Tama 2015

Τεύχος Τρίτο | Καλοκαίρι 2015 | Η Ελεύθερη έκδοση της Τήνου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Editorial

Ή

ταν ένας δύσκολος, επεισοδιακός και παθιασμένος χειμώνας… Δύο τροπολογίες του νόμου που άλλαζαν, μετά από 200 χρόνια, το νομικό καθεστώς του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου –μετατρέποντάς το από αυτοτελές-κοινωφελές σε εκκλησιαστικό–, πυροδότησαν μαζικές αντιδράσεις και πρωτόγνωρες αντιπαραθέσεις. Ανήμερα Χριστούγεννα έφυγε από κοντά μας ένας Τηνιακός εξ έρωτος, ο Σεραφείμ Φυντανίδης, που πέρναγε τις 2 τελευταίες δεκαετίες στην «Αντι-Μύκονο», όπως την ονόμαζε, τις πολύτιμες διακοπές του. Θα τον θυμόμαστε πάντα. Τον Ιανουάριο ο χειμώνας αγρίεψε, τα

I

t was a difficult, eventful and ardent winter.

Two amendments to a bill changed the legal structure of the Panhellenic Holy Foundation of Evangelistria Tinos after 200 years, transforming the once autonomous charitable foundation into an ecclesiastical institution, sparking a mass reaction and unprecedented conflict. On Christmas day we lost a true Tinian at heart, Seraphim Fyntanidis, who spent his precious holidays of the last two decades in “Anti-Mykonos”, as he jokingly used to refer to the island. He will always be remembered.

In January, winter bared its teeth, snow covered the island and on the 9th of January a state of emergency was declared on Tinos.

Roads froze, villages were cut off and there was no electricity or water for four days. Arable and pastoral farmers suffered great losses and footpaths, dry stone walls and dovecotes lost part of their history under the snow.

After the thaw, rather belated I might add, we witnessed Renaissance. There was a

χιόνια κάλυψαν το νησί και στις 9 του μηνός η Τήνος κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Οι δρόμοι πάγωσαν, τα χωριά αποκλείστηκαν, το ρεύμα κόπηκε για 4 μέρες. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι είχαν απώλειες, τα σπίτια, τα μονοπάτια, οι «σκάλες» (οι πεζούλες), οι ξερολιθιές, οι περιστεριώνες, οι κατοικιές απώλεσαν μέρος της ιστορίας τους μέσα στα χιόνια… Και μετά, με κάποια αργοπορία, είναι αλήθεια, ήρθε η Αναγέννηση. Την άνοιξη, με τόσα νερά, η φύση ξαναγεννήθηκε μεγαλοπρεπώς. Το νησί έγινε καταπράσινο, το φράγμα της Βακέτας υπερχείλισε, τα ρέματα έτρεχαν ποτάμια, τα βουνά απέκτησαν καταρράκτες, τα αγριολούλουδα κατέκλυσαν τις πεζούλες, οι βάθρες πάνω από τη Λιβάδα δεν ήταν ποτέ ομορφότερες! Ακόμη και η θάλασσα μάς χάρισε «παγκόσμιες μπουνάτσες»: και να μην ήθελες, η φύση σού επέβαλε να πιστέψεις στο Θαύμα! Μουδιασμένοι, υποδεχόμαστε ένα καλοκαίρι που θα εγγραφεί στην ιστορία μας. Περήφανοι μετά την παγκόσμια διάκριση της Μπύρας ΝΗΣΟΣ, ενθουσιασμένοι με τη συνεργασία των επαγγελματιών της εστίασης του νησιού καθώς και με τη δημιουργία

ενός νέου γαστρονομικού θεσμού, του Tinos Food Paths. Αισιόδοξοι με την επιχειρηματική προσπάθεια του νέου αλλαντοποιείου και του νέου τυροκομείου. Χαρούμενοι για την πρώτη Γαλάζια Σημαία της Τήνου στη Μαραθιά! Όμως και στο ΤΑΜΑ είχαμε ευχάριστα: Μετά την περσινή του διάκριση στα βραβεία γραφιστικής ΕΥΓΕ, το ΤΑΜΑ πήρε ένα ακόμη βραβείο, τιμητικό, στα Ελληνικά Tourism Awards, για την ανάδειξη της Τήνου. Επιπλέον, από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο, στην έκθεση «Η ΝΗΣΟΣ ΤΗΝΟΣ ΣΤΟ ΤΑΜΑ», το νησί μας θα παρουσιάζεται στο Golden Hall της Αθήνας μέσα από τις εικόνες των φωτογράφων μας! Συνεχίζουμε, λοιπόν, όλη η ομάδα, με την ίδια αγάπη, με τον ίδιο σεβασμό, με το ίδιο πείσμα...

gradual re-emergence and spring arrived with an abundance of water. Nature was majestically reborn and the island was transformed into a green paradise. The Vaketta dam overflowed and streams were transformed into raging torrents, waterfalls abounded and wild flowers covered the dry stone walls and terraces. The pools above Livada had never been more beautiful! Even the sea was becalmed, and the natural surroundings forced you to believe in the Miracle!

We welcome this historic summer feeling numb. Feeling proud after the international award won by Nissos beer, excited about the cooperation of local professionals in the food industry as well as with the founding of a new gastronomical institution, Tinos Food Paths. Optimistic about the opening of a new cheese factory and workshops curing local meats. Happy about the award of a first Blue Flag eco-label to Marathia on Agios Fokas Beach. We at TAMA also have good news:

After last year’s distinction at the EYGE graphic design awards, TAMA received yet another honorary award at the Hellenic Tourism awards, for promoting Tinos. Furthermore, from June to September, our island will be represented photographically in a showcase at Golden Hall, Athens at the exhibition TINOS ISLAND IN TAMA. Our whole team continues with the same devotion, respect and determination that we have displayed in the past.

Have a great summer!

Maya Tsoclis

Καλό καλοκαίρι! Μάγια Τσόκλη Υ.Γ.: Το ΤΑΜΑ υπάρχει χάρη στη συμβολή μιας ομάδας επιχειρηματιών με κοινό όραμα, μιας ομάδας δημοσιογράφων και φωτογράφων που δουλεύουν αφιλοκερδώς γιατί έχουν ακόμη τη διάθεση και την ενέργεια να το κάνουν, και χάρη στη γενναιοδωρία –αυτούς τους δύσκολους καιρούς– των μεγάλων μας χορηγών. Από την Αναστασία Ψάλτη και εμένα, ένα τεράστιο «ευχαριστώ» σε όλους.

1

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Περιεχόμενα

9

Τεύχος Τρίτο

20

35

28

42

Περιεχόμενα 1 Editorial 8 Αφιέρωμα στο Ξώμπουργο 10 Τα χωριά του Ξώμπουργου 16 Οι εκκλησιές του Μπόργκου 20 23 27 28 32 35 40 42 46 50

2

και του Κάστρου Aρχαία Τήνος Η Τήνος των περιηγητών Ξεφυλλίζοντας Το φαινόμενο Πετριάδος Τα ανώνυμα κελιά Ακολουθώντας τα παλιά μονοπάτια… Βωλαξιανοί καλαθοπλέκτες Κορνήλιος Καστοριάδης Τήνος: Περήφανος γαστρονομικός προορισμός Τα περιβόητα κρασιά T-Oinos των Τηνιακών Αμπελώνων

54 60 72 73 74 75 79 80 82 84 86 88 94 96

Η συναρπαστική χρονιά της μπύρας «ΝΗΣΟΣ»! Νόστιμη Τήνος Τυροκομείο San Lorenzo Αλλαντοποιείο Κρητικού Το ελληνικό, τηνιακό πρωινό Οι συνταγές της Ελένης Με τη ματιά του Γιώργου Ευθυμίου Κελιά: Το οικιστικό σύνολο που «χάθηκε» στο τοπίο Xαράγματα στην Παναγιά της Τήνου Γιάννης Εξάρχου: Μια «άλλη» εκδοχή της θερινής κατοίκησης SYNCOPATION Beach Wear Δραστήρια Τήνος Στον κύκλο του χρόνου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Παραγωγή-Εκδοση

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΨΑΛΤΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. «ΑΡΤΙΑ Α.Ε.» ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ (www.apsalti.gr) email: info@apsalti.gr ΑΚΤΗ Γ. ΔΡΟΣΗ, ΤΗΝΟΣ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ, Τ.Κ. 84200 ΤΗΛ. 2283023650-1, ΦΑΞ 2283022441

46

Διευθύντρια Σύνταξης Μάγια Τσόκλη

Creative Direction Editorial Design

Some Think Creative Group

Συντακτική Ομάδα

50

54

101 55 χρόνια μετά…

104 106 109 110 111

112 113 114

Αφιέρωμα στο «Gruppo ΣΙΓΜΑ» στο Μουσείο Κώστα Τσόκλη Πολιτιστικό ημερολόγιο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Τα(γ)μένος στο μάρμαρο Μια φωνή όλο καρδιά Μαρίνος Σουράνης: Στο σαφάρι της πρώτης ύλης Ο φιλόζωος Νίκος Ένα κάρο μυρωδιές… Φιλόξενη Τήνος

Ρέα Βιτάλη, Πόπη Διαμαντάκου, Κοσμάς Βίδος, Αλέκος Φλωράκης, Πατέρας Μάρκος Φώσκολος, Νικολέτα Μακρυωνίτου, Μαρίνα Αθηναίου, Ντένη Καλλιβωκά, Δημήτρης Ξανθούλης, Πάολα Παλαβίδη

Στο τεύχος συνεργάστηκαν

60

Δημήτρης Παπαζυμούρης, Νότα Κούρου, Ελευθερία Αλαβάνου, Γιάννης Ψάλτης, Adriana-Haydee FloresBorquez

Φωτογραφίες

86

Έβελυν Φώσκολου, Μάρα Δεσύπρη, Γιώργος Σανταμούρης, Laurent Fabre, Γιώργος Ρηγούτσος, Αντώνης Λεμονάκης, Γιώργος Τσούτσουρας, Ρίτα Φιλιππούση, Μάγια Τσόκλη

Διαφήμιση

Αναστασία Ψάλτη

Γραμματεία

Λίζα Φώσκολου

Διορθώσεις

Μυρτώ Αθανασοπούλου

Μεταφράσεις Tina Frima Εκτύπωση: Μπάξας Α.Ε.

94

114

www.facebook.com/ tamamagazine tamamagazine @hotmail.com

3

Χιόνια στις Κυκλάδες Φωτό: Ρίτα Φιλιππούση Αναμφισβήτητα, η εικόνα του κυκλαδίτικου τοπίου χιονισμένου ξενίζει, αλλά ενίοτε συμβαίνει. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν το διήμερο 6 και 7 Ιανουαρίου 2015, με χιόνια ακόμα και στο επίπεδο της θάλασσας σε αρκετά νησιά των Κυκλάδων, μεταξύ των οποίων και η Τήνος, με εντυπωσιακές εικόνες του τηνιακού τοπίου χιονισμένου, από τον «ορεινό» Αρνάδο μέχρι τις παραλίες του νησιού. Ο μετεωρολογικός σταθμός του Αστεροσκοπείου Αθηνών στη Χώρα έγραψε ελάχιστη θερμοκρασία κάτω από 2 βαθμούς, από τις χαμηλότερες των τελευταίων ετών στο νησί. Τα χιόνια στο Αιγαίο και γενικότερα στο ανατολικό τμήμα της χώρας

(συμπεριλαμβανομένης και της Αττικής) προκαλούνται από ισχυρές ψυχρές εισβολές και ισχυρό βόρειο ρεύμα, ένας τύπος καιρού που αναφέρεται ως καιρός «βορείου ρεύματος». Προκαλείται από συνδυασμό υψηλών πιέσεων (αντικυκλώνα) στα Βαλκάνια και σε μεγάλο μέρος της ανατολικής Ευρώπης, και χαμηλών πιέσεων στην Τουρκία. Το αποτέλεσμα: η κάθοδος ψυχρών αερίων μαζών σαν ένα ψυχρό ποτάμι από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας προς το Βόρειο Αιγαίο και στη συνέχεια νοτιότερα προς τις Κυκλάδες και την Κρήτη. Οι ψυχρές αυτές μάζες, περνώντας πάνω από τη θάλασσα, εμπλουτίζονται σε υδρατμούς

που προέρχονται από την εξάτμιση των επιφανειακών υδάτων του Αιγαίου, υδρατμοί που είναι απαραίτητοι για την εμφάνιση φαινομένων όπως η βροχή ή η χιονόπτωση. Κοιτώντας το χάρτη της χώρας μας, το βόρειο-βορειοανατολικό ρεύμα που εισβάλλει στο Αιγαίο κάνει μια μεγάλη διαδρομή πάνω από τη θάλασσα, εμπλουτίζεται συνεχώς σε υδρατμούς και αρχίζει να σχηματίζει στρωματόμορφα σύννεφα, τα οποία προκαλούν τις χιονοπτώσεις. Το ρεύμα αυτό, μετά από μια μεγάλη διαδρομή πάνω από τη θάλασσα, συναντά τους ορεινούς όγκους των Σποράδων και της

Εύβοιας αρχικά και τους ορεινούς όγκους των Κυκλάδων στη συνέχεια, με αποτέλεσμα, όταν οι θερμοκρασίες είναι αρκετά χαμηλές, να σημειώνονται χιονοπτώσεις στις περιοχές αυτές. Εντυπωσιακή είναι ορισμένες φορές η εμμονή αυτής της κυκλοφορίας για 2-3 ημέρες, οπότε η χιονόπτωση είναι συνεχής, δημιουργώντας προβλήματα όχι μόνο λόγω του χιονιού, αλλά κυρίως λόγω των θυελλωδών ανέμων που συνήθως χαρακτηρίζουν τέτοιου τύπου ψυχρές εισβολές. Κ. Λαγουβάρδος – Β. Κοτρώνη / Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Οι ακτές οι λιγότερο ταξιδεμένες Φωτό: Γιώργος Ρηγούτσος

Το συνολικό μήκος της ακτογραμμής της Τήνου, με τους πολλούς όρμους και τα ακρωτήρια, υπολογίζεται συνολικά σε 114 χλμ. μαζί με τις βραχονησίδες Καλόγεροι στο βόρειο άκρο και τις νησίδες Πλανήτης, Δρακονήσι και Πρασονήσια στις βόρειες ακτές. Με τους άγριους βοριάδες να τις σφυροκοπούν ανελέητα, οι βόρειες ακτές είναι πολύ πιο δύσκολα προσβάσιμες και άρα άγνωστες

και ανεξερεύνητες. Κρύβουν έναν δικό τους κόσμο που δεν τον παρενοχλούν τα συνεχή δρομολόγια των πλοίων της γραμμής και τα επίμονα φουσκωτά. Κρύβουν ναυάγια στους βυθούς τους, δυνατά ρεύματα, μυστηριώδη σπήλαια, μαρμάρινους βυθούς και κάποιες οικογένειες monachus-monachus, που, όπως μαρτυρά και το όνομά τους, δεν επιθυμούν επισκέψεις…

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αφιέρωμα στο Ξώμπουργο Ένα μικρό αφιέρωμα Το βλέπεις από τη θάλασσα καθώς πλησιάζεις το νησί. Ένας γυμνός, απόκρημνος βράχος σφραγίζει το τοπίο σαν ένα μάτι που παρακολουθεί την Ιστορία και τις επιλογές των ανθρώπων. Στα πόδια του εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι, στην κορυφή του υψώθηκαν κάστρα και γράφτηκε μέρος της μοίρας του νησιού. Το Ξώμπουργο είναι η καρδιά της ανατολικής πλευράς της Τήνου. Εποπτεύει έναν γοητευτικό αγροτικό μικρόκοσμο, καθορίζει το κλίμα των μεσαιωνικών χωριών που το περιβάλλουν, χάνεται μες τα σύννεφα, βροντά, αναδύεται και φθείρεται όπως η ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς η γρανιτένια σάρκα του κατηφορίζει προς τα νερά της Λιβάδας.

Xobourgo: A small tribute You can see it from the sea as you approach the island, a naked rocky outcrop which forms part of the landscape, observing the history and choices of its people. The first residents settled at its foot, castles were built at its peak and it determined the fate of the island. Xombourgo is the heart of the Eastern side of Tinos. It presides over an appealing rural community, it affects the climate of the surrounding medieval villages and it gets lost in the clouds. Then it appears menacingly and once again wears away with a seemingly human temperament as its granite body descends towards the waters of Livada.

8

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

9

Καρδιανή Τριπόταμος

Τριπόταμος και Σπεράδος δεξιά

Τα χωριά του Ξώμπουργου Με παρελθόν που πάει πίσω ως την Εποχή του Χαλκού, με φάσεις ακμής και παρακμής, το δυσπρόσιτο Ξώμπουργο αναπτύχθηκε τα βυζαντινά χρόνια, οχυρώθηκε, έγινε διοικητικό κέντρο του νησιού, σφραγίστηκε από την παρουσία των Ενετών. Στην ποδιά του έχουν φυτρώσει δεκάδες χωριά, πολλά από τα οποία κατοικούνται μέχρι σήμερα. Χωριά αγροτικά, που σέρνουν σαν νυφική ουρά κομμάτια της μεσαιωνικής Τήνoυ ως τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα. Της Ελευθερίας Αλαβάνου, Φωτό: Γιώργος Σανταμούρης

Η

περιπλάνηση γύρω από το Ξώμπουργο ξεκινά συνήθως από τον Τριπόταμο που, όπως μαρτυρά το όνομά του, χτίστηκε ανάμεσα σε τρεις ποταμούς, κοντά στο ιερό της Δήμητρας. Φημίζεται για το χριστουγεννιάτικο έθιμο του Κάβου (όπου συμμετέχουν μόνο άνδρες) αλλά και για τον στοχαστή που υιοθέτησε, τον Κορνήλιο Καστοριάδη, ο οποίος είχε σπίτι στο χωριό. Αρχιτεκτονικά, ο Τριπόταμος είναι από τους πιο ενδιαφέροντες οικισμούς της Τήνου. Τα σπίτια του είναι χτισμένα σφιχτά το ένα δίπλα στο άλλο – οι στοές με τις καμάρες τον κάνουν να μοιάζει

με πέτρινο παιχνίδι μεγάλων διαστάσεων. Στο μικρό λαογραφικό μουσείο του θα δει κανείς από σαμάρια και άροτρο μέχρι βαρέλια και πατητήρι, απόδειξη του αμπελουργικού του παρελθόντος που ακόμη κρατεί και γιορτάζεται την 1η Φεβρουαρίου στο πανηγύρι του Αγίου Μηνά. Ένα όμορφο παλιό μονοπάτι, στη μέση του οποίου βρίσκεται και το παλιό δημοτικό σχολείο, συνδέει τον Τριπόταμο με τον ήπιο Σπεράδο, έναν μικρό οικισμό χτισμένο σε κατωφέρεια, που συνήθως λογίζεται σαν μια προέκταση του Τριποτάμου. Η μια πλευρά

Τριπόταμος

Τριπόταμος

Χατζηράδος

Ο Κτικάδος και στη θάλασσα τα Κιόνια

του περιβάλλεται από τροφαντά δενδρύλλια και η άλλη είναι έρμαιο των εποχών: την άνοιξη σαν πρασινόμηλο, το καλοκαίρι στεγνή και κατακίτρινη… Αριστερά στο τρίστρατο, ο δρόμος περνάει κάτω από το τυροκομείο του Αγροτικού Συνεταιρισμού και λίγο πιο κάτω, η φιδωτή άσφαλτος κατηφορίζει προσφέροντας μια ανεμπόδιστη θέα προς τη Σύρα. Δεξιά, ο Χατζηράδος. Μικρός και γλυκός, σαν τηνιακό τυροπιτάκι, έχει δύο εκκλησίες, στενούς δρομίσκους και διάσπαρτες πράσινες τούφες ανάμεσα στις αυλές των σπιτιών του. Βρίσκεται πάνω στο πεζοπορικό μονοπάτι που συνδέει τον Κάμπο με τον Κτικάδο. Λειτουργεί ταβέρνα. Αριστερά, ο Κτικάδος. Ένα από τα στοιχεία που ξεχωρίζουν στον Κτικάδο είναι η σύσταση του πληθυσμού του, καθώς αποτελείται τόσο από Καθολικούς όσο κι από Ορθόδοξους. Οι μεν εκκλησιάζονται στον παλαίμαχο ναό του Τιμίου Σταυρού, οι δε στον ορθόδοξο ναό

Κτικάδος

της Μεγαλομάτας, γνωστό για τις ψαλμωδίες του Παπαντώνη. Η ομορφιά του οικισμού με τα πολλά και ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία συμπληρώνεται από την αιγαιοπελαγίτικη θέα του, που φτάνει βαθιά ως τη Σύρο. Διάσημο το χωριό και για το τρυφερό έθιμο της Αγάπης, που λαμβάνει χώρα τη Δευτέρα του Πάσχα. Μετά το τέλος της λειτουργίας, η καμπάνα καλεί ντόπιους και επισκέπτες για το Τραπέζι της Αγάπης… Λειτουργούν δύο ταβέρνες. Την ωραιότερη θέα στο Ξώμπουργο την έχει ο Κάμπος. Το πιο γνωστό γέννημα του χωριού, ήρθε στον κόσμο τον 18ο αιώνα. Ήταν ένα κοριτσάκι ονόματι Λουκία, η –μετέπειτα– Οσία Πελαγία, που είδε σε όραμα το σημείο όπου βρισκόταν θαμμένη η εικόνα της Παναγίας. Αιώνες μετά τη γέννησή της, ο Κάμπος παραμένει ένα απ' τα πιο ιδιαίτερα μέρη του νησιού – πιο τηνιακό κι απ' την Τήνο, με τις καστανόχρωμες εκτάσεις που τον περιβάλλουν να συμπυκνώνουν, μες στη θερινή εξαντλητική ξεραΐλα τους, όλη την ομορφιά του. Παράλληλα, εδώ και λίγα χρόνια, το παλιό δημοτικό σχολείο του

Κτικάδος

Αγία Τριάδα, Κάμπος (Ρ.Φ.)

Κάμπου στεγάζει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κώστα Τσόκλη. Το καφενείο του χωριού φυλά τα κλειδιά της Αγίας Αικατερίνης, που χτίστηκε το 1771, κατά τη σύντομη Ρωσοκρατία της Τήνου, και ο φούρνος του Δελατόλα προσφέρει εξαιρετικά παξιμάδια με γλυκάνισο! Ο Κάμπος φιλοξενεί τον Σεπτέμβριο και τη γιορτή του μελιού. Οι χαρακτηριστικές φωτογραφίες της Τήνου με τους πολλούς περιστεριώνες είναι τραβηγμένες στην κοιλάδα του Ταραμπάδου. Οι αναπαλαιωμένοι –χάρη στην πρωτοβουλία των «Φίλων του Πρασίνου»– περιστεριώνες καταδεικνύουν κάτι πολύ τιμητικό για την Τήνο: πόσο στενό ήταν το δέσιμό της με τον πολιτισμό. Πώς αλλιώς, αν όχι πολιτισμένο, να χαρακτηριστεί ένα νησί που έφτιαχνε κομψοτεχνήματα για να στεγάσει περιστέρια; Το ίδιο το χωριό του Ταραμπάδου, γεμάτο καμάρες, ποτισμένο με μια υπόκωφη,

Μουσείο Κώστα Τσόκλη στον Κάμπο

ατμοσφαιρική αίγλη, είναι από τους οικισμούς όπου αξίζει πραγματικά να περπατήσει κανείς. Η παράδοση λέει ότι εδώ τον 17ο αιώνα ζούσε μια μοναχή του τάγματος των Φραγκισκανών που οραματίστηκε την Παναγία να της υποδεικνύει το σημείο όπου ήταν κρυμμένη η εικόνα της. Η εικόνα βρέθηκε και η Παναγία του Βρυσιού εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο καθολικό προσκύνημα του νησιού. Όση λάμψη υπαινίσσεται το όνομά του, άλλη τόση αναβλύζει από τη φτιαξιά του. Το Σμαρδάκιτο, με θέα την κοιλάδα της Κώμης και το Ξώμπουργο, είναι ένα χωριό που διατηρεί ακέραιο τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του, τα κτίσματα με τα υπέρθυρα, την πλατεία, το ξινάρι, τον ναό του Αγίου Αντωνίου με το μεγάλο καμπαναριό. Τα μυροβόλα άνθη, που πέφτουν σαν αφέλειες μπροστά απ' τα παράθυρα των σπιτιών, βοηθούν το αιωνόβιο αυτό χωριό να μη

Φούρνος του Δελατόλα στον Κάμπο

Ο κύριος Ιωσήφ στον Ταραμπάδο

Κοιλάδα του Ταραμπάδου (Γ.Σ.)

Σμαρδάκιτο

χάνει την επαφή του με τη ζωή. Λειτουργεί ταβέρνα στην υπέροχη πλατεία της εκκλησίας. Με σημαντικό βιοτεχνικό και εμπορικό παρελθόν, η Ξινάρα ξεχωρίζει από μακριά από το τεράστιο συγκρότημα με την κιτρινωπή απόχρωση. Στο «Παλάτι του Δεσπότη», την έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής της Τήνου, φιλοξενείται το αρχείο της επισκοπής, αλλά και το μουσείο εκκλησιαστικών κειμηλίων όπου είναι συγκεντρωμένα αντικείμενα από τις 23 καθολικές ενορίες του νησιού. Η Ξινάρα είναι ένα χωριό που, ανάμεσα στις περιποιημένες λεμονιές του, διαφυλάσσει μεγάλο κομμάτι της εγχώριας ιστορίας του καθολικισμού. Από την κάτω πλευρά του δρόμου, λίγες στροφές πιο κάτω, στέκουν τα καταπράσινα Λουτρά, ιστορικό χωριό, θρησκευτικό και

πολιτιστικό κέντρο του νησιού για αιώνες. Εδώ βρίσκονται τόσο η Μονή των Ιησουιτών όσο και η Μονή των Ουρσουλινών, που ξεκίνησε τη λειτουργία της τον 19ο αιώνα και υπήρξε, μεταξύ άλλων, οικοτροφείο και γαλλικό γυμνάσιο. Φιλοξένησε εκατοντάδες κορασίδες από την Ελλάδα αλλά και τη Μικρασία, οι οποίες, χωμένες κάτω από τις φτερούγες των αεικίνητων καλογριών, είχαν την πολύτιμη ευκαιρία να μορφωθούν. Η μυρωδιά της υγρασίας ταιριάζει με τον φαντασμαγορικό κόσμο των καθολικών μοναχών (πλέον είναι μουσείο, όπως και η Μονή Ιησουιτών) με το φωτογραφικό εργαστήριο, την αίθουσα κοπτοραπτικής, τον χώρο μουσικής, το χειροκίνητο πρασινωπό ασανσέρ φαγητού και την ξερακιανή ντουσιέρα κάρβουνου. Το κτίριο φιλοξενεί στον πρώτο όροφο το Δημοτικό Σχολείο Εξωμβούργου και το καλοκαίρι οι υπέροχοι κήποι

Λουτρά

Η θέα της Ξινάρας από τον Κάμπο

Λουτρά

Βωλάξ (Γ.Σ.)

του τις συναυλίες του Φεστιβάλ Τήνου. Στο μεταίχμιο των Πάνω και των Κάτω Μερών, ο Σκαλάδος περηφανεύεται για τη θέα του στα γύρω χωριά και την κοιλάδα της Κώμης. Λευκός σαν περιστέρι και γεμάτος σκαλιά, ξεχωρίζει για την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και το παλιό δημοτικό σχολείο του, της δεκαετίας του '30, που πλέον λειτουργεί σαν πολιτιστικό κέντρο. Οι ανεμόμυλοι πάνω από το χωριό διατηρούν ακόμη τους μηχανισμούς τους. Λειτουργεί παντοπωλείο-καφενείογραφείο ΕΛΤΑ. Η Βωλάξ είναι τόσο διάσημη που την επισκέπτονται μέχρι και πούλμαν των πιο τολμηρών προσκυνητών. Δικαιολογημένα. Από τη μια το γρανιτένιο απόκοσμο τοπίο με τους στρογγυλούς ογκόλιθους και την παραμυθένια εξωγήινη μυθολογία που τους συνοδεύει, από την άλλη οι καλαθοπλέκτες που ακόμη διατηρούν την τέχνη τους, το χωριό προσφέρει στον επισκέπτη ποικίλες συγκινήσεις. Η Βωλάξ συνδέεται με παλιά αγροτικά μονοπάτια με πολλά γύρω χωριά,

όπως ο Φαλατάδος και το Αγάπι, οι εξοχές της αποτελούν ένα ιδανικό αναρριχητικό πεδίο για τους λάτρεις του bouldering, και το μικρό υπαίθριο θέατρο φιλοξενεί πολλές καλοκαιρινές παραστάσεις. Λειτουργούν δύο ταβέρνες. Ο χαμηλών τόνων Κουμάρος απλώνεται στην πλαγιά του όρους Φούρκα, ακριβώς κάτω από το Ξώμπουργο. Κοιτάει τον Κάμπο και το Σμαρδάκιτο, την όμορφη τηνιακή ενδοχώρα, και έχει μείνει στη μνήμη πολλών περαστικών που τον έχουν επισκεφθεί για τον ελεύθερο τρόπο λειτουργίας του καφενείου του, που βασίζεται στην εμπιστοσύνη απέναντι στους πελάτες. Τα τελευταία χρόνια, στο χωριό λειτουργεί και το υπαίθριο πέτρινο «Θέατρο στον Κουμάρο», φτιαγμένο μέσα στο ιστορικό κτήμα της Μονής των Ουρσουλινών κάτω από αιωνόβιες βελανιδιές. Το θέατρο συμμετέχει στο δίκτυο θεάτρων των Κυκλάδων «Κύκλος Κυκλάδων», μαζί με χώρους ιδιαίτερης αισθητικής της Νάξου, της Πάρου και της Σαντορίνης.

Το καφενείο της εμπιστοσύνης στον Κουμάρο

Τ

ριάντα έξι χρόνια τώρα το καφενείο του Κουμάρου αποτελεί πρότυπο χώρο συλλογικής διαχείρισης, από το μακρινό 1979 που πέθανε ο ιδιοκτήτης του και οι κληρονόμοι του παραχώρησαν το ακίνητο στον σύλλογο του χωριού. Το καφενείο λειτουργεί από τους ίδιους τους πελάτες, οι οποίοι φτιάχνουν μόνοι τους τον καφέ τους και πληρώνουν τον λογαριασμό χωρίς να τους ελέγχει κανείς. Οι κάτοικοι του χωριού φροντίζουν να μην ξεμένει το καφενείο από τα απαραίτητα (καφέ, ζάχαρη, φιάλες γκαζιού, πορτοκαλάδα, μπύρα), ενώ οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να βγάλουν στην επιφάνεια τον καλύτερό τους εαυτό!

Ο Κουμάρος

Φαλατάδος

Ο δρόμος ανηφορίζει μετά τον Κουμάρο, για να διασχίσει το μοναδικό οροπέδιο του νησιού που ξεκινά στα πόδια του ερειπωμένου παλιού καθολικού καθεδρικού ναού του Ξώμπουργου και καταλήγει στο «Πεντόστρατο». Αριστερά, ο Φαλατάδος, το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό του νησιού μετά τον Πύργο. Σε αμπελουργική περιοχή, είναι γνωστός για το πανηγύρι του ρακιτζιού στις αρχές του Σεπτέμβρη αλλά και για το νέο οινοποιείο των Τηνιακών Αμπελώνων που παράγει το κρασί «Τ-oinos». Είναι ένας οικισμός ζωντανός, με ταβέρνες και καφενεία, κόμβος για τους περιπατητές αλλά και για όσους αγαπούν τη γελοιογραφία, μιας και στην είσοδο του χωριού λειτουργεί το μουσείο των γελοιογράφων αδελφών Μητρόπουλων. Με όνομα παρμένο από τους Κάρες (ίσως, όμως, και από τις καρυδιές), η Καρυά, ένα απ' τα αρχαιότερα χωριά της Τήνου, είναι ευνοημένη από γεννησιμιού της, καθώς είναι χτισμένη σε σημείο «σκεπό» (απάνεμο) πάνω σε μια ωραία κατάφυτη πλαγιά. Στην

Η Ελένη Αλευρά των Τηνιακών Αμπελώνων

Καρυά λειτούργησε το πρώτο τυροκομείο του νησιού, και μπορεί να υπερηφανεύεται δικαίως για το μοναδικά σπάνιο, για τα δεδομένα της Τήνου, δημοτικό άλσος. Παραδοσιακά «φιλογράμματη», η Καρυά διαθέτει και έναν δυναμικό πολιτιστικό σύλλογο που εκδίδει και εφημερίδα, τη «Φωνή της Καρυάς»! Χωριό δραστήριο, λειτουργούν εδώ μαρμαράδικο, ξυλουργείο και ταβέρνα δίπλα στη ρεματιά! Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα χωριά του Ξώμπουργου και την Τήνο μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.tinosecret.gr. Μπορείτε, μάλιστα, να πλοηγηθείτε και από το smartphone σας, εύκολα και γρήγορα, χάρη στη νέα υπηρεσία «COSMOTE My Internet» η οποία αλλάζει τον τρόπο που σερφάρουμε στο κινητό.

Η νέα υπηρεσία «COSMOTE My Internet» αλλάζει τον τρόπο που σερφάρουμε στο κινητό!

Γ

ια πρώτη φορά στην Ελλάδα οι συνδρομητές της COSMOTE ενημερώνονται άμεσα και αυτόματα στο κινητό τους όταν τελειώσουν τα δωρεάν MB του προγράμματός τους και αποφασίζουν οι ίδιοι εάν και πώς θα συνεχίσουν την πλοήγησή τους στο internet, με τη νέα υπηρεσία «COSMOTE My Internet». Συγκεκριμένα, οι συνδρομητές της COSMOTE, ιδιώτες και επαγγελματίες, λαμβάνουν ενημερωτικά SMS τόσο στο 80% όσο και στο 100% της κατανάλωσης των δωρεάν ΜΒ τους. Κάθε φορά που καταναλώνουν το 100% των δωρεάν ΜΒ του προγράμματός τους, στην οθόνη της συσκευής τους εμφανίζεται αυτόματα η σελίδα της υπηρεσίας http:// myinternet.cosmote.gr. Στη συνέχεια μπορούν να αποφασίσουν αν θέλουν να συνεχίσουν την πλοήγηση στο internet και με ποιον τρόπο, επιλέγοντας κάποιο από τα νέα πακέτα mobile internet ή πλοήγηση με χρέωση ανά MB. Τέλος, γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή πόσα δωρεάν ΜΒ έχουν ακόμα διαθέσιμα. Η υπηρεσία παρέχεται αυτόματα και δωρεάν σε όλους τους νέους συνδρομητές συμβολαίων με ενσωματωμένα MB, ενώ όσοι υφιστάμενοι συνδρομητές ενδιαφέρονται για την υπηρεσία μπορούν να μάθουν πώς θα την ενεργοποιήσουν δωρεάν στο www.cosmote.gr. Η νέα αποκλειστική υπηρεσία «COSMOTE My Internet», σε συνδυασμό με τις απίστευτα γρήγορες ταχύτητες του δικτύου της COSMOTE, κάνουν την εμπειρία του internet ακόμα καλύτερη.

Καρυά

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Οι εκκλησιές του Μπόργκου και του Κάστρου

Ακολουθώντας τα χνάρια της ιστορίας του Ξώμπουργου και των εκκλησιών του Mπόργκου και του Κάστρου της Τήνου, το ΤΑΜΑ στέκει μπροστά στο σημαντικό προσκύνημα της «Ιεράς Καρδίας» που, κουρνιασμένο στην αγκαλιά του βράχου, ακτινοβολεί σε όλο τον καθολικό κόσμο. Του π. Μάρκου Φώσκολου Φωτό: Γιώργος Σανταμούρης, Tiniaki.com

16

Π

εριγράφοντας το νησί, την πόλη του Κάστρου και το Μπόργκο της Τήνου* στα 1614, ο αξιωματούχος Pompeo Ferrari, απεσταλμένος υπάλληλος της Βενετίας στην Τήνο, πληροφορούσε τη Βενετική Γερουσία, μεταξύ άλλων, και για τις εκκλησιές: «Το Μπόργκο της πόλης αποτελείται από 98 κτήρια, σπίτια και μαγαζιά, και δυο εκκλησίες, του Αγ. Μαρτίνου που είναι ορθόδοξη και του Αγ. Αντωνίου που είναι καθολική». Λίγο πιο κάτω, περιγράφοντας την πόλη του Κάστρου, θα συνεχίσει: «Η πόλη έχει τέσσερις εκκλησίες καθολικές, συμπεριλαμβανόμενου του Καθεδρικού (Domo) που ανήκει στον Γαληνότατο δόγη, και μια ορθόδοξη εκκλησία». Κάνει εντύπωση που παραλείπει τα ονόματα των εκκλησιών αυτών. Πιο κάτω στην Έκθεσή του θα κάμει λόγο για το εκκλησάκι της Αγίας

Ελένης, ακριβώς στην κορυφή του βουνού, στο σημείο που είναι σήμερα ο μαρμάρινος σταυρός: «Πάνω στην κορυφή του γρανιτένιου βράχου υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Ελένης, που επειδή της έχουν μεγάλη ευλάβεια, συχνά τη λειτουργούν και καθολικοί κι ορθόδοξοι». Συνολικά λοιπόν, οκτώ (8) εκκλησιές. Όλες αυτές οι εκκλησίες του Κάστρου καταστράφηκαν το 1716, όταν οι Οθωμανοί ανατίναξαν την πόλη. Το ίδιο και με το βυζαντινό εκκλησάκι της κορυφής, την Αγ. Ελένη, που είχε δώσει το όνομά της στο Κάστρο, ίσως και στη μεσαιωνική πόλη. Τα ονόματα των πέντε εκκλησιών του Κάστρου που παραλείπει ο P. Ferrari τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές, μεταξύ των οποίων και ο καταπληκτικός τοπογραφικός χάρτης του Fr. Basilicata. Ήταν o καθεδρικός ναός

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

της Παναγίας, ο ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Αγ. Παρασκευής, η Πανάχραντος, η Αγ. Τριάδα και η Αγ. Σοφία. Η τελευταία ήταν ιδιωτικό παρεκκλήσι της οικογένειας Σκούταρη. Σήμερα στο Ξώμπουργο υπάρχουν οι ορθόδοξες εκκλησίες του Αγ. Μηνά (πρόκειται για τη μεσαιωνική εκκλησία του Αγ. Μαρτίνου), η Ελεούσα (εκκλησία του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα, πιθανόν πρώην ενοριακή του οικισμού του Ξώμπουργου), ο Αγ. Αντώνιος κοντά στις πηγές (το παλιό νεκροταφείο του Κάστρου), καθώς και η καθολική της Ιεράς Καρδίας του Ιησού. Στο σημείο όπου απλωνόταν ο οικισμός του Ξώμπουργου βρίσκονται και τα ερείπια του παλιού καθολικού καθεδρικού ναού του Ξώμπουργου, αφιερωμένου στον Αγ. Ιωάννη τον Βαπτιστή, που οικοδομήθηκε το 1745. Ετοιμόρροπος, ακόμη διατηρεί την ισορροπία του ο τελευταίος τοίχος, ενάντια στα στοιχεία της φύσης... Με τη σιωπηλή ανοχή των βενετικών αρχών και του επισκόπου της Τήνου, το έτος 1661 εγκαταστάθηκαν στο Κάστρο δυο μοναχοί Ιησουίτες. Ο ένας απ' αυτούς, ο π. Αλμπερτίνης, καταγόταν από την Τήνο. Εγκαταστάθηκαν σε κάποιο οίκημα του Κάστρου και χρησιμοποιούσαν ως ναό της άτυπης μονής τους την ιδιωτική εκκλησία της Αγίας Σοφίας, που ανήκε στην οικογένεια Σκούταρη, πλούσιων κτηματιών του νησιού. Λίγο αργότερα τους την παραχώρησαν οριστικά και με επίσημα έγγραφα. Η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην Αγία Σοφία του Θεού, δηλαδή στον Υιό και Λόγο του Θεού, και πολύ πιθανόν να είχε οικοδομηθεί στα βυζαντινά χρόνια. Αν κρίνουμε από το σχεδιάγραμμα του Fr. Basilicata, η εκκλησία ήταν η μεγαλύτερη του Κάστρου, ίσως μεγαλύτερη και από τον καθεδρικό ναό! Αυτό θα αποτελούσε και έμμεση επιβεβαίωση της αρχαιότητάς της. Βρισκόταν στη ρίζα του βράχου, πάνω στον οποίο υψωνόταν το επάνω φρούριο και ήταν προσανατολισμένη ΝΑ. Άλλη μια έμμεση επιβεβαίωση για την παλαιότητά της, αφού ο προσανατολισμός αυτός ήταν ιδιαίτερα ευεργετικός για ανθρώπους και κτίρια του Κάστρου που υπέφεραν από τον βοριά και την ομίχλη ολημερίς στον χρόνο… Το 1716, λίγους μήνες μετά την παράδοση του Κάστρου, τόσο η εκκλησία αυτή όσο και το πρόχειρο μοναστήρι των Ιησουιτών μέσα στο Κάστρο κατεδαφίστηκαν από τους Οθωμανούς. Οι μοναχοί βγήκαν στο Μπόργκο και εκεί, μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις, αποφάσισαν να εγκαταστήσουν τη νέα τους κατοικία. Οικοδόμησαν σιγά-σιγά ένα άλλο μοναστήρι σε οικόπεδο που τους παραχώρησαν οι οικογένειες Μπέττη και Σκορδιαλού, δίπλα σε μια εκκλησία αφιερωμένη στην Αγ. Αικατερίνη, που είχε οικοδομηθεί σχετικά πρόσφατα. Η εκκλησία αυτή σώζεται ακόμα σήμερα, ενσωματωμένη ως σκευοφυλάκιο και χώρος εξομολόγησης στον ναό της Ιεράς Καρδίας. Σ' αυτούς τους χώρους δραστηριοποιήθηκαν οι μοναχοί και οι ιερομόναχοι του τάγματος των Ιησουιτών μετά το 1715. Όμως η καταστροφή του Κάστρου, που οδήγησε πολλούς από τους κατοίκους να αναζητήσουν μια νέα ζωή σε κάποιο από τα χωριά ή στα παράλια, ανάγκασε και τους Ιησουίτες να αναζητήσουν, παράλληλα με τη συσπείρωση σε μια μονή, την επέκταση της δράσης τους και στην περιφέρεια. Ένας

17

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

απ' αυτούς κατέφυγε στον Κάμπο και ένας άλλος στα Κελιά, ενώ ο τρίτος παρέμεινε στο Ξώμπουργο. Αυτή η «εξορία» από το μοναστήρι τους τούς επέτρεψε να συνεργαστούν με τον εφημεριακό κλήρο και να αναπτύξουν και άλλες δραστηριότητες, επηρεάζοντας και ιδεολογικά τον καθολικό πληθυσμό του νησιού. Απέκτησαν, μάλιστα, και μια σημαντική έκταση κοντά στη Χώρα του Αγ. Νικολάου, με την προοπτική να οικοδομήσουν μια ακόμα μονή, εγκαταλείποντας το Ξώμπουργο, που το θεώρησαν καταδικασμένο. Τελικά στη Χώρα δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ, αλλά οικοδόμησαν τη νέα τους μονή στα Λουτρά (1857), αφιερωμένη στον Αγ. Ιωσήφ, όπου, δίπλα στη μονή και τη σχολή των Ουρσουλινών, για ενάμιση περίπου αιώνα αποτελούσαν έναν από τους βασικούς άξονες της ζωής της Καθολικής Εκκλησίας της Τήνου και της ευρύτερης περιοχής. Έχοντας διατηρήσει την κυριότητα της μονής και του ναΐσκου της Αγ. Αικατερίνης στο Ξώμπουργο, αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα πνευματικό κέντρο και ένα

προσκύνημα πάνω στα ερείπια των σπιτιών του οικισμού, που είχε ήδη σβήσει οριστικά. Επιδόθηκαν, λοιπόν, στην ανέγερση ενός μεγάλου ναού και, μνήμονες της πρώτης τους κατοικίας στο Κάστρο, αποφάσισαν να τον αφιερώσουν στην Ιερά Καρδία του Ιησού, δηλ. στην ενσαρκωμένη αγάπη του Θεού, συμπληρωματική θεώρηση της Σοφίας του Θεού. Στον νέο ναό ενσωματώθηκε ο παλαιός ναός της Αγ. Αικατερίνης με τον χαρακτηριστικό τρούλο, ως σκευοφυλάκιο του κυρίως ναού και ως εξομολογητήριο των πολυπληθών ευλαβών. Με την ευκαιρία της αλλαγής του αιώνα (1900), ενήργησαν ώστε να κατασκευαστεί και να υψωθεί υπερμεγέθης μαρμάρινος σταυρός στην κορυφή του βράχου, ώστε να δεσπόζει σε όλο το νησί και να είναι ευδιάκριτος και από τα γύρω νησιά. Το Προσκύνημα της Ιεράς Καρδίας έγινε γνωστό σε όλες τις καθολικές τοπικές εκκλησίες της Ελλάδας και όχι μόνο. Οργανώθηκε και αντίστοιχη αδελφότητα λαϊκών πιστών και κάθε χρόνο συγκεντρώνονταν για την εορτή της Ιεράς Καρδίας, τη δεύτερη Κυριακή του Ιουλίου, κλήρος και λαός. Ψυχή του Προσκυνήματος υπήρξε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ο π. Δομίνικος Βουτσίνος, που φρόντισε για την επέκταση του ναού και των κτιρίων φιλοξενίας και εξυπηρέτησης των πιστών, καθώς και για την ανέγερση Μνημείου Πεσόντων στο κέντρο του προαύλιου χώρου με καταγεγραμμένα τα ονόματα των Ελλήνων καθολικών που έπεσαν στους αγώνες του έθνους για την ελευθερία, απ' όλα τα μέρη της Ελλάδας. Δεσπόζει του Μνημείου το άγαλμα της Ιεράς Καρδίας του Ιησού σε φυσικό μέγεθος, φιλοτεχνημένο από τον Τηνιακό γλύπτη Ιωάννη Φιλιππότη (1961). Σήμερα, παράλληλα με τη θρησκευτική και λατρευτική δραστηριότητα της διεύθυνσης του Προσκυνήματος, ομάδες Ελλήνων και ξένων φιλοξενούνται στους χώρους του, συμμετέχοντας σε πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του έτους. Η ιστορία συνεχίζεται. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ •

•

Π. Δομίνικου Βουτσίνου, «Ο Χριστός στο Κάστρο», Έκδοση Φρουρίου της Τήνου, (Αθήνα 1983). Κώστα Δανούση, «Ο Σταυρός στο Κάστρο», Anno Domini 4 (2015), σ. 197-224.

* Borgo και Sobborgo. Το «προάστιο», δηλ. ο νέος οικισμός που βρίσκεται εκτός των τειχών μιας μεσαιωνικής πόλης και για τούτο δεν έχει κάποια ιδιαίτερη ονομασία. Ετυμολογικά η λέξη borgo προέρχεται από τη λέξη πύργος. Από τη λέξη Sobborgo προήλθε και η ονομασία του οικισμού που δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή της πόλης του Κάστρου, δηλ. το Ξώμπουργο, και κατ' επέκταση και του γρανιτένιου λόφου πάνω στον οποίο ήταν οικοδομημένοι οι δυο αυτοί μεσαιωνικοί οικισμοί.

18

Sacred heart

T

he monastery of the Sacred Heart of Jesus is considered to be one of the greatest pilgrimages of the Greek Catholic church. Jesuit monks came to Tinos in the second half of the 17th century, settled in a house inside the castle that was bestowed to them and used the temple there as their private church dedicated to Saint Sophia. After the surrender of the castle to the Turks and its consequent destruction, the Jesuit monks settled in Borgo, “the new settlement outside the castle walls", where they built a new church to commemorate the one which had been destroyed. Following the trend of castle inhabitants to seek a new life in new locations on the island, they sought to expand their activity in the region and so built their new monastery and church dedicated to St Joseph in Loutra. At the end of the 19th century the abbot of the Loutra Monastery restored the church of Saint Sophia in Exombourgo with the participation of the villagers, and renamed it the Church of the Sacred Heart of Jesus. By the turn of the 20th century they had constructed and erected an oversized marble cross on the top of the rock, a prominent landmark which can be discerned from nearby islands. The pilgrimage of the Sacred Heart became known to all Catholic churches in Greece and beyond. A corresponding brotherhood of local believers was organised, who would gather for the celebration of the Sacred Heart on the second Sunday of July. The statue of the Sacred Heart of Jesus, dedicated to the Catholic heroes of 1912-1950, sculpted

by I. Phillipotis in 1950, stands in the middle of the church courtyard.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το Ξώμπουργο διηγείται την Ιστορία του. Μας θυμίζει ότι το 1207 οι αδελφοί Ανδρέας και Ιερεμίας Γκίζη κατέλαβαν την Τήνο και οχύρωσαν τον βράχο για να κτίσουν ένα φρούριο, το «Κάστρο της Αγίας Ελένης» από το ομώνυμο εκκλησάκι που υπήρχε στη κορυφή. Στη θέση του, στέκει σήμερα ο μαρμάρινος Σταυρός που κατασκευάστηκε από τους Ιησουΐτες το 1900. Όταν το νησί και το ασφαλές του κάστρο πέρασαν στην εξουσία της Βενετίας, το Ξώμπουργο

απέκτησε φήμη για την οχύρωσή του, θεωρήθηκε απόρθητο και άντεξε έντεκα πολιορκίες ως την τελική συνθηκολόγηση με την Υψηλή Πύλη, το 1715. Λίγο αργότερα, οι Οθωμανοί ανατίναξαν την πόλη και το Φρούριο της Αγίας Ελένης, έπεσε, μετά από 5 αιώνες. Κομμάτια από την οχύρωση ισορροπούν ακόμη στον απόκρημνο βράχο, στα πόδια του οποίου οι αρχαιολόγοι ανασκάπτουν σήμερα στιγμές από τον αρχαίο οικισμό των Ιστορικών Χρόνων…

19

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Aρχαία Τήνος Τα καλοκαίρια, μέσα στο λιοπύρι, τους βλέπουμε από μακριά να σκάβουν στους πρόποδες του Ξώμπουργου. Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της έρευνας και τη δυναμική του αρχαίου οικισμού, από την Καθηγήτρια Αρχαιολογίας των Πρώιμων Ιστορικών Χρόνων του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθύντρια των ανασκαφών στην Τήνο, Νότα Κούρου. Φωτό: Μάγια Τσόκλη, ανασκαφική ομάδα

Στιγμιότυπο της ανασκαφής

Ο

απόκρημνος βράχος του Ξώμπουργου με το μεσαιωνικό κάστρο στην κορυφή φιλοξενεί στα ριζά του τον αρχαίο οικισμό των Ιστορικών Χρόνων. Πρόκειται για μια θέση ιδιαίτερα σημαντική για την αρχαιολογία της Τήνου, αλλά και του ελληνικού κόσμου γενικότερα, καθώς ελάχιστοι οικισμοί αυτής της περιόδου έχουν ερευνηθεί στις Κυκλάδες. Οι λίγες συστηματικές ανασκαφές στα Κυκλαδονήσια έχουν βασικά επικεντρωθεί σε προϊστορικές θέσεις, ενώ η σωστική έρευνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας είναι κατά κανόνα αποσπασματική, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας. Ο οικισμός του Ξώμπουργου απλώνεται στα ριζά των απάνεμων πλαγιών του άγριου λόφου, αρχίζοντας από τα νοτιοδυτικά, δηλ. τη σημερινή θέση Θυρίδια, μέχρι τα νοτιοανατολικά, όπου το σημερινό εκκλησάκι του Άγιου Μηνά. Έχει υποστηριχθεί με επιγραφικά

20

στοιχεία (IG XII,5,872) ότι το όνομα του οικισμού στην αρχαιότητα ήταν «Πόλις», ενώ η αρχαιολογική έρευνα έχει δείξει ότι από την ίδρυσή του μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. ο οικισμός αυτός λειτούργησε ως η πρωτεύουσα της Τήνου. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Τα πρώτα τυχαία ευρήματα του χώρου στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ήταν «ολίγα τεμάχια εξ αναγλύφων αρχαϊκών πίθων», τα οποία περισυνελέγησαν από κατοίκους του χωριού Τριπόταμος και παραδόθηκαν στον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Δημ. Πίππα για να καταλήξουν στο αρχαιολογικό μουσείο της Μυκόνου. Μόλις το 1939 ο νεαρός τότε Ν. Μ. Κοντολέων, νεοδιορισμένος επιμελητής αρχαιοτήτων στις Κυκλάδες, αναζήτησε τον χώρο προέλευσης των ανάγλυφων πίθων. Έτσι έφθασε στα ριζά του Ξώμπουργου, στον

R. Étienne, Ν. Κούρου, Ε. Σημαντώνη-Μπουρνιά, εκδ. Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, Αθήνα 2013

Τακτοποιώντας τα ευρήματα για μεταφορά στο μουσείο

Ενας κιβωτιόσχημος τάφος που βρέθηκε ανοιγμένος και άδειος

Η πρώτη επιτόπια «συνομιλία» με τα κεραμικά

αγρό Ι. Δ. Σιώτη, όπου ο περιστερώνας με τις εγχάρακτες τοιχογραφίες πλοίων. Η πρώτη μικρής διάρκειας ανασκαφή που έκαμε αποκάλυψε ένα μεγάλο κτίριο, ένα «ιερό αγνώστου θεότητας» (Αρχ. Εφ. 1939-1941 {1948}, 23-24). Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος που μεσολάβησε όχι μόνον καθυστέρησε την έκδοση της αρχαιολογικής έκθεσης, αλλά σταμάτησε και κάθε άλλη δυνατότητα αρχαιολογικής ανασκαφής στην θέση που είχε δώσει σημάδια ενός ιδιαίτερα σημαντικού χώρου. Ο Κοντολέων επανήλθε συστηματικά στην έρευνα του Ξώμπουργου αμέσως μετά τον Εμφύλιο. Σε έξι ανασκαφικές περιόδους, από το 1949 που ξεκίνησε μέχρι το 1958 που σταμάτησε, έκανε πολλές ανασκαφικές τομές σε διάφορα σημεία του λόφου. Η ισχυρή οχύρωση, οι οικίες, τα ιερά και το νεκροταφείο που εντόπισε δεν άφηναν καμιά αμφιβολία ότι εδώ βρισκόταν το κύριο κέντρο του νησιού κατά τους Αρχαϊκούς και Κλασικούς χρόνους. Η Β' ΦΑΣΗ Στο διάστημα που μεσολάβησε από την έρευνα του Κοντολέοντος μέχρι το 1995 που το Πανεπιστήμιο Αθηνών αποφάσισε να επανέλθει στην παλαιά ανασκαφή, ο χώρος έμεινε ανεξερεύνητος και καλύφθηκε πλήρως από βλάστηση. Μόνον τα λίγα όρθια τμήματα της οχύρωσης παρέμεναν ορατά, ως αψευδείς μάρτυρες της παλαιάς αίγλης. Έτσι, η δεύτερη φάση της έρευνας στον χώρο χρειάσθηκε να ξεκινήσει με μια μεγάλη επιφανειακή έρευνα με 40 φοιτητές, για να εντοπισθούν τα παλαιά σκάμματα. Ακολούθησε τοπογράφηση, αποτύπωση και συντήρηση κάποιων κτιρίων, πριν ξεκινήσει η νέα ανασκαφή και σταθεροποιηθούν τα αρχαιολογικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της

Η νότια πλευρά του Ξώμπουργου, όπου απλωνόταν ο αρχαίος οικισμός

πρωτεύουσας της αρχαίας Τήνου στους πρόποδες του Ξώμπουργου. Το πρώτο σημαντικό στοιχείο αυτής της θέσης είναι ο χρόνος της πρώτης εγκατάστασης, καθώς οργανώνεται τον 11ο αι. π.Χ., δηλ. στα χρόνια της ύφεσης που διαδέχθηκαν την καταστροφή του μυκηναϊκού κόσμου και την ανάπτυξη της πειρατείας στο Αιγαίο. Ένας από τους λίγους οικισμούς-καταφύγια στις Κυκλάδες, οχυρωμένος με ένα ισχυρό κυκλώπειο τείχος, προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για μια από τις δυσκολότερες και λιγότερο γνωστές περιόδους στο Αιγαίο. Ακριβώς έξω από την κυκλώπεια οχύρωση, τμήματα της οποίας σώζονται ακόμα όρθια στη θέση τους, και μπροστά από την κύρια πύλη, αποκαλύφθηκε ένα ιερό που προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για μια σπάνια μορφή ηρωολατρείας, που εξελίχθηκε σε προγονολατρεία και τελικά σε χθόνια λατρεία. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι εξελίξεις του ιερού συμπίπτουν με την κοινωνικο-πολιτική εξέλιξη του οικισμού και την ανάπτυξη της αρχικά φυλετικής κοινωνίας σε «πόλη-κράτος». Σε όλο αυτό το διάστημα, παρά τις αλλαγές στον χαρακτήρα της, η λατρεία παρέμενε υπαίθρια, βασισμένη σε έμπυρες προσφορές. Μόλις στις αρχές του 7ου αι. π.Χ., όταν εισάγονται τα ναϊκά οικοδομήματα παντού, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου εκσυγχρονισμού, κτίσθηκε ένας μικρός ιερός οίκος και εδώ. Με τον χρόνο, ο οικισμός στο Ξώμπουργο μεγάλωνε, σταδιακά επεκτεινόμενος έξω από την οχύρωση. Έτσι, στο τέλος του 6ου αι. π.Χ. οι αγροικίες έφθαναν στα ανατολικά έως το σημερινό εκκλησάκι του Άγιου Μηνά και αποτελούσαν αυτό που θα μπορούσε να ονομασθεί η «νέα» πόλη. Όταν στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. η φήμη της περσικής επέλασης έφθασε στον

21

Φοιτήτρια που ανασκάπτει έναν τάφο

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Επιτύμβιες στήλες από το νεκροταφείο

Το κυκλώπειο τείχος από τα ΒΔ

THE ANCIENT SETTLEMENT AT XOBOURGO

S Το Θεσμοφόριο από τα ΒΑ

ελληνικό χώρο, όλα τα νησιά έσπευσαν να οχυρωθούν με ισχυρά τείχη. Ανάμεσα σε αυτά φυσικά ήταν και η Τήνος, που έκτισε ένα νέο ισχυρό τείχος γύρω από τη νέα πόλη, το οποίο μάλιστα συνέδεσε στα δυτικά με το κυκλώπειο, έτσι ώστε να είναι ασφαλείς τόσο η παλιά όσο και η νέα πόλη. Εδώ αξίζει να θυμηθούμε μια πληροφορία του Ηροδότου (VI,97) που αναφέρει ειρωνικά ότι όταν όλοι οι Κυκλαδίτες τείχιζαν τα κέντρα τους οι Δήλιοι αδιαφόρησαν, θεωρώντας ότι οι Πέρσες θα σεβασθούν το ιερό νησί του Απόλλωνα. Όταν όμως οι Πέρσες έφθασαν στις Κυκλάδες και έκαψαν και κατέστρεψαν τη Νάξο, τότε οι Δήλιοι φοβήθηκαν και εγκαταλείποντας τα σπίτια τους έτρεξαν τρομαγμένοι να κρυφθούν στην οχυρωμένη Τήνο («ὤχοντο ἐς Τῆνον»). Ακριβή επιβεβαίωση της πληροφορίας του Ηροδότου μπορεί να θεωρηθεί ένας δηλιακός ασημένιος στατήρας των αρχών του 5ου αι. π.Χ., ένα σπάνιο νόμισμα που βρέθηκε στα θεμέλια της νέας οχύρωσης. Από αυτό τον οικισμό έχουν ανασκαφεί κάποιες οικίες και μερικά ιερά, ανάμεσά τους ένα Θεσμοφόριο κτισμένο ακριβώς έξω από την κύρια πύλη του νέου τείχους, «μέγαρον προ πυλών», όπως χαρακτηρίζονται τα Θεσμοφόρια από τους αρχαίους συγγραφείς. Η μοναδική καλλιτεχνική ποιότητα των ανάγλυφων πίθων, που αποτελούν το σήμα κατατεθέν της τηνιακής τέχνης, υποδεικνύει μια ευφάνταστη και καλαίσθητη κοινωνία με ιδιαίτερη κουλτούρα. Αλλά οι ναοί, η θέση και η μορφή της αγοράς αυτού του οικισμού, όλα θαμμένα σήμερα κάτω από τους αγρούς της νότιας πλευρά του Ξώμπουργου, κρύβουν ακόμη τα μυστικά τους. Μόνον το νεκροταφείο, έξω από τα τείχη, στα ανατολικά του λόφου, δίνει μια εικόνα του πλούτου και της φινέτσας που χαρακτήριζαν την «Πόλιν» της Τήνου. Αρκεί μια μικρή επίσκεψη στο αρχαιολογικό μουσείο της Τήνου για να δει

22

Οι ανασκαφείς

κανείς την ποιότητα και την ποικιλία των επιτύμβιων στηλών, κατά κανόνα σε παριανό μάρμαρο, που κοσμούσαν αυτό το νεκροταφείο. Τα αγγεία που κτέριζαν τους τάφους είναι εισηγμένα, κυρίως από την Αττική, αλλά δεν λείπουν οι εισαγωγές και από την Ανατολική Ελλάδα. Η μεγάλη ποικιλία των τάφων (κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, πήλινες ή λίθινες σαρκοφάγοι και κτιστές κατασκευές), αλλά και η χωροταξική διαμόρφωση του νεκροταφείου, που αναπτύσσεται εκατέρωθεν ενός δρόμου που οδηγούσε στην πόλη, επιτρέπουν υποθέσεις για μια ιδιαίτερα πλούσια

και εκλεπτυσμένη κοινωνία, ενώ η χωροθέτηση του νεκροταφείου, με απλούς τάφους στη μια πλευρά του δρόμου και ιδιαίτερα σύνθετους και έντεχνους στην άλλη, προδίδουν διαχωρισμούς μιας ταξικής κοινωνίας. Το τέλος αυτής της «Πόλεως» και η μεταφορά της τηνιακής πρωτεύουσας στην παράλια ζώνη, το «άστυ» των επιγραφών, στον λόφο πίσω από την εκκλησία της Μεγαλόχαρης, έγινε μέσα στον 4ο αι. π.Χ., όταν αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα οι θαλάσσιες συγκοινωνίες και η Δήλος. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

ystematic excavations at the site of Xobourgo started by the Archaeological Society of Athens in 1949 and continued until 1958. The second excavation period at Xobourgo was initiated by the University of Athens in 1995 under the direction of Prof. Nota Kourou and continues to day.

