κρασιού. Με τέτοια εμπειρία, γιατί επιλέξατε να δραστηριοποιηθείτε επιχειρηματικά στη ζυθοποιία και μάλιστα στην Τήνο;

58

Η Τήνος και το αρχιπέλαγος των Κυκλάδων είναι ο παράδεισός μας στη γη. Επίσης αγαπάμε την υψηλής ποιότητας μπίρα και θέλουμε να τη φτιάχνουμε και να την προσφέρουμε. Γι' αυτό, με τη σύντροφό μου Μάγια και τους φίλους Ελίνα και Κωστή Δάλλα φτιάξαμε τη Μικροζυθοποιία Κυκλάδων, παραγωγό της μπίρας ΝΗΣΟΣ στην Τήνο. Είναι μια παραγωγική μονάδα που μας κάνει περήφανους και ευτυχείς, καθώς βλέπουμε ότι η ΝΗΣΟΣ μας ευχαριστεί τον κόσμο, αλλά και δημιουργεί αξία για τον τόπο και τους κατοίκους του. Από το 2005-6 μιλάτε για το θέμα της στρατηγικής και της ταυτότητας της Ελλάδας... Φέρατε στο τραπέζι την έννοια των «προϊόντων πρεσβευτών». Τι είναι αυτά τα προϊόντα;

Ας ξεκινήσουμε από τον ορισμό της «κρίσης» που βιώνει ο τόπος και η οποία δεν είναι παρά αποτέλεσμα μιας οικονομίας που αναπτυσσόταν κυρίως με βάση ένα κραταιό δημόσιο τομέα, την «υπερήφανη» κατανάλωση εισαγόμενων προϊόντων και μπόλικο lifestyle! Παραγωγή τίποτα! Δυστυχώς η πλειοψηφία πολιτικών, διαμορφωτών της κοινής γνώμης, αλλά και πολιτών, δεν αντιμετωπίζει την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων και την επιχειρηματική δημιουργία ως στοιχείο πολιτισμού. Γιατί η σύγχρονη παραγωγική και επιχειρηματική δραστηριότητα, η προσφορά δηλαδή, προϊόντων, είναι εντέλει ο τρόπος με τον οποίο κάθε τόπος, η Ελλάδα, οι Κυκλάδες, η Τήνος, συμμετέχει στη σημερινή πρωτοφανή, ανεμπόδιστη και συνεχή, παγκόσμια πολιτισμική ανταλλαγή. Μέσα σε αυτό το παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η έννοια των προϊόντων-«πρεσβευτών» προσδιορίζεται από το απλό ερώτημα «πες μου τι παράγεις να σου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

πω ποιος είσαι». Ποια είναι η ταυτότητα του τόπου μας αν δεν παράγουμε και όταν μας ζητούν, ας πούμε, μπίρα, προτείνουμε ολλανδικές, γερμανικές, δανέζικες ή μεξικάνικες; Εμάς ο σκοπός μας είναι η παραγωγή μιας επώνυμης κυκλαδίτικης μπίρας με εξαιρετική ποιότητα, της ΝΗΣΟΣ, η οποία σε συνδυασμό και με τα υπόλοιπα αναλόγου ποιότητας κυκλαδίτικα προϊόντα να λειτουργεί ως προϊόνπρεσβευτής, συμβάλλοντας στην ενίσχυση του κυκλαδίτικου γαστρονομικού πολιτισμού. Θεωρείτε ότι ως χώρα δεν υποστηρίξαμε την ιδέα για προϊόντα-πρεσβευτές; Όχι όσο θα μπορούσαμε. Στην Ελλάδα, ακόμα και αυτήν τη στιγμή μετά την κρίση, όταν λέμε παραγωγή, το μυαλό μας πηγαίνει μόνο στον πρωτογενή τομέα, δηλαδή στην αγροτική παραγωγή. Όμως σήμερα ένα εξίσου ενδιαφέρον κομμάτι της παραγωγής είναι η μεταποίηση, η δευτερογενής παραγωγή. Δηλαδή, παίρνω μια πρώτη ύλη -που μπορεί να μην είναι καν από τον τόπο ή τη χώρα μου- και φτιάχνω ένα επώνυμο προϊόν, δημιουργώ δηλαδή επιπλέον αξία! Ας πούμε ο ιταλικός καφές «Χ», (ενώ η ιταλική γη δεν παράγει καφέ), το αγγλικό τσάι «Ψ» (η Αγγλία δεν παράγει τσάι), η ελβετική σοκολάτα «Ζ» (η Ελβετία δεν παράγει κακάο). Πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα τοπικά προϊόντα, ιδιαίτερα αυτά που τρώγονται ή πίνονται, είναι στοιχείο της αυθεντικότητας της εμπειρίας που επιζητά ο επισκέπτης ενός τόπου. Κανείς, όταν ταξιδεύει, δεν επιθυμεί να καταναλώσει τα ίδια μαζικά, παγκόσμια και αδιάφορα προϊόντα που θα βρει και στον τόπο του! Επομένως και η μπίρα ΝΗΣΟΣ πιστεύετε ότι έχει συμβάλει στην προβολή του νησιού; Από έναν πρόχειρο υπολογισμό που κάναμε,

Διαπίστωσα με χαρά ότι υπάρχει μια ομάδα επαγγελματιών της εστίασης και της φιλοξενίας που μοιράζεται μαζί μας το όραμα για μια υψηλής ποιότητας γαστρονομική πρόταση με ταυτότητα. Είδα ακόμα στην πράξη ότι είναι και αρκετοί αυτοί που ενδιαφέρονται μόνον για το γρήγορο και εύκολο κέρδος και δεν έχουν ακόμη κατανοήσει τη σημασία της ποιότητας για έναν τόπο. Είμαι αισιόδοξος ότι η φωτεινή μειοψηφία των επαγγελματιών που σέβεται και αναγνωρίζει την αξία των τοπικά παραγόμενων προϊόντων θα αυξάνεται συνεχώς. Αυτοί οι χώροι εστίασης και ψυχαγωγίας, που ψάχνονται, δημιουργούν και εκφράζονται μέσα από τη δραστηριότητά τους, θα έλεγα ότι είναι και το φυσικό περιβάλλον της μπίρας ΝΗΣΟΣ. Και η ανταπόκριση από τους τουρίστες; Ενθουσιάζονται τόσο με την ιδέα ότι είναι μπίρα που παράγεται στις Κυκλάδες όσο και με την γεύση της όταν την δοκιμάσουν, ιδίως όσοι έρχονται από το εξωτερικό. Μου έχουν περιγράψει και αστείες σκηνές, που ξένοι προσπαθούν να προφέρουν το όνομα «ΝΗΣΟΣ», αλλά η αντίδραση στη γεύση της είναι ενθουσιασμός. Έχουμε ήδη και τους πρώτους τουρίστες που επισκέπτονται το Γιώργος Ρηγούτσος ζυθοποιείο για να δουν πού και πώς παράγεται η μπίρα ΝΗΣΟΣ. Με χαρά μάθαμε και τον παρουσιάσαμε μάλιστα σε μια σχε- ότι μας «ανακάλυψε» και το «Lonely Planet»! τική ημερίδα που έγινε στο νησί, η Τήνος μόνο τον περασμένο χρόνο είχε περισσό- Εξηγείστε μας, λοιπόν, τη διαφορά τερες από 16 εκατομμύρια αναφορές μέσω μεταξύ της βιομηχανικής και της μπίρας της ΝΗΣΟΣ σε Μέσα Μαζικης Ενημέρωσης μικροζυθοποιίας; και κοινωνικής δικτύωσης. Κάθε χαμόγελο Ο κόσμος της μπίρας διεθνώς έχει 2 διαευχαρίστησης από την κατανάλωση μίας κριτές κατηγορίες. Έχει τις βιομηχανικές φιάλης ΝΗΣΟΣ έχει θετική αντανάκλαση μπίρες μαζικής παραγωγής, παγκόσμιες ή και στον τόπο παραγωγής της, την Τήνο, τις εθνικές, και έχει και τις μπίρες ποιότητας Κυκλάδες και τα ελληνικά νησιά. που διεθνώς λέγονται «craft beers». Εμείς είμαστε μια craft μπίρα ή, στα ελληνικά, Γνωρίζω ότι έχετε αναλάβει προσωπικά μπίρα μικροζυθοποιίας. Η διαφορά τους την εξάπλωση της ΝΗΣΟΣ στα νησιά και είναι ακριβώς ίδια με τη διαφορά μεταξύ τα έχετε επισκεφτεί σχεδόν όλα. Πώς των καλών κρασιών και των κρασιών μαζιαντιδρά η αγορά; κής παραγωγής.

59

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Την μπίρα της μικροζυθοποιίας την πίνω για να ευχαριστηθώ το άρωμα, τη γεύση της, με όλες μου τις αισθήσεις, δεν βιάζομαι να την καταπιώ, δεν την πίνω για να εισπράξω μόνο το παγωμένο σοκ που θα μου δώσει το καλοκαίρι ένα παγωμένο ποτό. Είναι η μπίρα που θα απολαύσω, που θα «ταξιδέψω» στο στόμα μου, θα προσπαθήσω να πάρω τη γεύση της, να καταλάβω την επίγευση, να μυρίσω τα αρώματα… γενικά είναι η ίδια διαδικασία που θα ακολουθούσε κανείς όταν δοκιμάζει ένα πολύ καλό κρασί. Εμείς αυτή την μπίρα βγάζουμε, αυτή την ιδέα υπηρετούμε. Εις γνώση μας, βέβαια, ότι είναι πάντως μια καινούργια εμπειρία για τη χώρα μας. Γι' αυτό και έχουμε να αντιμετωπίσουμε την παλιά αντίληψη, δόγμα θα το ’λεγα, ότι

60

«όλες οι μπίρες είναι ίδιες». Πρόκειται για μεγάλο ψέμα. Η μπίρα είναι το ποτό με τη μεγαλύτερη ποικιλία γιατί είναι το πλέον δημιουργικό. Σε σχέση με το κρασί δίνει περιθώρια μεγάλης παρέμβασης από τον παραγωγό. Οι ειδικοί λένε ότι μόνο το 5% του αποτελέσματος ενός κρασιού οφείλεται στον οινοποιό, ενώ στην μπίρα φτάνει και το 95%! Έχεις να επιλέξεις μεταξύ πολλών διαφορετικών πρώτων υλών, βύνες και λυκίσκους και από κει και πέρα, όσο μεγαλύτερη φαντασία έχεις τόσο καλύτερο το αποτέλεσμα. Προτείνετε δηλαδή και τρόπο για να πίνει και να απολαμβάνει κανείς τη ΝΗΣΟΣ; Προτείνουμε ο καθένας να την απολαμβάνει

όπως θέλει, αλλά αν θες να καταλάβεις την ποιότητα μιας μπίρας, να τη δοκιμάζεις σε θερμοκρασία δωματίου. Έτσι μπορείς να αντιληφθείς στον μέγιστο βαθμό τη διαφορά στα αρώματα, τη γεύση και την επίγευση μεταξύ της βιομηχανικής μπίρας και της μπίρας ΝΗΣΟΣ. Όταν πίνεις μπίρα ή οποιοδήποτε ποτό πολύ παγωμένο, «κόκκαλο» δηλαδή, δεν καταλαβαίνεις πολλά γιατί οι ανθρώπινες αισθήσεις δεν λειτουργούν. Και η τιμή; Υπάρχει διαφορά στην τιμή μεταξύ της βιομηχανικής και της μπίρας μικροζυθοποιίας; Παντού στον κόσμο οι μπίρες μικροζυθοποιίας είναι ακριβότερες από τις βιομηχανικές καθώς είναι διαφορετικά προϊόντα. Αυτό

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

δεν έχει να κάνει μόνο με το μέγεθος της παραγωγής. Η ΝΗΣΟΣ, για παράδειγμα, δεν έχει κανένα πρόσθετο ή έτοιμο υλικό, κανένα συντηρητικό και ανά λίτρο έχει πολλαπλάσια ποσότητα βύνης κριθαριού και λυκίσκων υψηλότατης ποιότητας και αξίας. Δεν χρησιμοποιεί ζάχαρη, ρύζι ή άλλα δημητριακά χαμηλού κόστους και γίνεται με αργή διαδικασία ζύμωσης και ωρίμανσης που διαρκεί έναν ολόκληρο μήνα. Μη μας συγκρίνετε με εγχώριες και εισαγόμενες βιομηχανικές μπίρες, επαναλαμβάνω, δεν είμαστε το ίδιο προϊόν. Γιατί βλέπουμε μια ανάπτυξη της ζυθοποιίας αυτή την περίοδο της κρίσης; Οι λόγοι είναι δύο και ο πρώτος δεν αφορά την κρίση. Η παραγωγή της ποιοτικής μπίρας κραφτ είναι μια διεθνής τάση, η οποία ξεκίνησε πριν 15 χρόνια περίπου στην Αμερική, με πολλά μικρά ζυθοποιεία να φτιάχνουν –όχι βιομηχανική- αλλά μπίρα ποιότητας. Η τάση πέρασε και στην Ευρώπη, στις βόρειες χώρες, στην Ιταλία και έφτασε και στην Ελλάδα. Ο δεύτερος λόγος έχει σχέση με την κρίση και είναι ότι η καλή μπίρα είναι μία προσιτή πολυτέλεια! Το να περάσω από μια βιομηχανική μαζική μπίρα σε μια ποιοτική μπίρα μού κοστίζει λιγότερο από ένα ευρώ η διαφορά. Το αντίστοιχο με το κρασί κοστίζει πολύ περισσότερο. Η ποιοτική μπίρα είναι λοιπόν προσβάσιμη στον πολύ κόσμο και στα μειωμένα εισοδήματα. Υπάρχει και ένας τρίτος λόγος, που είναι ότι οι ελληνικές μικροζυθοποιίες αυτήν τη στιγμή βγάζουν πολύ ωραία μπίρα. Να δείτε που σε 10 χρόνια η Ελλάδα θα έχει όνομα στην παραγωγή μπίρας, όπως έχουμε αυτήν τη στιγμή στην παραγωγή κρασιού. Η συνταγή της ΝΗΣΟΣ θα μπορούσε να βοηθήσει την Ελλάδα να βγει από την κρίση; Για να είμαστε ακριβείς, η επιχειρηματικότητα είναι η μόνη υγιής λύση για την έξοδο της Ελλάδας απ’ την κρίση. Δεν υπάρχει ευημερία με δανεικά, ούτε ανάπτυξη και κράτος πρόνοιας με χρήματα του δημοσίου. Οι χώρες πρέπει να παράγουν, οι πολίτες πρέπει να

παράγουν, να δημιουργούν αξία. Δυστυχώς δεν έχει διαμορφωθεί η κουλτούρα της παραγωγής και της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα και, κατά τη γνώμη μου, λόγω αυτού οδηγηθήκαμε στην κρίση. Μπορεί, όμως, αυτή να γίνει η ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε το λάθος μοντέλο οικονομίας και να αλλάξουμε.

Το τρίπτυχο Φύση, Τέχνη, Γεύση μπορεί να συγκροτήσει μια ισχυρή Τηνιακή πρόταση ακόμη και για τους πιο απαιτητικούς επισκέπτες Να κλείσουμε με την Τήνο. Είστε πίσω και από την επιτυχημένη τουριστική στρατηγική επικοινωνίας της Πελοποννήσου και τον αυτοπροσδιορισμό της ως «Mythical Peloponeese», «Μυθική Πελοπόνησσος». Μπορεί κάτι τέτοιο να εφαρμοστεί και για την Τήνο; Νομίζω επιβάλλεται, αν θέλουμε να υπάρχει αποτέλεσμα, και εκτιμώ ότι το τρίπτυχο Φύση, Τέχνη, Γεύση μπορεί να συγκροτήσει μια ισχυρή Τηνιακή πρόταση ακόμη και για τους πιο απαιτητικούς επισκέπτες. Με βάση αυτούς τους τρεις άξονες μπορεί να γίνει ένα σχέδιο ανάπτυξης για το νησί ώστε να επενδυθούν παραγωγικά ανθρώπινοι και οικονομικοί πόροι. Όσο για τη μέθοδο επικοινωνίας, θα είχα να πω ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ οι πράξεις μιλούν καλύτερα από τις λέξεις. Δημιουργικές και πρωτότυπες πρωτοβουλίες σε συνδυασμό με υπηρεσίες και προϊόντα υψηλής ποιότητας και νέοι άνθρωποι με πάθος και ενθουσιασμό μπορούν να φέρουν στο νησί πολύ και καλό κόσμο.

The “Ambassador” of Tinos in a bottle

L

ocally brewed and bottled in Tinos, NISSOS beer has set an example as to how a product of high quality can add value to its homeland.

NISSOS is a small production, artisanal beer of high quality, made 100% in the island of Tinos, Cyclades, in a super modern, fully equipped microbrewery. A unusual example of entrepreneurship for the region amidst times of severe economic crisis and also, a much needed symbol of creativity, optimism, novelty and modern mentality. The secret of NISSOS is love for quality beer for Tinos, the Cyclades and the Aegean archipelago.

Created by Alexandros Kouris, his life partner and journalist Maya Tsoclis, Elina and Costis Dallas. They all look at NISSOS as a cultural proposition rather than just a excellent beer, a vehicle of manifesting the unique Cycladic experience. For “beer, like food and wine, is culture”, as Alexandros Kouris states.

NISSOS Beer is a hand-crafted pilsner with a plethoric, strong flavour. It contains barley, hops and yeast of the highest quality and is brewed solely in the traditional, slow, natural way of brewing, which lasts almost a month. Easy to drink, unpasteurized, with a natural carbonization and micro-filtered, this proud beer is one of summer’s pleasant surprises. “Perhaps this is why we have received such a warm welcome from every far flung corner of Greece, while great interest appears to travel all the way from Greeks and friends of Greece in Australia, the U.S.A and Germany”, says Alexandros Kouris, a professional in the field of strategic marketing, tourism and gastronomy. www.facebook.com/nissosbeer Τ/ +30 22830 26333

61

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο «δρόμος» της ΝΗΣΟΣ Για να φτάσει η ΝΗΣΟΣ στο ποτήρι μας, ο δρόμος είναι μακρύς και τα στάδια 7. Για έναν ολόκληρο μήνα από τη στιγμή της άλεσης της βύνης μέχρι την ωρίμανση, η ΝΗΣΟΣ φροντίζεται καθημερινά από μια παθιασμένη, υπομονετική και αφοσιωμένη ομάδα. Του Πολ Εμμανουηλίδη

Ό

πως και συνολικά στη γαστρονομία, η νοστιμιά στη μικροζυθοποιία (την παραγωγή δηλαδή ποιοτικής μπίρας σε μικρές ποσότητες) είναι αποτέλεσμα καλών υλικών, εμπνευσμένης συνταγής και μεγάλης φροντίδας. Η μπίρα ΝΗΣΟΣ ζυθοποιείται με κορυφαία υλικά, αποκλειστικά βύνη κριθαριού, λυκίσκους, νερό και μαγιά, απόλυτα φυσικό τρόπο και καθόλου βιασύνη. Ένας δρόμος κουραστικός και χρονοβόρος που όμως εξασφαλίζει το άριστο τελικό αποτέλεσμα προς μέγιστη τέρψη όλων μας των αισθήσεων. Η μπίρα ΝΗΣΟΣ δεν περιέχει κανένα απολύτως πρόσθετο, συντηρητικό ή ζάχαρη.

1. Άλεση Η διαδικασία δημιουργίας της ΝΗΣΟΣ ξεκινάει με τη μεταφορά της βύνης δίστιχου κριθαριού στον μύλο μας για άλεση, δηλαδή για σπάσιμο του καρπού σε μικρότερα κομμάτια. Η συνταγή της ΝΗΣΟΣ συνδυάζει 3 διαφορετικές βύνες κριθαριού άριστης ποιότητας σε συγκεκριμένες αναλογίες. Δεν χρησιμοποιούμε ρύζι ή άλλα δημητριακά μικρότερης αξίας. Κάθε μία από τις βύνες κριθαριού της συνταγής μας προσθέτει συγκεκριμένες νότες στο χρώμα, το άρωμα και τη γεύση της ΝΗΣΟΣ Pilsner.

2. Εκχύλιση Στη συνέχεια το αλεσμένο χαρμάνι βύνης μεταφέρεται μέσω ενός ατέρμονου κοχλία

Η ΝΗΣΟΣ Pilsner ζυθοποιείται και εμφιαλώνεται 100% στην Τήνο, στην καρδιά των Κυκλάδων. Η ευχάριστη γευστική πικράδα των λυκίσκων και τα αρώματα εσπεριδοειδών σε συνδυασμό με τη γλυκύτητα της βύνης δημιουργούν μια φρέσκια, ισορροπημένη, αναζωογονητική μπίρα, που προσφέρει ολοκληρωμένη απόλαυση είτε μόνη της είτε συνοδεύοντας τις γεύσεις της ελληνικής κουζίνας.

62

στο ζυθοβραστήριο για να αρχίσει η «βρασιά» της ΝΗΣΟΣ. Ο πρώτος σταθμός είναι το δοχείο εκχύλισης (mash tun), όπου το αλεσμένο βυνοχαρμάνι αναμειγνύεται με ζεστό νερό. Εδώ, με εντελώς φυσικό τρόπο το άμυλο μετατρέπεται σε ζυμώσιμα σάκχαρα, τα οποία θα αποτελέσουν αργότερα την πολύτιμη τροφή της πεινασμένης μαγιάς, του μικροοργανισμού που πρωταγωνιστεί στο στάδιο της ζύμωσης. Κατά τη διάρκεια της εκχύλισης η θερμοκρασία του νερού διαφοροποιείται, έτσι ώστε να δραστηριοποιηθούν τα ένζυμα της βύνης.

3. Διήθηση Την εκχύλιση ακολουθεί η διήθηση (lautering) όπου το εκχύλισμα διαχωρίζεται από τα στερεά υπολείμματα της βύνης μέσα από ειδικές ανοξείδωτες σχάρες με πολύ λεπτά ανοίγματα για να προκύψει το ζυθογλεύκος, το αντίστοιχο του μούστου στο κρασί. Η διήθηση στη ΝΗΣΟΣ πραγματοποιείται αποκλειστικά και μόνο με τη βοήθεια της βαρύτητας, χωρίς καμία μηχανική υποβοήθηση, ώστε το ευαίσθητο ζυθογλεύκος να μην «ταλαιπωρείται».

4. Βρασμός Καθώς διηθείται, το ζυθογλεύκος οδηγείται μέσω ειδικών σωλήνων στο βραστήρα (boil tun) για να βράσει. Τρία είδη λυκίσκων προστίθενται σε διαφορετικά στάδια του βρασμού για να να δώσουν στη ΝΗΣΟΣ Pilsner το άρωμα και την ιδιαίτερη γεύση της. O πολύτιμος λυκίσκος, το θηλυκό λουλούδι humulus lupulus, δίνει

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

στην μπίρα της Τήνου άρωμα και γεύση, ενώ προσθέτει και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η πικρή γεύση του λυκίσκου ισορροπεί θαυμάσια τη γλυκιά γεύση της βύνης. Με τον βρασμό επιτυγχάνεται η εκχύλιση των ρητινών από το λυκίσκο, καθώς και η αποστείρωση και συμπύκνωση του γλεύκους. Ο βρασμός τελειώνει και η «αζύμωτη μπίρα», δηλαδή το 100% φυσικό αποτέλεσμα του βρασμού της βύνης και των λυκίσκων, αφήνεται να ηρεμήσει για περίπου τριάντα λεπτά πριν ψυχθεί μέσω ειδικού εναλλάκτη θερμοκρασίας, αεριστεί με φυσικό οξυγόνο και πάρει τον δρόμο για τις ειδικές, ανοξείδωτες, ψυχώμενες δεξαμενές ζύμωσης, εκεί όπου η αζύμωτη ΝΗΣΟΣ θα συναντήσει την πραγματική «δημιουργό» της, τη μαγιά!

Η ΝΗΣΟΣ κοντά στους κτηνοτρόφους της Τήνου Μετά από κάθε βρασιά της ΝΗΣΟΣ, τα βυνο-υπολείμματα, δηλαδή οι εξαιρετικής ποιότητας αλεσμένοι σπόροι βύνης κριθαριού που έχουν εκχυλιστεί, πλούσιοι σε θρεπτική αξία, δίνονται στην κτηνοτροφική μονάδα της Ελένης Δεσύπρη και αξιοποιούνται ως άριστη ζωοτροφή. Τίποτε δεν πάει χαμένο!

5. Ζύμωση Η μαγιά, ένας πεινασμένος μικροοργανισμός με μεγάλη όρεξη, θα καταβροχθίσει την αζύμωτη ΝΗΣΟΣ και θα τη μεταβολίσει, μετατρέποντάς τα ζάκχαρα με απόλυτα φυσικό τρόπο και χωρίς καμία άλλη προσθήκη σε αλκοόλ και διοξείδιο του άνθρακα! Όπως προηγουμένως οι βύνες και οι λυκίσκοι, έτσι και η μαγιά προσθέτει τη δική της νότα στο ιδιαίτερο γευστικό προφίλ της ΝΗΣΟΣ. Η ΝΗΣΟΣ δεν περιέχει πρόσθετο ανθρακικό ή αλκοόλ, άλλο από αυτά που δημιουργούνται από τη φυσική διαδικασία της ζύμωσης.

6. Ωρίμανση Μετά τη ζύμωση, η ΝΗΣΟΣ αφήνεται πλέον να ξεκουραστεί και να ωριμάσει σε ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας μέσα στις ειδικές κυλινδροκωνικές δεξαμενές μας. Ζύμωση και ωρίμανση διαρκούν περισσότερο από 30 ημέρες!

Κελσίου, κατά προτίμηση όχι σε παγωμένο ποτήρι, για να μπορέσουν να αναδειχθούν τα αρώματα και η γεύση της. Περιέχει 5% αλκόολ

7. Φιλτράρισμα και εμφιάλωση Μετά την ωρίμανση η ΝΗΣΟΣ φιλτράρεται με οργανικό τρόπο ώστε να γίνει διαυγής, να πάρει το λαμπερό, βαθύχρυσο χρώμα της και να σταθεροποιηθεί -δηλαδή να αποκτήσει διάρκεια ζωής-, παραμένοντας όμως ένα ευαίσθητο προϊόν που πρέπει να διατηρείται σε σκιά (μέχρι 8 μήνες). Η ΝΗΣΟΣ δεν σταθεροποιείται με παστερίωση αλλά με μικροφίλτρανση, διαδικασία η οποία εγγυάται τη μέγιστη διατήρηση της γεύσης και των αρωμάτων της φρέσκιας μπίρας. Η ΝΗΣΟΣ Pilsner, έτοιμη για κατανάλωση, εμφιαλώνεται σε ειδικές ανακυκλώσιμες φιάλες μίας χρήσης 500 και 330 ml και παίρνει το δρόμο για το ποτήρι σας. Σερβίρεται κρύα σε θερμοκρασία περίπου 4 βαθμών

Πώς σερβίρουμε τη ΝΗΣΟΣ 1. Το ποτήρι πρέπει είναι πάντα πολύ καθαρό. Αποφεύγουμε ποτήρια στα οποία έχουμε σερβίρει οτιδήποτε άλλο εκτός από νερό. Ποτέ δεν στοιβάζουμε τα ποτήρια. Για μεγαλύτερη σιγουριά, ξεπλένουμε το ποτήρι με κρύο νερό πριν σερβίρουμε την μπίρα και δεν το σκουπίζουμε.

2. Ξεκινάμε να σερβίρουμε με το μπουκάλι μακριά από το ποτήρι, χύνοντας την μπίρα στο κέντρο του πάτου του ποτηριού για να αρχίσει να δημιουργείται ο αφρός, γεμίζοντας έτσι το ποτήρι μέχρι

τη μέση. Ο αφρός προστατεύει το απαραίτητο διοξείδιο του άνθρακα, διατηρεί τα αρώματα μέσα στην μπίρα και μας αφήνει να τα απολαμβάνουμε σιγά σιγά καθώς την πίνουμε.

3. Όταν ο αφρός σταθεροποιηθεί μέχρι τη μέση του ποτηριού, φέρνουμε το μπουκάλι πιο κοντά στο ποτήρι και ρίχνουμε την μπίρα σιγά σιγά προς τις πλευρές του ποτηριού, μέχρι να το γεμίσουμε. Ο χρυσός κανόνας αναλογίας μπίρας προς αφρό είναι 70/30!

63

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Νόστιμη Τήνος Με πλειάδα προϊόντων, εξαιρετικές πρώτες ύλες, πλούσια τοπική παράδοση στην κουζίνα της και σοβαρούς επαγγελματίες εστίασης, η Τήνος αναδεικνύεται σε έναν από τους πιο ενδιαφέροντες γαστρονομικούς προορισμούς της χώρας μας. Της Νικολέτα Μακρυωνίτου, Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Δίπλα στο νερό… ← ΣΑΝ ΤΟ ΑΛΆΤΙ – ΠΑΡΑΛΊΑ ΑΓΊΟΥ ΦΩΚΆ Ο βενιαμίν της γαστρονομικής σκηνής του νησιού, άνοιξε λίγο πριν το εφετινό Πάσχα, μπροστά στην παραλία του Αγίου Φωκά. Λιττή και μοντέρνα, καλόγουστη ταβερνούλα, με παραδοσιακά στοιχεία του τόπου να δουλεύονται με σύγχρονες τεχνικές, είναι αυτό που χαρακτηρίζει τόσο τη διακόσμηση όσο και την κουζίνα. Οι συμπαθέστατοι ιδιοκτήτες Μαρία και Βασίλης είναι το νεαρό ζευγάρι Τηνιακών που βρίσκεται πίσω από αυτή την ελπιδοφόρα προσπάθεια. Δοκιμάστε ταραμοσαλάτα με χοντροκομμένο κρεμμύδι, μελιτζανοσαλάτα με απαλό κάπνισμα, καλαμαράκια τηγανιτά και τηγανιτές πατάτες φρεσκοκομμένες. Επίσης, μακαρονάκι με χταπόδι, σαρδέλες με λαδολέμονο κάπαρης και γαύρο μαρινάτο. Πολλά ούζα και καλή λίστα με εμφιαλωμένα κρασιά. Τ/ +30 22830 29266

↑ ΜΑΪΣΤΡΟΣ στον Πάνορμο. Ένα καΐκι έχει ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας Γιάννης και από τον κόπο της ψαριάς του θα γευτείτε εξαιρετική κακαβιά και φρεσκότατα ψάρια, με πιο σπουδαίο το σαλάχι. Να το θυμηθείτε το σαλάχι λαδολέμονο! Τ/ +30 22830 31280

↑ ΆΝΕΜΟΣ – ΌΡΜΟΣ ΓΙΑΝΝΆΚΗ Πάνω ακριβώς στη θάλασσα, στην παραλία του όρμου Γιαννάκη και ακριβώς δίπλα στο κύμα, η ταβέρνα «Άνεμος» προσφέρει ένα νόστιμο τηνιακό φαγητό. Τ/ +30 22830 31760

64

↑ GOLDEN BEACH/ΕΣΤΙΑΤΌΡΙΟ ΑΣΤΕΡΊΑ – ΑΓΙΟΣ ΦΩΚΆΣ Ο Νίκος και ο Ηλίας Σουράνης είναι ιδιοκτήτες μιας από τις πιο ζεστές οικογενειακές επιχειρήσεις διαμονής στην Τήνο, του γνωστού Golden Beach, που λειτουργεί από το 1970 στο κτήμα τους, στην ομώνυμη θέση της παραλίας του Αγίου Φωκά. Σε μια υπέροχη καταπράσινη αυλή, στην ταβέρνα τους «Αστερία», προσφέρουν εξαιρετικές γεύσεις με έμπνευση. Η σαλάτα Κηπουρού είναι μοναδική, τα υλικά της είναι βιολογικά και καλλιεργούνται στο κτήμα της επιχείρησης. Επίσης προτείνουμε ανεπιφύλακτα το γεμιστό ψαρονέφρι με τη λιαστή ντομάτα και το τυρί μετσοβόνε, ενώ για τους φίλους του γλυκού τη μους μαστίχας. Στην Αστερία πηγαίνει κανείς τόσο μετά το μπάνιο του και τον καφέ του στο GB beach bar στην παραλία του Αγίου Φωκά, όσο και το βράδυ σε ένα γαλήνιο περιβάλλον. Τ/ +30 22830 22479, 694874473610

↑ ΜΠΆΛΛΟΣ - ΒΟΥΡΝΉ Ο Μπάλλος, του Φώτη Δεληγιάννη, άνοιξε πρόπερσι, αλλά η φήμη του διαδόθηκε ταχύτατα, όχι μόνο για το καλομαγειρεμένο φαγητό του, αλλά και διότι από την αμμουδερή ομώνυμη παραλία τον χωρίζουν μόλις μερικές δρασκελιές. Την επιμέλεια της κουζίνας έχει ο ίδιος ο Φώτης. Επιμονή στα τοπικά προϊόντα, σε λακωνικές μαγειρικές με υλικά ολόφρεσκα. Ο χώρος φτιαγμένος έτσι όπως ακριβώς αρμόζει στο σημείο, απλός, με γούστο, χωρίς πολλές παρεμβάσεις. Χωριάτικα αυγουλάκια μετατρέπονται σε φουρτάλιες, ψάρια φρέσκα από τα καΐκια μπαίνουν στα κάρβουνα, μια ενδιαφέρουσα, μικρή λίστα με κρασιά ακομπανιάρει το όλον. Δοκιμάστε επίσης κριθαράκι με γαρίδες, τυροκαυτερή με ντόπια τυράκια, κρίθινα ντακάκια βρεγμένα με ούζο με τριμμένη ντομάτα και τυράκι τηνιακό. Τ/ +30 69.4405.4405 & 693.24.80.000

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Mετά το κολύμπι... ← ΤΑ ΤΣΑΜΠΙΆ – ΚΙΌΝΙΑ Μια περιποιημένη οικογενειακή ταβέρνα, μια ανάσα από τη θάλασσα, είναι τα Τσαμπιά, που δημιουργήθηκε το 1978 από τον Κωνσταντίνο Κροντηρά. Ιδανική για μετά το μπάνιο, κι όχι μόνο, είναι μια κλασική αξία, με πιστούς πελάτες, καλές τιμές και μεγάλες μερίδες με σπιτικό, καλομαγειρεμένο ελληνικό φαγητό. Στις 3 ανισόπεδες αυλές του, θα δοκιμάσουμε, ανάλογα με τα αγαθά της εποχής, άλλοτε λαχανοντολμάδες, νόστιμα ρεβίθια φρικασέ, ιμάμ, κολοκυθανθούς φουρνιστούς και σουτζουκάκια, κι αν βρεθεί φρέσκο ψάρι θα απολαύσουμε την ωραία του ψαρόσουπα. Στο τέλος θα μας γλυκάνουν με χαλβά σιμιγδαλένιο που μοσχοβολά φρέσκο χυμό πορτοκαλιού. Τ/ +30 22830 23142

↑ ΛΕΙΒΆΔΑ Αν και όχι και τόσο δύσβατος, ο χωµατόδροµος που µεσολαβεί ίσως ευθύνεται για το γεγονός ότι µια από τις οµορφότερες παραλίες του νησιού θεωρείται µάλλον παρθένο τοπίο. Αφού ευχαριστηθείτε το µπάνιο σας, η ταβέρνα του κυρ-Αντώνη, η µοναδική της περιοχής, περιµένει για να σας προσφέρει ντόπιες και χειροποίητες νοστιµιές που ετοιµάζει ο γιος του κυρ-Αντώνη, Νίκος ∆αρµής, µαζί µε τη σύζυγό του Ούρσουλα. Στην ήσυχη και γαλήνια αυλή τους απολαµβάνουµε κολοκυθόπιτες, φρουτάλιες, κεφτεδάκια και τυροπιτάκια για ορεκτικό, ψητά κρεατικά ή ολόφρεσκα ψαράκια στα κάρβουνα για κυρίως. Το ντόπιο λεµονάτο κατσικάκι όπως και το κοκκινιστό κουνελάκι που κάνει ο Νίκος είναι εκ των ων ουκ άνευ, όπως και το γαλακτοµπούρεκο και η τάρτα βερίκοκο της Ούρσουλας. Τ/ 22830 41426, +30 6976517762

↑ Ναυτίλος Όρμος Υστερνίων, Παραδοσιακή ταβέρνα πάνω στα κύματα. Να πάτε νωρίς την ώρα που πέφτει ο ήλιος. Τα συναρπαστικά χρώματα του ουρανού, γίνονται σχεδόν μια σωματική εμπειρία.. Όλες οι τοπικές νοστιμιές και ψαρικά. Τηλεφωνήστε στον Γιάννη Σκούταρη, τον ιδιοκτήτη για να μάθετε την ψαριά της ημέρας! (όταν υπάρχει..) Τ+30 /22830 31642 +30 6973794766

↑ ΝΤΊΝΟΣ – ΌΡΜΟΣ ΓΙΑΝΝΆΚΗ Ετούτο το καλόγουστο εστιατόριο βρίσκεται σε ειδυλλιακό σημείο, κρεμασμένο κυριολεκτικά πάνω από τα βράχια. Ένα πολύχρωμο μπαλκόνι στο Αιγαίο, απάνεμο, με βασιλικά να στολίζουν τα παράθυρα και μια σκάλα που συνδέει απευθείας το τραπέζι μας με τη θάλασσα. Σε μικρή απόσταση τόσο από τον Όρμο Γιαννάκη όσο και από την παραλία Καλύβια όπου μπορούμε να κολυμπήσουμε, ο Αντώνης Βαμβακάρης, υιός του περίφημου Ντίνου, προσφέρει νοστιμιές που τρώγονται και με... το μαγιό. Στην κουζίνα μαγειρεύει μαζί με τη μητέρα του Ειρήνη, και μεταξύ άλλων ετοιμάζουν ωραία κακαβιά γεμάτη ουσία, τούρτα φουρτάλια με σύσερο, λουκάνικο και πατάτες ή με λαχανικά της εποχής, ντολμάδες θαλασσινών και πλούσια γαριδομακαρονάδα. Τ/ +30 22830 31673

← ΒΙΚΤΏΡΙΑ - ΚΟΛΥΜΠΉΘΡΑ Αγναντεύοντας την παραλία της Μικρής Άµµου, η γλυκοµίλητη Βικτώρια ∆ρούγα ετοιµάζει νοστιµιές εµπνευσµένες από την αιγαιοπελαγίτικη κουζίνα, µε ντόπιες πρώτες ύλες. ∆οκιµάστε τη σαλάτα µε την ηµιάγρια αγκινάρα της Τήνου, κάπαρη, ρόκα και λιαστή ντοµάτα, αλλά και ωραίο µουσακά αγκινάρας. Κι ακόµα καπαροσαλάτα κρεµµένια, τυροκεφτέδες κι ό,τι ψαράκι βγάλει η θάλασσα. Φηµίζεται για τις ψηµένες στα κάρβουνα σαρδέλες, για το µοσχαράκι µε µελοθύµαρο και για το θαλασσοπίλαφο της. Μεγάλο σουξέ, τα γλυκά της. Τ/ +30 22830 51309

↑ ΜΑΡΊΝΑ - ΠΆΝΟΡΜΟΣ Η Πυργιώτισσα Μαρίνα Πετράκη άνοιξε την όμορφη ταβερνούλα της στην άλλη άκρη του νησιού, στο λιμανάκι του Πανόρμου. Aξίζει τον κόπο να φτάσετε ως εκεί, αφού εκτός από ένα υπέροχο μπάνιο στην αμμουδερή του παραλία, το μικρό αυτό ψαροχώρι προμηθεύει καθημερινά τη Μαρίνα με σπαρταριστό ψαράκι που ψήνεται στα κάρβουνα ή στο τηγάνι. Το γεύμα μας θα το απολαύσουμε μια ανάσα από τη θάλασσα, αγναντεύοντας τον Πλανήτη, το νησάκι που βρίσκεται στην είσοδο του κόλπου. Δοκιμάστε οπωσδήποτε τη μακαρονάδα του ψαρά, το τηγανητό χταπόδι, τους κολοκυθοκεφτέδες τους και την αγκυροβολιά με τυράκια λιωμένα. Τ/ +30 22830 31314, +30 6974473610

65

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Με θέα...

↑ ΥΣΤΕΡΝΙΑ Η θέα συμμαχεί με τη γεύση στο ταβερνάκι της Άννας και του Νίκου. Οι πιστοί προσέρχονται επιλέγοντας πρώτα μαϊντανοσαλάτα και κρεμμυδοντολμάδες που θεωρούνται σπεσιαλιτέ ανάμεσα σε τόσα και τόσα ελληνικά πιάτα σπιτικής κουζίνας. Δασκαλεμένοι, αφήνουν πάντα χώρο για το γλυκό του κουταλιού φράουλα από τα χεράκια της Άννας. Τ/ +30 22830 31005

Στα Χωριά...

