DOĞRUDAN BAĞLANTI ASKILARI DIRECT ATTACHMENT HANGERS Tulga ENER, Kubilay ERDOĞAN ÖZET: Derin mağara araştırmalarının sayısının artması, daha hafif malzeme kullanım ihtiyacını beraberinde getirmiş, bu amaçla, farklı mağaracılık teknikleri ve malzemeler denenmiştir. Özellikle Spectra ip, güçlü ve hafif olması gibi özelliklerinin yanında esnek olmayan ve sürtünmeye dayanıklı yapısıyla, “hafif döşeme teknikleri” dediğimiz bu tekniklerin uygulamasında yerini almıştır.
ABSTRACT: The increase in number of deep cave expeditions, brought the necessity for use of lighter equipment, which in turn resulted in experimenting of different caving techniques and equipments. The spectra cord, in particular, found its place in the application of these techniques called as “light caving techniques”, not only with its features like being strong and light, but also with its nonelastic and abrasion resistant construction.
Doğrudan bağlantı askısı, 5 mm spectra ip halkasının kullanıldığı aluminyum alaşımdan yapılmış bir döşeme malzemesidir. Döşeme ipi bu Spectra ip halkasına, birkaç özel düğümle doğrudan bağlanmaktadır. Doğrudan bağlantı askıları, keskin kaya duvarlarının bulunduğu yüzeylerde, Y bağlantılarda ve saptırıcılarda güvenle kullanılabilmektedir. Ayrıca tavan emniyet noktaları oluşturmaya da oldukça uygundur. Bu posterde doğrudan bağlantı askılarının, mağara döşeme tekniklerinde kullanımı, örneklerle anlatılacaktır.
Direct attachment hanger is a rigging gear made of aluminum alloy, and a 5 mm spectra cord link is used on it. The rigging line is directly attached to this spectra cord link with the help of several particular knots. Direct attachment hangers are safely used on sharp-edged surfaces, and for making Y-belays and deviations. Besides, it is highly convenient for making ceiling anchor points. This poster illustrates the use of direct attachment hangers in cave rigging techniques.
ANAHTAR KELİMELER: Spectra ip, hafif döşeme teknikleri, askı
KEY WORDS: Spectra cord, light caving techniques, hanger
Mağaralar derinleştikçe ve derin mağara araştırmalarının sayısı arttıkça, daha az yük taşımak ve daha hızlı hareket etmek amacıyla, farklı teknik ve malzemeler denenmiştir. Bu denemeler sonucunda, daha ince ip ve daha hafif döşeme malzemesinin kullanıldığı, hafif mağaracılık teknikleri geliştirilmiştir. Biz burada hafif mağaracılık teknikleri içinde yer alabilecek ancak normal döşeme tekniklerine de güvenle entegre olabilecek, doğrudan bağlantı askılarını anlatıp, döşenmeleriyle ilgili pratik örnekler vereceğiz. Doğrudan bağlantı askılarına geçmeden önce, bu döşeme malzemesinde kullanılan Spectra iplerin özelliklerini kısaca anlatacağız. Spectra, kimyasal olarak ultra yüksek molekül ağırlıklı polietilen bir fiberdir. Dyneema ve Spectra aynı ürünün farklı marka adlarıdır. Son derece güçlü bir fiber olan Spectra aynı ağırlıktaki çelik fiberden 15 kat daha güçlüdür. 5 mm.lik kullanımı yaygındır. Çok hafiftir. 5 mm.lik 1 metre Spectra ipin ağırlığı 14 gramdır. Suda yüzer ve su absorbe etmez. Esnemesi olmayan Spectra, naylondan 15 kat daha fazla aşınmaya dirençlidir, kolay kesilmez. Boya tutmaz. Bu yüzden %100 Spectra ip beyazdır. Renkli bir Spectra ip gördüğünüzde anlayın ki bu ipin dış kılıfı naylon, içi Spectra’dır. Ultraviyole ışınlarına ve kimyasallara karşı dirençlidir. Erime noktası düşüktür (yaklaşık 144°C dir). Bu yüzden karpit lambası alevine dikkat edi lmelidir.