The significance of the site was obvious from the beginning, especially in view of the paucity of Archaic or Classical settlements known from the Cyclades.

Habitation at the site started just after the end of the Bronze Age, to host the inhabitants of coastal settlements trying to avoid the dangers of piracy. This first small refuge site was established at the southwestern slope of the hill and was fortified by a Cyclopean Wall. In front of the gate of this fortification wall a hero cult was identified, which eventually developed into ancestral cult and finally into a chthonic cult.

The first small settlement eventually grew larger and by the late 6th century it covered the entire southern slope of the hill. Thus, in view of the Persian threat, a new fortification wall was built to include the new part of the settlement. A sanctuary dedicated to the cult of Demeter, goddess of agriculture and fertility, was found outside the main gate of the settlement. Cult at this site started at an eschara, i.e. a hearth, and was taking place in the open air. The sanctuary got a small temple much later, when the first open-air cult addressed to a Nature deity was turned into a Demeter sanctuary (Thesmophorion).

The cemetery is still being excavated on the Eastern slope of the hill. It extends on either side of a road that led to the settlement. Graves of the 6th and 5th century form a cluster on one side and those of the 4th century on the other side of the road. The earliest burials are in cist tombs, but for later ones tiles were used or they were built in a variety of forms. The latter were adorned with statuary or stone stelai richly decorated in relief. Offerings to the dead included imported pottery, basically Attic, but also vases from the islands of Eastern Aegean.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η Τήνος των περιηγητών

Πώς είδαν το νησί και τους κατοίκους του οι Ευρωπαίοι που το επισκέφθηκαν κατά τους περασμένους αιώνες. Του Κοσμά Βίδου Το οπτικό υλικό προέρχεται κυρίως από το βιβλίο "Τήνος. Χάρτες-Ενδυμασίες", της Αικατερίνης Σαράφη, εκδόσεις Καστανιώτη–Διάττων.

«Ο

ουρανός, ένας τεράστιος θόλος από διαμάντια και ζαφείρια, σπινθηροβολούσε και η θάλασσα σαν ένας δεύτερος κινούμενος ουρανός, αφού στον καθρέφτη της καθρεφτίζονταν τα αστέρια, τα λίκνιζε και τα νανούριζε μέσα στα κύματά της που έμοιαζαν με κούνιες». Με ποιητική διάθεση, σαστισμένος από την ομορφιά που τον περιτριγυρίζει, ο ελληνολάτρης αριστοκράτης Alexis de Valon περιγράφει τη νυχτερινή Τήνο, το 1842. Ήταν ένας από τους Ευρωπαίους περιηγητές που πέρασαν από την Ελλάδα για να καταγράψουν τις εντυπώσεις τους, να εκδώσουν βιβλία με τις αναμνήσεις τους. Αναμνήσεις που δεν ήταν πάντα ρόδινες: οι δύσκολες συνθήκες μετακινήσεων και οι κακές συνθήκες υγιεινής

κούραζαν τους επισκέπτες μας. Εκείνο όμως που τελικά τους κέρδιζε ήταν η ομορφιά του τοπίου. Αυτή την ομορφιά βρήκαν και στην Τήνο. Βρήκαν επίσης ένα νησί οικονομικά ισχυρό και αρκετά πιο οργανωμένο από όσο οι γείτονές του στο Αιγαίο. Μόνο αυτό τον αέρα να μην είχε. Το επίμονο φαινόμενο που έκανε έναν έμπειρο εξερευνητή όπως ο James Theodore Bent να τρομάξει μπροστά στον «πιο τσουχτερό βοριά που έχω συναντήσει ποτέ». Ο ίδιος άνεμος τρόμαξε και τον Alexis de Valon, στον περίπατό του προς το Εξώμβουργο: «Προχωρούσαμε σε ένα ανηφορικό και πετρώδες μονοπάτι που οδηγούσε κατευθείαν σε κάποιο βουνό αρκετά ψηλό, το πιο μεγάλο από τα βουνά του νησιού, που το περικυκλώνουν τα ερείπια ισχυρού κάστρου

του μεσαίωνα. Είχαμε ανέβει αρκετά ψηλά όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσουμε έναν πολύ δυνατό αέρα από τον οποίο μόλις και μετά βίας μάς προφύλαγαν τα ψηλά τείχη που υψωνόντουσαν και από τις δυο πλευρές. Οι νοτιοανατολικοί άνεμοι που πνέουν πάντα το καλοκαίρι κάνουν τα νησιά αυτά υγιεινά με το να απομακρύνουν τα μικρόβια και είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι μόλις σταματήσουν κάνουν πάλι την εμφάνισή τους οι πυρετοί. Σε αυτούς τους ανέμους ίσως θα πρέπει κατά μεγάλο μέρος να αποδοθεί η ευφορία των Κυκλάδων, από τις οποίες η πιο πράσινη είναι η Τήνος. Καλλιεργείται σχεδόν ολόκληρη με πολλή επιμονή και κόντρα στη φύση, αφού οι κάτοικοι οργώνουν, ελλείψει χώματος, ακόμα και τις πέτρες».

23

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

«Οι Ευρωπαίοι και οι Έλληνες της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης εκτιμούν πολύ τους υπηρέτες από την Τήνο, ειδικότερα τις γυναίκες υπηρέτριες, διότι τις βρίσκουν γενικά πιο επιδέξιες, πιο καθαρές και πιο ειλικρινείς από τις περισσότερες των άλλων νησιών του Αρχιπελάγους. Κάθε δέκα, δώδεκα ή δεκαπέντε μέρες το πολύ, φεύγει για τη Σμύρνη ένα πλοίο φορτωμένο με νεαρά άτομα, που πρόκειται να αντικαταστήσουν εκείνους που, μετά από τέσσερα ή πέντε χρόνια υπηρεσίας, επιστρέφουν με σκοπό να παντρευτούν, χάρη στις οικονομίες που έκαναν. Ένα πλοίο φεύγει επίσης κάθε μήνα για την Κωνσταντινούπολη και ένα άλλο κάθε χρόνο για τη Θεσσαλονίκη. Οι κάτοικοι του Πύργου, των Υστερνίων και της Καρδιανής εργάζονται και σφυρηλατούν το μάρμαρο που υπάρχει στην περιοχή τους για τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη».

—εντομολόγος Guillaume-Antoine Olivier, 1807

«Γύρω στα εξήντα λευκά χωριουδάκια, με επίπεδες στέγες και εκκλησίες με τα καμπαναριά τους σε σχήμα μιναρέδων, που φανερώνουν την επιρροή της Ανατολής, απλώνονται μέσα από τα δέντρα. Ένα ρυάκι με την πομπώδη ονομασία Fiume (ποτάμι) διασχίζει το νησί και το κάνει πιο εύφορο. Είναι το πιο πράσινο νησί των Κυκλάδων, χάρη στο γεγονός ότι καλλιεργείται περισσότερο και συχνά ενάντια στη φύση. Ελλείψει χώματος καλλιεργούνται οι πέτρες...».

—Louis Lacroix, 1853

«Τα σπίτια στα χωριά είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και πολύ συχνά είναι χτισμένα σε αψίδες πάνω στους στενούς, στραβούς και βρώμικους δρόμους. (…) Έχουν στην πλειονότητά τους επίπεδες σκεπές, προεξοχές, ταράτσες, εξωτερικές σκάλες και παράθυρα ποικιλοτρόπως φτιαγμένα από διάτρητες πλάκες μαρμάρου, τα οποία έχουν συνήθως το σχήμα ενός μεγάλου ρόδακα».

—δόκτωρ Ludwing Ross, 1840

Ένα νησί (σχεδόν) αυτάρκες Στην καλλιέργεια της τηνιακής γης και στα προϊόντα της είχαν αναφερθεί δύο αιώνες πριν και άλλοι Ευρωπαίοι περιηγητές. Ο Ιταλός χαρτογράφος Francesco Basilicata δίνει πολύτιμα στοιχεία για την Τήνο του 17ου αιώνα, περιγράφοντας ένα νησί που «παράγει λίγο σιτάρι, λίγα όσπρια, εκτός κριθάρι και φασόλια, κρασί ανάλογο, σφάγια επαρκή, λίγα φρούτα εκτός σύκα, από τα οποία έχει αφθονία. Παντού έχει άριστο και υγιεινό αέρα, όλες τις εποχές. Είναι εκτεθειμένο όμως όλο το χρόνο στην τραμουντάνα, που ενώ το καλοκαίρι είναι ελαφριά και γλυκιά, το χειμώνα είναι ψυχρή και δριμύτατη». Ο ψυχρός χειμώνας με τους βοριάδες του δεν εμποδίζουν τους κατοίκους να καλλιεργούν τη γη και να παράγουν κριθάρι, φασόλια, καλαμπόκι, σταφύλια και άλλα φρούτα, κατά τον Pompeo Ferrari που πήγε στην Τήνο το 1614. «Είναι καλύτερα καλλιεργημένη και

24

με μεγαλύτερο πληθυσμό από τα άλλα νησιά που βρίσκονται κάτω από την οθωμανική κατοχή, επειδή ήταν προστατευμένη από τους χριστιανούς κουρσάρους», έγραφαν ο Άγγλος ευγενής George Wheler και ο γιατρός Jacob Spon που την επισκέφθηκαν περί τα 1675, επισημαίνοντας ότι το νησί «σχεδόν ολόκληρο είναι από μάρμαρο». «Οι κάτοικοι της Τήνου καλοπερνάνε περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους νησιώτες», παρατηρεί ο Bernard Randolph (1687): «Παράγουν μεγάλες ποσότητες μεταξιού και κρασιού, αλλά έχουν καλαμπόκι ή ξύλο για να συντηρηθούν μόνο για έναν μήνα και τα προμηθεύονται από άλλα νησιά». Έναν αιώνα μετά, το 1789, ο Hendrik Frieseman σημειώνει: «Όλα τα φρούτα εκεί είναι υπέροχα, πεπόνια, σύκα, σταφύλια. Το αμπέλι καλλιεργείται με επιτυχία. Το μετάξι αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο πλούτο του νησιού. Τίποτε δεν συγκρίνεται με την

ομορφιά των γαντιών που πλέκουν με αυτό οι γυναίκες». Και ο κόμης Pasch di Krienen επιβεβαιώνει ότι οι Τηνιακοί καλλιεργούσαν επίμονα το «πετρώδες σχεδόν σε ολόκληρη την έκτασή του έδαφος», καθώς το νησί «έχει το προτέρημα μιας σημαντικής ποσότητας γλυκών υδάτων που το αρδεύουν παντού και που συμβάλλουν στην ευφορία του κριθαριού και των άλλων οσπρίων που συλλέγονται σε μεγάλη αφθονία. Το ίδιο ισχύει και για τα σύκα (που οι κάτοικοι αποξηραίνουν για δική τους χρήση ή που εμπορεύονται), καθώς και για τα άλλα φρούτα ή λαχανικά και πάνω απ' όλα για το κρασί που είναι εξαιρετικό. Δεν υπάρχει έλλειψη κρεάτων από δαμάλι και μοσχάρι, υπάρχει μέτρια ποσότητα βοδινού και όλα είναι γευστικότατα. Συν τοις άλλοις, παράγουν πάρα πολύ μετάξι, αλλά δεν γνωρίζουν καλά την τέχνη επεξεργασίας του, διότι δεν κατορθώνουν να διατηρήσουν τη λάμψη του. Το χρησιμοποιούν κυρίως για κάλτσες που είναι χειροποίητες».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

«Αμέσως μας τράβηξε την προσοχή το κυριότερο χαρακτηριστικό της Τήνου, οι περιστεριώνες. Κάθε χωράφι έχει από έναν. Είναι παράξενα αντικείμενα, με τούβλα τοποθετημένα σταυρωτά για να δημιουργούν τρύπες και με γραφικές απομιμήσεις περιστεριών στο γείσο. Κάτω από το καθένα υπάρχει ένα δωμάτιο με αγροτικά εργαλεία των ιδιοκτητών των χωραφιών, ενώ σμήνη πουλιών πετούν γύρω γύρω. (…) Ένα άλλο αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό της Τήνου είναι τα κελιά για τις αγελάδες («βοϊδόσπιτα») τα χτισμένα μέσα στα χωράφια από μια πέτρα η οποία εξορύσσεται εύκολα από το λατομείο σε μορφή πλακών. Το αποτέλεσμα είναι ότι αυτά τα κελιά τραβούν την προσοχή του ταξιδιώτη, θυμίζοντας αρχαία ελληνικά κατάλοιπα της Πελασγικής Περιόδου, καθώς μέσα σε αυτά μπορείς να φανταστείς τον εαυτό σου στις γαλαρίες της Τίρυνθας».

—James Theodore Bent, 1885

«Κανένα ίχνος από τα μεγάλα δάση που κάλυπταν την αρχαία εποχή το νησί δεν βλέπει πια κανείς εκεί. (…) Αντί για δάση, οι πλαγιές του νησιού περιβάλλονται από συκιές και μουριές που αν και δεν φτάνουν σε μεγάλο ύψος προσφέρουν όμως πράσινο και ευχάριστο χρώμα. Η ευφορία της Τήνου κάνει ζωηρή εντύπωση στον περιηγητή (…) επειδή έρχεται σε αντίθεση με την ξηρότητα των γειτονικών νησιών».

—Alexis de Valon, 1842

Γοητευτικές γυναίκες, «κακούργοι» de Choiseul–Gouffier. Η δε Christiana Luth παρατηρεί: «Οι γυναίκες της Τήνου είναι άντρες Ο κόμης παινεύει τη νοικοκυροσύνη των κυριών της Τήνου, αυτό που δεν του αρέσει καθόλου είναι ο χαρακτήρας των συζύγων τους. «Όσο οι γυναίκες είναι γλυκές, χαριτωμένες και ευγενικές με τους ξένους», γράφει, «άλλο τόσο οι άνδρες, κάτω από το κάλυμμα μιας επιτηδευμένης φιλοφρόνησης, είναι κακόβουλοι, αλαζόνες, κακούργοι και βίαιοι». Δεν γνωρίζουμε ποια ατυχής συνάντηση τον οδήγησε σε αυτό το συμπέρασμα, τη θετική όμως γνώμη του για τις Τηνιακές ασπάζονται και άλλοι επισκέπτες. «Οι γυναίκες της Τήνου έχουν όλες τις πιο ωραίες αναλογίες σε σώματα, συνηθισμένα χαρακτηριστικά και μια εντυπωσιακή φυσιογνωμία, η οποία συχνά αναπληρώνει την ομορφιά και τους προσθέτει κάποια γοητεία», γράφει το 1782 ο Γάλλος ευγενής (και αρχαιοκάπηλος) Marie Gabriel Florent Auguste

πολύ πιο εργατικές από τις τεμπέλες τις Αθηναίες». Πρόκειται για τη Δανέζα σύζυγο του προσωπικού ιερέα της βασίλισσας Αμαλίας Asmus Heinrich Friedrich Luth, που έφτασε στην Τήνο για διακοπές με τη βασιλική θαλαμηγό στα μέσα του 19ου αιώνα. Από τα ημερολόγιά της μαθαίνουμε την εντύπωση που τους έκανε το μέρος, αρχικά ως τόπος προσκυνήματος. «Μετά το φαγητό κάναμε έναν περίπατο ως την εκκλησία της Ευαγγελίστριας με την πασίγνωστη για τα πολλά της θαύματα εικόνα. Μέσα σε 25 περίπου χρόνια έχει γίνει η πλουσιότερη εκκλησιά σε όλη την Ελλάδα. Είναι κτισμένη πολύ ψηλότερα από τη Χώρα και από την ανοιχτή τοξοστοιχία στην είσοδό της απλώνεται μια υπέροχη θέα προς τη θάλασσα, τη Σύρα και άλλα νησιά. (…) Η διακόσμησή της είναι πολύ πλούσια, ασημένιες καντήλες και χρυσοκέντητα βελούδα αλλά μάλλον κακόγουστα όπως σε

όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες. (…) Μείναμε έκθαμβες με τα ωραιότερα μάρμαρα που είχαν χρησιμοποιηθεί άφθονα και πλουσιοπάροχα». Σε γενικές γραμμές η Luth μιλάει με συμπάθεια για την Τήνο (την οποία θα επισκεφθεί ξανά, μερικά χρόνια αργότερα) και τους ανθρώπους της.

Τα «θαύματα» της Παναγίας Το ίδιο και η Fredrika Bremer, γόνος εύπορης και καλλιεργημένης οικογένειας, που γεννήθηκε στη Φιλανδία αλλά μεγάλωσε στη Στοκχόλμη. Λάτρης της περιπέτειας, η Bremer στέκεται πάντα με κριτική διάθεση ακόμα και απέναντι σε εκείνα τα πράγματα που άλλοι επισκέπτες –από σεβασμό, από αμηχανία, από φόβο μην παρεξηγηθούν ή μήπως προσβάλουν τους ντόπιους– απέφευγαν να σχολιάσουν, όπως στο θέμα της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας. Μετά από μια επίσκεψή της στην εκκλησία ρωτάει

25

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ένα γλέντι…

…και μία κηδεία

«Μπήκαμε στο χωριό (σ.σ. αναφέρεται στα “Δύο χωριά”) για να δούμε τα γιορτινά γεγονότα της πρώτης μέρας της νηστείας. Η μουσική και το γλέντι ηχούσαν σε όλη την κοιλάδα. Οι χωριανοί είχαν συγκεντρωθεί στις στέγες των σπιτιών, και πάνω σε αυτή την επίπεδη επιφάνεια χόρευαν ζωηρά. Στην Τήνο επιδιορθώνουν τις παλιές στέγες με κονιοποιημένη σκόνη από τούβλο που γίνεται λάσπη. Αυτό μετατρέπει τις στέγες σε πιο γερές και πολύ εύκαμπτες. Οι χορευτές είχαν ανεβάσει μια πέτρινη πλάκα, όπου άπλωσαν ένα άσπρο πανί για το γεύμα τους, που αποτελούνταν από ελιές, κρεμμύδια, ψωμί και κρασί σε ένα μεγάλο αμφορέα. Χόρευαν στο ρυθμό μιας τσαμπούνας και ενός καινούριου, για εμάς, οργάνου που λέγεται «μονοσάμπιλος» και φτιάχνεται από μικρή κολοκύθα με δύο καλάμια από τη μία μεριά και με ένα κέρατο αγελάδας από την άλλη. Η μουσική από αυτό το όργανο ήταν παράξενη και διαπεραστική, σαν εκείνη της γκάιντας ή της τσαμπούνας, η οποία σε αυτή την περίπτωση ήταν από δέρμα κατσικιού με όλο το τρίχωμα επάνω, ώστε όταν ο μουσικός άφηνε κάτω το όργανο έδειχνε σαν ζωντανό ζώο που παλλόταν εμφανέστατα».

«Συναντήσαμε την κηδεία ενός παιδιού. Τους νεκρούς εδώ τους πηγαίνουν στον τάφο με την κάσα ανοιχτή, χωρίς σκέπασμα. Δεν υπάρχει τίποτα πιο τραγικό για μια ελληνική οικογένεια από το θάνατο και την κηδεία. (…) Για να φτάσει κανείς στο νεκροταφείο έπρεπε να περάσει ανάμεσα από χωράφια. Για να κόψει ο κόσμος δρόμο πηδούσε τις ξερολιθιές και οι γυναίκες έτρεχαν με όλη τους τη δύναμη. Μπροστά πήγαινε ένα αγόρι με τον Εσταυρωμένο ψηλά σε ένα κοντάρι. Ξαφνικά ξέφυγε από το κοντάρι κι έπεσε πίσω από ένα φράκτη. Το ίδιο συνέβη και με το καπάκι της κάσας. Πίσω, δύο σκονισμένα φαναράκια με ένα αναμμένο κερί μέσα. Ακολουθούσαν οι ιερείς με τα κεντητά τους ράσα και τη μακρόσυρτη ψαλμωδία τους που έμοιαζε να βγαίνει βαθιά μέσα από τη ράχη τους. Σήκωσαν τη δύστυχη νεκρή που τρανταζόταν ολόκληρη. Την κρατούσαν με τα πόδια ψηλότερα και το κεφάλι προς τα κάτω. Φοβήθηκα ότι το σώμα θα γλιστρούσε έξω από την κάσα. Σε όλη αυτή την κηδεία υπήρχε κάτι το κωμικοτραγικό. Σου ερχόταν να γελάς και να κλαις μαζί».

—Christiana Luth, 1846

—James Theodore Bent, 1885 τον Επίσκοπο Σύρου: «“ Έγινε στα αλήθεια θαύμα αυτήν τη φορά;”. “Μα φυσικά”, ήταν η απάντησή του. “Μα πώς; Τι ακριβώς έγινε;” τον ρώτησα. “Δεν μπορώ να σας απαντήσω με ακρίβεια” μου αποκρίθηκε. “Η Παναγία πάντα κάνει θαύματα. Κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό”». Η Bremer μάλλον αποφασίζει να μην τον κακοκαρδίσει και δεν επιμένει. Αφήνει την κατάνυξη στους άλλους και συνεχίζει τους περιπάτους της: «Το απόγευμα, συντροφιά με τη νέα μου γνωριμία, τον νεαρό Έλληνα, πήγα έναν μακρινό περίπατο πάνω στους λόφους στο εσωτερικό του νησιού, ακολουθώντας δρόμους από τους χειρότερους που μπορεί κανείς να φανταστεί. Ήμασταν υποχρεωμένοι να σκαρφαλώνουμε κατακόρυφα σε μικρούς ή μεγάλους βράχους. Παντού βρίσκαμε πάνω στο έδαφος άσπρα μαρμάρινα κομμάτια, μερικές φορές με όμορφες γαλάζιες φλέβες. Σκεφτόμουν πως όλο το έδαφος του νησιού βρίσκεται πάνω σε ένα βουνό από μάρμαρο». Ιδιαίτερη εντύπωση της κάνει η προκοπή των κατοίκων: «Όλοι οι λόφοι της Τήνου, ακόμη κι οι ψηλότεροι, φυτεύονται σε επίπεδα με αμπέλια, με την περίφημη ποικιλία μαλβαζία, καθώς και ελιές, σύκα και άλλους καρπούς του Νότου. Το νησί υπέφερε λιγότερο από όλα τα

26

άλλα ελληνικά νησιά κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας και είναι τώρα από τα πλουσιότερα των Κυκλάδων. Έχει 60 χωριά και πληθυσμό πάνω από 20.000 κατοίκους, που φημίζονται για την εργατικότητα, την καλή διάθεση και τα αγνά τους ήθη. (…) Κάθε χωριό έχει τον δικό του άγιο και κάθε άγιος έχει το ετήσιο πανηγύρι του, που συγκεντρώνει κατοίκους από κοντινά ή μακρινότερα χωριά, ακόμη και από τα γύρω νησιά. Κάθε σπίτι είναι ανοιχτό για τον ξένο». Πάντα μετρημένη και όσο μπορεί πιο αντικειμενική, η Bremer δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα της Τήνου, αποφεύγοντας τις υπερβολές στις οποίες παρασύρθηκαν

άλλοι, μεθυσμένοι από τις ομορφιές της Ανατολής, περιηγητές («Οι κάτοικοι αυτού του νησιού είναι οι πιο φινετσάτοι και οι πιο έξυπνοι Έλληνες νησιώτες», M. le baron de Riedesel, 1802), αν και μερικές φορές γίνεται υπερβολικά αυστηρή. Όπως και αν έχει, χάρη στις μαρτυρίες ανθρώπων όπως εκείνη, η Τήνος του παρελθόντος παραμένει ζωντανή και παρέχει άφθονο υλικό στον ερευνητή που θέλει να τη γνωρίσει καλύτερα. Αν και γι' αυτό φρόντισαν περισσότερο εκείνοι που έζησαν στο νησί και που με σεβασμό διατήρησαν την κληρονομιά που τους άφησαν οι προηγούμενες γενιές, κληροδοτώντας, με τη σειρά τους, σε εμάς ένα ζωντανό μουσείο της αιγαιοπελαγίτικης παράδοσης.

«Τήνος. Χάρτες – Ενδυμασίες», Αικατερίνη Ν. Σαράφη, εκδόσεις Καστανιώτη και Διάττων

«Η Ελλάδα και οι Έλληνες την εποχή του Όθωνα», Fredrika Bremer, εκδόσεις Κάτοπτρο

«Η Νήσος Τήνος», Αλέξιος ντε Βαλόν (απόδοση Ζωή Ε. Ρωπαΐτου-Τσαπαρέλη), εκδόσεις Φιλιππότη

«Αρμενίζοντας – Πέντε ταξίδια στο Αιγαίο», Χριστιάνα Λυτ, εκδόσεις Ερμής

«Μια Σουηδέζα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα», Στούρε Λιννέρ, εκδόσεις Προσκήνιο

«Μια Δανέζα στην αυλή του Όθωνα», Χριστιάνα Λυτ, εκδόσεις Ερμής

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στο βιβλιοπωλείο της Μ. Κρικελή Το «πλούσια» δεν αρκεί για να περιγράψει κανείς τη βιβλιογραφία για την Τήνο ή περί την Τήνο. Ο θησαυρός είναι τόσος και τέτοιος, που η αποθησαύριση επαφίεται στον καθένα ξεχωριστά και στο πόσο ο καθείς... αντέχει! Μετά από μία «περιήγηση» στο βιβλιοπωλείο Κρικελή, το ΤΑΜΑ κάνει κάποιες προτάσεις και, χωρίς αξιολογήσεις, επιχειρεί ένα ενδεικτικό και μόνο ξάκρισμα, δίνοντας αφορμές για ταξίδια του μυαλού. Επιμέλεια: Adriana-Haydee Flores-Borquez κατά τον ύστερο Μεσαίωνα» (εκδόσεις Αδελφότητος Τηνίων 2012). Βασισμένο σε δεκάδες αυθεντικά έγγραφα του Αρχείου της Αρχιεπισκοπής Τήνου-Νάξου, το βιβλίο παρουσιάζει το μεσαιωνικό ξωμερίτικο τοπίο και ανατέμνει την εθνολογική σύνθεση, την οικονομική και τη διοικητική οργάνωσή του.

Σημαντικό έργο είναι ο 278 σελίδων τόμος τής Αικατερίνης Ν. Σαράφη «Τήνος, Χάρτες – Ενδυμασίες», που εκδόθηκε το 2008 από τις εκδόσεις «Διάττων» του οίκου Καστανιώτη. Με βασική έντυπη πηγή τα κείμενα περιηγητών της Τήνου από τον 15ο αιώνα μέχρι και τον 19ο, η κυρία Σαράφη αποτύπωσε μεγάλο κομμάτι της χαρτογραφίας της εποχής, των ενδυματολογικών συνηθειών στο νησί και όψεις τού ιστορικού ρόλου του κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Από τις εκδόσεις ΕΡΙΝΝΗ (1993) ήλθε το βιβλίο «Τήνος, Μικρό Οδοιπορικό» τού Κώστα Γ. Αλεξόπουλου. Περιγραφές και νόστος για τόπους, ανθρώπους και ήθη τού τόπου συνθέτουν το έργο. Το εμπλουτίζουν ένας πολύτιμος οδηγός για τη ντοπιολαλιά στην Τήνο κι ένας κατάλογος με παλαιότερη βιβλιογραφία για το νησί. Σπάνια στοιχεία και αναφορές για την κοινωνική σύνθεση και την ιστορική εξέλιξη του βορρά της Τήνου, της Έξω Μεριάς, περιλαμβάνει το βιβλίο τού καθολικού ιερέα πατέρα Μάρκου Φώσκολου «Η Οξωμεριά της Τήνου

Ενδιαφέρον έργο για την Τήνο του τέλους του 18ου αιώνα και των αρχών του 19ου. Γράφτηκε την πρώτη δεκαετία του 1800 από τον Γάλλο περιηγητή Αλέξιο ντε Βαλόν. Μεταφράστηκε απ' τον Τηνιακό γαλλομαθή δικηγόρο Ιωάννη Καγκάδη τρεις δεκαετίες αργότερα και τυπώθηκε από την εφημερίδα «Τήνος», που εκδιδόταν εκείνη την εποχή στο νησί. Εκείνη η έκδοση, ιδιοκτησίας του συλλέκτη Κωνσταντίνου Καλαϊντζίδη, ανατυπώθηκε φωτομηχανικά από τις εκδόσεις Φιλιππότη και εκδόθηκε το 2007, οπότε έλαβε έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών. «Εικονογραφημ έ νο τ α ξ ί δ ι » χαρακτηρίζει η Μαρία Βιδάλη το βιβλίο της «Γη και χωριό» για τα περισσότερα από επτακόσια πενήντα τηνιακά ξωκλήσσια. Η αρχιτέκτων μελετά στα ξωκλήσια από τη χωροταξία μέχρι το τελετουργικό τους και προσεγγίζει τη σχέση των μικρών χώρων λατρείας με την ιστορία των χωριών και των τόπων στα οποία έχουν κτισθεί. Από τις εκδόσεις του πρώην δήμου Εξωμβούργου (2009). «Η Τήνος μέσα από τη Ζωή και τον

Θάνατο» είναι ένα... δισυπόστατο έργο του αρχιτέκτονα Μανώλη Θαλασσινού και της λαογράφου Άννας Γουήλ-Μπαδιεριτάκη. Περιγράφει και εξηγεί το κάθε τι για το παλιό τηνιακό σπίτι και, κατά δεύτερον, καταγράφει επιτύμβιες πλάκες από το χωριό Πύργος και αναλύει το περιεχόμενό τους. Από τις εκδόσεις ΕΡΙΝΝΗ (1993), με επιμέλεια του Στρατή Γ. Φιλιππότη. «Το όνομα αποκαλύπτει την κρυμμένη αρχή η οποία το γέννησε» γράφει ο Αλέκος Φλωράκης στον πρόλογό του για το βιβλίο του «Ονομάτων Επίσκεψις» για τα επώνυμα στην Τήνο και την προέλευσή τους. Είναι έκδοση της Αδελφότητος Τηνίων εν Αθήναις (2014) και ολοκληρώνεται με αλφαβητικούς καταλόγους επιθέτων ανά κατηγορία. Το βιβλίο αναδεικνύει τη διαρκή αναμέτρηση του κοσμοπολίτικου στοιχείου με την εξίσου ισχυρή παράδοση στην ιστορική εξέλιξη της Τήνου.

☞ info: Ταξιαρχών 18, Τ/ 22830 25033

27

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το φαινόμενο Πετριάδος

Την αναγνώριση του γρανιτικού πεδίου στη βορειοανατολική Τήνο ως Εθνικού Γεωλογικού Πάρκου εισάγει στη δημόσια συζήτηση ο γεωλόγος Γιάννης Ψάλτης. Με το άρθρο του μας εισάγει στη μαγική ιστορία της δημιουργίας του Πετριάδου, του σπάνιου αυτού τόπου που οφείλουμε να προστατεύσουμε. Του Γιάννη Μ. Ψάλτη Γεωλόγου, εκπαιδευτικού, ιδρυτή των «Φίλων του Πρασίνου». Φωτό: Γιώργος Τσούτσουρας

28

Π

αρακάμπτοντας την πρώτη στροφή του ανηφορικού δρόμου μετά το χωριό Σκαλάδος ή –από την άλλη πλευρά– του χωριού Μέση στα Πάνω Μέρη, ο επισκέπτης συναντά ένα τοπίο σπάνιο: Η επιφάνεια της γης είναι «σπαρμένη» από στρογγυλούς γρανιτένιους όγκους που ισορροπούν, θα ’λεγες, ο ένας πάνω στον άλλο, ή «αναπαύονται» σε θέσεις επικλινείς, αποκτώντας μια δυναμική ολίσθησης ή κύλισης προς την κατωφέρεια. Γύρω από τους ογκόλιθους, μέσα στις ρεματιές με τα άφθονα νερά, ανθρώπινα χέρια δημιούργησαν μικρές εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης, ενώ αυτοφυή φυτά όπως λυγαριές, καλάμια, βάτοι, ευκάλυπτοι, πλατάνια, σφένδαμοι, φτέρες, φρύγανα όλων των τύπων, καπαριές, αγριολούλουδα, αλλά και καρποφόρα, όπως αμπέλια, συκιές, λεμονιές και ελιές, συμπληρώνουν τη μαγική εικόνα της ευρύτερης περιοχής. Η γρανιτική περιοχή της Τήνου Πετριάδος (το Ξώμπουργο, η Βωλάξ, το Κλεφτοβούνι, η

Κακιά Σκάλα, ο Καλαθάς, το Μαγκανάρι, τα Στεγαστά, το Κακόβουλο, ο Όρμος Λιβάδας) αναπτύσσεται επιφανειακά σε έκταση 27 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων σε σχήμα τριγώνου, με κορυφή που αντιστοιχεί στον γρανιτένιο όγκο του Εξωμβούργου και βάση που αναπτύσσεται από την Κολυμπήθρα έως τον Όρμο της Λιβάδας κατά μήκος της ακτογραμμής της ΒΑ πλευράς του νησιού. Ο γρανίτης συνεχίζει ΒΑ και στον πυθμένα της θάλασσας. Στο μέσον αυτού του μοναδικού τοπίου, πάνω σε ένα οροπέδιο και σε 300 μέτρα υψόμετρο, είναι χτισμένο το παραδοσιακό χωριό Βωλάξ. Τα σπίτια του χωριού είναι λιθόκτιστα, από σμιλεμένο γρανίτη, και διαθέτουν τη γοητευτική ιδιαιτερότητα οι σφαιρικοί ογκόλιθοι που τα περιβάλλουν να αποτελούν και μέρος της λιθοδομής τους. Το τοπίο διατρέχουν μοναδικής ομορφιάς παλιοί αγροτικοί δρόμοι που συνδέουν τα χωριά Φαλατάδος, Αγάπη, Κουμάρος, Ξινάρα,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Σκαλάδος… Τα τελευταία χρόνια έχουν και πάλι ζωντανέψει, χάρη στους περιπατητές όλων των ηλικιών από όλο τον κόσμο που τα τιμούν, αλλά και χάρη σε νεότερους και τολμηρότερους αναρριχητές που έχουν ανακαλύψει στους γρανιτένιους όγκους ιδανικά πεδία bouldering. Οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν το απόκοσμο αυτό περιβάλλον με σεβασμό και μια διάθεση μεταφυσική. Απολαμβάνουν να ακούν από τους χωρικούς ή και από λαλίστατους αυτοδίδακτους ξεναγούς για μάχες μεταξύ Τιτάνων και Ολυμπίων Θεών, για εξωγήινα δημιουργήματα, για βροχή μετεωριτών, για ηφαιστειακές εκρήξεις ή για πυθμενικούς, θαλάσσιους σχηματισμούς… Πολλοί έρχονται με χάρτες, παίρνουν δείγματα, ερευνούν, κρατούν σημειώσεις για τις επιστημονικές τους εργασίες που ολοκληρώνονται συνήθως στα ταβερνάκια της περιοχής με μια στροφυλιά (η τοπική ρακή).

Χωρίς αμφιβολία, οι ιστορίες για το θαύμα της Βωλάξ είναι γοητευτικές. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για δημιούργημα της φύσης, για ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο που συναντάται σε διάφορα μέρη της Γης (περιοχή Αγ. Γεωργίου Μυκόνου, Εθνικό Πάρκο Yosemite, Καλιφόρνια, γρανιτικοί βράχοι Rough, Doner κ.λπ.). Είναι μια ενδιαφέρουσα από επιστημονικής πλευράς ιστορία, που άρχισε –όπως υπολογίστηκε από διαφόρους ερευνητές με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης– πριν από 15-25 εκατομμύρια χρόνια…

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΡΑΝΙΤΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ

οφιόλιθους κ.λπ. Διάπυρο, ρευστό μάγμα από το εσωτερικό της Γης διείσδυσε στον εξωτερικό φλοιό και γέμισε τα όποια κενά. Με την πάροδο του χρόνου (γεωλογικοί αιώνες, κάποια εκατομμύρια χρόνια δηλαδή), το μάγμα από ρευστό άρχισε να γίνεται παχύρευστο, η δε θερμοκρασία του σιγά σιγά μειώθηκε από τους 500°C στους 300°C, και, ως γρανίτης πια, απόκτησε τις πρώτες παραμορφώσεις του. Σταδιακά, ο γρανίτης άρχισε να ανεβαίνει σε ανώτερα επίπεδα της γήινης επιφάνειας και να συναντά τα ήδη υπάρχοντα μεταμορφωμένα πετρώματα της περιοχής. Η θερμοκρασία συνέχισε να πέφτει και από τους 120°C ξεκίνησε η τελική ψύξη των γρανιτών.

Τα πολύ παλιά τα χρόνια, γεωλογικούς αιώνες πριν, η ευρύτερη περιοχή της Βωλάξ ήταν καλυμμένη από πτυχωμένους γεωλογικούς σχηματισμούς (λόφοι-βουνά) από ιζηματογενή και μεταμορφωμένα πετρώματα,

29

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Με την αντίθετη δράση δυνάμεων δημιουργίας και καταστροφής κατά τους επόμενους γεωλογικούς αιώνες, εξωγενείς παράγοντες (όπως η αποσάθρωση και η διάβρωση) και ενδογενείς διεργασίες (όπως η κίνηση λιθοσφαιρικών πλακών) εξαφάνισαν τους γεωλογικούς σχηματισμούς που κάλυπταν τους γρανίτες, καθώς «κατηφόρισαν», προσφέροντας χώμα και θραύσματα πετρών στις κατώτερες περιοχές του νησιού και τη θάλασσα. Με τον τρόπο αυτό άνοιξε διάπλατα ένα τεράστιο γεωλογικό παράθυρο, μέσα από το οποίο εμφανίστηκαν οι γρανίτες της περιοχής. Η παρουσία των αρχικών πετρωμάτων είναι εμφανής στα όρια της γρανιτικής περιοχής και έξω από αυτή. Για παράδειγμα, στο λόφο του Κουμάρου (δυτική πλευρά του τριγώνου της γρανιτικής περιοχής) αναπτύσσονται μάρμαρα με κλίση νοτιοδυτική, ενώ στην ανατολική πλευρά του τριγώνου, στην περιοχή του Τσικνιά, παρατηρούμε σχιστόλιθους όλων των τύπων με κλίση ανατολική κ.λπ.

ΟΙ ΟΓΚΟΛΙΘΟΙ ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΤΗ Οι γρανίτες μετά την εμφάνισή τους στην επιφάνεια της Γης δέχθηκαν –και συνεχίζουν να δέχονται– με τη σειρά τους τη δράση των εξωγενών παραγόντων (αποσάθρωση και διάβρωση). Ιδιαίτερα όμως εδώ

30

λειτούργησε –και συνεχίζει να λειτουργεί– η χημική αποσάθρωση του γρανίτη. Κατά τη χημική αποσάθρωση, ο γρανίτης αποσυντίθεται με συνδυασμένη δράση της διάλυσης, της υδρόλυσης και της οξείδωσης. Οι άστριοι και τα αστριοειδή του γρανίτη είναι επιρρεπή σε υδρόλυση, με πιο σημαντικό προϊόν τον καολίνη, ένα ορυκτό της αργίλου. Οι μαρμαρυγίες και τα σιδηρομαγνησιούχα ορυκτά δίνουν διαλυτά ιόντα νατρίου, καλίου και μαγνησίου. Οι κόκκοι του χαλαζία, λόγω του ότι δεν αντιδρούν εύκολα ούτε στο νερό ούτε στα χημικά, παραμένουν αναλλοίωτοι. Τα παραπάνω ορυκτά της αργίλου (καολίνης, τα ασπροχώματα δηλαδή), οι κόκκοι του χαλαζία και τα ιόντα των μετάλλων απομακρύνονται συνεχώς (σμιλεύονται) από τον γρανιτικό όγκο από τις βροχές και τον άνεμο και καθώς είναι ανθεκτικά σε επιφανειακές συνθήκες αποτελούν τα κύρια συστατικά του εδάφους που περιβάλλει τους ογκόλιθους (καλλιεργήσιμη γη). Κατά τη διάρκεια των γεωλογικών αιώνων, οι τεκτονικές δυνάμεις (σεισμοί, μετακινήσεις γεωλογικών σχηματισμών κ.λπ.) προκάλεσαν ασυνέχειες και ρωγμές στα

αρχικά στάδια δημιουργίας του πετρώματος, με αποτέλεσμα να διευρύνονται οι ρωγμές και να απομακρύνονται μικρότεροι ογκόλιθοι πετρώματος μεταξύ τους. Οι γρανιτένιοι ογκόλιθοι, που αρχικά είχαν ακανόνιστο σχήμα, απολεπίζονται στην εξωτερική τους επιφάνεια και αποκτούν το χαρακτηριστικό σφαιρικό σχήμα τους. Η ιδιομορφία, δε, των ογκολίθων με τις χαρακτηριστικές κοιλότητες (tafoni και alveoles) οφείλεται στον συνδυασμό χημικής αποσάθρωσης και αιολικής ενέργειας. Το θαυμαστό έργο της φύσης θα συνεχίζεται στη γρανιτική περιοχή και στους επόμενους γεωλογικούς αιώνες, οι βράχοι θα μικραίνουν σε όγκο και θα γίνονται ακόμη πιο στρογγυλοί, θα παράγεται νέο χώμα και το ανάγλυφο της περιοχής θα ομαλοποιείται. Δική μας ευθύνη είναι η προστασία αυτού του τοπίου απείρου κάλλους από ανθρωπογενείς δράσεις, όπως είναι η απομάκρυνση ογκολίθων εκτός της περιοχής, η άναρχη δόμηση, η διάνοιξη δρόμων χωρίς προοπτική, η διάθεση των λυμάτων των οικισμών μέσα στον υδροβιότοπο του όρμου της Λειβάδας. Μέσα από μελέτες και ουσιαστική

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

INFO

Κ

αι εδώ, ένα μικρό μάθημα γεωλογίας: Ο γρανίτης ανήκει στα πυριγενή πετρώματα, κατηγορία βαθυγενή ή πλουτωνίτες (από τον μυθικό θεό Πλούτωνα, αφού σχηματίζεται από μάγμα στο εσωτερικό της Γης). Η μακρόχρονη διαδικασία απόψυξης και στερεοποίησης του μάγματος έδωσε την ευκαιρία στα συστατικά του γρανίτη να σχηματίσουν ευδιάκριτους κρυστάλλους, χαρακτηριστικούς για το είδος του πετρώματος. Οι γρανίτες διακρίνονται σε λευκοκρατικά και μελανοκρατικά πετρώματα. Η πρώτη κατηγορία, στην οποία ανήκει και ο γρανίτης της Βωλάξ, είναι τα πετρώματα που περιέχουν χαρακτηριστικά λευκά ορυκτά συστατικά (χαλαζία, άστριους, αστριοειδή). Εδώ να σημειώσουμε την άλλη κατηγορία των πυριγενών πετρωμάτων, τους ηφαιστίτες ή εκρηξιγενή πυριγενή πετρώματα, που προέρχονται από το μάγμα το οποίο φτάνει στην επιφάνεια της Γης και υπό μορφή λάβας ρέει στην επιφάνειά της, ψύχεται σε μικρό χρονικό διάστημα και δίνει πετρώματα μικροκρυσταλικά και υαλόμορφα.

ΠΗΓΕΣ • Γεωλογική δομή και Κοιτασματολογία της Νήσου Τήνου (Νικόλαος Γ. Μελιδώνης, ΙΓΜΕ 1980) • Βωλάξ - Εξώμβουργο ένα γρανιτικό πεδίο (Δρ Γεώργιος Στουρνάρας Καθηγητής Υδρογεωλογίας & Τεχνικής Γεωλογίας Πανεπιστημίου Αθηνών) • Έγγραφο αναφορά, προς το Δήμαρχο Τήνου για την ανάδειξη της περιοχής Βωλάξ (Δημήτριος Μπέζιος Δρ. Γεωλογίας) • «Ο Γρανίτης της Τήνου και οι Συνδεόμενοι με Αυτόν Σχηματισμοί Skarn» Διδακτορική διατριβή (Ν. Μάστρακας Δρ Γεωλογίας) • Εκρηξιγενή πετρώματα της Τήνου (Ελπιδοφόρος Βιδάλης, 1949) • Πετρογένεση Πυριγενών Πετρωμάτων (Ηλία Σ. Σαπουνζή Καθηγητή Ορυκτολογίας και Πετρογραφίας Αριστοτελείου Παν. Θεσσαλονίκης) αξιοποίηση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, είναι καιρός να αναδειχθεί το γρανιτικό πεδίο της Βορειοανατολικής Τήνου (Πετριάδος) σε Εθνικό Γεωλογικό Πάρκο. Η ευρύτερη περιοχή της ΒΑ Τήνου αποτελεί μια ιδανική εναλλακτική πρόταση για βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού. Συνδυάζει αναψυχή με γνώση και απόλαυση του φυσικού τοπίου. Γίνεται φανερό ότι ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να χαρεί τοπία με ιδιαίτερη αισθητική και περιβαλλοντική αξία, σε έναν τόπο μοναδικό για τα δεδομένα της ελληνικής υπαίθρου.

O

ne of Tinos’ most impressive areas is Petriados, at the northeastern side of the island. Taking up 27 square kilometers, enormous round granite boulders balance on each other, in a wild landscape scattered with green, cultivated islets. Despite the charming tales regarding the creation of this otherworldly area, geologist Giannis Psaltis offers the granite formation scientific explanation and supports the proclamation of the granite landscape as a National Geological Parc.

Φωτογραφίες από την έκδοση «Πέτρες» (Γιώργος Τσούτσουρας), Εκδ. Τρίεδρος

31

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΤΑ ΑΝΩΝΥΜΑ ΚΕΛΙΑ Στην Τήνο υπάρχει μια θαυμαστή αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στην ταπεινή, ανώνυμη αγροτική αρχιτεκτονική και το τοπίο, με το τοπίο να μετατρέπεται σε χώρο και με τη σειρά του τον χώρο να μετουσιώνεται σε στοιχείο του τοπίου. Ένα μικρό ταξίδι στα «κελιά», τους θησαυρούς της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού. Της Γεωργίας Σπάνδου, Αρχιτέκτων Μηχ. εταιρία ΑΡΤΙΑ Α.Ε., Φωτό: Γιώργος Ρηγούτσος

Ο

κάτοικος των αγροτικών περιοχών της Τήνου, όπως και κάθε άλλου τόπου με παρόμοια χαρακτηριστικά, για λόγους οικονομίας χρόνου και από ανάγκη για άμεση επίβλεψη της περιουσίας και της παραγωγής του, έπρεπε να συγκεντρώνει τις καθημερινές του ασχολίες γύρω ή πολύ κοντά στο κατάλυμά του, την αγροτική κατοικία του. Η αγροτική κατοικία, μέσα ή πολύ κοντά στα χωράφια, που αναπτύχθηκε με την ιδιαίτερη τυπολογία της, όπως εξάλλου και στα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια, έχει μελετηθεί διεξοδικά και είναι πράγματι θαυμαστή η σοφία του απέριττου που συναντούμε στην κατασκευή της σχεδόν γενικευμένα.

H αγροικία συνοδευόταν από τα παραρτήματα και τα παρακολουθήματά της, όπως το αλώνι, το πατητήρι, το αϊβοδόστο, το ρακιζιό και κυρίως από τα κελιά ή κατ’κιές, τις λίθινες κατασκευές που προορίζονταν για τη διαμονή των αγροτών στη διάρκεια των εποχιακών δραστηριοτήτων, από την άνοιξη μέχρι και τα χοιροσφάγια.

32

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Και ενώ για όλα τα προηγούμενα γνωρίζουμε αρκετά, πολύ λίγα γνωρίζουμε για ένα άλλο παρακουλούθημά της, τα κελιά σταύλους, που, σύμφωνα με βιβλιογραφικές και προφορικές αναφορές, προορίζονταν για τη φύλαξη των ζώων και ιδιαίτερα του χοίρου, γι' αυτό και συναντιούνται και με τις ονομασίες «σταύλα», «μάντρα», «αχερώνας» και πάντα σε κάποια απόσταση από την κατοικία. Πρόκειται για εντυπωσιακά έξυπνες κατασκευές, φωλιασμένες στις προστατευτικές εσοχές των μεγάλων, εντυπωσιακών βράχων που συναντά κανείς διάσπαρτους στην εξοχή της Τήνου, οι οποίες συνδυάζουν το φυσικό με το χειροποίητο, σε μια προσπάθεια του ανθρώπου να συνυπάρξει με την άγρια φύση και να επωφεληθεί συγχρόνως από την ιδιομορφία της. Αποτελούν στοιχείο της άγνωστης στους πολλούς Τήνου, της φυσικής πλαστικότητας και της συμβολικής δύναμης των τοπίων της. Η πρώτη επαφή μαζί τους ανακαλεί εικόνες από προϊστορικές μεγαλιθικές κατασκευές, δρακόσπιτα, σκήτες μοναχών, τις πρώτες απόπειρες του ανθρώπου για στέγαση στη μακρινή Νεολιθική Εποχή. Η κατασκευή τους είναι πολύ ευρηματική στην απλότητά της. Ο άνθρωπος δεν κομματιάζει την πέτρα, δεν κάνει τον κόπο να σκαλίσει ούτε μια κόγχη. Κατανοεί την πολύτιμη χρηστικότητά της, στη μορφή που του αποκαλύπτεται μέσα στο άνυδρο τοπίο.

Χρησιμοποιεί το κοίλο μέρος του βράχου, αν είναι δυνατόν εξολοκλήρου, σαν οροφή και τοίχωμα συγχρόνως και συμπληρώνει όσο χρειάζεται για να δημιουργήσει έναν καλά προφυλαγμένο χώρο, με ξερολιθιά απόλυτα προσαρμοσμένη στη μορφολογία του «φιλόξενου» βράχου. Αν ο βράχος δεν αρκεί για την κάλυψη του κελιού, τότε συμπληρώνεται με μεγάλους λίθους που ακουμπούν πάνω σε αδιαμόρφωτες τράβες. Ο άγνωστος κατασκευαστής σε κάποια, εκπληκτικά ομολογουμένως, κελιά, επιδεικνύει προχωρημένες γνώσεις στατικής. Χρησιμοποιεί ένα απλοποιημένο «εκφορικό σύστημα» για την οροφή, με κεντρικό υποστύλωμα και δομή, που θα διακινδύνευε κανείς να πει, ότι είναι στα πρότυπα των δωρικών κιόνων. Δηλ. υποστύλωμα με δύο πλάκες να στηρίζονται πάνω του, «εχίνος και άβακας»*, και πλατιές πλάκες σε ακτινωτή διάταξη οι οποίες συγκλίνουν πάνω τους και διαμορφώνουν έναν μικρό θόλο που βρίσκεται σε διαχρονική ισορροπία. Η είσοδός τους είναι, κατά κανόνα, στραμμένη στον νότο, για προστασία από τους βοριάδες, και συχνά μπροστά της διαμορφώνεται ένα μικρό αυλιδάκι. Σχεδόν πάντα υπάρχει ένα μικρό άνοιγμα για τον αερισμό του χώρου και για υποτυπώδη φωτισμό. Η χρήση της κατασκευής δύσκολα γίνεται αντιληπτή από τον ανυποψίαστο περιπατητή, που στην πορεία του θα συναντήσει κελιά

Στα σκίτσα εικονίζονται οι τομές δύο χαρακτηριστικών τύπων κελιών:

↑ Κελί από βράχο και ξερολιθιά, με το αλώνι από πάνω

↑ Κελί εξολοκλήρου μέσα στο κοίλωμα του βράχου

* εχίνος και άβακας, τα μέρη του δωρικού κιονόκρανου

33

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

_________ ☞ Βιβλιογραφία: Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Καραλή Μάχη, «Οι αγροτικές κατοικίες στην Εξωμεριά της Τήνου», Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 2002 www.ophiousa. blogspot.com Αντώνης Φόνσος, «Οδοιπορικό στα κάτω μέρη της Τήνου»

σε μια ποικιλία σχημάτων και κατόψεων, ανάλογα με τη μορφολογία του χώρου και του βράχου. Σε κάποια από αυτά υπάρχουν στοιχεία πυροστιάς, μαρτυρία ότι ο αγρότης και τα ζώα περιστασιακά μοιραζόταν τον ίδιο χώρο. Σε κάποια άλλα, πάλι, συναντούμε ακριβώς δίπλα ή πάνω στον βράχο, όταν είναι αρκετά επίπεδος, και το αλώνι, μια ακόμη ένδειξη της προσπάθειας για συγκέντρωση των αγροτικών εργασιών, ώστε να εξοικονομάται χρόνος και χώρος. Υπάρχει μια θαυμαστή αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στα κελιά και το τοπίο, με το τοπίο να μετατρέπεται σε χώρο και με τη σειρά του τον χώρο να μετουσιώνεται σε στοιχείο του τοπίου. Θα μπορούσαν τα κελιά να θεωρηθούν συνδετήριος κρίκος ανάμεσα στην αγροικία, το εποχιακό κελί και την άγρια φύση. Οι ταπεινές αυτές κατασκευές, αν και στερούνται τεκμηριωμένης αρχιτεκτονικής αναφοράς, αποτελούν μνημεία της αγροτικής κουλτούρας του νησιού, με παραδειγματική οικολογική αξία, σαν μαρτυρία των πρακτικών για την επιβίωση σε συνθήκες περιορισμένων φυσικών πόρων. Και αφού λίγο-πολύ όλοι γνωρίζουμε ότι τα τοπία και οι χώροι με ιδιαίτερη φυσιογνωμία θεωρούνται πολιτιστική κληρονομιά, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε ότι σε περιοχές όπως η Τήνος η συντήρηση, η ανάδειξη και η ένταξη των μνημείων αυτής της θαυμαστής ανώνυμης αρχιτεκτονικής, όπως

34

τα κελάκια, οι ξερολιθιές, οι περιστεριώνες, τα αλώνια κ.λπ., σε ένα πλαίσιο ανάπτυξης εναλλακτικού αγροτικού τουρισμού είναι περισσότερο από επιτακτική. Τα μοναδικά αυτά προϊόντα της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού μπορούν να αναδειχθούν σε έναν υπολογίσιμο τουριστικό πόρο, με πολλές θετικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα στις περιοχές τις πιο απομακρυσμένες από τη θάλασσα.

Stables

T

he inhabitants of rural Tinos, just like those of any other place with similar characteristics, had to centre their daily chores close to home, the farmhouse, in order to save time and directly oversee their property. The resulting farmhouse which developed in the local style, just like in the rest of the Cycladic Islands, has been studied extensively and the concept of minimalism which we observe in its construction generally is indeed to be admired.

The farmhouse had outbuildings, intended for accommodating farm workers during the seasonal work periods, from spring until the pig slaughtering. We know less about the stables-cellars which, according to oral and literary citations, were intended for keeping animals, especially swine, always at a distance from the house itself.

These constructions were designed ingeniously, nestled in the fissures of the large impressive rocks that are scattered throughout the countryside. These stables combine the natural with the hand-made in an attempt not only to co-exist with the wild but to benefit from its uniqueness. In some of these admittedly fantastic stables, the anonymous builder displays an advanced knowledge of static, using only a simplified articulation system for the ceiling, with a central column structure which one would venture to say is similar to the original Doric column.

For many, the stables are a symbol of the "unknown" Tinos, its natural plasticity and the power of its landscapes.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ακολουθώντας τα παλιά μονοπάτια… Η Τήνος διατηρεί ένα από τα πυκνότερα και καλύτερα διατηρημένα δίκτυα παλαιών λιθόστρωτων δρόμων και μονοπατιών στο Αιγαίο. Το περιηγητικό αυτό δίκτυο απλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού, με κομβικά σημεία τους οικισμούς και με βασικούς προορισμούς τόπους ή μεμονωμένα μνημεία ιστορικού ενδιαφέροντος και περιοχές σπάνιων φυσικών ιδιαιτεροτήτων. Του Τάσου Αναστασίου, επίμονου περιπατητή & υπεύθυνου πολιτισμού Κυκλάδων στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Φωτό: Laurent Fabre

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο

ι εκτιμήσεις με βάση γραπτές πηγές, μορφολογικά-κατασκευαστικά στοιχεία και προφορικές μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι το δίκτυο αυτό στο μέγιστο μέρος του έλκει την καταγωγή του τουλάχιστον από την προεπαναστατική περίοδο. Πολλά τμήματά του εξάλλου –ιδίως οι κεντρικές αρτηρίες– κατασκευάστηκαν κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ενώ τα περισσότερα απ' αυτά πήραν την οριστική τους μορφή στην εποχή της Λατινοκρατίας, με κατά περιόδους σωστικές επεμβάσεις και βελτιώσεις μέσα στους επόμενους αιώνες. Από τις 12 σηματοδοτημένες διαδρομές μήκους 90 χιλιομέτρων, ακολουθούμε τη διαδρομή 1, από τον Φαλατάδο στην Ακτή Λιβάδας.