↑ Ο ΡΌΚΟΣ - ΒΩΛΆΞ Σε ένα εντυπωσιακό κι αλλόκοτο τοπίο, στην περίφημη, μεσαιωνική Βωλάξ, περιτριγυρισμένη από ολοστρόγγυλες γιγαντιαίες πέτρες και σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους ηφαιστειογενούς προέλευσης, βρίσκεται εδώ και 16 χρόνια η παραδοσιακή ταβέρνα του Ρόκου Αρμακόλα και της Αγνής Ξανθάκη. Στην όμορφη βεράντα τους, που τη σκιάζει μια φουντωμένη λεμονιά, θα δοκιμάσουμε πατατοκεφτέδες, ντομάτα λιαστή και τηγανισμένη σε κουρκούτι, αγκινάρες λαδιού που ετοιμάζουν μόνοι τους και διάφορα ψητά της ώρας, ως επί το πλείστον από ντόπια ζώα. Επίσης ωραία μαγειρευτά, όπως κουνέλι στιφάδο και αρνάκι λεμονάτο στο φούρνο, και κατόπιν παραγγελίας κόκορας πρώτα σούπα κι ύστερα κρασάτος. Τ/ +30 22830 41989

66

↑ ΔΡΟΣΙΑ στο Κτικάδο, αν και οι περισσότεροι το λένε απλά «του Βασίλη». Και ποιος δεν πέρασε από εδώ στα χρόνια! Θέα συγκλονιστική, όσο πιάνει το μάτι και ήχος από κοκόρια. Όρεξη να 'χετε! Τι να λέμε… Κατσικάκι λαδορίδανη, κεφτέδες αφράτοι, μπακαλιάρος τηγανιτός με σκορδαλιά, κοκκινιστό με μακαρόνια σε μερίδα Βέγγος, πιτσούνι με ρύζι. Πεινάω και που τα σκέφτομαι. Τ/ +30 22830 21087

↑ ΤΟ ΑΓΝΆΝΤΙ – ΚΤΙΚΆΔΟΣ Σαν από αφίσα του ΕΟΤ, η οικογένεια του Γιάννη Χαρικιόπουλου διατηρεί ένα υπέροχο, έγχρωμο, παλιομοδίτικο οινοπαντοπωλείο. Καφεδάκι, ρακί και μεζεδάκια, κεφτεδάκι, τηνιακό τυράκι και λούζα, αλλά και βραβευμένη τηνιακή κουζίνα, απίθανο κατσικάκι και νόστιμα μαγειρευτά. Αξίζει να το επισκεφτείτε και πρωί Κυριακής μετά το εκκλησίασμα στη Μεγαλομάτα. Τ/ +30 22830 21095

↑ ΚΟΝΑΚΙ Τιμή και δόξα στα χέρια της μαμάς. Τι να διαλέξεις και τι ν' αφήσεις… Ρεβυθοκεφτέδες, μπουρεκάκια μελιτζάνας, κεφτέδες, σαλάτες με εξαιρετικά υλικά. Μουσακάς για βραβείο, κοτόπουλο με μπάμιες, μπιφτέκι. Τι θα έκαναν οι ταβέρνες χωρίς τις μαμάδες! Τ/+30 22830 24642

↑ ΤΟ ΚΑΤΏΙ – ΣΜΑΡΔΆΚΙΤΟ Κατηφορίζοντας, θα ακολουθήσετε τις ξύλινες ταμπέλες, πιθανά θα συναντήσετε έναν γαϊδαράκο στο δρόμο σας, θα συνεχίσετε ανάμεσα από ανθισμένες πικροδάφνες και θα βρεθείτε στην πλατεία του χωριού. Δεν είναι ψέμα, δεν είναι σκηνικό θεάτρου! Δίπλα στα παλιά πλυσταριά, στη βρύση του χωριού απλώνονται τα τραπεζάκια. Τα φαγητά φροντίζουν ο Ιωσήφ και η Αδριάννα και σερβίρουν σπιτικό ελληνικό φαγητό: αμπελοφάσουλα, γεμιστά, μουσακάδες, στιφάδο, κολοκυθοκεφτέδες και πατατούλες τηγανιτές να κολυμπούν σε νόστιμη σαλτσούλα… Τ/+30 22830 51706

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

← ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΌ ΚΑΦΕΝΕΊΟ ΤΗΣ ΚΎΡΑ-ΛΈΝΗΣ - ΚΡΌΚΟΣ Ο Αντώνης Ζαλώνης, που θα σας καλοδεχτεί στον Κρόκο, είναι ο εγγονός της κυρά-Λένης που έχει το μαγαζί από το ‘50. Πάνω σε μια στροφή του δρόμου, εκεί που δεν το περιμένεις, στην αυλή του θα ξαποστάσουμε και θα δοκιμάσουμε νόστιμα μεζεδάκια, σε καλές τιμές. Αγκινάρα τουρσί στο λάδι, σκορδάτο και παστό σαλάμι που ξεραίνεται στον αέρα, ντολμαδάκια γιαλαντζί και πεντανόστιμο τηγανόψωμο -κάτι ανάμεσα σε πίτα και καλτσόνε- γεμιστό με φέτα, πιπεριές, λιαστές ντομάτες κι ελιές. Ονομαστή είναι και η φουρτάλια τους, μια πλούσια ομελέτα που ετοιμάζουν είτε με σύσερα (σύγκλινο) και λουκάνικο μάραθου ή με ζαρζαβατικά από το μποστάνι τους. Τ/ +30 22830 51409

← ΠΛΆΤΑΝΟΣ ( ΝΤΟΥΆΡ) - ΣΤΕΝΉ «Το Ντουάρ βγαίνει από το Εδουάρδος» εξηγεί ο κύριος Αρμακόλας που άνοιξε το εμβληματικό του ταβερνείο κάτω από τη σκιά μιας μουριάς στην καρδιά του χωριού. Εκείνη η χρονιά που σημάδεψε ολόκληρη την Ελλάδα, το 1967, ήταν και η παρθενική της κρεατοταβέρνας Ντουάρ, που έγινε θρύλος στην Τήνο για τα υπέροχα ψητά του, με ντόπιο κρέας. Μαζί με τη γυναίκα του τη Σταματική, που ετοιμάζει, μεταξύ άλλων, και το παραδοσιακό κατσικίσιο τηνιακό τυράκι, ο κύριος Ντουάρ προσφέρει στο μαγαζί του απλές ταβερνίσιες νοστιμιές όπως σαλάτες με δικά τους κηπευτικά, τυροπιτάκια, φρεσκοκομμένες τηγανιτές πατάτες και το δικής τους παραγωγής, ρουστίκ κρασί. Τ/ +30 22830 41231 ← ITALIA – ΚΡΌΚΟΣ Στον Κρόκο και πάνω στον δρόμο, μία πανέμορφη και δροσερή αυλή παντρεύει την αισθητική του νησιού με την προφανή αγάπη του ιδιοκτήτη του εστιατορίου Ονούφριου Ιωακειμίδη για την Ιταλία και τις γεύσεις της. Τ/ + 30 22830 51199

↑ GARAGE - ΚΏΜΗ Η έκπληξη της Κώμης, καταμεσής σε μια οργιάζουσα φύση, μια κατάφυτη αυλή ακριβώς επάνω από το ρέμα της Κώμης. Ένα αληθινό γκαράζ που μετατράπηκε σε πιτσαρία. Εκεί θα συναντήσουμε τον Χρήστο Φόνσο, όταν ξεκλέβει χρόνο από το οινοποιείο του, για να μας σερβίρει φρεσκοφτιαγμένες πίτσες με ζυμάρι αλάδωτο και τραγανό και αρωματική σάλτσα ντομάτας. Πολλά από τα ζαρζαβατικά που εμπλουτίζουν τις πίτσες προέρχονται από το μποστάνι του. Τα ονόματα τους, όπως Monte Carlo, Ιμόλα και Ντεϊτόνα είναι εμπνευσμένα από την Φόρμουλα Ι. Πιο ιδιαίτερη είναι η πίτσα με φέτα, μελιτζάνα και αρωματικά βότανα όπως ρίγανη, θυμάρι, μαντζουράνα και δεντρολίβανο. Δοκιμάστε επίσης τις κρέπες του, νόστιμες σαλάτες, και φυσικά τα δικά του, εμφιαλωμένα κρασιά από τοπικές ποικιλίες. Τ/ +30 22830 51221, 6977668060

← ΚΟΥΝΑΡΙΆ - ΑΕΤΟΦΩΛΙΆ Η Ζωζεφίνα Ρουγγέρη και ο σύζυγός της Χρήστος Εξιλζές έστησαν πέρσι το καλοκαίρι αυτό το όμορφο ταβερνάκι στη γραφική Αετοφωλιά, παρεμβαίνοντας με σεβασμό στο σπίτι των παππούδων τους. Μια περιποιημένη καλαίσθητη σάλα, με σμιλεμένα βόλτα (καμάρες), περίτεχνα υπέρθυρα κι ένα χειροποίητο πέτρινο τζάκι. Το καλοκαίρι τα τραπεζάκια βγαίνουν στην όμορφη ταράτσα, αλλά και στην αυλή, όπου θα δοκιμάσουμε τοπικές λιχουδιές: πατατού (πατατόπιτα) με πλαστό φύλλο, μαραθοτηγανίτες και πιτάκια με τυράκι τηνιακό, αμπελοφάσουλα με σάλτσα ντομάτας και τριμμένο τυρί, αγκιναρόπιτα, αλλά και μαγειρευτά κρεατικά σε πήλινη γάστρα (που φτιάχνει ο αγγειοπλάστης πεθερός της στη Σίφνο). Για το τέλος ετοιμάζουν παστέλια, ψαράκια, γλυκές τυροπιτούλες, λικέρ και γλυκά του κουταλιού. Τ/ +30 22830 51777

67

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

← ΑΠΌΔΡΑΣΗ - ΣΤΕΝΉ Το ταβερνάκι της Στενής, που βρίσκεται ακριβώς επάνω στον κεντρικό δρόμο, φημίζεται για τα εκλεκτά κρεατικά του. Η οικογένεια του Κώστα Αλβέρτη, ο οποίος επιμελείται μαζί με τον πατέρα του Ιωσήφ τα μαγειρέματα, διαθέτει δικά της ζώα. Εκτρέφουν κατσίκια, πρόβατα, γουρούνια και κότες κι επιπροσθέτως καλλιεργούν στον μπαχτσέ τους όλα τα χρειαζούμενα ζαρζαβατικά, και μάλιστα με ντόπιους σπόρους. Με τις προαναφερθείσες πρώτες ύλες ετοιμάζουν φρουτάλιες και τηνιακές «μακαρονάδες» με αμπελοφάσουλα ή μελιτζάνα αντί για ζυμαρικό, λουκάνικα, λούζες και πηχτές, αλλά και γλυκά του κουταλιού. Μην αμελήσετε να δοκιμάσετε κρεατικά στα κάρβουνα ή στη σούβλα, αλλά και κάποιες παλιές τοπικές συνταγές που αναβιώνουν στη κουζίνα του Κώστα, όπως το Αζόναρας, ένα παστό χοιρινό μπούτι μαγειρευτό με κρεμμύδια. Τ/ +30 22830 41934, +30 6973807532

↑ ΠΕΝΤΌΣΤΡΑΤΟ - ΜΈΣΗ, ΣΤΗΝ ΕΊΣΟΔΟ ΤΟΥ ΔΡΌΜΟΥ ΓΙΑ ΣΤΕΝΉ Το Πεντόστρατο βρίσκεται στο δρόμο σας προς τη Στενή και, καθώς λέει και τ’ όνομά του, σε σημείο που σμίγουν πέντε δρόμοι. Στη σκιερή βεράντα του θα απολαύσετε ελληνική και μεσογειακή κουζίνα διά χειρός Κώστα Δεσύπρη και της μητέρας του Σμαράγδας. Δοκιμάστε μελιτζανοσαλάτα και κρεμμώδη μπακαλιάρο με σκορδαλιά και κάπαρη, αλλά και μαγειρευτά όπως αρνί ριγανάτο, χοιρινό κοκκινιστό, κουνέλι στιφάδο. Τ/ +30 22830 41375, +30 22830 41127

↑ ΚΑΤΏΙ - ΦΑΛΑΤΆΔΟΣ Μια ρουστίκ, χωριάτικου ύφους χειμερινή σάλα και δυο πιο ανάλαφρες αίσθητικά βεραντούλες με ωραία θέα στην ενδοχώρα. Ο Σίμος Δεσύπρης μετέτρεψε το κατώγι του πατρογονικού σπιτιού και πρώην εργοστασίου μεταξοσκώληκα, ετών 400, σε ταβέρνα περιωπής. Έτσι στην είσοδο του Φαλατάδου, λίγα μέτρα από την πανέμορφη εκκλησιά, θα απολαύσουμε κρεοφαγία με τα όλα της. Ντόπια κρεατικά και χοιρινά δικής τους εκτροφής μετατρέπονται σε σούβλες με έμπνευση. Μην παραλλείψετε να δοκιμάσετε φουρνιστή μελιτζάνα με τυρί και ντομάτα. Τ/ +30 22830 41000, 6937242915

↑ ΔΗΜΗΤΡΑ στην Καρδιανή. Σαν από ταινία το στέκι της Δήμητρας στην καρδιά του πανέμορφου χωριού. Όλοι οι καλοί χωράνε στο σοκάκι, στα σκαλάκια, άντε και μερικοί στο απέναντι ταρατσάκι. Ιδανικό για ρακοκατάσταση. Και να τα κεφτεδάκια και όλα τα εις «-άκια». Χειροποίητα, με μεράκι και αγάπη. Και γλυκό στο τέλος, απαραιτήτως η φημισμένη πορτοκαλόπιτά της. Τ/ +30 22830 31937

← ΤΑ ΜΥΡΏΝΙΑ - ΠΎΡΓΟΣ Η Σοφία Φιλιππούση μαζί με τον σύζυγό της Ηλία μαγειρεύουν στα Μυρώνια, καταμεσής στην κεντρική πλατεία του πεζοδρομημένου Πύργου, από το 1999. Αφού κάνετε μια χορταστική βόλτα στο μεγαλύτερο και ίσως ομορφότερο χωριό του νησιού, αλλά και την επιβεβλημένη επίσκεψη στο μουσείο Μαρμαροτεχνίας και στο μουσείο Χαλεπά, κατευθυνθείτε προς την πλατεία με τον πλάτανο. Κάτω από τη σκιά του, στην καρδιά του χωριού, θα δοκιμάσετε τηνιακά προϊόντα κι αιγαιοπελαγίτικη κουζίνα. Εδώ θα απολαύσετε τα δυσεύρετα πλέον πιτσούνια με χυλοπιτάκι, κι άλλες νοστιμιές όπως μαραθοκεφτέδες, αρνίσια παϊδάκια με κόλιανδρο και κύμινο, τυρόπιτα με γιαούρτι κι ελιές, σουπιές με μαύρα λαζάνια, και πολλά άλλα. Συνδυάστε τα με τοπικό κρασί, ντόπια μπίρα ή ρακί. Δοκιμάστε και γλυκάκι από το δικό τους, γειτονικό κατάστημα «Μέλι Γάλα». Ωραία πάστα φλώρα, γαλακτομπούρεκο, ντοματάκι του κουταλιού. Τ/ +30 22830 31229, 6932814717

68

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στη Χώρα...

↑ ΜΙΚΡΌ ΚΑΡΆΒΙ Με τέτοια αυλή τύφλα να ‘χει η θέα στη θάλασσα. Πανέμορφη εσωτερική αυλή με μουριές, κληματαριές, βουκαμβίλιες, διακοσμημένη με περίσσειο γούστο από δυο νεαρά παιδιά, τη Σταματούλα και τον Αντώνη Ψάλτη. Η δημιουργικότητά τους τροφοδοτεί και τα ελληνότροπα μαγειρέματά τους, με έμφαση στο τοπικό στοιχείο: μελιτζανοσαλάτα με ταχίνι και ξινοτύρι Ίου, καλαμάρι ψητό με χόρτα γιαχνί, μιλφέιγ με κρέμα ντόπιων τυριών και γλυκό αγριοκέρασο, κ.ά. Ζυμώνουν επίσης το δικό τους ψωμί και γεμιστά ζυμαρικά, ενώ αξιόλογη είναι και η λίστα με κυκλαδίτικα κρασιά και ντόπια ποτά. Σημειώστε πως μπορούμε να δοκιμάσουμε και μισές μερίδες σε μισές τιμές. Τ/ +30 22830 22818

← PRANZO Ο Βαγγέλης Αλβέρτης, ιδιοκτήτης του ιταλικού εστιατορίου στην παραλία της πόλης, αν και βέρος Τηνιακός, απέκτησε την ιταλιάνικη γαστρονομική κουλτούρα, από τη θητεία του σε ιταλικά εστιατόρια της Αθήνας. Έτσι, τα τελευταία 4 χρόνια μαγειρεύει απλά και λιττά, «μεταφράζοντας» στα ελληνικά ιταλικές τεχνικές και ιδέες, δημιουργώντας μια προσιτή ιταλική κουζίνα, με σωστά και καλής ποιότητας τοπικά υλικά. Ανάμεσα σε πίτσες, ριζότο, ζυμαρικά κι αρκετά αντιπάστι, σε αυτή την ατμοσφαιρική οστερία θα δοκιμάσουμε άγρια αγκινάρα λαδιού με σπεκ και μπράντι, μοτσαρέλα με τηνιακή ντομάτα και γλυκόξινο κρίταμο, καρπάτσιο λούζας με γραβιέρα Τήνου και μαύρη κοζανίτικη τρούφα, κ.ά. Η σύζυγός του Χριστίνα αναλαμβάνει να μας γλυκάνει με τιραμισού, πανακότες, μιλφέιγ και γιατί όχι με πίτσα σοκολάτα-μπανάνα. Τ/ +30 22830 26002 ← ΜΕΤΑΞΎ ΜΑΣ Πανέμορφο εστιατόριο, στο κέντρο της πόλης, που σταματάς οπωσδήποτε για να το χαζέψεις. Η ανακαίνιση που έγινε το 2004 έπιασε τόπο, δημιουργώντας έναν χώρο με εξαιρετικό γούστο, τόσο στην εσωτερική του σάλα όσο και στο εξωτερικό όπου τα τραπεζάκια του ακροβολίζονται εδώ κι εκεί σε ένα χαριτωμένο σοκάκι. Ο Δημήτρης Τατσιώνας, που παρέλαβε τα ηνία από τους γονείς του Ευριπίδη και Μαριγώ, μας σερβίρει ελληνική κουζίνα με δημιουργικές πινελιές. Θα δοκιμάσουμε τυράκι τηνιακό ζυμωμένο με μαστίχα ή πολύχρωμα πιπέρια, χορτοκεφτέδες με απαλή σκορδαλιά, καλαμάρι γεμιστό, σουπιές κρασάτες με σπανάκι, αλλά και αρνάκι στη λαδόκολα λουκούμι. Τ/ +30 22830 25945 ← ΆΓΚΥΡΑ Από το 1994 λειτουργεί αυτή η καλή ψαροταβέρνα, κι οι τρεις αδερφές που κρατάνε το τιμόνι της έριξαν «άγκυρα» λίγα μόλις μέτρα από το λιμάνι της Τήνου. Άρα είναι ιδανικό συν τοις άλλοις για ένα γεύμα περιωπής κατά την άφιξη ή πριν την αναχώριση με το πλοίο. Εδώ πρωταγωνιστής είναι η πρώτη ύλη, είτε αυτή είναι φρέσκο, φρεσκότατο ψάρι, συνήθως ντόπιο, από τα καΐκια, ή σαλατικά και πάσης φύσεως ζαρζαβατικά. Για το ψάρι δουλεύουν τα κάρβουνα και το τηγάνι, δίχως δημιουργικότητες και φιοριτούρες. Μαζί του απολαμβάνουμε κλασικές αξίες: χόρτα εποχής, κολοκυθάκια, αρναθιές (τοπικά μανιτάρια), αγκινάρες τουρσί, καθετί στην εποχή του. Κάμποσα ουζάκια, αλλά και χειροποίητα γλυκά του κουταλιού. Τ/ +30 22830 23016

← ΚΑΜΟΛΊΝΟΣ ΞΑΝΆ Πάνω στο λιμάνι και σε προνομιακή θέση, το καλαμάκι του Καμολίνου (με κορυφαίο το κοτόπουλο), η σαλτσούλα της Ευγενίας, η ψημένη στα κάρβουνα πιτούλα και η χωριάτικη σαλάτα, ικανοποιούν και τους πιο εξευγενισμένους ουρανίσκους! Ιδανική επιλογή και για όσους ετοιμάζονται να ταξιδέψουν με κάποιο ταχύπλοο που φεύγει από το μέσα λιμάνι! Και take away στη Χώρα και τις γύρω γειτονιές. Τ/ +30 2283 023481

69

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Δημήτρης Βιδάλης Με αφορμή την επέτειο των 30 χρόνων δραστηριοποίησης της εταιρείας ΒΙΔΑΛΗΣ ΜΑΡΚΕΤ στον χώρο των super market, ο επιχειρηματίας Δημήτρης Βιδάλης μιλάει στο ΤΑΜΑ για τη νησιωτική επιχειρηματικότητα, τις καινοτόμες πρακτικές της εταιρείας και τη στόχευσή της, που είναι η ικανοποίηση των αναγκών των πελατών της. Του Λευτέρη Μπιντέλα Η εταιρεία μετράει 30 χρόνια και ξεκίνησε την πορεία της από την Τήνο. Μια πορεία σκληρής και επίπονης δουλειάς αλλά με όραμα και αίσθημα δημιουργικότητας. Με τις αδελφές μου, Άννα και Νίκη, τους γαμπρούς μου Γιάννη Ψαρρά και Κώστα Παναγιωτάκη, συνεχίσαμε το πρωτοπόρο βήμα του αγρότη πατέρα μας, ο οποίος στα 50 του χρόνια, τη δεκαετία του '70, έφτιαξε μπακάλικο στην πόλη του νησιού. Το 1983 δημιουργήσαμε το πρώτο μας super market και σήμερα μετράμε 12 καταστήματα super market και 4 cash & carry σε 8 νησιά του Αιγαίου. Η κρίση έστρεψε τον κόσμο στη λεγόμενη «πατριωτική οικονομία», να προτιμά δηλαδή ελληνικά προϊόντα και επιχειρήσεις, ενώ φαίνεται να παίζει ρόλο και

70

το στοιχείο της εντοπιότητας. Το βλέπετε αυτό; Η κρίση έκανε τον καταναλωτή πιο απαιτητικό και ανάγκασε τις επιχειρήσεις, προκειμένου να είναι βιώσιμες, να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και να βρουν λύσεις για την ικανοποίηση των αναγκών των πελατών τους. Ναι μεν διακρίνεται μια στροφή των καταναλωτών προς την πατριωτική οικονομία, αλλά σίγουρα δεν αρκεί μόνο το να είσαι ελληνική επιχείρηση και να διαθέτεις ελληνικά προϊόντα για να σε επιλέξει ο καταναλωτής. Η ποιότητα των προϊόντων, οι ανταγωνιστικές τιμές, το άνετο, καθαρό και φιλικό περιβάλλον καθώς και η εξατομικευμένη εξυπηρέτηση αποτελούν πλέον βασικούς κανόνες για να είναι μια επιχείρηση ανταγωνιστική.

Και σ' αυτά εστιάζει η επιχείρηση ΒΙΔΑΛΗΣ ΜΑΡΚΕΤ, με μια ομάδα 30 εξειδικευμένων στελεχών στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας και 320 εργαζόμενων στα καταστήματά μας. Με ποιους τρόπους προσπαθεί η εταιρεία σας να είναι ανταγωνιστική και βιώσιμη; Καταρχήν με τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας. Με γνώμονα την καλύτερη ποιότητα σε πολύ χαμηλότερη τιμή από τα επώνυμα προϊόντα, αφού είναι απαλλαγμένα από κόστη διαφήμισης, προώθησης και διανομής, δίνουμε λύσεις στον καταναλωτή σε όλες τις κατηγορίες προϊόντων. Δημιουργήσαμε την κάρτα πιστότητας ΒΙΔΑΛΗΣ CLUB CARD, με την οποία πριμοδοτούμε τις αγορές των πελατών μας, οι

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

οποίοι κερδίζουν χρήματα με πολλαπλό τρόπο. Επιπλέον καταφέραμε με τα επαναλαμβανόμενα 15νθημερα φυλλάδια προσφορών να δημιουργήσουμε ένα από τα ανταγωνιστικότερα φυλλάδια της αγοράς. Οι παραπάνω προσπάθειες έχουν σαν αποτέλεσμα ο καταναλωτής, παρά τη μειωμένη αγοραστική του δύναμη, να διατηρεί την ποιότητα ζωής του. Μια ακόμη προσπάθειά μας στην κατεύθυνση δημιουργίας ποιοτικών προϊόντων είναι η λειτουργία ενός πιλοτικού δικτυοκηπίου στην Τήνο. Παράγουμε αγροτικά προϊόντα ολοκληρωμένης διαχείρισης με φυσικό τρόπο, απαλλαγμένα από φυτοφάρμακα, τα οποία διανέμουμε μέσω των καταστημάτων μας. Ακόμη, προσπαθούμε να προωθήσουμε τα ποιοτικά τοπικά προϊόντα του κάθε νησιού στο οποίο δραστηριοποιούμαστε σε όλα τα καταστήματά μας. Στόχος μας είναι σε κάθε κατάστημα της εταιρείας μας ο καταναλωτής να βρίσκει προϊόντα και από τα 8 νησιά. Τι σημαίνει για σας εταιρική κοινωνική ευθύνη και πώς την εφαρμόζετε στα νησιά όπου δραστηριοποιείστε; Για την εταιρεία μας και για μένα προσωπικά, αποτελεί ηθική υποχρέωση η προσφορά για ανάπτυξη και πολιτισμό αλλά και η συμβολή στην επίλυση των προβλημάτων των τοπικών κοινωνιών των νησιών μας. Προσπαθούμε με κάθε τρόπο να είμαστε κοντά στις τοπικές κοινωνίες, με χορηγίες σε πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, με χορηγίες σε τοπικούς συλλόγους για τις δραστηριότητές τους. Τα τελευταία 2 χρόνια έχουμε κάνει μια πολύ μεγάλη προσπάθεια να βοηθήσουμε τα κέντρα υγείας των νησιών. Τα θέματα της υγείας είναι πολύ ευαίσθητά θέματα για τους

νησιώτες. Έχουμε κάνει σχεδόν σε όλα τα νησιά όπου έχουμε παρουσία τοπικές γιορτές και πάρτι, και με τη συμβολή ακόμη και των προμηθευτών μας, ενισχύουμε οικονομικά τα κέντρα υγείας.Αυτό έχει ως τώρα πολύ σημαντικό οικονομικό αποτέλεσμα και επιπλέον νομίζω ότι ευαισθητοποιεί και τους υπόλοιπους κατοίκους των νησιών να προσπαθούν σε αυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, η τελευταία εκδήλωσή μας έγινε στη Μήλο και το όφελος για το κέντρο υγείας ήταν 15.000€. Συμμετέχουμε στην προσπάθεια της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Σκάι «Όλοι μαζί μπορούμε» για τη συγκέντρωση τροφίμων για άπορους συμπολίτες μας. Έχουμε δημιουργήσει Τράπεζα Αίματος, το προσωπικό μας συμμετέχει στις αιμοδοσίες και προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο προς αυτή την κατεύθυνση. Σημαντικό για εμάς, για την τουριστική ανάπτυξη των νησιών μας, είναι η καθαριότητα και η προστασία του περιβάλλοντος, γι' αυτό συμβολικά την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, το προσωπικό των καταστημάτων μας καθάρισε παραλίες σε όλα τα νησιά. Εν μέσω οικονομικής κρίσης, η εταιρείας σας έχει καταφέρει να αντέχει, να είναι υγιής οικονομικά και να αναπτύσσεται.

Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό; Στις γερές βάσεις που δημιουργήσαμε τα προηγούμενα χρόνια οι οποίες είναι: η πιστότητα των πελατών μας, το άρτια εκπαιδευμένο και πιστό στην εταιρεία μας προσωπικό μας, η συνέπεια απέναντι στους προμηθευτές μας και η επιχειρηματική μας φιλοσοφία που βασίζεται στη φράση του Γκάντι «Ο έμπορος πρέπει να 'χει αρχές». Έτσι καταφέραμε με σκληρή δουλειά, διορατικότητα και σωστές επιχειρηματικές αποφάσεις να χτίσουμε και να έχουμε τα αιγαιοπελαγίτικα, δικά μας super market!

DIMITRIS VIDALIS

G

iven the 30th anniversary of the firm, VIDALIS MARKET, and its involvement in the super markets field, businessman Dimitris Vidalis is talking in Tama about entrepreneurship on the islands, the novel policies of the company as well as its goal which is no other but the accommodation of its customers’ needs.

71

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα παραδοσιακά παξιμάδια της Aegean Essence Με τσίπουρο, με μπίρα ή με κρασάκι τα προτείνουν οι ντόπιοι. Στον Αρνάδο δοκιμάσαμε τα επτάζυμα με κοπανιστή από το τυροκομείο του συνεταιρισμού. Της Νικολέττας Μακρυωνίτου, Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Π

εντανόστιμα και μερακλίδικα, αυτά τα παξιμαδάκια μοσχοβολάνε Τήνο, κι αν βρεθείτε στον Αρνάδο προγραμματίστε και μια επίσκεψη στον παλιό φούρνο, στην καρδιά του χωριού, όπου και παρασκευάζονται. Εδώ κι έναν χρόνο, ο σχεδόν αιωνόβιος φούρνος που πρωτολειτούργησε το 1920 και κάηκε το 1981 ανασκουμπώθηκε κι ανακαινίστηκε, διατηρώντας το παραδοσιακό στοιχείο, που όμως πλέον συνδυάζεται με μια σύγχρονη λειτουργικότητα στους χώρους. Βρίσκεται πολύ κοντά στην είσοδο του μικρού, αμφιθεατρικού χωριού, με την άπλετη θαλασσινή θέα. Αρκεί να ακολουθήσετε τη μύτη σας και θα βρεθείτε καρφί στον προορισμό σας. Από τον πελώριο ξυλόφουρνό του, που έχει έκταση 14 τ.μ., ξεφουρνίζονται καθημερινά 50 με 70 κιλά παραδοσιακά παξιμάδια της Aegean Essence. Την επιμέλεια του φούρνου έχει σήμερα η οικογένεια του Γιώργου Μπαλή, που επέλεξε για αρχιμάστορα έναν άνθρωπο ο οποίος ξέρει καλά τα λημέρια, αφού ο κύριος Γιάννης επέστρεψε δριμύτερος στη θέση του μπροστά στον ξυλόφουρνο, όπου και εργάζονταν από 12 χρονών. Βασισμένα σε παλιές, αυθεντικές συνταγές, τα παξιμαδάκια είναι καμωμένα σε μικρές, αφράτες μπουκίτσες. Σταρένιο αλεύρι, αλάτι, λάδι και μια πρέζα ζάχαρη είναι η βάση τους. Κι οι παραλλαγές τρεις: το επτάζυμο, που παρασκευάζεται με την κλασική, παμπάλαιη συνταγή με ρεβιθομαγιά, και λέγεται πως το όνομά του το οφείλει αφενός στο γεγονός πως περνάει επτά φορές από τα χέρια του μάστορα κι αφετέρου επειδή φουσκώνει χωρίς τη συνηθισμένη μαγιά, δηλαδή είναι αυτόζυμο, παραφθορά του επτάζυμου. Οι άλλες δυο εκδοχές, η μια

72

Θα τα βρούμε στα σούπερ μάρκετ και στα παντοπωλεία του νησιού, όπως επίσης και σε επιλεγμένα καταστήματα στην Αθήνα. με μάραθο κι η έταιρη με ρίγανη, ευωδιάζουν από τα βουνίσια βότανα που συλλέγονται όταν είναι η εποχή τους στο νησί. Το ζυμάρι πλάθεται σε μακρόστενα φρατζολάκια σαν μπαγκετούλες, που αφού μείνουν να φουσκώσουν, εν συνέχεια διπλοψήνονται στον καυτό ξυλόφουρνο, πρώτα για να γίνουν ψωμάκια που κόβονται σε λεπτές φέτες κι ύστερα ξεροψήνονται ώσπου να γίνουν τραγανά κι αφράτα παξιμάδια. Με τσίπουρο, με μπίρα ή με κρασάκι τα προτείνουν οι ντόπιοι. Στον Αρνάδο δοκιμάσαμε τα επτάζυμα με κοπανιστή του συνεταιρισμού. Τα ριγανάτα πηγαίνουν πολύ, τόσο με το τηνιακό τυράκι όσο και με πατέ ελιάς, ενω εκείνα με τον μάραθο είναι μεζές

περιωπής μαζί με πυκνό πελτέ ντομάτας, ελαιόλαδο και φρεσκοτριμμένο πιπέρι.

The traditional rusks

of Aegean Essence

M

ost tasty and made with devotion, these small rusks have a Tinos aroma. Should you visit Arnados, do not miss out on the local baker’s, at the heart of the village, where they are done. A year ago the age-long bakery, which was first put into operation in 1920 and was burnt down in 1981, resumed work and was redecorated without losing its traditional element. Let your nostrils guide you and you cannot miss it. Its huge wood oven, 14m² in area, produces 50-70 kg of traditional Aegean Essence rusks.

Based on old authentic recipes, enriched with mountain herbs collected come season, the rusks are baked in the form of small bites, in three types: eptazymo (baked seven times with leaven), with fennel and with oregano. The locals propose them with tsipouro, beer or wine, escorted by local “kopanisti” cheese, other local cheeses, olive pâté or tomato paste.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τηνιακό τυράκι

Ένα στρογγυλό κομμάτι της γαστρονομικής κληρονομιάς μας Η τοπική χλωρίδα, τα σχετικά άνυδρα εδάφη κι η αρμύρα που ταξιδεύει με τον άνεμο βρίσκονται συμπυκνωμένα σ’ αυτά τα μικροσκοπικά τυράκια, παραδοσιακά αυτού του τόπου. Της Νικολέττας Μακρυωνίτου, Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Α

πόλυτα ταυτισμένο με το νησί, είναι κυρίως γνωστό ως «τηνιακό στρογγυλό τυράκι» ή «τηνιακό κεφαλάκι», αλλά και ως βολάκι. Οι νοικοκυρές του νησιού, οι οποίες τα ετοιμάζουν με τις συνταγές που κληρονόμησαν από τις γιαγιάδες τους, συναγωνίζονται μεταξύ τους σε μαστοριά, αφού είτε από την Καλλονή και την Αετοφωλιά ή από τη Στενή και τον Κέχρο, σε όποια γωνιά του νησιού και να παράγονται, έχουν το κοινό γνώρισμα της νοστιμιάς.

Η χειροποίητη γεύση της τηνιακής παράδοσης Φτιάχνονται συνήθως από γάλα αγελαδινό -που υπάρχει σε αφθονία στο νησί- το οποίο συχνά αναμιγνύεται με μικρές ποσότητες από αιγοπρόβειο γάλα. Το σχήμα του είναι

άλλες φορές ολοστρόγγυλο κι άλλοτε αχλαδοειδές. Η παραγωγή του ξεκινά με πρώτη ύλη το τηνιακό πέτρωμα, ένα ανάλατο τυρί με σχετικά ουδέτερο χαρακτήρα, που παίρνει το όνομά του από το «πετρωτήρι», το μαρμάρινο πιεστήριο που του δίνει το πλακουτσωτό σχήμα του. Για να γίνει το «τηνιακό τυράκι» αλέθεται το πέτρωμα, αναμιγνύεται με αλάτι και πλάθεται καλά με τα χέρια, σε μέγεθος πορτοκαλιού. Αυτό το τυράκι μπαίνει σε τουλπάνι για να στεγνώσει στον αέρα για 4 με 5 μέρες. Η γεύση και τα αρώματά του αποτυπώνουν στο ακέραιο τον κυκλαδίτικο χαρακτήρα του. Βοτανικότητα, πλούσια γεύση ντόπιου, αγελαδινού γάλακτος, κι ένα μεγαλειώδες πάντρεμα της γλύκας, της οξύτητας και της υφάλμυρης σπιρτάδας. Δικαίως θεωρείται μια από τις σπεσιαλιτέ της Τήνου.

Στο νησί, οι ντόπιοι το χρησιμοποιούν στην μαγειρική της καθημερινότητάς τους. Έτσι, όταν είναι φρέσκο το βάζουν σε πίτες και σε σαλάτες, ενώ σαν ωριμάσει και σκληρύνει το τρίβουν στα μακαρόνια, το βάζουν στους πατατοκεφτέδες, στις ομελέτες τους και στις ιδιόμορφες γεμιστές ντομάτες τους, το σερβίρουν με σπιτικό τσίπουρο, κι ενίοτε μαζί με ντόπιο βοτανόμελο. Οι μοντέρνες νοικοκυρές το «πειράζουν», ενισχύοντας κι εμπλουτίζοντας τη γεύση του με μπαχάρια κι αρωματικά.

Μεζές σπάνιος και δυσεύρετος Tο τυράκι που φτιάχνει το μοναδικό τυροκομείο, αυτό του Αγροτικού Συνεταιρισμού Τήνου, μπορούμε να το βρούμε στα μπακάλικα και στα σούπερ μάρκετ του νησιού, ωστόσο τα χειροποίητα τυράκια οικιακής παραγωγής είναι δυσεύρετα ακόμα και στο νησί, και μόνο από χέρι σε χέρι μπορεί κανείς να τα προμηθευτεί. Ο λόγος; Η σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί υποχρεωτικής παστερίωσης του γάλακτος που προορίζεται για την τυροκομία. Όταν κάποτε τέθηκε θέμα στη Γαλλία, οι εκεί τυροκόμοι απάντησαν: «Αν έπρεπε να παστεριώνουμε τα τυριά μας, τότε θα είχαμε κάνει επανάσταση» και εξαιρέθηκαν από τη σχετική νομοθεσία. Ποιοτικά και ασφαλή τυριά από νωπό γάλα είναι εφικτό να παραχθούν με βασική προϋπόθέση αφενός τον έλεγχο της υγείας των ζώων και αφετέρου τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής κυρίως κατά το άρμεγμα και τη συντήρηση του γάλακτος. Η συνύπαρξη της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας με την παράδοση φαίνεται ότι μπορεί να επιτύχει την παραγωγή τυριών που να διατηρούν ζωντανές τις μνήμες της γαστρονομικής μας κουλτούρας. Ευελπιστούμε να βρεθεί εντέλει ο τρόπος, προκειμένου τα μικρά τυροκομεία στα νησιά και τις απομακρυσμένες περιοχές να λειτουργούν με συγκεκριμένες προδιαγραφές και να έχουν τη δυνατότητα να παράγουν και να διαθέτουν νόμιμα τα προϊόντα τους και στους ντόπιους αλλά και στους τουρίστες.

73

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ντόπιες λιχουδιές που χωράνε στη βαλίτσα μας Των Ντένη Καλλιβωκά και Νικολέτα Μακρυωνίτου Φωτό: Έβελυν Φώσκολου Η τηνιακιά ντομάτα Είναι από τα προϊόντα που κάνουν reboot στη γευστική μας μνήμη. Που μια μπουκιά έχει τη γεύση καλοκαιρινών διακοπών των παιδικών μας χρόνων. Εκείνο το έντονο εκμαυλιστικό άρωμα ντοματίλας υπάρχει μόνο όταν -σπάνια για όσους ζουν στην Αθήνακαταφέρνεις να βρεις ντομάτα από ντόπιο σπόρο. Πόσο μάλλον, εδώ στην Τήνο, που είναι άνυδρες και συγκεντρώνουν και τη νοστιμιά της γης. Οι τηνιακές ντομάτες είναι σαν τους λωτούς της Καλυψώς. Σε κάνουν να θέλεις να επιστρέψεις. Πάρτε μια σακούλα από τη μικρή λαϊκή δίπλα στο λιμάνι. Ντ. Κ.

Το τηνιακό πεπόνι Το τηνιακό πεπόνι είναι εθιστικό. Ζουμερό, πολύ γλυκό, με έντονο άρωμα που όμως κρύβει και κάποια γήινα στοιχεία που του δίνουν μια μοναδική γεύση. Ο ντόπιος σπόρος κι εδώ και η άνυδρη γη κάνουν δουλειά. Μαζί με τις βαλίτσες πάρτε και δυο πεπόνια παραμάσχαλα και δεν θα το μετανιώσετε! Ντ. Κ.

Κοπανιστή της Τήνου Η κοπανιστή της Τήνου είναι πρώτης τάξης. Δεν είναι λίγοι οι επισκέπτες που έχουν εθιστεί στην έντονη, πικάντικη, γεύση της. Στον συνεταιρισμό τη φτιάχνουν με γάλα από ντόπιες αγελάδες και κατσίκια. Οι Τηνιακοί τη βάζουν στο παξιμάδι, αφού πάνω του έχουν τρίψει και μια ντομάτα (ναι… από αυτές τις φοβερές), και ο μεζές που προκύπτει κάνει τους γευσιγνώστες να δακρύζουν. Αν την πάρετε και την αφήσετε στο ψυγείο γίνεται ακόμη πιο πικάντικη. Μούρλια μεζές για τηνιακή ρακή. Θα τη βρείτε στο πρατήριο του συνεταιρισμού. Ντ. Κ.

Με εξαιρετικά καβουρντισμένο σουσάμι και θυμαρίσιο μέλι πρώτης ποιότητας. Τοποθετούνται στο λεμονόφυλλο όσο είναι ακόμη ζεστά για να παίρνουν τα αρώματα. Πεντανόστιμα και τα αμυγδαλωτά. Από αμυγδαλόψιχα, μέλι και ροδόνερο. Μεστά στη γεύση, κρατούν μέσα τους υγρασία ενώ το αρωματικό στοιχείο από το ροδόνερο είναι πολύ ισορροπημένο. Η αδυναμία μου ωστόσο είναι τα ξεροτήγανα του Χάλαρη. Τραγανά, τηγανισμένα άψογα, χωρίς ίχνος λαδίλας, με μυρωδάτο μέλι και φρεσκοτριμμένο καρύδι. (Ταξιαρχών 12, 2283025087 2283023274) Ντ. Κ.

Σοκολατόπιτα από τις Μεσκλιές Κεϊκοειδής σοκολατόπιτα με μπόλικο σιρόπι σοκολάτα. Το σήμα κατατεθέν του ζαχαροπλαστείου, με πολλούς φανατικούς. Αν είστε chocoholics, αν λατρεύετε τη βαριά, πυκνή σοκολάτα, αυτό είναι ΤΟ γλυκό της επιλογής σας. (Παραλία Τήνου, 22830 22151) Ντ. Κ.

Νήσος, η τοπική μπίρα Μια pilsner με σώμα, αρώματα εσπεριδοειδών, ελαφριά πικράδα και πλούσια γεύση που ταιριάζει εξαιρετικά και με την κουζίνα των Κυκλάδων από μια μικροζυθοποιεία στην Τήνο με περιορισμένη παραγωγή. Παρ' ότι τώρα μπορείτε να τη βρείτε σε όλη την Ελλάδα, είναι αλλιώς να την πάρετε από το νησί! Ντ. Κ.

Σοκολατίνες Valhrona στα Νούφαρα Στο ζαχαροπλαστείο Νούφαρα θα δοκιμά-

Ξεροτήγανα, αμυγδαλωτά και πα- σουμε νόστιμα τοπικά γλυκά, όπως ξεροτήγανα, ψαράκια, γλυκά τυροπιτάκια κι αμυστέλια του Χάλαρη Τα παστέλια του Χάλαρη είναι καταπληκτικά.

74

γδαλωτά, αλλά θα απολαύσουμε και διάφορες καλοφτιαγμένες εκδοχές σοκολατίνας που

ετοιμάζει ο ζαχαροπλάστης Νίκος Κολλάρος χρησιμοποιώντας την εκλεκτή σοκολάτα Valhrona σε παραλλαγές για όλα τα γούστα: γάλακτος, bitter, καραμέλα, λευκή, κ.λπ. (Τριών Ιεραρχών 4, Παραλία Τήνου, 2283023102, 2283023846) Ν. Μ.

Παραδοσιακά ζυμαρικά μα(τ)ς από «Το Ντουλάπι της γιαγιάς» Στιβαρά και ζυμαρένια, είναι νόστιμα κι εύγευστα, όπως και ευκολοχώνευτα, όλα τα ζυμαρικά που ετοιμάζουν στη μικρή οικοτεχνία το Ντουλάπι της Γιαγιάς. Αξίζει να δοκιμάστε τα παραδοσιακά μα(τ)ς, πλατιά και μακρουλά σαν ταλιατέλες, φτιαγμένα με σιμιγδάλι, αυγά και γάλα. Δοκιμάστε τα με λιωμένο βούτυρο και τριμμένο τυράκι ή σαν σούπα, όπως τα τρώνε στο νησί, με γάλα και λίγο αλάτι για ένα ελαφρύ βραδυνό. Τα βρίσκουμε στα παντοπωλεία του νησιού. Ν. Μ.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

δριμεία, αντιθέτως έχει γεύση λεπτή και κάπνισμα φίνο, αλλά και υφή τρυφερή και κρεατένια. Πολύ καλές εκδοχές ετοιμάζουν τα κρεοπωλεία Φάρμα Ζαγραντάνη (Πλατεία Ορλώφ, Μύλος, 2283025366) και Κροντηράς (Καποδιστρίου, 2283025718). Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και τα ιδιαίτερα τηνιακά λουκάνικα. Ν. Μ.

Μαρμελάδα μούρο Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα άκμασε στο νησί τους περασμένους αιώνες, εξού και το περίφημο τηνιακό μετάξι. Παρόλο που η βιοτεχνία του μεταξιού εξαφανίστηκε οριστικά στις αρχές του 20ού αιώνα, οι μουριές που φυτεύτηκαν για να τρέφεται ο μεταξοσκώληκας παρέμειναν, κι οι ντόπιες νοικοκυρές χρησιμοποιούν τον καρπό τους σε μαρμελάδες, τσίπουρο και λικέρ. Δοκιμάστε οπωσδήποτε μια από τις ελάχιστες νησιώτικες μαρμελάδες μούρο και ειδικά την υπέροχα γλυκόξινη από το Ντουλάπι της Γιαγιάς, όπως και το γλυκό του κουταλίου μούρο της Άννας Φώσκολου. Στο πρατήριο του συνεταιρισμού. Ν. Μ.

Τσίπουρο Άνεμος Aegean Essence

Μέλι ελαφρύ βοτανίσιο Τα περισσότερα μέλια που έχω δοκιμάσει στο νησί είναι λεπτόρευστα κι ελαφριά, ως επί το πλείστον φρυγανόμελα, που προκύπτουν από τα άφθονα θυμάρια, τα φασκόμηλα, τα ρείκια και τις ρίγανες αυτού του τόπου. Προτιμήστε τα όσοι αγαπάτε τα μέλια σας ντελικάτα. Μια ενδιαφέρουσα εκδοχή είναι το θυμαρίσιο μέλι του Μιχάλη Ξανθάκη και το μέλι του Λουκά από τη Γεωργία Αδάμ. Αναζητήστε τα στο πρατήριο του Συνεταιρισμού. Ν. Μ.

Τα τουρσιά: Κάπαρη και κρίταμος Κάπαρες, καπαρόφυλλα και κρίταμα φύονται ολούθε στο νησί της Τήνου και μεταμορφώνονται σε τουρσί. Τραγανά και με θαλασσινή αρμύρα, πρωταγωνιστούν στις ντοματοσαλάτες και συνοδεύουν τα ψαρικά. Δοκιμάστε την κάπαρη και τα καπαρόφυλλα της Aegean Essence και το έκτακτο, γλυκόξινο κρίταμο

της Μαργαρίτας Σκλάβου. Σε παντοπωλεία και σούπερ μάρκετ του νησιού. Ν. Μ.

Αγκιναράκια στο λάδι Είναι πολλές οι μικρές οικοτεχνίες που ετοιμάζουν και μάλιστα με άφταστη μαστοριά αυτή την παραδοσιακή λιχουδιά, με το ντόπιο ημιάγριο αγκιναράκι. Γλυκόξινο και τραγανό, κι άλλες φορές λίγο πιο μαλακό, αναλόγως με το χέρι που το ετοιμάζει. Είναι απλώς θέμα γούστου. Πολύ καλό αυτό της Aegean Essence, της Νικολέτας Φώσκολου και της Μαρίας Σάββαρη. Σε παντοπωλεία και σούπερ μάρκετ του νησιού. Ν. Μ.

Λούζα τηνιακή Αλλαντικό που φτιάχνεται στις περισσότερες Κυκλάδες, αν και η λούζα της Τήνου ξεχωρίζει για τη φίνα γεύση της, που αν και αρκούντως μπαχαρένια δεν είναι καθόλου

Αψύ και ρωμαλέο, με κρυστάλλινη καθαρότητα, γλυκόπιοτο και τόσο όσο πρέπει αρωματικό, μιας και εμπλουτίζεται στη φάση της απόσταξης με τοπικά μυριστικά βότανα. Οι ντόπιοι το απολαμβάνουν ανέρωτο, ίσως με μερικές σταγόνες νερό. Εντούτοις και μερικά συμπαγή παγάκια, που δεν θα το αραιώσουν, οπωσδήποτε θα αναδείξουν τη φινέτσα του. Απολαύστε το με μεζεδάκια της θάλασσας αλλά και της στεριάς. Σε παντοπωλεία και σούπερ μάρκετ του νησιού. Ν. Μ.

Γραβιέρα Συνεταιρισμού Το τυροκομείο του αγροτικού συνεταισμού της Τήνου δημιουργήθηκε το 1981, με όλο του τον αρχικό εξοπλισμό στοχευμένο στην παραγωγή γραβιέρας. Το εν λόγω τυρί αποτελεί την εξέλιξη του παλιού «βραστού» τυριού της Τήνου, κι αξίζει να το δοκιμάσετε. Είναι ένα απαλό αγελαδινό τυρί, με υφή βελούδινη και κρεμμώδη, και γεύση καθησυχαστική, χωρίς μεγάλες εντάσεις, γλυκιά, με βοτανικούς χαρακτήρες που παραπέμπουν στα βοσκοτόπια του νησιού. Σε παντοπωλεία και σούπερ μάρκετ της Τήνου. Ν. Μ.