ΦΑΛΑΤΑΔΟΣ - (ΜΥΡΣΙΝΗ) - ΜΑΓΓΑΝΑΡΙ - ΠΛΑΤΎ ΑΚΤΗ ΛΙΒΑΔΑΣ Το χωριό Φαλατάδος, από τα μεγαλύτερα και δυναμικότερα της Τήνου, εποπτεύει από τα ανατολικά το εύφορο οροπέδιο της Λιβαδερής, το οποίο στα δυτικά του οριοθετείται από το Ξώμπουργο. Η Μυρσίνη ή Μουσουλού, ζωντανό χωριό των Πάνω Μερών, βρίσκεται ανατολικά του Φαλατάδου στις υπώρειες του Τσικνιά. Και τα δύο χωριά διατηρούν τον αγροτικό τους χαρακτήρα και σε υψηλά επίπεδα τους μορφολογικούς τύπους της τηνιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Στη διαδρομή αυτή ο οδοιπόρος μπορεί εναλλακτικά να ακολουθήσει δύο διαφορετικούς δρόμους –με αφετηρίες τον Φαλατάδο (υψ. 400μ. συνολικός χρόνος μέχρι την ακτή Λειβάδας: 2:10 ώρες) ή τη Μυρσίνη (υψ.

360μ. - χρόνος μέχρι την ακτή: 1:50 ώρες), αντίστοιχα– που συναντώνται στην ειδυλλιακή θέση Μαγγανάρ(ι), όπου απλώνονται αγροκτήματα πλούσια σε καρποφόρα δένδρα και τυπικές αγροκατοικίες της περιοχής. Και οι δύο διαδρομές, στο μεγαλύτερο μέρος τους λιθόστρωτες, διασχίζουν τοποθεσίες με γραφικά, ιστορικά ξωκκλήσια και περιστεριώνες. Χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα από σημαντικό αριθμό αγροτών και υποζυγίων και είναι πρότυπα σηματοδοτημένες και χρονολογημένες. Κατά τα δύο τρίτα της, η διαδρομή από Φαλατάδο προς Μαγγανάρι είναι παραποτάμια και η πορεία γίνεται υπό σκιάν. Παρόχθια, πυκνή, δενδρώδης βλάστηση από στοές της θερμής Μεσογείου (Nerio tamaricetea) και πλατάνους (Platanus orientalis) εναλλάσσεται με το τοπίο απειράριθμων αποσαθρωμένων γρανιτόλιθων, από τη θέση (Α)λδάκια μέχρι το Πλατύ. Η διαδρομή διασχίζει επίσης δασώδεις συστάδες από δρυς (Quercus macrolepis), ασφεντάμους, υδρόφιλα παραποτάμια –πικροδάφνες, λυγαριές, βάτους, καλαμιές και μακκία με αραιούς θάμνους–, θυμάρια, αστιβές, λαδανιές, ασφάκες, πρίνους (Quercus coccifera). Κατάλοιπα

36

τεσσάρων παλαιών νερόμυλων στη βόρεια όχθη του ρέματος συνοδεύουν την πορεία. Η διάρκειά της από το χωριό μέχρι το Μαγγανάρι (με σταθερό βήμα και χωρίς διακοπές για φωτογραφίες) είναι 1ώρα και 20 λεπτά. Από το Μαγγανάρι, το ενιαίο μονοπάτι κατευθύνεται στο Πλατύ και στην εύφορη Λιβάδα. Στη συνέχεια, ο περιηγητής κινείται βορειοανατολικά παράλληλα στο ρέμα της Λιβάδας, αφήνοντας στα δεξιά του εγκαταλελειμμένη μεγάλη λιμνοδεξαμενή, μόνη αλλά έντονη «παραφωνία» στο σύνολο της πορείας. Με κατάλληλη σήμανση οδηγείται στην ακτή της Λιβάδας, όπου το τοπίο –η μικρή λιμνοθάλασσα και οι δύο βοτσαλωτές ακρογιαλιές– παραμένει συναρπαστικό και ανέγγιχτο από σύγχρονες επεμβάσεις. Λίγα μέτρα από την ακτή, η πορεία μπορεί να συνεχιστεί ανατολικά προς το ακρωτήρι Παπάργυρος, όπου δεσπόζει ο Φάρος της Λιβάδας. Το μονοπάτι, όχι πάντοτε ευδιάκριτο, διασχίζει πετρώδες γυμνό τοπίο καταλήγοντας στον φάρο σε 45 λεπτά. Το κτίσμα, έργο του 1910, έχει ύψος 10 μέτρα και είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος του μαρμαρόκτιστο, άρτια κατασκευασμένο. Ο φάρος, από τους σημαντικότερους του Αιγαίου, οριοθετεί από τα δυτικά τον θαλάσσιο δίαυλο Τήνου-Μυκόνου, γνωστό ως «πέρασμα του Τσικνιά».

Ο φωτογράφος Laurent Fabre με τα οικογενειακά του βάρη

Tinos Footpaths

T

inos maintains one of the most dense, most wellpreserved networks of old cobbled roads and footpaths in the Aegean. 12 routes in this network, a total length of 90 km, have been acclaimed of great cultural interest.

It is estimated that the majority of the network was built before the 19th century. A number of paths were constructed during the Byzantine period, however the final stage was completed during the Venetian rule.

In spring, we recommend you follow the magical Route 1, linking Falatados village to the Bay of Livada, which takes approximately two and a half hours.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΒΩΛΑΞΙΑΝΟΙ ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΕΣ Η Οι τελευταίοι των καλαθοποιών της Βωλάξ: Αντώνης, Λουδοβίκος και Γιακουμής Σιγάλας Αλέκος Ε. Φλωράκης Δρ Εθνολόγος-Λαογράφος Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

40

Βωλάξ της Τήνου είναι ένα χωριό του οποίου όλοι οι κάτοικοι ασχολούνται επαγγελματικά με την καλαθοπλεκτική από πολύ παλιά. Γραπτές πηγές τεκμηριώνουν τη μονοτεχνική αυτή απασχόληση τουλάχιστον από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, καθώς, ήδη το 1809, το χωριό καταγράφεται ως κέντρο καλαθοπλεκτικής. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα προμηθεύει επίσης τη Σύρο και τη Σμύρνη. Η εύρεση της εικόνας της Μεγαλόχαρης, με τη συνακόλουθη παρουσία μεγάλου αριθμού προσκυνητών, έδωσε νέα ώθηση στην τοπική καλαθοπλεκτική και, μεταπολεμικά, εξασφάλισε τη διατήρησή της. Σήμερα λειτουργούν ακόμη μερικά εργαστήρια, πάντα με την πατροπαράδοτη τεχνική. Η επίδοση στη συγκεκριμένη χειροτεχνία δεν είναι άσχετη με το άγονο περιβάλλον και, κατά συνέπεια, την αδυναμία οικονομικής αυτάρκειας, αλλά και με την πρώτη ύλη που προσφέρεται στην ευρύτερη περιοχή. Οι Βωλαξιανοί καλαθάδες

πουλούσαν τα προϊόντα της τέχνης τους με χρήματα και με είδος (σύκα, κρασί, τυριά). Κάθε Σάββατο ή Κυριακή φόρτωναν τα γαϊδουράκια τους και ξεκινούσαν για τα χωριά. Καθένας ακολουθούσε συγκεκριμένο δρομολόγιο, «είχε τα χωριά του», σε μια κοινοτικά συμφωνημένη κατανομή κατά πελατειακές ζώνες. Όμως η συναλλαγή δεν ήταν πάντοτε συμφέρουσα. Πολλές φορές η ανάγκη υποχρέωνε τους καλαθάδες να υποκύπτουν στην εκμεταλλευτική τακτική των εμπόρων. Η οργάνωση της δουλειάς βασιζόταν ανέκαθεν σε οικογενειακή βάση, με διαχωρισμό κατά ηλικία και γένος. Τα παιδιά μάθαιναν από μικρά το πλέξιμο του καλαμιού και της βέργας, ξεκινώντας από απλούστερες εργασίες και προχωρώντας σταδιακά σε δυσκολότερες. Οι γυναίκες συμμετείχαν σε βοηθητικές εργασίες, όπως το καθάρισμα της βέργας. Ως εργαστήριο του καλαθά χρησιμεύει η σάλα του σπιτιού, το κατώι ή άλλοι βοηθητικοί χώροι. Τα προϊόντα της τέχνης του (καλάθια, κοφίνια,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Basket weavers of Volax

V

πανέρια, ντύσιμο νταμιτζάνας και πολλά άλλα) περιμένουν τους πελάτες κρεμασμένα ή συχνότερα αραδιασμένα στο πάτωμα. Τα λιγοστά εργαλεία του είναι το τρισέτο (γυριστό μαχαίρι), ο σβανάς, η διχάλα, το καρφί ή σουβλί και ο κόπανος, και τα βασικά υλικά του η λυγαριά, το σταβάρι (ιτιά) και το καλάμι. Όλα προσφέρονται από το φυσικό περιβάλλον, ένα περιβάλλον γεμάτο λείους διαβρωμένους γρανιτόλιθους, τα λεγόμενα βωλιά, που έδωσαν και στο χωριό το όνομά του. Ο καλαθάς της Βωλάξ έχει συνείδηση της τέχνης του. Θεωρεί τέλεια τη δουλειά του και το λέει: «Αλλού δεν το κάνουν έτσι, δεν κρατάει σκόρτσο (αντίσταση). Το δικό μας γίνετ' ένα σώμα και κρατάει». Η επαγγελματική του επιβίωση και η κοινωνική του θέση, η υπόληψή του ως τεχνίτη, επιβάλλει προσεκτική δουλειά και επιλογή στέρεων και καλών υλικών. Τις τελευταίες δεκαετίες το επάγγελμα φθίνει. Η αλλαγή του τρόπου ζωής και η επικράτηση των νέων υλικών, η ελάττωση των κατοίκων του χωριού, ο ανταγωνισμός

από τα εισαγόμενα βιομηχανοποιημένα προϊόντα καλαθοποιίας είναι μερικές από τις αιτίες. Παρ’ όλα αυτά, η τέχνη στη Βωλάξ δεν έχει σβήσει. Περιορίστηκε βέβαια μέσα στο νησί, διαφοροποιήθηκε ως προς τα παραγόμενα είδη και στράφηκε περισσότερο προς την τουριστική αγορά παρά προς τη γεωργική. Ωστόσο, αυτή η τουριστική αγορά είναι που λειτούργησε αντίρροπα και έδωσε κάποια διέξοδο στους εναπομείναντες καλαθοπλέκτες. Η ενίσχυσή τους από κρατικούς και άλλους φορείς είναι απαραίτητη, για να μπορέσει να διατηρηθεί και να προχωρήσει η χαρακτηριστική αυτή για την Τήνο μονοτεχνική χειροτεχνία. Βιβλιογραφία: —Φλωράκης Αλέκος Ε., «Η καλαθοπλεκτική στο χωριό Βωλάξ της Τήνου», Άνθρωπος 3 (1976), σσ. 115-129.

—Φλωράκης Αλέκος Ε., Βωλαξιανοί καλαθοπλέκτες. Ένα μονοτεχνικό χωριό στην Τήνο – Volaxian basket weavers.

A monotechnic village in Tinos, Εμπορικές Επιχειρήσεις Παλαμάρης, 2010.

olax is a village in Tinos, whose occupants have been professionally engaged in basket weaving since time immemorial. Written sources document this sole occupation, going back as far as the second half of the 18th century: indeed in 1809 the village is recorded as being the basket weaving centre of the island, supplying Syros as well as Tinos. After the discovery of the icon of the Virgin Mary, the large number of pilgrims boosted the local basket weaving trade and ensured its continuation after the war. Despite the prevalence of new, modern imported materials and the reduction in the agricultural sector, production flourished. Today there are still some workshops using techniques handed down from generation to generation. The organisation of work has always been family-based and separated by age and gender. Children are taught to weave reeds in a young age, starting with simple tasks and gradually progressing to more difficult assignments. Women help with preparatory chores, such as cleaning and stripping the willow. The workshops were actually part of the weavers' home.

The front room, basement or outhouse were used for this purpose. The produced items – baskets, creels, panniers and decorative woven bottle holders are still displayed hanging from the ceiling or strategically placed on the floor in the front yard.

The few tools of the trade are a carving knife, an awl, a bodkin and a mallet. The materials; broom, sea grass and willow, all found in their natural environment, an environment dominated by smooth eroded granite boulders with fissures (Volia) which gave the village its name.

41

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κορνήλιος Καστοριάδης Τήνος 1977 και στον Τριπόταμο περνάει το πρώτο του καλοκαίρι ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Για τον κόσμο της διανόησης, ένας μαγευτικός φιλόσοφος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο και στα γεγονότα του Μάη του '68. Για τον μικρόκοσμο του χωριού, ένα «μεγάλο κεφάλι» που λάμβανε πολλά γράμματα. Θα ακολουθήσουν πολλά καλοκαίρια… Μέχρι το τελευταίο του 1997… που οι Τήνιοι θα αποχαιρετήσουν έναν δικό τους άνθρωπο. της Ρέας Βιτάλη

«Ν

α σκέφτεσαι σημαίνει να μπαίνεις στον λαβύρινθο. Να χάνεσαι στους διαδρόμους που υπάρχουν, επειδή τους σκάβουμε συνέχεια. Να γυρίζεις πίσω, στο τέλος ενός αδιεξόδου, που η είσοδός του έχει κλείσει πίσω από τα βήματά μας ώσπου τέλος, χωρίς να ξέρουμε πώς, τα μικρά κυκλικά βήματά μας δημιουργούν στον τοίχο ποθητά ανοίγματα». Λόγια του Κορνήλιου Καστοριάδη. Το χαρακτηριστικό της ύπαρξής του… «Εδώ δράση μας είναι ο λόγος». Και εκείνος, διευθύνοντας λες με κινήσεις μαέστρου τον λόγο… Λόγος με χαρακτηριστική ορμή και μια επιθετική αισθαντικότητα σε συνδυασμό με την εξωπραγματικά έντονη παρουσία του, μοιάζει να γοήτευε πριν χρειαστεί να πείσει. Κι αν όλα αυτά σας ακούγονται πολύπλοκα, μπορώ να σας αναφέρω τις δυο-τρεις λέξεις του Πέτρου, που διέθετε το μέγα προνόμιο να έχει τηλέφωνο στον Τριπόταμο και να παραλαμβάνει και την αλληλογραφία του χωριού, ο οποίος αποφάνθηκε «Ρε σεις, κάποιος που ήρθε τελευταία και μένει στο σπίτι πλάι στο Σταυρό, πρέπει να 'ναι πολύ μεγάλο κεφάλι. Γιατί όλο διαβάζει και γράφει και κάθε μέρα του 'ρχονται ένα τσουβάλι γράμματα και εφημερίδες». Και κάπως έτσι αναγγέλθηκε η άφιξη «κάποιου σπουδαίου» στο νησί που επέλεξε ως καταφύγιο των καλοκαιριών του. Εν έτει 1977. Κι έτσι οι ντόπιοι καμάρωναν το στίγμα του τόπου τους κάτω από τις γραπτές του σκέψεις…

42

Τριπόταμος, Τήνος, Αύγουστος 1986, «Καιρός», Τήνος, Αύγουστος 1993, «Ανθρωπολογία, Πολιτική, Φιλοσοφία – πέντε διαλέξεις στη Βόρειο Ελλάδα», Τριπόταμος, Τήνος, Σεπτέμβριος 1995, «Χώροι του ανθρώπου». Κι έτσι τα παιδιά αρέσκονταν να στήνουν αυτί κάτω από το παραθύρι του, ν' ακούν τον ήχο των πλήκτρων της παλιομοδίτικης γραφομηχανής του. Θα μπορούσε να σταθεί στον θώκο της σοφίας του. Να ηδονίζεται με το γεγονός ότι δυσκολεύονταν οι πολλοί να ακολουθήσουν τους συλλογισμούς του. Αλλά αν κρίνω από τα λόγια και τις εκμυστηρεύσεις όσων τον γνώρισαν, το στοιχείο της απλότητας και της καταδεκτικότητας τον διαφοροποιούσε. Όσο μπορούσε να ξετυλίγει και ν' απογειώνει έννοιες και φιλοσοφίες, άλλο τόσο μπορούσε με ελάχιστες λέξεις να δώσει στίγμα και ξεκάθαρες κατευθύνσεις. «Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματά του. Και η ευθύνη, για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης "Εγώ θ' αλλάξω το ρωμέικο;" –Ναι,

κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στο χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι». Ο Κορνήλιος Καστοριάδης γεννήθηκε στις 11 Μαρτίου του 1922 στην Κωνσταντινούπολη. Έναν μήνα πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, λόγω των γεγονότων, κατέφθασαν οικογενειακώς στην Αθήνα για μόνιμη εγκατάσταση. Στη μόρφωσή του έπαιξε τεράστιο ρόλο τόσο ο πατέρας του, ο οποίος είχε πάθος για τη γνώση, όσο και η μητέρα του που αγαπούσε τη μουσική, κάτι που επίσης του μεταδόθηκε. Όπως ο ίδιος δηλώνει σε μια συνέντευξή του, «ήμουν γελοία πρώιμο παιδί», καθώς το ενδιαφέρον του για τη φιλοσοφία ξεκίνησε απ' όταν ήταν 11 ετών και τελείωσε το σχολείο στα 15 του χρόνια. Παιδί-θαύμα. Για τους πολλούς. Αλλά για εκείνον -και οι σπουδαίοι κάποτε έχουν κάνει παιδικές σκέψεις- το «δράμα» ήταν ότι δεν κατόρθωσε να εμφανιστεί στο

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η ΚΥΒΕΛΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΤΗΣ 1945, και ένας νέος άνδρας ταξιδεύει μαζί με άλλους 200 Έλληνες με το καράβι «ΜΑΤΑΡΟΑ». Αφήνουν πίσω τους μια χώρα που αιμορραγεί και απλώνονται σε ένα μέλλον. Θα ακολουθήσουν τη θάλασσα της γνώσης. Προορισμός το Παρίσι. Ονομάζεται Κορνήλιος Καστοριάδης.

2014 και μια νέα, πανέμορφη νεαρή γυναίκα -μάλλον κορίτσι- συμμετέχει ως ηθοποιός στη σκηνή ενός θεάτρου στο Παρίσι, στην παράσταση «ΜΑΤΑΡΟΑ: Η διάτρητη μνήμη» η οποία αναφέρεται σε μια ομάδα νέων που αναχώρησαν από την Ελλάδα το 1945 για ν' αναζητήσουν την τύχη τους στο εξωτερικό. Ονομάζεται Κυβέλη Καστοριάδη και είναι κόρη του Κορνήλιου Καστοριάδη. Η ζωή κάνει μαγευτικούς κύκλους… σχολείο του με μακριά παντελόνια, κάτι που ήταν προνόμιο για τα «μεγάλα παιδιά». Το 1941 γράφτηκε επισήμως στο ΚΚΕ, αλλά η παραμονή του ήταν σύντομη. Ακολούθως, εντάχθηκε στην τροτσκιστική ομάδα του Σπύρου Στίνα, του οποίου ήταν τεράστιος θαυμαστής. Ποτέ όμως δεν κατάπινε άκριτα τις ιδεολογίες, και θα το αποδείκνυε στη συνέχεια της ζωής του, μιλώντας με στυγνό ρεαλισμό για τον μαρξισμό. Το 1945 έφυγε για σπουδές στη Γαλλία, με το καράβι «ΜΑΤΑΡΟΑ», για ένα ντοκτορά φιλοσοφίας στο Παρίσι, όπου και εγκαταστάθηκε για την υπόλοιπη ζωή του. Στο Παρίσι δημιούργησε, μαζί με τους Λεφόρ και Λαμπλάνς, την ομάδα «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», που εξέδιδε και το ομότιτλο περιοδικό μέχρι το 1965. Έναν μόλις χρόνο πριν, το 1964, ο ίδιος είχε δηλώσει: «Ο μαρξισμός είναι νεκρό σώμα μιας ψευδοθεωρίας που δεν αναπτύσσεται και το οποίο κοινωνικά και ιστορικά λειτουργεί μόνο και μόνο σαν ιδεολογία για τη νομιμοποίηση καθεστώτων εκμετάλλευσης και τρομοκρατίας όπως αυτά που υπάρχουν στις ανατολικές χώρες». Τα γεγονότα που ακολούθησαν τον Μάη του '68 φανέρωσαν τη μεγάλη σημασία της «κατήχησης» των ιδεών του στους νέους ανθρώπους και οδήγησαν τον ίδιο στο να αποδεχθεί ότι τελικώς: «Η ιδέα που είχαμε ότι το κοινό του περιοδικού ήταν απλώς παθητικοί καταναλωτές ήταν λάθος». Από το 1974 άρχισε να εργάζεται ως ψυχαναλυτής και αυτό επηρέασε καθοριστικά τη φιλοσοφία του. Μάλλον την ολοκλήρωσε. Το 1979 εξελέγη διευθυντής στην École des hautes études en sciences sociales (EHESS) και το 1989 αναγνωρίστηκε και στην Ελλάδα, καθώς αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και το 1993 στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Πέθανε στις 26 Δεκεμβρίου του 1997 σε ηλικία 75 ετών.

Ένιωθα ότι ήμουν δίπλα σε έναν πανέξυπνο άνθρωπο. Αλλά για μένα ήταν ο πατέρας μου. «Με τον πατέρα μου συζητούσαμε πολύ. Συνήθιζε να μου μιλάει για πολλά κομμάτια της ζωής του. Δυστυχώς όμως δεν προλάβαμε να μιλήσουμε ποτέ για την περίοδο που προηγήθηκε της αναχώρησης του με το «ΜΑΤΑΡΟΑ». Πόλεμος, Εμφύλιος, Δεκεμβριανά… Για την Ελλάδα του '40-'45, για εκείνη την εποχή την πολύ σημαδιακή της ιστορίας. Συμμετέχοντας στη συγκεκριμένη θεατρική παράσταση, ένιωσα πολύ έντονη την απουσία του». Δυστυχώς ο θάνατος πάντα μας βρίσκει απροετοίμαστους και με εκκρεμότητες. Αλήθεια, σε ποια σκηνή, σε ποια δική «σας» στιγμή έρχεται ο πατέρα σας στη μνήμη σας; Το βράδυ, όταν τρώγαμε όλοι μαζί. Στο τραπέζι εκείνο. Όταν είχε τελειώσει η μέρα για όλους μας. Ο πατέρας μου είχε τελειώσει με τη δουλειά του ως ψυχαναλυτή, η μητέρα μου με τη δική της δουλειά ως αρχιτεκτόνισσας και εγώ με το σχολείο μου. Και βρισκόμασταν. Βρισκόμασταν ουσιαστικά. Μιλούσαμε για πολλά, μιλούσαμε και για τα μαθήματα. Μάλιστα, με βοηθούσε σε όποιο μάθημα χρειαζόμουν τη βοήθειά του. Πώς τα καταφέρνατε ν' ακολουθείτε τις σκέψεις του; Νιώθατε ότι ήσασταν δίπλα

σε ένα πολυδαίδαλο μυαλό; Ένιωθα ότι ήμουν δίπλα σε έναν πανέξυπνο άνθρωπο. Αλλά για μένα ήταν ο πατέρας μου. Και βέβαια είχε και τις δικές του «ατέλειες», όπως τις προσμετρούσα εγώ. Όπως το ότι ήταν πολύ απασχολημένος. Και μου έλειπε. Πάντα ο Κ. Καστοριάδης τόνιζε το πάθος των γονιών του για τη μόρφωση και το πόσο σημαντική ήταν η ώθησή τους στις σπουδές του και στη γνώση. Μετέδωσε το ίδιο πάθος και σε σας; Βεβαίως. Πήγαινα σε ένα εξαιρετικά απαιτητικό σχολείο στο Παρίσι. Και μετά σπούδασα αρχαία και λατινικά, καθώς και μουσική και θέατρο. Αλλά θα ήθελα να σας πω κάτι κατά τη γνώμη μου σημαντικό. Στο σχολείο -που σας προανέφερα- οι γονείς προέτρεπαν τους δασκάλους να μας βάζουν ακόμα πιο πολλές εργασίες για το σπίτι. Οι γονείς μου όμως διαφωνούσαν. Ιδίως ο πατέρας μου, που τόνιζε την αναγκαιότητα των παιδιών να είναι παιδιά. Άλλωστε η μόρφωση, σύμφωνα με τις αξίες με τις οποίες μου τη μετέδιδε ο πατέρας μου, είναι μια διαδικασία συνεχής. Είναι μια διαδρομή αναζήτησης που δεν τελειώνει σε κανένα πτυχίο. Γιατί θεωρείτε ότι επέλεξε την Τήνο ως αγκυροβόλι; Να πούμε μια αλήθεια. Η επιλογή ήταν της μητέρας μου. Εκείνος αρχικά γοητευότανε από «πράσινα» νησιά, αλλά μετά λάτρεψε την Τήνο. Πώς τον θυμόσαστε στο νησί; Τον θυμάμαι πάντα στη θάλασσα. Εκείνος μου έμαθε να κολυμπάω. Πηγαίναμε πολύ βαθιά. Τραβούσε βέβαια τα μαλλιά της η μάνα μου… Στη Λιβάδα με φουρτούνα και να κολυμπάς με το παιδί σου… δεν είναι και ό,τι καλύτερο! Δυο φορές η κατάσταση έφτασε στα όρια. Στη Λιβάδα ή στην Παχιά Άμμο, τότε που δεν υπήρχε ψυχή… Και μετά «Μεσκλιές» για παγωτό. Απαραιτήτως. Όταν ήσασταν μικρή πώς προσδιορίζατε τη δουλειά του μπαμπά σας; Πώς απαντούσατε στο «τι δουλειά κάνει ο μπαμπάς»; Δεν ήταν το «φιλόσοφος» ή το «γράφει βιβλία»… Αυτά κάπως τα προσδιόριζα ως έννοιες, αλλά ήταν το ψυχαναλυτής που με δυσκόλευε. Είχα ακούσει πολλές φορές να παρουσιάζουν τους ψυχαναλυτές ως γιατρούς των τρελών. Ευτυχώς, σύντομα κατανόησα ότι είναι οι γιατροί που είναι χρήσιμοι για όλους τους ανθρώπους. Μπορεί η ψυχανάλυση να είναι για γενναίους… Περιέργως, δυσκολεύονται να την τολμήσουν όσων οι ψυχές επείγονται. Αλλά αυτό είναι μεγάλη κουβέντα…

43

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΛΙΚΑΡΗΣ

Ας περάσουμε σε κάτι άλλο. Ποιο νομίζετε εσείς ότι είναι το στίγμα της φιλοσοφίας του, το «κέντρο» της, αν μπορούμε να το ορίσουμε έτσι… Η αυτονομία είναι το πρώτο που μου έρχεται. Η ατομική και κοινωνική. Εκεί κάπου είναι και ο σύνδεσμος των δύο εννοιών με την ψυχανάλυση. Από την άποψη ότι, για να λειτουργήσουμε οι άνθρωποι κοινωνικά, πρέπει να έχουμε λύσει πρώτα τα δικά μας εσωτερικά, ώστε να μη βγαίνουν στη φόρα όταν σκεφτόμαστε τα κοινωνικά. Ψυχανάλυση, ώστε ο άνθρωπος να βρει, να βγάλει το πιο θετικό-γόνιμο στοιχείο του εαυτού του… Και εκπαίδευση ως έρωτας -όπως την ορίζει- που οδηγεί σε ενδιαφέρονενασχόληση με τα κοινά.

(συγχωριανός)

Ένα και μόνο τηλέφωνο υπήρχε στο χωριό Τριπόταμος. Και αυτό ήταν στο σπίτι της οικογένειας Αλικάρη. Εκεί αναγκαστικά κατευθυνότανε και η Ζωή, όποτε ήθελε να τηλεφωνήσει. Σίγουρα κάποια στιγμή θα επικοινώνησε και με τον Κορνήλιο Καστοριάδη. Τον άνδρα που ερωτεύτηκε και στη συνέχεια παντρεύτηκε. Και που κάποτε ξενάγησε και στο νησί, να του δείξει τον τόπο που την είχε μαγέψει. Ο γιος της οικογένειας Αλικάρη, ο Παναγιώτης, ήταν τότε έφηβος. Και παρατηρούσε με περιέργεια τον νέο «κάτοικο» που έλεγαν ότι ήταν καθηγητής και που όλο έγραφε στη γραφομηχανή του. Και κάπως έτσι… χάρη στη μία και μοναδική συσκευή τηλεφώνου και στον ήχο των πλήκτρων μιας γραφομηχανής, ξεκίνησε η γνωριμία του με τον Κορνήλιο Καστοριάδη, που έμελλε να λογαριάζει σαν πολύ σημαντικό άνθρωπο στη ζωή του. Ποια θυμάστε ότι ήταν η πρώτη σας εντύπωση για τον Κορνήλιο Καστοριάδη; Τον έχω γνωρίσει από όταν ήμουν έφηβος. Γνωρίζαμε ότι ήταν καθηγητής και τον υπολογίζαμε ως μορφωμένο. Ωστόσο, δεν ήταν καθόλου «ξερόλας». Και μας έκανε εντύπωση ότι, αντί να μαθαίνει εκείνος σε μας, προσπαθούσε να μαθαίνει από μας για τα πάντα. Συνέχεια ρωτούσε. Τι θα μπορούσε να μάθει από μας; Ρωτούσε για την αγροτική οικονομία, για την κτηνοτροφία, για τις συνήθειες, τα έθιμά μας… Ήταν απίστευτα καταδεκτικός και χαμογελαστός συνέχεια. Ερχόταν σε όλες τις δραστηριότητες του χωριού και μάλιστα συμμετείχε. Εντάχθηκε αμέσως. Σιγά σιγά εμείς ανακαλύπταμε ποιος είναι, χωρίς εκείνος να το επιδεικνύει. Και σ' αυτό που του βγάζω το καπέλο είναι ότι είχε μια στάση ζωής που ήταν απόλυτα συμβατή με τα όσα έλεγε. Ήταν τρομερά απλός.

Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των γονιών σας; Γοητευτική. Τους θυμάμαι μαζί. Τον πατέρα μου να παίζει πιάνο και τη μητέρα μου να τραγουδάει. Το τραγούδι "The man I love"… Ή μάλλον το "Summer time". Ναι! Το "Summer time"! Εκ των υστέρων… Πώς ήταν το τελευταίο καλοκαίρι μαζί του; Το τελευταίο καλοκαίρι είχε μια τεράστια γλύκα… Εκ των υστέρων, όπως λέτε. Είχε ένα καταπληκτικό γλυκό φως. Και μου λείπει πολύ η αγκαλιά του. Απ' όσα σας δίδαξε ή μετέδωσε, ποιο είναι το πιο σημαντικό ως αξία στη ζωή; Το να προσπαθώ να κάνω αυτό που θεωρώ σωστό χωρίς να υπολογίζω την, μπορεί και αντίθετη, δύναμη του ρεύματος των άλλων. Τι άραγε του έδινε δύναμη και κατόρθωνε να αψηφάει τη γνώμη των πολλών; Σκέφτομαι τα πολιτικά του πιστεύω… Την κριτική του για τον μαρξισμό για παράδειγμα… Ή για τη θρησκεία… Νομίζω ότι ήταν η πεποίθησή του ότι πρέπει να προχωρήσει ο κόσμος. Αυτό είχε στόχο. Τον τελικό στόχο έβλεπε. Και χωρίς να λεχθούν οι αλήθειες, δεν μπορεί να προχωρήσει. Κι ας μην είναι αυτό πάντα εύκολο ή βολικό. Ο Κ. Καστοριάδης ήταν άθεος. Και του έτυχε να απαγκιάζει στο πλέον

44

θρησκευτικό νησί. Επέβαλε και σε σας την αθεΐα; Μου μιλούσε για αυτά που εκείνος σκεπτόταν, μου ανέλυε τα δικά του «πιστεύω», αλλά στο τέλος με προέτρεπε να αποφασίσω εγώ για τα δικά μου «πιστεύω». Θυμάμαι ότι επειδή μια παιδική μου φίλη αγαπημένη πήγαινε συχνά στην εκκλησία, εγώ την ακολουθούσα. Και σεβόμουν αυτό που οι άλλοι γύρω μου πίστευαν. Μάλιστα, συνηθίζω ακόμα ν' ανάβω κεριά. Και βέβαια ανάβω και για εκείνον ένα. Σας ευχαριστώ πολύ.

Αναφέρετε ότι συμμετείχε στις δραστηριότητες του χωριού. Θυμάστε κάτι σχετικό; Ήμουν μέλος του συλλόγου Τριποταμιανών «Ο κάβος», και του πρότεινα να κάνουμε μια εκδήλωση και εκείνος να δώσει μια διάλεξη, επιλέγοντας βέβαια ο ίδιος το θέμα του. Το αποδέχτηκε με χαρά και μάλιστα επέμενε να επιλέξουμε εμείς θέμα. Θυμάμαι τα πάντα από εκείνη την εκδήλωση. Είχε έρθει πολύς κόσμος και με εντυπωσίασε ο τρόπος που μιλούσε, απλά και κατανοητά. Έτσι που μπορούσε να τον παρακολουθήσει ο οποιοσδήποτε. Το θέμα αφορούσε τη σχέση μας με την παράδοση και ουσιαστικά ανέτρεπε πολλά από όσα εμείς νομίζαμε ότι γνωρίζαμε για το Βυζάντιο. Η διάλεξη εκείνη πυροδότησε

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

πολλές συζητήσεις και στον αθηναϊκό Τύπο στη συνέχεια. Ήταν μια γόνιμη συζήτηση. Και για μας μια τεράστια ευκαιρία να θελήσουμε να μάθουμε περισσότερα. Να διαβάσουμε. Ασχοληθήκαμε παραπάνω, όχι γιατί αμφισβητούσαμε όσα είπε, αλλά γιατί οι ανατροπές που μας έφερε στη σκέψη ζητούσαν μια «επιβεβαίωση» από παραπάνω μελέτη. Είχε ρίξει έναν σπόρο γνώσης. Πώς έρχεται στη σκέψη σας ως φιγούρα; Θυμάμαι τον ήχο των πλήκτρων της γραφομηχανής του. Εκείνο το "τάκα τάκα". Τον θυμάμαι να παίζουμε σκάκι. Μα το πιο πολύτιμο που θυμάμαι είναι πόσες φορές οι κουβέντες του με οδήγησαν να ψάξω. Ζώντας σε ένα νησί βαθιά θρησκευτικό, εκείνος με την αθεΐα του με οδηγούσε σε άλλους ορίζοντες. Δεν σου έδινε να φας έτοιμα, αλλά να μάθεις να φτιάχνεις μόνος σου «την τροφή». Εννοώ βέβαια την πνευματική. Δεν είχε καθόλου «δήθεν» στη συμπεριφορά του. Όλα του είχαν αλήθεια.

σχετικά με το «θεσμοθετείν». Ο Κ.Κ. έλεγε ότι έχουμε δικαίωμα να αλλάξουμε όλους τους θεσμούς, ακόμη και να τους καταργήσουμε, εκτός από έναν: το να κάνουμε θεσμούς και να τους σεβόμαστε δυναμικά και κριτικά. Μέσω ποιας διαδρομής οι σπουδές του, και μετέπειτα η ενασχόλησή του με την ψυχανάλυση, επηρέασαν τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις και πού συναντάμε αυτές τις επιδράσεις στο έργο του; Προσωπικά θεωρώ ότι το πλέον ενδιαφέρον μέρος του έργου του, που θα διαβάζεται ίσως όχι από πολλούς αλλά για πολύ καιρό, είναι αυτό που αναφέρεται στη ριζική φαντασία και στη φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας. Ο Κ.Κ., ίσως προβάλλοντας στην κοινωνία και στο άτομο τις τεράστιες δυνατότητες του δικού του μυαλού, θεωρούσε ότι ο ανθρώπινος νους, υποστηριζόμενος από την πολιτεία, είναι ικανός να συλλάβει και να δημιουργήσει τα πάντα!

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ Ο Αθ. Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος-παιδοψυχίατρος. Συνοδοιπόρος με τον Κ. Καστοριάδη στη σημαντικότητα της ψυχανάλυσης. Η γνωριμία τους ξεκίνησε από την εποχή που ο Καστοριάδης τον αποκαλούσε «νεαρέ συνάδελφε». Πότε συναντήσατε πρώτη φορά τον Κ. Καστοριάδη; Τι θυμάστε από τις συναντήσεις σας; Τον συνάντησα για πρώτη φορά στα 1989, με αφορμή την έκδοση ενός κειμένου του και μιας ραδιοφωνικής εκπομπής στο Α' Πρόγραμμα της ΕΡΤ για τον Φρόυντ, αλλά ήδη γνώριζα αρκετά καλά το έργο του. Σε όλες μας τις συναντήσεις αλλά και στη μεταξύ μας αλληλογραφία αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν ο σεβασμός με τον οποίο αντιμετώπιζε τον «νεαρό συνάδελφο», όπως με τρυφερό χιούμορ με αποκαλούσε, και η επιμονή του να αποτυπώσει με ευκρίνεια και διαύγεια τις απόψεις του. Επειδή, ως εκδότης ψυχαναλυτικών κειμένων, έχω συνεργασθεί με αρκετούς διάσημους ψυχαναλυτές, μπορώ να σας πω ότι κανείς δεν έκανε τόσες συνεχείς διορθώσεις στο κείμενό του ώστε αυτό να έρθει στη μορφή που να τον ικανοποιεί. Και συγχρόνως μού μάθαινε πάρα πολλά πράγματα «στο φτερό». Ήταν πολύ γενναιόδωρος δάσκαλος και πολύ «ερεθιστικός» διανοητής για όποιον ήθελε να μελετήσει. Γιατί οι Έλληνες πρέπει να μελετήσουμε τον Καστοριάδη; Ποια «εμμονή» του μας είναι χρήσιμη; Νομίζω ότι, δεδομένης της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής κρίσης, η χρησιμότερη «εμμονή του» θα ήταν το έργο του

«Θεός» για τον Κ.Κ ήταν το σκέπτεσθαι. Και όταν έχεις τέτοιο θεό νομίζω δεν νιώθεις ποτέ μοναξιά. Ποιο στοιχείο της προσωπικότητάς του θεωρείτε μαγευτικό; Ως ψυχαναλυτής, πώς «διαβάζετε» τον τρόπο που μετέδιδε τις ιδέες του; Τις έντονες χειρονομίες του, που υπογράμμιζαν την κάθε λέξη με τη φωνή και το σώμα; Μαγευτικό ήταν το αέναο της σκέψης του, την οποία τολμούσε και ξεδίπλωνε μπροστά στο ακροατήριό του, βρίσκοντας πάντα το επίπεδο στο οποίο έπρεπε να του απευθυνθεί χωρίς να απλουστεύει. Ήταν ένας σπουδαίος διανοούμενος και ταυτόχρονα είχε όλη τη χαρά και τη σωματικότητα του μικρού παιδιού που «δίνεται στο παιχνίδι του». Στα νοήματα! Μπορεί κάποιος να δηλώνει «άθεος». Τον πιστεύουμε; Δεν έχει παγερή μοναξιά η αθεΐα; Γιατί να μην τον πιστέψουμε; «Θεός» για τον Κ.Κ ήταν το σκέπτεσθαι και όταν έχεις τέτοιο θεό, νομίζω δεν νιώθεις ποτέ μοναξιά. Δεν έχουμε συχνά την ευκαιρία της συναναστροφής με διανοητές, με

φιλοσόφους. Γιατί θεωρείτε ότι ο Κορνήλιος Καστοριάδης ήταν σπουδαίος φιλόσοφος; Οι γνώσεις μου στη φιλοσοφία δεν είναι τόσες πολλές ώστε να μπορώ να κρίνω αν ο Κ.Κ. είναι σπουδαίος φιλόσοφος. Ίσως να είναι και κάπως νωρίς για να κρίνουμε τη θέση που θα πάρει στην ιστορία της φιλοσοφίας. Προσωπικά εκτιμώ ότι θα παραμείνει από το έργο του η φιλοσοφική θεώρηση της ψυχανάλυσης και η ευρηματική ανάγνωση του αρχαίου κόσμου, ιδιαίτερα μέσα από το πρίσμα της «Πόλεως» των Αθηνών της κλασικής εποχής. Αναφέρομαι κατά κάποιον τρόπο στον ύστερο ή ώριμο, αν θέλετε, Κ.Κ. χωρίς να υποτιμώ το πρώιμο έργο του, που αποτελεί ουσιαστική κριτική του μαρξισμού, και ιδιαίτερα στη διαστρέβλωσή του από τις λεγόμενες σοσιαλιστικές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης. Βέβαια, αυτό το έργο τον έκανε διάσημο στους πολιτικά σκεπτόμενους της Ευρώπης, την πρώτη εικοσαετία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, γιατί ήταν μια φιλοσοφική σκέψη που άγγιζε υπαρκτά και τεράστια προβλήματα. Ο Κ.Κ. έγραφε για αυτούς που ήταν «στρατευμένοι» στην πολιτική πρακτική γιατί ήταν και ο ίδιος «στρατευμένος» στην αναζήτηση της ελευθερίας. Σας ευχαριστώ.

CORNELIUS CASTORIADIS

I

n 1977 Cornelius Castoriadis spent his first summer in Tripotamos, Tinos. To the intellectual world he was a charming philosopher obsessed with the importance of speech and quoted as saying "Our actions here are speech". In 1945 he moved to Paris to complete a PhD in philosophy and managed to play a leading role in the events of May 1968 through the newspaper he co-published, "Socialism or Barbarism". His studies and involvement in the field of psychoanalysis further increased his importance in the philosophical realm.

Needless to say that in the microcosm of our island village life, he was proclaimed

by Mr Petros, village postman and sole telephone owner, a genius since he received so many letters and the clatter of his old typewriter resonated throughout the village. Many summers would follow and strong bonds were formed with the villagers, who were extremely proud to have had Tinos put on the map through his writings. “We slowly discovered who he was without him needing to boast about his achievements”. Up until his last summer in 1997, when the Tinian’s bade their final farewell to one of their own.

45

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τήνος: Περήφανος γαστρονομικός προορισμός Ο Δημήτρης Παπαζυμούρης και η Sophie Athanasiadis, δημιουργοί της εξαιρετικής ιστοσελίδας «σύγχρονης αστικής κουζίνας» Cucina Caruso, ψάχνουν και ανακαλύπτουν μέσα σ' ένα τριήμερο στην Τήνο κάποιους από τους γευστικούς θησαυρούς της. Κείμενο/Φωτό: Δημήτρης Παπαζυμούρης Cucina Caruso (http://caruso.gr)

«Έ

να τριήμερο στην Τήνο αρκεί για να καταλάβεις τι σημαίνει γαστρονομικός προορισμός. Να γεμίσεις αισιοδοξία, γιατί μια μικρή κοινωνία στη χώρα μας έχει βρει τους τρόπους να ανθεί μέσα απ' την παραγωγή και τη μεταποίηση των καρπών της γης και της φύσης. Να δημιουργεί προϊόντα αξιόλογα, με τη στάμπα της αυθεντικότητας που στηρίζεται μεν στην παράδοση, αλλά δεν περιορίζεται μόνο σ' αυτή. Να δημιουργεί αξία στον τόπο, στον παραγωγό και στον καταναλωτή, ταυτόχρονα!» Στην Τήνο βρήκαμε τοπικά τρόφιμα και ποτά που κλείνουν το μάτι στο σήμερα και στο αύριο. Δεν αποτελούν τρόφιμα-σουβενίρ, αποτελέσματα μιας στείρας, μουσειακής αντιμετώπισης του γαστρονομικού πλούτου της περιοχής, όπως συχνά βλέπουμε στη χώρα μας. Είναι ζωντανές γεύσεις, καταναλώσιμες σε παρόντα χρόνο, στην καθημερινότητα της σύγχρονης ζωής. Έτσι, δεν απαιτούν τελετουργία και ανάκληση της μνήμης μιας επίσκεψης στο νησί προκειμένου να βρουν μια θέση στο τραπέζι. Αντίθετα, βγαίνουν αυθόρμητα και εντάσσονται στον μεζέ της ημέρας, στη γευστική ανταμοιβή του καταναλωτή της πόλης που ψάχνει τη μοναδικότητα της γεύσης. Είναι προϊόντα με εύρος και βάθος, μνήμη και φιλοδοξία, γεύση και θρέψη, που απευθύνονται σε αποδέκτες με υψηλό γαστρονομικό κριτήριο. «Μια ντομάτα στη λαϊκή που γέμισε τον ουρανίσκο μας αρώματα σαν ροδάκινο. Μια ντομάτα που μας θύμισε ότι στην πραγματικότητα είναι φρούτο, όχι λαχανικό. Μια απλή ντομάτα που χαράχτηκε στη γαστρονομική μνήμη άνοιξε το κεφάλαιο "γεύση" στην Τήνο. Και το τυρί εκείνο της Αγγελικής, που ωρίμασε στην κολοκύθα. Που βγήκε απ' τη φυλακή του για να μας στείλει με τη γεύση του στα ουράνια. Που συμβολίζει την κρυφή δυνατότητα του τόπου να πρωταγωνιστήσει καθώς οργανώνεται και εξελίσσεται. Όπως κατάφερε να πρωταγωνιστήσει και μία μπύρα, χάρη στη φιλοδοξία και το όραμα του "γιατί όχι,

46

ΣΤΗ ΛΑΪΚΗ Στην είσοδο του νέου λιμανιού έχει εγκατασταθεί η λαϊκή αγορά του νησιού. Κάθε πρωί, οι ευγενέστατοι παραγωγοί προσφέρουν τα φρέσκα προϊόντα τους -τα περισσότερα εποχιακά-, προτρέποντας τους πελάτες σε γευστικές δοκιμές. Παράδειγμα ευγενούς άμιλλας και συνεργασίας. Λαχανικά, φρούτα, μυρωδικά, άνθη, και λοιπές τηνιακές νοστιμιές. Φωτό: Ε.Φ.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΈΝΑ ΠΡΩΙΝΌ: Λαχταριστά αυγουλάκια κατευθείαν από το κοτέτσι. Φρέσκο γάλα γεμάτο γεύση σαν τον παλιό καιρό, νωπό αγνό αγελαδινό βούτυρο και τυράκι Τήνου του Αγροτικού Συνεταιρισμού Τήνου (Πρατήριο, Λεωφόρος Μεγαλόχαρης 22), να γλύφεις τα δάχτυλά σου. Τραγανά κουλούρια Θεσσαλονίκης και ζεστό ψωμί από τον Φούρνο Σπιτικό (Ζανάκη Αλαβάνου), να μοσχοβολάει ο τόπος. Αγνό, θυμαρίσιο μέλι του μελισσοκομικού συνεταιρισμού και μαρμελάδα πορτοκάλι «δεμένη» από τα έμπειρα χεράκια της Ζοζεφίνας Δελατόλα (Το ντουλάπι της γιαγιάς, στο Πρατήριο).

βρε αδερφέ, να φτιάξουμε μια τοπική μπύρα, να δημιουργήσουμε εμείς παράδοση". Και σε ελάχιστο χρόνο έρχεται η καταξίωση από τον κόσμο και τους ειδικούς, μέσα από προτίμηση στην επιλογή και πρωτοφανή διεθνή βραβεία». Μερικά απ’ τα προϊόντα που δοκιμάσαμε μας απέδειξαν ότι ο τόπος έχει ξεκάθαρα αποφασίσει πως θα κάνει τη γεύση συγκριτικό του πλεονέκτημα. Και το πετυχαίνει! Η Τήνος έχει το χώμα, την ιστορία, τη γνώση και το μεράκι να παράγει νοστιμιά και να την πακετάρει με όρους σύγχρονης ζωής σε βαζάκια γεμάτα λιχουδιαστή προσμονή, σε σακουλάκια που προκαλούν την εγκράτειά σου ή σε μπουκάλια που ανυπομονείς να σε γεμίσουν δροσερή γεύση. Το νησί καταφέρνει να εξελίσσεται σε έναν κορυφαίο γαστρονομικό προορισμό, για δύο βασικούς λόγους: Ο πρώτος είναι ότι στον τόπο υπάρχει γαστρονομικό κριτήριο στους ίδιους τους κατοίκους. Δεν περιμένουν τον Αθηναίο ή τον τουρίστα να τους προσδιορίσει το επίπεδο ποιότητας μιας γεύσης. Έχουν οι ίδιοι «εσωτερικό έλεγχο» γιατί έχουν ακμαία τοπική αγορά, μεταξύ τους. Είναι αυστηροί, γιατί έχουν μάθει ότι το τρόφιμο και το ποτό που θα εμπορευτείς δεν νοείται να είναι υποδεέστερο απ' αυτό που θα ήθελες στο δικό σου τραπέζι, σπίτι σου. Εκεί που ξέρεις ότι μόνο το καλύτερο είναι αποδεκτό! Και αυτό το νιώθεις μέσα απ' το αγνό, περήφανο χαμόγελό τους, όταν σου προσφέρουν με καμάρι το προϊόν που κόπιασαν να φτιάξουν ώστε να δικαιώνει τα δικά τους αυστηρά κριτήρια. Πρώτα η αξιοπρέπεια, μετά η εμπορικότητα στην αξιακή ιεράρχηση. Που σημαίνει εντέλει ότι η αξιοπρέπεια καταλήγει στην πιο υγιή εμπορικότητα.

ENΑΣ ΜΕΖΕΣ Για να μας ανοίξει η όρεξη: Λούζα για μερακλήδες και απίθανα τυράκια οικοτεχνίας από τη φάρμα Ζαγραντάνη (Ζανάκη Αλαβάνου & 25ης Μαρτίου), κοπανιστή του Αγροτικού Συνεταιρισμού Τήνου για γευστικές εντάσεις, παξιμάδια Τήνου διάφορων γεύσεων ψημένα σε ξυλόφουρνο της Aegean Essence (σούπερ μάρκετ και πολλά καταστήματα του νησιού), ευφάνταστα αλείμματα από Το ντουλάπι της γιαγιάς, που συνοδεύουν ιδανικά το τσίπουρο Τήνου Άνεμος.

47

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΕΝΑ ΓΕΥΜΑ Σαλάτες με βάση τα φρέσκα χόρτα και ζαρζαβατικά της λαϊκής αγοράς, με απαράμιλλη γεύση αγνότητας. Λαζάνια Τήνου από την Ιωσηφίνα Δελατόλα (Το Ντουλάπι της Γιαγιάς) που παντρεύει τη γεύση των ζυμαρικών με τηνιακά βότανα και λαχανικά. Γαρνίρονται σκέτα, με φρέσκο λάδι και ξερό τυράκι τηνιακό ή με μια σάλτσα από λιαστές ντομάτες (Μαραθιά) και κάπαρη (Aegean Essence). Λουκάνικο (από το αλλαντοποιείο Κρητικού) κρασάτο, και φυσικά μπύρα ΝΗΣΟΣ! Η γλυκιά νότα έρχεται από το ζαχαροπλαστείο «Μεσκλιές» με παραδοσιακό Γλυκό Τυροπιτάκι Τήνου με ανάλατο τυρί Τήνου «πέτρωμα», ζάχαρη και πορτοκάλι…

48

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΦE: Μοναδικό στρογγυλό, μαστιχωτό παστέλι, αλλά και τραγανές φετούλες παστελιού, λιχουδιαστά αμυγδαλωτά, μικρές χαλβαδόπιττες και μαντολάτα με αμύγδαλο και μέλι από τον Χάλαρη. Νόστιμα χειροποίητα κουλουράκια μήλου από το Ντουλάπι της Γιαγιάς.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η παραγωγή προϊόντων και η γαστρονομία ως προσφορά φαγητού στην εστίαση είναι συνδεδεμένες τοπικά ώστε να εξυπηρετεί η μία την άλλη. Δεν θα βρείτε εδώ το «μοδάτο εστιατορικό φαίνεσθαι», μιας «δήθεν», απρόσωπης γκουρμέ κουζίνας χωρίς τοπικό χρώμα. Εδώ η γαστρονομία εδράζεται στην ύπαρξη της κορυφαίας τοπικής πρώτης ύλης και είναι ταγμένη στο να την αναδεικνύει. Και το εντυπωσιακό είναι ότι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στα 2-3 μαγαζιά–σύμβολα της υψηλής γαστρονομίας που προσφέρει το νησί, αλλά και σε ταπεινά ταβερνάκια ή σουβλατζίδικα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που αποτελεί αποτέλεσμα αυτών των δύο παρατηρήσεων, είναι ότι στην Τήνο έφαγα το καλύτερο σουβλάκι κοτόπουλο που έχω ποτέ δοκιμάσει. Από τον «Καμολίνο», ένα μαγαζί τύπου σουβλατζίδικου, στο λιμάνι. Που θα μπορούσε να επιβιώνει και με σουβλάκια της σειράς, αυτά που υπάρχουν παντού. Όμως επέλεξε την οδό της ποιότητας, παρόλο που ο ανταγωνισμός δεν είναι μεγάλος. Εκεί συνειδητοποίησα ότι οι Τηνιακοί έχουν απαιτήσεις απ' τον εαυτό τους. Δεν νοείται γι' αυτούς να παράγουν προϊόντα ή να προσφέρουν υπηρεσίες στη γαστρονομία που να μην έχουν μέσα τους περηφάνια.

H γεύση αυτής της περηφάνιας του παραγωγού είναι που δημιουργεί τον κάθε μικρό ή μεγάλο γαστρονομικό παράδεισο. Η Τήνος αποτελεί φωτεινό παράδειγμα τέτοιου γαστρονομικού προορισμού. Ένας τόπος που κάνει περήφανους όχι μόνον τους παραγωγούς, αλλά και όλους εμάς που πιστεύουμε ότι το μέλλον της χώρας περιλαμβάνει υψηλής ποιότητας γαστρονομικά προϊόντα. Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Φραντζέσκα Σιώτη και το κατάστημά της Αρχοντική Γωνιά (Φειδίου 1) για όλα τα σκεύη της φωτογράφισης.

ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΤΥΡΙ Ανακαλύψαμε ένα μνημειώδες τυρί που ωριμάζει στην κολοκύθα, το περίφημο Καρίκι που φτιάχνει η τυροκόμος Αγγελική Ρουγγέρη από αγελαδινό γάλα. Καρίκι λένε το φλασκί στην Τήνο. Μέσα στην κολοκύθα, λοιπόν, τοποθετείται αλατισμένο πέτρωμα και το φλασκί σφραγίζεται. Όταν άνοιξει μερικούς μήνες αργότερα, το αποτέλεσμα είναι μια απίστευτη παλέτα γεύσεων, που μόνο ένα «μεγάλο» τυρί μπορεί να προσφέρει: με αρρενωπό, πληθωρικό χαρακτήρα, μεστή γεύση που γίνεται πικάντικη και εντείνεται με την παλαίωση, και σε δεύτερο επίπεδο γευστικές νότες από μήκυτα που θυμίζουν εκλεκτά Stilton. Φωτό: Μ.Τ.

D

imitri Papazimouris and Sophie Athanasiadis, creators of "Cucina Caruso" website, whilst on a three day trip to Tinos discovered some of its culinary treasures.

“Three days in Tinos is more than enough time to fully realise the meaning of the term gastronomical destination”, they say. “The fact that a small community has found ways to prosper, through taking advantage and transforming the fruits of the earth, fills one

with hope. They produce traditional, authentic, quality products but they are not limiting themselves to this, simultaneously giving value to the area, to the producer and to the consumer. Their products are not a result of sterile mass production, intended as keepsakes, which we often see in Greece’s gastronomical experience. The flavoursome products are intended to be consumed instantly, in today’s modern fast paced life.”

49

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα περιβόητα κρασιά T-Oinos των Τηνιακών Αμπελώνων 50

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο αμπελώνας της Τήνου αντεπιτίθεται, με κρασιά κυκλαδίτικου χαρακτήρα και νησιωτικές ποικιλίες που εγκλιματίστηκαν άψογα στα αργιλοαμμώδη εδάφη του νησιού και στο αλλόκοτο τοπίο με τα γρανιτένια βράχια γύρω από τον Φαλατάδο. της Νικολέτας Μακρυωνίτου, Φωτογραφίες: © Γ. Bδοκάκης-Τηνιακοί Αμπελώνες Α.Ε.