75

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

4 συνταγές από 4 ταλαντούχους μάγειρες του νησιού Της Ντένης Καλλιβωκά, Φωτό: Έ. Φώσκολου

Αντωνία Ζάρπα (Το Θαλασσάκι)

Το

απόγευμα λίγο πριν πέσει ο ήλιος, όταν κάθεσαι σε ένα από τα τραπέζια στο Θαλασσάκι, πάνω στην προβλήτα μπροστά στη θάλασσα, με ένα ποτήρι κρασί και μπόλικους από τους πειραγμένους μεζέδες της Αντωνίας, είναι μία από εκείνες τις στιγμές που θα ήθελες η ζωή να πατήσει pause. Τόσο που κι αν σε βρέξει το κύμα -τα απόνερα από κάποιο διερχόμενο καράβι- μάλλον το απολαμβάνεις.

Η Αντωνία και ο Άρης Εγώ δεν σπούδασα μαγειρική. Έπεσα στα βαθιά μ’ αυτό το μαγαζί και κατάλαβα από την πρώτη ώρα ότι απ’ αυτό θα ζω. Έχω περάσει από πολλά στάδια, και εξελίσσομαι διαρκώς. Με ενθουσιάζει να μην κάνω κάτι το ίδιο, να μην υπάρχει επανάληψη, για να μην με κουράζει. Γι’ αυτό και τίποτα δεν είναι ίδιο με το

διπλανό του. Εάν δίνουμε 1.000 τυριά, τα 900 είναι διαφορετικά το ένα από το άλλο. Από τα παιδικά μου χρόνια πάντοτε ανατρέχω στο τραπέζι της γιαγιάς μου. Αυτό το τραπέζι το στρωμένο στο χωριό μού έχει δώσει πολύ έμπνευση. Τα τυράκια που μας έφτιαχνε η γιαγιά, τη συνταγή, τα’ χω ακόμη στο μαγαζί.

Το Θαλασσάκι της Η Αντωνία μιλάει για το Θαλασσάκι σαν να είναι πρόσωπο. «Για εμάς το Θαλασσάκι είναι μέρος της ζωής μας. Προσπαθώ να είμαι όσο το δυνατόν πιο γενναιόδωρη με αυτό, να μην του λείπει κάτι. Να το βελτιώνω διαρκώς. Όσο πιο πολλά του δίνουμε είναι κι εκείνο πιο καλό μαζί μας και μας τα επιστρέφει με τον τρόπο του. Το κτίσμα ανήκε στον θείο του Άρη. Το είχε χτίσει το 1954, την εποχή που στα Υστέρνια υπήρχε τελωνείο και μεγάλη κίνηση με τα βαπόρια. Ήταν το μαγειρείο του χωριού, εκεί που άραζαν οι ανεμότρατες και έτρωγαν οι ψαράδες τα φαγητά τους και τα ψάρια τους. Ο θείος μαζί με τον παππού τον Μάρκο είχαν δύο πολύ μεγάλες βάρκες και έφερναν τον κόσμο, όταν τα καράβια άραζαν αρόδο».

Η κουζίνα Η κουζίνα είναι ελληνική «πειραγμένη» δημιουργική, βασισμένη σε ντόπιες πρώτες ύλες. «Ο βασικός κορμός του μαγαζιού είναι οι σαλάτες, τα τυράκια. Εάν κάποιος έρχεται για πρώτη φορά πρέπει να δοκιμάσει οπωσδήποτε ρεγγοσαλάτα, χταποδάκι φούρνου και μπακαλιάρο βραστό με σκορδαλιά και κάπαρη ξερή».

Οι πρώτες ύλες Βασικά όλα προέρχονται από την Τήνο. Τα ζαρζαβατικά έρχονται από συγκεκριμένους

76

παραγωγούς από της Κόρης τον Πύργο, από τον Κάμπο της Κώμης ή από την Αετοφωλιά, που τους προσέχω και με προσέχουνε, που τους λέω, π.χ., ποιος τύπος ντομάτας μ’ αρέσει. Τα ψάρια είναι από τα καΐκια της Τήνου. Τα τυριά, του τυροκομείου. Δίνουμε έναν πολύ μεγάλο αγώνα για να έχουμε τα δικά μας μυρωδικά και φτιάξαμε ένα μικρό κηπάκι με αρωματικά, εστραγκόν, φασκόμηλα, δενδρολίβανα. Χταπόδι στο φούρνο ψημένο σε λάδι και πετιμέζι

700-1000 γρ. χταπόδι 100 ml λάδι 30 ml ξύδι 50 ml πετιμέζι 1 ολόκληρο σκόρδο 1 κουταλάκι του γλυκού αλάτι

Τα βάζουμε όλα μαζί σε μια γάστρα στον φούρνο στους 225 βαθμούς για 1 ώρα. Αν έχει βγάλει λίγο περισσότερο νερό από αυτό που θέλουμε, ψήνουμε 10 λεπτά με ανοιχτό το καπάκι. Μετά θέλει παρέα, ρακί και μπόλικο ψωμί.

Όρμος Υστερνίων, Τήνος, Τ/+30 22830-31366

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μαρίνος Σουράνης (Μαραθιά)

Λ

ίγα μέτρα άμμου χωρίζουν τα τραπέζια της «Μαραθιάς» από το ακρογιάλι, στην παραλία του Αγίου Φωκά. Μια οικογενειακή ταβέρνα, με παραδοσιακή τηνιακή κουζίνα, καλόγουστη, περιποιημένη. Από πάνω το μικρό ξενοδοχείο της οικογένειας και ακριβώς μπροστά στην παραλία ξαπλώστρες, ομπρέλες, beach service από το beach bar και ένα deck πάνω στο οποίο σερβίρεται το φαγητό. Όταν έχει βοριάδες στο νησί η «Μαραθιά» είναι από τα πιο προστατευμένα μέρη. Πήγα πρωί για να μιλήσω με τον Μαρίνο. Εκείνη την ώρα οι πελάτες έτρωγαν πρωινό. Λούζα, θυμαρίσιο μέλι από τον Ξανθάκη, στραπατσάδα, τυράκι τηνιακό αγελαδινό από το χωριό Στενή, βούτυρο και γάλα από τον συνεταιρισμό. Κόλλησα! «Το βράδυ είναι η ωραιότερη ώρα γιατί έχει περισσότερη ησυχία» μου είπε ο Μαρίνος. Μου έφερε και ένα κοκτέιλ δροσιστικό και αρκετά ελαφρύ με βάση τη μαστίχα, το «Μαραθιά», από αυτά που πίνουν οι πελάτες στις ξαπλώστρες δίπλα στο κύμα και ξεκινήσαμε την κουβέντα.

Ο Μαρίνος Ο Μαρίνος γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά μεγάλωσε στην Τήνο και μένει στο νησί 30 χρόνια. Οι μυρωδιές των παιδικών του χρόνων είναι γεμάτες από Τήνο. Κόκορα κρασάτο, με φρέσκο πουρέ από τηνιακές πατάτες, κοκκινιστό μοσχάρι με μελιτζάνα, πατάτες με κολοκύθια και λουκάνικο Τήνου κοκκινιστά στην κατσαρόλα. «Θυμάμαι τα χοιροσφάγια στο χωριό όπου γινόταν χαμός. Μαζευόταν όλο το χωριό και κάναμε τα σίσυρα» διηγείται. «Την Τήνο την αγαπώ πολύ. Ό,τι κι αν μου έδινες, δεν θα ήθελα να κάνω κάτι διαφορετικό».

*Η Μαραθιά έχει πρόσβαση για ΑΜΕΑ και μέσα στη θάλασσα με ειδική ράμπα και καροτσάκια που μπαίνουν στη θάλασσα. Φρέσκιες σουπιές με μάραθο

Η κουζίνα Η κουζίνα στη «Μαραθιά» είναι τηνιακή, είναι και ελληνική. Αλλά δεν λείπουν και αρκετοί πειραματισμοί. Ειδικά στο ψάρι. «Έχουμε σκορπίνα στη γάστρα, σούπα μπουρδέτο. Έχουμε πάντα ψαρόσουπα, έρχεται κόσμος για να φάει μόνο αυτή. Αν έρθει κάποιος πρώτη φορά στο μαγαζί να δοκιμάσει οπωσδήποτε τα παστά που φτιάχνω μόνος μου. Λακέρδα, φιλέτο μπαρμπούνι με βασιλικό και σκόρδο, σαρδέλες μαρινάτες, σκουμπρί, λιόκαφτο σαφρίδι. Επίσης κάνουμε πολύ ωραία τυράκια με μία μαρμελάδα πιπεριάς και τα αρωματίζουμε με διάφορα μπαχαρικά. Αλλά κάνουμε και πολλά μαγειρευτά». Μην χάσετε και τα γλυκά τους. Πρώτες ύλες: «Το καλοκαίρι παίρνω πατάτες, αμπελοφάσουλα, ντομάτες και κρεμμύδια ρόκα και δυόσμο από το χωριό μου. Το μοσχάρι είναι πάντα τηνιακό κι είναι εξαιρετικό. Για τα ψάρια συνεργάζομαι μόνο με ντόπιους ψαράδες. Το κατσικίσιο τυρί το παίρνω από μία κυρία στη Στενή και είναι εξαιρετικό. Αλλά και η ντομάτα και η πατάτα της Τήνου είναι εξαιρετικές. Είναι το χώμα αλλά και το γεγονός ότι είναι άνυδρες που τις κάνει χοντρόφλουδες και γλυκές. Και η πατάτα της Τήνου ξεχωρίζει. Δεν μαυρίζει, μένει πάντα ξανθιά κι είναι γλυκιά.

1 κιλό φρέσκιες σουπιές 3 φρέσκα κρεμμυδάκια μεγαλούτσικα 2 ματσάκια καυκαλήθρα 2 μαραθόριζες 1 ματσάκι μάραθο 1 ποτήρι του νερού λευκό κρασί ελαιόλαδο αλάτι πιπέρι

Κόβω τις σουπιές σε μέτρια κομμάτια και τις τσιγαρίζω με το ελαιόλαδο, σβήνω με το κρασί και αφήνω σε χαμηλή φωτιά μέχρι να μαλακώσουν αρκετά (σχεδόν να μαγειρευτούν).Σε ξεχωριστό τηγάνι σοτάρω τα κρεμμυδάκια, τις μαραθόριζες και την καυκαλήθρα και αφού ποδίσουν τα προσθέτω στην κατσαρόλα με τη σουπιά. Αφού τα παντρέψουμε, αλατοπιπερώνουμε, προσθέτουμε τον έξτρα μάραθο και αφήνουμε σε χαμηλή φωτιά μέχρι να γίνουν.

Άγιος Φωκάς, Τήνος, Τ/+30 22830-22343

77

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αντώνης Γκιων (Ταρσανάς)

Στην Τήνο όλοι ξέρουν τον Ταρσανά. Την ψαροταβέρνα με τα τραπεζάκια δίπλα στη θάλασσα, στο πιο όμορφο και ήσυχο σημείο του λιμανιού, στην άκρη, στον παλιό ταρσανά.

Τ

ην ημέρα που τηλεφώνησα στον Αντώνη Γκιων για να κανονίσουμε τη συνέντευξη, κάθε λίγο πήγαινε στον φούρνο να κοιτάξει το ψάρι! «Να, πριν από λίγο βγάλανε μια μεγάλη παλαμίδα και μου τη φέρανε να την κάνω λακέρδα. Αλλά επειδή ήταν εδώ δύο φίλοι, την έβαλα με χοντρό κριθαράκι στο φούρνο και σε 40 λεπτά θα γίνει ένα γιουβέτσι. Αυτά είναι τα απρόοπτα φαγητά που φτιάχνουμε» μου είπε, δίνοντας απευθείας και το στίγμα της κουζίνας του.

Ο Αντώνης και ο Ταρσανάς του Γέννημα θρέμμα Τηνιακός, δούλεψε για χρόνια στην Αθήνα, μέχρι που το 2004 αποφάσισε να ανοίξει στην Τήνο το δικό του εστιατόριο. Η κουζίνα του πατάει στην παράδοση. «Οι όποιες καινούργιες προτάσεις της είναι αποτέλεσμα έμπνευσης» λέει και εξηγεί ότι μέλημά του είναι τα προϊόντα που χρησιμοποιούν. «Επειδή εστιάζουμε πολύ στη “διαθεσιμότητα” της πρώτης ύλης, έχουμε και πολλά απρόοπτα πιάτα», και προσθέτει: «Σίγουρα θα τύχει να ξεμείνω από ψάρι μέσα στον Αύγουστο, γιατί είχε εννιά μποφόρ και δεν μπαίνω στη διαδικασία του κατεψυγμένου ή του εισαγόμενου. Στον Ταρσανά έχουμε εστιάσει πολύ στο να μην υπάρχουν πάντα τα πάντα, μόνο ό,τι είναι πραγματικά καλό. Τον χειμώνα, έχουμε στο

νησί κάποια εξαιρετικά χόρτα που τα λέμε αλιφόνια. Τα κάνω φρικασέ με χριστόψαρο, φρέσκο κρεμμυδάκι και άνηθο! Μου λένε λοιπόν πολλοί «γιατί δεν τα βάζεις σε μία κατάψυξη για να ’χεις και το καλοκαίρι; Εεε, για μένα όποιος είναι τυχερός κι έρθει στην Τήνο εκείνη την εποχή το δοκιμάζει. Αυτό είναι ενδεικτικό της προσέγγισής μας».

Γαρίδες στον ατμό με γιαούρτι

Τοπικά προϊόντα και κουζίνα «Η τοπική κουζίνα στην Τήνο είχε κι έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, που οφείλεται και στο πέρασμα των Ενετών. Στην τοπική κυκλαδίτικη κουζίνα η φρουτάλια έρχεται να πάρει τη θέση της πίτας, λόγω του ότι το αλεύρι και το λάδι ήταν δύσκολο να βρεθούν. Στις φρουτάλιες που φτιάχναμε παλιά βάζαμε τα πάντα. Χόρτα, το χθεσινό φαΐ, κολοκύθια και ό,τι είχαμε». Και προσθέτει: «Επίσης τα τυριά τα τηνιακά είναι μία ενδιαφέρουσα ιστορία. Στα Υστέρνια θα βρεις κατσικίσιο, στα μέρη μας έχουμε αγελαδινά τυριά. Ενδιαφέρον και το καρίκι που κάνουν στο Φαλατάδο, ένα τυρί για το οποίο βάζουνε το πέτρωμα μέσα σε κολοκύθα και το αφήνουνε με το μύκητα της κολοκύθας μέχρι που γίνεται ένα μουχλοειδές τυρί το οποίο φέρνει πιο πολύ σε Στίλτον» λέει και κλείνει βιαστικά το τηλέφωνο για να βγάλει το ψάρι από τον φούρνο!

4 μεγάλες γαρίδες Μια κουτάλιά της σούπας στραγγιστό γιαούρτι Μισό ποτήρι (κρασιού) λευκό κρασί

Καθαρίζουμε τις γαρίδες, σοτάρουμε μόνο τα κεφαλιά σε ένα μικρό τηγάνι με λίγο βούτυρο κι ελαιόλαδο και σβήνουμε με το μισό κρασί. Λιώνουμε τα κεφάλια σε ένα blender και μας μένει ένα σφήνακι ζουμί. Στο ίδιο τηγανάκι βάζουμε μέσα τις γαρίδες, το υπόλοιπο κρασί και τις αφήνουμε να βράσουν ελάχιστα με τον ατμό. Τις βάζουμε σε ένα βαθύ πιάτο. Προσθέτουμε στο τηγάνι το σφηνάκι από τον ζωμό, το γιαούρτι, λίγη τριμμένη καλύτερη πιπεριά και δένουμε τη σάλτσα. Περιχύνουμε τις γαρίδες με τη σάλτσα και φρέσκο κομμένο μαϊντανό.

Βίντσι, Χώρα Τήνου, Τ/+30 22830-24667

78

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ελένη Θεοδώρου (Το κουτούκι της Ελένης)

Είναι ένα κτίριο του 1812, με ταμπλαδωτές πόρτες, που έχουν μείνει απαράλλακτες από τότε. Η Ελένη του έδωσε ψυχή, το μετέτρεψε σε μαγέρικο και το πλημμύρισε με μυρωδιές τηνιακής κουζίνας. Ένα μαγαζί, μια ζωή «Από το ’95 που πήρα το μαγαζί, δεν έχω κλείσει ποτέ. Ούτε μία μέρα. Πιστεύω ότι αυτή η πόρτα δεν πρέπει να κλείσει ποτέ. Ο χώρος αυτός είναι κι η οικογένειά μου, είναι η ζωή μου. Νομίζω ότι πονάει. Νιώθω ότι αναπνέει. Ξυπνάω το πρωί και δεν πίνω καφέ στο σπίτι. Νομίζω ότι εδώ είναι το σπιτάκι μου. Έχω το σπίτι μου για “Ξενοδοχείο το Όνειρο” και το μαγαζί μου για τη ζωή μου. Νιώθω σα να μαγειρεύω στο σπίτι για φίλους...».

Η Ελένη Η Ελένη έχει τηνιακές ρίζες! Μεγάλωσε στο νησί και, παρά το γεγονός ότι έκανε μια

εικοσαετία στην Αθήνα, νιώθει σαν να μην έφυγε ούτε μία μέρα από τον τόπο της. Οι παιδικές της αναμνήσεις είναι δεμένες με τα αρωματικά που έχει η Τήνος, μάραθο, θυμάρια. Όπως εξηγεί, «για τα τηνιακά φαγητά καθοριστικό ρόλο έπαιζε το τηγάνι». Θυμάται επίσης «τον πατέρα μου να φέρνει τις ντομάτες, να τις ανοίγουμε, να τις λιάζουμε. Τα καρύδια, είχαμε καρυδιές στο χωριό, τα σύκα που τα ξεραίναμε με σουσάμι. Επειδή οι βασικές πρώτες ύλες ήταν περιορισμένες, τα μαγειρέματα ήταν πιο “φτωχά”, αλλά γίνονταν πολύ νόστιμα από την ποικιλία των αρωματικών. Αυτό που κάνει τόσο ξεχωριστές τις πρώτες ύλες του νησιού είναι ότι είναι άγριες κι άνυδρες και παίρνουν γεύση και από τη θάλασσα. Ακόμη και τα κατσικάκια μας είναι άγρια, βόσκουν τελείως ελεύθερα στα βουνά και τρώνε χορταράκι που ουσιαστικά ποτίζεται από τη θάλασσα...».

Η κουζίνα Αυτή την κουζίνα έχει μεταφέρει και στον Κήπο της Ελένης! Μία «μαμαδίστικη» παραδοσιακή κουζίνα, που φημίζεται «περισσότερο για τους μαραθοκεφτέδες ή για τις ντοματούλες», όπως λέει και συνεχίζει: «Γιατί δεν παίρνω ντομάτες από το εμπόριο. Παίρνω ντομάτες τον Αύγουστο, τις κάνουμε λιαστές και με αυτές φτιάχνω το κουρκούτι. Οι αγκιναρούλες είναι σπεσιαλιτέ μου. Τέλη Μαρτίου που βγαίνουν οι άγριες αγκινάρες, θα τις πάρουμε, θα τις καθαρίσουμε, θα τις λεμονιάσουμε, θα τις ζεματίσουμε και θα τις βάλουμε στην κατάψυξη για να έχουμε όλο το χρόνο. Η αγκιναρόπιτά μου είναι αριστούργημα» Πολλή έμφαση δίνει και στα μεζεδάκια της Τήνου, όπως τη λούζα και το λουκάνικο. Παίρνει χοιρινό από τα χοιροσφάγια που γίνονται στο χωριό και τα φτιάχνει μόνη της. «Φτιάχνω καθαρά τηνιακή κουζίνα, από τη συνταγή, τις πρώτες ύλες,

και τον τρόπο που τον κουβαλάω από τη μαμά μου». Αγκιναρόπιτα (χωρίς φύλλο)

Υλικά 1 κιλό αγκινάρες 4 πράσα 6 φρέσκα κρεμμύδια 4 καρότα 4 κολοκύθια 3 κρεμμύδια ξερά 1 ματσάκι άνηθο αλατοπίπερο

Σοτάρουμε με ελαιόλαδο όλα μαζί τα λαχανικά ψιλοκομμένα και τις αγκινάρες έως ότου μαραθούν καλά. Στραγγίζουμε και βάζουμε σε ένα ταψί όλο το μείγμα. Για την κρέμα 2 ποτήρια γάλα 4-5 αυγά 1/4 παρμεζάνα ¼ μανούρι ¼ κασέρι Εκτέλεση

Χτυπάμε το γάλα και τα αυγά διαδοχικά μαζί και τα τυριά και το ρίχνουμε στο ταψί όπου είναι το μείγμα έτσι ώστε να σκεπαστούν τα υλικά καλά. Αφήνουμε το ταψί μας λίγο στο ψυγείο να δέσουν τα υλικά και το βάζουμε σε μέτριο φούρνο περίπου 40 λεπτά της ώρας.

Γάφου 5, Χώρα Τήνου, Τ/+30 22830-24857

79

Cafe

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↑ Το KARYBU ανέδειξε ένα πανέμορφο στενό στη Χώρα. Η εξ Ελβετίας ιδιοκτήτρια, φαίνεται, το είχε «τάμα». Και όλο και πιο πολλοί πιστοί ακολουθούν το αισθητικό της στίγμα που διαφαίνεται και στο κατάστημα ρούχων και αξεσουάρ ακριβώς απέναντι από το KARYBU. T/+30 22830 23301

↑ ΚΥΡΙΑΚΆΤΙΚΟ Η Ελένη με το κουτούκι της και απέναντι ακριβώς ο γιος της με το «Κυριακάτικό» του. Και να το λουκουμάκι δίπλα στον ελληνικό καφέ και να οι αφράτοι λουκουμάδες και να οι κιθάρες και τα τραγούδια!

T/+30 22830 22606

↑ ΑΕΡΙΚΟ Εκεί που δεν το περιμένεις, στην ενδοχώρα, στη διασταύρωση του πεντάστρατου, μια νέα άφιξη στο νησί. Για να δροσίσει το διάλειμμα στις περιηγήσεις σας και να σας τρατάρει κάτι που αναδεικνύει τα τοπικά προϊόντα.

T/+30 22830 41569

80

↑ ΞΈΜΠΑΡΚΟ Οι πάντες έχουν περάσει από τα τραπέζια του. Αγαπημένη επιλογή για πολύ κόσμο, για όλες τις ώρες. Ως καφέ, ως μπαρ, ως ουζερί, ως χώρος να αποχαιρετήσεις το νησί πριν μπεις στο πλοίο.

T/+30 22830 22860

↑ SALVAS Μαγευτικό αγνάντεμα όλες τις ώρες της ημέρας. Εκτός του πολύβοου κέντρου της Χώρας, στο δρόμο για τα Κιόνια. Καφέ, μπαρ, με επιλεγμένες μουσικές σε έναν από τους πλέον φινετσάτους χώρους.

T/+30 22830 23733

↑ AZZURO Κανονικό παρατηρητήριο για τα μεγάλα πλοία του έξω λιμανιού. Όλα θα τα δείτε. Όλες τις αφίξεις και τις αναχωρήσεις. Και θα γευτείτε και θα πιείτε καφέ και το βραδάκι θα τα πιείτε.

T/+30 22834 00043

↑ Το ΜΙΚΡΌ ΚΑΦΈ είναι μια γλύκα! Στο παλιό στενάκι της Παναγίας, ανάμεσα σε λιβάνια, καντήλια και εικόνες, ξεπροβάλλει χαριτωμένο, μέσα στα χρώματα και στα πλουμίδια του, ίσως για να γαληνέψει την αισθητική μας. Κι έτσι ο καφές και τα όλα του φανταζουν πιο εύγεστα στον ουρανίσκο μας.

T/+30 22830 22730

↑ PIAZZA Σε κομβικό σημείο για καφέ. Πρώτο τραπέζι πίστα στην Εξέδρα. Θα δείτε και θα σας δουνε όλοι πίνοντας καφέ, τσάι και έχοντας τύψεις για την κρέπα, ξέχειλη από σοκολάτα και τη φοβερή μηλόπιτα που καταναλώσατε. Αργότερα μπορείτε να το γυρίσετε και σε ποικιλία με ουζάκι.

T/+30 22830 23483

↑ ΡΟΔΑΡΙΆ Παραδοσιακό καφέ στον Πυργο Τηνου που προσφερει για το κρασι το ουζο και το ποτο σας μεζεδες, ποικιλιες & πιτσες. Μπορείτε να συνοδεύσετε τον καφε σας με σπιτικα γλυκα ταψιου και παγωτα.

T/+30 22830 31160

← ΈΞΩ ΜΕΡΙΆ Για το πιο όμορφο μπαλκόνι του Αιγαίου, υποχρεωτική στάση στο «Εξωμεριά» στα Υστέρνια. Μαγευτική θέα, καλό φαγητό, (ότι παρασκευάζεται είναι χειροποίητο με προϊόντα από τον κήπο τους) δροσερά cocktails και ποτά, εκλεκίστικες multi ethnic μουσικές επιλογές και πολύ συμπαθητικοί και φιλικοί ιδιοκτήτες! Τι άλλο να ζητήσει κανείς; Ιδανικό σποτ για πρωινό! Θα πάρετε τις πιο εμπνευσμένες αποφάσεις για το πώς θα οργανώσετε την μέρα σας. Τις νύχτες χωρίς φεγγάρι, ο ουράνιος θόλος από το σημείο αυτό είναι συναρπαστικός. Ρωτήστε για το πρόγραμμα των εκδηλώσεών τους μια και οργανώνουν συχνά, εκθέσεις, συναυλίες, μαθήματα γιόγκα, κλπ. Υστέρνια, Τ/+30 22830 31552, http://i56212.wix.com/exomeria#!home/mainPage

ΆΜΜΟΣ → Μέρος του συγκροτήματος του ξενοδοχείου Tinos Beach, το Ammos είναι ένας όμορφος, δροσερός χώρος, «ντυμένος» στα λευκά. Κυριολεκτικά δυο βήματα από το νερό, τα πρωινά είναι ιδανικό καταφύγιο για τους γονείς που θέλουν να ρίχνουν ένα βλέμμα στα σπλάχνα τους που τσαλαβουτάνε. Το μεσημέρι γεμίζει με κεφάτες μαυρισμένες παρέες και διατηρεί τους θαμώνες του όλο το απόγευμα, όταν το φως της δύσης απλώνεται πάνω στη Χώρα της Τήνου. Τ/+30 22830 21200 ← GALLERY Στη πιο πολυσύχναστη γωνιά του νησιού, μπορείτε να απολαύσετε απογευματινό καφεδάκι ή βραδινό κοκτέιλ σ' ένα ζεστό φιλικό χώρο με θέα τη θάλασσα. Ο Νίκος Καλογήρου παρουσιάζει τη νέα του δημιουργία, μια μικρή Gallery ανάμεσα στα καφέ της πόλης. Υπέροχη εξωτερική διαρρύθμιση, εξαιρετική διακόσμηση στο εσωτερικό του. Τ/+30 22830 24078

Bar

Για όλες τις ώρες

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↑ Στον ΚΟΥΡΣΆΡΟ αποκλείεται να μην καθίσεις. Είτε για να γλεντήσεις το βράδυ ακούγοντας εξαιρετική μουσική είτε για να απολαύσεις τον καφέ σου και την περατζάδα, είτε για να μελαγχολήσεις αποχαιρετώντας το νησί. Πολύ όμορφος χώρος, εξωτερικά και εσωτερικά.

T/+30 22830 23963

↑ ΚΆΚΤΟΣ Στον Κάκτο πρέπει να πάτε οπωσδήποτε για τη μαγευτική θέα το βράδυ... όλη η Χώρα στα πόδια του. Για τον ιστορικό του μύλο, σήμα κατατεθέν του, για τις μουσικές του επιλογές και για τα εμπνευσμένα κοκτέιλ του. Θα τον βρείτε εκτός κέντρου, στον δρόμο σας για τα χωριά.

T/+30 22830 25930

↑ ΑΡΓΟΝΑΎΤΗΣ Ιστορικό μπαράκι. Mια εναλλακτική εικόνα τής νύχτας της Τήνου, με ωραίες μουσικές, κοκτέιλ με τηνιακά προιόντα, κορυφαίους Dj, όμορφα χρώματα, κέφι, βεράντα με θέα τη θάλασσα, ομάδα γεμάτη χαμόγελα και απόλυτα φιλική νοοτροπία.

T/+30 22830 21047

81

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Υφαντουργική Σχολή Η απόλυτη ουτοπία

Στον παλιό δρόμο της Παναγίας, μεταξύ των θρησκευτικών αναμνηστικών ξεχωρίζει ένα καλοδιατηρημένο νεοκλασικό. Στεγάζει την Υφαντουργική Σχολή, ένα από τα αρκετά κομμάτια του παλιού κόσμου που ευτυχώς είναι ακόμη ζωντανά στην Τήνο. Του Δημήτρη Ξανθούλη Φωτό: Μάγια Τσόκλη

82

Δ

ιασχίζουμε τον οδό Ευαγγελιστρίας. Αφόρητη ζέστη και οι έμποροι του ναού με πλαστικές Παναγίες, υλικά απαραίτητα για το ξεμάτιασμα, λιβάνια, πλαστικά χεράκια για να ξύνουμε την πλάτη μας, μάτια, την εκκλησία της Μεγαλόχαρης σε φωτιστικό, καντήλες και συλλογές από εφιαλτικού γούστου αντικείμενα (ωστόσο αν ψάξει κανείς καλά, μπορεί να βρει μικρά διαμαντάκια για αγορές, βλέπε ΤΑΜΑ τεύχος 1). Προς το τέλος του δρόμου, η πρόσοψη ενός προσεκτικά ασπρισμένου, μονώροφου νεοκλασικού κτιρίου μοιάζει σαν να προσγειώθηκε από άλλον πλανήτη. Απόλυτη σεμνότητα και η πομπώδης βαβαρέζικη αρχιτεκτονική απολύτως αφομοιωμένη από την απλότητα του νησιώτικου ύφους. Είναι η Υφαντουργική Σχολή, ένα από τα αρκετά κομμάτια του παλιού κόσμου που ευτυχώς είναι ακόμη ζωντανά στην Τήνο. Η ιστορία της ξεκινάει στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν η Τηνιακιά παραμάνα των παιδιών του εθνικού ευεργέτη Νικολάου Ζαρίφη, προστάτεψε τα παιδιά του από τις ταραχές που υπήρχαν στην Κωνσταντινούπολη μεταφέροντάς τα στην Τήνο. Ο Νικόλαος Ζαρίφης για να δείξει την ευγνωμοσύνη του στην πιστή παραμάνα κατέθεσε στο ταμείο του ναού της Ευαγγελίστριας 8.700 δραχμές για τον δήμο Τήνου, για να διατεθεί για ένα κοινωφελές έργο. Την ίδια χρονική περίοδο, κυρίες της καλής κοινωνίας του νησιού, με ιθύνοντα νου μια δραστήρια δασκάλα, τη Στυλιανή Καραλή, έχουν ξεκινήσει προσπάθειες να διαδώσουν την υφαντική τέχνη και να

δώσουν μία επαγγελματική διέξοδο στις νέες κοπέλες. Πολλές από αυτές παίρνανε τον δρόμο της ξενιτιάς για δουλέψουν εργάτριες και κυρίως υπηρέτριες στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, κάτω από πολύ δύσκολες εργασιακές συνθήκες. Έτσι, στις 3/11/1897 το Δημοτικό Συμβούλιο Τήνου με πρόεδρο τον Αντώνη Μεσηνέζη, παρόντος και του Δημάρχου Στάμου Νάζου αποφασίζει να διαθέσει το κληροδότημα του Νικολάου Ζαρίφη για τη σύσταση Τεχνικής Σχολής για τις κυρίες που είχαν ήδη δραστηριοποιηθεί σ’ αυτό το σκοπό. Ονομάζουν τη νεοσυσταθείσα σχολή Ζαρίφειο Τεχνική Σχολή. Νοικιάζουν και αργότερα αγοράζουν ένα μικρό συγκρότημα σπιτιών στην οδό Ευαγγελιστρίας. Πρώτη καθηγήτρια, η Μαριγώ Καραμηνά. Πρώτη μαθήτρια, η Μαρία Φώσκόλου ή Παπαδάκη από το

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κτικάδο και το πρώτο πανί ήταν έτοιμο 5 Οκτωβρίου 1889 από τη Βαρβάρα Τίγκα. Η σχολή αποτελείται από τη μεγάλη αίθουσα των αργαλειών, ένα πωλητήριο και ένα μικρό σαλόνι των κυριών του συμβουλίου. Το απόλυτα γοητευτικό είναι ότι σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει από το γύρισμα του 19ου αιώνα που πρωτοάνοιξε. Οι κυρίες που τη διευθύνουν προσπαθούν με τα πενιχρά οικονομικά μέσα που διαθέτουν και καταφέρνουν να το διατηρούν σε άψογη κατάσταση, διασώζοντας έτσι μια παράδοση αιώνων μιας τέχνης που έχει σχεδόν εκλείψει, αλλά και το ήθος και την αξιοπρέπεια μιας χώρας στην οποία σχεδόν τίποτα δεν έχει μείνει όρθιο… Η υφαντουργική σχολή λειτουργεί στον αντίποδα ακριβώς της βιομηχανικής παραγωγής. Πρωτοπόρος, σε μια εποχή που όλοι μιλούνε για αυτοαπασχολούμενο εργατικό δυναμικό (self employed) και την επιστροφή στη χειροτεχνία, ήτοι την κατασκευή

αντικειμένων με τα χέρια μας – λέξη εννοιολογικά κακοποιημένη τις τελευταίες δεκαετίες. Στους πάγκους βλέπω στοιβαγμένα και φυλαγμένα με θρησκευτική ευλάβεια περιοδικά περασμένων δεκαετιών: «Πρακτική», «Γυναίκα», «Εργόχειρο» κ.λπ., πηγές έμπνευσης για τις μοναδικές δημιουργίες των υφαντριών. Χωρίς να το θέλω σκέφτομαι σκιερές αυλές με γλάστρες και ποτήρια με παγωμένο νερό, γυναίκες να κεντούν, ραπτομηχανές, πατρόν για φορέματα με κουφόπιετες, εμπριμέ υφάσματα από δροσερή βαμβακερή βατίστα. Θα πρέπει να υπάρχουν ακόμα, δεν μπορεί! Η σχολή υφαντικής διασώζει ακόμα το

πιο δροσερό κομμάτι της καθημερινότητας, που σχεδόν έχει πια οριστικά χαθεί. Ευχαριστούμε θερμά την κα Μαρουλιώ Γκίζη για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσε! Τηλ. πρατηρίου 22894.

THE WEAVING SCHOOL On the old road to the Church of the Annunciation, in between the souvenir shops, one cannot miss a well-maintained neoclassic building that houses the Weaving School. Most fortunately, this is one of the several parts of the old world still resisting time in Tinos. The school was founded at the end of the 19th century and aimed at offering young girls a work solution. In our day the school is still active, despite all the financial troubles, preserving an age-long tradition.

83

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Περί αρχιτεκτονικής… Πλαστικότητα, απλότητα, μέτρο, λειτουργικότητα, προσαρμοστικότητα. Αυτές οι πέντε αρχές χαρακτηρίζουν το ανθρωπογενές κυκλαδικό τοπίο. Του Θάνου Οικονόμου Αρχιτέκτονα Μηχανικού

Ο

τετράχρονος γιος μου αρνιόταν να κατέβει από το αυτοκίνητο. «Δεν μου αρέσει αυτό το σπίτι, εγώ θέλω το σπίτι στην Τήνο», έλεγε και ξανάλεγε από το πίσω κάθισμα. Ήταν Απρίλης του 1992, μόλις είχαμε επιστρέψει από ένα πενθήμερο στην Τήνο. Μας είχε φιλοξενήσει ο αρχιτέκτονας εξάδελφός μου, στο σπίτι του στον Κτικάδο. Ένα σπίτι που αγόρασε «βουλισμένο» και με ευλάβεια είχε «αναστυλώσει». Αυτό το σπίτι άρεσε στον μικρό Δημήτρη. Το σπίτι που δεν ήθελε ήταν μια μονοκατοικία στην Αθήνα που μόλις είχαμε κατοικήσει. Το καμάρι της αρχιτεκτονικής μου. Μετά από 13 χρόνια καριέρας, ο Δημητράκης ερχόταν με αυτό τον απόλυτο τρόπο να αμφισβητήσει την τέχνη μου. Τι ήταν αυτό που συγκίνησε τόσο το μικρό παιδί στο κυκλαδίτικο σπίτι; Τι είναι αυτό που κάνει έναν κυκλαδικό οικισμό θαυμαστό στα μάτια όλου του κόσμου και στα δικά μου; Η περιπλάνησή μου στο Αιγαίο ξεκίνησε από τα φοιτητικά χρόνια. Μαγεύτηκα από την άγρια ομορφιά της καλντέρας της Σαντορίνης και τα υπόσκαφα σπίτια της. Λάτρεψα τη Χώρα της Αμοργού για τη συνεκτικότητα του ιστού της. Την απλότητα της Σικίνου. Την ταπεινότητα της Σχοινούσας. Τη θεατρικότητα της πλατείας στη χώρα της Φολεγάνδρου. Αναλύοντας το ανθρωπογενές περιβάλλον

84

των Κυκλάδων διαπίστωσα ότι: Το κυκλαδίτικο λαϊκό σπίτι υπηρετεί καταρχήν την ανθρώπινη ανάγκη για προστασία από καιρικά φαινόμενα που είναι έντονα στα νησιά αυτά: ισχυροί άνεμοι, ανελέητος ήλιος. Η κύρια είσοδος δεν τοποθετείται στο βοριά ή είναι προστατευμένη απ’ αυτόν. Τα ανοίγματα είναι μικρά, οι τοίχοι πέτρινοι, παχείς. Τα χρώματα λευκά ή ανοιχτόχρωμα. Το σπίτι είναι το απολύτως απαραίτητο για τις ανάγκες της οικογένειας. Αν η οικογένεια μεγαλώσει θα προστεθούν χώροι, όπου είναι εφικτό. Δίπλα, από πάνω, πάνω από το σοκάκι. Με πλήρη αξιοποίηση του διαθέσιμου χώρου, που είναι κατά κανόνα περιορισμένος. Το κυκλαδίτικο σπίτι είναι ένα τίμιο προϊόν λαϊκής σοφίας. Δεν επιζητεί την επίδειξη, τον θαυμασμό ή την επιβράβευση, ασχέτως αν τα κερδίζει αιώνες τώρα. Στον κυκλαδικό οικισμό, μια «εξ ενστίκτου» (χωρίς σχέδιο) πολεοδομία αποκαλύπτεται μπροστά μας, που δεν μπορεί παρά να είναι επιτυχής καθώς προκύπτει από τις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων και εντάσσεται απόλυτα στο περιβάλλον. Και όλα αυτά κάτω από το ελληνικό φως. Πλαστικότητα, απλότητα, μέτρο, λειτουργικότητα, προσαρμοστικότητα. Αυτές οι πέντε αρχές χαρακτηρίζουν το ανθρωπογενές κυκλαδικό τοπίο. Ο διάσημος αρχιτέκτων Λε Κορμπιζιέ, που επισκέφτηκε το Αιγαίο το 1911 και το 1933, γοητευμένος από την κυκλαδική αρχιτεκτονική, γέμισε τις βαλίτσες του με σημειώσεις, σκίτσα και φωτογραφίες. Τα κείμενά του, που αποτέλεσαν μανιφέστα της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, αλλά και το ίδιο το έργο του, δηλώνουν τις επιρροές του από τους κυκλαδικούς οικισμούς: «Αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και εντυπωσιακό παιχνίδι των όγκων κάτω από το φώς…». «Αρχιτεκτονική υπάρχει στα μεγάλα έργα, στα δύσκολα και πομπώδη κληροδοτήματα του χρόνου αλλά υπάρχει επίσης και στο μικρότερο άθλιο σπιτάκι, σε έναν φράκτη, σε κάθε τι υψηλό ή μέτριο που περιέχει μια ικανή και αναγκαία γεωμετρία…» ή το αποκαλυπτικό γράμμα του σε μια πελάτισσα:

«Διαφωνούμε με τη μόδα, τόσο εγχώρια όσο και διεθνή, για σπίτια πολύπλοκα, μπερδεμένα. Πιστεύουμε ότι το σύνολο είναι πιο σημαντικό από τα μέρη του. Παρακαλώ μην θεωρήσετε ότι η καθαρότητα του περιγράμματος είναι το αποτέλεσμα τεμπελιάς. Αντιθέτως, είναι το αποτέλεσμα διεξοδικής μελέτης. Απλό δεν σημαίνει εύκολο…». Τα τελευταία 20 χρόνια, επιστρέφοντας στα αγαπημένα μου Κυκλαδονήσια, πολλές φορές ένιωσα απογοήτευση, με αυτό που είχε εντωμεταξύ συντελεστεί. Μιλάω για τα καινούργια κτίσματα: Τις «βίλες» εκτός κλίμακας, τα συγκροτήματα που θα ταίριαζαν καλύτερα στις Μπαχάμες, τα ψαροχώρια που έγιναν πολιτείες. Όλα άσπρα, πάντως… λες και το λευκό εξαγνίζει την αμαρτία τους. Πριν από 11 χρόνια έχτισα ένα εξοχικό σπίτι στην Τήνο, για την οικογένειά μου. Η Τήνος μοιάζει το λιγότερο αλλοιωμένο Κυκλαδονήσι. Τα δεκάδες ζωντανά χωριά της (κάτι μοναδικό στο Αιγαίο), τυπικά δείγματα Κυκλαδικής Αρχιτεκτονικής, έχουν συντηρημένα σωστά σπίτια, περιποιημένο δημόσιο χώρο. Οι ντόπιοι αγαπούν τον τόπο τους. Τα καινούργια σπίτια, κυρίως εκτός σχεδίου, δείχνουν, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων να στέκονται στο ύψος των περιστάσεων. Σ’ αυτό έχουν βοηθήσει οι ντόπιοι τεχνίτες, οι οποίοι έχουν κληρονομήσει την τέχνη τους από τις προηγούμενες γενιές, αυτές που συντέλεσαν στο θαύμα.

ABOUT ARCHITECTURE… Architect Thanos Economou wonders about what it is that moves us in Cyclades.

Analyzing the anthropogenic Cycladic landscape, he finds out the reasons: the folk house is fully adapted to the needs of its inhabitants and to the environment.

The urban planning of the area is a result of a practical social need and not of a designed product.

Plasticity, simplicity, moderation, functionality, adaptability, are the concepts that define the Aegean constructions.

Tinos is one of the few islands which kept tradition unchanged, while respectfully preserving the existing constructions and paying attention to the new ones.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

και περί Real Estate… Γιώργος Σιταράς, μεσίτης κατοικιών, με ευαισθησίες Eπιμέλεια ΤΑΜΑ, φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Δραστήριος μεσίτης και γνώστης της αγοράς με μεγάλη αγάπη στο περιβάλλον, ο Γιώργος Σιταράς υποστηρίζει μαχητικά ότι το νησί, για να προσελκύσει το επιθυμητό κοινό, πρέπει κυρίως να διατηρήσει τη γνησιότητα και την ομορφιά του.

Μ

ετοικήσα πριν από 18 χρόνια στην Τήνο, ανοίγοντας το πρώτο οργανωμένο μεσιτικό γραφείο στο νησί, παρέχοντας επαγγελματικές σύχρονες υπηρεσίες πώλησης και ενοικίασης ακινήτων, που στόχο δεν έχουν μόνο το οικονομικό όφελος, αλλά κυρίως την κάλυψη των αναγκών και την εξυπηρέτηση των πελατών μου. Η πώληση κατοικιών στην Τήνο άρχισε να αναπτύσεται ραγδαία το 2002-2003, χωρίς βέβαια ποτέ να γνωρίσει την κορύφωση άλλων γειτονικών νησιών. Κάθε τόπος προσελκυει το κοινό που του αξίζει και η Τήνος, λόγω της καλλιτεχνικής ατμόσφαιρας και των διατηρημένων χωριών, ανέκαθεν προσέλκυε ανθρώπους υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Μετά το 2002 άρχισε να χτίζεται περισσότερο, κυρίως στους παραθαλάσσιους παραθεριστικούς οικισμούς και γύρω από κάποια ορεινά χωριά με όμορφη θέα. Σε κάποια σημεία θα μπορούσαμε να πούμε πως υπερδομήθηκε, χωρία βέβαια να πλησιάζει αυτά που βλέπουμε σε υπερκόρεσμένα νησιά. Η κρίση έφτασε στο νησί με καθυστέρηση, όπως και σε αρκετά μέρη της επαρχιακής Ελλάδας· αρχίσαμε να την βιώνουμε μετά το 11. Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν μερικές εκατοντάδες ακίνητα απούλητα στο νησί. Δεν έχουμε το τρομερό απόθεμα που υπάρχει στην υπόλοιπη χώρα κι αυτό γιατί ο «οικοδομικός οργασμός» έγινε στα μέτρα της Τήνου. Οι τιμές ακολουθουν την πτώση που γνώρισε γενικά η Ελλάδα. Έχουνε πέσει από 40-60% και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη

περισσότερο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες, αφού σε κάποιες περιπτώσεις οι αξίες έχουν πέσει και κάτω από το κόστος κατασκευής. Οι Έλληνες και η ακίνητη περιουσία δέχονται αυτήν τη στιγμή μια τρομερή φορολογική επίθεση, και δυστυχώς πολλοί βρίσκονται σε απελπισία και αναγκάζονται να προχωρήσουν σε πωλήσεις. Οι περισσότεροι -ευτυχώς- αξιοπρεπώς. Ένα πολύ σημαντικό κοινό μας είναι γαλλόφωνο. Αυτοί οι άνθρωποι είναι πραγματικά μαγεμένοι με το νησί. Το πρώτο πράγμα που τους αρέσει είναι η αυθευντικότητα. Αυτή είναι η μαγική λέξη για τους αλλοδαπούς. Αυτή την αυθεντικότητα θέλουν να διατηρήσουν, και γι' αυτό δεν κατευθύνονται μόνο στις παραθαλάσιες περιοχές, αλλά θα έλεγα ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία αγοράζουν κατοικίες μέσα στην ενδοχώρα. Επιθυμούν να ζήσουν πραγματικά μέσα σ' ένα γνήσιο ελληνικό χωριό. Τον τελευταίο καιρό, αυτή την τάση αρχίζουν να ακολουθούν και κάποιοι Έλληνες. Τα τελευταία δύο χρόνια, πειραματικά στην αρχή, αφού ήταν παράτυπο, και πιο επίσημα σιγά σιγά, με αδειοδοτημένο τουριστικό γραφείο πλέον, αποφάσισα να επεκταθώ και στον τομέα των ενοικιαζόμενων τουριστικών κατοικιών, τουριστικών επαύλεων ιδιωτών. Τα προωθώ μέσα από το πελατολόγιό μου, μέσα από μια εξειδικευμένη ιστοσελίδα με μεγάλη επισκεψιμότητα, μέσα από τις συνεργασίες με τις καλύτερες ιστοσελίδες του εξωτερικού, και φυσικά μέσα από τις γνωριμίες που έχω αποκτήσει όντας περίπου 8 χρόνια Έλληνας εκπρόσωπος στην Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Κτηματομεσιτών και για ένα διάστημα πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Κτηματομεσιτών. Από τότε που νομοθετήθηκε η αδειοδότηση με στόχο την τουριστική ενοικίαση ιδιωτικών κατοικιών, έχουμε παρατηρήσει μεγάλο ενδιαφέρον. Η ζήτηση είναι για βίλες, πρωτίστως κοντά στη θάλασσα και με πισίνα κατά προτίμηση (παρά τις δικές μου ενστάσεις για τις κολυμβιτικές δεξαμενές). Ή τότε, για κάποια παραδοσιακά σπίτια στα χωριά που

έχουν τις ανάλογες ανέσεις και μπορούν να γίνουν ακαταμάχητα. Πιστεύω ότι η Τήνος μπορεί να αναπτυχθεί μένοντας ουσιαστικά ανέγγιχτη, φτάνει να γνωρίσει την προώθηση που της αξίζει. Διότι ζούμε σε ένα νησί από τα ωραιότερα του πλανήτη, σε ένα νησί που μπορεί να γίνει μπουτίκ προορισμός με εκλεκτό τουρισμό, που ευτυχώς δεν καταστράφηκε, δεν αλλοτριώθηκε - και εύχομαι να μη συμβεί αυτό και με τα νομοθετήματα τα καινούρια. Η Τήνος δυστυχώς δεν είναι γνωστή στη διεθνή αγορά, και αυτό είναι περίεργο για έναν τόπο που γοητεύει τόσο όσους τον γνωρίζουν. Οι άνθρωποι που έρχονται να επενδύσουν στο νησί, αυτοί που είναι υψηλής εισοδηματικής στάθμης, δεν επιθυμούν ούτε οργανωμένες παραλίες ούτε ομπρέλλες ούτε beach bar. Ας υπάρχουν κι αυτά, αλλά περιορισμένα. Αλλοδαποί και Έλληνες επιθυμούν τη γνησιότητα και την αυθεντικότητα, την ελεύθερη παραλία και την απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού που είναι πραγματικά μοναδικό.

85

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Υλικά ονείρου Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε τις μορφές του παρελθόντος, αλλά να εμπνευστούμε και να διδαχτούμε απ'αυτές. Κείμενο και φωτογραφίες, Αρχιτεκτονική Ομάδα Α&Τ ΚΟΝΤΟΔΗΜΑΣ

Ε

ίναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν δημιουργό το υπόβαθρο που δίνεται να είναι τόπος με ιδιαίτερη ενέργεια και η συνάντηση με την Τήνο ήταν καθοριστική. Πλούσια ιστορία, πολιτιστικά στοιχεία, ιδιαίτερη κουλτούρα. Ανέπαφη φύση με έντονες αντιθέσεις, μαγευτικό βουνό, τα χωριά, οι εύφοροι κάμποι και το πέλαγος μπροστά, άγονο και γόνιμο... Το πάθος και η μαεστρία των ανθρώπων στην κατασκευή εστίας για ανθρώπους, ζώα και πετούμενα, επιδεικνύει στο πέρασμα των χρόνων αριστουργήματα τέχνης. Είναι εύκολα αντιληπτό γιατί κανείς έλκεται από τον τόπο αυτό και ονειρεύεται ένα σπίτι στο νησί, το καταφύγιό του, εμπειρία νησιώτικης ζωής. Είναι πολύ σημαντικό η δημιουργία νέων κατασκευών να λαμβάνει υπόψη της την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και την κληρονομιά του τόπου. Από τα δύο δωμάτια στα οποία ζούσε η οικογένεια και τα μικρά ανοίγματα, υπάρχει μεγάλη απόσταση μέχρι τις σημερινές απαιτήσεις. Μέσα από τη σωστή ένταξη στο περιβάλλον, τοποθετώντας την κατοικία παράλληλα και βυθισμένη στα καλλιεργήσιμα πατάρια, με μονώροφους ήπιους διασπασμένους όγκους, και χρήση

86

τοπικής πέτρας με τον παραδοσιακό τρόπο, μπορεί να επιτευχθεί αρμονικό αποτέλεσμα. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε τις μορφές του παρελθόντος, αλλά να εμπνευστούμε και διδαχτούμε από αυτές. Τα ντόπια υλικά και μορφολογικά στοιχεία, το ξύλο, οι πέτρες, τα ανοίγματα, οι πλάκες και οι σοβάδες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με δημιουργικό και φρέσκο τρόπο, δίνοντας σύγχρονο πρόσωπο στην κατασκευή. Κάθε έργο είναι απαραίτητο να διαχειρίζεται σαν νέα μορφή πειραματισμού. Όταν σχεδιάζεται μια κατοικία στη θάλασσα ή στο βουνό, το πιο σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας είναι ο διάλογος. Η κατοικία γίνεται για τον συγκεκριμένο πελάτη και η δημιουργική διαδικασία προκύπτει από τη γνώση που αποκτήθηκε από τους προβληματισμούς και τις επιθυμίες του, αρκεί να τις μεταφράσουμε σωστά. Το σπίτι πρέπει να γίνει μέρος της ταυτότητας και να καταλήξει στον αντικατοπτρισμό του εαυτού του, μέσα στο τηνιακό περιβάλλον. Ο σεβασμός στο τοπίο και η ανάδειξη της φυσικής ομορφιάς γίνονται τρόπος ζωής. Ο αέρας, το φως, οι μυρωδιές και τα χρώματα είναι σύμμαχοί μας.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Dream works

I

t is a great challenge for a composer, when the existing background is a place of particular energy. Our encounter with Tinos island was crucial.

A place full of history and culture, vast contrasts in nature, mountains to plains, the villages and the Aegean sea all around, fertile and infertile...The passion of skillful island people has delivered masterpieces through time, in habitats whether people, animals or birds were hosted.

Easy for someone to fall in love, find reasons to stay here and create a dream home, his retreat and his own island experience.

The most important factor for new constructions is to take into consideration local traditional architecture and heritage. From a two space home with small openings, to contemporary needs there is a long distance. By positioning residence in parallel and submerged into cultivated levels, by small single level volumes, the use of stone with local techniques, we can accomplish the proper building integration in landscape and result in a harmonious outcome.

There is no necessity to repeat forms of the

past, but a need to be inspired and learn from them. Local materials and building elements, such as wood, stone, openings, stone slabs and plaster, could be used in a creative and fresh way, offering to construction a contemporary look.

Each project is managed as a new form of experimentation. Designing a house, either nearby the sparkling sea or on harsh mountains, the most important part of process, is the dialogue.

A house is designed for specific clients and creative process is part of the knowledge gained through interaction on their concerns and dreams, but we have to translate that well. Home is about to become part of their identity and should be a reflection of themselves, into Tinian environment.

Respecting landscape and promoting natural beauty becomes a way of living and constructing, when having Aegean light, the winds, scents and colors for our companions.

A&T KONTODIMAS ARCHITECTS www.kontodimas.com www.feggeratinos.com

87

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η μαγεία του αντικατοπτρισμού Μέσα στον Μάιο του 2014, το διαδίκτυο κατακλύστηκε από εικόνες του αρχιτεκτονικού project «Mirage», «Αντικατοπτρισμός». Κορυφαίες διεθνείς ιστοσελίδες και περιοδικά το παρουσίαζαν πρωτοσέλιδο, εξυμνώντας τον δημιουργό του, Στέλιο Κόη. Πέρα από το ίδιο το έργο, ένα άλλο στοιχείο ξάφνιαζε: ο τόπος που το φιλοξενούσε, η Τήνος, που απέκτησε εν μία νυκτί μια θέση στον παγκόσμιο χάρτη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Της Μάγιας Τσόκλη Ο αρχιτέκτονας Ron Walkey έχει πει στο περσινό ΤΑΜΑ για την Τήνο: «Το νησί αυτό είναι δάσκαλος. Αλλά βέβαια πρέπει να καθίσουμε σαν μαθητές να ακούσουμε τι λέει». Κύριε Κόη, τι σας είπε το τηνιακό τοπίο; Το τηνιακό τοπίο είναι σκληρό, ανελέητο, σου επιβάλλεται, σου μαθαίνει να σιωπάς και να βλέπεις. Το καλοκαίρι ειδικά σε αναγκάζει να ζητήσεις μια σκιά, όσο μικρή και να 'ναι, και εκεί ένα δέντρο μπορεί να γίνει μια μικρή όαση. Μου έτυχε αυτό στην επίσκεψη στο νησί για να δω το οικόπεδο. Ο ήλιος ήταν πολύ καυτός και ένα μικρό

88

δέντρο προσέφερε σκιά. Και εκεί μου ήρθε στο μυαλό μια έκφραση του Luis Kahn ότι «το σχολεία ξεκίνησαν με έναν άνθρωπο κάτω από ένα δέντρο που δεν ήξερε ότι είναι δάσκαλος, μοιράζοντας τις σκέψεις του με μερικούς άλλους που δεν ήξεραν ότι είναι μαθητές». Και εγώ εκεί ένιωσα σαν μαθητής, με δάσκαλο τον τόπο που έβλεπα πιο καθαρά και ήρεμα κάτω από τη σκιά ενός δέντρου. Σκέφτηκα ότι αυτό ήταν από πάντα έτσι, από τότε που οι πρώτοι άνθρωποι κατοίκησαν αυτό το νησί και θα είναι για πάντα έτσι. Και έτσι πλησίασα το τοπίο με τη δέουσα προσοχή και τον σεβασμό που του αξίζει.

Τι σας ζητήθηκε από τον πελάτη, πώς «απαντήσατε» με τη δουλειά σας; Ο πελάτης αρχικά ζήτησε δύο κατοικίες, «αθόρυβες», που θα χαρακτηρίζονται από ιδιωτικότητα, λιτότητα και τη δημιουργική αξιοποίηση του τοπιού χωρίς να προκαλούν την αλλοίωσή του. Το οικόπεδο προσφέρει πανοραμική θεά του τοπίου. Η απάντησή μου στις προγραμματικές ανάγκες είναι δωρική, μόνο τα απαραίτητα στοιχεία για μια άνετη διαμονή συμπεριλήφθηκαν στον σχεδιασμό. Ο στόχος μου είναι να εναρμονίσω το κτίριο με το τοπίο σαν να ήταν εξαρχής μέρος του. Το τοπίο έδωσε τις πρώτες απαντήσεις στο πώς

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό. Οι ξερολιθιές, τα πλακόστρωτα, τα εκκλησάκια και τα κτίσματα που ξεπροβάλουν σαν να γεννιούνται από τη γη, και οι διάσπαρτες δεξαμενές νερού που αντικατοπτρίζουν το τοπίο στις υδάτινες επιφάνειές τους, είναι όλα στοιχεία που μελετήθηκαν και καθοδήγησαν εξαρχής τον σχεδιασμό. Συγκεκριμένα, παρατηρώντας τις δεξαμενές νερού, δημιουργήθηκε στο μυαλό μου η ιδέα να προσαρτήσουμε τον αντικατοπτρισμό του τοπίου στο δικό μας οίκημα. Ό,τι περιττό εξαλείφθηκε από το σχέδιο και εκεί πάρθηκε και η απόφαση της δημιουργίας μιας ενιαίας κατοικίας αντί για δύο, με σκοπό να μειώσουμε την παρέμβαση στο ανέγγιχτο τοπίο. Ο κυρίως χώρος καλύπτεται από ένα παραλληλεπίπεδο υδάτινο στοιχείο, η οπτική του οποίου το κάνει να φαίνεται ότι προεκτείνεται στον ορίζοντα και αποτελεί συνέχεια του θαλάσσιου τοπίου. Το

φαινόμενο αυτό γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό από απόσταση και συγκεκριμένα κοιτώντας το κτίριο από το μονοπάτι πρόσβασης που βρίσκεται ψηλότερα, όπου το μόνο που φαίνεται είναι η πισίνα, το βραχώδες τοπίο και η θάλασσα. Το νερό κατά τη διάρκεια της μέρας ανακλά τους βραχώδεις σχηματισμούς και κατά τη διάρκεια της νύχτας τον έναστρο ουρανό. Ο καθρεπτισμός αυτός της πισίνας όπως και η τοποθέτησή της πάνω στην πλαγιά μάς έφεραν στο νου το φαινόμενο του αντικατοπτρισμού, από το οποίο ονομάστηκε και το έργο. Η πρόκληση στο συγκεκριμένο έργο είναι η δημιουργία ενός συσσωματώματος της κατοικίας με το περιβάλλον. Θέλαμε μία αόρατη όαση κρυμμένη στον βράχο. Το σπίτι συμπεριφέρεται σχεδόν σαν παρατηρητήριο, καθώς η τοποθέτηση του στην πλαγιά προσφέρει πανοραμική θέα στο Αιγαίο. Πόσο πεδίο δημιουργικότητας αφήνουν οι πολεοδομικοί περιορισμοί; Προστατεύουν ή ουσιαστικά μάς κατευθύνουν σε μια συντηρητική αρχιτεκτονική; Κανόνες και συστήματα κανόνων πρέπει να υπάρχουν για την αποφυγή των υποκειμενικών αυθαιρεσιών και υπερβολών που μπορεί να ζημιώσουν τόσο το φυσικό όσο και το τεχνητό περιβάλλον. Εξίσου σημαντικό είναι αυτό το σύστημα να έχει ευελιξία και να αφήνει την απαραίτητη ελευθερία ώστε κάθε έργο να κρίνεται σαν δημιούργημα. Αυτό που χρειάζεται είναι ειδικευμένους και καταρτισμένους ανθρώπους που θα μπορούν να εκτιμήσουν ιδιαίτερες καταστάσεις και να μην κάνουν τυφλή και άκαμπτη εφαρμογή δομικών κανόνων.

Ποιες ήταν οι διεθνείς αντιδράσεις στο «Mirage»; Σας άνοιξαν πόρτες για νέες προτάσεις; Μας ικανοποίησε ιδιαιτέρως το γεγονός ότι παρά πολλοί άνθρωποι από όλο τον κόσμο, συναφείς και όχι με το επάγγελμα, αγκάλιασαν το έργο και εκτίμησαν τη δουλειά μας. Σίγουρα με την ευρύτερη κυκλοφορία του έργου στον Τύπο είχαμε ενδιαφέρουσες προτάσεις συνεργασίας, αλλά το πιο σημαντικό στοιχειό για μας παραμένει η ενασχόληση με το project.

Mirage house in Tinos

A

n infinity pool will form the roof of this cavernous house designed by Athens studio Kois Associated Architects for the Greek island of Tinos. Designed for the rocky terrain that makes up the island's southwest coastline, the Mirage house is conceived as "an invisible oasis" where residents can enjoy panoramic views over the Aegean Sea without giving up their privacy.

The team decided to bury part of the building in the landscape and then create a large open-air living room in front. These will all be sheltered beneath the rooftop pool, which will act as a huge mirror to help the building camouflage with its surroundings.

Principal architect: Stelios Kois Project leader: Nikos Patsiaouras Design team: Filipos Manolas, Gaby Barbas, Giannakis Konstantinos www.koisarchitecture.com

89

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Γιώργος Κουμεντάκης Μια συνέντευξη στη Ρέα Βιτάλη, Φωτό: Μάγια Τσόκλη

Λίγα λόγια πριν τη συνέντευξη

Τ

ότε έγραφα στις «ΕΙΚΟΝΕΣ». Χρονογράφημα. Ήταν τα πρώτα γενέθλια μετά τον θρίαμβο της Ολυμπιάδας. Η γη ξέβραζε προσγείωση. Πώς τελείωνα εκείνο το χρονογράφημα; «Κυρία Αγγελοπούλου. Ένα χρόνο μετά, ευχαριστώ που μου συστήσατε τους “συγκάτοικούς μας” εθελοντές. Μου φανερώσατε ένα υγιές κομμάτι Ελλήνων. Οι οποίοι την επαύριο κρύφτηκαν φαίνεται και πάλι στα λαγούμια της ψυχής και της συνείδησής τους. Πού ν' απορροφηθούν; Τόσοι υγιείς, αχρείαστοι να 'ναι, που λέει ο λόγος. Τους ψάχνω εναγωνίως κάθε μέρα. Τους επιθύμησα. Αλλά έστω, χάρη σε σας, γνωρίζω ότι υπάρχουν». Πολλά, πολλά χρόνια μετά… μπορεί και έναν αιώνα, συνομιλώ με τον Γιώργο Κουμεντάκη. Κάποιος άνεμος έφερε στην Τήνο εκείνον, κάποιος άνεμος έφερε και μένα. Η μεταφυσική των «τυχαίων». Όλοι οι εξω-Τήνιοι ένα «τυχαίο» επικαλούμαστε… πολύ συγκεκριμένο. Μιλήσαμε πολύ. Κατέγραψα τις σκέψεις και τη φωνή του. Απομαγνητοφώνησα. Ανοιγόκλεισα

90

το μαγνητόφωνο χίλιες φορές. Ήταν πολλές οι φράσεις του που μου επέβαλλαν να σκεφτώ περισσότερο. Φράσεις με πολλές αναγνώσεις. Μιλούσε για τη μουσική αλλά με κατηύθυνε, με γενναία μποφόρ αέρα, να ψυχανεμίζομαι ότι μιλούσε για την ίδια τη ζωή. «Η μουσική, ξέρετε, δεν είναι μόνο οι στιγμές οι ψιλές αλλά και οι ελάσσονες. Οι μείζονες δεν μπορούν να έρθουν από τις μείζονες. Προϋποθέτουν ότι οι ελάσσονες είναι εκεί και βοηθούν ώστε κάποια στιγμή, από τις χωρίς περιεχόμενο στιγμές, θα βγει κάτι υψηλό». Όταν τελείωσα την καταγραφή της συνέντευξης σκέφτηκα ότι ευλογία είναι το συναπάντημά μας με ανθρώπους που μας χάρισαν «μείζονες» στιγμές, αλλά έχουν την ευφυία και την ταπεινότητα να επανασυνδεθούν κατόπιν με τον δικό τους «ελάσσονα»… μικρό πλην Μέγα… δικό τους, ολόδικό τους «κόσμο». Διαβάστε τη συνέντευξη… Μάλλον μελετήστε την αισθητική της ζωής του. Η άτιμη η Τήνος, βλέπεις… Η εντός μας.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Από το παράθυρό του σπιτιού σας μπορείτε να μετρήσετε πολλά νησιά. Τόσα νησιά η χώρα μας! Γιατί εσείς Τήνος; Η Τήνος ήρθε τυχαία στη ζωή μου. Ανακάλυψα το νησί τυχαία και ερχόμουν κατά διαστήματα και μάλιστα αγάπησα ιδιαίτερα την Έξω μεριά της. Κάποια στιγμή, μέρα τόσο καλών συμπτώσεων, που δεν ξέρω αν ήταν σύμπτωση στο τέλος… Σύμπτωση τη σύμπτωση, βρέθηκα μπροστά στο σπίτι που αγόρασα, στα Υστέρνια. Σπίτι μικρό, συμμαζεμένο, με ωραία θέα. Κι αποφάσισα την αγορά του χωρίς να είχε το ταξίδι μου αυτόν τον λόγο. Οι ευλογημένες συμπτώσεις… Έμοιαζε σαν να είναι αυτό που πάντα έψαχνα. Ένιωσα τόσο «οικείο» το όλον, που μπορούμε να πούμε ότι δεν πήγα ανάποδα στη φύση. Από πού κρατάνε οι ρίζες σας; Είμαι Ρεθυμνιώτης. Κρητικός από πατέρα και η μητέρα μου μικρασιατικής καταγωγής. Άρα ενυπάρχει μέσα σας πεντοζάλης και αμανές. Όλη η χαρά της ζωής και το παράπονο. Και η εξωστρέφεια και η εσωστρέφεια. Και η χαρά και η θλίψη. Ίσως γι' αυτό με εκπροσωπεί η χαρμολύπη του Πάσχα. Ταιριάζει πολύ και στην Τήνο. Κουβάλησα όλες τις μνήμες μου εδώ, ζώντας πιο απομονωμένος. Για να ασχολούμαι με τη μουσική σε ένα περιβάλλον γαλήνης. Εντός οικισμού. Αποφασισμένος να περνάω και τους χειμώνες μου. Γι' αυτό δεν θα διακινδύνευα να κατοικώ εκτός οικισμού. Ποιος είναι ο κυρίαρχος ήχος της Τήνου που έχετε στ' αυτιά σας; Ο αέρας. Πολύ περισσότερο από τη θάλασσα. Ο τρόπος, άλλωστε, που έχει χτιστεί η Τήνος, φέρνει εικόνες από βουνά. Γι' αυτό και είναι υπέροχη η ενδοχώρα της. Επίσης ο ήχος, το κελάηδισμα των πουλιών. Το νησί τιμάει ιδιαίτερα τα πανηγύρια. Τραγούδια, μουσικές άγνωστων δημιουργών. Ανώνυμων. Εσείς έχετε εισπράξει την τιμή, ίσως όμως και το ζόρι, αν έχει ζόρι, η επωνυμία. Τι νιώθετε γι' αυτούς τους δημιουργούς που, αν και μας συντρόφεψαν, δεν μάθαμε τ' όνομά τους; Η Τήνος δεν έχει μουσική παράδοση. Έχει παράδοση σε πολλά. Στα εικαστικά, στη ζωγραφική, στη γλυπτική αλλά στη μουσική δεν… Κι έτσι υπάρχει μια ποικιλία ακουσμάτων από παραδοσιακά μέχρι σκυλάδικα. Μία απ' όλα. Ενώ την Κρήτη δεν μπορώ να τη φανταστώ χωρίς τη μουσική της ταυτότητα. Έχει βγάλει χιλιάδες συνθέτες, επώνυμους

και ανώνυμους. Το κομμάτι, λοιπόν, της ανωνυμίας που θίξατε το σκέφτομαι πολύ, ιδιαίτερα τα τελευταία δέκα χρόνια που έχω εντρυφήσει στην παραδοσιακή μουσική και εννοώ του Πόντου, της Μικράς Ασίας, της Μακεδονίας κ.λπ. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι ακολουθώ τη διαδρομή των ανώνυμων, που ήταν όμως επώνυμοι στην εποχή τους. Που είχαν το δαιμόνιο μέσα τους να παίρνουν τα ήδη κεκτημένα και να τους δίνουν μια άλλη διάσταση στο μέλλον. Απλώς δεν είχαν την ανάγκη, κι αυτό με γοητεύει απίστευτα, να βάλουν και το όνομά τους επάνω. Λες και όταν έφευγε το κομμάτι από πάνω τους και γινόταν συνείδηση και τρόπος ζωής των υπολοίπων, της παρέας, του χωριού, της πόλης, δεν είχε πια σημασία από πού είχε ξεκινήσει αλλά ότι έκανε το ταξίδι του, ότι ήταν μέρος μιας ανταλλαγής πραγμάτων, αισθημάτων, σκέψεων. Ίσως να ήταν πιο ολοκληρωμένος ο βίος μου αν είχα ακολουθήσει τη διαδρομή των ανώνυμων. Ίσως το διαδίκτυο να παίζει αυτόν το ρόλο. Να το παρέχει αυτό… Δουλειές ανώνυμων αλλά σημαντικών. Δεν το έχω χρησιμοποιήσει όσο θα έπρεπε, αλλά με γοητεύει.

Κουβάλησα όλες τις μνήμες μου εδώ, ζώντας πιο απομονωμένος. Για να ασχολούμαι με τη μουσική σε ένα περιβάλλον γαλήνης Να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω. Οι άνθρωποι με καλλιτεχνικές ανησυχίες διαφέρουν από τους πολλούς. Κατασκοπεύοντας χώρους με παιδιά, νομίζεις ότι τα αγόρια γεννήθηκαν με ενσωματωμένη μπάλα στα πόδια τους. Αναρωτιέμαι πώς είναι να είναι κανείς διαφορετικός και από πού αντλεί δύναμη για να υπερασπιστεί τη διαφορετικότητά του στον κόσμο των παιδιών; Η διαφορετικότητά μου δεν ήταν καθόλου εύκολο κομμάτι. Το περιβάλλον της μαθητικής και φιλικής συναναστροφής ήταν δύσκολο. Υπήρχαν όμως πάντα, και πιστεύω ότι υπάρχουν πάντα, πυρήνες, εντός και εκτός οικογένειας, που είχαν βάλει την τέχνη στη ζωή τους, με τον τρόπο του ο καθένας. Πολύ νωρίς, αυτό τον κόσμο μπόρεσα να τον αποδεχτώ ατόφιο και να συμπορευτώ μαζί του πολλές φορές χωρίς καν να τον κατανοώ. Το κομμάτι της δημιουργίας, της τέχνης, των

γραμμάτων, της ποίησης, της μουσικής έγινε μέρος της καθημερινότητάς μου. Οπότε, από τη μια υπήρχε η ευκολία του να προσαρμοστώ σε ένα τέτοιο περιβάλλον και να το υπηρετώ με ιερότητα σχεδόν, αλλά ακριβώς αυτό μ' έκανε να νιώθω ακόμα πιο ξένος στο υπόλοιπο κομμάτι των συναναστροφών και βέβαια με απομόνωνε από τα παιδιά της ηλικίας μου… Κατέγραψα πράγματα που δεν τα ξεχνάω. Δύσκολες καταστάσεις για ένα παιδί. Αλλά ήταν τόση μεγάλη η επιθυμία της μουσικής, και με είχε κατακλύσει ολοκληρωτικά, που μου έδινε τη δυνατότητα να δουλεύω εσωτερικά. Οπωσδήποτε με μια μελαγχολία και εσωστρέφεια. Κερδίζοντας όμως χρόνια. Ξέφυγα από έναν ερασιτεχνισμό. Μπήκα στο σύμπαν της μουσικής με την αγάπη του αυτοδίδακτου και του ερωτευμένου και όλο αυτό εξελίχθηκε σε επαγγελματική συνείδηση. Όταν πήγα στη Γαλλία για να συνεχίσω τις σπουδές μου ήμουν ολοκληρωμένος μουσικός και ήμουν 17 ετών. Θυμάστε μια σκηνή που σας πλήγωσε αλλά λειτούργησε και σαν καύσιμο πείσματος για τη πορεία σας; Ποτέ σαν πείσμα. Όχι! Θυμάμαι μια καθηγήτριά μου με ατυχείς σχολιασμούς για την καλλιτεχνική μου φύση, αλλά αυτό δεν με πείσμωνε, με στεναχωρούσε αλλά δεν άφηνα ποτέ να με δηλητηριάζει. Είναι από τα χαρακτηριστικά της ζωής μου. Ίσως είμαι και εξαιρετικά ανεκτικός, αξιολογώντας ως σημαντικότερη την έννοια της ελευθερίας του ατόμου. Ποια είναι τα σκαλοπάτια της καριέρας σας μέχρι την ανάθεση της Ολυμπιάδας; Δύσκολο να σας το πω γιατί είναι σύνθετο. Ας ξεκινήσω από τη σχέση μου με τον Γιάννη Παπαϊωάννου, τον μουσικολόγο…. Καθοριστικό σημείο. Επίσης η επαφή μου με τον Νίκο Μαμαγκάκη, έναν Ρεθυμνιώτη που μου έδινε και το στίγμα του κοινού μας τόπου. Ακολουθεί η ενασχόλησή μου με το θέατρο και τον χορό, στην «Ομάδα Εδάφους», που μου έδωσε την ευκαιρία της επικοινωνίας, της επαφής με τον κόσμο. Αλλά πρέπει να σας αναφέρω, ως το πλέον σημαντικό εκείνης της περιόδου, των 30 μου χρόνων, το ότι κέρδισα το Grande Prix de Rome και βρέθηκα στη Villa Medici, για ένα μεγάλο διάστημα, και είχα την πολυτέλεια να ζω, όπως ακριβώς θέλω, μέσα στη μουσική. Τα 30 είναι καθοριστική ηλικία για να αποφασίσεις αν θα συνεχίσεις τη διαδρομή που χάραξες, εν προκειμένω τη μουσική που είναι πολύ ασταθές και καθόλου σίγουρο επαγγελματικό κομμάτι ή αν θα αλλάξεις επάγγελμα. Εκεί λοιπόν, σε ένα συγκλονιστικό περιβάλλον και κτίριο, έκανα μια «ανασύσταση» του εαυτού μου, γνώρισα πολλούς ανθρώπους, η καριέρα μου εκτοξεύτηκε και ανεπηρέαστος από

91

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Νιώθω ότι από την Ολυμπιάδα μπορεί να μας χωρίζει και ένας αιώνας. Η δική σας δουλειά, εννοώ όλης της ομάδας, λειτούργησε εξαιρετικά, μας ξελασπώσατε, αλλά τι πήγε λάθος; Η ποιότητα της τελετής έναρξης και λήξης κάλυψε όλες τις άλλες αδυναμίες.

το άγχος της επιβίωσης, είχα την ηρεμία και τη γαλήνη να δημιουργήσω πράγματα εξαιρετικά καθοριστικά. Πήρα αποσκευές πολύτιμες. Και ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση όταν αργότερα ο Δ. Παπαϊωάννου σας μίλησε για τις σκέψεις του για την Ολυμπιάδα; Όταν μου το πρωτοείπε γέλασα και του απάντησα ότι δεν υπήρχε αυτή η περίπτωση. Για να κάνει όμως την πρόταση, το είχε στο μυαλό του ως βαθιά επιθυμία. Και, ξέρετε, όταν υπάρχει βαθιά επιθυμία για κάτι, τις περισσότερες φορές πραγματοποιείται χωρίς καν να το περιμένεις. Κοιτάζοντας προς τα πίσω, νιώθετε ότι είχατε άγνοια κινδύνου; Δεν είχαμε τη βεβαιότητα ότι μπορούμε να το κάνουμε, αλλά είχαμε τη δύναμη της ομάδας. Μια ομάδα που οι περισσότεροι ήμασταν φίλοι, ακόμα και όσοι μπήκαν στη συνέχεια και υπήρχε μια απόλυτη σύμπνοια στον τρόπο εργασίας. Στη συνέχεια «εφηύραμε» τον τρόπο που θα κάναμε ό,τι κάναμε, μελετώντας αρχικά τον τρόπο που είχαν γίνει οι προηγούμενες τελετές Ολυμπιάδων. Αυτό κράτησε αρκετά αλλά… Ξέρετε… Το «φέραμε» λίγο στα μέτρα μας. Χρησιμοποιήσαμε στοιχεία που ήδη γνωρίζαμε από το θέατρο. Βέβαια, ήταν πολυδιάστατο θέαμα, ανοιχτός χώρος, έπρεπε να καλύψεις ολόκληρη αρένα, δεν είχες να κάνεις με το μετωπικό του θεάτρου, αλλά τα στοιχεία που χρησιμοποιήσαμε ήταν αυτά που ξέραμε. Μα πώς είναι να είσαι αντιμέτωπος με «τέρας»; Δεν ήταν τέρας όλο αυτό; Πώς βγαίνεις να λογαριαστείς μαζί του; Σε

92

ποιο σημείο φοβηθήκατε; Πότε αντιληφθήκατε το τεράστιο του εγχειρήματος; Χριστούγεννα 2003-Πρωτοχρονιά 2004. Εκεί φοβηθήκαμε πολύ. Τρομάξαμε ότι μπορεί όλο αυτό να μην μπορούσε να πραγματοποιηθεί όπως ακριβώς το είχαμε φανταστεί. Και δώσαμε μάχες γι' αυτό. Θέλαμε όλα να γίνουν με τις δικές μας προδιαγραφές και όχι των άλλων. Για να σας δώσω να καταλάβετε, ήταν δυο πυρήνες. Από τη μια ως ομάδα ήμασταν αρκετά απομονωμένοι, χωρίς σημεία τριβής και επαφής με πράγματα που θα μπορούσαν να μας διαλύουν από τον έξω κόσμο, και το άλλο κομμάτι ήταν στην πραγματοποίησή του εγχειρήματος. Εκεί ανακαλύψαμε το «τέρας», όπως το αποκαλείτε. Ευτυχώς στο σημείο εκείνο μπήκαν και άνθρωποι που είχαν την εμπειρία και εμείς τους αφήσαμε ν' αναπτύξουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους, πάντα βέβαια, σε συνεργασία μαζί μας. Η αγωνία είναι στην επίγνωση ότι αυτό που θα κάνεις… μια φορά και μόνο παίζεται. Θα λειτουργήσει; Αυτό είναι ζητούμενο, εκτός του αν θα είναι υψηλής αισθητικής κι αν θα αρέσει. Θα λειτουργήσει μηχανικά; Ποια στιγμή ησύχασε η ψυχή σας; Η ψυχή μου, κυρία Βιτάλη, δεν έχει ησυχάσει ακόμα. Μα είναι δυνατόν να έχετε την ίδια αγωνία με τότε; Όχι. Αλλά έχω άλλες αγωνίες σε σχέση με πολλά άλλα πράγματα που τότε δεν ξέραμε. Μια Ελλάδα που ήταν ήδη σε μια μεγάλη παρακμή και εμείς φτιάχναμε μια Ελλάδα που έδειχνε ότι είχε πρόσωπο σύγχρονο και υγιές. Δεν είναι κάτι που με ησυχάζει αυτήν τη στιγμή όταν το σκέφτομαι…

Δηλαδή λειτούργησε και σαν παραβάν στην αλήθεια μας… Να σας ρωτήσω και κάτι προσωπικό; Νομίζω ότι καθώς οι καλλιτέχνες έχουν εξαιρετικά αισθητήρια και ευαισθησία μπορεί να προσπεράσουν τα «μπράβο» και να κολλήσουν σε μια ακόμα και κακεντρεχή ανοησία κάποιου. Υπήρξε κάποια γνώμη που σας ταλαιπώρησε; Οι άνθρωποι που έγραψαν αρνητικά ίσως ήταν οι πιο σοφοί. Έβλεπαν μπροστά τους. Οπότε τις κρίσεις ως θετικές στην πορεία τις είδα. Αυτό που με προβληματίζει όλο και πιο πολύ, στη διάρκεια των χρόνων μας πια, της οικονομικής κρίσης, είναι η έκφραση και το βλέμμα, το υγρό βλέμμα κάποιων φίλων που είναι κοντά μου. Οι άνθρωποι που από τακτ δεν το εξέφρασαν ποτέ με αρνητικό τρόπο. Ωστόσο έβλεπα πάντα πίσω από το μάτι τους ένα ερωτηματικό. Δεν ήταν σε σχέση με τη δουλειά της ομάδας αλλά με το πόσα λεφτά ξοδεύτηκαν για κάτι που τελικά… ήταν ή δεν ήταν ουσιαστικό; Δείτε, απ' όλους τους χώρους που φτιάχτηκαν, τίποτα δεν λειτουργεί. Πρακτικά μιλώντας… Μόνο ερείπια. Σκουπίδια. Φτιάξανε χώρους σκουπιδιών. Δεν θέλω να το απαξιώσω, αλλά δυστυχώς από μόνο του απαξιώνεται. Και μετά; Πώς πας στη μετά Ολυμπιάδα περίοδο; Το μετά είναι μια δύσκολη ιστορία. Μετά… Μπορεί να πας στην Τήνο. Από κει που ξεκινήσαμε την κουβέντα μας. Τήνος, για να μην αποτρελαθούμε. Τόσο γερά αντισώματα! Πού τα χρωστάτε; Στη μουσική και στον τρόπο που έχω μεγαλώσει. Σεβόμενος τη ζωή του άλλου, άρα και τη ζωή μου. Τήνος, αέρας, πουλιά. Ας πιάσουμε και άλλους ήχους. Ανθρώπινες φωνές στη ζωή μας; Με ποια φωνή έχετε ανατριχιάσει; Η φωνή της Κάλας. Σταμάτησε ο χρόνος όταν την πρωτοάκουσα. Επίσης είναι σίγουρα φωνές κάποιων παραδοσιακών τραγουδιστών, όπως η φωνή του Χ. Αηδονίδη, η φωνή του Ψαραντώνη, η φωνή της Μ. Παπαγκίκα… Αλλά και φωνές αγνώστων ανθρώπων σε άσχετα μέρη… Φωνές είτε επειδή είναι πολύ καθησυχαστικές είτε πολύ έντονες. Φωνές που παίρνω μαζί μου.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στις εκκλησίες συχνά η λειτουργία κακοποιείται από παράφωνες φωνές. Θυμάμαι το πρώτο μου Πάσχα στο νησί. Θεώρησα ότι θα είναι μυσταγωγικό. Διαψεύστηκα. Στην πορεία ανακάλυψα τη Μεγαλομάτα και τη φωνή του παπα-Αντώνη. Εσείς, με τη μουσική σας παιδεία, πώς νιώθετε στις εκκλησίες; Αυτό που σαν μαγνήτης με τράβηξε επί σειρά ετών στο Άγιο Όρος, σε κάποια μοναστήρια, ήταν οι φωνές των καλόγερων. Ένα γεγονός ηχητικό δεμένο με τη φύση. Είναι κάτι που δεν μεταφέρεται. Αλλά είναι υπαρκτό. Πρέπει να πας εκεί για να το αισθανθείς. Ένα μέρος αγιοσύνης και ενέργειας σαν μια δίοδος. Αναίμακτα. Μεταφέρεσαι σε μια άλλη διάσταση. Σε ποια πάθη δείχνετε ανοχή; Η ανθρώπινη φύση μ' ενδιαφέρει σε όλη της την έκφραση και όλο της το μεγαλείο. Από το πιο ταπεινό μέχρι το πιο υψηλό. Μοιάζει με τη μουσική. Η μουσική, ξέρετε, δεν είναι μόνο οι στιγμές οι ψηλές αλλά και οι ελάσσονες. Οι μείζονες δεν μπορούν να έρθουν από τις μείζονες. Προϋποθέτουν ότι οι ελάσσονες είναι εκεί και βοηθούν ώστε κάποια στιγμή, από τις χωρίς περιεχόμενο στιγμές, θα βγει κάτι υψηλό. Μ' ενδιαφέρει το ταξίδι και η πλαστικότητα της ανθρώπινης φύσης και λιγότερο η βαθμολογία που θα μπορούσα να βάλω ως συγκριτική διάσταση, που άλλωστε σε κανένα κομμάτι της ζωής μου δεν το έχω. Να σας φανταστώ στο νησί… Είστε κοσμοκαλόγερος; Το να γράψεις θέλει μεγάλη αυτοσυγκέντρωση και μάλιστα χάνεις την πραγματική διάσταση του χρόνου. Σε αυτό δεν χωράνε πολλοί. Εκεί επιλέγω να είμαι μόνος μου. Αλλά τον άλλον χρόνο έχω μια καλή επαφή με την ομήγυρη. Τους συγχωριανούς, τους φίλους, το νησί γενικότερα. Ανακατεύομαι και με το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Κεντρικός φορέας προβολής και του ντόπιου πολιτισμού και μέσον να έρθουν σε επαφή οι Τήνιοι και με άλλα είδη τέχνης, μουσικής, γραμμάτων. Είμαι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου. Μερικές φορές νομίζω ότι αυτός είναι ένας τομέας που τον ασκούμε άγαρμπα; Πετάμε ανθρώπους χωρίς κατάλληλη παιδεία και γνώσεις και χωρίς χρονική συνέπεια σε ένα άγνωστο σύμπαν. Πρέπει να σεβαστούμε και τις μειονότητες. Άλλωστε, αν δίνεις τα ερεθίσματα με έναν τρόπο όχι «βασανιστικό» μπορεί να προσβλέπεις σε κάτι που είναι ίδιον των ανθρώπων, δηλαδή να θέλουν να μάθουν πράγματα. Ανοίγει ένας ορίζοντας. Και το σημαντικότερο είναι ότι δίνεις τη δυνατότητα να εκφραστεί αυτό που ήδη υπάρχει στο νησί και τις περισσότερες φορές είναι κρυμμένο.

Έχω την εντύπωση ότι κάτι αλλάζει και αυτό με χαροποιεί αφάνταστα. Και αλλάζει πολύ γλυκά, αν μου επιτρέπετε… Όντως αλλάζει γλυκά, χωρίς τυμπανοκρουσίες. Ήδη το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού έχει τρία θεσμοθετημένα πράγματα. Το Jazz Τήνος festival κάθε Αύγουστο. Το World Music Festival. Και την «Προς Τήνο» έκθεση για εικαστικά. Για κάθε ένα απ' αυτά ασχολείται ένας άνθρωπος χωρίς να επεμβαίνει κανένας στο έργο του. Ξέρετε πόσο σημαντικό είναι αυτό; Το ότι υπάρχει κάθε χρόνο ένας θεσμός παραγωγής πολιτισμού… Αυτό δημιουργεί μια άλλη χημεία στο νησί. Ένα άλλο πέρασμα ανθρώπων. Πώς είναι ο χειμώνας στην Τήνο; Το πιο συναρπαστικό κομμάτι, γιατί είναι έντονος. Μέσα σε μια εβδομάδα μπορεί να έχεις βροχή, χιόνι, αέρα, νηνεμία, καταιγίδα, απίστευτα ηλιοβασιλέματα. Καθαρότητα ή απόλυτη ομίχλη. Κάθε μέρα είναι διαφορετική και αυτό με συγκινεί ιδιαίτερα γιατί είναι σαν να προσδίδει στη ζωή μου ποικιλία. Είναι μια συνεχής έκπληξη. Και το «απαγορευτικό»; Ενδιαφέρουσα ακόμα και ως λέξη… Άλλος ένας μύθος. Δεν με προβληματίζει. Δεν κρατάει πάνω από 24 ώρες. Μια μέρα είναι. Και μπορεί να είναι μια τέλεια δικαιολογία για να μη φύγεις. Και να μείνετε εσείς και ο Παπαδιαμάντης… Η τελευταία σας δημιουργία… Ναι, τα τελευταία τρία χρόνια γράφω αυτή την όπερα. Τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη. Γιατί μ' ενδιέφερε η Φραγκογιαννού. Η ψυχοσύνθεσή της προέρχεται από ένα πολύ βασανισμένο άτομο που σ' όλη τη διάρκεια της ζωής του οι δυσκολίες έρχονταν από παντού. Γνωρίζω τέτοια άτομα που υπηρετούν πάντα τους άλλους. Είναι υπηρέτες των υπολοίπων. Σε ένα περιβάλλον με έντονες αντιθέσεις. Αυτή η περίπτωση δεν μπορεί παρά να διαταραχθεί. Και προσπαθώ να προσεγγίσω τις κρυφές πτυχές αυτής της

διαταραχής. Που δίνεται αριστουργηματικά από τον Παπαδιαμάντη και σηκώνει πολλές αναγνώσεις. Και ποιο στοιχείο σας επιφύλασσαν οι αναγνώσεις, η μελέτη; Άρχισε να μου σβήνει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της πρωταγωνίστριας και του συγγραφέα. Η γραμμή αυτή δεν υπάρχει. Είναι το ίδιο πρόσωπο. Σας δίνω βέβαια τη δική μου αντίληψη. Όταν ψηλώνει ο νους της, είναι σαν να ψηλώνει και ο νους του Παπαδιαμάντη. Συναντώνται δυο οντότητες στην κορύφωσή τους. Και βέβαια φανερώνει και το συμπρωταγωνιστή της Φραγκογιαννούς που είναι η ίδια η φύση. Γίνεται αυτή φύση. Και στο τέλος η φύση δίνει τη λύση. Αυτό ακριβώς, αγαπητέ κ. Κουμεντάκη. Μπορεί να είναι κι έτσι ακριβώς. Σας ευχαριστώ πολύ. Η παρουσία σας στα δρώμενα της πατρίδας μου και της Τηνιακής «πατρίδας μου» θα με ακολουθεί… Όπως το είπατε για τις φωνές… «Ως καθησυχαστική και έντονη».

93

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα μουσεία σε μια μέρα Με τη βοήθεια της TinosTours τα μουσεία της Τήνου συνδέονται κάθε Παρασκευή, σε μια ενδιαφέρουσα εκδρομή. Επιμέλεια: Ζέφη Ποτήρη

Η

επίσκεψη στα μουσεία της Τήνου, θα μπορούσε να ξεκινήσει από τη Χώρα, ακολουθώντας την ιστορία μέσα από τα ευρήματα που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Μία αίσθηση για τους καλλιτέχνες που κατάγονται από την Τήνο μπορεί κανείς να πάρει στο Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών που βρίσκεται μέσα στον Ναό της Ευαγγελίστριας αλλά και στη Πινακοθήκη, που τους εντάσσει σ’ ένα πιο διεθνές περιβάλλον . Η οργανωμένη επίσκεψη ξεκινά από το ΙΤΗΠ, το Πολιτιστικό, Εκθεσιακό και Συνεδριακό Κέντρο της Τήνου.

1. ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΝΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Για πληροφορίες: Tinos Tours, T/ 695 7835943-2 Εισιτήριο ημερήσιας εκδρομής: 20 ευρώ

Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

94

Το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού (Ι.ΤΗ.Π.) είναι κοινωφελές, μη κερδοσκοπικό Ν.Π.Ι.Δ. Επιχορηγείται και στηρίζεται από το Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου (Π.Ι.Ι.Ε.Τ.) και σκοποί του είναι: «Η έρευνα,

μελέτη και προβολή της ιστορικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Τήνου, ως και του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντός της, η ανάδειξη των καλλιτεχνικών και των εν γένει πνευματικών επιτευγμάτων των εκ Τήνου καταγόμενων, καθώς και η ενίσχυση, ενθάρρυνση και προβολή της προσπάθειας νέων καλλιτεχνών και άλλων ανθρώπων του πνεύματος στο πλαίσιο της διατήρησης και συνέχισης της παράδοσης που καταξίωσε πανελληνίως την Τήνο, την έκανε να ακτινοβολεί και την κατέταξε σε περίοπτη θέση στον τομέα των εικαστικών τεχνών». Οι περιοδικές δραστηριότητές του έχουν επίσης ως αντικείμενο τον πολιτισμό και τις επιστήμες και αυτό καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, κυρίως, δε, σε περιόδους περιορισμένης τουριστικής δράσης. Το πρόγραμμα του καλοκαιριού 2014 ξεκίνησε με δυο εποχικές εκθέσεις: την έκθεση σύγχρονης ταπισσερί «Ο Μεγάλος Μονόκερως» (26/4 - 13/7/2014) και την έκθεση του

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

εικαστικού εργαστηρίου του Ι.ΤΗ.Π. «Παστέλ-Ακρυλικά-Κάρβουνο-Μολύβι» (14/5 24/6/), και συνεχίστηκε με μια πολύ σημαντική συνεργασία των τριών πολιτιστικών φορέων του νησιού μας: του μουσείου Κώστα Τσόκλη, του μουσείου Μαρμαροτεχνίας και του Ι.ΤΗ.Π., σε μια έκθεση με το έργο του Κώστα Τσόκλη «Άρτεμις» που φιλοξενείται στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο από 31 Μαΐου 2014 με την υποστήριξη του Ι.ΤΗ.Π. Τα θερινά μουσικά δρώμενα του Ι.ΤΗ.Π. ξεκίνησαν με το 2ο Tinos World Music Festival με Μέγα Χορηγό το Ίδρυμα Ωνάση. Σκοπός του Φεστιβάλ είναι να εντάξει το νησί της Τήνου σε ένα ευρύτερο διαπολιτισμικό δίκτυο. Εκθέσεις

Μόνιμη έκθεση «Ο Γιαννούλης Χαλεπάς στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού», στον δεύτερο όροφο. Η πρώτη μόνιμη έκθεση όλων των έργων του Γιαννούλη Χαλεπά (1851-1938), πραγματοποιήθηκε χάρη στη γενναιοδωρία της Διοικούσης Επιτροπής του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου (Π.Ι.Ι.Ε.Τ.). Στο μέγαρο του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού, στην αίθουσα ΓΙΑΝΟΥΛΗ ΧΑΛΕΠΑ, εκτίθενται 22 γλυπτά, δεκαπέντε γύψινα προπλάσματα, τρία πήλινα αγαλματάκια και τέσσερα χάλκινα έργα, καθώς και τρία σχέδια με μολύβι. Όλα κατανέμονται και στις τρεις περιόδους της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Στα πρώτα δημιουργικά χρόνια του Χαλεπά (1875-1878) ανήκει το γύψινο ανάγλυφο της «Φιλοστοργίας», της μητρικής στοργής, που ολοκλήρωσε το 1875 σε ηλικία μόλις 24 ετών, όταν ήταν φοιτητής στο Μόναχο. Τα περισσότερα έργα χρονολογούνται στη γνωστή ως δεύτερη καλλιτεχνική περίοδο (1918-1930), που έζησε στη γενέθλια γη, στον Πύργο της Τήνου. Όλα τα έπλασε στα δύσκολα αλλά εξαιρετικά δημιουργικά χρόνια που ακολούθησαν το θάνατο της μητέρας του το 1916. Τα είκοσι έργα αυτής της περιόδου αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα σύνολα της νεοελληνικής γλυπτικής και συγκαταλέγονται ανάμεσα στις σπουδαιότερες πλαστικές δημιουργίες της ευρωπαϊκής τέχνης. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Αθήνα (1930-1938) ανήκουν το γύψινο ανάγλυφο

με τον «Ευαγγελισμό» (1936), καθώς και τα σχέδια με μολύβι. Περιοδική έκθεση «Προς Τήνο ΙΙ» 19/7 – 28/10/2014 Η επιτυχία της έκθεσης «Προς Τήνο», που έφερε το 2013 σε διάλογο εικαστικούς που εργάζονται στην Τήνο, κατάγονται από το νησί ή έχουν επηρεαστεί από το τοπίο, τους ανθρώπους και την πολιτιστική και εικαστική του παράδοση, έχει ως αποτέλεσμα τη συνέχισή της στον δεύτερο όροφο του Ι.ΤΗ.Π. Η ιδιαιτερότητα της φετινής έκθεσης είναι αφενός η συνύπαρξη καταξιωμένων καλλιτεχνών με πρωτοεμφανιζόμενους και, αφετέρου, το γεγονός ότι ο επιμελητής της, κ. Χριστόφορος Μαρίνος, τη διαμορφώνει σε διάλογο με την περσινή. www.itip.gr Ώρες λειτουργίας: Παρ-Δευ. 10.30-14.00 και 19.30-21.30, Τετ-Πεμ: 9.00-15.00. Τρίτη Κλειστά Αφήνουμε τη Χώρα και ταξιδεύουμε στην ενδοχώρα του νησιού. Διάσπαρτους, ο επίμονος επισκέπτης θα βρεί πολλούς σημαντικούς χώρους στα χωριά: Το Λαογραφικό Μουσείο της Μονής Ιησουϊτών στα Λουτρά, τα μουσεία Τηνίων Καλλιτεχνών στον Πύργο και στα Υστέρνια, το σπίτιμουσείο του Χαλεπά στον Πύργο, το Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης στο ιστορικό μοναστήρι του Κεχροβουνίου, η βιβλιοθήκη-μουσείο στην Καθολική Αρχιεπισκοπή στην Ξινάρα, το εκκλησιαστικό Μουσείο του Αρνάδου και πολλοί άλλοι χώροι θα συμπληρώσουν τη γνώση του για το νησί. Η οργανωμένη επίσκεψη του Tinos Tours μας οδηγεί στα παρακάτω μουσεία:

2. ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΣΚΙΤΣΟΥ ΣΤΟ ΦΑΛΑΤΑΔΟ Και ξαφνικά το 2011 έκπληκτοι πληροφορηθήκαμε ότι η Τήνος, εκτός από μεγάλους γλύπτες και ζωγράφους, έχει και τους γελοιογράφους της. Αν μάλιστα σκεφτεί κανείς ότι ένας τόπος γεννάει έναν γελοιογράφο κάθε εκατό χρόνια, ενώ υπάρχουν έθνη που δεν έχουν παρουσιάσει ούτε έναν στα χίλια χρόνια, τότε ασφαλώς ο Φαλατάδος αποτελεί μοναδική εξαίρεση. Και αυτό γιατί γέννησε δυο σε διάστημα δέκα ετών. Οι γνωστοί γελοιογράφοι Κώστας και Βασίλης Μητρόπουλος, που έλκουν την καταγωγή τους από το χωριό αυτό, μας προσκαλούν στο μικρό αυτό μουσείο σε μια περιήγηση η οποία θα προκαλέσει άφθονο γέλιο που τόσο έχουμε ανάγκη σήμερα, αλλά και προβληματισμό μέσα από τα μηνύματα που περνούν τα σκίτσα. Στην είσοδο του χωριού και στα παλιά γραφεία της κοινότητας και σε ένα χώρο 100 τ.μ. που παραχώρησε ο Δήμος Τήνου εκτίθενται γελοιογραφίες και χιουμοριστικά σκίτσα για τον κόσμο, την Ελλάδα και την Τήνο, που ανανεώνονται κάθε χρόνο. Η θεματολογία χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Την πρώτη ενότητα, με θέμα «Η Ευρώπη σήμερα, ο κόσμος σήμερα», καλύπτει ο Βασίλης Μητρόπουλος, γνώστης του θέματος, αφού δημιουργεί σκίτσα για εφημερίδες του εξωτερικού. Τις άλλες δυο ενότητες καλύπτει ο Κώστας Μητρόπουλος με τίτλο «Η Ελλάδα σήμερα» που αναφέρεται στην οικονομική κρίση, και «Η Τήνος σήμερα» που αναφέρεται στο νησί της Παναγίας. Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2283041298

95

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

3. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΩΣΤΑ ΤΣΟΚΛΗ (ΚΑΜΠΟΣ ΤΗΝΟΥ) Ο καταστατικός στόχος του Μουσείου Κώστα Τσόκλη είναι να προβάλει το έργο του διεθνή μας καλλιτέχνη που διάλεξε το νησί για να στεγάσει τη δουλειά του και, μέσα από αυτό, να φέρει σε επαφή το κοινό με τη σύγχρονη τέχνη. Ο καλλιτέχνης έχει δωρίσει στο Μουσείο έναν σημαντικό αριθμό έργων του, προκειμένου σταδιακά να παρουσιαστούν οι βασικές θεματικές της καλλιτεχνικής του πορείας. Κάθε χρόνο τα έργα εναλλάσσονται με τέτοιο τρόπο ώστε οι επισκέπτες, μέσα στα πέντε πρώτα χρόνια, να έχουν μια σαφή εικόνα τόσο της πορείας του Τσόκλη όσο (μέσα στο μέτρο του δυνατού) και της παγκόσμιας τέχνης. Έργα που έχουν παρουσιαστεί σε διεθνείς εκθέσεις, όπως: ο «Άη-Γιώργης», «Η Απρονοησία του Προμηθέα», «Οι Άγιοι Φίλοι μου», «Ο Οδοιπόρος», «Αντικείμενα-Καταστάσεις», «Αναστάσεις» κ.ά., έχουν τώρα προορισμό το Μουσείο Τσόκλη στην Τήνο. Φέτος, η νέα έκθεση με τίτλο «Ο Βανδαλισμός ως πηγή έμπνευσης» αποτελεί ένα αφιέρωμα στον Σταυρό και μια διαμαρτυρία για τον βανδαλισμό που διεπράχθη πρόπερσι το καλοκαίρι στη Σπιναλόγκα της Κρήτης. Η καταστροφή, δηλαδή, μετά το τέλος της εκδήλωσης «Tsoclis, εσύ ο τελευταίος λεπρός» του «Εκρηγνυόμενου Σταυρού» που έδινε ένα νόημα σε ολόκληρη την περιοχή και την κλοπή μιας σειράς σχεδίων του καλλιτέχνη. Το Μουσείο Τσόκλη, ήδη από τον πρώτο μήνα λειτουργίας του, αποτελεί έναν πολιτιστικό προορισμό για τους επισκέπτες της Τήνου και των Κυκλάδων γενικότερα και ευελπιστεί να αποτελέσει έναν Πυρήνα Πολιτισμού, έναν πόλο έλξης των Ελλήνων και ξένων επισκεπτών που αφορά ολόκληρη την Ελλάδα. Για τον σκοπό αυτό επιδιώκει τη συστηματική ανάπτυξη συνεργασιών τόσο μεταξύ του Μουσείου και των σχετικών υπουργείων, όσο και με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους συλλόγους πολιτών που δρουν οργανωμένα στην περιφέρεια. Τα έργα που εναλλάσσονται κάθε χρονιά γεννούν νέες ιδέες για σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων και συνοδευτικών εκδηλώσεων, ώστε να μένει αμείωτο το ενδιαφέρον των επισκεπτών και προπάντων να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τα παιδιά που παρακολουθούν τα καθημερινά, δωρεάν, εκπαιδευτικά προγράμματα. Παράλληλα με τις εκθέσεις του, το Μουσείο, στο πλαίσιο της προσπάθειας για τη δικτύωσή του με άλλους αντίστοιχους φορείς του νησιού, παρουσιάζει το έργο «Άρτεμις» του Κώστα Τσόκλη στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο, στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων,

96

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

με τίτλο «Οι συλλογές των Μουσείων μας ενώνουν» και σε συνδιοργάνωση με το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10:00-13:30 και 18:00-21:00 Τρίτη κλειστά Το Μουσείο παραμένει ανοικτό από 1 Ιουνίου έως 30 Σεπτεμβρίου Τηλ. επικοινωνίας 22830 51009 Email: tinos@tsoclismuseum.gr www.tsoclismuseum.gr Στη βόλτα σας στον Κάμπο, μην ξεχάσετε να πιείτε ένα ρακάκι στη νοσταλγική Ρομάντικα, και να προμηθευτείτε τα ονομαστά παξιμάδια του Γιάννη Δελατόλα.

4. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΥΡΓΟ (Βλ. σελ. 32) Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, στον Πύργο της Τήνου, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα παρουσίασης της τεχνολογίας του μαρμάρου, υλικού που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην αρχιτεκτονική και την τέχνη της Ελλάδας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η μόνιμη έκθεση, που περιγράφει αναλυτικά και ζωντανά το πλέγμα εργαλειακού εξοπλισμού και τεχνικών μαρμαροτεχνίας, δίνει έμφαση στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο, σημαντικότερο νεοελληνικό κέντρο μαρμαροτεχνίας. Παράλληλα, αναδεικνύει το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκαν τα τοπικά εργαστήρια. Τα εκθέματα πλαισιώνονται από αλληλένδετες αναπαραστάσεις λατομείου, εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας και συναρμογής-τοποθέτησης δεσποτικού θρόνου. Το οπτικοακουστικό υλικό της έκθεσης ζωντανεύει τις παραδοσιακές μεθόδους εργασίας του λατόμου και του μαρμαροτέχνη. Στους υπαίθριους χώρους, μαζί με ολοκληρωμένα και ημικατεργασμένα μαρμάρινα έργα, εκτίθεται ιστορικός μηχανολογικός εξοπλισμός, που παραπέμπει σε χαρακτηριστικές εικόνες φυσικών χώρων εργασίας.

97

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Θέμης Ροδαμίτης Συνεργαζόμαστε καθημερινά. Στο γραφείο και σε ήσυχα καφέ της Αθήνας ή της Τήνου. Σήμερα ετοιμάζουμε εκδηλώσεις λογοτεχνίας και κλασικής μουσικής, ενώ συζητάμε για τον Καστοριάδη και τον Αξελό, και θα φύγω για το σπίτι παραμάσχαλα με τον νέο τόμο ποιημάτων της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ που μου χάρισε. Μια κουβέντα με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβαλ Τήνου. Της Μαρίνας Αθηναίου

Σ

τη συνείδηση των ανθρώπων του νησιού έχετε καθιερωθεί ως ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Τήνου. Ας γυρίσουμε όμως για λίγο τον χρόνο πίσω. Ας μιλήσουμε για τα παιδικά χρόνια στον Πειραιά και τις σπουδές σε τραγούδι και θέατρο. Τα παιδικά χρόνια στον Πειραιά κύλησαν με παιχνίδια στις γειτονιές που μύριζαν γιασεμί και κάποιοι δρόμοι τους είχαν ακόμη χώμα. Πέρασα πολλά καλοκαιρινά απογεύματα με τον παππού να μου διηγείται ιστορίες για κόσμους μακρινούς και στον κήπο της γιαγιάς, σκαρφαλώνοντας στα δέντρα και παίζοντας με τα ζώα. Ο πατέρας μου ήταν ένας διανοούμενος μαχητής της ζωής και η μητέρα μου είχε έμφυτο το αίσθημα της δικαιοσύνης. Στο σπίτι μας υπήρχαν βιβλία, τραγούδια, παρέες. Οι γονείς μας προσπαθούσαν να συμβάλουν σε κάτι καλύτερο και αυτό μας το μετέδωσαν. Οι σπουδές συνέβαλαν στην καλλιτεχνία της ζωής μου. Ο Μίκης Θεοδωράκης καθόταν αυθόρμητα στο πιάνο να παίξει τραγούδια, ο Χατζιδάκις απολάμβανε κόκκινο κρασί, ο Μένης Κουμανταρέας διάβαζε Κοσμά Πολίτη συνοδεία άρπας, ο Λεωνίδας Κύρκος τραγούδησε με τη Μαρία Φαραντούρη στον χώρο σας, το Καφέ Παράσταση. Ήταν ο χώρος αυτός η αφορμή για να αντιληφθείτε τη μαεστρία σας στο να διοργανώνετε πολιτιστικά δρώμενα; Πράγματι, το Καφέ Παράσταση αποτέλεσε ένα σημείο αναφοράς στο κέντρο της Αθήνας για πολλούς κορυφαίους ποιητές όπως οι: Μ. Αναγνωστάκης, Αγγελάκη- Ρουκ, Κ. Δημουλά, Τ. Πατρίκιος, Αλέξης Ασλάνογλου, Έκτορ Κακναβάτος και πολλοί άλλοι. Εκεί πρωτοεμφανίστηκαν και πολλοί σήμερα γνωστοί μουσικοί όπως Θ. Παπακωνσταντίνου, Χ. Θηβαίος, Κωνσταντίνος Βήτα, αλλά υπήρχαν και θαμώνες όπως η Λούλα Αναγνωστάκη, Άννα Σικελιανού και πολλά νέα

98

παιδιά που συνυπήρχαν αρμονικά με τους παλαιότερους. Το Καφέ Παράσταση είχε τις δικές του θεματικές, πολλές από τις οποίες τις σχεδίαζα προσωπικά. Το χαρακτηριστικό αυτού του χώρου ήταν ότι εδώ χανόταν ο χρόνος, μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να συμβούν πολλά, γι' αυτό και στον χώρο αυτό έγιναν μοναδικά πράγματα, αρκετά από τα οποία παραμένουν ζωντανά στη μνήμη χρόνια μετά. Αυτή την ατμόσφαιρα προσπάθησα να διαφυλάξω. Να αγγίζονται οι ευαίσθητες ψυχές, να ελευθερώνονται. Ο Κώστας Μητρόπουλος έγραφε στα Νέα: «Τι Cambridge τι Harvard, αν θες να σπουδάσεις πραγματικά να πας στο Καφέ Παράσταση». Για μένα ήταν μια σπουδή ζωής. Πώς και πότε ξεκινά η συνεργασία με την Τήνο; Προϋπήρχε κάποιο Φεστιβάλ ή δημιουργήθηκε όλο το οικοδόμημα από το μηδέν; Εργαζόμουν στην ΕΡΤ, κάνοντας εκπομπές στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, όταν δέχτηκα μία πρόσκληση να αναλάβω το Φεστιβάλ Εξωμβούργου. Έτσι ήρθα στην Τήνο πριν από 13 χρόνια που τα πράγματα ήταν παρθένα στον πολιτισμό. Ξεκινήσαμε με κάποιες εκδηλώσεις που είχαν ιδιαίτερο βάρος και έδωσαν στίγμα στο Φεστιβάλ. Τήνος, Σύρος, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη, Δήλος, Σάμος, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, μερικά από τα μέρη στα οποία έχετε παρουσιάσει πολιτιστικές εκδηλώσεις. Πώς προσδιορίζει ο τόπος τον πολιτισμό και το αντίστροφο; Κάθε τόπος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά. Πιστεύω όμως ότι ο πολιτισμός είναι αυτό που αναδεικνύει ό,τι πιο μαγικό μπορεί να κλείνουμε μέσα μας και να μας φέρει ουσιαστικά κοντά με άλλους ανθρώπους. Όπου πήγαινα συνομιλούσα με τους ανθρώπους, τους λαογράφους και τους ιστορικούς για να μάθω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αυτά που δίνουν στον τόπο μια άλλη διάσταση, αποκαλύπτοντας μια πιο ουσιαστική πραγματικότητα μέσα στην πραγματικότητα που να μπορεί να πυροδοτήσει αλλαγές. Έστησα γεγονότα σε κάστρα, αμπελώνες, παλιά λιοτρίβια, και προσπάθησα να αναδείξω την κρυμμένη ομορφιά. Κάποτε, παραφράζοντας τον Κορνήλιο Καστοριάδη, αναφερθήκατε στο «Χειροποίητο φεστιβάλ», το Φεστιβάλ της

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τήνου. Τι εννοούσατε με αυτό; Η Τήνος είναι μια ξεχωριστή κοινότητα μέσα στον παγκόσμιο χάρτη και μπορεί από τη θέση αυτή να συνομιλήσει πλεονεκτικά, κρατώντας την ιστορία της που συνδέεται με την αγροτική ζωή, τους καλλιτέχνες, τους χειροτέχνες, τους μαρμαροτεχνίτες που είναι μοναδικοί στον κόσμο, και τους ανθρώπους που μεγαλούργησαν. Ο χειροποίητος τόπος είναι στην ουσία ένας τόπος ζωντανός, έτοιμος να φιλοξενήσει. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί τέτοιοι τόποι. Το Φεστιβάλ της Τήνου θεωρώ ότι ακούμπησε τις καρδιές γιατί υπερασπίστηκε κάποιες αξίες και η πάλη για αυτές πιστεύω ότι τις έκανε σιγά σιγά κοινό κτήμα και μπορούμε να μιλάμε για μεγάλη παρέα, με κοινό όραμα. Ελλάδα, Αιγαίο, Ευρώπη. Πόσο ανοιχτός είναι αυτός ο διάλογος σήμερα; Ο διάλογος είναι η λέξη-κλειδί και του φετινού Φεστιβάλ, μιας και έχει σαν στόχο να προάγει τον ελληνικό πολιτισμό μέσω ενός ζωντανού διαλόγου με διαφορετικούς πολιτισμούς. Η Ελλάδα σήμερα πάσχει από έλλειμμα διαλόγου. Βασιλεύει η ασημαντότητα και η ετερότητα είναι σχεδόν απούσα. Ανά πάσα στιγμή ωστόσο μπορούν να αλλάξουν τα πάντα, να συνομιλήσουμε με όλους τους πολιτισμούς. Η Τήνος και το ευρύτερο περιβάλλον, όπως για παράδειγμα η Δήλος, είναι αν θέλετε ένας χώρος ιερός όπου μπορούν να αναδειχθούν οι έννοιες της ελευθερίας, της ειρήνης, της δημοκρατίας. Αξίες που απαντούν στα φαινόμενα της κρίσης και του φασισμού. Στην Τήνο υπάρχει ένα ιδιαίτερο κοίτασμα χαρακτήρων. Σε αντίθεση με την Αθήνα, θα ακούσεις από τους ανθρώπους της μια καλημέρα και, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, την

καλημέρα που θα σου πουν θα την εννοούν. Υπάρχει υψηλότερος πολιτισμός από αυτόν; Στην Τήνο υπάρχει η λογική του χωριού όπου οι άνθρωποι είναι ενσωματωμένοι με τη φύση και μπορούν ως εκ τούτου να συμπεριφέρονται αυθόρμητα, ειλικρινά, να αφήνονται να παρασύρονται από την καθημερινότητα μιας και η φύση σε μεγάλο βαθμό τους προστατεύει, τους απαλλάσσει από την επιτήδευση, τις σκοπιμότητες και τις ιδιοτέλειες. Εμένα αυτό με τράβηξε στην Τήνο, ότι είναι ένας τόπος που προσφέρεται για να χτίσεις πάνω του μια νέα ζωή. Αυτός είναι και ο ρόλος του πολιτισμού, να ανοίγει χώρο για τέτοιες αξίες. Τι να αποκαλύψουμε σχετικά με το φετινό Φεστιβάλ; Μέσα στην κρίση και χωρίς χρήματα, εξάλλου πάντοτε κάπως έτσι ήταν, θα πραγματοποιηθεί ένα Φεστιβάλ πολύ πιο λιτό και κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Εδώ θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι γενικότερα αυτός ο τόπος στηρίζεται στο μεράκι και στην αγάπη κάποιων ανθρώπων και έτσι προχωρούν τα πράγματα. Η αγάπη του κόσμου είναι και η ουσιαστική ανταμοιβή για τις προσπάθειες αυτές. Για φέτος λοιπόν έχουμε προγραμματίσει ένα μουσικό συμπόσιο με τίτλο «Μουσική και Επανάσταση», αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίο, με καλεσμένη την επίτιμη επί του πολιτισμού πρέσβειρα της Σερβίας στην Ελλάδα Gaga Rosiz. Επίσης διανοούμενοι του κόσμου θα μας μιλήσουν για το κατά πόσο ο ελληνικός πολιτισμός σήμερα επηρεάζει και διαμορφώνει συνειδήσεις και κατά πόσο μπορεί να διαδραματίσει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο. Με τίτλο «Πέταγμα στην Ελευθερία», ταξιδεύουμε μέσα από τον θρύλο του Ματαρόα, ζωντανεύοντας την περιπέτεια μέσα από τον λόγο επιβαινόντων στο πλοίο, με μουσικές για το Ματαρόα και με αναφορές στους κορυφαίους Έλληνες φιλοσόφους Καστοριάδη, Αξελό, Παπαϊωάννου αλλά και σε άλλες προσωπικότητες που έπαιξαν έναν σημαντικό ρόλο στη Γαλλία στην εποχή τους και επηρέασαν τον ευρωπαϊκό και ελληνικό πολιτισμό, δημιουργώντας έναν δίαυλο διαλόγου πάνω στα σημαντικότερα ερωτήματα της ύπαρξης. Ετοιμάσαμε ιδιαίτερα αφιερώματα στον Μάνο Χατζιδάκι με διαφορετικές προσεγγίσεις που στηρίζονται σε σπάνια κείμενά του και περιγράφουν μέσα από μουσική, τραγούδι και εικόνα την καλλιτεχνική του διαδρομή. Από φέτος ξεκινάμε μια σειρά εκδηλώσεων με άξονα το

περιστέρι και τους περιστερώνες. Ανοίγουμε κύκλο με παραδοσιακά πανηγύρια, δίνουμε έμφαση στα εικαστικά και μέσα από τους νέους φωτογράφους προβάλλουμε ομορφιές και αξίες του τόπου. Ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα στην κορυφαία χορεύτρια Ισιδώρα Ντάνκαν. Θα φιλοξενήσουμε σημαντικές θεατρικές παραστάσεις, εκδηλώσεις για το παιδί, καλλιτέχνες, συναυλίες και πολύ ιδιαίτερες βραδιές. Το Φεστιβάλ ανοίγει μια νέα σελίδα στην ιστορία του, συνεργαζόμενο με άλλα σημαντικά Φεστιβάλ, διεθνείς οργανισμούς, σημαντικούς ελληνικούς φορείς, με προσωπικότητες και κυρίως με νέες ομάδες και νέους δημιουργούς, πάντοτε δίνοντας βάρος στον πολιτισμό και τους ανθρώπους του νησιού, φέρνοντας κοντά διαφορετικούς πολιτισμούς για ένα καλύτερο αύριο.

Themis Rodamitis

T

hemis Rodamitis is the man who visualized and created the art setting “Performance Café”. In the past he was the editor and presenter of a number of programmes on the Greek Radio Broadcasting and the New Greek Television Broadcasting for seven years. He organized a number of events around Greece, at settings of characteristic natural beauty (castles, vineyards, oil presses etc), as well as abroad, with literature and music being his main subject matter. He wrote literary, social and political texts and took part in documentary series as a narrator. He is in charge of several theme series: “Cities Citizens - Civilization”, “Intelligentsia speak freely”, “In the Horizons of Kornelios Kastoriadis”, “Friends at Philion” and “Poets in Life”. He once was the art director of “Iraia - Pythagoreia” in Samos and “Syros - Civilization” in Syros, while in the last thirteen years he has been the art director of the Tinos Festival.

99

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Πολιτιστικό ημερολόγιο Κυριακή 20, Αρνάδος Η γιορτή της κλασικής μουσικής στον Αρνάδο. Ώρα έναρξης: 20:00 Είσοδος ελεύθερη Τρίτη 22, Ξώμπουργκο παιδική χορωδία Παρισίων ώρα έναρξης; 20:30 είσοδος ελευθερη

Ιούλιος

Πέμπτη 24, Ι.ΤΗ.Π. Έναρξη 4ου Διεθνούς Λογοτεχνικού Φεστιβάλ Τήνου: Αστυνομική και Νησιωτική Λογοτεχνία

Τετάρτη, 30, Βραδιά σινεμά στο Μουσείο Τσόκλη, Κάμπος DE BON MATIN / Απ’ τ’ άγριο ξημέρωμα στις 9 μ.μ. Διάρκεια: 91΄ Σκηνοθεσία / Réalisation : Jean-Marc Moutout Είναι Δευτέρα πρωί και ο Paul Wertret πηγαίνει στη δουλειά του. Είναι υπεύθυνος διαχείρισης λογαριασμών σε μια τράπεζα. Φτάνει, όπως το συνηθίζει, ακριβώς στις 8 η ώρα, βγάζει ένα ρεβόλβερ και σκοτώνει δύο από τους προϊσταμένους του. Είσοδος ελεύθερη

Σάββατο, 2, Θέατρο στον Κουμάρο Συναυλία με τη συμμετοχή του Κουιντέτου της Αθηναϊκής Μανδολινάτας «Νικόλαος Λάβδας» και της σοπράνο Ιωάννας Φόρτη, με τίτλο: «Ο Χατζιδάκις αγαπούσε τον Vivaldi». Η εκδήλωση που διοργανώνει το σωματείο «Οι Φίλοι της Τήνου» τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Τήνου και σκοπό έχει τη στήριξη των παροχών Υγείας στο νησί μας και συγκεκριμένα το πρόγραμμα αεροδιακομιδών. Ώρα έναρξης 21:00 Είσοδος 10 ευρώ

Πέμπτη 7, Λουτρά Παιδικό θέατρο, «Η Κοιμωμένη Ξύπνησε» Μια διασκευή από το γνωστό αγαπημένο παραμύθι της Ωραίας Κοιμωμένης, από την Ξένια Καλογεροπούλου και τον Θωμά Μοσχόπουλο. Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος: 10 €, 8€

100

Τετάρτη 23, Βραδιά σινεμά στο Μουσείο Τσόκλη στον Κάμπο LA VIERGE, LES COPTES ET MOI Η παναγία, οι Κόπτες κι εγώ Σκηνοθεσία / Réalisation: Namir Abdel Messeeh Ο Namir φεύγει για την πατρίδα του, την Αίγυπτο, με σκοπό να γυρίσει μια ταινία για τα θαυματουργά οράματα της Παναγίας στους κόλπους της κοπτικής χριστιανικής κοινότητας. Είσοδος ελεύθερη, στις 9μ.μ. Διάρκεια: 91΄

Σάββατο, 26 Θέατρο στον Κουμάρο, Groove Catchers, συναυλία γκρουπ τζαζ, της νέας γενιάς: Οι Γάλλοι Groove Catchers δημιουργούν μια αισθητική jazz fusion μουσική με επιρροές από το ροκ και funk ή νεο-funk κομμάτια. Η συνεχής αλληλεπίδραση των τριών αυτών μουσικών ειδών διαμόρφωσε την ταυτότητα του γκρουπ, που κέρδισε πολλές διακρίσεις σε διαγωνισμούς jazz της Γαλλίας. Όταν ξεκίνησαν οι διεθνείς περιοδείες, στους Johan Barrer, τύμπανα - Antoine Guillemette, μπάσο - Bastien Weeger, άλτο σαξόφωνο προστέθηκε ο Julien Stella που παίζει μπάσο κλαρινέτο και beat box. Ώρα έναρξης 21:00, Είσοδος: 10 ευρώ

Τρίτη. 29-Λουτρά «Σαλπάροντας προς την ελευθερία» Αφιέρωμα στους Έλληνες διανοούμενους και καλλιτέχνες που ταξίδεψαν στην ιστορική διαδρομή του πλοίου Ματαρόα και επηρέασαν με τη ζωή τους και το έργο τους τον γαλλικό και ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ώρα έναρξης 20:30 Είσοδος: 7 ευρώ

Ότι γνωρίζουμε μέχρι τη στιγμή που κλείνουμε το τεύχος μας

ΣΑΒΒΑΤΟ 26 – ΚΥΡΙΑΚΗ 27 ΠΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ «ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ» Σεμινάριο του Πλάτωνα Ριβέλλη, με θέμα «Ο Έρωτας» Ώρες Σάββατο 14:00-20:00, Κυριακή 10:00-13:00, 14:00-17:00 (Δωρεάν, απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής)

Αύγουστος

Κυριακή 3, Λουτρά Συναυλία Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Πάνου Μουζουράκη Ώρα έναρξης: 21:30 Είσοδος: 12 ευρώ

Παρασκευή 8, Θέατρο στον Κουμάρο Νίκος Πορτοκάλογλου Από του «Αιγαίου Τα Νερά»... ως το «Θάλασσα Μου Σκοτεινή», o Νίκος Πορτοκάλογλου μας ταξιδεύει με τα γνωστά, προσωπικά του τραγούδια κι αυτά της νέας του δισκογραφικής δουλειά σε «Λιμάνια Ξένα», όπου μεταγράφει σε ένα δικό του σημερινό ήχο τα παραδοσιακά, μικρασιάτικα, ρεμπέτικα, λαϊκά και ελαφρά τραγούδια που αγαπάει. Μαζί του μια νέα μπάντα ταλαντούχων μουσικών, οι «Φτερωτές Κιθάρες». Φεστιβάλ Τήνου 2014, Διοργάνωση Κύκλος Κυκλάδων Ώρα έναρξης 21:00 και τιμή εισόδου 15,00 €

Παρασκευή 1, Λουτρά «Η Ρόζα Δελλατόλα στις Ουρσουλίνες» Περιήγηση στη Σχολή Ουρσουλινών και παρουσίαση του βιβλίου «Υπόθεση Laurus», της Λώρης Κέζα. Ώρα έναρξης: 20:30 Είσοδος ελεύθερη

Τετάρτη 6, Βραδιά σινεμά στο Μουσείο Τσόκλη, Κάμπος COULEUR DE PEAU: MIEL Χρώμα δέρματος: μελί (για παιδιά άνω των 10 ετών) Σκηνοθεσία: Laurent Boileau, Jung Henin Μετά το τέλος του πολέμου της Κορέας, 200.000 παιδιά διασκορπίστηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Γεννημένος στην Σεούλ και υιοθετημένος από μια βελγική οικογένεια, ο Jung είναι ένα από αυτά… Είσοδος ελεύθερη, στις 9 μ.μ. Διάρκεια: 75’

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΗ 10, ΠΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

«ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ» Η Anne Pujolas-Φώσκολου (φλάουτο) και η Μαργαρίτα Σαλταμανίκα (κιθάρα), ερμηνεύουν κλασικές ελληνικές και ξένες μελωδίες. Συμμετέχει η Δ. Μαρκουίζου (τραγούδι). Ώρα 21:00, Ελεύθερη είσοδος

Κυριακή 10, Στην μνήμη της Ισιδώρας Ντάνκαν Ένα αφιέρωμα στην Ισιδώρα Ντάνκαν που περιλαμβάνει χορούς που δημιούργησε και χόρεψε η ίδια η Ντάνκαν. Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος: 7 ευρώ

Δευτέρα 11, Χώρα Παραδοσιακό πανηγύρι Τήνος 2014 Το Φεστιβάλ Τήνου οργανώνει ένα μεγάλο γλέντι όπου συμμετέχουν πολλοί μουσικοί του νησιού και προσκεκλημένοι από άλλα νησιά. Σκοποί και τραγούδια από τις Κυκλάδες, το Αιγαίο και τη Μικρά Ασία, ένα ταξίδι από τη Μυτιλήνη. Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη

Δευτέρα, 18, Θέατρο στον Κουμάρο «Ραμόνα Travel/Η γη της καλοσύνης» της Γλυκερίας Μπασδέκη. Μια κοπέλα της επαρχίας του ελληνικού βορρά, η Ραμόνα, ταξιδεύει στα Βαλκάνια των μύθων, των θρύλων, των ηρωικών στιγμών και των θρησκευτικών εμμονών, κουβαλώντας όμως, σαν άλλη Μπλανς Ντυμπουά, το φορτίο των ματαιωμένων προσδοκιών της. Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης Παίζουν: Λένα Δροσάκη, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Δημήτρης Μοθωναίος, Κρις Ραντάνοφ Παραγωγή: Φεστιβάλ Αθηνών Εισιτήριο: 15€, Ώρα έναρξης: 21:00, Φεστιβάλ Τήνου 2014, Διοργάνωση Κύκλος Κυκλάδων

Παρασκευή 22, Ταραμπάδος Περιστέρι, ΠεριστεριώνεςΕιρήνη και Πολιτισμός Μουσικοί από χώρες της Μεσογείου παρουσιάζουν ένα πρόγραμμα με μουσικές και τραγούδια αφιερωμένο στην ειρήνη, στη φιλία και τη συνεργασία των λαών. ώρα έναρξης 20:00 Είσοδος ελεύθερη

Κυριακή 31,Ξώμπουργκο «Μουσική και Επανάσταση», Μια βραδιά με μουσικές που ενέπνευσαν τον Ρήγα Φεραίο στον αγώνα για την ελευθερία. Σπάνια ντοκουμέντα πλαισιώνουν τη βραδιά. Ώρα έναρξης: 20:30 Είσοδος ελεύθερη

Τετάρτη 20, Ι.ΤΗ.Π Ομιλία του εικαστικού Κώστα Τσόκλη με θέμα: «Φύση και τέχνη, ή άνθρωπος και θεός». Επιμέλεια οπτικοακουστικού υλικού: Γιώργος Τριανταφύλλου. Ώρα έναρξης: 20:00

Δευτέρα 25, Τριαντάρος Συναυλία Θωμαή Απέργη «Μια νέα ξεχωριστή καλλιτέχνιδα, με μεσογειακό ταμπεραμέντο και καταγωγή από το νησί της Τήνου, η Θωμαή Απέργη σε επιλογές soul, jazz, funk, groove ήχους» Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος 10 ευρώ

Σεπτέμβριος

Τρίτη 12, Ι.ΤΗ.Π. Παρουσίαση του νέου μυθιστορήματος του Αντώνη Μπουλούτζα «Ο Μεσολαβητής».

Πέμπτη 21, Θέατρο στον Κουμάρο ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΟΠΕΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΣ AIX EN PROVENCE 2014 «Αριοδάντης» του Georg Friedrich Haendel Στα ιταλικά, με γαλλικούς και αγγλικούς υπότιτλους Είσοδος ελεύθερη, στις 9 μ.μ.

Πέμπτη, 28, Θέατρο στον Κουμάρο ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΟΠΕΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΣ AIX EN PROVENCE 2014 «Ο Τούρκος στην Ιταλία» Gioachino Rossini Είσοδος ελεύθερη, στις 9 μ.μ.

Δευτέρα 1, Λουτρά, Θεατρική παράσταση «Τρωάδες» Η παράσταση επιχειρεί μια σύγχρονη ανάγνωση, μια μεταφορά στο παγκόσμιο «σήμερα», στις συνέπειες των πολέμων, της οικονομικής κρίσης και των απολυταρχικών καθεστώτων. Φ. Κομνηνού, Σ. Μάινας, Α. Λεμπεσόπουλος, Μ. Πρωτόπαππα, Λ. Μιχαλοπούλου, Ι. Παππά, Ζ. Δούκα, σκηνοθεσία Θέμης Μουμουλίδης. Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος 17, 13 φοιτητικό, 10 ανέργων

28-30/8 Tinos Jazz Festival 2014, Ι.ΤΗ.Π. Το 6ο Tinos Jazz Festival λαμβάνει χώρα στο μέγαρο του Ι.ΤΗ.Π. στις 28, 29 και 30 Αυγούστου 2014, υπό την καθοδήγηση του καλλιτεχνικού του διευθυντή Γιώργου Κοντραφούρη. Για τρία βράδια, εξαίρετοι μουσικοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, έρχονται στην Τήνο με συνθέσεις και αυτοσχεδιασμούς που προκαλούν ενθουσιασμό. Για το πρόγραμμα www.tinosjazz.com

ΣΑΒΒΑΤΟ 27, ΠΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

Πέμπτη 4, Θέατρο στον Κουμάρο ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΟΠΕΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΣ AIX EN PROVENCE 2014 «Ο Μαγικός Αυλός» Wolfgang Amadeus Mozart Στα ιταλικά, με γαλλικούς και αγγλικούς υπότιτλους. Είσοδος ελεύθερη, στις 9 μ.μ.

Παρασκευή 19, Ι.ΤΗ.Π. Προβολή του ντοκιμαντέρ «Τότε οι νεκροί πεθαίνουνε όταν τους λησμονάνε» σε σκηνοθεσία White Room & Αγγελικής Αριστομενοπούλου με θέμα το Ελληνορθόδοξο Κοιμητήριο του Σισλί. Ακολουθεί συναυλία μουσικής. Ώρα: 20:30 Είσοδος ελεύθερη

Σάββατο 20, Αρνάδος «Τριαντάφυλλο στο στήθος» του Τενεσί Ουίλλιαμς. Θεατρική παράσταση από την τηνιακή θεατρική ομάδα «Θεατροποιείο». Ώρα: 20:30 Τιμή εισιτηρίου: 5 ευρώ

«ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ»

Με αφορμή τα 100 χρόνια από την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η εκδήλωση απευθύνεται σε ενήλικο κοινό και περιλαμβάνει ομιλίες με επίκεντρο την Τήνο της εποχής εκείνης. Ώρα 19:00 (Ελεύθερη είσοδος)

101

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο Γύρος της Τήνου με ποδήλατο Παρ’ ότι ορεινή, η Τήνος μπορεί να υπερηφανεύεται για μερικές απλά συγκλονιστικές ποδηλατικές διαδρομές. Οι Ποδηλατοδράσεις ΟΤΕ-COSMOTE μάς προτείνουν 3 βόλτες, ανάλογα με τις αντοχές και τη σύσταση της παρέας… Φωτογραφίες/Κείμενα: Μάγια Τσόκλη

102

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Διαδρομή πρώτη: Στα Πάνω Μέρη για δυνατούς ποδηλάτες Ο Μάνθος Δελατόλλας και ο Νίκος Κολιός ξεκινούν τη διαδρομή τους από τους πρόποδες του Ξώμπουργου και από το Μοναστήρι της Ιεράς Καρδίας του Ιησού, ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Ελλαδικής Καθολικής Εκκλησίας. Διασχίζουν τον Φαλατάδο, διάσημο για το κρασί και το ρακί του, και μπαίνουν στον Πετριάδο με το μεγαλειώδες και μοναδικό τοπίο που δημιουργούν οι τεράστιοι, στρογγυλοί γρανιτένιοι όγκοι. Αφήνουν την άσφαλτο μετά το εκκλησάκι του Αγίου Πέτρου και μπαίνουν σ’ έναν χωματόδρομο με ανεμπόδιστη θέα στο Αιγαίο Πέλαγος περίπου 2,5 χιλιομέτρων με κατεύθυνση την Κακιά Σκάλα. Η επιστροφή θα γίνει ευκολότερη με το αγροτικό του Μάνθου!

103

Διαδρομή 2

Διαδρομή δεύτερη: Για αθλητικές οικογένειες Το ζεύγος Σγουρού, ο Γιάννης και η Ευθυμία, έχουν πάθος με το ποδήλατο. Ένα πάθος που μεταφέρεται τώρα και στον 5χρονο Στάθη αλλά και στη μικρή κόρη τους, την Παυλίνα, που ακόμη απολαμβάνει τη θέση του επιβάτη πίσω από τον πατέρα της. Η διαδρομή τους ξεκινά από το Βρέκαστρο. Ακολουθούν το δρόμο που πάει παράλληλα με την όμορφη παραλία του Άγιου Φωκά, διασχίζουν τη Χώρα της Τήνου και παίρνουν τον δρόμο για τα Κιόνια. Προσπερνούν τον Ναό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης και τερματίζουν τη βόλτα τους στην αμμουδερή παραλία μπροστά στο Tinos Beach.

Διαδρομή 3

Διαδρομή Τρίτη: Με θέα τις Κυκλάδες για ανέμελες παρέες Από τα Υστέρνια μέχρι την Ανεμογεννήτρια (πάνω από την παραλία του Αγίου Ρωμανού), η διαδρομή είναι εύκολη, χωρίς πολλές υψομετρικές διακυμάνσεις. Ιδανική ώρα αυτής της βόλτας είναι το απόγευμα, με τη δύση να φωτίζει τον δρόμο αλλά και τα γύρω νησιά του Αρχιπελάγους. Δεκάδες οι «φωτογραφικές» τοποθεσίες και οι ευκαιρίες για βαθιές αναζωογονητικές αναπνοές…

104

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ποδήλατο κάθε μέρα όλη μέρα με τις Ποδηλατοδράσεις ΟΤΕ- COSMOTE Οι Ποδηλατοδράσεις ΟΤΕ – COSMOTE προβάλλουν το μοναδικό μέσο που δεν είναι μέρος της κρίσης αλλά της λύσης. Με στόχο το ποδήλατο να γίνει μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων των αστικών κέντρων, ο ΟΤΕ και η COSMOTE υλοποιούν συστηματικά από το 2012 τις «Ποδηλατοδράσεις», ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα, που περιλαμβάνει τη δημιουργία ποδηλατικών υποδομών για την ενθάρρυνση της χρήσης του ποδηλάτου (Bike Parking & Bike Sharing), ποδηλατική εκπαίδευση για τη δημιουργία της απαραίτητης ποδηλατικής κουλτούρας και στήριξη σημαντικών καθιερωμένων ποδηλατικών θεσμών (Athens Bike Festival).