Έ

καναν την αρχή έχοντας έναν έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα, όντας κρασιά δυσεύρετα κι ακριβοθώρητα στην ελληνική αγορά, καθώς όμως σταδιακά αυξήθηκε η παραγωγή τους, τα απολαμβάνουμε πλέον και στα πάτρια εδάφη. Έχουμε έτσι την ευκαιρία να μοιραστούμε, έστω και σε ένα ποσοστό 10 με 20% από τη συνολική παραγωγή τους, την εμπειρία της δοκιμής της σειράς των κρασιών T-Oinos με τις ελίτ αγορές του εξωτερικού, όπως είναι για παράδειγμα τα εστιατόρια του πολύ Alain Ducasse, στις λίστες των οποίων φιγουράρουν τα κρασιά των Τηνιακών Αμπελώνων. Εξάλλου, στην παραγωγή τους βάζει το στίγμα του και ο ίδιος ο chief σομελιέ του Groupe Alain Ducasse, Gerard Margeon. Οι Τηνιακοί Αμπελώνες δημιουργήθηκαν από τον Αλέξανδρο Αβατάγγελο, ουσιαστικά το 2002, οπότε και ξεκίνησαν οι φυτεύσεις από τον υπεύθυνο αμπελώνων Μιχάλη Τζανουλίνο. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2005, και καθώς τα πρώτα φυτά είχαν ήδη αρχίσει να καρποφορούν, η ομάδα του οινοποιείου, με επικεφαλής τον περίφημο ιπτάμενο οινολόγο Θάνο Φακορέλη, με ειδική σύμβουλο οινολόγο τη Nadine Gublin και οινολόγο παραγωγής την Ελένη Αλευρά, παρήγαγαν τα πρώτα κρασιά τους το 2008. Πρωτοκυκλοφόρησαν στην αγορά το 2010. Η επιλογή των ποικιλιών είχε σαν στόχο την ανάδειξη κάποιων εκ των πιο δυναμικών

και αποδοτικών κυκλαδίτικων ποικιλιών, που εγκλιματίστηκαν ιδανικά στο τηνιακό terroir. Έτσι, στα 100 στρέμματα αμπελώνων που είναι φυτεμένα σε υψόμετρο περίπου 450 μέτρων, σε 4 σημεία γύρω από τον Φαλατάδο, στα Στεγαστά και στον Ράσωνα, καλλιεργούνται οι λευκές ποικιλίες Ασύρτικο και Μαλαγουζιά, κι οι ερυθρές Μαυροτράγανο κι Αυγουστιάτης. «Η Τήνος έχει μακρά ιστορία στην αμπελοκαλλιέργεια και την παραγωγή οίνου», μας λέει ο οινολόγος Θάνος Φακορέλης, «οι αμέτρητες πεζούλες που είναι σπαρμένες στο νησί ήταν σε ένα μεγάλο βαθμό φυτεμένες με αμπέλια από μέτρια αποδοτικές ποικιλίες. Τα κλήματα ήταν φυτεμένα στις γωνιές της κάθε πεζούλας, ώστε να στραγγίζει η υγρασία και να έχουν τον απαραίτητο χώρο τα κλαδιά και να έρπουν στο έδαφος κατά μήκος και πλάτος των αναβαθμίδων. Αφενός οι πολύ χαμηλές τιμές που πωλείται το σταφύλι κι αφετέρου η ιδιαιτέρως κοπιαστική στη διαχείριση και δύσκολη στην καλλιέργεια γη με τις αναβαθμίδες, συνέβαλαν στο να σβήσει και να παρακμάσει ο πάλαι ποτέ σπουδαίος αμπελώνας του νησιού». Ακόμα και σήμερα, όπως μας εξηγεί ο κύριος Φακορέλης, η ωφέλιμη επιφάνεια, δηλαδή η καλλιεργήσιμη γη από τα συνολικά 100 στρέμματα που διαχειρίζεται το οινοποιείο, είναι τελικά στην πράξη γύρω στα 70. Συνυπολογίζοντας όλα τα παραπάνω δεδομένα, και σε συνεργασία

51

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

με τον κύρο Τζανουλίνο, ο έμπειρος οινολόγος κατέληξε πως έπρεπε να επενδύσουν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τον «τσαμπουκά» του σαντορινιού Ασύρτικου, μιας εξαιρετικά δυναμικής και ανθεκτικής ποικιλίας. «Πράγματι, σύντομα διαπιστώσαμε πως το Ασύρτικο απέδιδε εξαιρετικό σταφύλι, ευνοούμενο από τα αργιλοαμμώδη εδάφη και το ξεχωριστό μικροκλίμα (terroir) της περιοχής, καταφέρνοντας να αντεπεξέλθει στις ακραίες καιρικές συνθήκες χειμώνα και καλοκαιριού». Παράλληλα με το Ασύρτικο δοκιμάστηκαν κι αρκετές ακόμα ποικιλίες, εκ των οποίων προκρίθηκαν η αρωματική Μαλαγουζιά, το στιβαρό Μαυροτράγανο κι ο κομψός και σχετικά σπάνιος Αυγουστιάτης. Ο πυκνοφυτεμένος αμπελώνας κι η ελεγχόμενη παραγωγή στοχεύουν με τη σειρά τους σε άριστο σταφύλι. Για τον ίδιο λόγο ο αμπελώνας είναι ξηρικός, καλλιεργείται βιολογικά κι ο έλεγχος για τις ασθένειες της αμπέλου ειναι εξαιρετικά αυστηρός. Είναι μαγεία να κοιτάζεις τον αμπελώνα από μακριά, με φόντο τους γρανιτένιους βράχους που τον περικυκλώνουν. Αμέτρητα ξύλινα, γερά υποστηλώματα, ένα για κάθε φυτό, με

52

κυπελλοειδή διαμόρφωση, εξασφαλίζουν την αντοχή και τη σταθερότητα των αμπελιών στο ανελέητο ξεροβόρι που ταλανίζει το νησί. Το μάζεμα των σταφυλιών γίνεται σταδιακά, αναλόγως με τις συνθήκες του κάθε επιμέρους terroir και την ηλικία των αμπελιών, και φυσικά κι η διαλογή γίνεται εξολοκλήρου με το χέρι, δις. Μια στον αμπελώνα, κι άλλη

Ο στόχος είναι κρασιά που να σε κάνουν να νιώθεις πως γεύεσαι το ίδιο το σταφύλι, τραγανό και φρέσκο. μια σχολαστική διαλογή, όταν τα σταφύλια φτάσουν στο οινοποιείο. «Βέβαια, σχεδόν το 99,9% των σταφυλιών που έρχονται στο οινοποιείο μπαίνουν στο πιεστήριο, κι αυτό

διότι έχει γίνει πολύ καλή δουλειά στο αμπέλι. Ένα μήνα πριν τον τρύγο, κάνουμε ένα γενικό ξεσκαρτάρισμα», μας λέει ο κύριος Φακορέλης. «Από την πρώτη στιγμή που συγκροτήθηκε η ομάδα μας, βάλαμε στόχο την παραγωγή ενός Grand Cru Classé, ενός κρασιού πολύ υψηλού επιπέδου, που να περηφανεύεται για τη νησιωτική του ταυτότητα», λέει ο κύριος Φακορέλης. Έτσι το οινοποιείο, που βρίσκεται εν μέσω ενός εκ των τεσσάρων αμπελοτεμαχίων, είναι μεν μικρών διαστάσεων, πλην όμως σύγχρονα εξοπλισμένο κι εφοδιασμένο με όλες τις προδιαγραφές που θα εξασφαλίσουν στους οινολόγους του τις προϋποθέσεις για να δημιουργήσουν εκλεκτά κρασιά υψηλής ποιότητας. Οι 5 ετικέτες που παράγονται με το brand name T-Oinos και με τον χαρακτηρισμό ΠΓΕ Κυκλάδες είναι μοιρασμένες ανάμεσα σε τρεις μονοποικιλιακές, το Ασύρτικο, τη Μαλαγουζιά και, μόνο σε εξαιρετικές χρονιές, το Μαυροτράγανο Clos Stegasta, και σε δυο χαρμάνια με διαφορετικές αναλογίες από Μαυροτράγανο με Αυγουστιάτη. Μάλιστα, το χαρμάνι του 2011 με περίπου 80% Μαυροτράγανο και 20% Αυγουστιάτη, θα

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

T-OINOS WINES Wine of Cycladic character from Tinian varieties

C

κυκλοφορήσει εφέτος για πρώτη φορά. Από τη συνολική ετήσια παραγωγή του οινοποιείου, που κυμαίνεται από 15.000 εώς 17.000 φιάλες, το 80 με 90% εξάγεται. Το στυλ των κρασιών του κτήματος καθρεπτίζει όλους τους χαρακτήρες του σταφυλιού, αφού ο στόχος είναι «κρασιά που να σε κάνουν να νιώθεις πως γεύεσαι το ίδιο το σταφύλι, τραγανό και φρέσκο. Η παγκόσμια τάση στον χώρο των κρασιών θέλει οίνους με ελάχιστη την παρέμβαση του βαρελιού, το οποίο να λειτουργεί με τρόπο όπως το αλατοπίπερο στο φαγητό. Να επιτρέπει την εξέλιξη και την παλαίωση του κρασιού, χωρίς ωστόσο να καλύπτει τα φρουτώδη χαρακτηριστικά του», μας λέει ο κύριος Φακορέλης, εξηγώντας πως η χρήση του βαρελιού γίνεται πολύ προσεκτικά, όχι σε ολόκληρη την ποσότητα του κρασιού, αλλά σε ένα ποσοστό του, αναλόγως με την περίπτωση. Ταυτόχρονα, πέρα από τη χρήση περισσότερου ή λιγότερου βαρελιού, η φιλοσοφία του κτήματος θέλει τα κρασιά να ωριμάζουν επιπροσθέτως και στη φιάλη. Έτσι, για παράδειγμα, για το Ασύρτικο, ο τρύγος του 2013 που εμφιαλώθηκε πρόσφατα είναι αυτός που θα κυκλοφορήσει αυτό το

καλοκαίρι. Είναι αντίθετοι με τη γρήγορη εμφιάλωση, πράγμα που τους δικαιώνει, καθώς δοκιμάζοντας το Ασύρτικο μπορεί κανείς να αντιληφθεί πως το κρασί έχει αρχίσει να ενηλικιώνεται, στρογγυλεύοντας τους χαρακτήρες του, που κατακλύζονται από μεταλλικότητα, λευκά άνθη, άφθονο φρούτο και μαζί πληθωρικότητα, συμπύκνωση στο στόμα και σφιχτή, σφριγηλή δομή που του εξασφαλίζει με σιγουριά ένα μεγάλο μέλλον. Η τρέχουσα χρονιά για τα κόκκινα είναι του 2011, και μοναδική εξαίρεση αποτελεί η λεμονάτη κι όλο φρεσκάδα Μαλαγουζιά, από την οποία εφέτος το καλοκαίρι θα βρούμε τον περσινό τρύγο του 2014. Και τα καλύτερα έπονται, καθώς, όπως μας ενημερώνουν, «μπορεί ο χειμώνας του 2015 να ήταν δύσκολος και να υπάρξουν καθυστερήσεις στον τρύγο, ωστόσο οι συνθήκες για εμάς υπήρξαν ευνοϊκές και είμαστε πολύ αισιόδοξοι για το αποτέλεσμα».

reated by Alexander Avatangelos, the Tinian vineyards produced their first wines in 2008 and were introduced to the market in 2010. Michael Tzanoulinos, the estate horticulturalist, and the visiting wine specialist and head of production Thanos Fakorellis made their debut with a view to exporting and soon made their way into the elite overseas market. A case in point are the Alain Ducasse restaurants in France, where the chief sommelier of the group Gerard Margeon gave his seal of approval.

Select Cycladic grape varieties such as the white asyrtiko and malagouzia and the red mavrotragano and avgoustiatis adapted to the particular Tinian terroir. As a result, the 100 acres of vineyards that are planted around Falatado flourished.

The densely planted vineyards and controlled production produce an optimal grape. In order to achieve perfection, the testing for vine diseases is very strict, the vineyard is irrigated regularly and organically cultivated. The grape picking is a gradual process depending on the conditions of the ground and the maturity of the vines. The sorting of the grapes is done by hand. From afar the vineyards look almost magical surrounded as they are by granite boulders. At the outset, whilst establishing the team, T-Oinos aimed to produce a GRAND CRU CLASSE worthy of its island heritage. Five labels are produced under the brand name T-Oinos reflecting the terroir, the characteristics of the grapes and the minimum of barrel time. It is classified as a PGE Cyclades with a total annual production of 15,000 to 17,000 bottles.

Επισκέψιμο κατόπιν συνεννόησης: Τ/ +30 22830 41120

53

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η συναρπαστική χρονιά της μπύρας «ΝΗΣΟΣ»! Με γευστικές και επιχειρηματικές διεθνείς βραβεύσεις, νέες μπύρες και συσκευασίες, εξαγωγές, συμμετοχές σε σημαντικές εκθέσεις, καινοτόμες συνεργασίες, αύξηση της παραγωγής και ανάπτυξη των σημείων πώλησης και διανομής, η ΝΗΣΟΣ της Τήνου μπορεί να υπερηφανεύεται για μια καταπληκτική χρονιά! του Λευτέρη Μπιντέλα

Ασημένιο EUROPEAN BEER STAR: η υψηλότερη διάκριση που έχει πάρει ποτέ ελληνική μπύρα, στη ΝΗΣΟΣ Pilsner της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων στην Τήνο!

Ο

διαγωνισμός «European Beer Star» Ιδιωτικών Ζυθοποιείων, τα Όσκαρ της μπύρας, όπως συχνά αναφέρεται, ξεκίνησε πριν από 11 χρόνια και τα βραβεία του θεωρούνται διεθνώς από τα πιο σημαντικά και τιμητικά στον χώρο της παγκόσμιας ζυθοποιίας. Να σημειώσουμε ότι είναι ένας από τους 2 διαγωνισμούς (ο άλλος είναι το World Beer Cup) που υποστηρίζεται επίσημα από την EBCU (Ευρωπαϊκή

Ελίνα και Κωστής Δάλλας

54

Ένωση Καταναλωτών Μπύρας) με γνώμονα την ποιότητα διεξαγωγής και την αντικειμενικότητα των κριτηρίων. Ένα καθοριστικό στοιχείο που συμβάλλει στο κύρος της διάκρισης είναι το σύνολο αυτών των κριτηρίων, σύμφωνα με τα οποία μία 105μελής διεθνής κριτική επιτροπή –η πιο πολυπληθής από κάθε άλλο διαγωνισμό–, αποτελούμενη από ζυθοποιούς, sommeliers μπύρας και αναγνωρισμένους εμπειρογνώμονες μπύρας από 25 χώρες, λαμβάνει τις αποφάσεις της σε μια κοπιώδη τυφλή γευσιγνωσία. Χρώμα, άρωμα, γεύση, αρωματικά χαρακτηριστικά και γενική εντύπωση αξιολογούνται με τον ίδιο τρόπο που θα το έκανε και ο τελικός καταναλωτής. Ο διαγωνισμός απευθύνεται

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

7 ΜΠΟΦΌΡ: Η πρώτη πειραματική μπύρα της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων.

«Α

σε ζυθοποιίες από όλο τον κόσμο που έχουν δεσμευτεί να ακολουθούν την παραδοσιακή ευρωπαϊκή μέθοδο ζυθοποίησης. Φέτος, η Μικροζυθοποιία Κυκλάδων στην Τήνο ήταν μεταξύ των νικητών: τον Νοέμβριο, και στην καρδιά της Βαυαρίας, σε μια τελετή στην οποία συμμετείχαν οι καλύτερες ζυθοποιίες του κόσμου, στη ΝΗΣΟΣ Pilsner απονεμήθηκε το αργυρό μετάλλιο στην κατηγορία Bohemian Style Pilsner. Πρώτη και τρίτη στην ίδια κατηγορία, ήταν μπύρες από την Τσεχία με την ιστορική παράδοση! Ποτέ πριν δεν ήταν τόσο δύσκολο να επιτευχθεί μια τέτοια επιτυχία, αφού ο ανταγωνισμός για την μπύρα ΝΗΣΟΣ ήταν εντυπωσιακός: συνολικά, συμμετείχαν 1.613 μπύρες (42% γερμανικές, 58% διεθνείς) από 42 χώρες – μια αύξηση της τάξης του 7% σε σύγκριση με τη χρονιά-ρεκόρ του 2013! Στην τελετή έκαναν μεγάλη εντύπωση τα μπλουζάκια ΤΗΝΟΣ με την ελληνική σημαία που φορούσαν ο Αλέξανδρος Κουρής και η Μάγια Τσόκλη όταν ανέβηκαν να παραλάβουν το βραβείο. Τα χειροκροτήματα υπήρξαν ιδιαίτερα θερμά, αφού ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού που μια ελληνική μπύρα κατακτούσε βραβείο, πόσο μάλλον σε μια από τις πιο ανταγωνιστικές κατηγορίες, αυτήν της Pilsner. «Δεν ξέραμε ότι τα ελληνικά νησιά παράγουν τέτοιες μπύρες», είπε ο παρουσιαστής της εκδήλωσης καθώς παρέδιδε το βραβείο. «Για πρώτη φορά, μια ελληνική μπύρα συγκαταλέγεται στις καλύτερες μπύρες του κόσμου».

«Η συγκίνησή μας ήταν απίστευτη» διηγείται στο ΤΑΜΑ ο ιδιοκτήτης της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων στην Τήνο Αλέξανδρος Κουρής. «Βρισκόμασταν εκεί, σε μια αίθουσα γεμάτη με τους σημαντικότερους εκπροσώπους της διεθνούς ποιοτικής ζυθοποιίας, να αντιμετωπίζουμε χώρες με παράδοση και οικογενιακά ζυθοποιεία με ιστορία γενεών. Και εμείς, μόλις με έναν τύπο μπύρας, από την Τήνο, και με λίγους μήνες κυκλοφορίας, να κατακτούμε μια τέτοια αναγνώριση! Μάλλον έβαλε το χεράκι της η Παναγιά της Τήνου!». Η Μπύρα ΝΗΣΟΣ από την Τήνο κερδίζει τον τίτλο του Εθνικού Πρωταθλητή στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Βραβείων Επιχειρηματικότητας Η Μικροζυθοποιία Κυκλάδων στην Τήνο τιμήθηκε φέτος και με ένα άλλο σημαντικό βραβείο:

ν δεν ήταν η νέα ΝΗΣΟΣ, θα 'ταν σφοδρή καταιγίδα στο «τρίγωνο των ανέμων» μεταξύ Τήνου, Δήλου και Μυκόνου, εκεί όπου βρίσκεται η ζυθοποιία μας. ΝΗΣΟΣ 7 Μποφόρ, μια μπύρα με σκοτεινό χαρακτήρα και 7% αλκοόλ». Έτσι μας συστήθηκε η νέα εποχιακή Μπύρα Reserve Special Dark Ale, πολύ μικρής παραγωγής της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων στην Τήνο. Απαστερίωτη, χωρίς συντηρητικά και πρόσθετα, καινοτομεί στη σύσταση και τη διαδικασία ζυθοποίησης, αφού είναι η πρώτη φορά που η μαύρη κορινθιακή σταφίδα, ένα μεγάλης διατροφικής αξίας ιστορικό προϊόν της ελληνικής γης, πλούσιο σε φυσικά ζάκχαρα, αξιοποιείται στη ζυθοποίηση. Αντίστοιχα, είναι η πρώτη φορά που μια μπύρα ωριμάζει πάνω σε ψημένο ξύλο κυκλαδίτικης βελανιδιάς. Να σημειώσουμε ότι για αυτήν τη διαδικασία δεν κόπηκαν δένδρα, καθώς χρησιμοποιήθηκε μόνο ξύλο από κλαδιά. Την εντυπωσιακή ετικέτα της 7 Μποφόρ σχεδίασε ο illustrator Rob Snow, Εγγλέζος στην καταγωγή, Έλληνας στην καρδιά, που κατοικεί μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. ☞ www.behance.net/RobSnow

55

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ανακηρύχθηκε Εθνικός Πρωταθλητής στο πειραματική «7 ΜΠΟΦΟΡ», και τη νέα βι- όπου έλαβαν μέρος οι επαγγελματίες του πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Βραβείων Επι- ολογική ΝΗΣΟΣ all day Lager που δείχνει φαγητού και της διασκέδασης του νησιού, η χειρηματικότητας (The European Business να ανταγωνίζεται επάξια τη «μεγάλη της τελική συνταγή παρουσιάστηκε στην έκθεση Awards). Πρόκειται για τον πλέον φημισμένο αδελφή» NΗΣΟΣ Pilsner στην αγάπη των «Ελλάδα Γιορτή Γεύσεις» στο Γκάζι. διεθνή διαγωνισμό που χορηγείται από την καταναλωτών. Η πρώτη βρασιά της Lager Οι διεθνείς επιτυχίες της μπύρας ΝΗΣΟΣ RSM International και υποστηρίζεται από δοκιμάστηκε στις μεγάλες εμπορικές εκ- δεν έχουν αφήσει ασυγκίνητους τους πιο κορυφαίους επιχειρηματικούς παράγοντες, θέσεις HORECA και Food Expo 2015, και ξεχωριστούς χώρους εστίασης, διασκέδαακαδημαϊκούς, πολιτικούς και δημοσιογρα- μετά από μια ευρεία γευσιγνωσία στην Τήνο, σης και τα σημαντικότερα ξενοδοχεία της φικούς φορείς από όλη την Ευρώεπικράτειας. Σήμερα, η μπύρα πη. Ο θεσμός αυτός αναγνωρίζει των Κυκλάδων προσφέρεται σε και επιβραβεύει την επιχειρημακορυφαία σημεία, όπως στα ξενοτικότητα, τις καλές πρακτικές και δοχεία Hilton, Intercontinental, την καινοτομία στις επιχειρήσεις Costa Navarino, Elounda, Sani, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Sofitel, Belvedere, Semeli, Bill Στον φετινό διαγωνισμό συμand Coo, St George Lycabetus, μετείχαν 24.000 εταιρίες από 33 Paradise Andros, Aldemar, ευρωπαϊκές χώρες, από τις οποίMargi, Life Gallery. Βρίσκεται ες επιλέχθηκαν 709 ως εθνικοί στους καταλόγους βραβευμένων πρωταθλητές, που εκπροσώπηκαι επιλεγμένων εστιατορίων σαν τις χώρες τους στην επόμενη αλλά και στα Μουσεία της Ακρόφάση του διαγωνισμού. πολης, Μπενάκη, Γουλανδρή. Ο Jean Stephens, ΔιευΑκόμη, συνοδεύει τα περισσότεθύνων Σύμβουλος της RMS ρα επιβατικά πλοία του Αιγαίου, International, επεσήμανε: «Κάθε αποτελώντας έναν άξιο πρεσβευχρόνο αυτός ο θεσμός γίνεται όλο τή της Τήνου και των Κυκλάδων και πιο δύσκολος. Φέτος, οι συμστους εκλεκτούς καλεσμένους μετοχές αυξήθηκαν σημαντικά της χώρας μας. Φέτος για πρώκαι έτσι ο ανταγωνισμός ήταν τη φορά, και μετά τις νέες της πιο σκληρός από ποτέ». δεξαμενές, η ΝΗΣΟΣ διατίθεται «Είμαστε περήφανοι που εκσε μεγαλύτερες ποσότητες και σε προσωπήσαμε την Ελλάδα ως βαρέλι στην Ελλάδα, την Κύπρο, Εθνικός Πρωταθλητής», αναφέρει στις ομορφότερες παραλίες των ο Αλέξανδρος Κουρής. «Ο θεσμός Κυκλάδων, της Κρήτης και του των Ευρωπαϊκών Βραβείων ΕπιΙονίου, αλλά και του Ειρηνικού χειρηματικότητας είναι διεθνώς Ωκεανού, μετά την απρόσμενα αναγνωρισμένος και επιβραβεύει επιτυχημένη εξαγωγική προσπάτις πιο δυναμικές επιχειρήσεις θεια προς την Αυστραλία. Στο στην Ευρώπη. Είναι η πρώτη Σίδνεϋ, και παρουσία του «ωραίφορά που αυτός ο τίτλος πάει ου κόσμου» της πόλης, η ΝΗΣΟΣ σε μια παραγωγική επιχείρηση έκανε τον Μάιο το μεγάλο ξεκίστις Κυκλάδες. Στο πρόσωπό νημα, χάρη στη συνεργασία με ΜΙΚΡΟΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΚΥΚΛΑ∆ΩΝ μας επιβραβεύονται η Τήνος, οι τον ομογενή επιχειρηματία Νικ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ Κυκλάδες, η νησιωτικότητα, η Μανέτας και την ομάδα του, που μικροζυθοποιία και γενικότερα πιστεύουν στα ιδανικά μιας παη μικρή, τοπική παραγωγή ποιτρίδας σύγχρονης, περήφανης και οτικών, επώνυμων προϊόντων παραγωγικής. υψηλής προστιθέμενης αξίας. Μια ακόμα αξιόλογη πτυχή της Ευχαριστώ θερμά την ομάδα δραστηριότητας της ΝΗΣΟΣ είναι της ΝΗΣΟΣ, τους επαγγελματίες και οι συνέργειες που αρχίζουν να γνή, αέρινη, χρυσή, φωτεινή, μεταδίδει μια αίσθηση αέναης της εστίασης και της ψυχαγωγίαναπτύσονται με άλλους παραγωκίνησης, ευφορίας και φρεσκάδας». Χρώμα χρυσό με λευκό, ας που πίστεψαν σε μας, καθώς γούς του νησιού μας. Η Γεωργία Ζήπλούσιο αφρό. Στη μύτη αρώματα πράσινου μήλου, λάιμ και φρεκαι όλους τους συνεργάτες μας, λου έφτιαξε ΕΝΑ ΚΑΡΟ σαπούνια σκοκομμένης χλόης. Η γεύση είναι καθαρή, με πικάντικες νότες χωρίς τους οποίους αυτή η διάΝΗΣΟΣ, ο Γιάννης Κρητικός αλλά βοτάνων και ζύμης. κριση δεν θα ήταν εφικτή». και η Φάρμα Ζαγραντάνη προσφέΜε πιστοποιημένες βιολογικές βύνες κριθαριού και τρεις ευγερουν σαλάμια μπύρας ΝΗΣΟΣ, οι νείς λυκίσκους, η καινούργια ΝΗΣΟΣ ζυθοποιείται με αργή, πα2 νέες μπύρες, ξεχωριστά σηπίτσες του Tinos Beach φτιάχνονται ραδοσιακή, απόλυτα φυσική διαδικασία, που διαρκεί πάνω από μεία πώλησης, νέες συσκευααπό αλεύρι βύνης ΝΗΣΟΣ. Δημιουρέναν μήνα, χωρίς κανένα συντηρητικό ή πρόσθετο. σίες και εξαγωγές γήθηκαν και πολλά αξεσουάρ που Πρόκειται για μία υψηλής ποιότητας, ευρωπαϊκού στυλ λάγκερ, μπορεί κανείς να βρει στον χώρο που πίνεται ευχάριστα όλες τις ώρες και επιχειρεί να ταράξει τα Η συναρπαστική χρονιά του ζυθοποιείου, που οργανώθηκε νερά αυτής της κατηγορίας, που κυριαρχείται (όπως όλοι γνωρίτης Μικροζυθοποιίας Κυκλάκαι άνοιξε τις πόρτες του σε δροσεζουμε) από αδιάφορες βιομηχανικές μπύρες. δων στην Τήνο περιείχε 2 νέες ρές και αφιλτράριστες ξεναγήσεις ☞ Plato 11° & Vol. 4% μπύρες, τη χειμωνιάτικη και (πάντα κατόπιν συνεννόησης)!

Η ΝΗΣΟΣ all day Lager, Βιολογική, ταράζει τα νερά της κατηγορίας της!

«Α

56

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η ΝΗΣΟΣ στην Αυστραλία

Η

παρουσίαση της ΝΗΣΟΣ τον Μάιο στο Σίδνεϋ και στον αυστραλιανό Τύπο, στο κορυφαίο εστιατόριο Cyren Bar Grill Seafood, στο δημοφιλές Darling Harbor, στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία. Food blogger και δημοσιογράφοι ποτού και γεύσης έγραψαν για την ελληνική προσπάθεια, προσπαθώντας να καταλάβουν πώς μια μικρής παραγωγής μπύρα από την Τήνο μπορεί να συγκαταλέγεται πλέον, μετά το αργυρό βραβείο της στα European Beer Star, στις καλύτερες μπύρες του κόσμου. Ο αέρας των Κυκλάδων και ο μεταδοτικός ενθουσιασμός του Αλέξανδρου Κουρή, που συνοδευόταν από την κόρη του Κατερίνα, φοιτήτρια στην Αυστραλία, απογείωσαν τους νέους θαυμαστές της μπύρας ΝΗΣΟΣ! Καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία, η ηγετική καθοδήγηση του ομογενούς επιχειρηματία Νικ Μανέτας, ο οποίος πίστεψε στα ιδανικά και το όραμα της ΝΗΣΟΣ. Πλήθος δημοσιευμάτων, επαίνων, αναφορών για την Τήνο και τις Κυκλάδες! Η ΝΗΣΟΣ περιγράφεται από τους Αυστραλούς δημοσιογράφους ως η μπύρα που σπάει το στερεότυπο της βιομηχανικής και αδιάφορης ελληνικής μπύρας, που είναι ελληνική μόνο κατ' όνομα και την οποία οι Έλληνες ομογενείς πίνουν μόνο για συναισθηματικούς λόγους!

Nick Manettas, Κατερίνα & Αλ. Κουρής

The “ambassador” of Tinos in a bottle

T

☞ Για πληροφορίες και ραντεβού: Τ/ +30 22830 26333 info@nissosbeer.com www.facebook.com/nissosbeer

he Cyclades Microbrewery on Tinos was started from zero in 2012, in the midst of Greece’s financial crisis. Instead of acting as a deterrent, the crisis actually spurred Alex Kouris and his business partners into action, for they were convinced that the bleak domestic beer landscape was symptomatic of the country’s woes. In their view, the fact that 9 out of 10 beers consumed in Greece were made by non-Greek multinationals was (and still is) quite unpalatable; as unpalatable as the bland, mass-produced beers flooding the country, with quite a few sporting a “catchy” Greek name.

Artisanal, unpasteurized NISSOS beers are brewed and bottled in small quantities.

They are made from finest quality malts, aromatic hops and carefully selected yeast in a slow, traditional, all-natural brewing and fermentation process. NISSOS beers are full of exciting flavors and alluring aromas! They contain absolutely no preservatives or additives and are naturally carbonated.

In 2014, at the tender age of 15 months, NISSOS Pilsner was awarded the silver medal in the Bohemian-style Pilsner category at European Beer Star, one of the two most respected international beer competitions. The achievement was even more impressive considering the fierce competition but also because European Beer Star attracts a very high standard of entries, and more to the point, exclusively from what the organizers themselves describe as “special, authentic beers”.

With prior notice, the brewery at Vagia, (very close to the port of Tinos) is open to the public. During the tour, you will see the brewing process at first hand and gain a fascinating insight into the art of quality beer making. No doubt the highlight for many will be the moment you taste freshly brewed NISSOS beer served directly from the tanks, in the perfect setting... on a veranda with views of nearby Delos and the deep blue Aegean!

57

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο «δρόμος» της ΝΗΣΟΣ Για να φτάσει η ΝΗΣΟΣ στο ποτήρι μας, ο δρόμος είναι μακρύς και τα στάδια 7. Για έναν ολόκληρο μήνα από τη στιγμή της άλεσης της βύνης μέχρι την ωρίμανση, η ΝΗΣΟΣ της Τήνου φροντίζεται καθημερινά από μια παθιασμένη, υπομονετική και αφοσιωμένη ομάδα. Του Πολ Εμμανουηλίδη

Ό

πως και συνολικά στη γαστρονομία, η νοστιμιά στη μικροζυθοποιία (την παραγωγή δηλαδή ποιοτικής μπύρας σε μικρές ποσότητες) είναι αποτέλεσμα καλών υλικών, εμπνευσμένης συνταγής και μεγάλης φροντίδας. Η μπύρα ΝΗΣΟΣ ζυθοποιείται με κορυφαία υλικά, αποκλειστικά βύνη κριθαριού, λυκίσκους, νερό και μαγιά, απόλυτα φυσικό τρόπο και καθόλου βιασύνη. Ένας δρόμος κουραστικός και χρονοβόρος, που όμως εξασφαλίζει το άριστο τελικό αποτέλεσμα προς μέγιστη τέρψη όλων μας των αισθήσεων. Η μπύρα ΝΗΣΟΣ δεν περιέχει κανένα απολύτως πρόσθετο, συντηρητικό ή ζάχαρη.

το δοχείο εκχύλισης (mash tun), όπου το αλεσμένο βυνοχαρμάνι αναμειγνύεται με ζεστό νερό. Εδώ, με εντελώς φυσικό τρόπο, το άμυλο μετατρέπεται σε ζυμώσιμα σάκχαρα, τα οποία θα αποτελέσουν αργότερα την πολύτιμη τροφή της πεινασμένης μαγιάς, του μικροοργανισμού που πρωταγωνιστεί στο στάδιο της ζύμωσης. Κατά τη διάρκεια της εκχύλισης η θερμοκρασία του νερού διαφοροποιείται, έτσι ώστε να δραστηριοποιηθούν τα ένζυμα της βύνης.

1. Άλεση

3. Διήθηση

Η διαδικασία δημιουργίας της ΝΗΣΟΣ ξεκινάει με τη μεταφορά της βύνης δίστιχου κριθαριού στον μύλο μας για άλεση, δηλαδή για σπάσιμο του καρπού σε μικρότερα κομμάτια. Η συνταγή της ΝΗΣΟΣ συνδυάζει 3 διαφορετικές βύνες κριθαριού άριστης ποιότητας σε συγκεκριμένες αναλογίες. Δεν χρησιμοποιούμε ρύζι ή άλλα δημητριακά μικρότερης αξίας. Κάθε μία από τις βύνες κριθαριού της συνταγής μας προσθέτει συγκεκριμένες νότες στο χρώμα, το άρωμα και τη γεύση της ΝΗΣΟΣ Pilsner.

2. Εκχύλιση

Στη συνέχεια, το αλεσμένο χαρμάνι βύνης μεταφέρεται μέσω ενός ατέρμονου κοχλία στο ζυθοβραστήριο για να αρχίσει η «βρασιά» της ΝΗΣΟΣ. Ο πρώτος σταθμός είναι Η βραβευμένη ΝΗΣΟΣ Pilsner ζυθοποιείται και εμφιαλώνεται 100% στην Τήνο, στην καρδιά των Κυκλάδων. Η ευχάριστη γευστική πικράδα των λυκίσκων και τα αρώματα εσπεριδοειδών σε συνδυασμό με τη γλυκύτητα της βύνης δημιουργούν μια φρέσκια, ισορροπημένη, αναζωογονητική μπύρα, που προσφέρει ολοκληρωμένη απόλαυση είτε μόνη της είτε συνοδεύοντας τις γεύσεις της ελληνικής κουζίνας.

58

Την εκχύλιση ακολουθεί η διήθηση (lautering), όπου το εκχύλισμα διαχωρίζεται από τα στερεά υπολείμματα της βύνης μέσα από ειδικές ανοξείδωτες σχάρες με πολύ λεπτά ανοίγματα, για να προκύψει το ζυθογλεύκος, το αντίστοιχο του μούστου στο κρασί. Η διήθηση στη ΝΗΣΟΣ πραγματοποιείται αποκλειστικά και μόνο με τη βοήθεια της βαρύτητας, χωρίς καμία μηχανική υποβοήθηση, ώστε το ευαίσθητο ζυθογλεύκος να μην «ταλαιπωρείται».

4. Βρασμός

Καθώς διηθείται, το ζυθογλεύκος οδηγείται μέσω ειδικών σωλήνων στο βραστήρα (boil tun) για να βράσει. Τρία είδη λυκίσκων προστίθενται σε διαφορετικά στάδια του βρασμού για να να δώσουν στη ΝΗΣΟΣ Pilsner το άρωμα και την ιδιαίτερη γεύση της. O πολύτιμος λυκίσκος, το θηλυκό λουλούδι humulus lupulus, δίνει στην μπύρα της Τήνου άρωμα και γεύση, ενώ προσθέτει και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η πικρή γεύση του λυκίσκου ισορροπεί θαυμάσια

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

τη γλυκιά γεύση της βύνης. Με τον βρασμό επιτυγχάνεται η εκχύλιση των ρητινών από τον λυκίσκο, καθώς και η αποστείρωση και συμπύκνωση του γλεύκους. Ο βρασμός τελειώνει και η «αζύμωτη μπύρα», δηλαδή το 100% φυσικό αποτέλεσμα του βρασμού της βύνης και των λυκίσκων, αφήνεται να ηρεμήσει για περίπου τριάντα λεπτά πριν ψυχθεί μέσω ειδικού εναλλάκτη θερμοκρασίας, αεριστεί με φυσικό οξυγόνο και πάρει τον δρόμο για τις ειδικές, ανοξείδωτες, ψυχώμενες δεξαμενές ζύμωσης, εκεί όπου η αζύμωτη ΝΗΣΟΣ θα συναντήσει την πραγματική «δημιουργό» της, τη μαγιά!

7. Φιλτράρισμα και εμφιάλωση

Μετά την ωρίμανση η ΝΗΣΟΣ φιλτράρεται με οργανικό τρόπο ώστε να γίνει διαυγής, να πάρει το λαμπερό, βαθύχρυσο χρώμα της και να σταθεροποιηθεί –δηλαδή να αποκτήσει διάρκεια ζωής–, παραμένοντας όμως ένα ευαίσθητο προϊόν που πρέπει να διατηρείται σε σκιά (μέχρι 8 μήνες). Η ΝΗΣΟΣ δεν σταθεροποιείται με παστερίωση αλλά με μικροφίλτρανση, διαδικασία η οποία εγγυάται τη μέγιστη διατήρηση της γεύσης και των αρωμάτων της φρέσκιας μπύρας. Έτοιμη για κατανάλωση,

εμφιαλώνεται σε ειδικές ανακυκλώσιμες φιάλες μίας χρήσης 500 και 330 ml, και παίρνει το δρόμο για το ποτήρι σας. Σερβίρεται κρύα, σε θερμοκρασία περίπου 4 βαθμών Κελσίου, κατά προτίμηση όχι σε παγωμένο ποτήρι, για να μπορέσουν να αναδειχθούν τα αρώματα και η γεύση της.

The road to NISSOS

A

5. Ζύμωση

Η μαγιά, ένας πεινασμένος μικροοργανισμός με μεγάλη όρεξη, θα καταβροχθίσει την αζύμωτη ΝΗΣΟΣ και θα τη μεταβολίσει, μετατρέποντάς τα ζάκχαρα με απόλυτα φυσικό τρόπο και χωρίς καμία άλλη προσθήκη σε αλκοόλ και διοξείδιο του άνθρακα! Όπως προηγουμένως οι βύνες και οι λυκίσκοι, έτσι και η μαγιά προσθέτει τη δική της νότα στο ιδιαίτερο γευστικό προφίλ της ΝΗΣΟΣ. Η ΝΗΣΟΣ δεν περιέχει πρόσθετο ανθρακικό ή αλκοόλ, άλλο από αυτά που δημιουργούνται από τη φυσική διαδικασία της ζύμωσης.

6. Ωρίμανση

Μετά τη ζύμωση, η ΝΗΣΟΣ αφήνεται πλέον να ξεκουραστεί και να ωριμάσει σε ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας μέσα στις ειδικές κυλινδροκωνικές δεξαμενές μας. Ζύμωση και ωρίμανση διαρκούν περισσότερο από 30 ημέρες!

rtisanal, unpasteurized NISSOS beers are made from finest quality malts, aromatic hops and yeast in a slow, traditional, all-natural way. 7 steps: 1. Milling: We mill top quality malted grains.

2. Mashing: The grist is mixed with heated water in the "mash tun". Natural enzymes within the malt break down much of the starch into sugars.

3. Lautering: The resulting liquid, the wort, is strained from the grain which is given away to farmers for feeding their cattle!

4. Βoiling: The wort is channeled into the "boiling tun". Noble hops are added during this step. Hops add flavor, aroma and bitterness.

5. Fermentation: The wort is then moved into temperature controlled cylindricalconical tanks where yeast is added. Yeast naturally converts sugars from the malt into alcohol and CO2.

6. Lagering: the beer is allowed to rest.

Fermentation and Lagering last over a month.

7. Filtering: organic earth filters are used to give NISSOS its brilliance.

NISSOS beers contain absolutely no preservatives or additives and are naturally carbonated. To protect sensory experience, we stabilize NISSOS using microfiltration instead of pasteurization.

Πώς σερβίρουμε τη ΝΗΣΟΣ 1. Το ποτήρι πρέπει είναι πάντα πολύ καθαρό. Αποφεύγουμε ποτήρια στα οποία έχουμε σερβίρει οτιδήποτε άλλο εκτός από νερό. Ποτέ δεν στοιβάζουμε τα ποτήρια. Για μεγαλύτερη σιγουριά, ξεπλένουμε το ποτήρι με κρύο νερό πριν σερβίρουμε την μπύρα και δεν το σκουπίζουμε.

2. Ξεκινάμε να σερβίρουμε με το μπουκάλι μακριά από το ποτήρι, χύνοντας την μπύρα στο κέντρο του πάτου του ποτηριού για να αρχίσει να δημιουργείται ο αφρός,

γεμίζοντας έτσι το ποτήρι μέχρι τη μέση. Ο αφρός προστατεύει το απαραίτητο διοξείδιο του άνθρακα, διατηρεί τα αρώματα μέσα στην μπύρα και μας αφήνει να τα απολαμβάνουμε σιγά σιγά καθώς την πίνουμε.

3. Όταν ο αφρός σταθεροποιηθεί μέχρι τη μέση του ποτηριού, φέρνουμε το μπουκάλι πιο κοντά στο ποτήρι και ρίχνουμε την μπύρα σιγά σιγά προς τις πλευρές του ποτηριού, μέχρι να το γεμίσουμε. Ο χρυσός κανόνας αναλογίας μπύρας προς αφρό είναι 70/30!

59

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Νόστιμη Τήνος Με εξαιρετικές πρώτες ύλες, νέες μεταποιητικές μονάδες που υποστηρίζουν τον γαστρονομικό πολιτισμό του νησιού και κυρίως με τους επαγγελματίες της εστίασης στρατευμένους στην ποιότητα και συμμέτοχους στη δράση Tinos Food Paths, το φαγητό στο νησί δεν είχε ποτέ τόσες καλές επιλογές… Της Νικολέτας Μακρυωνίτου, Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

↑ ΤΣΑΜΠΙΑ - ΚΙΟΝΙΑ Περιποιημένη οικογενειακή ταβέρνα, μια ανάσα από τη θάλασσα. Κλασική αξία, με πιστούς πελάτες, καλές τιμές και μεγάλες μερίδες με σπιτικό φαγητό. Τ/ +30 22830 23142

Στην ακροθαλασσιά... ↑ ΜΠΆΛΛΟΣ - ΒΟΥΡΝΉ Η φήμη του Μπάλλου διαδόθηκε ταχύτατα, όχι μόνο για το καλομαγειρεμένο φαγητό του, αλλά και για την αμμουδερή ομώνυμη παραλία του. Τ/ +30 6944 054405

↑ ΣΑΝ ΤΟ ΑΛΆΤΙ ΣΤΟΝ ΆΓΙΟ ΦΩΚΆ Σαν να έσκασε ένα πελώριο κύμα, βάφτισε με το αλμυρό νερό του το παραμυθένιο ταβερνάκι στην παραλία του Αγίου Φωκά, κι άφησε πίσω του σπαρταριστά ψαράκια και φρέσκα θαλασσινά. Τα πήραν ο Βασίλης και η γυναίκα του, οι δυο νεαροί ιδιοκτήτες, τα βάλανε στην κουζίνα τους κι από εκεί ξεμύτισαν όλα τα κλασικά μιας ψαροταβέρνας, αλλά με φρέσκια ματιά. Και καθώς μας διηγούνται το παραμύθι της βασιλοπούλας, από όπου και πήρε το όνομά του το μαγαζί, στο τραπέζι μας καταφτάνουν κρεμμώδης ταραμοσαλάτα σε ποτηράκι με φρεσκοκομμένες ροδέλες κρεμμυδιού, αχνιστά μύδια μαζί με ροδέλες τηγανιτής πατάτας βουτηγμένα μέσα σε ντοματένια σαλτσούλα πυκνή, που δεν τη χορταίνεις, σαρδέλες φούρνου επάνω σε πίτα με φρέσκια ντομάτα και σκόρδο κι όλα μαζί ψημένα στη λαδόκολα. Από τα πιο δυνατά πιάτα η ολόκληρη, ελαφροκαπνιστή μελτζάνα με σκορδάκι και μπόλικο μαϊντανό και το παναρισμένο σε καλαμποκάλευρο

60

καλαμάρι, που τηγανίζεται χοντροκομμένο και γίνεται λουκούμι. Δροσιστείτε με την άπαιχτη σαλάτα με κολοκυθάκι και καρότο, λεπτοκομμένα σαν σπαγγέτι και λαδολεμονοξυδάτα, αλλά δοκιμάστε και τον μπακαλιάρο σε μια αγιορείτικη συνταγή, την κρεμμυδόπιτα, το δικό τους καλοφτιαγμένο αγκιναράκι και το τηνιακό τυράκι σερβιρισμένο με σύκο και λεμόνι. Για τους κρεατοφάγους υπάρχει μια τετραλογία από μπιφτέκια για όλα τα γούστα κι ένα διαφορετικό μαγειρευτό κάθε ημέρα, αναλόγως με το τι καλό θα βρουν στον κρεοπώλη τους, π.χ. από μοσχαράκι κοκκινιστό μέχρι κοτόπουλο με μπάμιες. Αφήστε χώρο για το τέλος, μιας και επιβάλλεται να δοκιμάσετε κάποιο από τα ωραία γλυκά τους: την άψογη μους χαλβά που κάνει θραύση από πέρσι, αλλά και τα ολοκαίνουρια κορμό σεμιφρέντο με κρέμα καραμέλας, «μιλφλέιγ» από κανταΐφι και σοκολατόπιτα δυναμίτη με πραλίνα και παγωτό. Τ/ +30 22830 29266

↑ ΆΝΕΜΟΣ ΌΡΜΟΣ ΓΙΑΝΝΆΚΗ Ανάμεσα στα αρμυρίκια, επάνω στην παραλία Γιαννάκη - μετρημένα 4 βήματα από την ομπρέλα και την ξαπλώστρα. Ντόπιο, φρέσκο ψαράκι, αστακομακαρονάδες και πολλοί ψαρομεζέδες, για να συντροφεύσουμε το ούζο ή την ντόπια ρακή. Τ/ +30 22830 31760

↑ ΒΙΚΤΏΡΙΑ ΚΟΛΥΜΠΉΘΡΑ Αγναντεύοντας την παραλία της Μικρής Άμμου, η γλυκομίλητη Βικτώρια Δρούγα ετοιμάζει νοστιμιές εμπνευσμένες από την αιγαιοπελαγίτικη κουζίνα, με ντόπιες πρώτες ύλες. Τ/ +30 22830 51309

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↓ ΜΑΡΑΘΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΦΩΚΑ Μια γαλάζια κυματιστή σημαία, μπροστά από το άκρως χαλαρωτικό σκηνικό του beach bar της Μαραθιάς, σηματοδοτεί από εφέτος την πεντακάθαρη θάλασσα όπου θα κολυμπήσουμε πριν από το περιποιημένο γεύμα μας. Δοκιμάστε έξοχο αγκιναράκι τουρσί, ομελέτα με σπαράγγια και ψαρόσουπα όλο ουσία. Σπεσιαλιτέ του μάγειρα και ιδιοκτήτη Μαρίνου Σουράνη η σκορπίνα στη γάστρα με δυόσμο, ο ροφός στο φούρνο με μπάμιες, η σφυρίδα με δεντρολίβανο και λευκό κρασί, με ψαράκια ολόφρεσκα και σπαρταριστά, από καΐκια και ψαροντουφεκάδες Τηνιακούς. Για το τέλος, αεράτη μους λεμόνι με γκοφρέτα λευκής σοκολάτας, και για το σπίτι βαζάκια με λιαστές ντομάτες λαδιού, λακέρδα από ρείκι, φρίσσα παστή, τούνα με δαφνόφυλλα κ.ά. που ετοιμάζει ο Μαρίνος. Τ/ +30 22830 23249

↑ ΝΤΙΝΟΣ - ΟΡΜΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗ Αυτό το καλόγουστο εστιατόριο βρίσκεται σε ειδυλλιακό σημείο, κρεμασμένο κυριολεκτικά πάνω από τα βράχια. Ένα πολύχρωμο μπαλκόνι στο Αιγαίο, απάνεμο, με βασιλικά να στολίζουν τα παράθυρα και μια σκάλα που συνδέει απευθείας το τραπέζι μας με τη θάλασσα. Σε μικρή απόσταση τόσο από τον Όρμο Γιαννάκη όσο και από την παραλία Καλύβια όπου μπορούμε να κολυμπήσουμε, ο Αντώνης Βαμβακάρης, υιός του περίφημου Ντίνου, προσφέρει νοστιμιές που τρώγονται και με... το μαγιό. Στην κουζίνα μαγειρεύει μαζί με τη μητέρα του Ειρήνη, και μεταξύ άλλων ετοιμάζουν ωραία κακαβιά γεμάτη ουσία, τούρτα φουρτάλια με σύσερο, λουκάνικο και πατάτες ή με λαχανικά της εποχής, ντολμάδες θαλασσινών και πλούσια γαριδομακαρονάδα. Τ/ +30 22830 31673 ΑΣΤΕΡΊΑ GOLDEN BEACH ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΦΩΚΑ ↓ Το εστιατόριο Αστερία του ξενοδοχείου Golden κλαμπ, μπέργκερ και σουβλάκι, που σερβίρονται Beach βρίσκεται λίγες μόλις δρασκελιές από στις ξαπλώστρες και στα τραπεζάκια στην αμτην όμορφη παραλία του Αγίου Φωκά. Τα δυο μουδιά. Στα ακόμα καλύτερα είναι ότι το πρωινό αδέρφια Νίκος και Ηλίας Σουράνης, ιδιοκτήτες είναι της φιλοσοφίας «υποστηρίζουμε κι ανατου ξενοδοχείου, δίνουν το τέμπο και την κα- δεικνύουμε τον τόπο μας», κι έτσι περιλαμβάνει τεύθυνση της κουζίνας, που από φέτος γυρνάει από μαρμελάδες της μαμάς Ολυμπίας, βούτυρο την πλάτη στη δημιουργική κουζίνα κι ανοίγει και γραβιέρα του συνεταιρισμού, μέχρι τυράκια την αγκαλιά της στο καλό, ελληνικό, μαγειρευτό φτιαγμένα από την κυρία Ολυμπία, κέικ, κουφαγητό. Έτσι λοιπόν στην όμορφη βεράντα του, λουράκια και βυσσινάδα, όλα προετοιμασμένα που δροσίζεται από μια ευρύχωρη πέργκολα, στην κουζίνα τους. με θέα στη θάλασσα, σερβίρουν μια σειρά από Τ/+30 22830 22479 κλασικά: καλοφτιαγμένο μουσακά και γεμιστά, μπάμιες με κοτόπουλο και γιουβετσάκι, κι άλλα παραδοσιακά ελληνικά πιάτα ημέρας. Μαζί με αυτά δίνουν έμφαση στους ψαρομεζέδες, στα παστά ψαράκια και στις μακαρονάδες θαλασσινών, αλλά και στο πρώτης τάξης φρέσκο ψάρι που φιλετάρεται μπροστά στον πελάτη. Μια μεγάλη κι άκρως ενδιαφέρουσα επιλογή από χορταστικές κι ευφάνταστες σαλάτες που παντρεύουν τα τηνιακά προϊόντα, όπως λούζα και ντόπια τυράκια, με τα ζαρζαβατικά από τον κήπο τους. Η μους μαστίχας με λευκή σοκολάτα και άρωμα λεμονιού είναι γλυκό με φανατικούς οπαδούς, και η λίστα με τα κρασιά τους έχει κυκλαδίτικο χαρακτήρα. Στα καλά του ξενοδοχείου είναι πως από την Αστερία ετοιμάζεται νόστιμο casual food, όπως

61

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

← ΘΑΛΑΣΣΆΚΙ ΣΤΑ ΥΣΤΈΡΝΙΑ Μετά το προσκύνημα στη Μεγαλόχαρη, μην παραλλείψετε να υποκληθείτε στο ταλέντο της άριστης μαγείρισσας Αντωνίας Ζάρπα, που μαγειρεύει στο εστιατόριό της, το Θαλασσάκι στα Υστέρνια. Μαζί με τον σύζυγό της Άρη Τάτση προσφέρουν ελληνική, δημιουργική κουζίνα, εκεί που σκάει το κύμα, με πρώτη ύλη από ντόπιους παραγωγούς, ψάρια από Τηνιακούς ψαράδες κι αρωματικά βότανα από τον μικρούτσικο αλλά πλήρη βοτανόκηπό τους. Ο βραστός μπακαλιάρος με ξερή κάπαρη και μεταξένια σκορδαλιά είναι ένα ανάμεσα στα πολλά έξοχα πιάτα τους. Δοκιμάστε πενάκι με αυγοτάραχο, χταπόδι με ρεβίθια, ψητά κρεμμύδια με μαρμελάδα λεμόνι, μπάμιες με πορφύρες, χταποδάκι φουρνιστό με πετιμέζι, τερίνα ψητών λαχανικών, ρεγγοσαλάτα μυθική και μαύρη ταραμοσαλάτα. Τα τυράκια τα φτιάχνει η Αντωνία μόνη της, ξεκινώντας από το πέτρωμα που προμηθεύεται από το τυροκομείο του Συνεταιρισμού. Κι έτσι, πέρα από υπέροχη κοπανιστή, κάνει τυράκια με ό,τι βάλει ο νους: αρτυμένα με μυρωδικά και βότανα, με γύρη, με ξηρούς καρπούς, μπαχαρικά, κ.λπ. Η λίστα με τα κρασιά είναι πλούσια και ελληνική. Μην παραπονεθείτε που δεν θα βρείτε τη γνωστή γκάμα αναψυκτικών, αφού για τη δροσιά εδώ ετοιμάζουν δική τους θεϊκή λεμονάδα, κορομηλάδα, φραγκοσυκάδα, και άλλα συναφή. Φινάλε με αριστοτεχνικά γλυκά, μιας και το χέρι της Αντωνίας δεν κολλώνει ούτε στη ζάχαρη: φοβερές μαρέγκες με λουκούμι τριαντάφυλλο, μαρέγκες με τηνιακό πέτρωμα, με γλυκό λεμόνι και κανέλα, κι ακόμα αρμενοβίλ, φρούτα ψητά στο φούρνο, παγωτό παρφέ εξαιρετικό κ.ά. Τ/ +30 22830 31366

↑ ΛΙΒΆΔΑ Αν και όχι και τόσο δύσβατος, ο χωµατόδροµος που µεσολαβεί ίσως ευθύνεται για το γεγονός ότι µια από τις οµορφότερες παραλίες του νησιού θεωρείται µάλλον παρθένο τοπίο. Αφού ευχαριστηθείτε το µπάνιο σας, η ταβέρνα του κυρ-Αντώνη, η µοναδική της περιοχής, περιµένει για να σας προσφέρει ντόπιες και χειροποίητες νοστιµιές που ετοιµάζει ο γιος του κυρ-Αντώνη Νίκος ∆αρµής µαζί µε τη σύζυγό του Ούρσουλα. Στην ήσυχη και γαλήνια αυλή τους απολαµβάνουµε κολοκυθόπιτες, φρουτάλιες, κεφτεδάκια και τυροπιτάκια για ορεκτικό, ψητά κρεατικά ή ολόφρεσκα ψαράκια στα κάρβουνα για κυρίως. Το ντόπιο λεµονάτο κατσικάκι και το κοκκινιστό κουνελάκι που κάνει ο Νίκος είναι εκ των ων ουκ άνευ, όπως και το γαλακτοµπούρεκο και η τάρτα βερίκοκο της Ούρσουλας. Τ/ 22830 41426, 6976 517762

62

↑ ΠΑΛΈΤΑ ΠΆΝΟΡΜΟΣ Η γευστική Παλέτα του Φραγκίσκου και της Άννας Βιδάλη αγαπάει τόσο τη στεριά όσο και τη θάλασσα. Έτσι, στο όμορφο αισθητικά ταβερνάκι τους με τη μαρμάρινη πρόσοψη και τις ζωγραφιστές καρέκλες, που λειτουργεί από το 2000 και βρίσκεται ακριβώς μπροστά στη προκυμαία του Πανόρμου, δίνουν έμφαση στην ελληνική παραδοσιακή κουζίνα κι ετοιμάζουν μαγειρευτά, όπως κατσικάκι γάστρας λεμονάτο, μουσακά και γεμιστά. Ο Φραγκίσκος, που επιμελείται τα της κουζίνας, ετοιμάζει κι ωραίο κουνελάκι κοκκινιστό και μετσοβίτικο ψαρονέφρι με φρέσκα μανιτάρια. Με τις μπουνάτσες καταφτάνουν καϊκάκια και ψαρόβαρκες που ξεψαρίζουν τα δίχτυα τους ακριβώς δίπλα στο μαγαζί. Έτσι, όσοι τυχεροί βρεθούν εκεί την κατάλληλη στιγμή θα απολαύσουν φρέσκο και σπαρταριστό ψαράκι, απευθείας από τη θάλασσα στο τηγάνι ή στη σχάρα. Δοκιμάστε επίσης ωραία μακαρονάδα με γαρίδες και μύδια, όπως και δικά τους τυράκια, λούζες και λιαστές ντομάτες. Τ/ +30 22830 31930

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↑ ΝΑΥΤΊΛΟΣ ΣΤΑ ΥΣΤΈΡΝΙΑ Στον μικρό κολπίσκο των Υστερνίων, μπροστά από το μώλο όπου απλώνουν τη ψαριά τους τα καΐκια, στρώνει τα τραπεζάκια της αυτή η αυθεντική ψαροταβέρνα του Γιάννη και της συζύγου του Μαρίας Σκούταρη. Ο Γιάννης αναλαμβάνει το κάρβουνο, κι ό,τι θαλασσινό ρίξει επάνω του το απογειώνει με την πολύχρονη εμπειρία του, αφού η ταβέρνα τους λειτουργεί από το 1992. Όσο για τη Μαρία, είναι εκείνη που φέρνει βόλτα την κουζίνα κι ετοιμάζει τις νοστιμιές που θα πλαισιώσουν το φρέσκο ψάρι. Προμήθειες απευθείας από τα ψαροκάικα που αράζουν στα Υστέρνια, τον Πάνορμο και τη Χώρα, ή στην ανάγκη, αν είναι λιγοστή η ντόπια ψαριά, κι από Συριανούς ψαράδες. Ζαρζαβατικά κι αυτά ντόπια, από τα γύρω χωριά και τους αγρότες που κατηφορίζουν με τα πλανόδια μανάβικα/ αγροτικά τους στα Υστέρνια. «Αν δεν υπάρχει φρέσκο ψάρι, τότε πουλάμε ψαρονέφρι» μου λέει η Μαρία χαριτολογώντας, για να δώσει έμφαση στη φρεσκάδα της πρώτης ύλης τους. Εκτός από το σωστό ψήσιμο των ψαρικών, ο Ναυτίλος φημίζεται για το ωραίο, λιόκαυτο χταπόδι του, τις κωλοχτύπες στα κάρβουνα ή σε γιουβέτσι, τις καλοφτιαγμένες μακαρονάδες με θαλασσινά, τα μαρινάτα ψαράκια του, αλλά και για την ποικιλία από πολλών λογιών όστρακα: γυαλιστερές, κυδώνια, πετροσωλήνες, μύδια και χτένια στην εποχή τους. Για να ολοκληρωθεί το θαλασσινό μενού του Ναυτίλου, η Μαρία ετοιμάζει στην κουζίνα της σουπιές στην κατσαρόλα ή στο τηγάνι, μυδοπίλαφα κι οστρακοπίλαφα, φρέσκες γαρίδες σαγανάκι, και για να «ξεψαρίσουμε» μαραθοκεφτέδες και ρεβιθοκεφτέδες, αγκινάρα ξυδάτη, σαλάτα παξιμαδοκλέφτρα, και ντόπια, ωραιότατα αμπελοφάσουλα και βλήτα βραστά. Συνοδεύστε τα με κάποιο από τα λίγα, αλλά καλοδιαλεγμένα ούζα κι εμφιαλωμένα κρασιά τους, που κι αυτά με τη σειρά τους διαθέτουν κυκλαδίτικη αύρα. Τ/ +30 22830 31642

63

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

← ΜΑΡΊΝΑ ΠΆΝΟΡΜΟΣ Οι συστάσεις για τη μακαρονάδα του ψαρά περιττεύουν, αφού δεν είναι λίγοι όσοι ταξιδεύουν ως το πανέμορφο ψαροχώρι για χάρη της. Την ετοιμάζει η Πυργιώτισσα Μαρίνα Πετράκη που άνοιξε την όμορφη ταβερνούλα της το 2009 και παράλληλα με το τεράστιο ατού της ομορφιάς του τοπίου, της γαλήνιας ατμόφσφαιρας και του να απολαμβάνεις το γεύμα σου επάνω στη προκυμαία και δίπλα στο κύμα, προσφέρει και νόστιμο φαγάκι. Από φέτος μάλιστα η Μαρίνα έχει φρέσκο αέρα, μιας και η ομάδα ενισχύθηκε από την κόρη της Φραντζέσκα και τον σύντροφό της κι έμπειρο εστιάτορα Αντώνη Παπάζογλου. Το πρώτο που έκαναν οι δυο τους είναι να ομορφύνουν αισθητικά τον κατάλογο, αλλά και επί της ουσίας να τον μικρύνουν, ώστε να αφοσιωθούν και να ετοιμάζουν με ακόμη περισσότερη φροντίδα τα πιάτα που επέλεξαν να κρατήσουν. Ξεκινάμε με μεζεδάκια όπως λιαστές τηγανιτές τομάτες, ποικιλία της Μαρίνας με ντόπια τηνιακά προϊόντα όπως γραβιέρα, κοπανιστή, τυράκι, λούζα, σκορδάτο σαλάμι, κι ακόμα ωραίο τηγανιτό χταπόδι, κολοκυθοκεφτέδες και ντοματοκεφτέδες με δυόσμο. Κάνουν τη δικιά τους λακέρδα και καλοφτιαγμένο γαύρο στο λάδι, και δίνουν αρκετή έμφαση στους κλασικούς ψαρομεζέδες και φυσικά στο φρέσκο ψάρι, που ψήνεται στα κάρβουνα ή στο τηγάνι. Δοκιμάστε απαραιτήτως σκορπίνα και φρέσκο καλαμάρι στα κάρβουνα, ενώ πολύ καλός είναι και ο μπακαλιάρος σκορδαλιά. Οι κρεατοφάγοι θα κατευχαριστηθούν με το χοιρινό του δράκου, που γίνεται με ψαρονέφρι, φέτα, πατατούλες τηγανιτές, ντομάτα, κρεμμύδι και πιπεριά. Τ/ +30 22830 31314

← ΜΑΪ́ΣΤΡΟΣ ΠΑΝΟΡΜΟΣ Μια αυθεντική ψαροταβέρνα που λειτουργεί στον Πάνορμο από το 1988, από τον Πυργιώτη Γιάννη Βασιλέ και τον γιο του Αντώνη. Τα ολόφρεσκα ψάρια τους τα πιάνει ίδιος ο Γιάννης με τη μικρή του ψαρόβαρκα, τον «Πλανήτη». Με τέτοια σπαρταριστή πρώτη ύλη, από την κουζίνα του Μαΐστρου βγαίνει ωραιότατη η διάσημη κακκαβιά του Γιάννη, σαλάχι με λαδολέμονο και μαϊντανό, παστός γαύρος, σαρδέλα και σαυρίδι, αλλά και πιο ιδιαίτερα πιάτα, από μακαρονάδα και ριζότο με θαλασσινά μέχρι φιογκάκια με κάρι και θαλασσινά. Για τους κρεατοφάγους υπάρχουν κρεατικά της ώρας, μαγειρευτά, και το περίφημο κεμάλ, μια τηγανιά με χοιρινό, φέτα και λαχανικά. Τ/ +30 22830 31280

64

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στα χωριά... ΔΡΟΣΙΑ ΣΤΟΝ ΚΤΙΚΑΔΟ → Δεν την είπανε τυχαία Δροσιά την ταβέρνα του κύριου Βασίλη, αφού στ' αλήθεια η πανέμορφη αυλή της με την ανεπανάληπτη θέα είναι μια απάνεμη βεράντα, που τη σκιάζουν και τη στολίζουν οι πασχαλιές. Χαμηλά, μια ευθεία κάτω από τον Κτικάδο, φαίνονται τα σπιτάκια στα παραθαλάσσια Κιόνια, και σαν καρτ ποστάλ ολόκληρη η Σύρος με τα βραδινά φωτάκια της να λαμπιρίζουν μαγικά. Η όμορφη αυτή οικογενειακή ταβέρνα είναι από τις πιο αυθεντικές εμπειρίες που μπορείς να ζήσεις στο νησί. Έχει μεγάλη ιστορία, που μου τη διηγούνται ο γιος του κύριου Βασίλη Μίλτος και ο πρωτότοκος εγγονός του Χάρης, που βρίσκονται στις επάλξεις, καθώς τα άλλα 10 εγγόνια του υποστηρίζουν τα μετόπισθεν. Η Δροσιά πρωτολειτούργησε σαν καπηλειό από τον παππού του σημερινού ιδιοκτήτη, τον συνονόματο Βασίλη Κροντηρά, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Σειρά στη διαδοχή της ταβέρνας είχε το 1940 ο πατέρας του Παναγιώτης Κροντηράς, ένας ταλαντούχος ερασιτέχνης λαϊκός ζωγράφος, έργα και κυρίως τοπογραφίες του οποίου κοσμούν την εσωτερική σάλα του μαγαζιού. Όταν πια στα 1970 ανέλαβαν τη Δροσιά ο κύριος Βασίλης με τη γυναίκα του Ειρήνη, εμπλούτισαν το μενού του καπηλειού που ως τότε σέρβιρε μόνο ρακί, κρασάκι με τις κούπες και δυο τρία μεζεδάκια όπως ελίτσες, σαρδέλες, ρέγγες και λουκούμια από τη Σύρα. Αρχικά προσθέσανε μπακαλιαράκια, φουρτάλιες με ό,τι καλό είχε η εποχή, από αγκινάρες, κολοκυθάκια και πατάτες μέχρι λουκάνικα, τυράκια, σύσερα και κουκιά, κι ακόμα κεφτεδάκια και κολοκυθάκια τηγανιτά. Οι μαγειρικές τους έκαναν θραύση και σταδιακά το καπηλειό μεταμορφώθηκε σε κλασική ταβέρνα, με ένα μενού εμπλουτισμένο με καλοφτιαγμένα λαδερά, αγκιναρόπιτα, πιτσουνάκια κοκκινιστά, κατσικάκι λεμονάτο, κουνέλι στιφάδο, πατάτες τηγανιτές νόστιμες σαν λουκουμάδες, αφράτο μπακαλιάρο σκορδαλιά κ.ά. Η Δροσιά έχει μια φανατική πελατεία, που φτάνει ως εκεί για τα έξοχα πιάτα ημέρας, φτιαγμένα με δικά τους κρέατα, με τον πιο μαμαδίστικο, αυθεντικό τρόπο, τόσο που να γλύφεις τα δάχτυλά σου. Τ/ +30 22830 21087 Για μια ανάλογη εμπειρία κατηφορίζεις στο εστιατόριο ↓ ΜΑΪΣΤΡΆΛΙ ΣΤΑ ΚΙΟΝΙΑ (Τ/ 22830 23570), όπου ο έτερος γιος του κύριου Βασίλη Παναγιώτης Κροντηράς, μαζί με τον αδερφό του Μίλτο, ο οποίος μαγειρεύει στην κουζίνα, ετοιμάζουν πιάτα παρόμοια με της Δροσιάς, κι επιπλέον ψάρι φρέσκο, πίτσες με δικό τους ζυμάρι, και γλυκά που τα ετοιμάζουν οι ίδιοι, όπως πορτοκαλόπιτα, σοκολατόπιτα, κανταΐφι κ.ά.