Bike Parking Πρόκειται για την εγκατάσταση και τη λειτουργία ενός πρωτοποριακού αυτοματοποιημένου συστήματος στάθμευσης ποδηλάτων που διασφαλίζει τη φύλαξη του ποδηλάτου με απόλυτη ασφάλεια. Το σύστημα λειτουργεί με τη χρήση της κινητής τηλεφωνίας όπου με την αποστολή και λήψη ενός δωρεάν SMS το ποδήλατο ασφαλίζει ή απασφαλίζει αυτόματα στην ειδική θέση στάθμευσης. Μέχρι στιγμής το σύστημα έχει εγκατασταθεί πιλοτικά σε επιλεγμένα σημεία της Αττικής όπως εμπορικά κέντρα (The Mall Athens, Golden Hall) σε εμπορικά καταστήματα του δικτύου OTE/ COSMOTE και στη Μαρίνα Φλοίσβου.

εκπαιδευτεί μέχρι σήμερα, καθώς από το 2012 ο ΟΤΕ και η COSMOTE έχουν υλοποιήσει εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δράσεις για τη σωστή χρήση του ποδηλάτου σε σχεδόν 40 πόλεις σε όλη τη χώρα. Οι εκπαιδευτικές δράσεις περιλαμβάνουν ενημέρωση πάνω στους κανόνες οδικής κυκλοφορίας και κυκλοφοριακής αγωγής καθώς και στην ορθή χρήση ποδηλάτου. Εμπλουτίζονται με την εκπαιδευτική εκστρατεία «Μάθε Παιδί μου Ποδήλατο», όπου παιδιά 4-10 ετών, έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν «την τέχνη του ποδηλατείν», αλλά και να βελτιώσουν τις ικανότητες τους στο ποδήλατο, σε ειδική πίστα με τη βοήθεια ειδικών εκπαιδευτών φυσικής αγωγής.

Το BIKE FESTIVAL είναι το σημείο αναφοράς για το ποδήλατο και την εναλλακτική αστική μετακίνηση. Αποτελεί τη μεγαλύτερη γιορτή ποδηλάτου συγκεντρώνοντας όλη τη ποδηλατική αγορά όπου οι επισκέπτες μπορούν να ανακαλύψουν τις εναλλακτικές που έχει να τους προσφέρει η αγορά σε όλες τις κατηγορίες ποδηλάτων (πόλης – συμβατικά, αναδιπλούμενα, ηλεκτρικά κλπ.). Ακόμα, πραγματοποιείται πληθώρα εκδηλώσεων με σκοπό να δημιουργήσουν την αίσθηση της γιορτής, να δώσουν την ευκαιρία της συμμετοχής, να εκπαιδεύσουν, να εμπνεύσουν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής και κίνησης μέσα στην πόλη.

Athens Bike Festival Bike Sharing Για πρώτη φορά στην Ελλάδα υλοποιείται αυτοματοποιημένο σύστημα ενοικίασης ποδηλάτων σε διάφορους Δήμους της περιφέρειας με την υποστήριξη του ΟΤΕ και της COSMOTE. Το σύστημα απευθύνεται σε όλους τους κατοίκους της πόλης όπου με τη χρήση της ειδικής κάρτας ο πολίτης μπορεί να κάνει χρήση των ποδηλάτων για όση ώρα το επιθυμεί. Ο ΟΤΕ και η COSMOTE έχουν αναλάβει την υποστήριξη τέτοιων συστημάτων διασφαλίζοντας την απρόσκοπτη λειτουργία τους στην Καρδίτσα, την Καβάλα, την Κομοτηνή, τα Ιωάννινα ενώ πολύ σύντομα θα επεκτείνουν τη δράση τους αυτή και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Ποδηλατική Εκπαίδευση 40.000 άτομα, μικροί και μεγάλοι έχουν

Στηρίζοντας φορείς και διοργανώσεις που συμβάλλουν στην προώθηση του ποδηλάτου, ο ΟΤΕ και η COSMOTE για τέσσερα συναπτά έτη είναι χορηγοί στο Athens Bike Festival που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Τεχνόπολη στο Γκάζι και αποτελεί το μεγαλύτερο καθιερωμένο θεσμό για το ποδήλατο. Το Athens Bike Festival είναι η μεγαλύτερη γιορτή ποδηλάτου που διοργανώνεται κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας (European Mobility Week) – της πανευρωπαϊκής εκστρατείας που σκοπό έχει να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες ως προς τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, του ποδήλατου και του περπατήματος για τις μετακινήσεις τους μέσα στην πόλη. Επιπλέον, φιλοδοξεί να ενθαρρύνει τις Ευρωπαϊκές πόλεις να προωθήσουν αυτούς τους τρόπους μετακίνησης και να επενδύσουν στη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών.

T

he Bike Activities from OTE – COSMOTE promote the only means of transport that is not part of the crisis but rather part of the solution. With a view to making the bicycle part of the every-day routine, as far as the inhabitants of urban centres are concerned, OTE and COSMOTE have systematically brought to realization the Bike Activities. Beginning in 2012, this pioneering project offers the necessary infrastructure to encourage the use of bicycles (Bike Parking & Bike Sharing). Also, it offers the cycling education required towards a cycling culture of high standards as well as the backing of established cycling events of importance (Athens Bike Festival).

105

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ιουλιανός Δεσύπρης: ο εκλεκτός του Trip Advisor

Θα τον βρεις συνήθως στο Porto Rafael, στην οικογενειακή ξενοδοχειακή μονάδα που μετρά ήδη τρεις δεκαετίες ζωής. Μεγάλωσε παράλληλα με την ανάπτυξή της και την ανέλαβε με τον αδελφό του το 2006. Από την πληρότητα, τις μαρτυρίες των πελατών τους και τα συνεχή βραβεία, καταλαβαίνει κανείς ότι τα αδέλφια Δεσύπρη κάτι κάνουν σωστά… Της Μάγιας Τσόκλη

«Γ

εννήθηκα και μεγάλωσα εδώ, έφυγα το '97 για σπουδές, πήγα στο πολιτικό της Νομικής και μετά στην Αγγλία για μεταπτυχιακό στην Ιστορία και τις Πολιτικές Επιστήμες. Όμως το ξενοδοχείο ήταν το μεράκι μου και κάποια στιγμή ήξερα πως θα επιστρέψω. Από το 2006, αναλάβαμε καθαρά ο αδελφός μου και εγώ, και μπορώ να πω πως πάμε πολύ καλά! Ζούμε εδώ, έχουμε 30 διαμερίσματα και σουίτες και το εστιατόριο, το οποίο λειτουργούμε οικογενειακά. Είμαι 35 ετών και ξέρω καλά πως η μοναδική συνταγή της επιτυχίας είναι η έμφαση στην ποιότητα και φυσικά να μη βλέπουμε τη δουλειά μας ευκαιριακά. Η περσινή αναγόρευσή μας από το Trip Advisor τέταρτους στην Ελλάδα ήταν αποτέλεσμα της καλής σχέσης ποιότητας-τιμής, αλλά και του γεγονότος ότι καλλιεργούμε προσωπική σχέση με τους πελάτες. Κάνουμε τα πάντα μόνοι μας. Θα κουβαλήσουμε τη βαλίτσα, θα πάρουμε την παραγγελία, θα σερβίρουμε… Και πάντα έτσι γινόταν. Θυμάμαι το '84, στα 5 μου, έπιανα έναν δίσκο με μουσακά, που φτιάχνει πάντα η μαμά μου, και τον σέρβιρα στο μικρό ταβερνάκι που είχαμε εδώ κάτω. Στόχος μας είναι να ξαναφιλοξενήσουμε τον πελάτη και για τις επόμενες χρονιές και πραγματικά έχουμε πάρα πολλούς repeaters (πελάτες που επιστρέφουν). Έχουμε δώσει μεγάλο βάρος και

106

στην κουζίνα μας και προσπαθούμε όλα τα προϊόντα μας να είναι από την Τήνο, τα κρέατα, τα λαχανικά μας (πάντα από τον κύριο Μαθιό), οι σπιτικές μαρμελάδες μας… Ταυτόχρονα δίνουμε μια πολύ μεγάλη έμφαση στο περιβάλλον. Έχουμε πάρει κομποστοποιητή και χρησιμοποιούμε το λίπασμα στον κήπο και τους 80 φοίνικές μας που είναι 30 χρονών! Φέτος πήραμε ένα ακόμη βραβείο. Είμαστε το μόνο συγκρότημα στην Τήνο που κέρδισε το Green Key της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης! Η διεθνής τάση είναι να αναζητούν οι επισκέπτες (δυτικής Ευρώπης και Αμερικής) unspoiled (παρθένους) προορισμούς και δραστηριότητες φιλικές προς το περιβάλλον. Στην Τήνο έχουμε το προνόμιο να διαθέτουμε 43 υπέροχα χωριά, μια απίστευτη ενδοχώρα, έξοχη αρχιτεκτονική και τους μοναδικούς περιστερεώνες, οι οποίοι ξεπερνούν τους 700. Θεωρώ ότι το νησί μας είναι ένας ιδανικός προορισμός για όσους έχουν κουραστεί από τους jet set προορισμούς και επιζητούν το αυθεντικό. Μπορεί να μην προσφέρεται για κόσμο που θέλει να παρτάρει τρελά, αλλά, ακόμη και γι' αυτούς, η Μύκονος είναι ένα τέταρτο μακριά με συνεχή ακτοπλοϊκή σύνδεση. Εμείς πάντως αξιοποιούμε αυτή την εγγύτητα με τη Μύκονο. Δουλεύουμε κατά 70% με ξένο κόσμο, μεγάλο ποσοστό για τα

δεδομένα της Τήνου, επειδή κυνηγάμε τις χώρες που έχουν απευθείας αεροπορική σύνδεση με Μύκονο. Πιστεύω επίσης πολύ στην ανάπτυξη μέσω συνεργασιών. Ιδίως με επαγγελματίες με συγγενικό όραμα. Πάρε τον Μαρίνο από τη Μαραθιά: ξέρω πως ο άνθρωπος δίνει και την ψυχή του γι' αυτό που κάνει, γι' αυτό και του στέλνω κόσμο. Ο στόχος είναι η δημιουργία ενός δικτύου υγειών επιχειρήσεων με υψηλά πρότυπα, με Β 2 B όφελος (business to business, δικτύωση μεταξύ εταιριών). Θέλουμε να μπορούμε να πουλάμε ενδιαφέροντα «πακέτα» μέσα από τα δικά μας online συστήματα, ώστε να ξεφύγουμε από το μονοπώλιο συστημάτων όπως το booking.com με τις τρομακτικές προμήθειες της τάξης του 30%. Μέσα από τη νέα εφαρμογή, ο επισκέπτης θα μπορεί να κλείσει εκτός από τη διαμονή του και αυτοκίνητο, και ποδήλατο αν θέλει, και καταδύσεις με το φίλο μας τον Μάνθο, και περπατήματα, και σερφ στη Κολυμπήθρα. Όλες οι δραστηριότητες που προσφέρει το νησί πρέπει να αναδειχθούν, κι εμένα είναι προς όφελός μου να τις αναδείξω. Καταλαβαίνεις ότι δεν είναι από φιλανθρωπία, απλά πιστεύω ότι με τον αλτρουισμό μπορείς και να κερδίσεις!» www.portoraphael.com

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μάνθος Δελλατόλας: «Εις τον βυθό της θάλασσας»

«Η

καταγωγή μου είναι από την Τήνο όμως μεγάλωσα στην Αθήνα. Σπούδασα αρχιτεκτονική χώρου και διακόσμηση και συνεχίζω να δραστηριοποιούμαι στο επάγγελμά μου στην Αθήνα. Με την κατάδυση ασχολούμαι από τα 14 μου. Ξεκίνησα ερασιτεχνικά, εκπαιδεύτηκα, δούλεψα και σε καταδυτικά κέντρα στην Αττική και μετά μου δόθηκε η ευκαιρία το 2008 να επιστρέψω στην Τήνο και να ανοίξω το κέντρο. Είμαι 28 χρονών». Τι χαρακτηρίζει τους βυθούς της Τήνου; Η κατάδυση στην Τήνο είναι ιδανική για πρώτα επίπεδα, ιδανική για αρχάριους και παιδιά, γι' αυτό και στηριζόμαστε σ’ αυτούς. Έχουμε πολύ ωραίες παραλίες με υπέροχη ορατότητα, έχουμε βράχια με ενδιαφέρουσα μορφολογία, λίγα κοράλλια μαλακά, ο βυθός μας είναι ζωντανός. Και μετά για πιο «προχωρημένους» έχουμε ωραίες ξέρες… ουσιαστικά, όλη αυτή την αγριάδα που βλέπεις στο τηνιακό τοπίο, τη βλέπεις και μέσα στη θάλασσα. Με τους μυημένους, τώρα, κάνουμε πιο μακρινές εκδρομές εντός και εκτός Τήνου, σε συνεργασία με κέντρα καταδύσεων φίλων σε άλλα νησιά. Το νησί σάς στηρίζει, σας αποδέχεται; Εγώ βλέπω ότι ο κόσμος το αποδέχεται. Δεν το αρνείται, απλά δεν το βοηθάει. Δέχεται την ύπαρξη των ανθρώπων που κάνουν ή επιδιώκουν κάτι διαφορετικό, αλλά δεν είναι ότι μας ανοίγουν και όλες τις πόρτες… Υπάρχει ακόμη ένας δισταγμός… ίσως γιατί ενδεχομένως κάποιοι να φοβούνται ότι θα χάσουν τα κεκτημένα τους. Ενώ αντίθετα εγώ πιστεύω ότι μπορεί να συνυπάρξουν όλα, και να αλληλοβοηθηθούν κιόλας. Ειδικά ο εναλλακτικός τουρισμός είναι χρήσιμος γιατί μπορεί να επιμηκύνει την τουριστική περίοδο… Να ξεκαθαρίσω: κανείς δεν αντιστέκεται εσκεμμένα, όλοι άθελά τους, γιατί απλά δεν έχουν μπει στη διαδικασία να σκέπτονται λίγο διαφορετικά. Είναι αυτό που λέω ότι «το νησί δεν σκέπτεται επαγγελματικά», είναι όλοι πολύ καλοί ερασιτέχνες. Ίσως είναι καλό! Είναι το ανάποδο της Μυκόνου! Ναι, ακριβώς! Εκεί δεν σκέπτονται ερασιτεχνικά, σκέπτονται μόνο επαγγελματικά!

Ποιοι είναι οι εν δυνάμει πελάτες σου; Ποιους θα ήθελες να φέρεις στην Τήνο; Όποιος έχει την επιθυμία να ζήσει κάτι διαφορετικό. Η Τήνος είναι ένα παρθένο νησί, ανεκμετάλλευτο, το οποίο έχει πολλές προοπτικές. Η ενδοχώρα, η περιοχή της Βωλάξ, τα βουνά, η θάλασσα, είναι μοναδικά και άγνωστα. Αυτό βέβαια είναι και καλό, γιατί διατηρεί την αυθεντικότητά της, αλλά πιστεύω ότι είναι κατάλληλη στιγμή να γίνει πιο εξωστρεφής, γιατί υπάρχει η συνείδηση και η γνώση ώστε η ανάπτυξη να γίνει με ωραίο και βιώσιμο τρόπο. Να κάνεις τις παρεμβάσεις σου, αλλά να τις κάνεις κομψά… χωρίς ταρζανιές! Οπότε θεωρώ ότι τώρα είναι ιδανικές οι συνθήκες, και ο κόσμος το αποδέχεται καλύτερα γιατί βλέπει και ότι ο προσκηνηματικός τουρισμός έχει εξαντλήσει τα όριά του και ότι είναι ανάγκη να βρεθούν άλλες διέξοδοι. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι επιχειρηματίες που λοξοκοιτούν απέναντι. Προς ποια κατεύθυνση θα έπρεπε κατά τη γνώμη σου να αναπτυχθεί η Τήνος; Όχι, όχι, πάντα σεβόμαστε τη μοναδικότητα του νησιού. Η Τήνος είναι μια πάρα πολύ ωραία οικογένεια και προσπαθούμε να τη διατηρήσουμε «οικογένεια». Δεν θα τη κάνουμε ποτέ «μαγαζί». Εμείς επιδιώκουμε να έρχεται ο κόσμος να κάνει ωραίες διακοπές, όχι βάναυσες. Να περάσει ωραία, οικογενειακά, να φάει ωραία, να περπατήσει, να ζήσει ωραίες εμπειρίες. Αλλά όχι αποσπασματικά. Σαν σύνολο, να ζήσει την εμπειρία της Τήνου. Να φύγει από δω με μια «ολική» γεύση του νησιού, μία αίσθηση ότι πέρασε καλά. Ποια είναι τα επόμενα βήματά σου; Πέρα από τη σχολή καταδύσεων και τα δωμάτια, έχουμε το χώρο μας εδώ, το Extreme Island Café Bar, σιγά σιγά επεκτεινόμαστε με την καθοδήγηση του Κάρολου Μέρλιν στα πεζοπορικά (γιατί ο άνθρωπος δεν είναι εδώ

όλο το χρόνο, οπότε εμείς βοηθάμε για το υπόλοιπο διάστημα). Πλέον μπαίνουμε δυναμικά και σε ένα άλλο κομμάτι, τις πρώτες βοήθειες. Γίνομαι εκπαιδευτής και αρχίζω σεμινάρια πρώτων βοηθειών στο νησί γιατί είναι κάτι το εξαιρετικά χρήσιμο. Πιστεύω ότι από τη στιγμή που η πολιτεία μας αδρανοποιείται παντού -κέντρο υγείας κ.λπ.- πρέπει εμείς προσωπικά να ενεργοποιούμαστε. Πρέπει να καλύψουμε τα κενά. Το πρώτο βήμα θα είναι να εκπαιδεύσω κάποια παιδιά του Πολιτιστικού Συλλόγου Πύργου-Πανόρμου ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του «Εξωμεριά Trail Race» που ετοιμάζουν. Και από κει και πέρα, προσπαθούμε συνέχεια να κάνουμε δράσεις, όπως ποδηλατικούς αγώνες. Ευελπιστώ ότι θα καταφέρω να φτιάξω έναν σύλλογο εναλλακτικού τουρισμού στο νησί, για να έχουμε υπόσταση, άποψη και φωνή, να μπούμε στο δημοτικό συμβούλιο και να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε πράγματα. Να μπορέσουμε να φτιάξουμε ωραίες διοργανώσεις, ιστιοπλοϊκούς αγώνες… γενικά να προσπαθήσουμε να φέρουμε καινούριο κόσμο στο νησί, νέο κόσμο που να μας αρέσει, να έχει ποιότητα, να μπορούμε να ανταλλάξουμε σκέψεις, να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας… www.islandxtreme.gr www.paesinodivingcenter.gr T/694 8069977

107

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Εξωμεριά Trail Race Στις 14 Σεπτεμβρίου 2014 ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πύργου - Πανόρμου Τήνου διοργανώνει τον 1ο αγώνα ορεινού τρεξίματος με την επωνυμία «Εξωμεριά Trail Race». Ένα πραγματικά μεγάλο αθλητικό γεγονός για το νησί της Τήνου, με πολύ ενδιαφέρουσες προοπτικές! Μια κουβέντα με τους διοργανωτές. Της Μάγιας Τσόκλη

Ρ

όμπερτ Καραλής: «Με 16 χρόνια προσκοπισμού έμαθα στη συνέργεια, την ομαδικότητα, την οργάνωση. Έκανα μαραθώνιο, μετά βουνό, trail running και mountain running (η ορολογία εξαρτάται από το υπέδαφος) και διαπίστωσα ότι για το trail running η Τήνος είναι πραγματικά μοναδική. Έτρεχα από παλιά στο νησί, αλλά κυρίως στην άσφαλτο, αγναντεύοντας τα αγροτικά μονοπάτια. Όταν άρχισα να παίρνω μέρος σε αγώνες βουνού σ' όλη την Ελλάδα, διαπίστωσα ότι δεν χρειάζονται και ιδιαίτερες προδιαγραφές για να οργανωθεί κάτι ανάλογο και στο νησί μας. Κάπως έτσι, άρχισα να φτιάχνω ένα book για έναν αγώνα και ήρθα προετοιμασμένος στον πολιτιστικό σύλλογο». Χρήστος Χαρίτος: «Ξεκινήσαμε τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πύργου-Πανόρμου τον Αύγουστο του 2013, μια παρέα κυρίως από νεαρά άτομα, Πυργιανοί και Πανορμίτες. Καθορίσαμε από την αρχή τις προσωπικές ημέρες εργασίας, ξεκινήσαμε δράσεις. Το Εξωμεριά Trail Race δεν είναι μόνο ένα αθλητικό γεγονός, είναι και ο προβληματισμός που είχαμε όλοι για την ερήμωση και την καταστροφή των αγροτικών δρόμων και μονοπατιών. Δηλαδή στην ουσία είναι ένας μηχανισμός αξιοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς: Μέσα από τον αγώνα, δημιουργούμε και ένα εθελοντικό πρόγραμμα καθαρισμού των διαδρομών, από 1 έως 28 Ιουλίου. Οι εθελοντές θα φιλοξενούνται στο Δημοτικό Σχολείο του Πύργου. Με τη δράση μας, φωνάζουμε προς όλες τις κατευθύνσεις "Μη καταστρέφετε τα μονοπάτια μας, αξιοποιήστε τα!"».

108

Ρόμπερτ: «Είμαστε εδώ για να μείνουμε! Θέλουμε να δουλέψουμε, να κάνουμε κάτι θετικό, το θετικό θα ανταμειφθεί στο τέλος. Και θα μείνει». Χρήστος: «Παλιότερα τα μονοπάτια έπρεπε να είναι καθαρά για λόγους επιβίωσης. Σήμερα παραμένουν ως πολιτιστική κληρονομιά μας. Οφείλουμε να τα ξαναζωντανέψουμε μέσα από δράσεις. Ο εναλλακτικός τουρισμός είναι πολύτιμος. Αν έχεις καθαρά μονοπάτια, θα έχεις και περιπατιτικό τουρισμό. Σήμερα, δυστυχώς, έρχονται άνθρωποι και χάνονται μέσα στα χωράφια». Ρόμπερτ: «Το τελευταίο εθελοντικό πρόγραμμα στην Τήνο έγινε το 2010 και έκτοτε δεν ασχολήθηκε κανείς. Τα μονοπάτια ξανάκλεισαν. Το Εξωμεριά Trail Race με το εθελοντικό του πρόγραμμα καθαρισμού και συντήρησης έχει στόχο να γίνει θεσμός. Έτσι του χρόνου θα επιστρέψουμε, θα ανοίξουμε και θα συντηρήσουμε και κάποια άλλα κομμάτια μονοπατιών. Και ίσως μας ακολουθήσουν και άλλοι σύλλογοι. Η δική μας η γενιά αγαπά τον εθελοντισμό. Είναι και μια ευκαιρία για διακοπές με σκοπό: να δουλέψεις, να προσφέρεις, να γνωρίσεις ανθρώπους με συγγενικές αρχές. Δυστυχώς στην Ελλάδα είμαστε ακόμη λίγοι, όμως από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε. Φέτος θα έρθουν λίγοι, του χρόνου περισσότεροι. Ο εθελοντισμός είναι ένας τρόπος φτηνών διακοπών. Ο εθελοντής θα δουλέψει 3, 4 ώρες, θα έχει δωρεάν στέγη, τροφή, μετακίνηση. Θα αποκτήσει φίλους, θα δεχτεί κεράσματα… Είναι φτηνές διακοπές, σπάνιο στις μέρες μας».

Χρήστος: «Στον Πύργο, αν κάποιοι καταλαβαίνουν καλά τι πάμε να κάνουμε, αυτοί είναι οι παππούδες που έχουν ζήσει, έχουν πονέσει τα μονοπάτια. Το βλέπουν με συγκίνηση γιατί στην ουσία θα αξιοποιήσουμε τον μόχθο τους. Αρνητικές αντιδράσεις δεν υπάρχουν, υπάρχει όμως από κάποιους ένας δισταγμός, ένα "θα δούμε". Οι νέοι, πάλι, είναι μαζί μας». Ρόμπερτ: «Η Τήνος έχει πολλά κρυφά όπλα. Αλλά θέλει και συνεργασία. Στόχος μας είναι να φέρουμε στο νησί ανθρώπους με άλλες αντιλήψεις, με άλλη νοοτροπία. Ανθρώπους που να αγαπούν τον εθελοντισμό, που αγαπούν και σέβονται τη φύση, τον μόχθο των ανθρώπων που αναφέραμε πριν. Οι αθλητές βουνού, οι δρομείς, οι αναρριχητές, οι περιπατητές είναι τέτοιοι άνθρωποι. Προστατεύουν το περιβάλλον, το σέβονται, το πονάνε. Στην Ελλάδα έχουμε περίπου 3.000 δρομείς βουνού και ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς. Το 2010 είχαμε 29 αγώνες βουνού, το 2014 υπάρχουν 300 και αυξάνονται όπως και το κοινό. Στοχεύουμε σε 300 αθλητές για φέτος που φυσικά θα έρθουν με την παρέα τους. Τους προτείνουμε ένα ολόκληρο πακέτο διακοπών!» Χρήστος: «Εδώ και χρόνια προσπαθούμε να φέρουμε κόσμο στο νησί, ξοδεύουμε χρήματα χωρίς αποτέλεσμα και δεν έχουμε καταλάβει πως το "προϊόν" της Τήνου μάς χαρίζεται δωρεάν, στη Φύση, στη κληρονομιά των προγόνων μας, στα μονοπάτια μας, στους ερειπωμένους μύλους μας. Αυτά θέλουν υποστήριξη. Κατά τη γνώμη μου, κυνηγάμε τον τουρισμό με λάθος τρόπο…».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Εθελοντικό Πρόγραμμα

Ο αγώνας

O Πολιτιστικός Σύλλογος Πύργου – Πανόρμου, για την ομαλή διεξαγωγή του αγώνα αλλά και για την προώθηση του εθελοντισμού και της συμμετοχής στην ανάδειξη της ιστορικής ταυτότητας και φυσιογνωμίας του τόπου, έχει δημιουργηθεί ένα εθελοντικό πρόγραμμα με σκοπό να καθαριστούν και να αποκατασταθούν τα αρχαία και νεότερα μονοπάτια που περιλαμβάνονται στη διαδρομή!

Ο αγώνας θα πραγματοποιηθεί στις 14 Σεπτεμβρίου και το συνολικό μήκος της διαδρομής είναι 20,5 χλμ. με μέγιστη υψομετρική διαφορά 250 μ. Η εκκίνηση κι ο τερματισμός θα γίνουν στον οικισμό του Πύργου. Οι αθλητές έχουν τη δυνατότητα να τρέξουν μόνοι τα 20,5 χλμ. ή να συμμετάσχουν σε σκυταλοδρομία μαζί με έναν φίλο ή φίλη τους. Ο πρώτος αθλητής θα τρέξει τα πρώτα 9,5 χλμ. και ο δεύτερος αθλητής τα υπόλοιπα 11 χλμ. Το τριήμερο 13-15 Σεπτεμβρίου όλοι οι αθλητές, εθελοντές και παρευρισκόμενοι θα καλύπτονται από ιατρική ασφάλιση σε περίπτωση ατυχήματος. 3 ιατροί κι ένα ασθενοφόρο θα βρίσκονται στην εκκίνηση/τερματισμό του αγώνα, ενώ εθελοντές με γνώσεις πρώτων βοηθειών θα τοποθετηθούν κατά μήκος της διαδρομής.

www.exomeriarace.gr φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Πολιτιστικός Σύλλογος ΠύργουΠανόρμου Τήνου

O

Πολιτιστικός Σύλλογος Πύργου-Πανόρμου Τήνου δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 2013 αποτελούμενος από νεαρά δραστήρια άτομα και έχει ήδη 400 εγγεγραμμένα μέλη. Σκοπός του Συλλόγου είναι η ανιδιοτελής προσπάθεια για τη βελτίωση της καθημερινότητας των κατοίκων των οικισμών μας, η ενίσχυση του δεσμού μεταξύ των συντοπιτών μας και η ένωση του παραδοσιακού με το προοδευτικό. Ήδη στο μικρό διάστημα που έχει συσταθεί, ο Σύλλογος έχει πραγματοποιήσει πρωτόγνωρες δράσεις και έργα στην περιοχή. Αρχικά σύστησε εθελοντικές ομάδες από κατοίκους των χωριών και όρισε τις προσωπικές μέρες εργασίας. Αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών ήταν να πραγματοποιηθούν καθαρισμοί ρεμάτων, αγροτικών οδών, παραλιών, του βυθού της παραλίας του Πανόρμου καθώς και ανάδειξη και επισκευή πολιτιστικών μνημείων αξιόλογου ενδιαφέροντος. Επίσης έχει συστήσει παιδική θεατρική ομάδα και πραγματοποιεί δωρεάν θεατρική αγωγή για παιδιά κάθε βδομάδα με εξάμηνη διάρκεια. Γνωστή είναι επίσης η διοργάνωση της εκδήλωσης ζουζουνόκουκουγερό-παίχνιδα για τα παιδιά, την περίοδο των αποκριών, αφού μέσω των παραδοσιακών παιχνιδιών όλα τα παιδιά του νησιού έρχονται σε επαφή και αναπτύσσουν τη μεταξύ τους φιλία. Κάθε χρόνο διοργανώνει στις 12 Αυγούστου (Ημέρα Νεολαίας) Beach Party στην παραλία του Πανόρμου με πάνω από 1.500 επισκέπτες, μικρούς και μεγάλους, κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας. Από τα

έσοδα της εκδήλωσης δημιουργήθηκε μία σύγχρονη παιδική χαρά, σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα και τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Ο Σύλλογος έχει συστήσει μια ομάδα νέων ηλικίας 13-18, οι οποίοι φέτος για πρώτη φορά θα διοργανώσουν πρωτάθλημα 6χ6 ποδοσφαίρου την περίοδο 21-30 Ιουλίου στις αθλητικές εγκαταστάσεις του Πανόρμου, γεγονός που ενισχύει την ευγενή άμιλλα και το πνεύμα του αθλητισμού. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού (περιπατητικός, αθλητικός) υπερτονίζονται από τις δραστηριότητες του Συλλόγου, γεγονός που θα αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη γενικότερα του νησιού και στροφή προς κάτι καινούριο και ευεργετικό στην οικονομία του. Το κόστος όλων αυτών είναι η καλή θέληση και ο εθελοντισμός και το κέρδος αυτής της προσπάθειας το χαμόγελο όλων. Διαθέσιμοι σύνδεσμοι: https://www.facebook.com/planitistinos Ε-mail: Planitistinos@gmail.com https://www.facebook.com/exomeriarace http://www.exomeriarace.gr/

109

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κάρολος Μέρλιν ο επίμονος πεζοπόρος

«Η

Εδώ και χρόνια καταγράφει και μάχεται για τη διατήρηση των μοναδικών μονοπατιών του νησιού. Στα μάτια του, αυτοί οι παλιοί αγροτικοί δρόμοι είναι η ψυχή της Τήνου. Από την Μάγια Τσόκλη

110

σχέση μου με την Τήνο ξεκινά από τον παππού μου. Ήταν επιθεωρητής δημοσίων έργων και ταξίδευε σε όλα τα νησιά. Αγαπούσε το κυνήγι και επειδή κάποτε η Τήνος φημιζόταν για τα θηράματά της, αποφάσισε να αγοράσει στον Αι Γιαννη τον Πόρτο ένα κτήμα και να φτιάξει ένα μικρό σπιτάκι. Ερχόμουν στη Τήνο λοιπόν από παιδί και κάποια στιγμή κληρονόμησα την ιδιοκτησία. Τότε φτιάξαμε και τα ενοικιαζόμενα δωμάτια που έχουμε, με στόχο κυρίως τους πεζοπόρους λόγω της αγάπης μας για τη πεζοπορία. Νομίζω ότι η πεζοπορία είναι στο DNA μου, είμαι και μισοαυστριακός μη το ξεχνάς! Από παιδί αγαπούσα τη φύση και πολύ νωρίς, από παιδική περιέργεια, ανακάλυψα ότι η Τήνος είναι ένας παράδεισος φύσης και μονοπατιών. Σπούδασα γραφιστική, αλλά για σχεδόν 20 χρόνια δουλεύω σαν πεζοπορικός ξεναγός και έχω ηγηθεί ομάδων σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Έτσι λοιπόν, συνειδητοποίησα γρήγορα, ότι η Τήνος χρειαζόταν έναν καλό πεζοπορικό χάρτη. Αγόρασα μια συσκευή gps και άρχισα να καταγράφω όλα τα δρομάκια και μονοπάτια. Με τα δεδομένα καταγεγραμμένα, ήρθα σε επαφή με την Ανάβαση, και το 2007 κυκλοφόρησε ο πρώτος χάρτης που ανατυπώθηκε το 2013 και περιλαμβάνει 400 χιλιόμετρα μονοπάτια. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όλα περπατιούνται. Προσβάσιμα είναι περίπου τα μισά και γύρω στα 120χλμ περιλαμβάνονται στο δίκτυο σηματοδοτημένων μονοπατιών. Στην Τήνο έχουμε 9 σηματοδοτημένες διαδρομές, με τελικό στόχο να φτάσουμε τις 12. Διατρέχουν όλα τα χωριά του νησιού, φτάνουν σε σχεδόν όλες τις γνωστές παραλίες, και έχουν επιλεγεί για να προσφέρουν στον πεζοπόρο τις περισσότερες εμπειρίες της Τηνιακής ενδοχώρας. Το σηματοδοτημένο δίκτυο απευθύνεται κυρίως σε μεμονωμένους πεζοπόρους -φυσικά επωφελούνται και οι οργανωμένες εκδρομές- που είναι κάποιες χιλιάδες ετησίως. Το βασικό μας κοινό είναι Γάλλοι, Βρετανοί, και Γερμανοί που μετρούν πολλές εκατοντάδες χιλιάδες φίλους της πεζοπορίας. Οι προοπτικές για την Τήνο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

Ο σημερινός πεζοπόρος δεν μοιάζει με αυτόν που γνωρίζαμε τη δεκαετία του 70, που ονομάζαμε «χίππι» ή «σαλιγκαράκι» από τον διπλωμένο υπνόσακο. Ο πεζοπόρος σήμερα, περπατά όχι επειδή δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να πάρει αυτοκίνητο, αλλά επειδή το επιλέγει. Είναι ένα κοινό υψηλού μορφωτικού επιπέδου, κυρίως συνταξιούχοι, με πολύ καλή φυσική κατάσταση και οικονομική άνεση. Ποια είναι η κατάσταση του δικτύου: πολλά από τα λιθόστρωτα δρομάκια που διατρέχουν ένα καλό κομμάτι του νησιού, λόγω κατασκευής, παραμένουν βατά, όμως σαφώς δεν φτάνουν για να δημιουργηθούν ωραίες κυκλικές διαδρομές και μόνο εν μέρει ενώνουν τα χωριά. Κάποια σημαντικά τμήματα διαδρομών είναι συχνά δύσβατα από βλάστηση. Γίνονται προσπάθειες από συλλόγους, μεμονωμένα άτομα, ή την περιφέρεια, αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν ακολουθείται μια συστηματικότητα. Έχω φτιάξει μια πολύ χρήσιμη βάση δεδομένων όπου αναφέρω συγκεκριμένα σε ποια σημεία χρειάζονται επισκευές και καθαρισμοί και ανά πόσο χρονικό διάστημα. Ήλπιζα ότι οι «υπεύθυνοι» θα εκμεταλλευτούν την όρεξή μου πιο πολύ. Πάντως εγώ είμαι διατεθειμένος ανά πάσα στιγμή, εάν ο δήμος μου διαθέσει ένανδύο εργάτες, να πηγαίνω στην αρχή κάθε σεζόν στα προβληματικά σημεία και να μεριμνώ για τη διαπερατότητα του δικτύου. Τα μονοπάτια υπάγονται στην αρμοδιότητα του υπουργείου πολιτισμού αφού είναι όλα παλιότερα του 19ου αιώνα και άρα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι δεν μπορείς πραγματικά να αποδείξεις την ηλικία τους. Επίσης από πάντα τα ονόμαζαν «αγροτικούς δρόμους» και ο όρος «δρόμος», μπορεί να παραπέμψει -όταν μας συμφέρει- σε δρόμους για μηχανοκίνητα, κάτι το οποίο φυσικά δεν ισχύει. Το μεγάλο ζήτημα είναι ότι εμείς οι νεοέλληνες θέλουμε να φτάνουμε στη περιουσία μας με το αυτοκίνητο και ο πιο εύκολος τρόπος είναι να φαρδύνουμε το παλιό αγροτικό δρομάκι και να ρίξουμε τσιμέντο (που αμέσως του αλλάζει το χαρακτήρα), παρανόμως μεν, με την ανοχή κάποιων τοπικών προυχόντων δε. Αυτά τα τελευταία 15 χρόνια που ασχολούμαι με το νησί, σαφώς και έχω έρθει σε ρήξη με κάποια συμφέροντα, όμως δεν είναι από προσωπικό όφελος που επιμένω να διατηρηθούν τα μονοπάτια. Πρέπει να καταλάβουμε όλοι ότι αυτά τα λιθόστρωτα δρομάκια χαρακτηρίζουν μια ολόκληρη ιστορική πολιτιστική κληρονομιά! Είναι η ψυχή της Τήνου!» http://www.tinos-island.info/ Τ/ 693 26 84 997

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Νικόλας Μπίτζιος Προσωπική εξέλιξη στο νησί

«Γ

εννήθηκα στη Βιέννη, όπου βρισκόταν ο πατέρας μου για τις σπουδές του, από Έλληνες γονείς. Τα παιδικά μου χρόνια τα πέρασα κυρίως στην Ελλάδα, γι' αυτό και η μεγάλη μου αγάπη για τον τόπο. Σπούδασα παιδαγωγικά, αλλά και κάποια χρόνια ιατρική και κοινωνιολογία στη Βιέννη, και άνοιξα μια σχολή προσωπικής εξέλιξης για ενήλικους. Παράλληλα δουλεύω στην επικοινωνία, και στους τομείς διάσωσης και πιστοποίησης ποιότητας (ISO), κοινωνικής ένταξης μεταναστών, crise Management. Ένα από τα όνειρά μου ήταν πάντα να κάνω ανάλογα μαθήματα στην Ελλάδα. Έτσι, ψάχνοντας για το κατάλληλο μέρος, γνωρίστηκα με τον Κάρολο Μέρλιν στου οποίου τους χώρους φιλοξενούμαστε. Είχα ακούσει πολλά για την Τήνο, για το προσκύνημα της Παναγίας, για το μάρμαρο, την καλλιτεχνική παράδοση. Όμως, όπως πολλοί, άφηνα την επίσκεψη για αργότερα. Όταν γνώρισα την Τήνο, ανακάλυψα ένα νησί γεμάτο πλούτο... Την επέλεξα για την ομορφιά της, τον χαρακτήρα της, την ενέργεια που εκπέμπει, τους ανθρώπους της... Το "SommerimLeben" είναι μια καλοκαιρινή ακαδημία με μαθήματα αυτοπεποίθησης, δημιουργικότητας και μετακίνησης, με σκοπό την προσωπική εξέλιξη. Τα μαθήματα λαμβάνουν χώρα σε έναν υπαίθριο χώρο στον Άγιο Ιωάννη Πόρτο, ενώ υπάρχουν και δραστηριότητες σε διάφορα μέρη του νησιού, όπως τα μαθήματα μαρμαρογλυπτικής στον Πύργο με τον Πέτρο Μαρμαρινό ή αγγειοπλαστικής με τον Bernhard Aicher. κάνουμε καταδύσεις με τον Μάνθο Ντελατόλα, μαθαίνουμε Surf με τον Γιάννη Βιδάλη στην Κολυμπήθρα, αναρρίχηση με τον Μάνθο

Πρελορέντζο στο Ξώμπουργο, ενώ οι ημέρες μας θα ξεκινούν με μια ώρα yoga με την Ελένη Τόλη. Ετοιμάζουμε μαθήματα παραγωγής μπίρας στη Μικροζυθοποιία Κυκλάδων στην Τήνο, που παράγει την μπίρα ΝΗΣΟΣ, μαθήματα μελισσοκομίας στον Πύργο με τον Νίκο Καραγιώργη και τον γιο του Δημήτρη, ενώ γνωρίζουμε την τηνιακή κουζίνα με τη συμβολή της Νικολέτας Φώσκολου. Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες συμπληρώνουν τα μαθήματα που γίνονται κυρίως στα γερμανικά ή στα αγγλικά, με Αυστριακούς δασκάλους. Έχουμε και δυο τραγουδιστές Έλληνες, κατοίκους Βιέννης, τον Μάριο Αναστασίου και την Όλγα Καίσσαρη, που μας παρασύρουν στον κόσμο της ελληνικής μουσικής και του ελληνικού τραγουδιού... Τα μαθήματα αυτά απευθύνονται σε ενήλικες, άνδρες και γυναίκες. Είναι άνθρωποι που αγαπούν ή θέλουν να γνωρίσουν την Ελλάδα και συγκεκριμένα τα νησιά της, άνθρωποι που τους αρέσει να κάνουν μαθήματα υψηλού επιπέδου αλλά σε μία ατμόσφαιρα διακοπών, σε τοπίο μοναδικό. Ξεκινήσαμε πέρσι με ένα περιορισμένο γκρουπ 20 ατόμων, και φέτος περιμένουμε σχεδόν 50 άτομα. Η «συνταγή» που προτείνουμε έχει ένα μεγάλο κοινό στην Ευρώπη. Απευθύνεται τόσο σε ιδιώτες, νέους ή συνταξιούχους, όσο και σε εταιρείες που επιθυμούν να προσφέρουν μαθήματα προσωπικής εξέλιξης στους υπαλλήλους τους. Η μέχρι τώρα πορεία του "SommerimLeben" με γεμίζει αισιοδοξία. Κι αν υπάρχουν ακόμη πρακτικές δυσκολίες, σίγουρα δεν θα μας πτοήσουν!»

Από την Μάγια Τσόκλη

www.sommerimLeben.eu

111

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Γιώργος Ευθυμίου:

Διακοπές πολυτελείας στο χωριό Ο διακοσμητής Γιώργος Ευθυμίου προτείνει μια ιδανική λύση για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του νησιού: αγοράζει παλιά σπίτια σε χωριά, τα ανακαινίζει και τα νοικιάζει σε παθιασμένους θαυμαστές της τηνιακής αυθεντικότητας. Της Μάγιας Τσόκλη

«Σ

την Τήνο είχα έρθει πολύ μικρός για την εκκλησία, όμως δεν είχα μείνει ποτέ. Η εικόνα που είχα για το νησί ήταν ο δρόμος της Παναγίας, τα τάματα και οι λαμπάδες. Η σχέση "μας" ξεκίνησε τον Μάιο του 2004, όταν ήρθα να δω το σπίτι ενός φίλου πελάτη για να τον βοηθήσω στην ανακαίνισή του. Όταν άρχισαν οι εργασίες και τα συχνά πήγαινέ-έλα, ανακάλυψα την Τήνο, τη γύρισα σχεδόν όλη και πραγματικά μαγεύτηκα. Με ποια νησιά «φλέρταρες» πριν ρίξεις άγκυρα στην Τήνο;

112

Με την Πάτμο, με τη Μύκονο όπου συνδύαζα τις διακοπές με τη δουλειά... Θα έλεγα ότι η διαφορά με την Τήνο είναι ότι σου προσφέρει χώρο, έχει τόσα μέρη να επισκεφτείς, τόσα χωριά να ανακαλύψεις! Φυσικά δεν είναι "κοσμική" όπως τα άλλα νησιά, όμως το προτιμώ, ενδεχομένως και λόγω ηλικίας: Μεγαλώνοντας θέλεις καλύτερο και λιγότερο κόσμο. Εδώ όλα είναι πιο νοικοκυρεμένα, φιλικά. Έρχομαι έναν μήνα το καλοκαίρι και είμαι με ένα σορτς και σαγιονάρες και χαλαρώνω. Στη Μύκονο είσαι αλλιώς, και λόγω δουλειάς, αλλιώς ντύνεσαι, αλλιώς φέρεσαι. Επιπλέον η ζωή στην Τήνο είναι και

πολύ πιο φθηνή από τα άλλα νησιά. Για να συντηρήσεις ένα σπίτι στη Μύκονο, είναι διπλή τιμή! Ας μιλήσουμε για τη δική σου συνταγή. Ξεκίνησες με σπίτια στα 2 Χωριά... Ξεκίνησα ως διακοσμητής στο νησί. Έφτιαξα το Pranzo, βοήθησα στην Μπουρού, δούλεψα σε πολλά σπίτια πελατών στα χωριά. Για τον εαυτό μου και από άποψη, προτίμησα να αγοράσω 2 σπίτια στα 2 Χωριά. Τα ανακαίνισα κρατώντας τα παλιά αρχιτεκτονικά στοιχεία, και τα εκμεταλλεύομαι νοικιάζοντάς τα σε παραθεριστές. Πιστεύω ότι η Τήνος δεν

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

χρειάζεται άλλα καινούρια κτίσματα. Ίσως -αν ήταν αυστηρή η νομοθεσία- θα έπρεπε να γκρεμιστούν και οι σκελετοί που έχουν μείνει χρόνια και να αναπαλαιωθούν τα παλιά σπίτια που είναι άφθονα. Γιατί αλλιώς κινδυνεύει να καταντήσει Μύκονος και να βλέπουμε από μακριά ένα μπετό. Οι κατοικίες σου έχουν και σήμα από τον ΕΟΤ. Τι άδεια έχουν; Η άδειά τους λέει «ενοικιαζόμενες κατοικίες». Ναι, θεώρησα υποχρέωσή μου να βγάλω άδεια. Γιατί ξέρεις, ακούγεται ίσως ρομαντικό, αλλά αφού βγάζεις λεφτά, ας δίνεις και λίγα πίσω. Η ιδέα είναι τα ανακαινισμένα αυτά σπίτια να έχουν πολυτέλεια και όλες τις ανέσεις. Προσωπικά πιστεύω στο luxury living. Ο πελάτης θα βρει από εξαιρετικής ποιότητας σεντόνια και πετσέτες, μέχρι την προσωπική μαγείρισσα, την οικιακή βοηθό, ακόμη και τα ψώνια από το σούπερ μάρκετ θα του φροντίσουμε αν θέλει. Μέχρι στιγμής έχουμε θερμή ανταπόκριση κυρίως από ξένους, Ελβετούς και Αμερικάνους. Ήρθαν και ξανάρχονται. Οι Έλληνες ακόμη δεν είναι οπαδοί αυτής της συνταγής, ίσως κάποιους αποθαρρύνει η τιμή που σίγουρα δεν είναι αυτή ενός ενοικιαζόμενου δωματίου. Όμως εδώ φιλοξενούνται 6 άτομα που μπορούν να μοιραστούν τα έξοδα. Πώς επικοινωνείς την ύπαρξη των σπιτιών σου; Έχω κάνει ένα site, μέσω facebook και συνεργάζομαι και με μεγάλες εταιρείες κρατήσεων κατοικιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ώς ένας νέος επιχειρηματίας του τουρισμού, ποιες προτεραιότητες θα έβαζες; Νομίζω ότι η μαγεία της Τήνου είναι η ηρεμία της. Ότι μπορείς να βρεις ένα χωριό στο μέσον του πουθενά, με την πηγή του, με το καφενεδάκι του, να πιεις ελληνικό στο μπρίκι. Όμως θα ήθελα να έβλεπα μια πιο συχνή σύνδεση με τη Μύκονο, υπάρχει κόσμος εκεί που θα εκτιμούσε πολύ αυτή την αυθεντικότητα. Θα ήθελα, επίσης, αφού κάποιες παραλίες νοικιάζονται, να υπήρχαν κάποιες προδιαγραφές, να τις δω πιο νοικοκυρεμένες. Και κάτι άλλο: μου λείπει ένα μπαράκι για

45+, με καλή μουσική, ωραία θέα και καλά ποτά. Η «Έξω Μεριά» είναι μια καλή περίπτωση, αλλά τα Υστέρνια είναι μακριά για μας! Τέλος, αν θα είχα κάτι να προτείνω στη νέα δημοτική αρχή, είναι να πάρει πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της πρόσοψης της Χώρας. Μία συνέπεια στις επιγραφές, κάποιοι καλόγουστοι τύποι τραπεζοκαθισμάτων, ένας καλλωπισμός στο αχανές νέο λιμάνι θα ήταν τα πρώτα βήματα. Φυσικά, είναι απαραίτητο ένα πολύ καλό σάιτ που να συνδέει όλη την προσφορά του νησιού και η ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού που βρίσκουν στην Τήνο τον παράδεισό τους. www.tinoshouses.com www.gefthimiou.com

113

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μάνθος Πρελορέντζος: Η Τήνος από ψηλά διαφημίσουμε το πεδίο. Σιγά σιγά είδαμε ενδιαφέρον και αποφάσισα να υποστηρίξω και με εξοπλισμό όσους ήθελαν να δοκιμάσουν τα πεδία του Ξώμπουργου μέσω του συλλόγου μου, του Αινεία (www. asaineias.com). Στην πρώτη αναρριχητική συνάντηση ήρθαν γύρω στους 50 αναρριχητές. Φέτος, 11 με 14 Ιουλίου, περιμένουμε περισσότερους. Η λογική των εναλλακτικών μορφών τουρισμού είναι ακόμη ξένη στην τηνιακή νοοτροπία. Όμως τα πράγματα σιγά σιγά αλλάζουν, διότι είναι προφανές ότι η Τήνος είναι ο παράδεισος του εναλλακτικού τουρισμού. Δεν υπάρχει νησί που να 'χει τόσα καταπληκτικά χωριά! Τι πιο ωραίο από το να ’ρθει κάποιος να περπατήσει τα μονοπάτια μας. Έχει τόσα πολλά να δείξει η Τήνος… ουσιαστικά είναι ένα υπαίθριο μουσείο, όπου κι αν πας βλέπεις κάτι μοναδικό! Αν κινδυνεύει από κάτι, αυτό είναι η εγκατάλειψη. Ήδη οι περιστερεώνες αρχίζουν και εγκαταλείπονται, ένα μοναδικό δημιούργημα του ανθρώπου που δεν υπάρχει πουθενά αλλού, σπάνιο, αφήνεται στη μοίρα του. Τα μονοπάτια, οι πεζούλες…»

Αθλητής του tae kwon do, λάτρης του βουνού αλλά και της πατρίδας του της Τήνου, ο Μάνθος βάζει το νησί του στον διεθνή αναρριχητικό χάρτη και εκπαιδεύει παράλληλα 40 πιτσιρίκια στις πολεμικές τέχνες! Της Μάγιας Τσόκλη

«Η

καταγωγή μου είναι από την Τήνο. Από την Κώμη ο πατέρας μου, από το Αγάπη η μητέρα μου. Γεννήθηκα στην Αθήνα, όμως από μικρό παιδί όλες τις διακοπές μου τις πέρναγα στο νησί. Ξεκίνησα tae kwon do στην πρώτη γυμνασίου και έκανα για πολλά χρόνια πρωταθλητισμό. Τέλειωσα ΤΕΙ μηχανολόγος-μηχανικός, εξάσκησα το επάγγελμα για 11 χρόνια περίπου, ενώ παράλληλα δούλευα τα απογεύματα στη διαιτησία και μετά και ως προπονητής. Στην Τήνο αποφάσισα να έρθω πέρσι τον Ιούνιο. Συνέβαλε και η κρίση, με ακολούθησε και η κοπέλα μου… Είμαι 37 χρονών. Τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι με πεζοπορίες, αναρριχήσεις, canyoning (που δεν μπορώ να κάνω εδώ), γενικά με δραστηριότητες βουνού. Ασχολήθηκα πιο πολύ με την αναρρίχηση, έβγαλα κάποιες σχολές, κι αυτό χωρίς να ξέρω καν ότι υπήρχε αναρριχητικό πεδίο στο νησί μου! Σημερα, έχω κάνει 2 πιστοποιημένες από την Ομοσπονδία Ορειβασίας σχολές αναρρίχησης (αρχαρίων και μέσου επιπέδου) στην Τήνο! Όμως, η ιδέα της αναρρίχησης είναι εντελώς ξένη στους Τηνιακούς. Και μία από τις προσπάθειές μας είναι να τους φέρουμε σε επαφή με το άθλημα: Στη σχολή μου στη Χώρα έβαλα μια εσωτερική πίστα αναρρίχησης και βλέπω ότι τα πιτσιρίκια ξετρελαίνονται. Η αναρρίχηση μπορεί να φαίνεται extreme, αλλά αν τηρείς τα μέτρα ασφαλείας δεν είναι

114

τόσο επικίνδυνη. Και ένας αρχάριος μπορεί να σκαρφαλώσει με τη βοήθεια ενός πεπειραμένου. Πάντως θέλει πάντα 2 άτομα. Και υπάρχει και το bouldering, το μικρό αδελφάκι της αναρρίχησης που γίνεται σε χαμηλούς βράχους. Με ένα ζευγάρι παπούτσια και ένα στρώμα, είσαι έτοιμος να σκαρφαλώσεις. Το Ξώμπουργο είναι ένα αρκετά μεγάλο πεδίο με 88 διαδρομές, μέτριας δυσκολίας, ιδανικό για αρχάριους ή και μέτριους αναρριχητές. Αν σκεφτεί κανείς ότι αυτοί είναι και η πλειοψηφία, νομίζω ότι θα μπορούσε να αποτελέσει έναν εναλλακτικό πόλο έλξης για ένα νέο κοινό. Όσο για τον αέρα, λόγω του ότι είναι ημικυκλικό το πεδίο, όπως και να φυσάει, βρίσκεις πάντα ένα απάνεμο μέρος… Σ τ ήσ α μ ε τ ην ι σ τ ο σ ε λ ί δ α ( w w w . exomvourgo.com) από μεράκι. Ήμασταν τρεις, μας άρεσε η αναρρίχηση και είπαμε να

Αθλητικός Σύλλογος Αινείας Τήνου: www.asaineias.com www.facebook.com/asaineiastinou Climb Exomvourgo : www.exomvourgo.com www.facebook.com/climbing.exomvourgo

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Γιάννης Βιδάλης: Δαμάζοντας το κύμα Το Tinos Surf Lessons, εκτός από την πρωτοποριακή ιδέα, αφού είναι η πρώτη σχολή σερφ στην Ελλάδα, μπορεί να υπερηφανεύεται και για μια από τις ομορφότερες παραλιακές εγκαταστάσεις στη χώρα. Μια κουβέντα με τον εμπνευστή του. Από τη Μάγια Τσόκλη

«Γ

εννήθηκα στην Αθήνα. Ο πατέρας μου είναι μαρμαρογλύπτης, Τηνιακός, απ' τον Τριπόταμο και τον Φαλατάδο, η μητέρα μου είναι Παριανή. Από μικρός είχα μεγάλη αγάπη στον χορό. Πήρα ένα χάλκινο μετάλλιο στον Λάτιν, δούλεψα επαγγελματικά στον χώρο, πέρασα καιρό στην Αγγλία για σεμινάρια. Ταυτόχρονα, στο Λονδίνο ασχολιόμουν και με τη μαρμαρογλυπτική, που έμαθα κοντά στον πατέρα μου. Μετά την Αγγλία, το 2007 επέστρεψα στην Τήνο για να ασχοληθώ με τη διακόσμηση και το μάρμαρο σε σπίτια που με είχαν συστήσει... και κόλλησα. Το 2007 γνώρισα μια Αυστραλή σέρφερ. Την επισκέφθηκα στο Σίδνεϊ και επέστεψα με μια σανίδα, περισσότερο για σουβενίρ, γιατί δεν γνώριζα ότι είχε σερφ η Ελλάδα, πόσο μάλλον η Τήνος όπου και κατοικούσα! Το Πάσχα του 2008 έβγαλε κάτι τρελούς βοριάδες και σκέφτηκα να δοκιμάσω την Κολυμπήθρα. Μόλις είδα τα κύματα, έμεινα με το στόμα ανοιχτό και συνέχισα να την επισκέπτομαι αδιάκοπα κάθε φορά που φύσαγε βοριάς. Το 2010, αποφάσισα να πάω στην Κορνουάλη της Αγγλίας, πήρα το δίπλωμα του surf instructor και του ναυαγοσώστη και στην επιστροφή, μαζί με τον Δημήτρη Καραΐσκο, κάναμε τα πρώτα βήματα και ανοίξαμε τη σχολή στην άκρη της παραλίας. Γενικά η Τήνος μας έχει αγκαλιάσει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι νέοι Τηνιακοί

δεχόμαστε περισσότερους από 1.000 ανθρώπους ετησίως. Είναι «δικά μας παιδιά», μικρά και μεγάλα, που εκτιμούν την ομορφιά του νησιού. Τους αρέσει η ηρεμία της Τήνου, οι εναλλακτικές δραστηριότητες, η εξερεύνηση της ενδοχώρας. Είμαι από τους λίγους που χαίρονται τον αέρα της Τήνου. Λέω στους Τηνιακούς: "Μπορείτε τον αέρα να τον εκμεταλλεύεστε όπως έκαναν τα παλιά τα χρόνια, με τους ανεμόμυλους, με το λίχνισμα". Η φύση έχει κάνει θαύματα σ’αυτό το νησί, αλλά και οι παλιές ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι κι αυτές μοναδικές. Δεν είναι τυχαίος ο αριθμός καλλιτεχνών που γέννησε ο τόπος. Αν από κάτι κινδυνεύει το νησί, είναι από μας, τους ντόπιους. Κι αυτό γιατί οι άνθρωποι που μεγαΦωτό: Δημήτρης Καραΐσκος λώνουν εδώ, σ’ αυτό το νησί που εγώ βλέπω ως θαύμα, δεν μπορούν να το εκτιμήσουν. Η νεότερη γενιά είναι πιο ευαίσθητη, όμως οι έρχονται να δοκιμάσουν. Μάλλον υπάρχει νέοι φεύγουν από το νησί, γιατί νιώθουν ακόμη φόβος με τα κύματα... Πάντως έχει να πνίγονται. Ακόμη και η διασκέδαση είναι δημιουργηθεί ένας πυρήνας ανθρώπων που περιορισμένη, υπάρχει στέρηση. αγαπούν το σερφ και σήμερα δεν είμαι πλέον Το 2011, πήρα τη γαϊδουρίτσα μου, τη Ρωμόνος. Είμαστε πάνω από 15 άτομα παρέα. ξάνη, που έγινε σήμα κατατεθέν της ΚολυΔουλέψαμε από την αρχή με ενθουσιασμό. μπήθρας. Την πήρα και γιατί έχω αδυναμία Η παραλία είναι πάνω στον βοριά, κι αυτό στα ζώα αλλά και για πρακτικούς λόγους, σημαίνει ότι θέλει συνεχώς καθαρισμούς. αφού μας βοηθούσε στη μεταφορά. Στην ποΤην πρώτη χρονιά, το 2010, μαζέψαμε και ρεία είδα τι φανταστικό ζώο είναι και αποφάφορτώσαμε 3 φορτηγά του δήμου σκουπίδια. σισα να ασχοληθώ με τα γαϊδουράκια. Τώρα Είχαμε κάποιες δυσάρεστες προστριβές με έχω 4, θηλυκά και αρσενικά, και σκέπτομαι γείτονες που μας χάλασαν την καρδιά, αλλά να τα πολλαπλασιάσω. Ήθελα φέτος να ορσυνεχίζουμε. γανώσω διαδρομές στο νησί με γαϊδουράκια, Όλα τα κάναμε με μεράκι, με ηρεμία, με όμως δυστυχώς δεν βρήκα άνθρωπο και δεν το δικό μας γούστο. Το γεγονός ότι δεν εί- προλαβαίνω να το κάνω εγώ. Ο λόγος που χαμε και χρήματα -γιατί καμιά φορά και η δεν βρίσκω κάποιον να με βοηθήσει έχει να οικονομική άνεση το χαλάει το πράγμα- μας κάνει με την νοοτροπία του Έλληνα: "Θα με οδήγησε στο να βρούμε δημιουργικές λύσεις. κοροϊδεύουν", μου λέγανε. Ο Έλληνας νομίζει Μαζέψαμε κορμούς που ξεβράζει η θάλασσα ότι αν κάνει κάτι παλιό, θα τον κοροϊδέψουκαι φτιάξαμε τις ομπρέλες μας που έχουν νε. Ότι θα είναι δακτυλοδεικτούμενος. Έχει τόση επιτυχία. Δεν είχαμε χρήματα για ξα- μάθει λίγο στον «καφέ» και τα «λούσα»! Θα πλώστρες, και σκεφτήκαμε να τις αντικατα- τον βρώ όμως αυτό τον άνθρωπο… κάπου εδώ γυρνάει! στήσουμε με τσουβάλια… Η σχολή έχει φέρει ένα καινούριο κοινό στο νησί. Αποκλειστικά για το σερφ, www.tinossurflessons.com

115

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Παιδικές καλοκαιρινές δραστηριότητες στη Τήνο Της Πάολα Παλαβίδη, υπεύθυνη Παιδικών Προγραμμάτων Μουσείου Τσόκλη ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Το βασικό μας πρόγραμμα είναι καθημε- για εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας που ρινό (εκτός Τρίτης), από τις 18:00 έως τις έχουν κάνει καλλιτέχνες ανά την ιστορία. ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΣΟΚΛΗ

T

ην πρώτη κιόλας ημέρα της λειτουργίας του Μουσείου, άνοιξαν, παράλληλα, και οι πόρτες του Εργαστηρίου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το Μουσείο αλλάζει και εξελίσσεται, και μαζί του εξελίσσεται και το Εργαστήρι, προσπαθώντας να υποστηρίζει κάθε νέο του βήμα με ανάλογες δωρεάν δραστηριότητες για τα παιδιά και πάντα με απώτερο σκοπό να τα εφοδιάσει με δημιουργικά για τη ζωή εργαλεία. Το Εργαστήρι απέκτησε τον δικό του εκπληκτικό χώρο μέσα στο Μουσείο, όπου μπορεί να προσφέρει στους μικρούς επισκέπτες-μαθητές του μια πιο ειδική προσέγγιση της εμπειρίας μιας επίσκεψής τους σε έναν εκθεσιακό χώρο, εμπειρία εμπλουτισμένη με πράξη και δημιουργικότητα. Την πόρτα του Εργαστηρίου έχουν περάσει, μέχρι στιγμής, πάρα πολλοί μικροί καλλιτέχνες αλλά και μεγάλοι φίλοι που ήρθαν να θαυμάσουν τη φρέσκια αντίληψη και πρωτότυπη παρατηρητικότητα που χαρακτηρίζει τα παιδιά.

116

20:00, ξεκινάει κάθε χρονιά την ημέρα που κλείνουν τα σχολεία και διαρκεί έως την ημέρα που ξανανοίγουν. Σε αυτό το δίωρο, απασχολούμε τα παιδιά με εικαστικές ασκήσεις, γίνονται παρουσιάσεις και συζητήσεις, και λαμβάνουν χώρα δραστηριότητες ειδικά σχεδιασμένες ώστε να αντεπεξέρχονται στην καλοκαιρινή παιδική ενέργεια και ζωντάνια. Με πολύ κέφι και δημιουργικότητα, φτιάχνουμε ατομικές αλλά συνεργαζόμαστε και σε ομαδικές κατασκευές. Αντλούμε θέματα και τεχνοτροπίες όχι μόνο από τα έργα του Μουσείου αλλά και από το σύνολο του έργου του καλλιτέχνη και τα θέτουμε ως ερέθισμα για προσωπική έκφραση: εμψυχώνουμε τα παιδιά να μπουν τα ίδια στο ρόλο του καλλιτέχνη. Αναζητούμε, καταρχάς, το σημείο επαφής της εμπειρίας της επίσκεψης στο μουσείο με τη διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας και, από εκεί, γρήγορα περνάμε στην πράξη με τις μπογιές και τα ψαλίδια μας, με σκοπό να μείνει τελικά η επίσκεψη αλησμόνητη και να γίνουν, για τα παιδιά, το μουσείο και ο πολιτισμός συνώνυμο της ευχαρίστησης της δημιουργίας. Δουλεύουμε μαζί τους ώστε να αναπτύξουν την εφευρετικότητά τους, να ανοίξουν τους ορίζοντες της σκέψης τους και να αποκτήσουν εκφραστικότητα και φαντασία. Φέτος, με αφορμή και έμπνευση το έργο «Άρτεμις» που εκτίθεται στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, εξελίσσουμε την τεχνική μας για να δημιουργήσουμε ζωντανά στον χρόνο έργα βίντεο-κολάζ. Επίσης θα εμπνευστούμε από την εγκατάσταση στην Σπιναλόγκα, εφόσον έχουμε την ευκαιρία, αυτή τη χρονιά, να δούμε στο Μουσείο κάποια από τα έργα που είχαν φιλοξενηθεί εκεί, και θα μάθουμε

Θα κάνουμε ακόμα μια αναδρομή στο έργο του καλλιτέχνη και θα γνωρίσουμε παλαιότερα έργα του που δεν έχουν εκτεθεί μέχρι στιγμής στο Μουσείο. Σκοπός μας είναι να μετατρέψουμε τον χώρο του Εργαστηρίου σε μια μεγάλη εγκατάσταση την οποία θα παρουσιάσουμε φέτος στους Φίλους του Μουσείου. Τ/ 22830 51009

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡAΜΜΑΤΑ ΙΤΗΠ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙ «ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ» (Παραμύθι - εικονογράφηση - θεατρικό παιχνίδι) με τη Λίζα Πενθερουδάκη: «Φαντάζομαι - Παίζω - Δημιουργώ». Παιδιά τάξεων δημοτικού σχολείου απασχολούνται δημιουργικά μέσα από παιχνίδια, δημιουργία και εικονογράφηση παραμυθιών και περιπλανήσεις στους εκθεσιακούς χώρους του Ι.ΤΗ.Π. Διάρκεια μαθήματος: 1½ ώρα. Έναρξη: Πέμπτη 3 Ιουλίου 2014 Τ/ +30 22830 24742-3, 29070

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΚΑΚΙ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ Το Σεπτέμβριο, παιδιά και νέοι (ηλικίας 8-18 ετών) έχουν τη δυνατότητα να μυηθούν στο σκάκι ή να τελειοποιήσουν τις γνώσεις τους σε αυτό, μέσα από 6ήμερο σεμινάριο που θα πραγματοποιηθεί για δεύτερο χρόνο στο Ι.ΤΗ.Π. υπό τη διεύθυνση του Γάλλου σκακιστή και εκπαιδευτή σκακιού Jacques Gahagnon και με την υποστήριξη του Τήνιου μαθητή του Ματθαίου Άιχερ. Την πρώτη ημέρα του σεμιναρίου, οι μαθητές θα μπουν στην ανάλογη των γνώσεών τους ομάδα.

• Ημερομηνίες: 18, 19, 20, 25, 26, 27/9/2014 • Διάρκεια μαθήματος: 3 ώρες

Paesino Diving Center Ηρώων Πολυτεχνείου, περιοχή "Αγκάλη", 2283400030, 6948069977

Καλοκαιρινά προγράμματα διδασκαλίας χορού Για τους μικρούς ενθουσιώδεις του χορού, θα διεξάγονται στην e.t.a. Dance Academy, από 1η έως 31 Ιουλίου καθημερινά εκτός Σαββατοκύριακου, ειδικά διαμορφωμένα για το καλοκαίρι μαθήματα χορού, που περιλαμβάνουν κλασικό και σύγχρονο χορό, jazz, latin, hip hop. Η Γεωργία Ράπτη και οι συνεργάτες της εμψυχώνουν τα παιδιά να εκφραστούν και να ξεδώσουν μουσικοκινητικά σε ένα τρίωρο διαδραστικό μάθημα χορού εμπλουτισμένο με θεατρολογικά στοιχεία. Τα προγράμματα είναι ανεξάρτητα, απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 8 ετών και άνω και μπορούν να τα παρακολουθήσουν μετά από απαραίτητη δήλωση συμμετοχής. e.t.a. Dance Academy, Τήνος, Παλλάδα, 22830 23490, 6976336611

Αργαλειός Ουράνιο Τόξο

Μαθήματα καταδύσεων και οργανωμένες εκδρομές πεζοπορίας σε μονοπάτια από το Paesino Diving Center Εάν έχετε μαζί σας έναν επίδοξο Κουστώ που έχει γίνει, για άλλο ένα καλοκαίρι, ένα με τα ψάρια, τα μαθήματα καταδύσεων του Paesino Diving Center απευθύνονται σε σας. Διεξάγονται καθόλη τη διάρκεια του καλοκαιριού και απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας από 8 ετών και άνω. Οι ώρες των μαθημάτων κανονίζονται κατόπιν συνεννοήσεως με το καταδυτικό κέντρο. Με έμπειρο προσωπικό και σύγχρονο εξοπλισμό, το Paesino Diving Center δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να ανακαλύψουν τη μαγεία του βυθού και να μάθουν με ασφάλεια για το ευαίσθητο οικοσύστημά του. Τα τμήματα που δημιουργούνται αμιγώς για παιδιά είναι ξεχωριστά από αυτά των ενηλίκων, εάν

όμως ένας γονιός επιθυμεί να συμμετέχει και αυτός, τότε δημιουργείται μια πολύ ξεχωριστή εμπειρία και για το παιδί και για τον γονιό. Η διάρκεια του μαθήματος σε ένα παιδικό τμήμα είναι, μαζί με την περιεκτική θεωρητική υποστήριξη και προετοιμασία, περίπου 2 ώρες. Για τους λάτρεις του βουνού και της πεζοπορίας, προσφέρονται οι οργανωμένες περιηγήσεις σε παλαιά (μεσαιωνικά) μονοπάτια της Τήνου με διαδρομές που ενώνουν χωριά μέσα από ρυάκια, πλατάνια, αρχαίες λιθοδομές και πλακόστρωτα. Από την ηλικία που το παιδί μπορεί να ακολουθήσει μια ομάδα ατόμων, δηλαδή 7-8 ετών, μπορεί να συμμετέχει σε πεζοπορικό πρόγραμμα! Μια μέση διαδρομή διαρκεί περίπου 1 ώρα και 30 λεπτά, με αρκετές στάσεις για να δροσιστούν τα παιδιά και να ενημερωθούν για τα ενδιαφέροντα κομμάτια του μονοπατιού. Απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής.

Στο Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου από τις 3 έως τις 13 Αυγούστου, παιδιά ηλικίας 5 έως 12 ετών μπορούν να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα γύρω από τον παραδοσιακό αργαλειό και την τέχνη της ύφανσης από την Ελισάβετ Σιώτου. Τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή με τα εργαλεία της υφαντικής και θα έχουν την ευκαιρία να φτιάξουν το δικό τους υφαντό. Η ώρα έναρξης των μαθημάτων είναι 19:00 και η διάρκεια του προγράμματος είναι 50 λεπτά. Μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση εξερεύνησης της παραδοσιακής τέχνης του αργαλειού για την οποία τα παιδιά διαβάζουν σε τόσα και τόσα παραμύθια και δημοτικά κείμενα. Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου, Τριπόταμος, 22830 22181, 6976929767

Ο Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης Για τους μικρούς μικρούς επισκέπτες της Τήνου από ηλικία ενός έτους και έως επτά ετών υπάρχει ένας χώρος με πλήρεις προδιαγραφές για τη δημιουργική απασχόληση αυτών των ηλικιών, ο Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης. Είναι ανοιχτός όλο το καλοκαίρι, από Δευτέρα έως Παρασκευή, ακόμα και Σάββατο υπό συνεννόηση. Τα παιδιά απασχολούνται με μουσικοκινητικά και θεατρικά παιχνίδια αλλά και ζωγραφική, χειροτεχνίες και κατασκευές. Η επίσκεψη στον Παιδικό Σταθμό της Ειρήνης είναι πολύ ευέλικτη καθώς δέχονται παιδιά ωριαία, ημερήσια ή και μηνιαία, στοιχείο πολύ εξυπηρετικό προς τους ρυθμούς του ημερήσιου καλοκαιρινού προγράμματος της οικογένειας. Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης, Τήνος 2283025563, 6977607232

117

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Σώστη, 2283021212, Αργύρης Βελόπουλος, 6977479932

Τinos Surf Lessons

Ιστιοπλοΐα στον Ναυτικό Όμιλο Τήνου Τους περιπετειώδεις θαλασσοπόρους θα τους μαγνητίσουν τα μαθήματα ιστιοπλοΐας που προσφέρει ο Ναυτικός Όμιλος Τήνου στον Όρμο Αγκάλης κάθε Σαββατοκύριακο. Το Σάββατο νωρίς το απόγευμα στις 2:00 και την Κυριακή το πρωί στις 9:00 διεξάγονται παιδικά τμήματα από 8 ετών και άνω σε σκάφη Optimist και από 14 ετών και άνω σε σκάφη Laser. Αν επιθυμείτε να δηλώσετε συμμετοχή μπορείτε να επικοινωνήσετε τηλεφωνικά με τον Ναυτικό Όμιλο. Επίσης μπορείτε να επισκεφθείτε τον Όρμο όταν διεξάγονται τα μαθήματα για να παρακολουθήσετε τη διεξαγωγή τους και να μιλήσετε προσωπικά με τον προπονητή. Ναυτικός Όμιλος Τήνου 2283051430, Παραλία Αγκάλης

Τένις και Ποδόσφαιρο

Όσον αφορά τον αθλητισμό, τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν το ατομικό άθλημα του τένις ή το ομαδικό ποδόσφαιρο 5×5, δύο αθλήματα με υψηλούς ενεργειακούς δείκτες που αποτελούν και τέλεια ευκαιρία για γνωριμία με νέους καλοκαιρινούς φίλους. Καθ' όλη τη διάρκεια του Ιουλίου διεξάγονται μαθήματα τένις και ποδοσφαίρου για παιδιά υπό την καθοδήγηση έμπειρων προπονητών. Τα μαθήματα απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 5 έως 15 ετών και γίνονται 3 φορές την εβδομάδα. Επειδή τα τμήματα δημιουργούνται ανάλογα με την προσέλευση, είναι απαραίτητη η επικοινωνία για δήλωση συμμετοχής. Σούπερ Μπάλα, Παραλία Αγίου

118

Στην παραλία Μεγάλη Άμμος στις Κολυμπήθρες προσφέρεται ένα εναλλακτικό μάθημα που σίγουρα θα ενθουσιάσει τους νεαρούς και τις νεαρές που λατρεύουν το παιχνίδι με τον αφρό του κύματος. Στην παραλία της Μεγάλης Άμμου βρίσκεται η πασίγνωστη πλέον Σχολή Tinos Surf Lessons. Διπλωματούχος ναυαγοσώστης και δάσκαλος του σερφ παραδίδει μαθήματα σε παιδιά ηλικίας 5 ετών και άνω. Οι ώρες των μαθημάτων κανονίζονται κατόπιν συνεννόησης με τη Σχολή, ένα τυπικό μάθημα έχει διάρκεια περίπου 1 ώρα και 20 λεπτά και περιλαμβάνει θεωρία, πρακτική και ενοικίαση εξοπλισμού με κόστος 15 ευρώ το άτομο. Παραλία Μεγάλη Άμμος, περιοχή Κολυμπήθρα, τηλέφωνο επικοινωνίας 6972404628 Τέλος, αξίζει μια βόλτα σε κάποιο από τα πολλά καλοκαιρινά πανηγύρια που γίνονται στα γραφικά χωριά του νησιού και αναδεικνύουν τις τοπικές παραδόσεις και γεύσεις. Τα παιδιά μπορούν να χορέψουν και να παίξουν με τους φίλους τους, μέσα σε μια γιορτινή ατμόσφαιρα, στις όμορφες πλατείες των χωριών καθώς και να γευτούν θρεπτικά και αγνά προϊόντα. Από αυτά, αξίζει ίσως να αναφερθούμε ιδιαίτερα στη Γιορτή της Τράτας που γίνεται στην παραλία Κιόνια: τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να τραβήξουν, με τα ίδια τους τα χέρια, τα δίχτυα της Τράτας και να τα βγάλουν στην παραλία, αναβιώνοντας το παλαιό έθιμο, να περιεργαστούν την ψαριά τους και να μάθουν από τους τοπικούς ψαράδες τα ονόματα των ψαριών που έβγαλαν στην παραλία. Μια άλλη γιορτή, που θα κλέψει τις καρδιές των μικρών με τη γλύκα της, είναι η Γιορτή του Μελιού στο χωριό Κάμπος. Σε αυτήν τη γιορτή δίνεται στα παιδιά η ανεπανάληπτη ευκαιρία να δοκιμάσουν άφθονα γλυκίσματα, όλα φτιαγμένα με θρεπτικό τηνιακό μέλι από τα χέρια των γυναικών του τοπικού συλλόγου. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΠΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ «ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ» Με αφορμή τον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα πραγματοποιηθούν ειδικά σχεδιασμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες. Δωρεάν, απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής (τηλ.: 22830 31290). Ώρα: 09:00-14:00

T

he island of Tinos, with its rich history and tradition and the incredible variety of landscape, has much to offer to young visitors. From traditional crafts to modern art, or even sailing, there are many activities on offer for young explorers.

The Costas Tsoclis Museum offers a two-hour educational programme, every afternoon -except Tuesdays- at 18:00, which can be attended by children aged 5 and over. In this programme we draw inspiration from the work of the artist, Costas Tsoclis, and use it towards creative personal expression, while we discover different artistic techniques.

(Costas Tsoclis Museum, Kampos village, 22830 51009) If you find yourselves by the seaside, it is worth checking out Paesino Diving Center which offers diving lessons for children aged 8 and over: a real chance to experience the beauty of the Mediterranean Sea world.

(Paesino Diving Center, Angali Bay, 228340003) Tinos Surf Lessons at Kolimbithra Bay: a qualified lifeguard, as well as a surf instructor with a friendly donkey companion, gives surf lessons to children over 5.

(Tinos Surf Lessons, Kolibithra Bay, 6972404628 ) Perhaps you feel the urge to live a sailing adventure: Tinos Nautical Club offers sailing lessons every Saturday evening and Sunday morning at Angali Bay. Children over 8 have their go at sailing on 'Optimist' boats and children over 14 on 'Laser’ boats.

(Tinos Nautical Club Angali Bay, 2283051430) Staying on land and feeling creative?

Dance lessons every weekday at e.t.a.

Dance Academy for children over 8 throughout July. (e.t.a. Dance Academy, Tinos, , 22830 23490, 6976336611) Additionally, at the Museum of Folklore at Tripotamos every evening at 19.00, August 4th-10th, there will be an educational seminar for children from 5 to 12, concerning the Art of Weaving on a Traditional Broadloom. The children will learn about all the materials and methods used and create their own piece of weaving art.

(Museum of Folklore, Tripotamos village, 22830 22181, 697692976)

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Καλλονή-Κελλιά Μια κοινωνική εταιρεία λαϊκής βάσης με εθελοντική εργασία παράγει κέρδος από την ανακύκλωση. Της Μαρίνας Αθηναίου

Τ

α τελευταία χρόνια ξεκίνησε να υπάρχει προβληματισμός τόσο στον παγκόσμιο, όσο και στον ελλαδικό χώρο για το τι πραγματικά ανήκει «στα σκουπίδια» και τι όχι. Πρόσφατα το ντοκιμαντέρ “Taste the waste” του Γερμανού Valentin Thurn, σόκαρε αποκαλύπτοντας ότι τα μισά και πλέον τρόφιμα που παράγονται στον πλανήτη καταλήγουν στα σκουπίδια. Ενδεικτικά τα super markets αποσύρουν καθημερινά τεράστιες ποσότητες προϊόντων που δεν έχουν λήξει ακόμα, τη στιγμή που τα τρόφιμα που πετάμε κάθε χρόνο μόνο στην Ευρώπη αρκούν για να τραφούν οι πεινασμένοι και άτυχοι αυτού του κόσμου, δύο φορές… Και αν αυτά ισχύουν μόνο για τα τρόφιμα, αναρωτηθείτε τι συμβαίνει με όλα τα υπόλοιπα φαινομενικά ευτελή υλικά που καθημερινά κάνουν την ύστατη βουτιά σε κάδους και χωματερές. Χαρτί, αλουμίνιο, πλαστικό, σιδερικά… Είναι προφανές ότι η μείωση των απορριμμάτων δεν πρόκειται να επιτευχθεί αν δεν αλλάξει η συλλογική συνείδηση περί σκουπιδιών. Η ίδια η λέξη σκουπίδια θα έπρεπε να θεωρείται απαρχαιωμένη, αφού πολλοί Ευρωπαϊκοί δήμοι και τοπικές κοινωνίες, τα ονομάζουν ΑΣΑ (Αστικά Στερεά Απόβλητα), τα αξιοποιούν και απολαμβάνουν κέρδη από αυτά. Σήμερα υπάρχουν και στην Ελλάδα ορισμένα φωτεινά παραδείγματα μικρών κοινωνικών εταιρειών λαϊκής βάσης που παράγουν κέρδος από τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων και το κυριότερο είναι ότι το επιστρέφουν στους πολίτες. Η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση Καλλονή-Κελιά της Τήνου αποτελεί ένα από αυτά. Τα μέλη που την απαρτίζουν συμμετέχουν εθελοντικά, αναγνωρίζουν τα οικιακά απορρίμματα ως προϊόντα και όχι ως απόβλητα, και προσφέρουν στους πολίτες οικονομικά κίνητρα, ανάλογα με τις ποσότητες των προϊόντων που προσκομίζουν. Η συγκεκριμένη πράσινη επιχείρηση ξεκίνησε να πραγματοποιεί με επιτυχία τη διαχείριση ανακυκλώσιμων απορριμμάτων τον Ιούλιο του 2013, ενώ μέχρι τότε το έργο της ανακύκλωσης δεν είχε οργανωμένη μορφή στο νησί. Συγκέντρωσε

μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα σημαντικούς όγκους ανακυκλώσιμων ειδών, με αποτέλεσμα να προκύψουν νέες θέσεις εργασίας. Σήμερα το κοινωνικό αυτό πείραμα φαίνεται να αποκτά σημαντική δυναμική, αφού στο εγχείρημα συμμετέχουν πάνω από 300 οικογένειες και περίπου 100 επιχειρήσεις. Προϋπόθεση για την επιτυχία της δράσης αλλά και ευτυχής συγκυρία είναι η ενεργός συμμετοχή του τηνιακού πληθυσμού στη συλλογή και τη διαλογή των προϊόντων, γεγονός που καλλιεργεί και προάγει όχι μόνο την περιβαλλοντική συνείδηση αλλά και τους συναινετικούς δεσμούς της τοπικής κοινωνίας κάτω από μια ομπρέλα κοινών στόχων. Προστασία του περιβάλλοντος, εκπαίδευση, προώθηση των προϊόντων του τόπου, ενίσχυση των ευάλωτων κατοίκων και προώθηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων συναποτελούν τη φαρέτρα των στόχων της επιχείρησης. Πρόσφατα επισκεφτήκαν το εργοτάξιο της επιχείρησης σχολεία του νησιού για εκπαιδευτικούς λόγους, ενώ υπήρξε μέριμνα και για την ξενάγηση των μαθητών της Τήνου στο Μουσείο της Ακρόπολης. Στα

μελλοντικά σχέδια συγκαταλέγονται πολιτιστικές εκδηλώσεις σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη καθώς και διοργάνωση ημερίδας τουριστικού ενδιαφέροντος για τα ξενοδοχεία του νησιού με σκοπό την προώθηση του ελληνικού πρωινού, με έμφαση στα τηνιακά προϊόντα. Επίσης η επιχείρηση έγινε μέλος του πανευρωπαϊκού δικτύου συνεταιριστικών επιχειρήσεων Rescoop και συστάθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να εξεταστεί δυνατότητα εγκατάστασης ανεμογεννητριών συνεταιριστικού χαρακτήρα για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος που θα καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες της Τήνου προς όφελος των κατοίκων της. Η Τήνος μέσα από τέτοιου είδους πρωτοβουλίες και κυρίως με τη βοήθεια των κατοίκων της μπορεί να γίνει νησί πρότυπο, παράδειγμα προς μίμηση για άλλες περιοχές της χώρας.

Recycling Initiative

N

owadays Greece, too, can take pride in some bright examples of small social companies based on a popular basis, which make profit by managing the solid waste and, what is more important, return this profit to the citizens. The social cooperative enterprise Kalloni-Kelia at Tinos is one of them. Its members participate at own will, see the household waste as products, not as rubbish, and offer the citizens financial incentives in proportion to the quantities the latter hand in. A precondition for the success of the scheme, and the same time a fortunate occurrence, is the participation of the Tinians in the collection and the assortment of the products, something that not only cultivates and upgrades environmental consciousness, but it also tightens the consensual ties of the local society under the umbrella of shared goals.

119

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ανεμογεννήτριες: Oι ΑΠΕ που... αγαπάμε να μισούμε Η απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος για πάρκα ανεμογεννητριών στην Τήνο έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Οι περισσότερες επικεντρώνονται στη σωστή χωροθέτηση, που δεν θα καταστρέψει το χειροποίητο περιβάλλον του νησιού και στη σωστή κλίμακα των πυλώνων. Της Αλεξάνδρας Χαΐνη

Τ

ον Δεκέμβριο του 2013 ο υπουργός Περιβάλλοντος Γιάννης Μανιάτης ενέκρινε τους περιβαλλοντικούς όρους για την κατασκευή και λειτουργία εννέα αιολικών πάρκων σε 4 νησιά των Κυκλάδων, την Τήνο, την Πάρο, τη Νάξο και την Άνδρο, συνολικής ισχύος 218,5 μεγαβάτ. Είχε προηγηθεί η αρνητική εισήγηση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου το 2011, ενώ ειδικά στην Τήνο -όπου σύμφωνα με τον σχεδιασμό θα τοποθετηθούν 20 ανεμογεννήτριες ισχύος 46 μεγαβάτ στις περιοχές Γκάγκαρη και Φωλιά- έντονες αντιρρήσεις είχε εκφράσει και το δημοτικό συμβούλιο. Έξι μήνες μετά, και ενώ η εταιρεία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Elica Group, του Ομίλου Κοπελούζου, έχει ήδη δρομολογήσει τις απαραίτητες διαδικασίες για την κατασκευή των πάρκων -τα οποία προβλέπεται να τεθούν σε λειτουργία σε 2 χρόνια- η αντίσταση των κατοίκων παραμένει σθεναρή. Μάλιστα, πρόσφατα, ο δήμος σε συνεργασία με τους συλλογικούς φορείς του νησιού κατέθεσε στο Συμβούλιο της Επικρατείας

120

αίτηση ακύρωσης και αναστολής εκτέλεσης του έργου, η οποία όμως δεν είναι γνωστό πότε πρόκειται να εξεταστεί. Στο πλαίσιο αυτό, την Κυριακή 15 Ιουνίου, το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού φιλοξένησε εκδήλωση με θέμα την αιολική ενέργεια στην Τήνο, όπου μια πλειάδα ομιλητών από τον ακαδημαϊκό και τον επιστημονικό χώρο, αλλά και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, παρουσίασαν αναλυτικά τις επιπτώσεις που ενδέχεται να έχει στο περιβάλλον και την οικονομία του νησιού η κατασκευή των αιολικών πάρκων. Τα πνεύματα ήταν οξυμένα - παρόλο που δεν υπήρχε αντίλογος. Στο επίκεντρο της επιχειρηματολογίας δεσπόζουν το φυσικό τοπίο, το ανάγλυφο και η μικρή κλίμακα του νησιού. «Οι συνέπειες ενός τέτοιου έργου θα είναι σοβαρές και μη αναστρέψιμες και θα υποσκάψουν τις προσπάθειές μας πολλών ετών για μια Τήνο ελκυστική, με σεβασμό στις αληθινές αρετές της και στην απαράμιλλης ομορφιάς ενδοχώρα της» αποφαίνεται ο δήμος.

«Η Τήνος θα μετατραπεί σε “αιολική Πτολεμαΐδα”. Πρόκειται για μια θηριώδη εγκατάσταση για την κλίμακα του νησιού, η οποία, επιπλέον, θα παράγει ενέργεια που δεν θα είναι σταθερή» υποστηρίζει ο Γιώργος Σηταράς, εκπρόσωπος της Ένωσης Πολιτών Τήνου και της Δράσης Πολιτών Τήνου. Την άποψή του συμμερίζεται και ο Γιώργος Στουρνάρας, ομότιμος καθηγητής Υδρογεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Και μόνο το τηνιακό τοπίο αποτελεί βασικό λόγο αποτροπής τέτοιων εγκαταστάσεων. Πέραν της αισθητικής, εκφράζει τον ανθρώπινο πολιτισμό και μια ιστορία αιώνων», λέει χαρακτηριστικά. «Έχουμε ακολουθήσει όλα όσα επιβάλλει η σχετική νομοθεσία και έχουμε σεβαστεί τους περιβαλλοντικούς όρους, αλλά και τον μέγιστο αριθμό ανεμογεννητριών που επιτρέπεται να τοποθετηθούν στο νησί» διαβεβαιώνει από την πλευρά του ο Σωκράτης Κωνσταντινίδης, διευθύνων σύμβουλος της Elica Group. «Οι χωροθετήσεις έχουν επιλεγεί ούτως ώστε να μην επηρεάζονται

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

οι κατοικημένες περιοχές. Νέοι δρόμοι δεν πρόκειται να ανοιχτούν, απλώς στα σημεία όπου θα τοποθετηθούν οι μηχανές, θα γίνει διαπλάτυνση του υφιστάμενου δικτύου» συμπληρώνει ο ίδιος.