65

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΜΠΕΕ ΣΤΟΝ ΑΡΝΆΔΟ ↓ Κρεατοφαγία περιωπής προσφέρει το ολοκαίνουριο ταβερνάκι με την υπέροχη θέα στα νησιά. Η οικογένεια του Τηνιακού Δημήτρη Σκούταρη έστησε ένα χαριτωμένο μαγαζί, με παλιά, οικιακά χρηστικά αντικείμενα, πιατοθήκες και δυο τζάκια στην εσωτερική σάλα, μοντέρνες λεπτομέρειες και γλάστρες με λουλούδια στη βεράντα. Και για να μπούμε στο ψητό, εδώ δουλεύει φουλ κάρβουνο και σούβλα. Ο κύριος Δημήτρης είναι έμπειρος ψήστης, ξέρει να διαλέγει καλή και μερακλίδικη πρώτη ύλη, όπως παϊδάκια πρόβεια με το λιπάκι τους και κεφαλάκι αρνίσιο, παίζει στα δάχτυλα τα κοντοσούβλια και τα κοκορέτσια, κι ετοιμάζει μαστόρικα μποξά χοιρινό τυλιγμένο σε μπόλια. Τ/ +30 22830 41890

↑ ΔΥΟ ΧΩΡΙΑ Δεν πάει πολύς καιρός που ο Δυοχωριανός Βαγγέλης Δεσύπρης επέστρεψε στον τόπο καταγωγής του και έφτιαξε στην είσοδο του πανέμορφου, αμφιθεατρικού χωριού του ένα καφενεδάκι πανέμορφο, με νοστιμιές που ετοιμάζουν στην κουζίνα η μητέρα κι η θεία του. Μια βεραντούλα κρεμασμένη πάνω από τον δρόμο, με απέραντη θέα στη Σέριφο, την Κύθνο, την Αντίμηλο και τη Σύρο, και λίγα τραπεζάκια μπροστά στην κρήνη του χωριού. Ζητήστε του να σας ετοιμάσει μεζεδάκια όπως ρεβιθοκεφτέδες και ντοματοκεφτέδες, φρουτάλιες και μαραθοκεφτέδες, και ρωτήστε για σπεσιαλιτέ ημέρας, όπως ιμάμ, σουτζουκάκια, αγκινάρες αλά πολίτα. Μαμαδίστικος μπακλαβάς και κρεμμώδες γαλακτομπούρεκο. Τ/ +30 22830 41615 ← ΛΕΎΚΕΣ ΣΤΟΝ ΤΡΙΑΝΤΆΡΟ Στο πλάι της κατάφυτης λαγκαδιάς που ξεκινά από τα Δυο Χωριά και ροβολάει ως τη Χώρα βρίσκεται αυτή η ταβέρνα με τη φοβερή αυλή και τη μοναδική θέα στη Σύρο, τη Σέριφο, τη Σίφνο και την Πάρο. Ένα εστιατόριο που μετρούσε ήδη μια τριακονταετία όταν, πριν από 4 χρόνια, το ανέλαβε ο γιος του ιδιοκτήτη Μάρκος Κολλάρος. Ελληνική παραδοσιακή κουζίνα με ντόπια υλικά, πολλά εκ των οποίων ιδιοπαραγόμενα. Δοκιμάστε από αγκιναράκια στο ξύδι και φρουτάλιες μέχρι πιπεριές γεμιστές με κιμά και μήλο, σουτζουκάκι τυλιχτό με μελιτζάνα, ωραίες φρουτάλιες, αγκινάρες αλά πολίτα και διάφορα ψητά στα κάρβουνα. Τ/ +30 22830 41298

ΝΤΟΥΆΡ ΣΤΕΝΗ → Θρυλικό μαγαζί που λειτουργεί εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα από τον κύριο Εδουάρδο ή Ντουάρ Αρμακόλα και τη γυναίκα του Σταματική. Εξαιρετικής ποιότητας ντόπια κρέατα που μετατρέπονται σε ψητά περιωπής. Τ/ +30 22830 41231 ← ΡΌΚΟΣ ΒΩΛΆΞ Εντυπωσιακό το τοπίο γύρω από την ταβερνούλα του Ρόκου Αρμακόλα και της Αγνής Ξανθάκη. Εδώ και 16 χρόνια ετοιμάζουν παραδοσιακά πιάτα, που σερβίρουν στην όμορφη βεράντα τους. Τ/ +30 22830 41989 ← ITALIA – ΚΡΌΚΟΣ Στον Κρόκο και πάνω στον δρόμο, μία πανέμορφη και δροσερή αυλή παντρεύει την αισθητική του νησιού με την αγάπη του Ονούφριου Ιωακειμίδη για την Ιταλία και τις γεύσεις της. Τ/ + 30 22830 51199

↑ ΤΟ ΑΓΝΆΝΤΙ – ΚΤΙΚΆΔΟΣ Σαν από αφίσα του ΕΟΤ, η οικογένεια του Γιάννη Χαρικιόπουλου διατηρεί ένα υπέροχο, έγχρωμο, παλιομοδίτικο οινοπαντοπωλείο. Τ/ +30 22830 21095

66

↑ ΤΟ ΚΑΤΏΙ – ΣΜΑΡΔΆΚΙΤΟ Ανάμεσα σε ανθισμένες πικροδάφνες και στην πλατεία του χωριού απλώνονται τα τραπεζάκια. Σπιτικό ελληνικό φαγητό από τον Ιωσήφ και την Αδριάννα. Τ/+30 22830 51706

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↑ ΑΠΌΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΣΤΕΝΉ Για κρεατοφαγία περιωπής ενδείκνυται το ταβερνάκι του Κώστα Αλβέρτη. Θα το συναντήσετε στον δρόμο, διασχίζοντας τη Στενή, και επιβάλλεται να έρθετε εδώ αν θέλετε να απολαύσετε καλό και σωστά μαγειρεμένο κρέας. Στην κουζίνα της ταβέρνας, που τη μοιράζεται ο Κώστας με τον πατέρα του Ιωσήφ, μπαινοβγαίνουν στην πλειοψηφία τους ιδιοπαραγόμενα προϊόντα. Κι αυτό διότι αφενός διαθέτουν τη δική τους φάρμα στο Παραδείσι, όπου εκτρέφουν με φυσικές τροφές χοιρινά, κουνέλια και κότες. Αφετέρου, στην ίδια περιοχή καλλιεργούν και τα κηπευτικά τους και μάλιστα με ντόπιους σπόρους που, αναλόγως την εποχή, προμηθεύουν το εστιατόριο με ντομάτες, μπάμιες, μελιτζάνες, πιπεριές, κ.λπ. Στους πρόποδες του Τσικνιά στην περιοχή της Φανερωμένης βόσκουν τα αρνάκια και τα κατσικάκια τους, που με τη σειρά τους εφοδιάζουν την ταβέρνα με πεντανόστιμο, ζουμερό, χωριάτικο κρέας. Από τα κάρβουνα και τις σούβλες της Απόδρασης παρελαύνουν τα κλασικά κρεατικά, από παϊδάκια και παντσέτες μέχρι μπριζόλες χοιρινές και κοτόπουλα, όμως η οικογένεια του Κώστα επιμελείται κι εξαιρετικά σύγλινα, λούζες και πηχτές, κι ακόμα τυράκι σπιτικό ασύγκριτης νοστιμιάς. Τα προαναφερθέντα γίνονται κι έξοχα φαγάκια, από φρουτάλιες με χωριάτικα αυγά και φλογέρες με λούζα μέχρι χωριάτικη τηνιακή μακαρονάδα με ζυμαρικά μα(τ)ς, βούτυρο φρέσκο, φρέσκια ντομάτα, σίγλινο ή λουκάνικο σκορδάτο και τυράκι τηνιακό. Μεζές εξαιρετικός τα μυζηθροπιτάκια με φύλλο ζυμωμένο με μαραθόρακο, η τηνιακή «μακαρονάδα» που αντί για ζυμαρικά περιέχει είτε μελιτζάνες ή αμπελοφάσουλα με σάλτσα ντομάτας γλυκιά με πετιμέζι. Μην προσπεράσετε τα πιάτα ημέρας που γίνονται με ό,τι καλό τους διαθέσει η φύση, από μουσακά με λούζα, κατσικάκι λεμονάτο φούρνου μέχρι τον παραδοσιακό αζόναρα, που είναι ένα ξεχασμένο, παραδοσιακό πιάτο της Τήνου, με παστό χοιρινό μπούτι μαγειρεμένο με κρεμμύδια και φρέσκια ντομάτα. Το χορταστικό γεύμα ολοκληρώνεται με σκεπαστή γλυκιά τυρόπιτα, φεσκλόπιτα ή ξεροτήγανα με παγωτό. Τ/ +30 22830 41934

ΚΟΥΝΑΡΙΑ ΑΕΤΟΦΩΛΙΑ ↓ Σπιτική κουζίνα όνομα και πράγμα, στην Κουναριά, στη γραφική Αετοφωλιά. Το σπίτι των παππούδων τους μετέτρεψαν με πολύ σεβασμό στην αρχιτεκτονική του κτιρίου η Ζωζεφίνα Ρουγγέρη και ο σύζυγός της Χρήστος Εξιλζές, πριν από μόλις δυο χρόνια. Διαλέγουμε την όμορφη εσωτερική σάλα με τα βόλτα και το χειροποίητο πέτρινο τζάκι, αν ο καιρός δείχνει τα δόντια του, αλλιώς απολαμβάνουμε τη λιακάδα στην ολάνθιστη βεράντα ή την πλακόστρωτη αυλή. Η Ζωζεφίνα θα μας ετοιμάσει τη σπεσιαλιτέ της, την πατατού, μια νοστιμότατη πατατόπιτα με πλαστό φύλλο, κι επίσης μαραθοτηγανίτες, κολοκυθοπιτάκια και πιτάκια με τυράκι τηνιακό. Στην εποχή τους θα βρούμε αμπελοφάσουλα με σάλτσα ντομάτας και τριμμένο τυρί (την επονομαζόμενη και τηνιακή «μακαρονάδα»), αγκιναρόπιτα, αλλά και μαγειρευτά κρεατικά λουκούμι, ψημένα σε πήλινη, σιφνέϊκη γάστρα, που φτιάχνει ο αγγειοπλάστης πεθερός της Ζωζεφίνας στη Σίφνο. Αναλόγως την ημέρα, θα σας τρατάρουν τα δικά τους παστέλια, ψαράκια ή γλυκές τυροπιτούλες, κι επίσης σπιτικά λικέρ και γλυκά του κουταλιού. Κι αν είστε τυχεροί και ζουμερούς, μελωμένους λουκουμάδες. Τ/ +30 22830 51777

67

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↑ GARAGE ΣΤΗΝ ΚΏΜΗ Στο γκαράζ του παππού του, ο οινοποιός Χρήστος Φόνσος έστησε μια όμορφη πιτσαρία με χαρακτήρα που καθρεφτίζει το ξεχωριστό ταμπεραμέντο του ιδιοκτήτη της, που εκτός από το κρασί τα καταφέρνει και με τις πίτσες. Απλή, όμορφη και ζεστή η εσωτερική σάλα, ακόμη ομορφότερη η καταπράσινη αυλή μπροστά από το ρέμα της Κώμης, γεμάτη λουλούδια η ταράτσα και με όμορφη θέα στους αγκιναρότοπους και στους αμπελώνες. Από τον φούρνο βγαίνουν πίτσες με καλά υλικά: χειροποίητο λεπτό ζυμάρι, κάποια ζαρζαβατικά από το μποστάνι του και δικιά του σάλτσα ντομάτας. Δική μου αγαπημένη, η πίτσα με φέτα, μελιτζάνα και αρωματικά βότανα. Τ/ +30 22830 51221

ΚΥΡΆ ΛΈΝΗ ΣΤΟΝ ΚΡΌΚΟ → Μαγαζί με μισό αιώνα ιστορία, αφού από την περίφημη κυρά Λένη παρέλαβε τα ηνία ο εγγονός της Αντώνης Ζαλώνης. Στη στροφή του δρόμου, στην εσοχή μιας μικρής ρεματιάς, στο χωριό Κρόκος, είναι μια ευχάριστη έκπληξη το μικρό ταβερνάκι, σήμα κατατεθέν του χωριού, που θυμίζει πολύχρωμο καφενέ. Σε αυτό το ύφος είναι εξάλλου και οι λιχουδιές που προσφέρει ο Αντώνης. Μεζέδες του καπηλειού και της μοιρασιάς. Σκορδάτο σαλάμι και ντολμαδάκια γιαλαντζί χειροποίητα, για τη ρακή, αγκιναράκι τουρσί και φοβερό τηγανόψωμο γεμιστό, κάπως σαν χωριάτικη πίτα τηγανιού, με φέτα, πιπεριές, λιαστές ντομάτες κι ελιές. Στην όμορφη, δροσερή αυλίτσα του, σερβίρει επίσης και μια από τις ωραιότερες φρουτάλιες του νησιού, που άλλοτε την κάνει με σύσερα, σύγλινο ή λουκάνικο μάραθου, κι άλλοτε χρησιμοποιώντας τα ζαρζαβατικά της εποχής από το οικογενειακό μποστάνι. Τ/ +30 22830 51409

← ΠΕΝΤΟΣΤΡΑΤΟ Εκεί που ανταμώνουν πέντε στράτες έφτιαξε το ταβερνάκι της το 1990 η οικογένεια του Κώστα Δεσύπρη. Στη σκιερή βεράντα του απολαμβάνουμε μελιτζανοσαλάτα και κρεμμώδη μπακαλιάρο με σκορδαλιά και κάπαρη, μαγειρευτά όπως αρνί ριγανάτο και κουνέλι στιφάδο, και δυνατή ψησταριά, με ντόπια κατσίκια, μοσχάρια κι αρνιά, από το κρεοπωλείο της Φάρμα Ζαγραντάνη. Τ/ +30 22830 41375

↑ ΥΣΤΕΡΝΙΑ Η θέα συμμαχεί με τη γεύση στο ταβερνάκι της Άννας και του Νίκου. Οι πιστοί προσέρχονται επιλέγοντας πρώτα μαϊντανοσαλάτα και κρεμμυδοντολμάδες, που θεωρούνται σπεσιαλιτέ ανάμεσα σε τόσα ελληνικά πιάτα. Δασκαλεμένοι, αφήνουν πάντα χώρο για το γλυκό του κουταλιού φράουλα από τα χεράκια της Άννας. Τ/ +30 22830 31005

68

↑ ΚΑΤΏΙ - ΦΑΛΑΤΆΔΟΣ Ο Σίμος Δεσύπρης μετέτρεψε το κατώγι του πατρογονικού σπιτιού και πρώην εργοστασίου μεταξοσκώληκα, ετών 400, σε ταβέρνα περιωπής. Ντόπια κρεατικά και χοιρινά δικής τους εκτροφής μετατρέπονται σε σούβλες με έμπνευση. Μην παραλλείψετε να δοκιμάσετε φουρνιστή μελιτζάνα με τυρί και ντομάτα. Τ/ +30 22830 41000

ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΡΔΙΑΝΗ ↑ Πανέμορφο χωριό η Καρδιανή, αλλά κι ο παραδοσιακός καφενές τής Δήμητρας Δελατόλα δεν πάει πίσω, είναι κι αυτός μέρος του σκηνικού. Στο σοκάκι και στα σκαλάκια του χωριού, δεν υπάρχει καλύτερο για να δροσιστούμε με σπιτική λεμονάδα, να μερακλώσουμε με ρακόμελα ή να πιούμε τα ρακάκια μας και να φχαριστηθούμε μεζέδες. Όλα περνάνε από τα χεράκια της Δήμητρας. Από σπέσιαλ κεφτεδάκια και λούζα δικιά της, τυράκι κι αγκινάρα ξυδιαστή, μέχρι κασερόπιτα και πρασόπιτα με φύλλο πλαστό. Δοκιμάστε κατσικάκι ή μοσχαράκι στη γάστρα, τη μελωμένη μελιτζάνα φούρνου με φέτα, και μην ξεχάσετε στο τέλος να ζητήσετε τα γλυκά σουξέ της. Πορτοκαλόπιτα, γαλακτομπούρεκο, μιλφέιγ ή καρυδόπιτα. Τ/ +30 22830 31937

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

← ΤΑ ΜΥΡΩΝΙΑ ΠΥΡΓΟΣ Απομεσήμερο στην πλατεία του Πύργου, κάτω από την πελώρια σκιά που κάνει ο αιωνόβιος πλάτανος, και τσιμπολόγημα με ελληνικό χαρακτήρα, στα όμορφα Μυρώνια της μαγείρισσας Σοφίας Φιλιππούση και του συζύγου της Ηλία. Ταβερνάκι καλοβαλμένο και διακοσμημένο με γούστο, που αναδεικνύει με ωραίο τρόπο τα ντόπια προϊόντα, σταθερό στην ποιότητά του από το 1999. Κατόπιν παραγγελίας θα σας ετοιμάσουν ένα από τα χαρακτηριστικότερα πιάτα της Τήνου, τα πλέον δυσεύρετα πιτσούνια κοκκινιστά με χυλοπίτες ντόπιες. Δοκιμάστε για ρακομεζέ τις μελιτζάνες των Μυρωνίων βαπτισμένες σε λαδόξιδο σαν τουρσάκι, την ωραία τραγανή τηγανιτή τυρόπιτα με γιαούρτι κι ελιές, κι άλλα καλοφτιαγμένα πιάτα, όπως μαραθοκεφτέδες, αρνίσια παϊδάκια με κόλιανδρο και κύμινο, σουπιές με μαύρα λαζάνια, νουά με ανθότυρο Τήνου και φρέσκα μανιτάρια. Το επιδόρπιο θα καταφτάσει διασχίζοντας την πλατεία από το απέναντι κατάστημα, το ζαχαροπλαστείο τους, το «Μέλι Γάλα», για το οποίο η Σοφία ετοιμάζει πάστα Φλώρα, γαλακτομπούρεκο, ντοματάκι του κουταλιού κ.ά. Τ/ +30 22830 31229

Στη Χώρα...

↑ ΜΙΚΡΟ ΚΑΡΑΒΙ Με ένα τεράστιο, πηγαίο χαμόγελο θα σας υποδεχτεί η Σταματούλα Ψάλτη, κι είμαι βέβαιη πως θα το ανταποδώσετε εγκάρδια για πολλούς λόγους: αφενός επειδή η αυλή αυτού του Μικρού Καραβιού είναι χάρμα οφθαλμών, κι αφετέρου γιατί οι πεντανόστιμες μπουκιές από δημιουργική τηνιακή και κυκλαδίτικη κουζίνα που ετοιμάζει στη μικρή του κουζίνα ο αδερφός της Σταματούλας, μάγειρας και συνιδιοκτήτης Αντώνης Ψάλτης, είναι μια υπέροχη έκπληξη στο νησί της Παναγίας. Το εστιατόριο αυτό ωριμάζει κι εξελίσσεται με βήματα σταθερά και σίγουρα, χωρίς ίχνος υπεροψίας. Πράγμα που το βλέπεις όχι μόνο στο καθαρό βλέμα των ανθρώπων του, αλλά και στην ειλικρίνεια των υλικών, που πηγάζουν

ολόφρεσκα από τη γη και τη θάλασσα του Αιγαίου. Από την έξοχη λίστα με νησιώτικα κρασιά και την ποικιλία με τα πιο δυνατά τυριά των Κυκλάδων, μέχρι τις ευφάνταστες μαγειρικές δημιουργίες του Αντώνη, νοτισμένες με ψήγματα από παράδοση. Προσωπική μου αδυναμία οι εξαιρετικές, χειροποίητες μαύρες ταλιατέλες με ψητό καλαμάρι, ούζο και κάπαρη. Αγαπημένα πιάτα οι φακές με λάδι τρούφας και λιαστές ντομάτες, η φάβα με πικάντικη μαρμελάδα ντομάτα-κρεμμύδι, το χταπόδι με σαλάτα πατζαρόφυλλα και ραπανάκια. Μη χάσετε την ανατρεπτική τάρτα με πράσο και κοπανιστή, την ωραιότατη ταραμοσαλάτα με λάδι άνηθου και το ριζότο με σκορπίνα και ζωμό γαρίδας. Σε περίπτωση που θέλετε να δοκιμάσετε πολλά

πιάτα, εν είδει degustation –και το συστήνω– μπορείτε να ζητήσετε από τον Αντώνη να σας ετοιμάσει μισές μερίδες, τις οποίες χρεώνει και στη μισή τιμή. Αν δεν αφήσετε για το τέλος το πλατώ με τα τυριά, τότε επιλέξτε επιδόρπιο: τάρτα σοκολάτας με παγωτό βανίλιας και πικάντικη σάλτσα πορτοκαλιού με τσίλι ή το μυθικό ριζότο/ρυζόγαλο με βανίλια κι ελληνικό καφέ. Ενημερωθείτε για τις γευστικές δοκιμές τυριών που διοργανώνονται και περιλαμβάνουν συνδυασμούς με αιγαιοπελαγίτικα κρασιά και προϊόντα όπως τηνιακό φρυγανόμελο, στον υπέροχα διαμορφωμένο χώρο του παλιού χαμάμ, που είναι κατάλληλος και για private dining. Τ/ +30 22830 22818

69

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

↑ ΤΑΡΣΑΝΆΣ ΣΤΟ ΚΑΡΝΆΓΙΟ ΤΗΣ ΧΏΡΑΣ Κρυμμένο ανάμεσα στις ψαρόβαρκες και τα καϊκάκια που περνούν το καθιερωμένο σέρβις τους στο καρνάγιο της Χώρας, το εστιατόριο του Αντώνη Γκιων έχει ταγμένους οπαδούς και πελάτες που ορκίζονται στ’ όνομά του. Αναδεικνύει ό,τι καλό έχει να του προσφέρει η εποχή κι ο τόπος, μέσα από πιάτα γενναιόδωρα και εντυπωσιακά, λιτά κι αυθεντικά, που καθρεπτίζουν την κουλτούρα του τόπου και τις γαστρονομικές μνήμες του ιδίου – παράδειγμα λαμπρό η αποθεωτική ντοματοσαλάτα με ντομάτες διαλεγμένες μία προς μία, κρίταμο, κάπαρη, χοντρό θαλασσινό αλάτι και ελαιόλαδο μοσχοβολιστό. Προτείνω να καταφτάσετε πριν τη δύση του ηλίου, για να απολαύσετε τα όμορφα χρώματα που βάφουν τη θάλασσα κι ομορφαίνουν τη Χώρα, να χαλαρώσετε με την ομορφιά του

↑ ΆΓΚΥΡΑ Από το 1994 λειτουργεί αυτή η καλή ψαροταβέρνα, κι οι τρεις αδερφές που κρατάνε το τιμόνι της έριξαν «άγκυρα» λίγα μόλις μέτρα από το λιμάνι της Τήνου. Άρα είναι ιδανικό συν τοις άλλοις για ένα γεύμα περιωπής κατά την άφιξη ή πριν την αναχώριση με το πλοίο. Εδώ πρωταγωνιστής είναι η πρώτη ύλη, είτε αυτή είναι φρέσκο, φρεσκότατο ψάρι, συνήθως ντόπιο, από τα καΐκια, ή σαλατικά και πάσης φύσεως ζαρζαβατικά. Τ/ +30 22830 23016 ← PRANZO Τα τελευταία 4 χρόνια ο Βαγγέλης Αλβέρτης μαγειρεύει απλά και λιττά, «μεταφράζοντας» στα ελληνικά ιταλικές τεχνικές και ιδέες, δημιουργώντας μια προσιτή ιταλική κουζίνα, με σωστά και καλής ποιότητας τοπικά υλικά. Τ/ +30 22830 26002

70

τοπίου και να του επιτρέψετε να αυτοσχεδιάσει αναλόγως με τις προμήθειες που έχει κάνει. Μπορεί να απολαύσετε υπέροχες γαρίδες ατμού με σάλτσα γιαουρτιού, παλαμίδα με χοντρό κριθαράκι γιουβέτσι, φρικασέ με πεσκανδρίτσα κι αλιφώνια, κι από αγκινάρες αλά πολίτα μέχρι καρμπονάρα με λούζα. Ρωτήστε για φρέσκο ψάρι κι εμπιστευτείτε το εξαιρετικό ψήσιμο που κάνει είτε πρόκειται για μικροσκοπικό μπαρμπουνάκι ή για ένα ψωμωμένο φαγκρί. Ανεπανάληπτη νοστιμιά το λιόκαυτο χταποδάκι που ψήνεται όσο ακριβώς πρέπει στα κάρβουνα. Θα τα συνδυάσετε είτε με τηνιακό μαραθόρακο, με την μπύρα του νησιού, με χύμα ντόπιο κρασί ή με κάποια από τα λίγα αλλά καλοδιαλεγμένα εμφιαλωμένα του. Τ/ +30 22830 24667

↑ ΕΠΊΝΕΙΟ Το Επίνειο λειτουργεί από τον Γρηγόρη Απέργη στην πλατεία Ταξιαρχών, από το 2005. Δέκα χρόνια μετά, ο γιος του Νικηφόρος παίρνει τα ηνία και με την υποστήριξη του πατέρα του συνεχίζει να προσφέρει, λίγα μόλις μέτρα από την παραλία της Χώρας, κλασικά πιάτα της ελληνικής κουζίνας. Ξεκινώντας από μεζεδάκια τηνιακά όπως λούζες, φρουτάλιες, μαραθοκεφτέδες και ντόπια τυράκια, περνάμε στο ψητό, με αρκετά κρεατικά της ώρας, αλλά και φρέσκα ψαράκια. Στην κουζίνα ετοιμάζουν καλοφτιαγμένο κόκορα κρασάτο, μπάμιες και σουπιές με σπανάκι, κι από ιμάμ, μέχρι μουσακά και παστίτσιο. Τ/ +30 22830 24294

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

← ΚΑΜΟΛΙΝΟΣ ΞΑΝΑ Ψησταριά από τις ωραίες κι από τις πρώτες στο νησί, με καλαμάκια, από το 1968. Κοτόπουλο απίστευτα ζουμερό και νόστιμο, κεμπάπ φοβερό και ψημένο στην εντέλεια. Ο Καμολίνος Ξανά βρίσκεται στη «βιτρίνα» της Χώρας, ανάμεσα στα πολλά καταστήματα που διαδέχονται το ένα το άλλο στον δρόμο προς τη λεωφόρο της Μεγαλόχαρης. Λίγο το κάρβουνο, λίγο οι ικανότητες του ψήστη Λάκη Καμολίνου, λίγο παραπάνω το καλό κρέας, συντελούν σε ένα συνοπτικό, αλλά απολύτως λαχταριστό γρήγορο γεύμα: μίνι πιτούλες, τηγανιτές πατάτες λεπτοκομμένες στο χέρι, καλαμάκι χοιρινό ή κοτόπουλο, κεμπάπ ή λουκάνικο, τζατζίκι νοστιμότατο. Δεν είναι απαραίτητο να διαλέξεις, αφού υπάρχει και το mix grill. Στον επάνω όροφο και μια πριβέ βεράντα με θέα θάλασσα. Τ/ +30 22830 23481

↑ ΜΕΤΑΞΎ ΜΑΣ Ένα από τα ομορφότερα και πιο καλόγουστα εστιατόρια της Χώρας. Μια σάλα με άψογη διακόσμηση, κι ένα χαριτωμένο σοκάκι όπου βγάζουν τραπέζια το καλοκαίρι. Εδώ θα απολαύσουμε ελληνική, δημιουργική κουζίνα, με υλικά από ντόπιους παραγωγούς, με την επιμέλεια του Δημήτρη Τατσιώνα, που παρέλαβε τα ηνία από τους γονείς του Ευριπίδη και Μαριγώ. Δοκιμάστε φρουτάλια με κολοκύθι κι αγκινάρα, ωραία αγκιναρόπιτα, ενώ από τα καινούρια πιάτα του μενού ξεχωρίζουν οι κολοκυθανθοί με ρύζι και μανιτάρια, το ψαρονέφρι με λεμονοθύμαρο και πλευρώτους και το κατσικάκι με κολοκύθι κι αγκινάρα αυγολέμονο. Μια ωραία συλλογή από αιγαιοπελαγίτικα κι άλλα ελληνικά κρασιά πλαισιώνει το φαγητό μας, ενώ ένα μιλφέιγ με φράουλα αλλά και το τσιζκέικ λεμόνι γράφουν ωραίο φινάλε. Τ/ +30 22830 25945

↑ SALVAS Ο τέταρτος χρόνος λειτουργίας του Salvas βρίσκει το πανέμορφο μπαρεστιατόριο να έχει δώσει περισσότερη έμφαση στην κουζίνα του. Ο ιδιοκτήτης Δημήτρης Λούβαρης φρόντισε ώστε να αποκτήσουν μια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα τα πιάτα που βγαίνουν από το εστιατόριο και πλαισιώνονται από τα ξεχωριστά κοκτέιλ του μπαρ. Η μαγείρισσα Αλεξάνδρα Μαγκλή ετοιμάζει μοντέρνες ελληνικές δημιουργίες που σερβίρονται ακριβώς μπροστά στην ακρογιαλιά ή ακόμα και στις ξαπλώστρες και στα τραπεζάκια στην παραλία. Δοκιμάστε χταπόδι σε φάβα με πετιμέζι, φέτα με μαρμελάδα ντομάτας, συκωτάκι με βαλσάμικο, ψαρονέφρι με κατίκι. Αλλά και ψαρόσουπες, αστακό γιουβέτσι, μύδια με σαφράν, φαγκρί με σάλτσα ταρτάρ, σαρδελίτσες σχάρας με πουρέ παντζαριού, όλα με φρέσκα ψάρια από καΐκια.

T/+30 22830 23733

71

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τυροκομείο San Lorenzo Ντεμπούτο για το πρώτο ιδιωτικό τυροκομείο της Τήνου

Σπεσιαλιτέ του το χειροποίητο τηνιακό τυράκι και το βραστό γραβιεράκι, αλλά κι όλα τα εξαιρετικά τυροκομικά αυτού του τόπου. Το San Lorenzo στο Κέχρο, το πρώτο ιδιωτικό τυροκομείο της Τήνου, μόλις έβαλε μπρος τους κορυφολόγους και τις πρέσες του. Κείμενa: Νικολέττα Μακρυωνίτου Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Έ

χουν περάσει μόνο ελάχιστοι μήνες από τότε που άνοιξε τις πόρτες του το νέο τυροκομείο στην είσοδο του Κέχρου, για να παραλάβει φρέσκο τηνιακό γάλα. Κι έτσι, από εφέτος τον Απρίλιο, τρία ξαδέρφια, ο Γιάννης Αρμάος, η Μανταλένα και ο Λορέντζος Βιδάλης, έβαλαν μπρος τον σύγχρονο τυροκομικό εξοπλισμό τους, με τη φιλοδοξία όμως να παράγουν χειροποίητα τουλάχιστον το πιο δημοφιλές τυρί του νησιού, το τηνιακό τυράκι ή, όπως το ονομάζουν οι ίδιοι, το «τηνιακό μπαλάκι». Μαζί τους, από την ένταξη της επιχείρησης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα επιδότησης και την έναρξη των οικοδομικών εργασιών, έως και την πρώτη τυροκόμηση, η εταιρία ΑΡΤΙΑ ΑΕ της Αναστασίας Ψάλτη και των Συνεργατών της μηχανικών, υπήρξε σύμβουλος αλλά και συμπαραστάτης μέχρι σήμερα. Στο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κτίριο, την παλιά οικογενειακή αχυραποθήκη του παππού Λορέντζο, από τον οποίο και «ακούει» το τυροκομείο, ανέλαβε δράση ο έμπειρος τυροκόμος από το Αγάπι, ο Πολύκαρπος Δελατόλας, απόφοιτος της Γαλακτοκομικής Σχολής των Ιωαννίνων. Το γάλα τους το προμηθεύονται από αγελαδοτρόφους του νησιού, και, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, φτάνει τα 500 με 800 κιλά ημερισίως. Γάλα νόστιμο, πλούσιο κι αρωματικό, από ζώα που τρέφονται από

72

San Lorenzo cheesemaking factory τα μυρωμένα βοσκοτόπια του νησιού, τα γεμάτα φρύγανα κι αρμυρή, ποικιλόμορφη χλωρίδα. Τα πρώτα τυριά κυκλοφορούν στην αγορά από τις αρχές του καλοκαιριού. Στην γκάμα του τυροκομείου περιλαμβάνονται, εκτός από το τηνιακό μπαλάκι, το βραστό γραβιεράκι δίμηνης ωρίμανσης –εξέλιξη του παλιού «βραστού» τυριού της Τήνου–, μυζήθρα, ανθότυρο, κοπανιστή και βούτυρο. Ειδικά το μπαλάκι αλατίζεται, κι αντί να μπει σε καλούπια, πλάθεται με το χέρι, ώστε η ομογενοποίηση του πετρώματος – το στεγνό, λευκό κι ανάλατο τυρί που είναι η βάση για το μπαλάκι– να γίνεται πιο ομοιόρφα. Στη συνέχεια το μπαλάκι ωριμάζει για περίπου μια εβδομάδα σε ειδικούς θαλάμους, με συγκεκριμένες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Δοκίμασα ένα από τα πρώτα μπαλάκια που ξεμύτισαν από τους ωριμαντήρες, κι η γεύση του, υπέροχα γεμάτη, έχει άψογα ισορροπημένη αρμύρα κι οξύτητα, με την τρυφερή γλύκα του αγελαδινού γάλακτος, απαλή βοτανικότητα και πληθωρική, βελούδινη γεύση. Δηλαδή έτσι όπως ακριβώς πρέπει να είναι το περίφημο τηνιακό τυράκι, άλλως πως και «τηνιακό μπαλάκι». ☞ Τυροκομείο San Lorenzo, Κέχρος, Τήνος T/ +30 22830 41549

A

few months ago, the first privately owned factory was inaugurated in the village of Kechros, Tinos. Three cousins, John Armaos, Mandalena and Lorenzo Vidalis, started operating their cutting edge cheesemaking equipment, aiming to produce the popular round Tinian cheese by hand. The milk, at this stage, is supplied by the cattle farmers on the island ranging from 500 to 800 kg daily. A variety of cheese is produced: boiled gravieraki (semi-hard cheese) which is matured within two months and a development of the old "boiled" Tinian cheese – mizithra (hard grating cheese), anthotiro (type of low fat cream cheese), kopanisti (savoury cream cheese) and butter.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αλλαντοποιείο Κρητικού Η πρώτη κυκλαδίτικη λούζα με επίσημο διαβατήριο

Κ

ρεοπώληδες πάππου προς πάππον είναι η οικογένεια του Γιάννη Κρητικού. Πάντοτε κάνανε λούζες, τα δικά τους σαλάμια και χοιρινά λουκάνικα, αρχικά σε μικρές ποσότητες κατά πως πρόσταζε το έθιμο με τα χοιροσφάγια, και στη συνέχεια για να προμηθεύουν την πελατεία στο κρεοπωλείο τους, γνωστό και ως «Καμπούρης», στο Παλιό Λιμάνι. Κοντεύει σχεδόν χρόνος από τη στιγμή που ο Γιάννης ξεκίνησε να παράγει και να τυποποιεί σε δικό του, ξεχωριστό από το κρεοπωλείο, εργαστήριο τα αλλαντικά με κρέας χοιρινό, που του το προμηθεύει πάντα το οικογενειακό χασάπικο. Την παραδοσιακή, οικογενειακή συνταγή για τη λούζα ο Γιάννης την κρατά επτασφράγιστο μυστικό. Ένα ασύγκριτης νοστιμιάς αλλαντικό, μεγάλης κλάσης, που άνετα μπαίνει στην ίδια κατηγορία με τα διεθνή προσούτα και τα χαμόν. Η γεύση του είναι εξαιρετικά φινετσάτη κι απαλή, είναι τρυφερό στην υφή, ελαφρώς μπαχαρένιο, με τις μυρωδιές από μάραθο, πιπέρι και μπαχάρι να ξεχωρίζουν. Αντί για το μαύρο γλυκό κρασί που συνήθιζαν να χρησιμοποιούν οι παλιοί, ο Γιάννης επιλέγει για το μαρινάρισμα ένα φίνο ροζέ

ξηρό κρασί που της χαρίζει απαλή ευωδιά, ενώ την περνάει μέσα σε φυσικό έντερο για να στεγνώσει για περίπου 1 μήνα στις κατάλληλες συνθήκες. «Όσο πιο λεπτοκομμένη είναι η λούζα, τόσο το καλύτερο» προτείνει ο ίδιος.

Kritikos Cold Meat Factory The first Cycladic “louza” (cured pork) with an official passport.

Y

Μπορεί το αλλαντοποιείο να διαθέτει σύγχρονο εξοπλισμό, να είναι πεντακάθαρο και να λαμποκοπά, είναι όμως μια μικρή μονάδα, με παραγωγή που για την ώρα φτάνει στα 100 κιλά το μήνα. Εκτός από τη λούζα, ο Γιάννης παράγει και συσκευάζει ένα μεστό και κρεάτινο λουκάνικο με σκόρδο και μάραθο που ωριμάζει για μια εβδομάδα περίπου και εξαιρετικό σκορδάτο σαλάμι δεκαπενθήμερης ωρίμανσης, γνωστό κι ως σαλτσίσι. Αμφότεροι μεζέδες για ρακί και κρασάκι, και ειδικά το λουκάνικο, ιδανικό για ωραίες φουρτάλιες και τηνιακές μακαρονάδες. Στην Αθήνα τα αλλαντικά του Κρητικού τα βρίσκουμε σε καλά παντοπωλεία όπως Αραπιάν, Ελληνικά Καλούδια, Πανδαισία, Αλεξανδρής.

annis Kritikos and his family have been butchers for generations. They always produced louza and their own salami and pork sausages, in small quantities in accordance with the local xoirosfagia (pig slaughtering) tradition and then in order to supply their customers and their butchery, in the old port of Tinos, also known as Kambouris (the Hunchback). It’s been a year since John started producing and packaging cold meats (mainly pork) which is supplied by the family butchery. However the processing and packaging is done in his own workshop which is not a part of the family butchery.

☞ Ι. Κρητικός Βίντσι, Χώρα Τήνου Τ/ +30 22830 29280 / http://ikritikos.com

73

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το ελληνικό, τηνιακό πρωινό Ο ταξιδευτής του Αρχιπελάγους Γιώργος Πίττας, επικεφαλής της πρωτοποριακής πρωτοβουλίας του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος «Ελληνικό Πρωινό», μας συστήνει το πρόγραμμα και μας περιγράφει το τηνιακό πρωινό, όπως το παρουσίασε ο Σύλλογος Καταστημάτων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος Τήνου στο πλαίσιο του Tinos Food Paths. της τοπικής αυτοδιοίκησης) και να δημιουργήσει, έως το τέλος του 2014, είκοσι ένα πρότυπα «Ελληνικού Πρωινου», που αντιστοιχούν σε ισάριθμους τουριστικούς προορισμούς της χώρας.

Το τηνιακό πρωινό

Το ελληνικό πρωινό Το πρόγραμμα «Ελληνικό Πρωινό» ξεκίνησε το 2011 από το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος (Ξ.Ε.Ε), με στόχο να φέρει σε επαφή τα είκοσι εκατομμύρια αλλοδαπούς επισκέπτες, αλλά και τους Έλληνες που ταξιδεύουν στους διαφόρους τουριστικούς προορισμούς της χώρας μας, με τις τοπικές γεύσεις και τα προϊόντα κάθε περιοχής. Τα ξενοδοχεία της χώρας θα έπρεπε ν' αντικαταστήσουν τα συνήθη προσφερόμενα πρωινά –κάτι μεταξύ American και Continental breakfast– που ελάχιστη σχέση έχουν με την ελληνική γαστρονομία, τις τοπικές κουζίνες και με προϊόντα του τόπου μας. Προτεραιότητα του προγράμματος «Ελληνικό Πρωινό» ήταν να πειστούν οι ξενοδόχοι για την αξία που έχουν τα ελληνικά προϊόντα –αποκτώντας την απαραίτητη πολιτιστική αυτοπεποίθηση–, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο που συνδέει την ελληνική ξενοδοχία με τους τοπικούς παραγωγούς και τη γαστρονομική κληρονομιά κάθε τόπου. Με αυτό τον τρόπο, ο τεράστιος πλούτος του εθνικού μας γαστρονομικού πολιτισμού γίνεται ένα ακόμη ισχυρό όπλο στη μάχη του διεθνούς ανταγωνισμού. Σήμερα, αρχές του 2015, πάνω από 500 ξενοδόχοι σε όλη την Ελλάδα έχουν εντάξει τα τοπικά προϊόντα και συνταγές στα ξενοδοχεία τους, επενδύοντας στην αναβάθμιση των υπηρεσιών τους και δημιουργώντας οικονομικά οφέλη στις τοπικές κοινωνίες. Οι δράσεις για την ανάπτυξη του προγράμματος ήταν πολύπλευρες και μεθοδικές. Το «Ελληνικό Πρωινό» ταξιδέψε απ' άκρη ως άκρη στην Ελλάδα με σκοπό να κινητοποιήσει όλους τους σχετικά εμπλεκόμενους (παραγωγούς, μαγείρους, σεφ, εκπροσώπους

74

Στην Τήνο το Ξ.Ε.Ε και ο Σύλλογος Καταστημάτων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος Τήνου παρουσίασαν το «Ελληνικό Πρωινό της Τήνου» την Παρασκευή 8 Μαΐου 2015 στο ξενοδοχείο «Κάβος», στον Άγιο Σώστη Τήνου. Σύμφωνα με την παρουσίαση: «Το τηνιακό πρωινό βασίζεται σε υλικά μνήμης για να γεννήσει δεδομένα ανάμνησης. Τα υλικά υπάρχουν, σπαρμένα μέσα στους 12 μήνες του έτους. Στις γιορτές, στους γάμους, στα πανηγύρια, στις νηστείες και στην Αγία Καθημερινότητα. Με αυτές τις συντεταγμένες, η αγκινάρα, το τυρί, το μέλι, τα ξερά σύκα, το πετιμέζι, η ζαφορά, το λεμόνι, η λούζα, ο μαϊντανός, τα ρεβίθια, τα φασόλια παίρνουν τον λόγο και δίνουν σάρκα και οστά στο πρωινό». Την παράσταση από τον μπουφέ του «Τηνιακού Πρωινού» –που επιμελήθηκε και υλοποίησε η Αντωνία Ζάρπα από το «Θαλασσάκι»– έκλεψαν τα αμέλωτα φοινίκια, το γιαούρτι με «δημητριακά», τα «σπερνά» εμπλουτισμένα με βρώμη, σισάμι, ξηρούς καρπούς, κανέλα και σταφίδες, η κοπανιστή πάνω σε ψημένο ψωμί μέσα σε σουπίτσα καφέ-πετιμέζι, ελαιόλαδο, σισάμι και φιστίκι Αιγίνης, το τυράκι πέτρωμα με κουλούρι, ανεβατό και μέλι, η λούζα με το κυδωνόπαστο και τη ρόκα, η τυρόπιτα η τηνιακά (τσιμπητή ή σκεπαστή) αλμυρή με πέτρωμα, ανθότυρο και αυγά, το πρωτοφούρνι ή η φουσκωτή με γέμιση τυριού (αλμυρή και γλυκιά), τα ψαράκια (παραδοσιακό γλυκό με φύλλο και γέμιση με καρύδια και μυρωδικά) και η κρύα σούπα με γάλα, αρωματισμένη με μαστίχα και σερβιρισμένη με καβουρντισμένο αμύγδαλο. Κλείνοντας αυτή τη μικρή παρουσίαση, μην ξεχάσουμε τη σημαντική συμβολή στην επιτυχημένη παρουσίαση του τηνιακού πρωινού των ιδιοκτητών του ξενοδοχείου Cavos, Στέλιου και Ειρήνης Μαλλιάρη.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Οι συνταγές της Ελένης Η Ελένη Θεοδώρου μνημονεύει τα πανηγύρια του χωριού της, κι όταν μπαίνει στην κουζίνα, στο Κουτούκι της, δίνει στις μνήμες της σάρκα και οστά.

Κ

άθεται πρόσχαρη, στα σκαλάκια έξω από το Κουτούκι της, καθαρίζει δυο κουβάδες γεμάτους αγκινάρες, κι ένα κιλό γοπάκια, κι ύστερα μπαίνει στην κουζίνα και τα λόγια χάνονται κάτω από τους απορροφητήρες και πίσω από τις φλόγες του γκαζιού. Κι οι θύμησές της γίνονται εικόνες και γίνονται γεύσεις. «Θυμάμαι τα πανηγύρια στην Καρυά, θυμάμαι τις μυρωδιες, θυμάμαι την παραμονή κάθε γιορτής τις γυναίκες του χωριού να στολιζουν τον άγιο Δημήτρη, τον άγιο Ελεύθεριο, την εκκλησιά των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Θυμάμαι από βραδύς που όλες μαζί κανόνιζαν το τραπέζι. Φτωχοί οι άνθρωποι στο χωριό, όμως αυτό δεν τους εμπόδιζε. Το καλύτερο ήταν φυλαγμένο στο φανάρι της κουζίνας, για του αγίου Δημητρίου. Τυρί εκλεκτό, καμωμένο ειδικά για τη μέρα εκείνη. Το αρνάκι μαριναρισμένο στη λαμαρίνα με τα μοσχομυριστά βότανα του χωριού. Ντομάτες, κρεμμυδάκια, όλων των λογιών τα λαχανικά, από το περιβόλι, γέμιζαν γενναιόδωρα το καλαθάκι μας. Του αγίου Ελευθερίου κάναμε πάντοτε ψάρι. Γιατί είναι η περίοδος της σαρακοστής των Χριστουγέννων. Και χταποδάκι και σουπιές κρασάτες, και σαρδελίτσα παστή, αφράτη ταραμοσαλάτα, κεφτέδες από αγκινάρες κι από μάραθα, ντομάτες λιαστές στο κουρκούτι. Κάναμε και ψάρια σαβόρο - αυτό κι αν ήταν καταπληκτικό. Μεζές εξαιρετικός, για το κρασί και τη ρακή. Τα πάντα ήταν μελετημένα. Εκείνος ο πελτές απ' τις αυγουστιάτικες ντομάτες είναι ακόμα εντυπωμένος στη γεύση μου. Δυο φέτες προζυμένιο ψωμί με πελτέ ήταν το γευστικότερο απογευματινό. Το κοκκινιστό μοσχαράκι με την περαστή ντομάτα φυλαγμένη σε ζάρες μού έχει μείνει αξέχαστο. Όλα με αρμονία, την κατάλληλη εποχή».

Τυράκι σκορδάτο

Ψάρια σαβόρο

1 κιλό πέτρωμα ½ κούπα ελαιόλαδο 2 κοφτές κ.γλ. αλάτι 2 σκελίδες σκόρδο 1 κ.σ. ψιλοκομμένο μαϊντανό ½ πιπερίτσα τσίλι ψιλοκομμένη Πιπέρι

1 κιλό ψάρια (γόπες ή μπαρμπούνια), καθαρισμένα 1 φλ. λάδι ½ φλ. ξύδι λευκό Χυμό 1 λεμονιού 2 σκελίδες σκόρδο 1 κ.γλ. πελτέ ντομάτας 1 κ.σ. ζάχαρη 1 κ.γλ. ξερό δεντρολίβανο 2 φύλλα δάφνης 3 κοφτές κ.σ. αλεύρι Αλατοπίπερο Αλεύρι και λάδι για το τηγάνισμα

Αλέθουμε το πέτρωμα στον μύλο του πουρέ ή το σπάμε με τα χέρια. Προσθετουμε όλα τα υλικά και τα ζυμώνουμε πολύ καλά. Το πλάθουμε σε ό,τι σχήμα θέλουμε.

Αγκιναροκεφτέδες 4 αγκινάρες, μόνο τις καρδιές, βρασμένες 1 κρεμμυδάκι φρέσκο ψιλοκομμένο 1 καρότο τριμμένο 3 κλωνάρια άνηθο ψιλοκομμένο 1 φλ. του καφέ ελαιόλαδο 1 μικρή πατάτα καθαρισμένη, βρασμένη και λιωμένη με το πηρούνι 1 φλ. αλεύρι Αλατοπίπερο Λάδι για το τηγάνισμα

Αλατοπιπερώνουμε τα ψάρια και τα περιχύνουμε με το λεμόνι. Τα αλευρώνουμε και τα τηγανίζουμε, μέχρι να ροδίσουν. Σουρώνουμε το λάδι του τηγανιού και κρατάμε όσο είναι καθαρό. Το μετράμε να είναι ένα φλιτζάνι και αν χρειάζεται συμπληρώνουμε με λίγο ακόμα. Το βάζουμε σε ένα καθαρό τηγάνι και ρίχνουμε μέσα το αλεύρι. Ανακατεύουμε να λιώσει και να μη μείνουν σβόλοι, και προσθέτουμε τον πελτέ διαλυμένο σε ένα φλιτζάνι με νερό, καθώς και όλα τα υπόλοιπα υλικά. Τα αφήνουμε να πάρουν μερικές βράσεις, για 5-7 λεπτά, και προσθέτουμε στο τηγάνι και τα ψάρια. Τα αφήνουμε να πάρουν άλλη μια βράση και τα μεταφέρουμε σε ένα μεταλλικό ή γυάλινο σκεύος. Μόλις κρυώσουν τα σκεπάζουμε και τα βάζουμε στο ψυγείο. Τρώγονται καλύτερα την επόμενη μέρα, κρύα.

Χτυπάμε στο μπλέντερ ελαφρά τις αγκινάρες. Τις βάζουμε σε μπωλ και προσθέτουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά. Ανακατεύουμε καλά να ομογενοποιηθούν και τηγανίζουμε κουταλιές από το μείγμα σε άφθονο καυτό λάδι, μέχρι να ροδίσουν.

75

Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Ραστώνη

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΕΞΩΜΕΡΙΆ, Η ΩΡΑΙΌΤΕΡΗ ΘΈΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΊΟΥ Πάνω στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στον Πύργο, όμως διακριτικά κρυμμένη στο ύψος τής κάτω εισόδου των Υστερνίων, η «Εξωμεριά» διαθέτει όλες τις αρετές που ψάχνει κανείς σ' ένα αιγιοπελαγίτικο lounge bar. Από τη βεράντα της αγναντεύεις τις χειροποίητες πεζούλες που κατηφορίζουν μέχρι τον Όρμο και όλο το Αρχιπέλαγος, με τη Σύρα στο πρώτο πλάνο μέχρι και τη βραχονησίδα Πιπέρι της Κύθνου, στο βάθος, όταν η ατμόσφαιρα το επιτρέπει. Οι δημιουργοί της «Εξωμεριάς», ο Γιάννης και η Μαρία, μετά από μία επαγγελματική διαδρομή στον ευρύτερο χώρο της τέχνης

και της αισθητικής στην Αθήνα, επέλεξαν την Τήνο και μεταφέρθηκαν μόνιμα το 2012. Έκτοτε ο χώρος λειτουργεί χειμώνα καλοκαίρι με πιστούς θαμώνες. Η ήρεμη διακόσμηση καλεί το μάτι να ταξιδέψει στη μαγευτική εναλλαγή των εικόνων, από τα δροσερά πρωινά μέχρι τις έναστρες καλοκαιρινές βραδιές. Ό,τι προσφέρεται, από το πρωινό μέχρι τα γεύματα και τα κοκτέιλ, περιέχει προσεκτικά διαλεγμένες πρώτες ύλες του νησιού –κάποιες μάλιστα ιδίας καλλιέργειας από τον μικρό κήπο– και οι γεύσεις είναι συνεπέστατες με την αντίληψη του ευ ζην τού Γιάννη και της Μαρίας. Τον ήχο που συνοδεύει το θεσπέσιο σκηνικό υπογράφει ο Άγγελος Μπαλτάς, ο οποίος ελίσσεται με ευαισθησία στα μονοπάτια της κλασικής μουσικής, της τζαζ και αργά το βράδυ της electro. Παράλληλα, η «Εξωμεριά» συμμετέχει στην πολιτιστική ζωή του νησιού με εκθέσεις γλυπτικής (Γιώργος Αγάλου μέχρι τον Αύγουστο), ζωγραφικής (Γιάννης Γκύζης τον Ιούλιο, Ελένη Γλύνη τον Αύγουστο) και φωτογραφίας αλλά και live μουσικές βραδιές.