Ανοιχτά μέτωπα Όμως, το θέμα δεν σταματά εδώ. Οι κάτοικοι μιλούν για τη «χαριστική βολή» στην αγροτική παραγωγή και στον τουρισμό, προβλέπουν ακόμη μεγαλύτερη κρίση στις αξίες της γης, ενώ υποστηρίζουν ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου (μεταξύ των οποίων αναφέρουν την όχληση που θα υποστεί η ορνιθοπανίδα και τη διατάραξη του υδροφόρου ορίζοντα από τα φερτά υλικά που θα καταλήξουν στα ρέματα) θα ακυρώσουν ουσιαστικά τα όσα θετικά συνοδεύουν την παραγωγή ενέργειας από μια ανανεώσιμη πηγή. Κάποιοι, μάλιστα, όπως η Φλώρα Παπαδέδε, γενική γραμματέας του συλλόγου επιστημονικού προσωπικού των εργαζομένων στη ΔΕΗ, φτάνουν να απορρίψουν συλλήβδην

τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ως «ζημιογόνες» για το περιβάλλον αλλά και την οικονομία: «Η περιβαλλοντοκτόνος αυτή “πράσινη” ανάπτυξη είναι μια πολιτική “μπίζνα” που θα οδηγήσει ολόκληρους πληθυσμούς στο σκοτάδι. Το 2020 θα έχουμε ΑΠΕ, αλλά το βράδυ δεν θα έχουμε ρεύμα» ισχυρίζεται, επικαλούμενη το γεγονός ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας λειτουργούν ακόμη βοηθητικά με τις συμβατικές. «Το νησί έχει πολύ καλό άνεμο και υπολογίζεται ότι οι ανεμογεννήτριες θα λειτουργούν στο φουλ το 40% του χρόνου, ποσοστό πολύ υψηλό για αιολικά πάρκα» απαντά ο Σωκράτης Κωνσταντινίδης. Σε μια πιο ήπια θεώρηση, πάντως, το αίτημα είναι κοινό: να μην εγκαταλειφθεί μεν η προσπάθεια, να αλλάξει όμως η χωροθέτηση των πάρκων, ώστε όχι μόνο να μην είναι ορατά από την ενδοχώρα αλλά επιπλέον να τοποθετηθούν όσο το δυνατόν πιο μακριά από τις κατοικημένες περιοχές, οι οποίες θα επηρεαστούν αναμφισβήτητα από τις διαπλατύνσεις και τις χαράξεις των δρόμων, ενώ θα διαρραγεί το ιδιαίτερο ανάγλυφό τους.

Όχι άλλο κάρβουνο «Ο ενεργειακός σχεδιασμός της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης γενικότερα κινείται σε λάθος κατεύθυνση. Αντί να επιδιώκει λύσεις που αντέχουν στον χρόνο, όπως οι ΑΠΕ, κάνει βραχυπρόθεσμες και καταστροφικές επιλογές, τις οποίες θα τις βρούμε μπροστά μας» σχολιάζει ο Γιάννης Τσιπουρίδης, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της

Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ). «Όλοι θεωρούν τον τόπο τους ιερό, αλλά φαίνεται ότι αυτό το ξεχνούν όταν πρόκειται για την κατασκευή τουριστικών εγκαταστάσεων στις ακτές. Όμως στην εκμετάλλευση του ανέμου δεν μπορούμε να προβάλουμε θέματα αισθητικής», συνεχίζει ο ίδιος και καταλήγει: «Σε 53 χρόνια τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου θα εξαντληθούν, άρα πρέπει να στραφούμε προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Εξάλλου, κορυφαία και μοναδική πρόκληση για τον πλανήτη παραμένει η κλιματική αλλαγή». «Πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή, γιατί τα νησιά πρέπει να απεξαρτηθούν κάποια στιγμή από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία είναι όχι μόνο ρυπογόνα αλλά και πολύ ακριβά. Αρκεί μόνο να υπολογίσουμε ότι η εξάρτηση από το πετρέλαιο επιβαρύνει την οικονομία κατά 800 εκατομμύρια ευρώ ετησίως», προσθέτει ο Νίκος Μάντζαρης, υπεύθυνος για θέματα Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής στην περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς. Η αλήθεια βρίσκεται σίγουρα κάπου στη μέση. Γεγονός είναι ότι από τη στιγμή που η εθνική αφήγηση δεν είναι μακροπρόθεσμα συνεκτική, σε σχέση με ένα τόσο σημαντικό θέμα κι όσο η πολιτεία συνεχίζει να υποστηρίζει τον λιγνίτη και να αναζητά πετρέλαιο στο Αιγαίο και όχι εναλλακτικές και ανανεώσιμες, μη ορυκτές, πηγές ενέργειας, η διαμάχη αυτή θα διαιωνίζεται. Με άλλα λόγια, αν οι άνθρωποι στις τοπικές κοινωνίες δεν νιώσουν κομμάτι ενός ευρύτερου σχεδίου, δύσκολα θα μετακινηθούν από τις θέσεις τους κι αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Αλλού τα έχουν καταφέρει, γιατί όχι κι εμείς;

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

ΚΑΝΑΡΙΑ

ΟΜΠΑΜΑ

Αυξάνεται ο αριθμός των Γερμανών που επιλέγει περιοχές όπου υπάρχουν εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως τουριστικό προορισμό. Μάλιστα, η Υπηρεσία Ανανεώσιμης Ενέργειας της χώρας έχει εκδώσει οδηγό (βρίσκεται ήδη στη 2η έκδοση) για 200 περιοχές με «πράσινα» έργα. Σε αυτά περιλαμβάνεται και το Χόλτριεμ στην Κάτω Σαξονία, όπου έχει κατασκευαστεί το μεγαλύτερο αιολικό πάρκο της Ευρώπης με συνολική ισχύ 90 μεγαβάτ. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν μια από τις ανεμογεννήτριες και από 65 μέτρα ύψος να απολαύσουν μοναδική θέα στη Βόρεια Θάλασσα και στα ανατολικά νησιά Φρίζιαν.

Πράσινο νησί θα είναι από φέτος το καλοκαίρι το Ελ Ιέρο, που ανήκει στο σύμπλεγμα των Κανάριων Νήσων στην Ισπανία. Πέντε ανεμογεννήτριες ισχύος 11,5 μεγαβάτ θα καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες των 11 χιλιάδων κατοίκων του νησιού -το οποίο έχει χαρακτηριστεί από την Ουνέσκο ως απόθεμα βιόσφαιρας- συμβάλλοντας στη μείωση των εκπομπών CO2 κατά 18.700 τόνους ετησίως και περιορίζοντας αντίστοιχα την κατανάλωση πετρελαίου κατά 40.000 βαρέλια. Η αιολική φάρμα, που τέθηκε σε λειτουργία στο τέλος Ιουνίου, μετατρέπει σε ενέργεια τις ριπές αέρα που χτυπούν τα απόκρημνα βράχια και τα καταπράσινα βουνά του ηφαιστειογενούς νησιού.

Τον Ιούνιο του 2013 ο πρόεδρος Ομπάμα ανακοίνωσε τη θέσπιση πολύ αυστηρών κριτηρίων για τη χρηματοδότηση νέων ανθρακικών μονάδων σε τρίτες χώρες, μια δέσμευση που ήδη συνυπέγραψαν η Μεγάλη Βρετανία, η Ολλανδία, πέντε Σκανδιναβικές χώρες και η Γαλλία. Επίσης, μέσα στο 2013 η Παγκόσμια Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη ουσιαστικά έπαυσαν τη χρηματοδότηση νέων ανθρακικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Τέλος, στις 2 Ιουνίου 2014, ο Ομπάμα, μέσω της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA) των ΗΠΑ, επέβαλε μείωση εκπομπών των εγχώριων ανθρακικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής ως το 2030 κατά 30% σε σχέση με τα επίπεδα του 2005.

121

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τήνος, διάφανη χρυσαλλίδα στο διηνεκές Του Ντίνου Σιώτη

Έ

νας από τους σπουδαιότερους ταξιδιογράφους του περασμένου αιώνα, κατά περιόδους κάτοικος Καρδάμυλων, ο Βρετανός Μπρους Τσάτουιν (1940 -1989), είχε πει σε μια συνέντευξή του ότι η καλύτερη εποχή για να γνωρίσεις έναν τόπο είναι ο χειμώνας. Χειμώνα ταξίδευε στο εξωτερικό ο κορυφαίος Νίκος Καζαντζάκης, το ίδιο κάνει και ο Δημήτρης Νόλλας... Η Τήνος είναι άλλο πράγμα το χειμώνα και ακόμα πιο άλλο πράγμα την άνοιξη. Το άγριο τοπίο του νησιού, οι λαξεμένες από τον άνεμο ξερολιθιές που βλεφαρίζουν, οι αχυρώνες, τα αγκωνάρια, οι καφκάρες, επαναλαμβάνουν το αρχέγονο μοτίβο της φύσης. Ξεχάστε τα κατακερματισμένα καλοκαίρια στην άμμο και τα μποστάνια της κόκκινης κόπωσης με τα καρπούζια και τον αέρα του Αυγούστου. Ταξιδέψτε στην Τήνο χειμώνα για να μπείτε μέσα στην καρδιά του νησιού και των κατοίκων του: ανωμερίτες, κατωμερίτες, εξωμερίτες, συντοπίτες που εύκολα ανακυκλώνουν τις αξίες των Κυκλάδων στα πανηγυράκια των χωριών. Πηγαίνετε στον Κτικάδο της Μεγαλομάτας τον Φεβρουάριο, στη Μέση τον Νοέμβριο των Ταξιαρχών και στην Αγία Βαρβάρα το Σμόβολο τον Δεκέμβριο, στη Στενή του Αγίου Αντωνίου τον Ιανουάριο και μη χάσετε τα Φαναράκια και όλες τις τελετές και ιεροτελεστίες στη Χώρα στις 30 Ιανουαρίου, ημέρα της Ευρέσεως της Εικόνας της Μεχαλόχαρης. Τα πανηγύρια στα χωριά είναι η αυθεντική Τήνος. Εκεί οι χωριανοί τσακώνονται ποιος θα σε πρωτοκαλέσει στο σπίτι του όχι απλώς για ένα κέρασμα, αλλά για ένα πλήρες γιορτινό γεύμα με όλα τα τηνιακά καλούδια: λούζες, λουκάνικα, σαβόρε, σίσερα, σύγκλινα, τυράκια τηνιακά, σφυρίδα με σπιτίσια μαγιονέζα, συκωτάκια με πιλάφι, καπαροκεφτέδες.

122

Η αλήθεια είναι ότι είναι όμορφο, όσοι είναι τυχεροί ν’ αφήνουν πίσω τους το ρυπογόνο κλεινόν άστυ για μια, έστω σύντομη, απόδραση στη χειμωνιάτικη ή ανοιξιάτικη Τήνο. Βγείτε μια μικρή βόλτα με τα πόδια λίγο έξω απ’ τη Χώρα, στην περιοχή του ΑηΓιάννη το Πόρτο ή στον Άγιο Φωκά ή στον Σταυρό ή στα Κιόνια, πάρτε ένα μονοπάτι για οπουδήποτε. Ένα χάρμα οφθαλμών σας περιμένει. Δεν θα ξέρετε τι να πρωτοθαυμάστε: Τις ανθισμένες μποκανβίλιες που τρελάθηκαν απ’ τις χρωματοχυσίες του Απρίλη; Τις καντηλήθρες, τους ιβίσκους, τις παπαρούνες, τ’ αγριολούλουδα, τα σπάρτα, τις βρούβες, τις μαργαρίτες, τα χωνάκια, τα γιασεμιά; Τα δεντρολίβανα, τις ρίγανες και τ’ άλλα αρωματικά που κλείνουν πρώτη θέση για το ταξίδι της όσφρησης; Τα σαλιγκάρια που, μετά τη βροχή, βολτάρουν ανέμελα στις πετρούλες; Ας μην κάνουμε κουβέντα για τα κοράκια, τα πιο έξυπνα των ορνέων, που κόβουν βόλτες όλη μέρα ζυγίζοντας με το μάτι το γεύμα τους. Το χειμώνα η ατμόσφαιρα είναι πεντακάθαρη κι έχει μια διαύγεια που θα τη ζήλευαν τα Λευκά Όρη. Ο ουρανός είναι πεντακάθαρος. Αν τύχουν κάνα δυο σύννεφα, πολύ ψηλά, είναι κλωστές που σε ενώνουν με το άπειρο. Το ταχύπλοο που περνά με προορισμό τη Μύκονο ή το συμβατικό για τη Ραφήνα αφήνει πίσω του μια απροσδιόριστη γραμμή που σβήνει. Δεν είναι ίδια με τη γραμμή που άφησε το σκάφος του Οδυσσέα με προορισμό την Ιθάκη. (Ο μύθος λέει ότι απ’ την Τήνο περνούσε όταν άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου. Γι’ αυτό και από τότε δεν το ξεχνάνε το νησί οι βοριάδες, γι’ αυτό και πήρε το παρατσούκλι «νησί του Αιόλου».) Τον Απρίλη η Τήνος είναι ακόμα πράσινη. Οι μυγδαλιές γεμάτες μύγδαλα. Οι συκιές, τρελαμένες κι αυτές, γεμάτες μπουμπούκια που υπόσχονται μελάτα σύκα. Αρνάκια και κατσικάκια βόσκουν ξέγνοιαστα στις βουνοπλαγιές, ανυποψίαστα για το τέλος τους. Η φύση, τελικά, όσο δένεσαι μαζί της τόσο σε δένει στις προσταγές της. Τις βόλτες αυτές στην εξοχή δεν μπορείτε να τις κάνετε το καλοκαίρι, οι θερινοί μήνες της ανεμελιάς, της χαλάρωσης και της ραστώνης δεν ενδείκνυνται για εξερεύνηση και πεζοπορία. Ο χειμώνας είναι η εποχή της ενδοσκόπησης και της εσωτερικής ενατένισης, είναι η εποχή να μπείτε στην ψίχα και

τη μεταλαβιά των πραγμάτων, της φύσης και των ανθρώπων. Αν η Κύπρος είναι «χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στη θάλασσα», τότε η Τήνος είναι «διάφανη χρυσαλλίδα στο διηνεκές». Ναι, η Τήνος είναι ένα αχειροποίητο νησί: αλώνια, μελίσσια, στάβλοι, μονοπάτια, πεζούλες, ξερολιθιές, χωράφια, περιστεριώνες, πουρνάρια, αγριοφρύγανα, συλλεκτικά κομμάτια σοφίας που διανύουν αποστάσεις αιώνων με διασκελισμούς που θα τους ζήλευαν ολυμπιονίκες. Στη Χώρα οι παλιές γειτονιές και μερικά παλιά στέκια είναι κλαδάκια μνήμης που αντιστέκονται, με τον τρόπο τους, στην ολική αλλοτρίωση μιας «ανάπτυξης» που κοιτάει λοξά. Προσπεράστε τις σειρήνες του λιμανιού και ανακαλύψτε την ενδοχώρα των θαυμάτων. Πάρτε μονοπάτια, αρχαίες λιθόστρωτες ή πλακόστρωτες κατασκευές, που σας βγάζουν σε απόμακρες περιοχές που θυμίζουν σεληνιακό τοπίο. Αφήστε το βλέμμα σας να ταξιδέψει στην άγονη γραμμή από την κορυφή του Ξώμπουργου ίσα με τον Τσικνιά και από την Καρδιανή ίσα με τα Λουτρά και την Κολυμπήθρα, διαδρομές μέσα στο χρόνο που έρχονται να μας θυμίσουν πως το πέρασμα του ανθρώπου πάνω από το γυμνό Τηνιακό τοπίο το γδέρνουν οι άνεμοι της ιστορίας και του πολιτισμού, αφήνοντας ανεξίτηλα σημάδια να αναπνέουν στον φυσικό τους χώρο. Πάντως, εμένα η Τήνος είναι η πατρίδα μου, ένα Αιγαίο ακατάπαυστα μπλε, που κανένας Ιβ Κλάιν δεν θα μπορέσει να αντιγράψει. Και, θα μου επιτρέψετε να κλείσω το παρόν μ’ ένα ποίημα συλλογής ποιητή από την Τήνο: Η Τήνος ταξιδεύει προς τα αδιάκοπα τοτέμ του χρόνου, προς την αθωότητα του ξημερώματος, προς τη φρεσκάδα ανοιχτών οραμάτων, προς την οικουμενικότητα του Αιγαίου, προς τα λευκά απογεύματα της Ιστορίας, προς τη ροή της διάρκειας του σύμπαντος, η Τήνος, διάφανη χρυσαλλίδα στο διηνεκές. Ο Ντίνος Σιώτης γεννήθηκε το 1944 στην Τήνο όπου και τελείωσε το Γυμνάσιο. Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και Συγκριτική Λογοτεχνία στο Σαν Φρανσίσκο. Λένε ότι είναι ποιητής.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η τηνιακή τέχνη στη Μητρόπολη των Αθηνών Στην καρδιά της Αθήνας, η ίδια η Μητρόπολή της αποτελεί μαρτυρία της παράδοσης των Τηνιακών καλλιτεχνών, η οποία σφράγισε την ιστορική σχέση των δυο τόπων, με θαυμάσιες μαρμαρογλυπτικές κατά την ανέγερση του ναού, και η οποία σήμερα ανανεώνεται με το έργο συντήρησής τους. Του Ιωάννη Κουκούτση

Γ

ια τους γνώστες της ιστορίας και της καταγωγής των ελληνικών μνημείων είναι κοινός τόπος η ισχυρή σφραγίδα της Τήνου στην αθηναϊκή Μητρόπολη, όχι μόνον γιατί είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, όπως και ο Ναός της Μεγαλόχαρης της Τήνου, αλλά και γιατί αυτήν τη γέφυρα της ιστορίας έχουν φιλοτεχνήσει Τηνιακοί καλλιτέχνες. Η σφραγίδα της παράδοσής τους υπήρξε ισχυρή κατά την ανέγερση του Μητροπολιτικού Ναού των Αθηνών στον καλλιτεχνικό του διάκοσμο, εσωτερικό και εξωτερικό, αλλά και σήμερα συνεχίζεται η ιστορία στις εργασίες συντήρησής του, τις οποίες έχει αναλάβει μετά από διεθνή διαγωνισμό και πάλι ομάδα Τηνιακών καλλιτεχνών. Αλλά ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή. Η ανέγερση του Ιερού Καθεδρικού Ναού των Αθηνών, αρχιτεκτονικά χαρακτηρισμένου ως σταυροειδή τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, ξεκίνησε το 1842 και ολοκληρώθηκε το 1862, με πρώτους συντελεστές τους αρχιτέκτονες Θεόφιλο Χάνσεν και Δημήτριο Ζέζο και τελικό συντελεστή τον Παναγιώτη Κάλκο. Τον πλούσιο και εντυπωσιακό καλλιτεχνικό της διάκοσμο φιλοτέχνησαν ειδικοί της εποχής όπως ο Σπυρίδων Γιαλλινάς, ο οποίος επιμελήθηκε τις εικόνες του τέμπλου

και σχεδίασε τις τοιχογραφίες, ο Αλεξάντερ Σέιτζ, ο οποίος τις ζωγράφισε αλλά κυρίως ο Τηνιακός γλύπτης Γεώργιος Φυτάλης με τους μαρμαράδες του, που φιλοτέχνησε όλα τα γλυπτά αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία του ναού. Σε Τηνιακούς μαρμαράδες οφείλεται και ο υπέροχος εξωτερικός γλυπτός διάκοσμος που κοσμεί τα παράθυρα του ναού, το τεράστιο άνοιγμα πάνω από την είσοδό του, τα κωδωνοστάσια ανατολικά και δυτικά του κτιρίου και τον τρούλο του, για τα οποία έρευνες υποδεικνύουν τον Υστερνιώτη Ζαχαρία Φιλιππότη ως πρωτομάστορα. Στο εσωτερικό του ναού εξαιρετικής ομορφιάς είναι το τέμπλο, με τμήματα σμιλεμένα σε μάρμαρο από το Βαθύ Τήνου, υλικό που αναδεικνύει την τηνιακή τέχνη της μαρμαρογλυπτικής, ενώ μέσα στο ιερό σε νεώτερη περίοδο φιλοτέχνησε ο Κώστας Μαλακατές τα σύνθρονα. Με τα έξοχα αυτά έργα τέχνης να τον κοσμούν, ο Ιερός Καθεδρικός Ναός των Αθηνών έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο και σαν τέτοιο αναλάβαμε τη συντήρησή του, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της στατικής αποκατάστασης του κτιρίου, οι οποίες ξεκίνησαν το 1992 και ολοκληρώθηκαν το 2014. Αμέσως πήραν τη σκυτάλη για τις ειδικές εργασίες συντήρησης των καλλιτεχνικών στοιχείων του ναού οι σημερινοί συνεχιστές της τηνιακής παράδοσης και όχι μόνο, οι οποίοι εργάζονται στο έργο συντήρησης. Έτσι, αν πλησιάσει σήμερα κάποιος τον χώρο του εργοταξίου είναι πιθανό να δει γνώριμα πρόσωπα, Τηνιακούς να δουλεύουν το μάρμαρο του Ναού και πάλι, πότε σκαρφαλωμένοι στις πανύψηλες σκαλωσιές, γιατί τα μαρμάρινα στοιχεία του ναού βρίσκονται σε ύψος, αλλά και πότε σε οργασμό οργάνωσης και έντονων συζητήσεων καθώς σχεδιάζουν το επόμενο βήμα. Έμπειροι μάστορες του μαρμάρου, με ικανούς συνεργάτες, εργάζονται με σπουδή για την αποκατάσταση και την παράδοση του μνημείου στο κοινό και πάλι μετά από 35 χρόνια. Το έργο της «Καλλιτεχνικής Απόκατάστασης Τοιχογραφιών, Αγιογραφιών και

Διάκοσμου του Ιερού Καθεδρικού Ναού των Αθηνών» ανέλαβε μετά από Διεθνή Διαγωνισμό Ένωση εταιρειών, της οποίας γενικός διαχειριστής είναι η Τηνιακή πολιτικός μηχανικός Αναστασία Ψάλτη, που διατηρεί εταιρία Μελετών και Διαχείρισης Τεχνικών Έργων στην Τήνο. Σχολιάζοντας το έργο τους αναφέρει: «Αυτό τον Ιούλιο, βρισκόμαστε στον τρίτο μήνα των εργασιών και, κάνοντας τον απολογισμό του έργου, στέκομαι κυρίως στην υψηλή ποιότητα της προσφοράς όλων των συνεργατών μου Τηνίων και μη, ο καθένας στον τομέα του, είτε διοικητικό είτε καλλιτεχνικό, γεγονός που εγγυάται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Μεταξύ αυτών, επισημαίνω τη συμβολή των Τηνιακών κ. Ιωάννη Γκερέκου, καθηγητή, συντηρητή Έργων Τέχνης και Μνημείων, του βραβευμένου γλύπτη και συντηρητή κ. Πραξιτέλη Τζανουλίνου, Τηνιακών μαρμαράδων όπως ο κ. Μιχάλης Βιδάλης με την ομάδα του, συντηρητών όπως ο κ. Βαγγέλης Καβούδης και ο κ. Λευτέρης Κοσμίδης και τέλος ο επίσης Τηνιακός Ιωάννης Κουκούτσης, πολιτικός μηχανικός. Οι εργασίες της συντήρησης θα ολοκληρωθούν σε 15 μήνες. Κατόπιν η πλατεία Μητροπόλεως θα είναι πλέον όχι ένα εργοτάξιο αλλά ένα ζωντανό παράδειγμα της τηνιακής ιστορίας του μαρμάρου που συνεχίζεται…».

123

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΔΙΑΜΟΝΗ: • Σύλλογος ενοικιαζομένων δωματίων: Τ/22830-25887 ΥΓΕΙΑ: • Κέντρο υγείας: Τ/2283-3-6000 ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ: • Απέργης Εμμανουήλ, Τριών Ιεραρχών 2: T/22830-22213 FAX: 22830-22243 • Δουβίτσα Ευαγγελία, Πύργος: Τ/2283031130 • Κρικελή Ευδοκία, Παραλία Τ/2283022252 FAX: 22830-22740 • Κώνστα Ευφροσύνη, Αλαβάνου Κων/νου 8 Τ/22830-22500 • Χατζηλούη Φραγκίσκα, Ζαν. Αλαβάνου 7 Τ/22830-23888 FAX: 22830-25088 ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ: • Βέττας Εμμανουήλ, Μητροπολίτου Χαλκίδος 10: Τ/22830-22462 • Καρδαμίτσης Ελευθέριος, Πλατεία Νικηφόρου Λύτρα 3: Τ/22830-23133 • Κολλάρος Γεώργιος, Παλλάδα: Τ/2283024524 • Σιώτου Άννα, Βούλγαρη Ιωάννη: Τ/22830-24440 • Χατζίρη Μαριέττα, Μεγαλόχαρης 33: T/22830-25588 • Χριστοφοράκος Πέτρος, Νοδεστρωμ 5: Τ/22830-22700 ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΙ: • Βλασταρίδου Μανίνα, 25ης Μαρτίου 6: T/ 22830-24233 Κ/ 69449 47 193 • Τσακίρης Δημήτρης, Τριών Ιεραρχών: Τ/6972253254 ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ: • Αστέρας Ραδιοταξί Τήνου: Τ/2283026000 • Ταξί Τήνου «Ο Άγ. Χριστόφορος»: Τ/22830-22470 • ΚΤΕΛ: Τ/2283022440 ΑΣΦΑΛΕΙΑ: • Αστυνομία: Τ/22830-22100 & Τ/2283022255 • Λιμεναρχείο Τήνου: Τ/22830-22348 & Τ/22830-22220 • Λιμεναρχείο Πειραιά Τ/210-4226000-4 • Λιμεναρχείο Ραφήνας: Τ/22940-22300 • Πυροσβεστική υπηρεσία: Τ/2283023199 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ: • Γραφείο Εξυπηρέτησης Φορολογουμένων (Γ.Ε.Φ) Τ/22833-60304, Τ/2283360306 • ΔΕΗ – πληροφορίες: Τ/22830-22204, βλάβες: Τ/22830-22209 • ΕΛΤΑ Τήνου: Τ/22830-22247

124

• ΙΚΑ Τήνου: Τ/22830-22270 • ΚΕΠ Δήμου Τήνου: Τ/22833-60300-1-2 FAX/22830-29156 • ΚΕΠ Δ.Ε. Πανόρμου: Τ/22833-60310 • ΟΤΕ: Τ/22830-22499 • Υποθηκοφυλακείο Τήνου: Τ/2283025610 ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΦΟΡΕΙΣ: • Δήμος Τήνου (Ευαγγελιστρίας 72): Τ/22833-60100 FAX: 22833-60111 • Δημοτική Ενότητα Εξωμβούργου (Ξινάρα Τήνου): Τ/22833-60200 FAX 2283360230 • Δημοτική Ενότητα Πανόρμου: Τ/2283031262, FAX 22830-31462 • Περιφερειακή Ενότητα Τήνου: Τ/2283361200, FAX. 22833-61219 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ: • Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου – Τήνου: Τ/22830-22382 • Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου: Τ/22830-22256 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ/ΜΟΥΣΕΙΑ: • Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου: Τ/22830-29063 • Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού: Τ/2283029070 • Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου: Τ/22830-22181 • Λαογραφικό Μουσείο Ιησουϊτών Τήνου Λουτρά: Τ/22830-51784 • Λαογραφικό Μουσείο Ουρσουλινών, Λουτρά: Τ/22830-51490 • Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά, Πύργος: Τ/22830-31262 • Μουσείο Κώστα Τσόκλη, Κάμπος:

Τ/22830-51009 • Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, Πύργος: Τ/22830-31290 • Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής, Αετοφωλιά: Τ/6979 471635 • Σπίτι του Σκίτσου, Φαλατάδος: Τ/ 22830 41298 • Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου: Τ/22830-31385 & Τ/22830-31225 ΠΡΑΤΗΡΙΑ ΥΓΡΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ: • BP, Αγία Παρασκευή: Τ/22830-22685 • ΕΚΚΟ, Λεωφόρος Τήνου - Τριποτάμου Τ/22830-25744 • ΕΛΙΝΟΪΛ, Βαγιά: Τ/22830-22175 • Κολλάρος Π – Κολλάρου Αικ. Ο.Ε. Υστέρνια, Τ/22830-31732 • Jet Oil, Τζάδος: Τ/22830-41888 • Shell – Ερμής AEMEE, Λεωφόρος Τήνου Τριποτάμου: Τ/22830-24438 • Shell – Ερμής AEMEE, Κόκκινα: Τ/2283026232 ΤΡΑΠΕΖΕΣ • Alpha Bank, T/22830-29236 • Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, Τ/2283027005 • Eurobank Ergasias, T/22830-24766 • Τράπεζα Πειραιώς, Τ/22830-29214 Λειτουργεί ΑΤΜ στον Πύργο. Η παρουσίαση γίνεται με αλφαβητική σειρά.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

125

PTI_BEURE 21x26.9.pdf

1

7/10/14

6:04 PM

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

126

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

127

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

O ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΘΑΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ

1

2

ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ λιθεπένδυτες ισόγειες μονοκατοικίες των 70 m² που αποτελούνται από καθιστικό, κουζίνα, τραπεζαρία, υπνοδωμάτιo, δύο λουτρά, ξενώνα με δική του είσοδο και λουτρό και ημιυπόγειο χώρο 18 m².

τη σύνθεση ΘΕΡΟΣ, στη θέση ΠΛΑΤΑΝΟΣ, πεντακόσια μέτρα από τον παραδοσιακό οικισμό ΚΑΡΔΙΑΝΗ της νήσου ΤΗΝΟΣ.

ΕΝΑ αγροτικό κτίσμα 40 m² που διαμορφώνεται σε μονόχωρη κατοικία με κουζίνα και λουτρό.

Architect THANOS OIKONOMOU creates two cottage complexes located in AGIOS ROMANOS and KARDIANI area. Residences vary from 40 m² to 110 m², each having their respective auxiliary space.

ΔΥΟ ισόγειες μονοκατοικίες των 110 m², που αποτελούνται από καθιστικό, κουζίνα, τραπεζαρία, δύο υπνοδωμάτια, τρία λουτρά, και υπερυψωμένο υπόγειο χώρο 45 m², πολλαπλών χρήσεων.

τη σύνθεση ΓΑΛΗΝΗ, στη θέση ΛΙΒΑΔΑΚΙΑ, χίλια τριακόσια μέτρα από τον ΑΓΙΟ ΡΩΜΑΝΟ της νήσου ΤΗΝΟΣ.

Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ε Σ

ΘΑΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Στησιχόρου 15 - 106 74 Αθήνα - τηλ. 2108820013, 6944841328 - fax. 2108820878 - email: arodo@otenet.gr

128

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Βελαλοπούλου

129

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ε

νας μοναδικός χώρος γεμάτος έμπνευση, χρώμα, φως, έπιπλο, ύφασμα... στο νησί της Τήνου. Ολοκληρωμένες προτάσεις σε Έπιπλα Εσωτερικού & Εξωτερικού Χώρου, Κουρτίνες, Ταπετσαρίες, Φωτιστικά, Διακοσμητικά, Κατασκευή Μαξιλαριών - Καλυμάτων, στρώματα CANDIA STROM . Με παράδοση & τοποθέτηση στο χώρο σας.

Εξοπλισμός σπιτιού - έπιπλο - ύφασμα

A

unique space full of inspiration, color, light, furniture, fabric ... in the island of Tinos.

Completed furniture proposals for Indoor & Outdoor Furniture, Curtains, Wallpapers, Lighting, Decoration, Design Pillow - Cover mattresses CANDIA STROM. With delivery and installation in your area.

25η Μαρτίου - 84200 Τήνος | Tηλ.: 22830.22487 - Fax: 2283024887 | e-mail: aplyta@otenet.gr |

Plyta Antonia

antonia home kataxorisi2ok.indd 1

02/05/2014 11:37 ΠΜ

w w w . z a r p a c h r o m a t a . g r

Η

εταιρία «Ζάρπα» ιδρύθηκε το έτος 1983, από το Μάρκο Ζάρπα ως μικρή οικογενειακή επιχείρηση στο χώρο του Χρώματος. Τα χρόνια που ακολούθησαν η εταιρία αναπτύχτηκε στην ευρύτερη αγορά των Κυκλάδων δίνοντας έμφαση στην εισαγωγή και εμπορία Σύγχρονων Προϊόντων Δόμησης, την προώθηση Νέων Εφαρμογών και Τεχνικών κατασκευής και τέλος την Ανάπτυξη και Έρευνα σε Προϊόντα που προάγουν την προστασία του Περιβάλλοντος. Προτεραιότητα της εταιρίας είναι η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τους συνεργάτες και τους πελάτες. Στόχος που αποδεικνύεται καθημερινά, μέσα από τις επιλεγμένες εισαγωγές προϊόντων επωνύμων οίκων του εξωτερικού, τη συνεργασία με τους σημαντικότερους εγχωρίους παραγωγούς, την άμεση και φιλική εξυπηρέτηση καθώς και τη βέλτιστη σχέση ποιότητας – τιμής των προϊόντων. Η εταιρία Προτείνει λύσεις σε θέματα Σύγχρονων Δομικών Υλικών τόσο σε Προϊόντα όσο και στην Εφαρμογή τους.

• Μόνωση: υγρομόνωση – θερμομόνωση δαπέδων, τοιχίων, δωμάτων , συστήματα εξωτερικής θερμοπρόσοψης, • Κατασκευή δαπέδων: βιομηχανικά, εποξειδικά, πατητή – διακοσμητική τσιμεντοκονία • Νέες Εφαρμογές και Τεχνικές που αφορούν σε Ξηρά Δόμηση, Επιφάνειες Κολυμβητικών Δεξαμενών, Ειδικές ρητίνες Αγκυρώσεων • Συστήματα Καθαρισμού, Κάδοι Ανακύκλωσης που εξυπηρετούν από κατοικία έως και μικρούς οικισμούς. Στο κατάστημα Λιανικής μπορείτε να βρείτε Είδη Κιγκαλερίας, Σιδηρικά είδη, Χρώματα, Εργαλεία κλπ. ης

25 Μαρτίου 17 - Τήνος 84200 Τηλ. 22830.22930 | Τηλ./Fax. 22830.25595

e-mail: info@zarpas.gr | www.zarpachromata.gr

130

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Apergis Evaggelos

www.apergis-hydrotherm.com

Υδραυλικά & Συστήματα Θέρμανσης Υδροθερμική

Είμαστε κοντά σας όποτε χρειαστείτε να φροντίσουμε οποιοδήποτε πρόβλημα σε θέρμανση και υδραυλικά συστήματα. Είμαστε μια επιχείρηση με 15 χρόνια πείρας στους τομείς θέρμανσης και υδραυλικών έργων.

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΡΑΦΕΙΟΥ: ΔΕΡΑΦΙΑ – Τ.Θ 324 842 00 ΤΗΝΟΣ

E-mail: Apevag@gmail.com Τηλέφωνο: +30- 6977641417

131

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

EΛENH XPIΣTAKH - BIΔAΛH ELENI CHRISTAKI - VIDALI ΛOΓIΣTPIA - ΦOPOTEXNIKOΣ ΠTYXIOYXOΣ AΣOEE ACCOUNTANT

25ης Mαρτίου 15& Γ. Παλαµάρη • Tήνος 84200 15,25h Martiou str. • Tinos 84200 Hellas Tηλ./Tel.: +30 22830.25106, +30 22830.23970 Φαξ./Fax: +30 22830.29065 • Kιν./Mob.: +30 6932.706225 e-mail: christaki@thn.forthnet.gr

132

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΣXEΔIAΣH -

πιάτα φταγμένα με μεράκι, με τοπικές παραδοσιακές συνταγές και ντόπια υλικά...

• www.typos-press.gr

Τηνιακή κουζίνα

Aετοφωλιά Tήνος, Tηλ.: 22830.51777, Kιν.: 6978.795196

Παραδοσιακό καφενείο στο μικρό χωριό Κρόκος 9 χλμ. από την πόλη.

Mπορείτε να απολαύσετε παραδοσιακούς τοπικούς μεζέδες με ντόπιο κρασί και τσίπουρο, σπιτικά γλυκά και τον καφέ σας σε ένα αυθεντικά οικογενειακό περιβάλλον.

“ΑΕΡΙΚΟ”

Kρόκος Tήνου, Tηλ.: 22830.51409 • e-mail: zedis@hotmail.com

καφετέρια - σνακ μπαρ Μέση, πεντόστρατο | τηλ. 22830 41569

133

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

KAKTOS cocktail BAR Tήνος

Το καλύτερο Cocktail bar της Τήνου - Υπέροχη θέα στο Αιγαίο! Ένα µεξικάνικου στυλ σκηνικό, µε κάκτους και ζωηρά χρώµατα. Η Τηνιακή «χασιέντα» από τις 21:30 και µετά ζωηρεύει, µε τα κορυφαία mojito και τα δροσιστικά cocktails να πηγαινοέρχονται στους δίσκους, τη µουσική, απο παλιό pop έως rock και house αργά την νύχτα, να ξεσηκώνει τους θαµώνες και την µαγική θέα να συνεπαίρνει... άπαντες!

Τηλ: 22830 25930

134

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Λιμάνι Ραφήνας, Τηλ.: 22940 24 551

135

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αναστασία Ψάλτη «Κατάγομαι από την Τήνο. Έφυγα για σπουδές Πολ. Μηχανικού αλλά επέστρεψα με όραμα και στόχους προσωπικούς και επαγγελματικούς. Διάλεξα να αναπτύξω την επιχείρησή μου στον τόπο μου με σκοπό να εξελιχθώ και εγώ μαζί του. Δεκατρία χρόνια μετά πιστεύω ακόμα στη συνέργεια και τη συνεργασία και όπως η εποχή ορίζει, η εταιρία μας εξελίσσεται σε τομείς που θα δώσουν προοπτική στα δρώμενα του νησιού. Είμαι χαρούμενη για την οικογένεια μου, το σύζυγο και τα δυο μικρά αγόρια μας που μεγαλώνουν σε έναν πραγματικά προικισμένο τόπο»

Έβελυν Φώσκολου Κάποτε οι συνθήκες της ζωής και οι προτεραιότητες της εκάστοτε χρονικής περιόδου με έκαναν να βλέπω αυτόν τον τόπο μικρό και φτωχό σε δραστηριότητες και ευκαιρίες. Οι εμπειρίες από τα ταξίδια και την διαμονή μου σε άλλες πόλεις και χώρες, με έκαναν να αλλάξω γνώμη, να εκτιμήσω τις ομορφιές του και να εκμεταλλευτώ τις σπάνιες ευκαιρίες που προσφέρει ώστε να συμβάλλω στην ανάδειξη του όπως και όσο ξέρω και μπορώ.

Ρέα Βιτάλη είπατε; Είστε από Τήνο; / Καμία σχέση. / Μα το Βιτάλη....../ Όντως. Το Βιτάλη «παίζει» στο νησί. Αλλά όχι. Καμία σχέση καταγωγής. / Τότε; / Στην Τήνο είμαι εξ έρωτος. Την ερωτεύτηκα. Κι έριξα άγκυρα. Τα τελευταία 10 χρόνια...Ο ίδιος και ο ίδιος διάλογος. Κι ωστόσο δεν με κουράζει ποτέ... ίσως γιατί μου δίνει την ευκαιρία να τονίσω εκείνο το «εξ έρωτος». Πόσα μπορείς να κάνεις για έναν έρωτα; Να παλέψεις με τ΄ «απαγορευτικά» μποφόρ του. Μια χαρά τα ταξιδεύω....Μέχρι τώρα. Σε όλα τα «Εξ έρωτος» λοιπόν!

Αριστείδης Κοντογεώργης

Πόπη Διαμαντάκου Κατέβηκα στο παλιό λιμάνι. Χειμωνιάτικη νύχτα. Μέχρι τότε προσπερνούσα το νησί καθοδόν γι' άλλους κυκλαδίτικους προορισμούς. Δεν ήξερα. Ο ήλιος και η θέα από το χωριό το επόμενο πρωινό μού ’κοψαν την ανάσα. Μεσημέρι και η Ελένη, στο «Κουτούκι» στο Τριαντάρο, μόλις είχε βγάλει το παστίτσιο. Δεν ήθελα τίποτε περισσότερο. Έμεινα. Ρίζωσα. Έτσι απλά. Η μαγεία ήρθε μετά. Και κρατάει ήδη 14 χρόνια.

Νικολέτα Μακρυωνίτου «Πέρασα όλα μου τα καλοκαίρια στη Σύρο, στις αμμουδερές παραλίες της ανατολικής πλευράς του νησιού, χαζεύοντας την Τήνο. Ήμουν πάντα καλοφαγού γι’ αυτό και σπούδασα Οινολογία και Τεχνολογία Ποτών κι ύστερα μαγειρική στη σχολή Chef d’ Oeuvre. Έκτοτε αρθρογραφώ στα γαστρονομικά έντυπα της Καθημερινής, πατάω σταφύλια στην Οινοποιία Σύρου του συζύγου μου Νίκου Χατζάκη και επισκέπτομαι συχνότατα την Τήνο που δεν σταματά να με εκπλήσσει – κι όχι μόνο γαστρονομικώς»

Ο Κοσμάς Βίδος, αναντάμ μπαμπαντάμ Τηνιακός, γεννήθηκε (το 1967) και ζει μόνιμα στην Αθήνα όπου εργάζεται ως δημοσιογράφος, η μισή καρδιά του όμως (και κάτι παραπάνω) στο νησί βρίσκεται. Συγκεκριμένα στον Πύργο, το ονειρεμένο χωριό των παππούδων και των γιαγιάδων του, από όπου πηγάζουν οι πιο όμορφες αναμνήσεις του.

136

Φεύγοντας πριν χρόνια από την Τήνο για σπουδές, άφησα πίσω μου ένα νησί που ταλαντευόταν μεταξύ παράδοσης και «εκσυγχρονισμού», μεταξύ της απαράμιλλης καλλιτεχνικής κληρονομιάς και των νέων «αισθητικών» αντιλήψεων. Το αποτέλεσμα της «μάχης» αυτής, είναι σήμερα πιο ορατό και κρίνεται από τον κάθε επισκέπτη, ανάλογα με τα αισθητικά του πρότυπα.

Νίκος Κουρουτζής Πατέρας μιας θυγατέρας άξιας, χειριστής της Αγγλικής και φίλος του λόγου γενικά. Κάτοικος Τήνου εδώ και ένα έτος, έχοντας πιάσει λιμάνι. Αγαπώ να αγαπούν αυτό που μου ζητούν να προσφέρω, εφόσον βέβαια δύναμαι. Σαν έχει κανείς να πει πολλά, είναι καλύτερο να σωπαίνει. {Ο Νίκος Κουρουτζής επιμελήθηκε όλες τις αγγλικές μεταφράσεις του περιοδικού μας}.

Μάγια Τσόκλη «Γνώρισα την Τήνο πριν από 25 χρόνια, έναν Νοέμβριο τόσο άγριο, που μας κράτησε αποκλεισμένους λόγω απαγορευτικού κοντά μία εβδομάδα. Η υγρασία τρύπαγε τα κόκκαλα στην υπέροχη παλιά, πέτρινη οικεία του Κτικάδου που μας φιλοξενούσε, και ο αέρας λυσσομανούσε μέσα στα στενά, τρύπωνε στα εγκαταλελειμμένα σπίτια, τράνταζε τα μαρμάρινα υπέρθυρα. Για κάποιο ανεξήγητο λόγο, ένιωσα ότι επέστρεφα στον τόπο μου.»

Θύμα της κρίσης ο Δημήτρης Ξανθούλης, σαν κατεστραμμένος έμπορος και απολυμένος συντάκτης από περιοδικά, επιμελείται εκθέσεις είναι freelance συνεργάτης σε έντυπα και καλλιτεχνικός συνεργάτης του «Φουγάρου» στο Ναύπλιο.

Μαρίνα Αθηναίου Με την Τήνο με συνδέει η οικογένεια μου, το κάθε Πάσχα και καλοκαίρι των παιδικών μου χρόνων, το κάθε βραδινό μπάνιο των εφηβικών, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του παρόντος, ο ήχος σύρσιματος ξεραμένων ανθών βουκαμβίλιας στα σοκάκια της η τηνιακή μαρμελάδα και το στρογγυλό τυράκι.

Κωστής Αθηναίος Κατάγεται από την Τήνο και από τότε που θυμάται τον εαυτό του μετράει μέρες για το καλοκαίρι, το Πάσχα, το τριήμερο που θα κατέβει στο νησί και αναζητάει διαρκώς τρόπους παράτασης της παραμονής του. Δουλεύει στον χώρο του marketing και είναι δημιουργός και διαχειριστής του tinosecret.gr.

ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΜΠΡΟΣΤΑ, ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΩΤΑ ΝΑ ΚΟΙΤΑΞΕΙΣ ΠΙΣΩ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Η παραγωγική μας ιστορία αναβιώνει εδώ. Με τα επτά, και σύντομα εννέα, θεματικά Μουσεία σε όλη την Ελλάδα, τις ειδικές εκδόσεις, τα ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα, τη Βιβλιοθήκη, αλλά και το ανεκτίμητης αξίας Ιστορικό Αρχείο που στεγάζεται στην Αθήνα, το Πολιτιστικό �Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς παρουσιάζει και αναδεικνύει πώς οι �Έλληνες ήξεραν να αξιοποιούν τους φυσικούς πόρους, να δημιουργούν, να καινοτομούν, και τελικά να προχωρούν μπροστά. Αυτή είναι η κληρονομιά μας. Αυτή είναι η ταυτότητά μας.

1. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΞΗΣ (ΣΟΥΦΛΙ) 2. ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΙΑΣ Ν. & Σ. ΤΣΑΛΑΠΑΤΑ (ΒΟΛΟΣ) 3. ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ (ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΛΕΣΒΟΥ) 4. ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ) 5. ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗΣ (ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ) 6. ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΔΙΟΥ (ΣΠΑΡΤΗ) 7. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ (ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΝΟΥ) 8. ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΓΥΡΟΤΕΧΝΙΑΣ (ΙΩΑΝΝΙΝΑ)* 9. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΣΤΙΧΑΣ (ΧΙΟΣ)*

* Υπό κατασκευή Μουσείο

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΤΗΡΙΟ ΠΙΟΠ: Αγγ. Γέροντα 6, 105 58 Αθήνα Τηλ. Επικοινωνίας: 210 3256 922 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ: Δωρίδος 2 & Λεωφόρος Ειρήνης 14, 177 78 Ταύρος Τηλ. Επικοινωνίας: 210 3418 051 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ: Σαλαμίνος 72-74, 176 75 Καλλιθέα Τηλ. Επικοινωνίας: 210 3739 651-2 Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής �Ένωσης

www.piop.gr

Photo: Yorgos Rigoutsos, Mermaid: Eftichia Anifandi (Amfitrite)