L

ocated on a terraced hillside, in the village of Isternia, overlooking the Aegean sea, “Exomeria” has a magnificent view, tasty food and drinks, and exquisite lounge music. “Exomeria” serves breakfast early in the morning and stays open until late at night, with Mediterranean dishes, drinks and cocktails. ​T/ +30 22830 31552 exomeria@gmail.com, www.exomeria.gr https://www.facebook.com/exomeria

BINIA CAFÉ BISTRO, ΤΟ ΚΡΥΜΜΕΝΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ Το ομορφότερο μαγαζί του Πύργου. Μια υπέροχη λουλουδιαστή αυλή σε πολλά επίπεδα με πέργκολα, μια γλυκύτατη ιδιοκτήτρια, ευγενικό σέρβις, καφέ και πρωινό από το πρωί, χαλαρωτικές ωραίες μουσικές και μικρά πιάτα και ποτά ή κρασί για το βράδυ. Αγαπημένο σημείο η πίσω πλευρά του εστιατορίου, που βλέπει σε ένα από τα πλακόστρωτα καλντερίμια του υπέροχου χωριού, με ησυχία και δροσιά ακόμη και μέσα στον Αύγουστο. Το βράδυ με τα κεράκια ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό. Καλό wifi. Τ/ +30 22830 31660, vinia.gr

76

V

inia all day café-bistro is housed in a wonderful old Cycladic building in the village of Pirgos. It serves coffee and breakfast in the morning, finger food, wonderful wines and creative drinks till late at night.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΤΟ ΝΕΟ ΑΜΜΟS Μπροστά απλώνεται το Αιγαίο και μια από τις καλύτερες αμμουδερές παραλίες του νησιού. Προστατευμένο από τους βοριάδες, το Ammos υποδέχεται το καλοκαίρι ριζικά ανανεωμένο. Ο χώρος είναι ντυμένος στα λευκά, η μουσική παίζει στην ιδανική ένταση και τα παιδιά που εξυπηρετούν είναι παραδειγματικά χαμογελαστά. Το Ammos απλώνεται νωχελικά προς τη θάλασσα, κάτω από τις ομπρέλες του beach bar του και ξεκινά να σερβίρει καφέδες, δροσερές μπύρες ΝΗΣΟΣ σε βαρέλι και μπουκάλι και σνακ από το πρωί. Στη 1:00 ανοίγει η κουζίνα, που σίγουρα θα αποκτήσει σύντομα πιστούς ακολούθους! Στο μενού του νέου Ammos πρωταγωνιστούν φέτος οι γεύσεις της Τήνου, τα εκλεκτά προϊόντα που παράγει το νησί: λαχανικά, αλλαντικά και τυροκομικά με τόπο προέλευσης. Έτσι προέκυψε και η συνεργασία με τη βραβευμένη μπύρα ΝΗΣΟΣ: Ο Φώτης Τσούμπας, που ανέλαβε την κουζίνα, εμπνέεται από την μπύρα του νησιού και

T

he Aegean Sea and one of the best sandy beaches of the island are just a step away. Protected from the northern winds, Ammos restaurant and beach bar welcomes the summer radically renewed. All dressed in white, with easy listening music in the background and charming smiling staff, Ammos stretches lazily towards the sea, serving coffee, fresh NISSOS beer and snacks from early in the morning. The kitchen opens at one, with a variety of dishes based on seasonal, local ingredients. Don’t forget to try the NISSOS beer specialties inspired by and made with the local beer’s ingredients!

δημιουργεί μαζί της μια σειρά από καινούρια πιάτα: Έχουμε το κοτόπουλο ΝΗΣΟΣ, που μαρινάρεται και μαγειρεύεται καρτερικά στον ζύθο, την απίθανη πίτσα ΝΗΣΟΣ με ζύμη από βύνη κριθαριού ΝΗΣΟΣ, φρέσκια ντομάτα, τηνιακή γραβιέρα, κάπαρη και άλλες εξαιρετικές τηνιακές πρώτες ύλες, και τη σαλάτα ΝΗΣΟΣ με φρεσκοβρασμένη βύνη, μια από τις πιο νόστιμες και υγιεινές του καλοκαιριού, γεμάτη βιταμίνες Α και Β2. Το Ammos μένει ανοιχτό μέχρι τη δύση του ήλιου και μας αφήνει στη δίψα μας, μέχρι την επομένη το πρωί... Τ/+30 22830 21200

77

Ευφορία

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΚΟΥΡΣΆΡΟΣ

Στα τέλη της δεκαετίας του '80, όταν η Τήνος γνωρίζει μία πρώτη απόβαση σεβάσμιων προς την ενδοχώρα της νέων εποίκων, ο Κουρσάρος, στο ιστορικό πέτρινο ενετικό κτίσμα του 1700 ακριβώς πάνω στο λιμάνι, γίνεται το στέκι τους. Το ενδιαφέρον είναι ότι παρά τα χρόνια που πέρασαν, χάρη στην προσωπική παρουσία του Ιγνάτιου Κρητικού (Νάτσιος για τους φίλους), της γυναίκας του Κωνσταντίνας αλλά και των άξιων τέκνων τους πλέον, ο Κουρσάρος παραμένει ένα κλασικό βραδινό σημείο αναφοράς. Λειτουργεί όλη μέρα, και στους παλιούς θαμώνες προστέθηκαν τόσο τα παιδιά τους όσο και οι νέοι επισκέπτες του νησιού που διαπιστώνουν ότι κάποια στέκια είναι αξίες διαχρονικές! Η εξαιρετική μουσική από τους εναλλασσόμενους dj συμπληρώνει τη θέα από τα μεγάλα παράθυρα στο έναστρο Αιγαίο και συχνά εκτοξεύει το μπαρ σε αυθόρμητα ολονύχτια πάρτυ. Τ/ +30 22830 23963 | fb: Koursaros Bar

ΑΡΓΟΝΑΎΤΗΣ BAR

Η εναλλακτική εικόνα της νύχτας της Τήνου. Στον Αργοναύτη όλοι γίνονται μία παρέα, απολαμβάνουν τα ποτά τους στην μπάρα, χορεύουν ή ρεμβάζουν στην ωραία βεράντα με θέα θάλασσα. Προβολές βίντεο και φωτογραφιών, resident dj, και αρκετοί guest στα πλατό τα βράδια. Τα κοκτέιλ είναι τολμηρά και η τοπική μπύρα ΝΗΣΟΣ προσφέρεται σε βαρέλι. Ταξιαρχών 13, Τήνος. Τ/ +30 2283 021047

GALLERY

Στην πιο πολυσύχναστη γωνιά του νησιού, μπορείτε να απολαύσετε απογευματινό καφεδάκι ή βραδινό κοκτέιλ σ' έναν ζεστό, φιλικό χώρο με θέα τη θάλασσα. Ο Νίκος Καλογήρου παρουσιάζει τη νέα του δημιουργία, μια μικρή Gallery ανάμεσα στα καφέ της πόλης. Υπέροχη εξωτερική διαρρύθμιση, εξαιρετική διακόσμηση στο εσωτερικό του. Τ/+30 22830 24078

ΚΆΚΤΟΣ

Δεν είναι τυχαίο που ο Κάκτος με τον μύλο, το σήμα κατατεθέν του, είναι ένα από τα πιο επιτυχημένα και δημοφιλή μπαρ του καλοκαιριού. Στον Κάκτο πηγαίνεις οπωσδήποτε για τη μαγευτική του θέα στην Τήνο και το Αρχιπέλαγος. Πηγαίνεις να απολαύσεις, ή και να χορέψεις, στις μουσικές επιλογές των καλεσμένων dj, να παρακολουθήσεις τις μικρές συναυλίες, τα happening, και να δροσιστείς με τα εμπνευσμένα κοκτέις του. Βρίσκεται εκτός κέντρου, στοn δρόμο για τα χωριά, ακριβώς μετά τον περιφερειακό. Τ/ +30 22830 25930 fb: Kaktos Bar Tinos www.kaktos-bar.gr

78

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Με τη ματιά του Γιώργου Ευθυμίου Έχει σχεδιάσει πολυτελή project σε διάφορα μέρη του κόσμου, όμως αποφάσισε να ρίξει άγκυρα στην Τήνο. Διακοσμεί ή αναπαλαιώνει σπίτια και φιλοτεχνεί το προφίλ επιχειρήσεων του νησιού, κυρίως στον χώρο της εστίασης. Από το ΤΑΜΑ

Ε

ίκοσι πέντε χρόνια κλείνει φέτος ο Γιώργος Ευθυμίου στην Ελλάδα, μετά από σπουδές στην Ελβετία και τη Βρετανία, στη διακόσμηση και στην ιστορία της τέχνης. Ανακάλυψε την Τήνο το 2004, απέκτησε δύο σπίτια στα Δυο Χωριά, που ανακαίνισε και νοικιάζει σε παθιασμένους θαυμαστές της τηνιακής αυθεντικότητας. Παράλληλα, δεν ξεχνά το βασικό του επάγγελμα, υποστηρίζοντας αισθητικά κάποιες επιχειρηματικές προσπάθειες. Η πιο πρόσφατη δουλειά του είναι το νέο κατάστημα των ζαχαροπλαστείων «Νούφαρα», που θα προσφέρει –εκτός των νοστιμότατων γλυκών του– καφέ και ποτό. «Τα στάνταρντ του καταστήματος είναι πολύ υψηλά», λέει στο ΤΑΜΑ ο κ. Ευθυμίου, και μιλά για ταπετσαρίες τοίχου και υφάσματα, για κλασικά έπιπλα ελληνικού καφενείου, για φωτιστικά Kartell και βεβαίως για το μάρμαρο Τήνου που χρησιμοποίησε στα νέα «Νούφαρα».

καθαρός χώρος, που προστατεύεται από τα μάτια των περαστικών, καθώς και η θέα. Από εκεί πρέπει να ξεκινά ο σχεδιασμός.

Ποια στοιχεία θεωρείτε καθοριστικά στο περιβάλλον ενός χώρου εστίασης; Τα απολύτως απαραίτητα είναι ο άνετος και

Πώς λειτουργήσατε στο ρεστοράν Pranzo στην Τήνο, το οποίο έχετε διακοσμήσει; Προσδώσαμε προσιτή πολυτέλεια με καλά έπιπλα, με όμορφα κεριά, με λουλούδια που τραβούν το βλέμμα... Η ατμόσφαιρα είναι αναγνωρίσιμη ιταλική: Φανάρια, κατσαρόλα με μακαρόνια αλλά και βάζα με τηνιακά προϊόντα στην προθήκη.

Τι επιλέγει ο επισκέπτης ενός νησιού με τις ιδιαιτερότητες της Τήνου; Κοσμοπολίτικο «αέρα» ή τοπικά χαρακτηριστικά; Και τα δύο είναι απαραίτητα. Νομίζω όμως πως σ' ένα εστιατόριο πρέπει πάντα να κυριαρχούν τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κουζίνα του.

Θεωρείτε τους επιχειρηματίες της εστίασης και της διασκέδασης στην Τήνο δεκτικούς στη γνώμη σας, στην αισθητική και στις παροτρύνσεις σας; Χρόνο με τον χρόνο, αλλάζουν οι νοοτροπίες. Όσο περνά ο καιρός, όσοι επενδύουν στην εστίαση κατανοούν την ανάγκη συνεργασίας με επαγγελματίες διακοσμητές. Εισακούομαι όλο και πιο εύκολα (γέλια).

Έχετε προτείνει η τουριστική αξιοποίηση ακινήτων στην Τήνο να στραφεί στην αναπαλαίωση παλαιών κατοικιών. Γιατί; Προσφέρει εξοικονόμηση χρήματος και εξοικονόμηση χώρου στο φυσικό περιβάλλον. Φτάνει πια η οικοδόμηση παντού. Οι άνθρωποι πρέπει να ενταχθούν στα χωριά και τις κοινότητες... Ποιο ακριβώς προϊόν διαμονής μπορεί να «πουλήσει» η Ελλάδα για να αναδειχθεί σε ξεχωριστό προορισμό διεθνώς; Πόση καινοτομία χρειάζεται αυτή η επιλογή; Πιστεύω πως ο ήλιος, η θάλασσα, ο αέρας, τα πραγματικά ελληνικά προϊόντα, αρκούν. Δεν χρειαζόμαστε τόσο τις καινοτομίες όσο τη σοβαρότητα και τον επαγγελματισμό. Λυπάμαι που θα το πω, αλλά δεν βοηθά και η τεμπελιά των νέων ανθρώπων... Σε παλαιότερη συνέντευξή σας είχατε πει ότι λείπει από την Τήνο ένα μπαρ για τους 45+. Μήπως είναι οι 45+ που λείπουν από τα μπαρ; Αν είναι έτσι, τι θα προτείνατε; Εάν υπάρξουν χώροι με ωραία –όχι εκκωφαντική– μουσική, αν τα ποτά είναι καλά, αν τα καθίσματα είναι αναπαυτικά, τότε υπάρχει «πεδίον δόξης λαμπρό», οι άνθρωποι θα επιστρέψουν. Απλά, δεν έχουν ακόμη βρει το στέκι τους.

H

aving designed luxurious projects in various parts of the world, he has decided to settle down in Tinos. He decorates or renovates houses and businesses on the island, mainly in the food sector. www.gefthimiou.com www.tinoshouses.com

79

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Με ένα όνομα που παραπέμπει στη σπουδαία ανώνυμη αρχιτεκτονική και στις κατασκευαστικές μορφές που γεννά η ανάγκη, τα πέτρινα «Κελιά» των Αργύρη και Βαγγέλη Φόρτωμα παραδίδουν ένα μάθημα διακριτικής οικιστικής ανάπτυξης. της Μαρίνας Αθηναίου Φωτό: Kelia

Κελιά: Το οικιστικό σύνολο που «χάθηκε» στο τοπίο

Έ

να μηχανικό μολύβι από αυτά που χρησιμοποιούν οι αρχιτέκτονες βρίσκεται μόνιμα στην τσέπη του και αφήνει πάνω σε κόλες λευκές τα ίχνη από πεζούλες, αντικείμενα, εσοχές, τζάκια, γλυπτά και κάθε λογής έμπνευση της στιγμής. Ακόμη και το γραφείο του γλύπτη Αργύρη Φόρτωμα είναι αποκύημα σκίτσου, αφού το εσωτερικό των «Κελιών», των παλιών αγροτόσπιτων που υπάρχουν αραδιασμένα στις πλαγιές της Τήνου, έγινε σκίτσο και ύστερα χαράχτηκε σε μια μαρμάρινη πλάκα. Το να κρατά στα χέρια, λοιπόν, αυτόν τον ασυνήθιστο κάτοικο τσέπης τον διευκολύνει, φαίνεται, στο να μιλά πιο άνετα για το σπίτι του-μπαλκόνι στο Αιγαίο Πέλαγος, και το οικιστικό σύνολο με πετρόκτιστες κατοικίες που έχει δημιουργήσει στην Τήνο: τον «Φορτωμάδο» του, όπως λέει. Όλα ξεκίνησαν όταν η γυναίκα του τον παρότρυνε να βρουν ένα σημείο που να βλέπει θάλασσα. Το ιδανικό φρύδι γης βρέθηκε λίγο πάνω από την παραλία των Κιονίων. Τότε ο πολυτάλαντος Γιάννης Τσεκλένης, που τις τελευταίες δεκαετίες επεμβαίνει δημιουργικά και στη διαμόρφωση εσωτερικών χώρων, ανέφερε την ιδέα δημιουργίας μιας «εικαστικής γειτονιάς». Σήμερα η ταμπέλα γράφει «Κελιά» και οδηγεί σε μια πέτρινη διακριτική γειτονιά, παράδειγμα οικιστικής

80

ανάπτυξης, με ένα εκκλησάκι, ένα πανηγυρόσπιτο, ένα ταβερνάκι και είκοσι κατοικίες που μοιάζουν φτιαγμένες από την ίδια την ξερολιθιά του τόπου, με αποτέλεσμα να «σβήνουν» στο τοπίο. Στην ταμπέλα, δίπλα στο όνομα του Αργύρη, στέκει και το όνομα του γιου του Βαγγέλη Φόρτωμα, πολιτικού μηχανικού ο οποίος, επιστρέφοντας από σπουδές στο Imperial και αφού κατασκεύασε ως α' μηχανικός το Νέο Πλανητάριο και το Κέντρο Επιστημών στο Φάληρο, πλάι στην αναστύλωση του παλιού Πλανηταρίου για το Ευγενίδειο Ίδρυμα, συνέδραμε αποφασιστικά στην υλοποίηση του οικιστικού ονείρου του πατέρα του. Όταν πρωτοξεκίνησε τα Κελιά, στον ύπνο του Αργύρη Φόρτωμα πρωταγωνιστούσε μοναχά η πέτρα. «Έβλεπε» χώρους τελειωμένους, ιδέες για πέτρες-πρέκια, πέτρες-γλυπτά, πέτρες που συμπλήρωναν άλλες πέτρες δημιουργώντας πεζούλες, ντουβάρια και πλακόστρωμένα καλντερίμια. Γρήγορα απέκτησε τα παρατσούκλια «πετροφάγος» και «καλντεριμάς». Άφησε πίσω το εργαστήριο γλυπτικής του στην Αθήνα και μια μακρά καλλιτεχνική πορεία για να επιβλέψει το πετρόκτιστο έργο του, «χάθηκε» και εκείνος στο τηνιακό τοπίο, έγινε ένα με την πέτρα, ένα με τον τόπο, τον τόπο καταγωγής του που μπόλιασε μέσα του. www.kelia.gr

Kelia housing development

K

elia housing development is laid out in a picturesque area of Tinos, with magnificent views over Kionia beach. The property is built in a landscape filled with natural sculptures and old stoneyards with a unique view of the Cyclades, as well as Poseidon's and Amphitrete's temple which is within a moments walk from the property. The vision of marble sculptor Argiris Fortomas and his civil engineer son Vaggelis was to provide homes with all the amenities of today's modern needs and at the same time have them blend into the beauty of the natural environment. The development is made up of 20 different homes. Each home differs in ground plans and varies in size. Within Kelia, there is a tavern housed in a building that dates back 400 years, a small chapel and a community house with a kitchen and outside barbeques available to the residents. The individuality of all the architectural details of the homes combined with the serene beauty of the island views capture ideal memories...

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Xαράγματα στην Παναγιά της Τήνου Αλέκος Ε. Φλωράκης, Δρ Εθνολόγος-Λαογράφος, Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Ο

λόγυρα στο περιστύλιο της Μεγαλόχαρης, πάνω στα πεζούλια και σε διάφορα άλλα σημεία, συναντούμε πλήθος από χαράγματα σκαλισμένα στα μάρμαρα. Πρόκειται για ονόματα προσκυνητών που έχουν γραφτεί από τους ίδιους, αποτυπώνοντας την ιερή αποδημία τους στο νησί. Άλλα από αυτά έχουν χαραχτεί πρόχειρα και άτεχνα, αρκετά όμως παρουσιάζονται ιδιαίτερα προσεγμένα, με γράμματα καλλιτεχνικά ή και εσώγλυφα. Συνήθως συνοδεύονται από τη χρονολογία της επίσκεψης και μερικές φορές από σχέδια και σύμβολα, όπως σταυρούς, άνθη προσφοράς και γλάστρες, κλαδιά δάφνης, πουλιά, άγκυρες, καραβάκια, στέμματα, σπιτάκια, σημαίες, καρδιές, σχηματοποιημένες εκκλησίες. Δεν λείπει ούτε ο ίδιος ο ναός της Μεγαλόχαρης, συνοδευόμενος από έναν άγγελο, ή αλλού το καμπαναριό της. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα ονόματα επιχειρείται να τονιστούν έναντι των διπλανών χαραγμάτων, με την τοποθέτησή τους σε πλαίσιο, απλό ή διακοσμημένο. Χρονολογικά καλύπτουν τόσο τον 19ο όσο και τον 20ό αιώνα και γεωγραφικά

82

παραπέμπουν σε κάθε γωνιά του ελλαδικού χώρου, αλλά και στη Μικρά Ασία, την Κύπρο και άλλους τόπους που τα χρόνια εκείνα βρίσκονταν ακόμη υπό οθωμανική κατοχή (Κρήτη, Μακεδονία, Θράκη, νησιά Ανατολικού Αιγαίου). Ο χαρακτήρας αυτών των χαραγμάτων δεν είναι απλώς υπομνηστικός, όπως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις που συναντούμε σε κοσμικούς χώρους. Είναι κατά βάση αφιερωτικός. Σκαλίζοντας το όνομά του, ο προσκυνητής θεωρεί ότι αφιερώνει τον ίδιο του τον εαυτό, αφού στη λαϊκή αντίληψη το όνομα εξομοιώνεται με το πρόσωπο που το φέρει και το υποκαθιστά. Με την πράξη του αυτή πιστοποιεί την είσοδό του στον ιερό χώρο και εξασφαλίζει τη διά παντός παραμονή του ενώπιον της Μεγαλόχαρης, από την οποία αιτείται χάρη και προστασία. Εκφράζει την προσωπική σχέση του με την Παναγία, καταγράφοντάς τη στον ιστορικό χρόνο.

Etchings-votive offerings to the Virgin Mary of Tinos

A

ll around the pillars, the stone seats and various other areas of the great church, there are numerous etchings carved on the marble. Names, carved by the pilgrims themselves, to mark their holy pilgrimage-migration to the island.

Some of them have been roughly and simply carved, however some names have been carefully carved in fine detail, using calligraphy. Usually accompanied by the date of their visit, often with designs and symbols. The nature of these etchings is not just a reminder of someone’s passing by, as is the case in most secular places, they are in fact a dedication. By carving their name, pilgrims feel that they dedicate a part of themselves, as it is commonly believed that the name embodies its bearer and indeed replaces them.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

83

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Γιάννης Εξάρχου: Μια «άλλη» εκδοχή της θερινής κατοίκησης Η νομοτέλεια του κυκλαδικού τοπίου, η αφαίρεση, η επιστροφή στο «απαραίτητο» και η ιδέα της κατοίκησης ενός ελάχιστου χώρου θέλει τον τόπο ξεκούρασης απαλλαγμένο από αστικές συνήθειες, με στόχο μια διαφορετική βιωματική εμπειρία. της Μαρίνας Αθηναίου Φωτό: Σύλβια Διαμαντοπούλου & Τζούλια Κλήμη

Ο

αρχιτέκτονας Γιάννης Εξάρχου δεν επιθυμεί να αναμασά τη διαδρομή του μέσα από ένα πρίσμα κορυφαίων στιγμών. Κοιτάζοντας πίσω, επαναντλεί την αγωνία της δημιουργίας, αναλογιζόμενος τη συνεξέλιξη των οικημάτων, του τοπίου και των ανθρώπων στον χρόνο. Νιώθει ικανοποίηση για κάθε συνεργασία που αφενός συνάντησε τους σχεδιαστικούς της σκοπούς αλλά ταυτόχρονα κατορθώνει να διατηρεί τη φρεσκάδα της ευχάριστης έκπληξης στο πρώτο αντάμωμά της. Το ελληνικό τοπίο, οι τυχαίες του μορφές και η αναμέτρησή τους με το ανθρώπινο μέτρο, οι ανώνυμες κατασκευές που νικούν τον χρόνο αποτελούν για εκείνον αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Δεν γνώριζε την Τήνο πριν αναμετρηθεί με την πρόκληση της κατοίκησης ενός ελάχιστου χώρου και τη δημιουργία θερινών κατοικιών στο νησί. Η Τήνος, όπως λέει, είναι ένας υπέροχος τόπος που δεν σου αποκαλύπτεται και δεν εξαντλείται εύκολα. Τα μονοπάτια της έχουν ίση σημασία με την αρχιτεκτονική της, καθώς συμπίπτουν με το ανθρώπινο μέτρο, γι' αυτό και πιστεύει ότι ο τόπος αυτός δεν μπορεί παρά να αφομοιωθεί

84

μέσα από έναν τρόπο «περιπατητικό». Πάντα χαίρεται να συναντά τους ανθρώπους, τους μοναδικούς μάστορες και τεχνίτες, και να αναγιγνώσκει πολυεπίπεδα την ισχυρή κουλτούρα του νησιού. Πώς μπορεί κανείς να χτίσει σε ένα τόσο ιδιαίτερο τοπίο όσο το κυκλαδικό; Πώς να ερμηνεύσει την ανώνυμη παραδοσιακή αρχιτεκτονική και κατά πόσο η χωρική άρθρωση των οικημάτων της υποβάλλει την κίνηση ή δίνει τον «λόγο» στους συγχρόνους αρχιτέκτονες; Ερωτήματα αναπόφευκτα, πηγαία, που δημιουργήθηκαν όταν προέκυψε η πρόταση ενός πελάτη του Γιάννη Εξάρχου για

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

An alternative to summer living by the architect John Exarhos

H αναδιαμόρφωση ενός εγκαταλελειμμένου κελύφους, προοριζόμενου αρχικά για τη στέγαση ζώων, σε κατάλυμα θερινής διαβίωσης. Τέτοιες περίτεχνες λίθινες κατασκευές υπάρχουν διάσπαρτες στις πλαγιές του νησιού, εξαρτημένες από τα παλαιά δίκτυα μονοπατιών. Aν και ονομάζονται «Κελιά», η κατασκευή τους λέγεται ότι υπήρξε πάντοτε συλλογική διαδικασία, αφού συμμετείχε σε αυτή όλο το χωριό και ύστερα ακολουθούσε γλέντι. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πέτρινα οικοδομήματα, χωριά και αγροικίες στο τοπίο της Τήνου μοιάζουν σαν να διέπονται από την ίδια νομοτέλεια, σαν να βγήκαν από τα ίδια χέρια. Την αρχική, διάχυτη αμηχανία του Γιάννη Εξάρχου για το εγχείρημα ακολούθησε η διαύγεια της αναδημιουργίας και μια σειρά από «ελευθερίες» που ξεπηδούν από τον

ίδιο τον περιορισμό του κελύφους και της μορφής των οικημάτων τα οποία μπορούν να ανατροφοδοτήσουν, μέσα από την επανεξέταση, την πρωτοπορία. Ο σεβασμός του τοπ(ί)ου, η διαφύλαξη της λίθινης κατασκευής αλλά και του αισθήματος της εισόδου σε ένα σπηλαιώδες εσωτερικό, συγχωνεύτηκε με τον πειραματισμό και την ένταξη νέων λειτουργικών τμημάτων στην κατοικία. Η ιδέα της κατοίκησης ενός ελάχιστου χώρου θέλει τον τόπο ξεκούρασης απαλλαγμένο από αστικές συνήθειες, με στόχο μια διαφορετική βιωματική εμπειρία, μια «άλλη» εκδοχή της θερινής κατοίκησης. Η αφαίρεση και η επιστροφή στο «απαραίτητο» μπορούν να μας διαπλάσουν, ενσαρκώνοντας σχεδόν λυτρωτικά και κατανυκτικά τον σκοπό της περιοδικής κατοίκησης και της επιλογής τόπου για διακοπές.

ow can one interpret the anonymous traditional architecture of the Cycladic landscape and does the spatial articulation of the Cycladic dwelling determine the flow or does it let contemporary architects take the lead? These questions arose when one of Ioannis Exarhos clients commissioned him to transform an abandoned shell of what was once a stable, originally intended to house animals, into a summer residence. It is said that these elaborate stone constructions, which are called cellars (kelia), were the result of a group effort. The entire village would participate in the building and a feast followed. It is by no means a coincidence that all the stone constructions, villages and farmhouses are characterised by the same respect for nature, as if they were produced by the same hand. Photos depict the modern solutions applied to traditional buildings by Ioannis Exarhos. ☞ http://www.ex-arch.gr

85

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

SYNCOPATION Σε έναν ιερό, μουσειακό χώρο με μνήμες μοναχών και κορασίδων, ο φακός της Μάρας Δεσύπρη ακροβατεί μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.

Fashion Editor: Michalis Pandos, MakeUp/Hair: Stellar Assistant Photographer: Yiorgos Markozanis, Κείμενο: Filep Motwary

86

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

I

Τ

ο καλοκαίρι του '14, ο μουσειακός χώρος της Μονής και της Σχολής Ουρσουλινών φιλοξένησε μια σειρά από φωτογραφικές εικόνες που δημιουργήθηκαν στον χώρο της μονής με την υπογραφή της Μάρας Δεσύπρη. Σε αυτό το ιστορικό κτίσμα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής που βρίσκεται στο νησί της Τήνου και λειτούργησε από τα μέσα του 1800, οι μοναχές μεγαλούργησαν με σημαντικά φιλανθρωπικά αλλά και δημιουργικά έργα. Λειτούργησαν δημοτικό σχολείο, οικοτροφείο, έφεραν τη διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας, τη ραπτική, την ταπητουργία, τη χρήση του αργαλειού και τη ζωγραφική σε έναν παραλληλισμό με την

έννοια και τη μελέτη του «θείου». Η φωτογράφος, έχοντας οξεία συνειδητοποίηση του εν λόγω περιβάλλοντος, λειτούργησε λιγότερο αυστηρά, εστιάζοντας σε ένα κομμάτι από τη βαρυσήμαντη ιστορία των Ουρσουλινών, που αφορά την ατέρμονη αγάπη που είχαν οι αδελφές για το κέντημα και τη ραπτική. Τα ενδύματα που παρουσιάζονται στις φωτογραφίες της Δεσύπρη φέρουν έντονα στοιχεία χειροποίητης δουλειάς και διακόσμησης αλλά και νοσταλγία, αυστηρότητα και διαχρονικές έννοιες όπως αυτή της κομψότητας. Οι εικόνες ακροβατούν μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, ενώ επιβεβαιώνουν την ανέκαθεν σημασία της μόδας…

n the summer of 2014, the museum of the Ursuline monastery and school hosted an exhibition photographs taken in the grounds of the monastery by Mara Desipri. In thισ historical building of exceptional architectural interest, which is located in Tinos and has been in use since the mid 1800’s, the nuns excelled at both important philanthropic and creative undertakings. They ran a primary school, a boarding school, introduced the French language, taught needlework, carpet making, loom usage and religiously inspired art dedicated to the divine. The photographer, being fully aware of the aforementioned environment, was less austere, focusing on the endless love of the nuns for needlework, which is part of the longstanding Ursuline tradition. The garments depicted in Desipri's photographs display exquisite handmade craftsmanship and decoration but at the same time showcase the timeless concept of elegance in an austere, nostalgic manner. In the pictures, there is a fine line between reality and fiction, while at the same time they endorse the eternal importance of fashion.

Filep Motwary

87

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

BEACH WEAR Από την Παχιά Άμμο και τη Λυχναφτιά, στη γρανιτένια καρδιά της Τήνου, ένα ενδυματολογικό οδοιπορικό... Φωτό: Μάρα Δεσύπρη Styling: Δημήτρης Ξανθούλης Μοντέλο: Αναστασία Περράκη, ACE

88

Μακρύ βαμβακερό φόρεμα Milla, "Βazaar", σανδάλια ESIOT, «Τεχνοτροπές Κατ. Μαρκουίζου»

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

89

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μαγιό Arena, "Alexander Sport", Χειροποίητη τσάντα, παρεό και καπέλο από το "Eleven Square Meters Handmade inspirations 11m²"

Κοντό καφτάνι δαντελένιο Axilleas Accessories, από το «Παρτέρι»

90

Μαγιό μπικίνι Eres και Necessaire Karybu από το KARYBU home & fashion

Καφτάνι Philosophy, "Bazaar"

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Φόρεμα La vaca loca, "Bazaar", μαγιό μπικίνι Eres, "KARYBU home fashion", αθλητικά παπούτσια "Alexander Sport".

Ευχαριστούμε τα καταστήματα: ☞ΒΑΖΑΑR, Ταξιαρχών 2, T/ 22830 22354 ☞Alexander Sport, Ευαγγελιστρίας 62, Τήνος Τ/ 22830 29265 ☞Eleven Square Meters Handmade inspirations - 11m², Ν. Γκύζη 5 Τ/ 6973665237 ☞KARYBU home & fashion, Νικολάου Γκύζη Τ/ 22830 23301 ☞«Παρτέρι», Λεωφ. Μεγαλόχαρης Τ/ 22830 25749 ☞Λαγουρός Δημήτρης, Ευαγγελιστρίας 16 ☞Mira's - Κοσμήματα, Ευαγγελιστρίας 21 & Γκύζη Τ/ 22830 23618 ☞Τεχνοτροπές - Κατερίνα Μαρκουίζου, Ταξιαρχών & Αλεξ. Μαύρου T/ 22830 23146 ☞Διά χειρός Εικόνα-Κόσμημα, Ξενοφών Βαρβέρης, Ευαγγελιστρίας 24, T/ 22830 25155 ☞Πρατήριο Υφαντουργικής Σχολής Τήνου, στο τέλος της οδού Ευαγγελιστρίας, Τ/ 22830 22894

Σανδάλια Esiot της Τηνιακής Ειρήνης Σιώτη, μόνο στις «Τεχνοτροπές - Κατερίνα Μαρκουίζου»

Παρεό από το πρατήριο της Υφαντουργικής Σχολής Τήνου

92

Επίχρυσο βραχιόλι, «Διά χειρός»

Κοσμήματα LI - LA - LO, "Mira's"

Ριχτάρι, "KARYBU home & fashion"

Πουκαμίσα βαμβακερή Μωραΐτης, κατάστημα «Δημήτρης Λαγουρός», στο κεφάλι παρέο από το πρατήριο της Υφαντουργικής Σχολής Τήνου, δαχτυλίδι ΝΗΣΟΣ.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Δραστήρια Τήνος Κι αν κάποιοι συνδυάζουν τις διακοπές τους με την απόλυτη ραστώνη, άλλοι επιδιώκουν να ξοδέψουν δραστήρια την περίσσια τους ενέργεια. Χρόνο με τον χρόνο, η Τήνος προσφέρει ένα όλο και μεγαλύτερο «καλάθι» συγκινήσεων. Από την Πάολα Παλαβίδη

Tinos Horse Riding Καβάλα πάει στην εκκλησιά… Μια νέα δραστηριότητα που σίγουρα δεν θα αφήσει ασυγκίνητους μικρούς και μεγάλους προσφέρεται φέτος στους επισκέπτες της Tήνου: Το Tinos Horse Riding μας υπόσχεται μια αξέχαστη έφιππη συνάντηση με τη φύση και τον πολιτισμό του νησιού, ακολουθώντας τα μεσαιωνικά μονοπάτια της Τήνου που διασχίζουν τα παραδοσιακά της χωριά. Περίπου 2,5 χλμ. από τη Χώρα, στο δρόμο για Μοναστήρι και στη θέση «Πρίαστρο», οργανώθηκε το φροντισμένο Κέντρο Τουριστικής Ιππασίας. Οικοδεσπότες ο Κώστας και ο Στέλιος, που λόγω των θερμών αντιδράσεων του κόσμου στις ιδιωτικές τους βόλτες, αποφάσισαν το εγχείρημα.

94

Το κέντρο είναι ανοιχτό όλες τις ημέρες της εβδομάδας και η επίσκεψη κανονίζεται τηλεφωνικά 1-2 ημέρες πριν. Υπάρχει δυνατότητα είτε να παραμείνουμε στο περιφραγμένο μανέζ, είτε να εξορμήσουμε στις ραχούλες, πρωί κατά προτίμηση ή αργά το απόγευμα. Στις μεγάλες τρίωρες βόλτες, απαραίτητο διάλειμμα σ' ένα από τα χαρακτηριστικά χωριά της Τήνου. Αξίζει να επισημάνουμε πως δεν πρόκειται περί ιππικού ομίλου και άρα δεν υπάρχουν εξειδικευμένοι προπονητές. Παρέχεται αστική ασφάλιση και εξοπλισμός (κράνη) στους αναβάτες. Η επικοινωνία για πληροφορίες και δήλωση συμμετοχής γίνεται τηλεφωνικά. ☞info: Tinos Horse Riding, Χώρα, θέση «Πρίαστρο» Μ/6948466871, 6977594799 & 6979483921

Αινείας: Κατακτώντας τα ύψη Τα αναρριχητικά πεδία του γρανιτικού όγκου του Ξώμπουργου και οι στρογγυλοί ογκόλιθοι της περιοχής της Βωλάξ συγκινούν τους τολμηρούς αναρριχητές και όσους αγαπούν το bοuldering. Ιδανικός συνοδός και προμηθευτής του απαραίτητου εξοπλισμού ο Αινείας. Επικοινωνήστε με τον Μάνθο Περλορέντζο για να οργανώσετε την εξόρμησή σας. ☞info: www.asaineias.com www.exomvourgo.com

Paesino Diving Center Στον μαγικό κόσμο του βυθού… Ο μαγικός κόσμος του βυθού: ένας κόσμος

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

χωρίς βαρύτητα, με απόλυτη ελευθερία, και τοπία που άλλοτε μοιάζουν σεληνιακά, άλλοτε θυμίζουν μικρογραφίες στεριανών τόπων με λιβάδια, φαράγγια και βουνά. Φυσικά όλα αυτά τα διασχίζουν κοπάδια από μικρές αθερίνες και ασημένιους σαργούς, μακρόστενες ζαργάνες και ακτινωτοί αχινοί, αστερίες και χταπόδια. Οι έμπειροι δύτες μπορούν να νοικιάσουν εξοπλισμό ή και να ακολουθήσουν τα καταδυτικά γκρουπ που οργανώνει ο Μάνθος Δελατόλας.

Ακολουθώντας τα παλιά μονοπάτια… Αν αγαπάτε την πεζοπορία, το Paesino οργανώνει περιηγήσεις σε όλο το δίκτυο μοναδικών μεσαιωνικών μονοπατιών που διατρέχει το τηνιακό τοπίο. ☞info: www.paesinodivingcenter.gr Τ/ +30 2283 400030, +30 694 8069977

Πελίας Ζωή σε ισορροπία Ευθεία απάντηση στις δυσκολίες που φέρνει η εποχή επιχειρεί η Μαρκέλλα Καραμαούνα, με ορμητήριο την Καρδιανή της Τήνου, δεκαεπτά χιλιόμετρα από τη Χώρα. Βιολόγος, σύμβουλος ψυχικής υγείας και θεραπεύτρια, η κυρία Καραούνα οργάνωσε στην τοποθεσία Ξυναριά ένα κέντρο, τον Πελία (Pelias), με μότο «Ζωή σε Ισορροπία». Πρόκειται για έναν πολυχώρο ειδικά διαμορφωμένο για υπηρεσίες ρέϊκι, συστημικής αναπαράστασης και πιλάτες από έμπειρους θεραπευτές σε ομάδες ή άτομα. Είκοσι μέχρι σαράντα άνθρωποι θα έχουν τη δυνατότητα να ασκούνται σε βιωματικά εργαστήρια, να κάνουν διαλογισμό και Χάθα Γιόγκα, καθώς και να δέχονται ποικίλες θεραπείες, όπως τεχνοθεραπεία. Ο δεύτερος χώρος του κέντρου περιλαμβάνει καφέ που μπορεί να φιλοξενήσει μουσικές βραδιές, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, καθώς και γαστρονομικά event. ☞info: Τ/ +30 22830 31931 Μ/ +30 6947 607453 | pelias.org

Tinos Surf Lessons Δαμάζοντας τα κύματα… Τον αφρό της θάλασσας του ό ρ μ ο υ Κο λ υ μπήθρα στη βόρεια πλευρά του νησιού σχίζουν οι σανίδες του σερφ της σχολής Tinos Surf Lessons. Όταν φυσάει βοριάς, όμορφα αγόρια και κορίτσια ενδίδουν στη γοητεία των κυμάτων υπό το άγρυπνο βλέμμα της γαϊδουρίτσας Ρωξάνης. Παραλία Μεγάλη Άμμος, περιοχή Κολυμπήθρα. ☞info: Τ/ +30 6972 404628 http://tinossurflessons.com/

95

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Ο αέναος κύκλος του χρόνου σηματοδοτείται στην Τήνο ρυθμικά, από διαβατήριες εθιμικές πρακτικές που εκφράζονται με εκδηλώσεις, πανηγύρια, και συμβολισμούς. Κι αν οι περισσότεροι γνωρίζουμε τους καλοκαιρινούς εορτασμούς, η μεγάλη γοητεία κρύβεται στα έθιμα του υπόλοιπου χρόνου. Μια ακόμη ευκαιρία για επίσκεψη στο νησί. Αλέκος Ε. Φλωράκης, Δρ Εθνολόγος-Λαογράφος Φωτό: Έβελυν Φώσκολου, Tiniaki.com

ΤΑ ΤΈΣΣΕΡΑ ΠΑΝΗΓΎΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΌΧΑΡΗΣ Το προσκύνημα στην Παναγία της Τήνου παίρνει άλλη διάσταση στις μέρες των τεσσάρων πανηγυριών που οριοθετούν τον προσκυνηματικό κύκλο του χρόνου: της Ευρέσεως (30 Ιανουαρίου), του Ευαγγελισμού (25 Μαρτίου), του οράματος της Αγίας Πελαγίας (23 Ιουλίου) και της Κοιμήσεως (15 Αυγούστου).

Ευαγγελισμός και Δεκαπενταύγουστος Τα πανηγύρια του Ευαγγελισμού (στον οποίο τιμάται η εικόνα) και της Κοιμήσεως δεν παρουσιάζουν μεταξύ τους ουσιαστικές

96

διαφορές ως προς το τυπικό του εορτασμού. Το πρώτο ήταν προπολεμικά, και ιδιαίτερα έως το 1922, οπότε συνέρρεε πλήθος Μικρασιατών, το κύριο και πολυπληθέστερο. Το δεύτερο αναπτύχτηκε περισσότερο μεταπολεμικά και συνδέθηκε με το γεγονός του τορπιλισμού του εύδρομου «Έλλη», στις 15 Αυγούστου 1940.

Της Αγίας Πελαγίας (23 Ιουλίου) Πρόκειται για την επέτειο του οράματος της Αγίας Πελαγίας. Καθιερώθηκε από το έτος 1952 και συγκεντρώνει επίσης πολλούς προσκυνητές. Την παραμονή της επετείου τελείται μέγας εσπερινός στον ναό της Παναγίας και ανήμερα το πρωί (23 Ιουλίου) μόνο ο όρθρος. Ύστερα, η Eικόνα της Μεγαλόχαρης

μεταφέρεται οδικώς στη Μονή Κεχροβουνίου, όπου ολοκληρώνεται η Θεία Λειτουργία και προσφέρονται κεράσματα και φαγητό σε όλους τους προσκυνητές. Πολλοί παραμένουν όλη την ημέρα στο μοναστήρι και στους γύρω αγρούς. Το απόγευμα, μετά τον εσπερινό, αρχίζει η ιερή πορεία της επιστροφής. Σε λιτανευτική

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

πομπή, με τις μοναχές να προπορεύονται και το πλήθος να ακολουθεί, η Eικόνα κατεβαίνει από την κορυφή του βουνού προς τη Χώρα. Ο λαός ψάλλει θεομητορικά τροπάρια, οι καμπάνες των ξωκλησιών που βρίσκονται στη διαδρομή σημαίνουν χαρμόσυνα και οι ιδιοκτήτες τους θυμιατίζουν. Στη Χώρα υποδέχονται την εικόνα ο Δεσπότης, οι αρχές του τόπου, η φιλαρμονική και πλήθος κόσμου…

Της Ευρέσεως (30 Ιανουαρίου) Κάθε χρόνο, στην επέτειο της ευρέσεως της εικόνας το 1823, γίνεται η καθαυτό τοπική πανήγυρη, «το δικό μας πανηγύρι», όπως λένε οι ντόπιοι. Το απόγευμα της παραμονής, η Eικόνα μεταφέρεται σε πομπή και με επισημότητα στον κάτω ναό και τοποθετείται στο σημείο όπου βρέθηκε. Ακολουθεί μέγας εσπερινός, με ειδικά γραμμένη ακολουθία και ολονυκτία. Την επομένη, στις 2 το μεσημέρι, την ώρα ακριβώς που βρέθηκε η εικόνα, γενική κωδωνοκρουσία καλεί τον λαό να συρρεύσει, όπως τότε, στον κάτω ναό της Ευρέσεως. Η λιτανεία ακολουθεί την ίδια περίπου διαδρομή με εκείνη της πρώτης λιτάνευσης, μέσ' από τα στενά πλακόστρωτα δρομάκια της παλιάς πόλης. Πρόκειται δηλαδή για επανάληψη του αρχετυπικού θαύματος, πρακτική που καθιερώθηκε ήδη από την πρώτη επέτειο, το 1824. Μετά την επιστροφή στον ναό, γίνεται δέηση και κατάθεση στεφάνου. Όταν σκοτεινιάσει, μικροί και μεγάλοι γυρίζουν στους δρόμους και τις πλατείες της Χώρας κρατώντας πολύχρωμα χειροποίητα φαναράκια και τραγουδώντας τα «τραγούδια της Ευρέσεως». Το θέαμα είναι μαγευτικό. Ποτάμια από φώτα πλημμυρίζουν την πόλη, ζωντανεύοντας τα λαδοφάναρα στα χέρια των χωρικών που, τότε, τη μέρα που βρέθηκε

η Eικόνα, έφταναν νυχτωμένοι από τα πιο μακρινά χωριά για να προσκυνήσουν. Στο λιμάνι καίγονται πυροτεχνήματα.

Τα πασχαλινά τραπέζια της αγάπης Όλη η εβδομάδα της Λαμπρής (η Διακαινήσιμος) λογίζεται σαν μία ημέρα. «Τρεις τα Γέννα, τρεις τα Φώτα κι έξι την Ανάσταση», λέει η παροιμία. Αξιοσημείωτο έθιμο την εβδομάδα αυτή είναι τα τραπέζια της αγάπης, όπου όλοι έχουν την ευκαιρία να συμφάγουν, να τσουγκρίσουν το κόκκινο αυγό και να συνεορτάσουν. Στον Κτικάδο η «Αγάπη» τελείται τη

Λαμπροδευτέρα. Στον υπόγειο επιβλητικό χώρο κάτω από την αυλή της Μεγαλομάτας στρώνεται ένα μακρόστενο πέτρινο τραπέζι, όπου παρακάθεται το σύνολο των ορθοδόξων του χωριού (σήμερα και φίλοι). Μοσχάρι σούπα, μαγειρεμένο σε μεγάλα καζάνια στο παρακείμενο τζάκι, είναι το παραδοσιακό φαγητό. Συμπληρώνεται με συνοδευτικά εδέσματα, κόκκινα αβγά, «τσιμπητά τυροπιτάκια» και άφθονο κρασί. Μετά το φαγητό μοιράζονται σε όλους άσπρα κεριά που τα ανάβουν από τη λαμπάδα του παπά, καθώς εκείνος ψάλλει το «Δεύτε λάβετε φως», διατρέχοντας όλο το μήκος του τραπεζιού. Ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη» και συγχωρούν ο ένας τον άλλον, ενώ όσοι είχαν παρεξηγηθεί δίνουν τα χέρια και συμφιλιώνονται. Ύστερα ο παπάς μνημονεύει όλους τους ενταφιασμένους στο χωριό από το 1746 μέχρι σήμερα. Νεκροί οι οποίοι παρευρίσκονται και συνεορτάζουν, αφού δίπλα, σε συνεχόμενο χώρο, είναι το οστεοφυλάκιο. Συμπαρουσία στρατευόμενης και θριαμβεύουσας εκκλησίας. Αγάπη τελείται την ίδια μέρα και στην Καρδιανή, όπου, μετά τη Θεία Λειτουργία, μαζεμένοι όλοι στην αυλή της Αγίας Τριάδας, αλλά χωριστά οι άντρες και χωριστά οι γυναίκες, ανταλλάσσουν ασπασμό αγάπης. Εδώ το κυρίαρχο έδεσμα είναι η χοντρή «φουρτάλια» (ομελέτα), καμωμένη από πολλά-πολλά αβγά που τα προσφέρουν οι χωριανοί. Αγάπες γίνονται και στα καθολικά χωριά, μοιρασμένες σε όλες τις μέρες της Λαμπροβδομάδας. Σχεδόν κάθε χωριό έχει το δικό του ξωκλήσι όπου «μαραντίζει». Οι χωριανοί φέρνουν μαζί τους τα φαγητά και, μετά τη Λειτουργία, συντρώγουν στις κάμαρες ή στο ύπαιθρο.

97

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Οι ροδαριές της Λακκωτιανής στα Υστέρνια Την Κυριακή του Θωμά πανηγυρίζει στα Υστέρνια η Παναγία η Λακκωτιανή, σ' ένα ωραίο τοπίο, στην εξοχή. Στο πανηγύρι σφάζουν για όλο τον κόσμο ταμένα ζώα, αφού η Λακκωτιανή, μεταξύ των άλλων, βοηθεί στην ανεύρεσή τους. «Τώρα να χάσουν ένα κτηνό, το τάζουν στη Λακκωτιανή και το βρίσκουν και το σφάζουν στο πανηγύρι. Μια γυναίκα ήχασε τον κριό της, λέει “Αχ, Παναΐτσα μ’, να τόνε βρω και να στόνε φέρω”. Και τον ήβρε την παραμονή». Το φαγητό που προσφέρεται είναι παραδοσιακά καθορισμένο: κρέας και σούπα. Οι επίτροποι γυρίζουν τα σπίτια του χωριού και μαζεύουν αβγά για το αβγολέμονο και για να τα βάψουν κόκκινα. Κρατούν μεγάλα καλάθια και φωνάζουν: «Το αβγό της Παναγίας!». Το ιδιαίτερο στοιχείο στην αγάπη της Λακκωτιανής είναι οι «ροδαριές», λουλούδια καρφωμένα στο πιρούνι μαζί με μεζεδάκια, τυροπιτάκια, κόκκινα αβγά και σημειώματα με ευχές και στιχάκια. Ροδαριές στέλνει ο πατέρας στον γιο, το παιδί στους γονιούς, ο φίλος στον φίλο, τα παλικάρια στις αγαπημένες τους. Η προσφορά της ροδαριάς παραπέμπει στη χαρά και τη λανθάνουσα λαϊκή λατρεία για την αναβλάστηση της γης, αλλά και στη μαγική δύναμη της πρασινάδας και των λουλουδιών να μεταδίδουν στους ανθρώπους, με τη θαλερότητά τους, υγεία και ομορφιά. Ακολουθεί χορός με όργανα, βιολί και λαούτο.

98

Το πανηγύρι της Αγίας Βαρβάρας στο Σμόβολο Στις 4 Δεκεμβρίου πανηγυρίζει ο επιβλητικός ναός της Αγίας Βαρβάρας στο Σμόβολο, εκκλησία που ανήκει από κοινού στα τέσσερα χωριά της περιοχής Τριαντάρο, Δυο χωριά, Αρνάδο και Μπερδεμιάρο. Όπως και στην περίπτωση του κάβου στον Τριπόταμο, έτσι και εδώ ο εορτασμός ανάγεται στον θεσμό των μεσαιωνικών αδελφοτήτων. Η πανήγυρη τελείται κάθε χρόνο από διαφορετικό χωριό, με τη φροντίδα των επιτρόπων, οι οποίοι πρέπει απαραίτητα να έχουν εντοπιότητα. Το μεσημέρι της παραμονής, η εφέστιος εικόνα μεταφέρεται λιτανευτικά από την εκκλησία του εκάστοτε υπεύθυνου χωριού στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας. Η πομπή κατεβαίνει τις πλαγιές του βουνού, επικεφαλής κλήρου και λαού, σε μία

μαγευτική διαδρομή μιας περίπου ώρας. Προηγείται η ελληνική σημαία. Οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα, οι ντουφεκιές ηχούν, τα κεράσματα δίνουν και παίρνουν. Όλοι θέλουν να κρατήσουν λίγο την εικόνα για ευλογία. Ψάλλουν τις χριστουγεννιάτικες καταβασίες, το «τίς Θεός μέγας» και τα τροπάρια των αγίων, τα ξωκλήσια των οποίων γειτονεύουν με τη διαδρομή. Στον Άγιο Βασίλειο της Απιδιάς γίνεται στάση και δέηση. Την παραμονή της γιορτής τελείται πανηγυρικός εσπερινός και ανήμερα Θεία Λειτουργία, με τη συμμετοχή των ιερέων όλων των χωριών. Πριν (σήμερα και μετά) από τον εσπερινό προσφέρεται δείπνο με κύριο φαγητό πιλάφι με χταπόδι. Νηστίσιμα και πάλι, λόγω των ημερών, είναι και τα φαγητά στην εόρτια τράπεζα της κυριώνυμης ημέρας. Εδώ το πατροπαράδοτο έδεσμα είναι τα ρεβίθια, μαζί με ψάρια τηγανητά και μαρινάτα (σαβόρε) και άλλα συνοδευτικά. Ακολουθεί χορός με όργανα που διαρκεί έως τις πρωινές ώρες. Κοινή τράπεζα με σκορδομακάρονα γίνεται και την επόμενη μέρα, του Αγίου Σάββα, στον οποίο είναι αφιερωμένο ένα παρεκκλήσιο. Με λιτανευτική πομπή, όπως και κατά την κάθοδο, η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας επιστρέφει στο χωριό που είχε το πανηγύρι.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΣΠΡΕΣ ΚΟΥΡΤΙΝΕΣ Τελικά τα γερόντια αγαπιούνται καβγαδίζοντας. «Σήχασες τώρα;» τη ρώτησε. Κι έτσι προφανώς ολοκλήρωσαν! Της Ρέας Βιτάλη

Η

Βιβλιογραφία • Απέργης Σάββας Εμμ., Η Αγία Βαρβάρα στο Σμόβολο (παράδοση – ιστορία – Ι. Ναός – πανηγύρι – έθιμα – αναμνήσεις – κείμενα), Τήνος 2006.

• Καρδαμίτσης Κωνσταντίνος Ν., Λαογραφικά Εξωμεριάς Τήνου, Επιμέλεια έκδοσης-εισαγωγή: Κώστας Δανούσης, Εταιρεία Τηνιακών Μελετών: Η Τήνος μέσα από τα κείμενα 3, [Αθήνα 2004].

• Κοντογεώργης Αριστείδης Χ., Τήνος, Χριστούγεννα στον Τριπόταμο. Το έθιμο της Αγάπης [φωτογραφικό λεύκωμα με κείμενα των Αντωνίου Γ. Σιώτου, Γιάννη Μοδέστου Σιώτου και Δημήτρη Μοδ. Σιώτου], Εμπορικές Επιχειρήσεις Παλαμάρης, Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Εξωμβούργου Τήνου, 2008.

• Κοντογεώργης Αριστείδης Χ., Πάσχα στην Τήνο [φωτογραφικό λεύκωμα με κείμενα των Αλέκου Ε. Φλωράκη και π. Μάρκου Φώσκολου], Εμπορικές Επιχειρήσεις Παλαμάρης, Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Εξωμβούργου Τήνου, 2009.

• Πρωτοπαπάς Νικόλαος, Αρχιμ. [νυν Μητρ. Φθιώτιδος], Το έθιμο της Αγάπης Τριποτάμου Τήνου, Αθήνα 1984.

• Φλωράκης Αλέκος Ε., Τήνος-λαϊκός πολιτισμός, Το ελληνικό βιβλίο, Αθήνα 1971.

• Φλωράκης Αλέκος Ε., Κάποτε στην Τήνο. Παλίμψηστα λαογραφικά, Ερίννη, Αθήνα 2002.

• Φλωράκης Αλέκος Ε., Η Παναγία της Τήνου και η Μονή Κεχροβουνίου, Χελάνδιον: Προσκυνήματα της Ορθοδοξίας 5, Αθήνα 2007.

σ ι ωπή τ ο υ μεσημεριού στο νησί είναι άλλη σιωπή. Σου επιβάλλει να περπατήσεις στα νύχια. Κάπως έτσι διέσχιζα το χωριό. Κάποια στιγμή κοντοστάθηκα. Μια κουρτίνα. Άσπρη, ξέξασπρη κι από τον ήλιο ξεξασπρότερη. Με τρυπούλες που σχημάτιζαν ένα αγγελούδιέρωτα. Κοφτό! Πανέμορφη κουρτίνα. Που το αεράκι πότε τη σήκωνε και πότε την κατέβαζε. Κι εγώ άλλοτε μπορούσα να κατασκοπεύσω τη σκηνή και άλλοτε να την πλάσω. Διέκρινα ότι ήταν στρουμπουλή και φορούσε μια ρόμπα, απ' αυτές που φοράνε οι γριές στο σπίτι και περπατούσε σαν βαρκούλα. Παλατζάριζε μια δεξιά, μια αριστερά. Και γκρίνιαζε. Όπως πήρε τ' αφτί μου, για μια «αχαΐρευτη». Και κατά διαστήματα ξεπέταγε και μια κορόνα: «Δε μιλάς εσύ, ε; Και τι να πεις!». Σε λίγο έφτασε και ο «δεν μιλάς εσύ». Αργόσυρτα, σέρνοντας τις παντόφλες του… Χς, χς, χς, σαν σκιέρ. «Ήθελα νάξερα δε βαρέθκες να γκρινιάζς;», αναρωτήθηκε εκείνος και τράβηξε την καρέκλα να καθίσει. «Κάτσε! Μια ζωή! Τι ανάγκ' έχς;». Πήγε να σηκωθεί. «Φεύγς; Μια ζωή φευγάτος!». Έμεινε για λίγο εκκρεμής. Μετά τσαμπουκαλεύτηκε με το μυαλό του και κωλοκάθισε αποφασιστικά. «Δεν βαρέθκες να γκρινιάζς;» μονολόγησε. Πολυβόλο εκείνη. Ασίγαστο. «Εγώ της τάπα αλλά εσύ ήθελα νάξερα δεν μπορούσες…». Την κοίταζε και ξεφύσαγε. Μετά εκείνη άπλωσε τη βεντάλια και του είπε για τη ζωή της που χαράμισε για πάρτη του… Υπολογίζοντας πρόχειρα τα χρόνια της, μάλλον αναφέρονταν πριν από 100 χρόνια, όταν δηλαδή τον είχε παντρευτεί. Και κείνος αποκρίθηκε

«Δε μ' αφήνς στην ησυχίαμ. Σύρε παντρέψ' κανέναν άλλον». Και μετά χτύπησε το χέρι στο τραπέζι και διέταξε «Δεν φκιάνς κανέναν καφέ, λέω εγώ;», κι εκείνη, αντί να του απαντήσει «χέσε με», του είπε «Να σου βάλω και γλυκάκι; Να δούμε πού θα φτασ' το ζάχαρο!» και κείνος έγνεψε το κεφάλι καταφατικά. Μετά άναψε το πετρογκάζι, έπιασε ένα τσίγκινο κουτί με σήμα τον παπαγάλο και πρόσθεσε καφέ στο νερό και μέτρησε ζάχαρη και ανακάτευε και ανακάτευε λες και είχε χέρι μίξερ. Για να γίνει σωστό το καϊμάκι. Μερακλίδικο. Μετά πάλι σαν βαρκούλα πήρε έναν δίσκο και έβαλε νεράκι κρύο από το ψυγείο. Βγήκαν και οι δυο τους στην αυλή. Η μια ως βαρκούλα, ο άλλος ως σκιέρ. Τράβηξαν την καρέκλα. Τους καλησπέρισα εγώ αμήχανη. Με είδαν, δεν με είδαν; Κι ύστερα εκείνος ρούφηξε με δύναμη… «ΑΑΑΑχχχχ!», είπε με ευχαρίστηση. «Ωραίο καφέ φκιάνς!». Εκείνη κούνησε το κεφάλι κολακευμένη και αυτόματα το έστριψε σαν να μην μάσαγε από τέτοια κοπλιμέντα. Τους άφησα ενώ εκείνος της έλεγε «Σήχασες τώρα;». Κι εκείνη γύρισε το κεφάλι της αλλού. Ένα ζευγαράκι αιώνιο. Ένα σπίτι που άδειαζε χρόνο με τον χρόνο. Ξέμενε από παρουσίες, από φωνές. Παιδιά που πέταξαν σαν πουλιά. Φωτογραφίες επάνω στον μπουφέ. Κι έμειναν μόνοι. Δυο άνθρωποι, δυο κορμιά. Πνεύματα πρόθυμα, σάρκες αδύναμες. Πόσα χιλιόμετρα να βγάλει και η έρμη η σαρξ; Κι έμειναν… Δυο άνθρωποι να γκρινιάζουν, να γκρινιάζουν, να καβγαδίζουν… Τελικά τα γερόντια κάνουν σεξ καβγαδίζοντας. «Σήχασες τώρα;» τη ρώτησε. Κι έτσι προφανώς ολοκλήρωσαν! Κι εγώ έμεινα να σκέφτομαι… Τι σκηνές εξελίσσονται πίσω απ' αυτές τις κουρτίνες… Τις άσπρες, ξέξασπρες κι απ' τον ήλιο ξεξασπρότερες!

99

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Φωτό: Ρίτα Φιλιππούση

100

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

55 χρόνια μετά… Αφιέρωμα στο «Gruppo ΣΙΓΜΑ» στο Μουσείο Κώστα Τσόκλη Παράλληλα με την έκθεση «Ο βανδαλισμός ως πηγή έμπνευσης», το μουσείο στον Κάμπο παρουσιάζει για το καλοκαίρι 2015 ένα αφιέρωμα στην καλλιτεχνική ομάδα Gruppo Σίγμα, τη μοναδική ομάδα Ελλήνων καλλιτεχνών που συνειδητά και έμπρακτα διεκδίκησαν μια θέση στο πεδίο της διεθνούς σύγχρονης τέχνης. Της Χρυσάνθης Κουτσουράκη, Διευθύντριας του Μουσείου Κώστα Τσόκλη

Το Μουσείο Το Δημοτικό Μουσείο Κώστα Τσόκλη στον Κάμπο δημιουργήθηκε το 2010 με στόχο να προβάλλει το έργο του διεθνούς καλλιτέχνη, και μέσα από αυτό να φέρει σε επαφή το κοινό με την σύγχρονη τέχνη. Ο Κώστας Τσόκλης, που επέλεξε το νησί της Τήνου για να στεγάσει το έργο του, έχει δωρίσει στο Μουσείο έναν σημαντικό αριθμό έργων του, προκειμένου σταδιακά να παρουσιαστούν οι βασικές θεματικές της καλλιτεχνικής του πορείας. Το Μουσείο αποτελεί έναν πολιτιστικό προορισμό για τους επισκέπτες της Τήνου και των Κυκλάδων γενικότερα. Στρατηγικά εξωστρεφές και σε ανοιχτό διάλογο με άλλους χώρους πολιτισμού, επιδιώκει τη συστηματική ανάπτυξη συνεργασιών τόσο με δημόσιους φορείς όσο και με συλλόγους

πολιτών που δρουν οργανωμένα στην περιφέρεια. Τα έργα που εναλλάσσονται κάθε χρονιά γεννούν νέες ιδέες για σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων και συνοδευτικών εκδηλώσεων ώστε να μένει αμείωτο το ενδιαφέρον των επισκεπτών και προπάντων να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τα παιδιά που παρακολουθούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Η νέα έκθεση, το Gruppo ΣΙΓΜΑ Το 1956-57, οι εικαστικές τέχνες στην Ελλάδα ζούσαν μια αυτάρεσκη καθυστερημένη πρωτοπορία που η προικισμένη γενιά του '30 είχε κατορθώσει να επιβάλει, εισάγοντας από τη Γαλλία κυρίως τρόπους έκφρασης που είχαν όμως ήδη εκπνεύσει, προσπαθώντας να εκφράσει μέσω αυτών των τρόπων

μια ελληνική υποθετική πραγματικότητα. Και το κατάφερε. Οι ελάχιστοι όμως καλλιτέχνες που είχαν ασπαστεί τα πιο πρόσφατα κινήματα της παγκόσμιας τέχνης δεν έβρισκαν χώρο και κατανόηση. Οι πέντε νέοι ζωγράφοι που ίδρυσαν το 1959 το Gruppo ΣΙΓΜΑ στη Ρώμη, οι Caniaris, Condos, Nikos, Tsoclis και Gaitis, όταν χρειάστηκε να αντιπαρατεθούν με τη διεθνή πρωτοπορία, εκτός από το ταλέντο τους, δεν είχαν στις αποσκευές τους παρά τη διδασκαλία της Γενιάς του '30, μια φιλία μεταξύ τους από τα φοιτητικά τους χρόνια και την πίστη ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες θα έπρεπε επιτέλους να συμβάλουν στη διαμόρφωση της παγκόσμιας καλλιτεχνικής πραγματικότητας και όχι απλώς να τη θαυμάζουν και να την προσκυνούν. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που Έλληνες καλλιτέχνες ομαδικά, συνειδητά και έμπρακτα διεκδίκησαν

101

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

μια θέση στο πεδίο της διεθνούς σύγχρονης τέχνης. Μέχρι τότε και μέχρι σήμερα, πολλοί και σημαντικοί Έλληνες καλλιτέχνες ζούσαν και ζουν στο εξωτερικό, αλλά ενεργούσαν και ενεργούν ως μονάδες, προσπαθώντας να ενταχθούν στο καλλιτεχνικό δυναμικό των χωρών που τους φιλοξενούν. Η Ρώμη τότε, μόλις δέκα-δώδεκα χρόνια μετά από την τραγική ήττα της Ιταλίας στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (!), είχε ήδη μετατραπεί σε μια πρωτεύουσα που έβριθε από ιδέες, καλλιτέχνες, ιστορικούς τέχνης και γκαλερί. Παρά ταύτα, ή μάλλον εξαιτίας αυτού, δέχτηκε με ενθουσιασμό και αυτή την ελληνική ομάδα, όπως είχε δεχτεί δυο τρία χρόνια πριν το Ισπανικό Gruppo El Paso. Και όπως οι Ισπανοί αυτοί καλλιτέχνες έκαναν στη συνέχεια μεγάλα διεθνή ονόματα, υποστηριζόμενοι όμως από το ισπανικό κράτος, έτσι και οι δικοί μας πέντε καλλιτέχνες, έγραψαν ο καθένας τη δικιά του ιστορία, χωρίς όμως καμιά οργανωμένη κρατική υποστήριξη. Παρά ταύτα, κάποιοι από αυτούς άφησαν το στίγμα τους στο χάρτη της παγκόσμιας τέχνης και ασφαλώς συνέβαλαν και οι πέντε στην αλλαγή του καλλιτεχνικού κλίματος της χώρας μας. Αυτή ήταν μια συνειδητή σημαντική ομαδική στιγμή για τη σύγχρονη τέχνη μας κι ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση. Ο Carlo Barbieri στην εφημερίδα «Il Mattino» στις 31/12/1959, μεταξύ άλλων, γράφει: «...Mετά από την πρόσφατη αποκάλυψη των Ισπανών ζωγράφων και γλυπτών που ήταν το καύχημα της περασμένης Μπιενάλε της Βενετίας, δεν μας είχε τύχει μια τόσο ευχάριστη έκπληξη. Οι Έλληνες αυτοί ζωγράφοι, ως φορείς του παρελθόντος τους, είναι δεμένοι με φιλοδοξίες, προβλήματα και έρευνες, τις οποίες αναπτύσσουν με σταθερότητα στον χώρο της πιο αυθεντικής επικαιρότητας... ...Άγρια τέχνη, «Arte bruta» ή «tachisme», η «informele» ή «άλλη» είναι, όπως και να 'χει, μια σοβαρή συνεισφορά που αγγίζει την ποίηση και την ομορφιά και οδηγεί προς τα εμπρός, σε κατευθύνσεις απρόσμενες, τον οίστρο της σημερινής φαντασίας. Μετά από άλλες χώρες, η Ελλάδα κατεβαίνει στο διεθνές πεδίο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αρνείται το παρελθόν της…». Σε μία αίθουσα του μουσείου παρουσιάζονται έργα που δημιουργήθηκαν στη Ρώμη, την περίοδο 1958-59 και οπτικοακουστικό υλικό για τη διαδρομή του κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά. Έτσι, ο θεατής θα μπορεί να σχηματίσει μια εικόνα τόσο για την ιστορική σημασία του Gruppo ΣΙΓΜΑ όσο και να αντιληφθεί πόσο αυτή η κίνηση επηρέασε τη σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική πραγματικότητα.

102

Costas Tsoclis Museum

C

Ο βανδαλισμός ως πηγή έμπνευσης

Η

έκθεση αποτελεί ένα αφιέρωμα στον Σταυρό, με έναυσμα τον βανδαλισμό που διεπράχθη το 2012 στη Σπιναλόγκα της Κρήτης στο έργο-ανάθημα στους εκατοντάδες λεπρούς που πέρασαν τη δυστυχισμένη τους ζωή και πέθαναν ανώνυμοι πάνω στο αφιλόξενο ξερονήσι, «Εκρηγνυόμενος Σταυρός». Αποτελεί μια διαμαρτυρία απέναντι σε ορισμένους αρχαιολόγους (λίγους ευτυχώς) που ενώ ο σκοπός του έργου τους είναι να προστατεύσουν την αρχαία τέχνη, δείχνουν πλήρη ασέβεια προς τη σύγχρονη τέχνη, δηλαδή προς το υλικό που θα χρησιμεύσει στους αυριανούς συναδέλφους τους για την καταγραφή της ιστορίας.

ontemporary art is making its presence felt on Tinos, an island that boasts a longstanding cultural tradition. The Costas Tsoclis Museum, established in 2010 in Kambos, is housed in the village’s former elementary school, next to the artist’s home. In the museum’s outdoor space, sunlight glints off the artist’s large-scale “St George” installation, a symbol of the battle between modernism and obscurantism that has already become the emblem of the institution.

International artist Costas Tsoclis, who chose Tinos island to house his works, has gifted a significant number of them to the museum, in order to reveal the basic themes of his artistic journey. The museum is a cultural destination for visitors to Tinos and indeed the Cyclades in general and although it is open to visitors during the summer months only, it aims to operate as a living space for culture and creativity for locals and visitors alike during this time. In view of this, the institution is organizing a multitude of parallel activities, including lectures and educational workshops for children and adults, along with cultural performances which take place at the theater in the village of Koumaros..

The Costas Tsoclis museum, during the summer of 2015, is simultaneously hosting the exhibition "Vandalism as a source of inspiration" and a tribute to the 1960’s Rome based artistic group “Groupo ΣΙΓΜΑ”, the only group of Greek artists who actively and deliberately claimed a place in the domain of international modern art.

Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά

Τ

α καλοκαιρινά εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου Κώστα Τσόκλη ξεκίνησαν την Πέμπτη 18 Ιουνίου και θα διαρκέσουν έως και το Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου. Φέτος, τα εικαστικά εργαστήρια και οι εκπαιδευτικές δράσεις σχεδιάστηκαν με αφορμή τη φιλοξενία στο μουσείο έργων των καλλιτεχνών του Gruppo ΣΙΓΜΑ. Είναι μια σπάνια ευκαιρία για τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με το σημαντικό έργο αυτών των πέντε καλλιτεχνών, να μάθουν θεωρητικά και πρακτικά για τις διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες και να δουλέψουν τα ίδια με τις ιδέες που τους απασχολούσαν. Προβλέπεται ένα πολύ έντονο καλοκαίρι στο εργαστήρι μας! Προσεγγίζουμε πάντα τη θεωρία μέσα από την πράξη ώστε να αντα-

ποκριθούμε στην καλοκαιρινή ενέργεια των μαθητών. Κάνουμε εικαστικές ασκήσεις, παρακολουθούμε παρουσιάσεις, πειραματιζόμαστε με πρωτότυπες τεχνικές και μεθόδους. Φέτος, θα επιχειρήσουμε να φωτοευαισθητοποιήσουμε χαρτιά με φυσικά υλικά και να τυπώσουμε φωτογράμματα με ηλιακό φως. Επίσης παίζουμε παιχνίδια γνώσεων, θέατρο, φτιάχνουμε στολές και σκηνικά, γράφουμε σενάρια και τα δραματοποιούμε. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι δωρεάν, διεξάγονται κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο (6-8 το απόγευμα) και σχεδιάζονται και υλοποιούνται από την εικαστικό Πάολα Παλαβίδη. Απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής (τηλ. 22830 51009).

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Πολιτιστικό καλοκαίρι στο νησί Παρά τις οικονομικές δυσπραγίες των δημόσιων και των ιδιωτικών φορέων, ή ίσως και σαν αντίδραση σ' αυτές, το πολιτιστικό καλοκαίρι της Τήνου δείχνει ιδιαίτερα πολυποίκιλο και ενδιαφέρον. Το Φεστιβάλ Τήνου Όπως ενημέρωσε το ΤΑΜΑ ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Θέμης Ροδαμίτης, στο φετινό Φεστιβάλ, το λογότυπο του οποίου σχεδιάστηκε από μαθητές μετά από διαγωνισμό, «το σκηνικό μας είναι ο αέρας, το φως, η πέτρα και η θάλασσα. Σ' αυτόν τον καμβά δημιουργούμε δρώμενα και εκδηλώσεις που φέρνουν τους ανθρώπους πιο κοντά, με στόχο να αναδείξουμε το νησί μας ως βασική κοιτίδα του νεοελληνικού πολιτισμού. Το καλοκαίρι του '15, γνωρίζουμε τους σύγχρονους Τήνιους καλλιτέχνες και βλέπουμε το νησί μέσα από τον φακό διεθνών φωτογράφων. Ερχόμαστε σε επαφή με τον ιρανικό κινηματογράφο και τις μουσικές της χώρας. Τραγουδάμε στις πλατείες, συνεργαζόμαστε με

συλλόγους, δημιουργούμε πιο στέρεες βάσεις για εκδηλώσεις με χαρακτήρα στα χωριά. Η όπερα έχει και φέτος την τιμητική της, με καλλιτέχνες από χώρες τις Ευρώπης στον Αρνάδο, ενώ η κλασική μουσική γιορτάζει με σημαντικούς Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες στην Ξινάρα. Το ελληνικό τραγούδι εκπροσωπούν οι Γιάννης Μαρκόπουλος και Γιώργος Νταλάρας, Γιώτα Νέγκα, Γιώργος Κουρουπός και Ιουλίττα Ηλιοπούλου, Αναστασία Μουτσάτσου, Ελεωνόρα Ζουγανέλη, Νίκος Κυπουργός, Σαβίνα Γιαννάτου, Μανώλης Μητσιάς. Ένας δυνατός θίασος σπουδαίων ερμηνευτών κρατά τους πρωταγωνιστικούς ρόλους στην παράσταση «Αχαρνής» του Αριστοφάνη (παραγωγή Εθν. Θεάτρου), σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα. Ο ναός του Ποσειδώνα ανοίγει για την πανσέληνο του

Κύκλος Κυκλάδων, ένα νέο δίκτυο πολιτιστικής συνεργασίας στο Αρχιπέλαγος Ο «Κύκλος Κυκλάδων» με ιδρυτικό μέλος το Θέατρο στον Κουμάρο ξεκίνησε τη δραστηριότητά του πριν 3 χρόνια και συνιστά ένα πρωτότυπο, δυναμικό και με προοπτική διεύρυνσης δίκτυο πολιτιστικής συνεργασίας μεταξύ των νησιών του Αρχιπελάγους. Η κίνηση προέκυψε όταν 4 σημαντικοί φορείς πολιτισμού των Κυκλάδων, με αντίληψη και αισθητική συγγενική, αποφάσισαν να συνεργαστούν σε ένα κοινό πρόγραμμα εκδηλώσεων. Ο «Πύργος Μπαζαίου» στη Νάξο, το «Θέατρο Αρχίλοχος» στην Πάρο, το «Θέατρο στον Κουμάρο» στην Τήνο και, από φέτος, το «Εργοστάσιο Τεχνών» στη Σαντορίνη έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την αισθητική τους μοναδικότητα, την ευελιξία στον προγραμματισμό τους και την εμπειρία σε επιτυχημένες διοργανώσεις πολιτιστικών γεγονότων. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα απαρτίζουν συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, παραστάσεις για παιδιά και σύγχρονος χορός. Απευθύνονται τόσο στον τοπικό πληθυσμό, όσο και στο ελληνικό και διεθνές κοινό που βρίσκεται το καλοκαίρι στα νησιά, ενώ οι πρωτότυπες παραγωγές του Κύκλου μεταφέρονται και σε άλλα σημεία της χώρας μας και του εξωτερικού. Οι φετινές παραστάσεις στο Θέατρο στον Κουμάρο:

→ 28 Ιουλίου, «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Κάρμεν Ρουγγέρη Από το ομώνυμο μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα. Ένα έντεχνο, διαχρονικό παραμύθι, όπου η πατρίδα και τα δεινά της μεταφέρονται με έναν εύληπτο και μαγικό τρόπο. → 4 Αυγούστου, Κωστής Μαραβέγιας Από τους πιο ταλαντούχους και αγαπητούς δημιουργούς της γενιάς του, ο Κωστής Μαραβέγιας μας καλεί όλους σε ένα ακόμα μουσικό πάρτυ από αυτά που ξέρει να στήνει με σίγουρη επιτυχία. → 7 Αυγούστου, La Cucaracha & Rosanna

Αυγούστου, ενώ αργότερα μέσα στον Σεπτέμβρη μιλάμε για αλληλεγγύη και γνωρίζουμε το έργο σημαντικών Ελλήνων σκηνοθετών». Φέτος το Φεστιβάλ εγκαινιάζει νέα γραφεία επί της παραλίας, τα οποία μαζί με το κιόσκι και τα ταμπλό που θα τοποθετηθούν θα αποτελέσουν σημεία προβολής των εκδηλώσεων για όλο το καλοκαίρι. ☞ Πληροφορίες για το πρόγραμμα στο: www.festivaltinou.org facebook.com/festivaltinou

Mailan Συναυλία των φίλων της ΤΗΝΟΥ υπέρ της ενίσχυσης του προγράμματος αεροδιακομιδής ασθενών. → 13 Αυγούστου, «Αβελάρδος και Ελοΐζα» του Γιάννη Καλαβριανού Η μυθιστορηματική ζωή και ο τραγικός έρωτας του Αβελάρδου και της Ελοΐζας, δυο ιστορικών πρόσωπων του 12ου αιώνα, είναι το θέμα της παράστασης της Εταιρείας Θεάτρου Sforaris και του Γιάννη Καλαβριανού. Η παράσταση που άνοιξε το τελευταίο Ελληνικό Φεστιβάλ Αθηνών. → 20 Αυγούστου, Πασπαλά-Vassilikos Η Έλλη Πασπαλά και ο Vassilikos μοιράζονται την αφοπλιστική ειλικρίνεια της Joni Mitchell, την ονειρική μαγεία του Henri Mancini, τη σκοτεινή, υπόγεια μουσική του Τom Waits, τις μοναδικές μελωδίες των The Beatles και, φυσικά, τη βαθύτατη λαϊκή ευγένεια του Βασίλη Τσιτσάνη και την αξεπέραστη γοητεία του κόσμου του Μάνου Χατζιδάκι. Στο πλάι τους, ο σαξοφωνίστας και συνθέτης David Lynch και ο πιανίστας και συνθέτης Τάκης Φαραζής. Μια απρόοπτη συνάντηση με διαδραστικό χαρακτήρα, αφού η Έλλη παίζει πιάνο και κρουστά και ο Vassilikos κιθάρα, μπάσο και τύμπανα.

☞ Εισιτήρια θα προπωλούνται στα γραφεία του Φεστιβάλ και στο Μουσείο Τσόκλη στον Κάμπο.

103

Πολιτιστικό Ημερολόγιο Ιούλιος

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 24

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 10 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) «Θεόδωρος Παπαγιάννης: επιστροφή στο Ελληνικό» (2014, 48΄) Προβολή ντοκιμαντέρ για τον γνωστό γλύπτη Θεόδωρο Παπαγιάννη. Θα ακολουθήσει συζήτηση με τον σκηνοθέτη Παναγιώτη Κράββαρη. Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη

ΚΥΡΙΑΚΉ 12 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Παραδοσιακοί χοροί από τη Θράκη και τα Δωδεκάνησα από το χορευτικό συγκρότημα της Έξω Μεριάς. Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη

ΔΕΥΤΈΡΑ 13 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Θερινό Σινεμά Για το πρόγραμμα: www.piop.gr Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Συναυλία Μαρκόπουλου-Νταλάρα (Λουτρά) Ώρα: 21:00 Είσοδος: 15 €, 12 € (προπώληση, φοιτητές, άνεργοι)

ΔΕΥΤΈΡΑ 27 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Χώρα–Πρώην Σφαγείο «Μια Μέρα στο Ιράν» Αφιέρωμα στον Ιρανικό Κιν/φο Ώρα: 20.30 Είσοδος: 5 € / ημέρα

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΠΈΜΠΤΗ 30

ΠΈΜΠΤΗ 6

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Αρνάδος – Πλατεία Μια βραδιά με τη Γιώτα Νέγκα «Αγαπημένα ελληνικά τραγούδια» Ώρα: 21:00 Είσοδος: 10 €, 8 € (φοιτητές, άνεργοι)

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Αρνάδος – Σχολείο Διακεκριμένοι μουσικοί θα ερμηνεύσουν έργα Brahms, Schumann, Rachmaninoff, Corelli. Ώρα Έναρξης Συναυλιών: 21:00 Είσοδος: 8 €, 5 € (φοιτητές, άνεργοι)

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 31 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Αρνάδος – Σχολείο Μελοποιημένη ποίηση από τον Γιώργο Κουρουπό Πιάνο Γιώργος Κουρουπός, τραγούδι Δάφνη Πανουργιά. Απαγγέλει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Ώρα: 21:00 Είσοδος: 8 €, 5 € (φοιτητές, άνεργοι) άνεργοι)

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Θερινό Σινεμά Για το πρόγραμμα: www.piop.gr Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη IΤΗΠ Εγκαίνια της έκθεσης με τα έργα του 1ου διεθνούς προγράμματος φιλοξενίας καλλιτεχνών στην Τήνο.

ΤΡΊΤΗ 28

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Νέοι Σολίστες στην Τήνο Χώρα – Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού Ώρα: 20.30 Είσοδος: Ελεύθερη

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Μουσική βραδιά παρέα με την πανσέληνο του Ιουλίου, το ντουέτο ANiMA. Ώρα έναρξης: 21:00 είσοδος ελεύθερη

Αύγουστος ΣΆΒΒΑΤΟ 1

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 17

Κάπαρη στην Ποταμιά!

ΚΥΡΙΑΚΉ 2 Σάββατο 18

ΙΤΗΠ Εγκαίνια έκθεσης ΠΡΟΣ ΤΗΝΟ ΙΙΙ: Αναδρομική Έκθεση Βλάση Κανιάρη (18/7 -27/10/2015).

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟΝ ΚΟΥΜΑΡΟ «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Κάρμεν Ρουγγέρη, από το ομώνυμο μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα. Ένα έντεχνο, διαχρονικό παραμύθι, όπου η πατρίδα και τα δεινά της μεταφέρονται με έναν εύληπτο και μαγικό τρόπο. Ωρα: 21:00 Είσοδος: 10€

ΚΥΡΙΑΚΉ 19 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Αρνάδος – Πλατεία, Όπερα στην Αρνάδο Αποσπάσματα από την όπερα του Μότσαρτ «Έτσι κάνουν όλες». Ώρα: 20.00 Είσοδος ελεύθερη

ΤΡΊΤΗ 21

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 7

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Χώρα–Πρώην Σφαγείο «Μια Μέρα στο Ιράν» (2η μέρα) Αφιέρωμα στον Ιρανικό Κινηματογράφο

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Μικρό Θαλασσινό Φεστιβάλ / Φαλατάδος «Χιλιάρμενη Αρμάδα μ' ολάνοιχτα πανιά» Η Αναστασία Μουτσάτσου τραγουδά για τα νησιά, σε ποίηση του Μανώλη Γλέζου. Σκηνοθεσία: Πάνος Κέκας Ώρα: 21:00 Είσοδος: 8€, 5€ (φοιτητές, άνεργοι)

ΔΕΥΤΈΡΑ 3 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Αρνάδος – Σχολείο Συναυλία με τον συνθέτη και βιρτουόζο βιολονίστα Lucas David και τη διακεκριμένη πιανίστα Anja David σε έργα Tartini, Beethoven, Hertel, Saint Saens, David Ώρα Έναρξης Συναυλιών: 21:00 Είσοδος: 8€, 5€ (φοιτητές, άνεργοι) Τρίτη 4

TΕΤΆΡΤΗ 29

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Αρνάδος – Σχολείο The String Theory Ensemble Γιώργος Πατεράκης – πιάνο, Μαρία Πλουμή – λαούτο, Αργύρης Μπακιρτζής – τραγούδι, αφήγηση Ώρα: 21:00 Είσοδος: 8 €, 5 € (φοιτητές, άνεργοι)

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟΝ ΚΟΥΜΑΡΟ Κωστής Μαραβέγιας Από τους πιο ταλαντούχους και αγαπητούς δημιουργούς της γενιάς του, ο Κωστής Μαραβέγιας μας καλεί όλους σε ένα ακόμα μουσικό πάρτυ από αυτά που ξέρει να στήνει με σίγουρη επιτυχία. Ώρα: 21:00 Είσοδος: 15€, 12€

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Τριαντάρος– Σχολείο Η σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου τραγουδά Θεοδωράκη Ώρα: 21:00 Είσοδος: 10 €, 5 € (φοιτητές, άνεργοι)

ΤΕΤΆΡΤΗ 5 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Λουτρά Ελεωνόρα Ζουγανέλη Ώρα: 21:30, Είσοδος 15 €, προπώληση 12 €.

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟΝ ΚΟΥΜΑΡΟ ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ σε συνεργασία με τον Δήμο της Τήνου. Το Σωματείο «Οι Φίλοι της Τήνου», σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Τήνου, διοργανώνει συναυλία κουβανέζικης μουσικής, με τη συμμετοχή του σχήματος LA CUCARACHA και της τραγουδίστριας Rosanna Mailan. Η συναυλία γίνεται υπέρ της ενίσχυσης του προγράμματος αεροδιακομιδής ασθενών. Ώρα: 21:00, Τιμή εισιτηρίου: 10 € FRINGE FESTIVAL Υστέρνια Ένα φεστιβάλ τεχνών, ελεύθερου πνεύματος και ελεύθερης εισόδου, στα Υστέρνια.

The participation in the festival is free, and it will be held in Isternia. Υστέρνια από Παρασκευή 7/8 έως Κυριακή 9/8

ΣΆΒΒΑΤΟ 8 Ρίγανη στα Δυο Χωριά!

ΚΥΡΙΑΚΉ 9 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Συναυλία των String Demons. Οι String Demons, τα αδέλφια Κωνσταντίνος Μπουντούνης (βιολοντσέλο) και Λυδία Μπουντούνη (βιολί) δημιουργούν ένα πρόγραμμα «ανατρεπτικό». Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Λουτρά AIOLOS DANCE PROJECT Χορός απο τον «Χώρος-Μέτσης» με την Rosa Belmonte, σολίστ του φλαμένγκο του «Museo del Flamenco de Christina Hoyos». Ώρα: 21:00 Είσοδος: 10 ευρώ, 8 ευρώ (φοιτητές, άνεργοι)

ΔΕΥΤΈΡΑ 10 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Θερινό Σινεμά Για το πρόγραμμα: www.piop.gr Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Δυο Χωριά Στον μυστικό κήπο του Νίκου Κυπουργού «Τραγούδια Και για Παιδιά» με την Ορχήστρα των Κυκλάδων. Τραγουδούν: Σαββίνα Γιαννάτου – Δώρος Δημοσθένους. Ώρα: 21:00 Είσοδος:10€, 5€ (φοιτητές, άνεργοι, παιδιά)

ΤΡΊΤΗ 11

ΠΈΜΠΤΗ 20

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Πύργος – Πλατεία Ανοιχτή Μπουάτ «Αυτά που λέγονται κι εκείνα που δεν λέγονται» Ένα πρόγραμμα σχεδιασμένο για το Φεστιβάλ της Τήνου. Ώρα: 21:00 Είσοδος Ελεύθερη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 28 ΙΤΗΠ, 7ο Φεστιβάλ Μουσικής Τζαζ (Jazz on Tinos 2015)

ΤΕΤΆΡΤΗ 12 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Λουτρά Συναυλία Μανώλη Μητσιά «Τα τραγούδια που αγαπήσαμε» Ώρα: 21:00 Είσοδος: 12 € (ταμείο), 10 € (προπώληση, φοιτητές, άνεργοι)

ΠΈΜΠΤΗ 13

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟΝ ΚΟΥΜΑΡΟ Αβελάρδος και Ελοΐζα του Γιάννη Καλαβριανού Η μυθιστορηματική ζωή και ο τραγικός έρωτας του Αβελάρδου και της Ελοΐζας, δυο ιστορικών προσώπων του 12ου αιώνα Εταιρείας Θεάτρου Sforaris / Γιάννης Καλαβριανός Ωρα: 21:00 Είσοδος 12 & 10€

Μέλι στον Κάμπο!

ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟΝ ΚΟΥΜΑΡΟ συναυλία των Πασπαλά - Vassilikos Η Έλλη Πασπαλά και ο Vassilikos μοιράζονται την αφοπλιστική ειλικρίνεια της Joni Mitchell, την ονειρική μαγεία του Henri Mancini, τη σκοτεινή, υπόγεια μουσική του Τom Waits, τις μοναδικές μελωδίες των The Beatles και, φυσικά, τη βαθύτατη λαϊκή ευγένεια του Βασίλη Τσιτσάνη και την αξεπέραστη γοητεία του κόσμου του Μάνου Χατζιδάκι. Στο πλάι τους, ο σαξοφωνίστας και συνθέτης David Lynch και ο πιανίστας και συνθέτης Τάκης Φαραζής. Η Έλλη παίζει πιάνο και κρουστά και ο Vassilikos κιθάρα, μπάσο και τύμπανα. Ώρα: 21:00 Είσοδος: 15€, 12€

ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 21 ΓΙΟΡΤH ΚΡΑΣΙOY – WINE FESTIVAL Στον αμπελώνα του πολιτισμού Τριπόταμος Τράτα στα Κιόνια!

ΚΥΡΙΑΚΉ 16

ΚΥΡΙΑΚΉ 23 ΓΙΟΡΤΗ ΚΡΑΣΙΟΥ – WINE FESTIVAL Στον αμπελώνα του πολιτισμού Τριπόταμος Παραδοσιακό γλέντι Τριπόταμος Ώρα: 20:30 Είσοδος: 5 €

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Λουτρά Αχαρνής του Αριστοφάνη, σκηνοθεσία Γιάννης Κακλέας (παραγωγή Φ. Α. και Επιδαύρου) (Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, Χρήστος Χατζηπαναγιώτης, Άρης Σερβετάλης και Φάνης Μουρατίδης) Ώρα: 21:00 είσοδος: 18 €, 15 € (φοιτητές, πολύτεκνοι, άνω των 65 ετών, Α.Μ.Ε.Α), 12 € (άνεργοι)

ΔΕΥΤΈΡΑ 17 ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΣΟΚΛΗ - ΚΑΜΠΟΣ Κινηματογραφική προβολή επιλεγμένων ταινιών του Syros International Film Festival 2015 Ώρα: 21:00 Είσοδος ελεύθερη ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΟΥΝΤΑΔΟΥ Συναυλία της Ορχήστρας Φίλων του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, (έργα Ξαρχάκου και Τσιτσάνη) Είσοδος ελεύθερη

ΤΕΤΆΡΤΗ 19 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Συναυλία Γιάννη Σπανού «Άσπρα καράβια τα όνειρά μας…» Νοσταλγικές στιγμές και μεγάλες επιτυχίες. Καλλονή Ώρα: 21:00 Είσοδος: 10 €, 5 € (φοιτητές, άνεργοι)

ΣΑΒΒΑΤΟ 5

«Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς», ΣΥΝΕΙΚΟΝΕΣ video art εγκατάσταση της κινηματογραφίστριας Ιωάννα Σπηλιοπούλου σε φωτογραφικό υλικό της Μαρίας Στέφωση Χώρα – Παλιό Σφαγείο Ώρα: 20:30 Είσοδος Ελεύθερη

ΔΕΥΤΈΡΑ 24 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Θερινό Σινεμά Για το πρόγραμμα: www.piop.gr Ώρα έναρξης: 21:00 Είσοδος ελεύθερη «Νίκη Μαραγκού – Επιφάνειες νερού» της Βουβούλας Σκούρα. Χώρα – Παλιό Σφαγείο Ώρα: 20:30 Είσοδος: 5 ευρώ ΙΤΗΠ Αφιέρωμα στη μουσική της Κρήτης και συναυλία με τον Νίκο Ζωιδάκη. (24 & 25/8) (www.itip.gr)

ΠΈΜΠΤΗ 27 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Μυρσίνη Η λογοτεχνία ως πρεσβευτής του ελληνικού πολιτισμού Συνομιλούν η καθηγήτρια νεοελληνικής λογοτεχνίας του Πανεπιστήμιου Columbia Karen Van Dyck και η βραβευμένη με Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της ποιήτρια Κατερίνα ΑγγελάκηΡουκ Ώρα: 19:30 Είσοδος Ελεύθερη

ΣΆΒΒΑΤΟ 29 ΙΤΗΠ, 7ο Φεστιβάλ Μουσικής Τζαζ (Jazz on Tinos 2015) ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Μικρό Θαλασσινό Φεστιβάλ Ταξίδι μετά μουσικής στη Δήλο (πληρ. 22830 60216) ΠΑΝΣEΛΛΗΝΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Ομιλία για τον αρχαιολογικό χώρο του καθ. Γιώργου Αλβέρτη και ρεσιτάλ, Κιόνια Ναός Ποσειδώνα Ώρα εκδήλωσης: 19:30 Είσοδος ελεύθερη

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ «Όλοι μαζί τραγουδάμε» Όλο το νησί μια παρέα στην Καρδιανή Ώρα: 20:00 Είσοδος ελεύθερη

ΔΕΥΤΕΡΑ 7 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ «Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου στην Ξινάρα» (7-13/9) Για το πρόγραμμα βλ. πρόγραμμα φεστιβάλ Ώρα: 20:30 Είσοδος: 3 € (μία προβολή), 12 € (ενιαίο για όλες τις ταινίες)

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 Ρακιζιό στον Φαλατάδο!

ΚΥΡΙΑΚΉ 30 ΙΤΗΠ, 7ο Φεστιβάλ Μουσικής Τζαζ (Jazz on Tinos 2015) ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ Προβολή Ταινίας «Anaparastasis» του Κώστα Ζουλιάτη Με θέμα τη ζωή και το έργο του μεγάλου Έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου Ταραμπάδος, Ώρα: 19:30 Είσοδος ελεύθερη

Σεπτέμβριος ΤΡΙΤΗ 1 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ – Κάτω Κλείσμα Αφιέρωμα στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο: Ο Κώστας Ζουλιάτης παίζει στο πιάνο αγαπημένες μελωδίες του Μίκη Θοδωράκη γραμμένες πάνω στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου Ώρα: 20:00 Είσοδος ελεύθερη

ΤΕΤΑΡΤΗ 2 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ – Πύργος – Πλατεία Τιμητικό αφιέρωμα στον εκδότη του ιστορικού εκδοτικού οίκου «Εστία» Γιάννη Κολλάρο, με καταγωγή από τον Πύργο. Ώρα: 19:30 Είσοδος ελεύθερη

ΠΕΜΠΤΗ 3 Θεατρική Παράσταση - ΛΟΥΤΡΆ, «Μαύρη Κωμωδία» – Θεατρική Ομάδα Τήνου «Θεατροποιείο» Ώρα: 20:30 Είσοδος: 8 €, 5 € (φοιτητές, άνεργοι)

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ «Παναγία των Αγγέλων» Μια παραμυθένια διαδρομή στην Περάστρα με αφορμή το μυθιστόρημα του Αντώνη Μπουλούτζα «Η Παναγία των Αγγέλων» Ώρα: 18:30 Είσοδος ελεύθερη

ΠΕΜΠΤΗ 17 ΙΤΗΠ Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων Επίδραση της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης στη ρωσική λογοτεχνία Ώρα: 19:00 Είσοδος ελεύθερη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 18 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων Επίδραση της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης στη ρωσική λογοτεχνία Ώρα: 18:00 Είσοδος ελεύθερη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25 - ΚΥΡΙΑΚΗ 27 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) «Βία και ανεκτικότητα» Εκδηλώσεις με αφορμή τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς Είσοδος ελεύθερη, απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής (τηλ.: 22830 31290).

ΣΑΒΒΑΤΟ 26 ΙΤΗΠ Τήνια 1895 – Τήνος 2015 Αθλητισμός και Πολιτισμός, ιστορική αναδρομή μετά μουσικής Χώρα Ώρα: 19:30 Είσοδος ελεύθερη

ΚΥΡΙΑΚΗ 27 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΝΟΥ / Χώρα – Παραλία Ιστορίες ανθρωπισμού στο χθες και το σήμερα Σπονδυλωτή εκδήλωση Ώρα: 19:00 Είσοδος ελεύθερη

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τ

ον Μάιο του 2006, ο φακός της κάμερας παρακολούθησε επί μέρες τον έμπειρο μαρμαρογλύπτη Πέτρο Δελλατόλα, από την Καρδιανή, να επιδεικνύει όλη την αριστοτεχνική και παραδοσιακή καταβολή της τέχνης του, την ώρα που σκάλιζε έναν χαρακτηριστικό φεγγίτη. Τα γυρίσματα έγιναν στο εργαστήριό του, στα Σπιτάλια, για τις ανάγκες της μόνιμης έκθεσης του –τότε υπό διαμόρφωση– Μουσείου Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο. Η υποδειγματική και μετέπειτα βραβευμένη καταγραφή, συμπυκνωμένη σε περίπου οκτώ λεπτά, προβάλλεται σε οθόνη του Μουσείου, στην ενότητα της αναπαράστασης εργαστηρίου. Οι επισκέπτες παρακολουθούν με θαυμασμό τον επιδέξιο τεχνίτη να αποδίδει το σχήμα, να κουβαλά το μάρμαρο στην πλάτη του, να χαράσσει τις βασικές γραμμές του σχεδίου, να κάνει το ξετρύπημα, να ολοκληρώνει τη διακόσμηση και, στο τέλος, να καμαρώνει το δημιούργημά του. Στην ίδια ενότητα, φτιαγμένα από τον ίδιο μαρμαρογλύπτη, τρία όμοια δείγματα φεγγίτη σε διαφορετικές φάσεις κατεργασίας, μαζί με τα αντίστοιχα εργαλεία, παρέχουν χειροπιαστές πληροφορίες για την εξέλιξη της κατασκευής. Ο πρώτος, στο πίσω ξύλινο τραπέζι εργασίας (τεζιάκι), παρουσιάζει τις τεχνικές διαμόρφωσης, την απόδοση δηλαδή του ημικυκλικού σχήματος και τη διάνοιξη των οπών. Ο δεύτερος, στο εμπρός τεζιάκι, βρίσκεται στο στάδιο της σχεδίασης και του σκαλίσματος των διακοσμητικών θεμάτων, ενώ ο τρίτος, ολοκληρωμένος πλέον, στέκει στο πάτωμα. Κοντά στους σύγχρονους, εκτίθενται δύο αυθεντικοί παλαιοί ημικυκλικοί φεγγίτες του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα. Απέναντι από την αναπαράσταση εργαστηρίου, επτά αυθεντικοί φεγγίτες τραβούν το βλέμμα των επισκεπτών. Αναρτημένοι ψηλά, σαν να αιωρούνται στον χώρο, παρουσιάζονται ομαδοποιημένοι με τρόπο που επιτυγχάνει μια συνοπτική, εύληπτη προσέγγιση της ιστορικής διαδρομής, της λειτουργικότητάς τους και της τεχνικής τους. Οι φεγγίτες αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία διάτρητων υπέρθυρων, χαρακτηριστικών του νησιού. Κατέχουν ξεχωριστή θέση μεταξύ των έργων της τηνιακής μαρμαρογλυπτικής, με μεγάλη διάδοση στο νησί αλλά και στον ευρύτερο κυκλαδικό χώρο. Η πρωταρχική αρχιτεκτονική τους χρήση οδήγησε σε απλούς ακόσμητους φεγγίτες (ίσιοι). Ωστόσο, κατά τον 18ο αιώνα, με την ανάπτυξη της μαρμαρογλυπτικής και την οικοδομική έξαρση, η παραγωγή τους αυξάνεται εντυπωσιακά και ο διακοσμητικός χαρακτήρας τους επεκτείνεται. Η λειτουργικότητά τους είναι τριπλή: πρακτική, αισθητική, μαγική. Κατά περίπτωση, οι τρεις λειτουργίες μπορεί να ισορροπούν, ή μια από αυτές να υπερισχύει. Διακοσμημένοι με φυλακτικά και αποτρεπτικά σύμβολα (σταυροί, πεντάλφες, θηρία,

106

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας «Καμάρι» μου, εκεί ψηλά!

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας οι φεγγίτες παρουσιάζονται με τρόπο που επιτυγχάνει μια συνοπτική, εύληπτη προσέγγιση της ιστορικής διαδρομής, της λειτουργικότητάς τους και της τεχνικής τους. Του Ανδρέα Λαπούρτα, Αρχαιολόγου-Μουσειολόγου, Υπηρεσία Μουσείων ΠΙΟΠ Φωτό: ΠΙΟΠ (Χρ. Γαλάζιος)

δικέφαλοι αετοί) ή με περιγραφικά θέματα (άνθη, πουλιά, κυπαρίσσια, καράβια), καλύπτουν τον χώρο που δημιουργείται πάνω από τις πόρτες και τα παράθυρα σπιτιών και εκκλησιών, ανάμεσα στο ανακουφιστικό τόξο (βόλτο) και το πρέκι. Τα πολλά και μικρά διάτρητα ανοίγματα αφήνουν το φως και τον αέρα να περνούν στο εσωτερικό του σπιτιού, εξυπηρετώντας πρακτικές ανάγκες, όπως τη ρύθμιση φωτισμού και αερισμού του χώρου για την οικιακή σηροτροφία που ανθούσε παλαιότερα, καθώς και τη διατήρηση τροφίμων στους πίσω από αυτά χώρους. Οι παλαιότεροι τυπολογικά φεγγίτες χαρακτηρίζονται από το συμπαγές μάρμαρο (σόμικο) ως υλικό και από την τεχνική του αδρού ανάγλυφου, για να περάσουν σταδιακά στο λεπτό μάρμαρο σχιστολιθικής υφής (φιλιάρικο), συνήθως γκρίζο, και στο αβαθές ανάγλυφο. Η δημιουργία τους είναι κυρίως τέχνη ανώνυμη. Σκαλίζονται από μεμονωμένους μαστόρους, που αναλαμβάνουν μικρές παραγγελίες και τις δουλεύουν στα κατώγια τους, ή κατευθείαν στον χώρο του λατομείου, ή ακόμη και επιτόπου, την ώρα της οικοδομής. Με βάση το σχήμα, διακρίνονται τέσσερις τύποι φεγγίτη: ο βασικός ημικυκλικός, ο ορθογωνικός, ο αψιδωτός και ο κυκλικός, ο οποίος βρίσκει κυρίως εφαρμογή στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Στα Έξω Μέρη της Τήνου, εκτός από τη γενική ονομασία «φεγγίτης», χρησιμοποιείται και η ειδικότερη ονομασία «καμάρι», όταν το σχήμα είναι ημικυκλικό. Η πρώτη τριάδα από φεγγίτες του Μουσείου αντιστοιχεί σε τρεις εξελικτικές φάσεις του 18ου αιώνα. Ο αριστερός ανήκει στον χαρακτηριστικό τύπο των πρώτων δεκαετιών του αιώνα: το μάρμαρο είναι συμπαγές, με φανερές τις αποτμήσεις από το κοπίδι, ενώ τα διακοσμητικά μοτίβα αποδίδονται με έντονα περιγράμματα και αδρές χαράξεις. Ο μεσαίος, χρονολογημένος στα μέσα

107

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Museum of Marble Crafts

L

του 18ου αιώνα, δείχνει ότι την περίοδο εκείνη διατηρείται η χρήση του συμπαγούς μαρμάρου και του αδρού ανάγλυφου, αλλά πλέον επικρατούν καινούργια διακοσμητικά μοτίβα. Στον δεξιό, μεταβατικό τύπο φεγγίτη, που χρονολογείται στη δεκαετία του 1750

ή του 1760, ο επισκέπτης αξίζει να παρατηρήσει ότι στις δυο κατακόρυφες πλευρές του εικονίζεται το σπάνιο θέμα των βρακοφόρων φρουρών με ξίφος, «αποστολή» των οποίων είναι να τρέπουν σε φυγή τα πονηρά πνεύματα. Στην ίδια ενότητα, η δεύτερη τριάδα από φεγγίτες εκτίθεται ως σύνολο που ανακαλεί την πρόσοψη παραδοσιακού σπιτιού της Τήνου. Ο μεσαίος, μεγαλύτερος σε διαστάσεις και πλουσιότερος σε διακόσμηση, καλύπτει το ανακουφιστικό τόξο πάνω από την είσοδο. Οι δυο άλλοι, όμοιοι μεταξύ τους, βρίσκονται πάνω από τα παράθυρα, δεξιά και αριστερά από την είσοδο. Και οι τρεις ανήκουν στον πλέον διαδεδομένο τύπο φεγγίτη, τον ημικυκλικό, χρονολογούμενο στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Εδώ η τεχνική απομακρύνεται από την πλαστικότητα της προηγούμενης περιόδου, ακολουθώντας το πέρασμα της πρώτης ύλης από το συμπαγές στο λεπτότερο μάρμαρο, ενώ στη διακόσμηση κυριαρχεί το χαμηλό ανάγλυφο. Ο μεμονωμένος φεγγίτης (προσωρινό δάνειο του Υπουργείου Πολιτισμού-ΚΑ΄ ΕΠΚΑ), απέναντι από αυτήν την τριάδα, ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα. Έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τους προηγούμενους, ενώ τα διάτρητα μέρη υποδεικνύουν επίδραση του Μπαρόκ. Στις επόμενες ενότητες του Μουσείου υπάρχουν αναρτημένα και άλλα δείγματα

108

διάτρητων υπέρθυρων, τα οποία δεσπόζουν στη θέση όπου θα υπήρχαν παράθυρα: δύο φεγγίτες με σταυρό, ο ένας ορθογωνικός από τον Πύργο (αρχές 19ου αιώνα) και ο άλλος κυκλικός από τα Υστέρνια (1806), δύο ημικυκλικοί φεγγίτες (δεύτερο μισό 18ου αιώνα), καθώς κι ένας ακόσμητος φεγγίτης (18ος ή 19ος αιώνας). Αυτό το μικρό σύνολο μαρμάρινων έργων, μέρος της πλούσιας συλλογής του Μουσείου, αποτυπώνει την όλη πορεία που προηγήθηκε και το σκεπτικό που ακολουθήθηκε για τη δημιουργία της μόνιμης έκθεσης. Η συλλογή συγκροτήθηκε, και εν συνεχεία εμπλουτίστηκε, κυρίως χάρη στην ευαισθητοποίηση ιδιωτών και φορέων. Τηνιακοί και άλλοι, αγκάλιασαν την προσπάθεια και, κατά περίπτωση, δώρισαν ή παραχώρησαν αντικείμενα που βρίσκονταν στην κατοχή τους. Έπειτα από χρονοβόρα, εκτεταμένη έρευνα στην Τήνο και την Αθήνα, εντοπίστηκαν, καταγράφηκαν και αξιολογήθηκαν εκατοντάδες ευρήματα, και τελικώς εντάχθηκαν στη μόνιμη έκθεση

περίπου 600 από αυτά, με βασικά κριτήρια την επιστημονική αρτιότητά τους και τη δυνατότητά τους να «εικονογραφήσουν» κατά τον καλύτερο τρόπο τις οκτώ εκθεσιακές ενότητες. Το αποτέλεσμα κάνει το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας καμάρι της τοπικής κοινωνίας, ελκυστικό στους επισκέπτες, καθώς και ένα ακόμη πετυχημένο εγχείρημα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στην ελληνική περιφέρεια.

ocated at Pyrgos, Tinos, the Museum of Marble Crafts was created by the Piraeus Bank Group Cultural Foundation (PIOP) in 2008.

This thematic Museum offers a unique example in Greece of presenting the technology of marble, and it places emphasis on pre-industrial and proto-industrial Tinos, the most important centre of marble crafts in modern Greece. Exhibited are diverse original works in marble, clay models and plaster casts, tools for quarrying and for carving marble, machinery, archival material, as well as Greece’s richest collection of drawings by past marble-carvers. Impressive reconstructions in conjunction with award-winning educational videos bring to life the traditional tasks of the quarryman and the marble-carver, thus giving visitors the opportunity of understanding the entire course from the raw material to the finished product.

Opening hours: Daily, except Tuesday, 10:0018:00 (from 01/03 to 15/10) / 10:00-17:00 (from 16/10 to 28/02) Closed: 1 January, Good Friday (until 12:00), Easter Sunday, 1 May, 15 August, 6 December, 25-26 December Αdmission: € 3 / Concessions: € 1.50 The Museum premises and the permanent exhibition are accessible to disabled persons.

Facilities include a parking lot, a café and a gift shop (during Museum opening hours).

For further information: (+30) 22830 31290 piop@piraeusbank.gr | www.piop.gr

Ώρες λειτουργίας Καθημερινά, εκτός από την Τρίτη, 10:00-18:00 (από 01.03 έως 15.10) / 10:00-17:00 (από 16.10 έως 28.02) Κλειστό: 1 Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (έως τις 12), Κυριακή του Πάσχα, 1 Μαΐου, 15 Αυγούστου, 6 Δεκεμβρίου, 25-26 Δεκεμβρίου Εισιτήριο: € 3 / Μειωμένο: € 1,50 Πρόσβαση και εξυπηρέτηση επισκεπτών Το Μουσείο διαθέτει χώρο στάθμευσης Ι.Χ. αυτοκινήτων και λεωφορείων, αναψυκτήριο, καθώς και πωλητήριο (ανοιχτά τις ώρες λειτουργίας του Μουσείου). Για την καλύτερη εξυπηρέτηση ομάδων επισκεπτών, είναι σκόπιμο να υπάρχει προσυνεννόηση με το Μουσείο. Το κτήριο του Μουσείου και η έκθεση είναι προσβάσιμα από άτομα με αναπηρία, η είσοδος για τα οποία είναι ελεύθερη. Για ομαδικές επισκέψεις, είναι απαραίτητη η προσυνεννόηση με το Μουσείο. Επιτρέπεται η ερασιτεχνική φωτογράφιση ή βιντεοσκόπηση. Έπειτα από συνεννόηση, στο Μουσείο οργανώνονται επιδείξεις επεξεργασίας μαρμάρου για το κοινό. Πληροφορίες, επικοινωνία: 22830 31290 piop@piraeusbank.gr | www.piop.gr

www.facebook.com/piopnews

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα(γ)μένος στο μάρμαρο Τα αρχαία χρηστικά αντικείμενα του Πέτρου Μαρμαρινού. Του Δημήτρη Ξανθούλη Φωτό: Λευτέρης Μιαούλης

Μ

ε τεχνοτροπίες που ελάχιστα έχουν αλλάξει (αν έχουν αλλάξει) από την εποχή της αρχαιότητας, και με το ίδιο μάρμαρο από τα παρακείμενα λατομεία, η μικρή κοινότητα των μαρμαρογλυπτών στον Πύργο της Τήνου διασώζει και συνεχίζει μια αρχαία παράδοση. Ο Πέτρος είναι ένας από τους λίγους τελευταίους τεχνίτες. Γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου. Το σπίτι του είναι μεσοτοιχία με το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά, λίγο πιο πάνω βρίσκεται η Σχολή Καλών Τεχνών και ολόγυρα όλα τα εργαστήρια των λιθοξόων. Ένας σημερινός αρχαίος κόσμος που μέσα σε αυτόν μεγάλωσε, με τις ιστορίες των παλιών για μια Ελλάδα ασπρόμαυρη, φτωχή αλλά ακόμα τίμια. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, το μάρμαρο –παιδικό του παιχνίδι– άσκησε επάνω του μια γοητεία καταλυτική. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών στον Πάνορμο, κάνοντας πρακτική εξάσκηση στα γειτονικά εργαστήρια. Η μεγάλη πρόκληση για τον Πέτρο Μαρμαρινό ήταν -και παραμένει- να δημιουργήσει νέες φόρμες και χρήσεις με τον αρχαίο, πολλαπλά δοκιμασμένο και γι' αυτό αλάνθαστο τρόπο. Παράλληλα με τη γλυπτική, σχεδίασε και δημιούργησε μια σειρά από χρηστικά αντικείμενα: πιατέλες, μπολ και ποτηράκια από μάρμαρο. Σύγχρονες φόρμες της καθημερινότητας φτιαγμένες από ένα αρχαίο υλικό με απόλυτο σεβασμό σε αυτό.

Ο αρχαίος κόσμος συνυπάρχει με τη μοντέρνα γλυπτική, η πέτρα με το μάρμαρο, η ένταση με την αρμονία, το φως με τη σκιά και ο ίδιος, ένας καθρέφτης του παλιού κόσμου σεμνός και γοητευτικός, εξακολουθεί να ζει και να δημιουργεί στο χωριό του, όπου έχει το εργαστήριό του και μία μικρή γκαλερί όπου εκθέτει τις δημιουργίες του. Είναι συγκινητικό το ότι η ιστορία συνεχίζεται: στο εργαστήριό του, νέα παιδιά έρχονται να εξασκηθούν δίπλα του και όλοι μαζί, παλαιοί και νέοι, φοιτητές, γλύπτες και λιθοξόοι, προχωράνε βήμα βήμα αυτή την πανάρχαια και εξόχως ελληνική τέχνη.

109

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μια φωνή όλο καρδιά Η θετική ενέργεια του Χρήστου Φιοράντη ταξιδεύει μουσικά τις Κυκλάδες. Απο την Ντένη Καλλιβωκά Φωτό: Γιώργος Σανταμούρης

Π

ώς να χωρέσει μια τόσο μεγάλη καρδιά σε 400 λέξεις; Γιατί ο Χρήστος Φιοράντης, εκτός από αγαπημένος μουσικός / ερμηνευτής της Τήνου και των Κυκλάδων, και επιχειρηματίας με εταιρία ηχητικών συστημάτων, είναι μια τεράστια καρδιά. Η συνέντευξή του είναι γεμάτη ευγνωμοσύνη και ευχαριστίες για τον δάσκαλό του, τους συνεργάτες του, τον κόσμο που μοιράζεται μαζί του τις στιγμές της χαράς του, την ίδια τη ζωή. Γεννημένος στο Σμαρδάκιτο μια Πρωτοχρονιά, ήταν το 7ο παιδί μιας τυπικής τηνιακής αγροτικής οικογένειας, που παρά τα περιορισμένα εισοδήματα πρόσφερε στα παιδιά της μια όμορφη ζωή. «Κι όλα αυτά πουλώντας 2 κατσικάκια, αγροτικά προϊόντα, ακόμη και φρύγανα», όπως λέει. «Ίσως ο λόγος για τον οποίο ασχολήθηκα με τη μουσική να ήταν η ζεστασιά της οικογένειας. Όταν καθόμασταν στο τραπέζι υπήρχε ένα τραγούδι στο στόμα. Ο αδερφός μου έπαιζε ως αυτοδίδακτος ακορντεόν κι εγώ αυτό το "ζήλευα»". Όταν ήρθε Αθήνα του ζήτησα να μου φέρει ένα, αντ' αυτού όμως μου έφερε ένα μπουζούκι. Τότε ήμουν έξι χρονών και από τη στιγμή που το έπιασα στα χέρια μου άρχισα να το επεξεργάζομαι και να μελετώ τους ήχους του. Ο αδερφός μου είχε κι ένα καφενείο. Εκεί με είδε μία μέρα ο Γιώργος ο Απέργης από τον Πάνορμο και του είπε: «Να μου τον στέλνεις τα καλοκαίρια -ούτε χρήματα θέλω ούτε τίποτε- και εγώ θα του κάνω μαθήματα». Ο Γιώργος έπαιζε κιθάρα και μπουζουκάκι με τον Τσιτσάνη. Μου

110

άνοιξε την πόρτα στο ταξίδι της μουσικής. Ήταν ένας άνθρωπος που δεν έδινε μόνο μουσικές νότες, έδινε καλοσύνη, μαγεία, πραότητα. Αργότερα με έστειλε στον ανιψιό του στη Χώρα, που έπαιζε σε μπουζουξίδικο και με δίδαξε τετράχορδο μπουζούκι (εγώ είχα αρχίσει με τρίχορδο), κι άρχισε να με παίρνει να παίζω μαζί του. Επιστρέφοντας από φαντάρος, άρχισα να δουλεύω σε οικοδομές που είχαν άνθιση τότε, για τον Δελατόλα. Μια μέρα λοιπόν που είχε τα γενέθλιά του, μου πρότεινε να φέρω το μπουζουκάκι και να κάνουμε γιορτή αντί να δουλέψουμε. Και έγινε χαμός! Ο κόσμος μαζεύτηκε κι άρχισε να τα σπάει κυριολεκτικά! Δεν έχουμε σταματήσει έκτοτε! Κάποια πράγματα η ζωή σου τα φέρνει, χωρίς να το περιμένεις. Το πρώτο μου συγκρότημα, με το όνομα Τηνιακή Κομπανία, με τους Μίλτο Φανερό και τους Τόνη και Ρόζα Φιοράντη, κράτησε 15 χρόνια. Όταν καθίσω να το καλοσκεφτώ, τρελαίνομαι! Νιώθω απίστευτα για την εμπιστοσύνη που δείχνει ο κόσμος! Δεν είναι λίγο να σε καλεί κάποιος στο σπίτι του σε μία από τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του. Όταν βαφτίζει ή όταν παντρεύει

το παιδί του. Είναι τελείως διαφορετικό απ' το να τραγουδάς σε ένα κέντρο. Όταν βλέπω το δάκρυ συγκίνησης του πατέρα, της μητέρας, με τρελαίνει και θέλω να πανηγυρίσω με τη χαρά τους. Ανεβαίνω στο τραπέζι γιατί γιορτάζω μαζί τους, γίνομαι κοινωνός της χαράς τους, βιώνω μαζί τους μία μοναδική στιγμή του βίου τους! Μ' αυτή την ενέργεια ζω μέχρι και σήμερα. Γι' αυτό πήρα και εξαιρετικά ηχητικά συστήματα, για να κάνω τις στιγμές αυτές ακόμη καλύτερες. Για να παρέχω καλύτερο, πιο ζεστό ήχο και φώς. Όταν μάλιστα τα στήνω για να τραγουδήσει κάποιος άλλος καλλιτέχνης ή για μια εκδήλωση, νιώθω σαν ζωγράφος. Νιώθω την καρδιά μου να χτυπάει σαν να βγαίνω πρώτο ραντεβού».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μαρίνος Σουράνης Στο σαφάρι της πρώτης ύλης Πράσινη επιχειρηματικότητα σε γαλάζια ακτή. Απο την Ντένη Καλλιβωκά Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Ε

ίναι ωραίος τύπος ο Μαρίνος Σουράνης. Ντόμπρος. Αληθινός. Έχει εκείνο το ανυπότακτο look που από την αρχή σε κάνει να είσαι σίγουρος ότι ένας τύπος που οπτικά τον φαντάζεσαι να κάνει εξερευνήσεις σε rainforests του Αμαζονίου, για να είναι ιδιοκτήτης ενός παραλιακού ξενοδοχείου και εστιατορίου στην Τήνο σίγουρα κάτι κάνει πολύ ξεχωριστό. Και αυτό ισχύει! Δεν ξέρω πόσα σαφάρι έχει κάνει στην Τανζανία ο Μαρίνος, πάντως στην Τήνο κάνει καθημερινά. Γιατί τέτοια εμμονή με την πρώτη ύλη, σαν αυτή που έχει εκείνος, δύσκολα συναντάς. Ας πάρουμε το πρωινό του ξενοδοχείου. «Το πρωινό μας είναι με τηνιακά προϊόντα. Αυτή την περίοδο, για παράδειγμα, (αρχές Μαΐου) σερβίρω ομελέτα με βρούβες, αντί για ομελέτα με λούζα που σερβίρω τον υπόλοιπο καιρό. Τα αυγά είναι της κυρίας Γιώτας από το αγρόκτημά της. Εμείς φτιάχνουμε τις μαρμελάδες –πορτοκάλι, λεμόνι, κυδώνι–, το μέλι μας είναι θυμαρίσιο ενός εξαιρετικού παραγωγού –του Μιχάλη Ξανθάκη–, το βούτυρο και το γάλα είναι Τήνου. Αλλά, το πάθος το δικό μου είναι το ψάρι. Με παίρνουν τηλέφωνο από όλες τις γωνιές του νησιού, όταν βρεθεί ζωντανή ψαριά και τρέχω να τα φέρω στο μαγαζί. Μαζεύω ιδέες, συνταγές, προτάσεις, φτιάχνω και παστά τα οποία εμπορεύομαι στο μαγαζί και το site -με το όνομα Original Delicacies-, όπως λακέρδα από ρείκι, γαύρο μαρινάτο φιλεταρισμένο, σκουμπρί στο λάδι, σαρδέλα μαρινάτη. Ευτυχώς έχω πολύ καλούς συνεργάτες στο μαγαζί οπότε μπορώ να γυρνάω και να αναζητώ πρώτες ύλες. Η κύρια Γιώτα είναι παραδοσιακή μαγείρισσα από την Αλεξανδρούπολη, παντρεμένη στην Τήνο, παθιασμένη με αυτό που κάνει. Ο Στέφανος Μαραγκός έχει σπουδάσει σεφ και είναι εκείνος που δίνει την πιο δημιουργική ματιά στην κουζίνα. Η Έφη έχει φοβερό χέρι στο τηγάνι. Ο Κανάρης έχει το κουμάντο στη σάλα».

Στη Μαραθιά, η κουζίνα είναι εξαιρετική, με όλη τη φρεσκάδα και τη γεύση της εποχικότητας. Την εποχή της αγκινάρας τις κάνουν ψητές, ξιδάτες, πίτες, ομελέτα, sous vide με χοντρό αλάτι και βούτυρο και σε βαζάκια σαν Original Delicacies. «Δεν υπάρχουν λόγια για αυτά τα προϊόντα» λέει, αναφερόμενος στα τηνιακά. Αλλά ο Μαρίνος έχει και έντονο αίσθημα κοινωνικής ευθύνης, καθώς με δική του πρωτοβουλία και έξοδα πήρε γαλάζια σημαία –τη μοναδική στην Τήνο– στην παραλία της Μαραθιάς. «Γαλάζια σημαία δεν σημαίνει μόνο καθαρή θάλασσα, αλλά και οργάνωση, εγκαταστάσεις, ανακύκλωση. Επιπλέον, και υποδομές για άτομα με ειδικές ανάγκες. Ράμπα και με το ειδικό καροτσάκι για να μπορεί το άτομο να μπει στη θάλασσα, εύκολη πρόσβαση παντού. Ταυτόχρονα, άτομο για πρώτες βοήθειες, ναυαγοσώστης, εκπαιδευμένο άτομο για τη χρήση των εγκαταστάσεων για τα ΑΜΕΑ. Είναι κοστοβόρο, είναι ενεργοβόρο, με την έννοια ότι σου απορροφά αρκετή από την ενέργεια σε ελέγχους διεθνών επιτροπών και πολλών άλλων». ☞ info: Λίγα μέτρα άμμου χωρίζουν τα τραπέζια της «Μαραθιάς» από το ακρογιάλι, στην παραλία του Αγίου Φωκά. Από επάνω το οικογενειακό ξενοδοχείο Blue Bay Teresa (βλ. σελ. 118 ) www.bluebaytinos.gr T: +30 22830 22343, F: +30 22830 – 23249, E: info@bluebaytinos.gr Μ/ 6977 657199 souranismarinos@yahoo.co.uk

111

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο φιλόζωος Νίκος Αν τα χόμπυ και τα προσωπικά ενδιαφέροντα μπορούν να οδηγήσουν σε μια επαγγελματική διέξοδο, η επιχειρηματικότητα γίνεται πιο εφικτή και οι ιδέες προκύπτουν αβίαστα. Από το ΤΑΜΑ Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Κ

άπως έτσι ξεκίνησε ο εικοσιεξάχρονος Τηνιακός Νίκος Κρητικός, οργανώνοντας μια μικρή, εξελισσόμενη μονάδα για τη φροντίδα οικόσιτων σκύλων αλλά και άλλων κατοικίδιων. Ο Νίκος σπούδασε μηχανικός σκαφών αναψυχής, αλλά ο πρώτος απόηχος της κρίσης τον οδήγησε –το 2011– πίσω στην Τήνο, όπου άνοιξε κατάστημα για κατοικίδια, ένα pet shop, προσφέροντας αρχικά τροφές και αξεσουάρ. «Η ζήτηση υπηρεσιών ήταν μεγαλύτερη από την αναμενόμενη», λέει ο Νίκος στο ΤΑΜΑ. «Η διαπίστωση αυτή έγινε κίνητρο για μένα, παρ' ότι κάθε απόπειρα για επιχείρηση εκείνη την εποχή, όπως και σήμερα, είχε κινδύνους». Όμως φαίνεται ότι η επιμονή χαρακτηρίζει τον νεαρό Τηνιακό, που συνέχισε να «την ψάχνει». Παρατήρησε ότι η παλιά λογική –«τα ζώα έξω από το σπίτι»– υποχωρεί. Σήμερα, οι ιδιοκτήτες τους

112

τα θέλουν για παρέα και στον εσωτερικό ιδιωτικό χώρο τους. Αυτό αυξάνει τις απαιτήσεις για καθαριότητα, περιποίηση και... «σενιάρισμα» των κατοικίδιων. Γι' αυτό, ο Νίκος αποφάσισε να επεκτείνει τις υπηρεσίες στο κούρεμα και στο «λουτρό» τους, καθώς και σε λοιπές φροντίδες (grooming, για τους μοντέρνους φιλόζωους). Η ανταπόκριση είναι καλή και οι τετράποδοι «πελάτες» αυξάνονται μήνα με τον μήνα, ενώ το επόμενο βήμα τού ιδίου αφορά την οργάνωση εκπαιδευτικού τμήματος για σκυλιά (εκμάθηση βασικών εντολών και διόρθωση κακών συνηθειών). Εντωμεταξύ αναμένεται η αδειοδότηση ενός ξενοδοχείου που έχει ετοιμάσει για σκύλους, το οποίο «έχει οργανωμένες υποδομές και πληροί τις προδιαγραφές για την υγιεινή και την άνεση των ζώων», όπως λέει στο ΤΑΜΑ. Το ξενοδοχείο βρίσκεται επάνω από τον περιφερειακό του Σταυρού και θα

διευκολύνει τόσο τους μόνιμους κατοίκους όσο και τους επισκέπτες τού νησιού σε μια έκτακτη ανάγκη ή σ' ένα ταξίδι. Αυτές τις μέρες ολοκληρώνει τη μετεγκατάσταση του κυρίως καταστήματός του στο κέντρο της Χώρας, δίπλα από το Ταχυδρομείο.

B

oat engineer Nikos Kritikos returned to Tinos, his homeland, in the midst of the economic crisis to open a pet shop. He soon realized that there was a gap in quality pet care and grooming services and decided to expand his services. His next step is a dog training school and a pet hotel which would be very helpful to the locals as well as to the many visitors of the island.

☞ Ν. Κρητικός: Πλ. Ελευθερίας, Τ/ +30 22830 26226

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ένα κάρο μυρωδιές… Το «κάρο» της Γεωργίας Ζήλου, με αφετηρία ένα λουλουδάτο μποστανάκι και ένα επισκέψιμο εργαστήριο στη Χώρα της Τήνου, μαζεύει τηνιακές μυρωδιές και ταξιδεύει σε γωνιές της Ελλάδας, στην Ευρώπη αλλά και την Αμερική. Από τη Μαρίνα Αθηναίου Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Ο

πέτρινος φάρος του Παπάργυρα στη βόρεια πλευρά της Τήνου, οι αγαπημένοι φίλοι στα Υστέρνια και τον Όρμο, οι χειμωνιάτικες βόλτες στο Εξώμβουργο και οι πρώτες ανοιξιάτικες στο χωριό Βωλάξ, προμηθεύουν την έμπνευσή της με ομορφιά, ενώ οι πρώτες ύλες του νησιού, τα άγρια φασκόμηλα, το δεντρολίβανο, το βαλσαμόχορτο και οι τσουκνίδες, οι μοσχομυριστές άγριες λεβάντες, το χαμομήλι και, φυσικά, ο πολύτιμος άγριος τηνιακός κρόκος δίνουν το έναυσμα αλλά και τη «μυρωδιά» στη Γεωργία Ζήλου για να δημιουργεί «Ένα κάρο σαπούνια». Ως σχεδιάστρια επίπλων στην Αθήνα είχε ένα βαρύ ωράριο, ενώ οι μετακινήσεις της απαιτούσαν πολλές ώρες οδήγηση μέσα σε αφόρητη κίνηση. Ύστερα, ήρθε η κρίση και ασφυκτιούσε στις νέες συνθήκες που προέκυψαν. Η απόφαση να έρθει στην Τήνο, εγκαταλείποντας την Αθήνα, εκτός των τειχών της οποίας ουδέποτε είχε ζήσει παρά μόνο για 2-3 μήνες, πάρθηκε σε ένα βράδυ και η μετακόμιση πραγματοποιήθηκε μέσα σε μία εβδομάδα. Ως λίγο ρετρό και νοσταλγικός τύπος, ξεκίνησε να φτιάχνει χειροποίητα σαπούνια, αρχικά για φίλους ως δώρα, ύστερα σε μια μικρή οικοτεχνία, ενώ σήμερα τα προϊόντα της έχουν ταξιδέψει σε καταστήματα σε πολλές γωνιές της Ελλάδας, το Λονδίνο, το Βερολίνο, τη Νορβηγία και άλλα μέρη της Ευρώπης αλλά και της Αμερικής, όπως το Τέξας και το Σικάγο. Δεν μετάνιωσε στιγμή για την επιλογή της. Η ζωή της είναι ευκολότερη, ενώ όλοι οι δρόμοι οδηγούν πια σε έναν ορίζοντα μαγικό.

H miss Rose με τριαντάφυλλο, ο Bob που κρύβει μέσα του ένα κομμάτι σφουγγάρι, το Mpee με κατσικίσιο γάλα και η Cinderella με στάχτη και γλυκιά κολοκύθα είναι μερικά από τα χειροποίητα σαπούνια που περιπαίζουν τις φαντεζί ετικέτες των προϊόντων

The fragrant life of Georgia Zilou

A

περιποίησης. Ένα μικρό μποστανάκι με λαχανικά και βότανα, οι γλάστρες με λουλούδια, μυρωδικά και αλόη και ένα επισκέψιμο εργαστήριο που βρίσκεται λίγο έξω από το κέντρο της Χώρας, με χώρο στάθμευσης και ειδική πρόσβαση σε αναπηρικά αμαξίδια, συνθέτουν το ακριβές σημείο προέλευσής τους αλλά και έναν μυρωδάτο προορισμό για να μάθετε περισσότερες πληροφορίες για την παραγωγή τους.

stone lighthouse on the northern side of the island, beloved friends in Isternia and Isternia bay, wintery walks on Exombourgo and spring strolls in Volax village are beautiful experiences which provide her with inspiration, whereas wild sage, rosemary , nettles, wild lavender, camomile and wild Tinian saffron provoked Georgia Zilou to create “a cart of soap”. A plot of land with vegetables and herbs, potted flowers, fragrant herbs and aloe, a workshop on the outskirts of town with parking spaces and access for the disabled, is a fragrant destination where you can learn about the production and the origin of the soaps. __________ ☞ Aγ. Παρασκευής 13, Χώρα Τήνου, Τ/ +30 22834 00027 ena.karo@gmail.com | www.enakaro.gr

113

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Φιλόξενη Τήνος Οικογενειακοί ή μεγαλύτεροι, κρυμμένοι στα σοκάκια της πόλης, με ανοιχτούς ορίζοντες ή στην ακροθαλασσιά, ανεξάρτητοι ή οργανωμένοι, οι χώροι φιλοξενίας της Τήνου αναζωογονούνται και πληθαίνουν. Από το ΤΑΜΑ

Vega Apartments Επτά λευκά κομψά επιπλωμένα σπιτάκια χτισμένα σε μια όμορφη μικρή πλαγιά. Σωστοί όγκοι, χτισμένα έτσι ώστε να διατηρούν μια απόλυτη ιδιωτικότητα. Όλα πλήρως εξοπλισμένα με ωραίες βεράντες που βλέπουν τη Σύρο και το ηλιοβασίλεμα. Αφρόλουτρα και σαπούνια ΚΟΡΡΕ στα μπάνια. Πολύ γοητευτική η εσωτερική θέα στις γειτονικές πλαγιές και τις ξερολιθιές. Οργανώνουν πεζοπορίες στους γύρω λόφους! Η ώρα της δύσης στη μικρή, όμορφα σχεδιασμένη πισίνα είναι μια εμπειρία! Star watching τα βράδια: όπως η περιοχή δεν έχει πολλά φώτα, ο ουρανός έρχεται δραματικά κοντά. (Βέγας είναι ένα άστρο από τον αστερισμό της Λύρας που έχει ένα απαλό ζαφειρένιο χρώμα). Room with a view το Νο 4! ___ Seven white elegantly furnished houses built on a beautiful incline. Sizeable apartments, built to ensure complete privacy. Balconies with a breath-taking view of Syros and the Aegean sunsets. Sunset at the pool is an unforgettable experience, as is stargazing in the evening, as the area does not have intrusive public lighting. There are organised hikes in the nearby hills. Room with a view Νο 4! Αγ. Μάρκος, Τήνος Τ.Κ. 84200, Κυκλάδες Τ/+30 22830 24035 F/+30 22830 24036 info@vegaapartments.gr www.vegaapartments.gr

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Onar Hotel and Suites Για μια διαμονή με στυλ μέσα στην πόλη. Δεκαπέντε δωμάτια που αναπτύσσονται γύρω από μια δροσερή εσωτερική αυλή με μια μικρή πισίνα στο κέντρο, επιπλωμένα με ωραία παλιά έπιπλα και διαφορετικά μεταξύ τους. Το Hotel and Suites Onar είναι ένα boutique ξενοδοχείο. Θέα στο παλιό λιμάνι και τοπικός χαρακτήρας χωρίς την εργολαβική χυδαιότητα του «κυκλαδίτικου». Πέργολες βεράντες, «βόλτα» πέτρινα. Δροσερή βεράντα στον 1ο όροφο με χαλαρωτική εσωτερική θέα στην πισίνα. Best rooms with a view τα δωμάτια 1, 5, 18, 19. Πολύ καλό το πρωινό και τα μικρά snack που σερβίρουν μέσα στην ημέρα. Χαλαρωτικό περιβάλλον, ατμόσφαιρα οικειότητας και φιλικό management από τη Δέσποινα Συκουτρή. ___ Ν. Φώσκολου 7, Χώρα Τήνου Τ/22830-25706, F/22830-22827 info@onar.eu www.onar.eu

A boutique hotel situated in the town, overlooking the old harbour. Fifteen stylish rooms built around an indoor courtyard and a small central pool. A hearty breakfast and light snacks are served throughout the day.

A serene hospitable environment. Φωτό: Χρύσα Παρασκευά, Το Φωτογραφείο

Αltana hotel Αίσθηση αγαπημένου εξοχικού λίγο πιο έξω από τη Χώρα. Τα δωμάτια κι οι σουίτες του έχουν τον δικό τους, ξεχωριστό χαρακτήρα, στα χρώματα της άμμου, της ελιάς και της θάλασσας. Μια λιτή εκδοχή της κυκλαδίτικης αισθητικής, που κλείνει το μάτι στην ντόπια, «εκκλησιαστική» αρχιτεκτονική. Μαρμάρινες γούρνες, ξερολιθιές, ξυνάρια με τρεχούμενο νερό που χύνονται σε μια μικρή, δροσερή πισίνα στο αίθριο. Στη μεγάλη βεράντα στον 2ο όροφο με πανοραμική θέα στη θάλασσα, τη δύση και το βουνό σερβίρουν ποτά και snack. Ιδανική για star waching. Η εσωτερική θέα στον πίσω λόφο και τις ξερολιθιές εξαιρετική. Υπηρεσία μασάζ στα δωμάτια με την ανάλογη χρέωση (τάι μασάζ, ylang-ylang μασάζ, κ.λπ). ___ Altana is in essence a country hotel on the outskirts of town. The rooms have the distinct Cycladic style, a far cry from the local ecclesiastical architecture. Marble basins with running water lead to a small refreshing pool on the patio. A large balcony provides a panoramic view of the sea, the mountains and is perfect for stargazing.

Massage is available on request. Λεωφόρος Σταυρού Κιονίων, Χώρα Τήνου info@altanahotel.gr / www.altanahotel.gr Τ/ 22830 25102 115

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τinos Beach Αγαπημένη ατμόσφαιρα της δεκαετίας του '60. Ύστερος μοντερνισμός πάνω στο κύμα, από την εποχή της αρχιτεκτονικής γενναιοδωρίας. Άνετοι κοινόχρηστοι χώροι, υπέροχα σχεδιασμένες σκάλες, πισίνα ολυμπιακών διαστάσεων, μεγάλα δωμάτια. Bungalows, για περισσότερη ιδιωτικότητα, ή ακόμα και για οικογένειες με παιδιά. Πολλά πακέτα για οικογένειες ή μη, για ημιδιατροφή κ.λπ. που θα τα βρείτε στην ιστοσελίδα τους. Ελληνικό, πιστοποιημένο πρωινό. Φιλικό για τα παιδιά, με ειδικά προγράμματα παιδικής απασχόλησης, παιδική πισίνα και παιδική χαρά.

Beach bar restaurant, το Άμμος, για χαλάρωση και τοπικές σπεσιαλιτέ. Παρακείμενη gay παραλία γυμνιστών για όσους ψάχνονται... Για φέτος το καλοκαίρι ο ρεσεψιονίστ μου εξομολογήθηκε ότι έχουν κλείσει σουίτες ο Κωνσταντάρας, ο Χατζηχρήστος και η Ρένα Βλαχοπούλου. __ The hotel combines the ambience of the sixties with modern beach amenities. Spacious communal areas, an Olympic sized pool and large rooms. Bungalows are available for families and those seeking more privacy. Different packages available (for more information see our website), Greek breakfast provided. Special recreational programmes for children, a children’s pool and playground. An inhouse beach bar/restaurant where you can enjoy local specialities. There is a clothing optional beach for those interested.

Κιόνια Τ/+30 22830 22626 F/+30 22830 23153 reservations@tinosbeach.gr www.tinosbeach.gr

Τinion Hotel Το παλιότερο εν λειτουργία ξενοδοχείο του νησιού, χτίστηκε το 1922. Στους χώρους του έχει παρελάσει όλη η πνευματική και πολιτική ιντελιγκέντσια του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Είναι το μέρος που εκφώνησε τον περί μέτρων επιείκειας λόγο του ο Νικόλαος Πλαστήρας τον Αύγουστο του 1950 και που τον ανάγκασε να παραιτηθεί αμέσως μετά από τις αντιδράσεις που προκάλεσε. Η καλύτερη θέση για να βρίσκεστε μέσα στα τεκταινόμενα του κέντρου. Μερικά μέτρα από το λιμάνι. Αρχοντική ατμόσφαιρα εποχής, ψηλοτάβανα δωμάτια, ευχάριστοι εσωτερικοί χώροι. Πρωινό με στυλ και φρεσκοστυμμένο χυμό, σε καρέκλες «τονέ» στη δροσερή τραπεζαρία. Το ξενοδοχείο Τήνιον έχει την καλύτερη βεράντα στην πόλη. Ακόμα και αν δεν μένετε εκεί, σταματήστε για ένα ποτό. ___ Built in 1922, the Tinion Hotel is the oldest hotel still operating on the island. During the first half of the 20th century all the politicians and intellectuals graced its halls.

The perfect location to be in the centre, a couple of hundred metres from the port. Aristocratic high ceilinged rooms and interior. Breakfast is provided in the cool dining room and even if you are not staying in the hotel, drop by for a drink. Τήνος Τ/+30 22830 22261, +30 210 3821915 F/+30 22830 24754, +30 210 3812093

116

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Golden beach hotel & apartments Ένα μικρό χωριό–συγκρότημα γεμάτο απάνεμες αυλές, λευκές πέργκολες, ανθισμένα παρτέρια και άνετες βεράντες με θέα τη θάλασσα ή τον κήπο. Συγκινητικά χειροποίητο. Χαλαρή ατμόσφαιρα διακοπών στα δωμάτια που είναι επιπλωμένα με παλιά «κομμάτια»... Άνετη πρόσβαση - μερικά μέτρα από τη θάλασσα! Γοητευτικά τα δωμάτια του βάθους που βλέπουν σε έναν δικό τους κήπο - ιδανικά για να καταλύσει μια παρέα. Πλούσιο πρωινό με τοπικά προϊόντα και σπιτικές τυρόπιτες και σπανακόπιτες. Εστιατόριο με ελληνική κουζίνα και λαχανικά, από το δικό τους παρακείμενο μποστάνι! Ιδιαίτερα φιλικό για οικογένειες με παιδιά - διαθέτει και παιδική χαρά (ευτυχώς όχι κοντά στα δωμάτια). Είναι ένα μέρος ιδιαίτερα φιλικό προς τους ένοικους, μπορεί κανείς να περάσει όλη τη μέρα του με το μαγιό – χωρίς να χρειαστεί να ντυθεί! ___

Άγιος Φωκάς Τ/+30 22830 24579, +30 22830 24139 F/+30 22830 23385 goldenbeachtinos@gmail.com www.goldenbeachtinos.gr

A small village-like complex of sheltered blossoming gardens, white pergolas and spacious balconies with a sea or garden view. A relaxed holiday atmosphere in apartments furnished with antiques. Easy access to the beach. You can walk around all day in your swimsuit. A child-friendly environment with a play area. A hearty breakfast is served with domestically sourced products and a restaurant on the premises.

Voreades Studios Η Μάρω Στεργιώτη και ο γιος της Κοσμάς είναι οι οικοδεσπότες σας σε ένα κατάλυμα δώδεκα δωματίων-διαμερισμάτων στη Χώρα της Τήνου. Πολύ προσωπικό στυλ, σπιτική ατμόσφαιρα, αιγαιοπελαγίτικη, προσεγμένα πλακόστρωτα και οικογενειακά κειμήλια. Ο παλιός κόσμος συνομιλεί με το σήμερα σε αυτό το μικρό ξενοδοχείο, με θρησκευτικά memorabilia ή tableaux με ατμοκίνητα υποβρύχια σαν αυτό που κέρδισε η θεία της ιδιοκτήτριας Αικατερίνη Σκλάβου σε μια λοταρία το 1935. Ιδανική η τοποθεσία σε έναν ήσυχο δρόμο, μόλις 100 μέτρα από τη θάλασσα. Πρωινό με θέα το κεντρικό λιμάνι στην τραπεζαρία. Ένα ξενοδοχείο που λειτουργεί όλο τον χρόνο. Το αγαπούν πολύ οι προσκυνητές της Μεγαλόχαρης αλλά και τα μικρά γκρουπ των περιπατητών που έρχονται για trekking. ___ Maro Sterioti and her son Cosmas are the perfect hosts at a 12 room/apartment complex located in the centre of Tinos, just 100 metres from the sea. The personal touch and cosy atmosphere amidst Aegean and family heirlooms. Breakfast is served in the dining room with a view of the port. It operates all year round and is favoured by pilgrims and trekking groups.

Τήνος T/ +30 22830 23845, F/ +30 22830 25416 info@voreades.gr, www.voreades.gr

117

Marathia Για διακοπές ακριβώς πάνω στη θάλασσα. Μικρή μονάδα με δωμάτια επιπλωμένα με πολύ γούστο. Ο συνδυασμός της τοποθεσίας με το παρακείμενο ομώνυμο εστιατόριο είναι αχτύπητος! Από τα καλύτερα τραπέζια του νησιού! Τέλειο το πρωινό πάνω στο κύμα. «Ντηνιακιά» κουζίνα και οικογενειακές συνταγές στα καλύτερά της. Κηπευτικά που φτάνουν καθημερινά φρεσκοκομμένα από τα χωριά του νησιού, ντόπιο κρέας και τα πιο φρέσκα και ποιοτικά ψάρια και θαλασσινά: καθημερινές ψαριές από τη συρτή του Λιλή και τους ψαροντουφεκάδες του νησιού, ολόφρεσκα ψάρια και θαλασσινά από τα «ντηνιακιά» καΐκια. Όλες οι γεύσεις και τα αρώματα της κυκλαδίτικης μαγειρικής. ___

Άγιος Φωκάς Τ/+30 6977657199, Τ/+30 22830 22343 souranismarinos@yahoo.co.uk www.marathiatinos.gr ☞ Δωμάτιο και ειδικές υπηρεσίες για AΜΕΑ.

Porto Raphael Στούντιο και σουίτες με θέα στη θάλασσα μέσα σε έναν φροντισμένο «ιταλικό» κήπο με φοίνικες, κάκτους και γιούκα. Άνετα διαμερίσματα με υποδομή για οικογένειες.

Rooms with the (best) view: 12, 32, 41. Πρωινό έξτρα αλά καρτ με τοπικά προϊόντα. Στο (ελληνικό) εστιατόριο οι καλύτερες πίτες του νησιού (κολοκυθόπιτες, σπανακόπιτες, πίτες με ντόπια τυριά κ.λπ.). Ιαματική η παραλία, αφού περιέχει άργιλο & θειάφι, είναι ένα προστατευμένο λιμανάκι με άμμο, παλιό κρησφύγετο των πειρατών. Λένε ότι διαθέτει από τα πιο καθαρά νερά στην Τήνο, μια και περνάει από κοντά το ρεύμα του Κούβερου που ανανεώνει το νερό συνεχώς. Μαγευτική η θέα από τις βεράντες την ώρα που η νύχτα πέφτει πάνω στη Δήλο και στη Ρήνεια. Βολική συγκοινωνία (κάθε ώρα) το συνδέει με τη Χώρα. ___ Studios and suites with sea views in a well maintained Italian garden. Spacious apartments ideal for families.

Breakfast a la carte with locally sourced products and a Greek restaurant with a large selection of pies. The cove is sheltered and the water has a high mineral content.

Magnificent views from the balconies as the sun goes down towards Mykonos, Delos and Rhinia. A convenient hourly bus connects with the town. Άγιος Ιωάννης, Πόρτο Τ/+30 22830 23913, Φ/+30 22830 23912 info@portoraphael.gr, www.portoraphael.gr

118

Holidays literally on the beach. A small complex of tastefully furnished rooms with an adjacent restaurant and beach bar combine harmoniously. One of the best restaurants on the island, where one can enjoy breakfast on the beach and local Tinian cuisine at its best. Locally sourced fresh produce and fish fresh from the Tinian fishing fleet.

Experience all the flavours and aromas of the Cycladic cuisine. Rooms and services for the disabled.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Byzantio Bungalows Ένα συγκρότημα διαμερισμάτων πάνω στη θάλασσα, «μακριά από το αγριεμένο πλήθος». Κήπος με αροκάριες και φοίνικες, φούλια και γιασεμιά. Μαγευτική η παραλία το βράδυ, φωτισμένη με μικρά φαναράκια. Το πιο αρωματικό μοχίτο, με δυόσμο από τον κήπο τους, κοκτέιλ με βότκα και χυμό από καρπούζι, ρακί & ξερά σύκα. Εστιατόριο με ελληνική κουζίνα. Οι κατάσκοποί μου μου είπαν για μια εξαιρετική ομελέτα με αγκινάρες. Τηνιακό πρωινό με αγελαδινό ντόπιο βούτυρο, λούζα και όλα τα σχετικά, σερβιρισμένο στην παραλία. Καταφύγιο διακοπών πολιτικών (να μη λέμε και ονόματα). Παραλία φιλική για τα παιδιά. Επαγγελματισμός (οικογενειακή παράδοση στα ξενοδοχειακά) συνδυασμένος με απλότητα στο σέρβις! Για όσες βρουν γαμπρό στην Τήνο, άμεση εξυπηρέτηση πριν το μετανιώσει: υποδομή για γάμους και δεξιώσεις! ___

Παραλία Λαούτης (Σκυλαντάρι) Τ/ +30 22830 22405 - 22409 beach@byzantiohotels-tinos.gr www.byzantiohotels-tinos.gr

An apartment complex far from the madding crowd, literally on the beach. A magnificent garden, a magical beach, lantern lit after dark.

Exotic cocktails are served and there is a restaurant with Greek cuisine. Tinian breakfast is served on the beach. A getaway for politicians.

A child friendly beach. Professionalism coupled with excellent service.

Baptisms and weddings catered for.

Anemos Ένα μικρό συγκρότημα στην κορφή ενός λόφου. Τέσσερα μικρά και μεγαλύτερα στούντιο με ωραίες δικές τους βεράντες, συν ένα διαμέρισμα 100 τετραγωνικών με δική του πισίνα. Τα δωμάτια είναι επιπλωμένα με γούστο, καθόλου φορτωμένα, ιδανικά για πραγματική χαλάρωση. Ξηρό αιγαιοπελαγίτικο τοπίο! Η παραλία της Αγίας Κυριακής είναι πολύ κοντά, στα 500 μέτρα. Εννοείται φυσικά ότι χρειάζεστε αυτοκίνητο, αλλά είστε πολύ κοντά στη Χώρα: μόλις 5 χιλιόμετρα! Προσεγμένο πρωινό παραδοσιακό, με ντόπια προϊόντα! ___ A small complex on top of a dry Cycladic hill. 4 different sized studios with their own beautiful verandas, plus a 1076 sq.ft apartment with a private pool. The rooms are stylishly furnished and are ideal for deep relaxation. Agia Kyriaki beach is only 500m. away, and Chora is only a few minutes drive.

Traditional breakfast with local products.

Άγιος Ιωάννης, Πόρτο Τ/+30 22830 22134, +30 6972 076317 info@anemos-tinos.gr www.anemos-tinos.gr

☞ Στον Άνεμο από φέτος είναι ανοιχτό στο κοινό το ANEMOS art&style, ένα μικρό workshop-εργαστήριο με έργα της ιδιοκτήτριας Αγγελικής Συμεωνίδη, απόφοιτης ΑΣΚΤ, καθώς και επιλεγμένα είδη και accessories Ελλήνων δημιουργών!

119

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Απασχολημένα μικρά, χαρούμενοι γονείς! Από την Πάολα Παλαβίδη Εικαστικό, υπεύθυνη παιδικών προγραμμάτων του Μουσείου Κ. Τσόκλη Έφιππες βόλτες

Περίπου 2,5 χλμ. από τη Χώρα στο δρόμο για Μοναστήρι και στη θέση «Πρίαστρο» οργανώθηκε το φροντισμένο Κέντρο Τουριστικής Ιππασίας. Η παιδική διάσταση της εμπειρίας ξεκινάει από την ηλικία των 5 ετών, και γίνεται είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες των πέντε παιδιών (ή και μεγαλύτερες μετά από συνεννόηση). Από 5 έως 15 ετών τα παιδιά μπορούν να παρακολουθήσουν ένα εικοσάλεπτο γνωριμίας και θεωρίας σχετικά με το άλογο (προσοχή, δεν πρόκειται για μάθημα, δεν είναι ιππικός όμιλος και δεν διαθέτει προπονητές ιππασίας). Από 16 χρονών, και πάντα μετά από μια απαραίτητη θεωρητική εισαγωγή, τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να ακολουθήσουν μια σύντομη, εύκολη διαδρομή.

Tinos Horse Riding, Χώρα, θέση «Πρίαστρο» Μ/ 6948 466871, 6977 594799 & 6979 483921

Καταδύσεις

Τα μαθήματα καταδύσεων του Paesino Diving Center θα εφοδιάσουν τους μικρούς εξερευνητές με τις απαραίτητες θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις ώστε να ανακαλύψουν τον μαγικό υδάτινο κόσμο. Επιπλέον θα πληροφορηθούν για το ευαίσθητο οικοσύστημα των θαλασσών μας, πάντα με ασφάλεια και υπό τη συνεχή επίβλεψη του δασκάλου τους. Τα μαθήματα αφορούν παιδιά ηλικίας 8 ετών και άνω και διεξάγονται καθ' όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η διάρκεια του μαθήματος μαζί με την πρακτική και θεωρητική υποστήριξη είναι περίπου 2 ώρες.

Πεζοπορία

Το Paesino οργανώνει και πεζοπορικές εκδρομές. Κάποιες πεζοπορικές διαδρομές απευθύνονται και σε παιδιά, ηλικίας 7 ετών και άνω, με μέση διάρκεια περίπου μιάμιση ώρα, με αρκετές στάσεις βέβαια για ξεκούραση. Απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής.

Paesino Diving Center, Ηρώων Πολυτεχνείου, περιοχή «Αγκάλη» Τ/+30 2283 400030, M/ 6948 069977

Surfing

Τον αφρό της θάλασσας του όρμου Κολυμπήθρα στη βόρεια πλευρά του νησιού σχίζουν οι σανίδες του σερφ της σχολής Tinos Surf Lessons. Αν οι μικροί σας θαλασσινοί

120

επιθυμούν να δοκιμάσουν αυτή την τολμηρή δραστηριότητα, ένας διπλωματούχος ναυαγοσώστης και δάσκαλος του σερφ παραδίδει μαθήματα σε ομάδες παιδιών ηλικίας 5 ετών και άνω. Παραλία Μεγάλη Άμμος, περιοχή Κολυμπήθρα, Τ/ 6972 404628

Ιστιοπλοΐα

Ο Ναυτικός Όμιλος Τήνου προσφέρει χρόνια τώρα μαθήματα ιστιοπλοΐας ανοικτής θαλάσσης με το σκάφος «Π. Γολέμης». Για τα παιδιά από 8 ετών και πάνω διαθέτει Optimist και Laser. Πληροφορίες: Ναυτικός Όμιλος Τήνου Παραλία Αγκάλης, τηλέφωνο 694 5008420

Κολύμβηση

Κύκλο μαθημάτων κολύμβησης σε παιδιά προτείνει ο Ναυτικός Όμιλος Τήνου στην πισίνα του ξενοδοχείου Αίολος bay, στον όρμο Αγκάλης στη Χώρα. Τα μαθήματα θα προσφέρονται για περίπου σαράντα μέρες από αρχές Ιουλίου, σε παιδιά από τη νηπιακή ηλικία μέχρι τα 12, 10:00 με 13:00 το πρωί. Υπεύθυνος κολύμβησης ο καθηγητής φυσικής αγωγής Κώστας Βελαλόπουλος. Πληροφορίες: Κώστας Βελαλόπουλος, T/ 22830 22004, M/ 6972 053255

Yupiyanna Athletic Club

Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά θα λειτουργήσει και το Athletic Club του γυμναστηρίου Yupiyanna Gym. Οι δραστηριότητες που προσφέρει γίνονται τόσο στους εσωτερικούς χώρους του γυμναστηρίου όσο και σε εξωτερικούς και περιλαμβάνουν αθλοπαιδιές, τοξοβολία, χορό, θεατρικό παιχνίδι, ιππασία, αναρρίχηση, πυγμαχία, kids aerobic, δημιουργική απασχόληση και άλλα πολλά! Όλες οι δραστηριότητες προσφέρονται από έμπειρο στην κατηγορία του προσωπικό, από Δευτέρα έως Παρασκευή όλο το καλοκαίρι έως 4 Σεπτεμβρίου. Προσφέρονται εκπτώσεις για τα αδελφάκια, ιδιωτική ασφάλεια των παιδιών και παροχή πρώτων βοηθειών ώστε να απολαύσουν όλες τις έντονες δραστηριότητες με ασφάλεια και να φύγουν από την εμπειρία πιο υγιή και δυνατά, σωματικά, πνευματικά και ψυχικά. Επικοινωνείτε με

το Yupiyanna για εγγραφές και αναλυτικό πρόγραμμα των δραστηριοτήτων και των περιόδων απασχόλησης.

Yupiyanna, Iωάννη Βούλγαρη, Τήνος Τηλ. 22830 25170, 6972 310520 yupiyanna@gmail.com

Παιδικός σταθμός της Ειρήνης

Ο Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης παραμένει ανοιχτός όλο το καλοκαίρι και δέχεται παιδιά από Δευτέρα έως Παρασκευή, ακόμα και το Σάββατο μετά από συνεννόηση. Ο χώρος αναλαμβάνει τη φύλαξη παιδιών 1 έως και 7 ετών. Οι ενθουσιώδεις παιδαγωγοί απασχολούν τα παιδιά με θεατρικό παιχνίδι, κουκλοθέατρο, μουσικοκινητική, αφήγηση παραμυθιών αλλά και χειροτεχνίες με ανακυκλώσιμα και φυσικά υλικά, ζωγραφική με πινέλα και σφραγίδες. Ο Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης διευκολύνει κάθε καλοκαιρινό σας πρόγραμμα, καθώς ευέλικτα δέχεται παιδιά, ωριαία, ημερήσια και μηνιαία. Επίσης φέτος προστίθεται η δυνατότητα νυχτερινής φύλαξης στο σπίτι ή και στο ξενοδοχείο. Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης, Τήνος, περιοχή «Αγια Βαρβάρα» Τ/ 22830 25563, 6977 607232

ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΆ ΜΕ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΈΣ ΑΝΗΣΥΧΊΕΣ Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου

«Λάβετε θέσεις, το παιχνίδι αρχίζει» είναι ο τίτλος των φετινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα πραγματοποιηθούν στις 12, 19 και 26 Ιουλίου και 2, 9 και 16 Αυγούστου. Σε ποια αθλητικά αγωνίσματα συμμετείχαν τα παλιότερα χρόνια μικροί και μεγάλοι και πώς διεξάγονταν; Τα παιδιά ταξιδεύουν πίσω στον χρόνο και ανακαλύπτουν την ιστορία, τους κανόνες και τους τρόπους διεξαγωγής των αθλητικών αγωνισμάτων. Συμμετέχουν σε αναπαράσταση αγώνων και στο τέλος κατασκευάζουν τα δικά τους μετάλλια για να θυμούνται τη συμμετοχή τους! Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου, Τριπόταμος Τ/ 22830 22181, 6976 929767

Χορός στο Εργαστήρι Τεχνών Αιγαίου (e.t.a dance academy)

Για τους μικρούς λάτρεις του xορού, από τις 15 Ιουνίου και μετά θα πραγματοποιούνται

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΝΙΑΚΟΎ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Πληροφορίες και εγγραφές στο Τ/ 22830 29070 www.itip.gr | email: info@itip.gr

Kindermusik (Ελένη Λαγουδάκη)

Μετά τις 19 Ιουλίου και για αρκετό διάστημα, η Ελένη Λαγουδάκη σχεδιάζει εργαστήρια για παιδιά που θα συνοδεύονται παράλληλα από σεμινάρια για ενήλικες παιδαγωγούς. καλοκαιρινά μαθήματα, σε κλασικό, σύγχρονο, τζαζ, τανγκό, latin και hip hop. Σε ένα ευάερο και ευήλιο στούντιο χορού, με κυρίαρχο χαρακτηριστικό ένα μεγάλο παράθυρο που βλέπει απευθείας στη θάλασσα του Αιγαίου. Ο χώρος βρίσκεται στο κέντρο της Χώρας. Τα προγράμματα είναι ανεξάρτητα και απευθύνονται σε παιδιά από την προσχολική ηλικία και πάνω. Μπορούν να διαμορφωθούν και μικρότερα γκρουπ ή μεμονωμένα μαθήματα κατόπιν συνεννόησης. Η υπεύθυνη προγραμμάτων Γεωργία Ράπτη και οι συνεργάτες της είναι στη διάθεσή σας για περισσότερες πληροφορίες και δήλωση συμμέτοχής στα μαθήματα. Τήνος, Παλλάδα, Τ/ 22830 23490, 6976 336611

Μαθήματα σκακιού για παιδιά και εφήβους

Από 8 έως 17 Ιουλίου 2015, παιδιά και νέοι (ηλικίας 8-18 ετών) έχουν τη δυνατότητα να μυηθούν στο σκάκι ή να τελειοποιήσουν τις γνώσεις τους σε αυτό, μέσα από το σεμινάριο που θα πραγματοποιηθεί για τρίτη χρονιά στο Ι.ΤΗ.Π., υπό τη διεύθυνση του Ματθαίου Άιχερ. Τα μαθήματα δίνονται δωρεάν.

Εκπαιδευτικά Εργαστήρια της Hoopla Education

20, 21, 24 και 25 Ιουλίου. Για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά. Στο πλαίσιο του διήμερου Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Εκπαιδευτικών, ο οργανισμός Hoopla Education και το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού πραγματοποιούν δημιουργικά εργαστήρια με εκπαιδευτικά εργαλεία την Πέτρα, την Άμμο και το Νερό.

Μικροί θεοί στο νησί των θαυμάτων

27/7 -1/8 & 3-8/8 2015, (από 6 έως 12 ετών) Μέσα από τα ταξίδια, τα παιχνίδια, τα λόγια και τη μουσική των Αέρηδων, τα παιδιά θα οδηγηθούν στην καρδιά του Νησιού των Θαυμάτων. Θ' ανακαλύψουν στον Τριπόταμο το θαύμα των τριών ποταμών και περνώντας τον λαβύρινθο του χωριού θα προσεγγίσουν τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά στοιχεία και των υπολοίπων. Θα ανακαλύψουν τοπικές νοστιμιές, που δοκιμάζοντάς τες θα εκτιμήσουν το ωραίο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επισκέψεις, εργαστήρια, παιχνίδια, προβολές...

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ 25-27 Σεπτεμβρίου, Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πύργος) Με αφορμή τον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με γενικό θέμα «Βία και ανεκτικότητα», θα πραγματοποιηθούν ειδικά σχεδιασμένες δράσεις για παιδιά, καθώς και εκδηλώσεις για ενήλικες. Για το πρόγραμμα: www.piop.gr. Δωρεάν, απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής (τηλ.: 22830 31290).

121

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΔΙΑΜΟΝΗ: • Σύλλογος ενοικιαζομένων δωματίων: Τ/22830-25887 ΥΓΕΙΑ: • Κέντρο υγείας: Τ/2283-3-6000 ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ: • Απέργης Εμμανουήλ, Τριών Ιεραρχών 2: T/22830-22213 FAX: 22830-22243 • Δουβίτσα Ευαγγελία, Πύργος: Τ/2283031130 • Κρικελή Ευδοκία, Παραλία Τ/2283022252 FAX: 22830-22740 • Κώνστα Ευφροσύνη, Αλαβάνου Κων/νου 8 Τ/22830-22500 • Χατζηλούη Φραγκίσκα, Ζαν. Αλαβάνου 7 Τ/22830-23888 FAX: 22830-25088 ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ: • Αστέρας Ραδιοταξί Τήνου: Τ/2283026000 • Ταξί Τήνου «Ο Άγ. Χριστόφορος»: Τ/22830-22470 • ΚΤΕΛ: Τ/2283022440 ΑΣΦΑΛΕΙΑ: • Αστυνομία: Τ/22830-22100 & Τ/2283022255 • Λιμεναρχείο Τήνου: Τ/22830-22348 & Τ/22830-22220

• Λιμεναρχείο Πειραιά Τ/210-4226000-4 • Λιμεναρχείο Ραφήνας: Τ/22940-22300 • Πυροσβεστική υπηρεσία: Τ/2283023199 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ: • Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου – Τήνου: Τ/22830-22382 • Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου: Τ/22830-22256 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ/ΜΟΥΣΕΙΑ: • Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου: Τ/22830-29063 • Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού: Τ/2283029070 • Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου: Τ/22830-22181 • Λαογραφικό Μουσείο Ιησουϊτών Τήνου Λουτρά: Τ/22830-51784 • Λαογραφικό Μουσείο Ουρσουλινών, Λουτρά: Τ/22830-51490 • Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά, Πύργος: Τ/22830-31262 • Μουσείο Κώστα Τσόκλη, Κάμπος: Τ/22830-51009 • Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, Πύργος: Τ/22830-31290 • Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής, Αετοφωλιά: Τ/6979 471635 • Σπίτι του Σκίτσου, Φαλατάδος:

Τ/ 22830 41298 • Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου: Τ/22830-31385 & Τ/22830-31225 ΠΡΑΤΗΡΙΑ ΥΓΡΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ: • BP, Αγία Παρασκευή: Τ/22830-22685 • ΕΚΚΟ, Λεωφόρος Τήνου - Τριποτάμου Τ/22830-25744 • ΕΛΙΝΟΪΛ, Βαγιά: Τ/22830-22175 • Κολλάρος Π – Κολλάρου Αικ. Ο.Ε. Υστέρνια, Τ/22830-31732 • Jet Oil, Τζάδος: Τ/22830-41888 • Shell – Ερμής AEMEE, Λεωφόρος Τήνου Τριποτάμου: Τ/22830-24438 • Shell – Ερμής AEMEE, Κόκκινα: Τ/2283026232 ΤΡΑΠΕΖΕΣ • Alpha Bank, T/22830-29236 • Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, Τ/22830-27005 • Eurobank Ergasias, T/22830-24766 • Τράπεζα Πειραιώς, Τ/22830-29214 Λειτουργεί ΑΤΜ στον Πύργο. Η παρουσίαση γίνεται με αλφαβητική σειρά.

✓ EΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ✓ ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΣKOYTEΡ, ΠΟ∆ΗΛΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΤΟΣΙΚΛΕΤΩΝ ✓ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ

H οικογενειακή επιχείρηση Vidalis Rent a Car δραστηριοποιείται στην Τήνο και είναι αφοσιωµένη στην εξυπηρέτηση των πελατών της από το 1980.

T: (+30) 22830 23400 / 22830 24300 M: (+30) 697 877 50 53 | www.vidalis-rentacar.gr Vidalis Rent a Car & Tourist Services in Tinos Island | tel +30 22830 24300 | mob +30 697 877 50 53 | www.vidalis-rentacar.gr

122

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

123

vidalis.anna@gmail.com

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αννα Βιδάλη Ναυτιλιακά Αλιευτικά Σιδηρικά Παραλία Τήνου 2283022687

XRISTAKI_TO SPITI MAS.pdf

5/7/15

10:15:05 AM

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ OUR HOME

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ, THNOΣ • AGIA BARBARA, TINOS ΤEL: 2283023717, 2283025106 • MOBILE: 6932706225, 6975859787 • FAX: 2283029065 email: christaki@thn.forthnet.gr

124

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Engineering Solutions / Project Management

Τ . 2283023650 -1 | F. 2283022441 | info@apsa lt i.gr | www.aps alti.gr A na st a sia P s alt i & Part ners SA, G .DRO SI BAY, ΤIΝΟ S CYCL ADES, GREEC E

125

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

126

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Διακοπές με πλήρη αυτονομία και με σπιτική φροντίδα Τα διαµερίσµατα και οι µεζονέτες είναι στην κατηγορία “3 κλειδιά”. Βρίσκονται λίγο έξω από τη Χώρα της Τήνου και πολύ κοντά στην παραλία του Αγίου Φωκά. Έχουν θέα και στην εξοχή και στη θάλασσα, πλήρη εξοπλισµό και wi-fi, άνετο πάρκινγκ, παιδική χαρά.

Enjoy your holidays in complete privacy and friendly island hospitality The apartments and maisonettes are classified as “3 keys”.

Situated near the main town of Tinos (Hora) and the beautiful beach of Agios Fokas.

With a full view of the island ‘s landscape and the Aegean Sea, fully equipped, wi-fi, parking and playground.

www.aigaio.com.gr www.facebook.com/AigaioStudiosTinos tel.: (+30) 22830 25265 / fax.: (+30) 22830 26265 / mob.: (+30) 6973709824 / e-mail:info@aigaio.com.gr

127

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

•

Π Ψ

αλέτα

α • Μεζεδο βέρν πω λε οτα ίο αρ

Tηνιακή κουζίνα Ψαροταβέρνα Μεζεδοπωλείο

Πάνορµος Τήνου Τηλ.: 22830.31930 Taverna Paleta

128

µε τοπικές παραδοσιακές συνταγές και ντόπια προϊόντα φτιαγµένα µε µεράκι από τον Φραγκίσκο Bιδάλη

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

129

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΣXEΔIAΣH -

πιάτα φταγμένα με μεράκι, με τοπικές παραδοσιακές συνταγές και ντόπια υλικά...

• www.typos-press.gr

Τηνιακή κουζίνα

Aετοφωλιά Tήνος, Tηλ.: 22830.51777, Kιν.: 6978.795196

130

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Παραδοσιακό καφενείο στο μικρό χωριό Κρόκος 9 χλμ. από την πόλη.

Mπορείτε να απολαύσετε παραδοσιακούς τοπικούς μεζέδες με ντόπιο κρασί και τσίπουρο, σπιτικά γλυκά και τον καφέ σας σε ένα αυθεντικά οικογενειακό περιβάλλον.

Kρόκος Tήνου, Tηλ.: 22830.51409 • e-mail: zedis@hotmail.com

R

eliable

option

Tinos Port, Cyclades, 84200 Greece t: +30 22830 25668 - f: +30 22830 25661 - m: +30 6932 980390 - www.tinosproperties.gr

131

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

132

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

133

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

KAKTOS cocktail BAR Tήνος

Το καλύτερο Cocktail bar της Τήνου - Υπέροχη θέα στο Αιγαίο! Ένα µεξικάνικου στυλ σκηνικό, µε κάκτους και ζωηρά χρώµατα. Η Τηνιακή «χασιέντα» από τις 21:30 και µετά ζωηρεύει, µε τα κορυφαία mojito και τα δροσιστικά cocktails να πηγαινοέρχονται στους δίσκους, τη µουσική, απο παλιό pop έως rock και house αργά την νύχτα, να ξεσηκώνει τους θαµώνες και την µαγική θέα να συνεπαίρνει... άπαντες!

Τηλ: 22830 25930

134

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΜΠΡΟΣΤΑ, ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΩΤΑ ΝΑ ΚΟΙΤΑΞΕΙΣ ΠΙΣΩ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Η παραγωγική μας ιστορία αναβιώνει εδώ. Με τα επτά, και σύντομα εννέα, θεματικά Μουσεία σε όλη την Ελλάδα, τις ειδικές εκδόσεις, τα ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα, τη Βιβλιοθήκη, αλλά και το ανεκτίμητης αξίας Ιστορικό Αρχείο που στεγάζεται στην Αθήνα, το Πολιτιστικό �Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς παρουσιάζει και αναδεικνύει πώς οι �Έλληνες ήξεραν να αξιοποιούν τους φυσικούς πόρους, να δημιουργούν, να καινοτομούν, και τελικά να προχωρούν μπροστά. Αυτή είναι η κληρονομιά μας. Αυτή είναι η ταυτότητά μας.

1. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΞΗΣ (ΣΟΥΦΛΙ) 2. ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΙΑΣ Ν. & Σ. ΤΣΑΛΑΠΑΤΑ (ΒΟΛΟΣ) 3. ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ (ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΛΕΣΒΟΥ) 4. ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ) 5. ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗΣ (ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ) 6. ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΔΙΟΥ (ΣΠΑΡΤΗ) 7. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ (ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΝΟΥ) 8. ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΓΥΡΟΤΕΧΝΙΑΣ (ΙΩΑΝΝΙΝΑ)* 9. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΣΤΙΧΑΣ (ΧΙΟΣ)*

* Υπό κατασκευή Μουσείο

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΤΗΡΙΟ ΠΙΟΠ: Αγγ. Γέροντα 6, 105 58 Αθήνα Τηλ. Επικοινωνίας: 210 3256 922 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ: Δωρίδος 2 & Λεωφόρος Ειρήνης 14, 177 78 Ταύρος Τηλ. Επικοινωνίας: 210 3418 051 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ: Σαλαμίνος 72-74, 176 75 Καλλιθέα Τηλ. Επικοινωνίας: 210 3739 651-2

www.piop.gr

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής �Ένωσης

135

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

136

Αναστασία Ψάλτη Χρειάστηκαν δεκαετίες για να αναγνωρίσω τα σημαντικά, αν και ζω στην Τήνο από παιδί. Μετά ξεκίνησε η προσπάθεια… Βαδίζοντας στη δεύτερη ενεργή επαγγελματικά δεκαπενταετία της ζωής μου, έχοντας οικογένεια και ζώντας σ΄αυτόν τον τόπο τον τόσο ιδιαίτερο, μια φύση που εμπνέει τέχνες και πολιτισμό, ήρθε η στιγμή της ευθύνης. Ήρθε η στιγμή της ανταπόδοσης του ανθρώπου και της επιχείρησης ως όφειλε, μέσα από το ΤΑΜΑ.

Έβελυν Φώσκολου Κάποτε οι συνθήκες της ζωής και οι προτεραιότητες της εκάστοτε χρονικής περιόδου με έκαναν να βλέπω αυτόν τον τόπο μικρό και φτωχό σε δραστηριότητες και ευκαιρίες. Οι εμπειρίες από τα ταξίδια και την διαμονή μου σε άλλες πόλεις και χώρες, με έκαναν να αλλάξω γνώμη, να εκτιμήσω τις ομορφιές του και να εκμεταλλευτώ τις σπάνιες ευκαιρίες που προσφέρει ώστε να συμβάλλω στην ανάδειξη του όπως και όσο ξέρω και μπορώ.

Ρέα Βιτάλη είπατε; Είστε από Τήνο; / Καμία σχέση. / Μα το Βιτάλη... / Όντως. Το Βιτάλη «παίζει» στο νησί. Αλλά όχι. Καμία σχέση καταγωγής. / Τότε; / Στην Τήνο είμαι εξ έρωτος. Την ερωτεύτηκα. Κι έριξα άγκυρα. Τα τελευταία 10 χρόνια...Ο ίδιος και ο ίδιος διάλογος. Κι ωστόσο δεν με κουράζει ποτέ... ίσως γιατί μου δίνει την ευκαιρία να τονίσω εκείνο το «εξ έρωτος». Πόσα μπορείς να κάνεις για έναν έρωτα; Να παλέψεις με τ΄«απαγορευτικά» μποφόρ του. Μια χαρά τα ταξιδεύω... Μέχρι τώρα. Σε όλα τα «Εξ έρωτος» λοιπόν!

Tina Frima «Τίνα από την Τήνο;» Είναι η ερώτηση που με ρωτούν συχνά, αλλά η απάντηση είναι όχι. Η Tina γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νότια Αφρική. Η Τίνα που ήρθε στην Τήνο για ένα χρόνο, για να διδάξει αγγλικά, παγιδεύτηκε στην μαγεία του νησιού και έχει παραμείνει μόνιμα εδώ και 13 χρόνια.

Πόπη Διαμαντάκου Κατέβηκα στο παλιό λιμάνι. Χειμωνιάτικη νύχτα. Μέχρι τότε προσπερνούσα το νησί καθοδόν γι' άλλους κυκλαδίτικους προορισμούς. Δεν ήξερα. Ο ήλιος και η θέα από το χωριό το επόμενο πρωινό μού ’κοψαν την ανάσα. Μεσημέρι και η Ελένη, στο «Κουτούκι» στο Τριαντάρο, μόλις είχε βγάλει το παστίτσιο. Δεν ήθελα τίποτε περισσότερο. Έμεινα. Ρίζωσα. Έτσι απλά. Η μαγεία ήρθε μετά. Και κρατάει ήδη 14 χρόνια.

Νικολέτα Μακρυωνίτου «Πέρασα όλα μου τα καλοκαίρια στη Σύρο, στις αμμουδερές παραλίες της ανατολικής πλευράς του νησιού, χαζεύοντας την Τήνο. Ήμουν πάντα καλοφαγού γι’ αυτό και σπούδασα Οινολογία και Τεχνολογία Ποτών κι ύστερα μαγειρική στη σχολή Chef d’ Oeuvre. Έκτοτε αρθρογραφώ στα γαστρονομικά έντυπα της Καθημερινής, πατάω σταφύλια στην Οινοποιία Σύρου του συζύγου μου Νίκου Χατζάκη και επισκέπτομαι συχνότατα την Τήνο που δεν σταματά να με εκπλήσσει»

Ο Κοσμάς Βίδος, αναντάμ μπαμπαντάμ Τηνιακός, γεννήθηκε (το 1967) και ζει μόνιμα στην Αθήνα όπου εργάζεται ως δημοσιογράφος, η μισή καρδιά του όμως (και κάτι παραπάνω) στο νησί βρίσκεται. Συγκεκριμένα στον Πύργο, το ονειρεμένο χωριό των παππούδων και των γιαγιάδων του, από όπου πηγάζουν οι πιο όμορφες αναμνήσεις του.

Ελευθερία Αλαβάνου Η Τήνος για μένα ήταν συνήθως ταυτισμένη με το Πάσχα. Και θυμάμαι ακόμη ένα απόγευμα, πριν από 24 χρόνια, σε ένα οικόπεδο κάπου κοντά στον Άγιο Σώστη, που ταΐζαμε μερικές πεινασμένες κατσίκες κι εκείνες, για ευχαριστώ, μας έγλειφαν τις παλάμες. Εκείνο το απόγευμα έχει συνδεθεί στο μυαλό μου με αυτό το αντιφατικό νησί περισσότερο απ' όλα. Ζω στην Αθήνα, είμαι δημοσιογράφος και δουλεύω σε ταξιδιωτικό ένθετο εφημερίδας.

Μάγια Τσόκλη «Γνώρισα την Τήνο πριν από 25 χρόνια, έναν Νοέμβριο τόσο άγριο, που μας κράτησε αποκλεισμένους λόγω απαγορευτικού κοντά μία εβδομάδα. Η υγρασία τρύπαγε τα κόκκαλα στην υπέροχη παλιά, πέτρινη οικεία του Κτικάδου που μας φιλοξενούσε, και ο αέρας λυσσομανούσε μέσα στα στενά, τρύπωνε στα εγκαταλελειμμένα σπίτια, τράνταζε τα μαρμάρινα υπέρθυρα. Για κάποιο ανεξήγητο λόγο, ένιωσα ότι επέστρεφα στον τόπο μου.»

Θύμα της κρίσης ο Δημήτρης Ξανθούλης, σαν κατεστραμμένος έμπορος και απολυμένος συντάκτης από περιοδικά, επιμελείται εκθέσεις είναι freelance συνεργάτης σε έντυπα και καλλιτεχνικός συνεργάτης του «Φουγάρου» στο Ναύπλιο.

Μαρίνα Αθηναίου Με την Τήνο με συνδέει η οικογένεια μου, το κάθε Πάσχα και καλοκαίρι των παιδικών μου χρόνων, το κάθε βραδινό μπάνιο των εφηβικών, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του παρόντος, ο ήχος σύρσιματος ξεραμένων ανθών βουκαμβίλιας στα σοκάκια της η τηνιακή μαρμελάδα και το στρογγυλό τυράκι.

Αλέκος Ε. Φλωράκης Δρ Εθνολόγος-Λαογράφος, επιστημονικός υπεύθυνος του Μουσείου Mαρμαροτεχνίας του ΠΙΟΠ με σπουδές στις Πολιτικές Επιστήμες (Αθήνα), DEA στην Εθνολογία και Κοινωνική Ανθρωπολογία (École des Hautes Études en Sciences Sociales, Παρίσι). Διδάκτωρ του ΕΜΠ (Προβιομηχανική Τεχνολογία), έχει δημοσιεύσει πολλές μονογραφίες, μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά και λογοτεχνικά βιβλία. Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών

Photo: Giorgos Rigoutsos