DOĞRUDAN BAĞLANTI ASKILARININ DÖ EMEDE KULLANIMI Doğrudan bağlantı askılarıyla yapılan döşemenin en önemli özelliği, ana iniş ipinin karabin kullanılmadan, özel düğümlerle, doğrudan, askılara yapılmasıdır. Spectra ipin esnemesi olmadığından şok yüklenmeye maruz kalabilecek şekilde döşeme yapılmamalıdır. Özellikle travers döşeme ve destek emniyet noktası döşemelerinde bu özelliğe dikkat edilmelidir. Doğrudan bağlantı askılarının ana iple bağlantı yöntemleri: Ana iniş ipiyle başlantı iki farklı şekilde yapılabilir. Birincisi kolaydır ve gözle uzaktan kolaylıkla kontrol edilebilir. (Fotoğraf 2) İkinci yöntem biraz daha karmaşık görünse de birkaç pratikten sonra kolaylıkla uygulanabilir. Bu yöntemde Spectra ip halkasının, ana iniş ipi düğümünden geçirildikten sonra tekrar alüminyum plaka üzerinden aşırtıldığına ve ana iniş ipi düğümünün üstüne oturtulduğuna dikkat ediniz. Her iki yöntemde de, doğrudan bağlantı askısının bolta monte edilmesi, ancak ipler birleştirildikten sonra yapılabilir. (Fotoğraf 3)
Doğal bağlantı oluşturmak amacıyla doğrudan bağlantı askısı kullanımı: Bunun için uzun halkası olan bir doğrudan bağlantı askısı seçilmelidir. Spectra ip halkasıyla oluşumdan emniyet alınır. Daha sonra alüminyum plaka, ana iniş ipinin düğümünden geçirilerek direk olarak bağlantı yapılır. Son halinde alüminyum plaka boş halde durmaktadır. (Fotoğraf 8) Doğrudan bağlantı askılarının düz duvar kullanımlarında, Spectra ip halkasına kör düğüm atılarak gerekli kullanım uzunluğu ayarlanabilir. (Fotoğraf 9)
Piyasada birkaç farklı marka ve çapta Spectra ip vardır ancak Türkiye’de doğa sporları malzemesi satan mağazaların hiçbirinde bulunmamaktadır. Spectra ipler yelken ve balıkçılıkta sık kullanılmaktadır. Dağcılık ve mağaracılıkta da kullanımı artmaktadır. Dağcılar Spectra’yı hazır emniyet halkalarında kullanmaktadır. Mağaracılıkta, aşınmaya dirençleri nedeniyle perlon yerine kullanılabilir. Doğrudan bağlantı askıları ve Spectra ipten yapılan hazır ayak bağları da diğer kullanım yerleridir.
Fotoğraf 8
Fotoğraf 9
Doğrudan bağlantı askılarının tavanda kullanımı: Fotoğraf 4 Saptırıcı oluşturmak amacıyla doğrudan bağlantı askısı kullanımı: Doğrudan bağlantı askısı, duvardaki bolta monte edilip, Spectra ip halkasına karabin takılarak klasik saptırıcı oluşturulabilir. (Fotoğraf 4) Ya da emniyet noktası olarak bir doğal bağlantı noktası seçildiyse, doğrudan bağlantı halkasının sadece ipi kullanılarak ve buna karabin takılarak da saptırıcı oluşturulabilir. (Fotoğraf 5)
Doğrudan bağlantı askısının alüminyum plakası, her iki tarafta eşit ip halkası kalacak şekilde ortalanır. Alüminyum plaka ana iniş ipinin içinden geçirilip, Spectra ip halkaları ana iniş ipine düzgün şekilde oturtulur ve tavana monte edilir. Bu şekilde kullanıldığında doğrudan bağlantı askısının 16 kN kopma gücüne sahip olduğu tespit edilmiştir. Normal düz duvar kullanımında ise bu rakam 11 kN.dur. (Fotoğraf 10) Doğrudan bağlantı askıları, sürtünme noktasında bolt çakmaya elverişli kaya bulunamadığı durumlarda da döşeme kolaylığı sağlar. Benzer bir durumda, sürtünme noktasının üst kısmına doğrudan bağlantı askısı monte edilir, sürtünme noktası Spectra iple geçilmiş olur, iniş ipi sürtünme noktasının altında doğrudan bağlantı askısına bağlanır. (Fotoğraf 11)
Fotoğraf 1 Doğrudan bağlantı askısı alüminyum plaka ve vidası
Doğrudan bağlantı askısı, alüminyum alaşımdan yapılmış, 2.7 cm. çapta ve 9 mm. kalınlıkta silindirik bir plaka ve bu plakanın içinden geçen Spectra ip halkasından oluşmuştur. Plakanın merkezinde 8 mm.lik bir vida bulunur. Vidanın bolta monte edilecek kısmında bir de lastik conta vardır. Alüminyum plakada, Spectra ipin geçebilmesi için, vidanın her iki yanında, vidaya dik ve birbirine paralel olacak şekilde 5 mm. çaplı delikler bulunmaktadır. İpsiz ağırlığı 23 gramdır. 35 cm.lik Spectra ip halkasıyla birlikte ağırlığı ise 36 gramdır. Piyasada Spectra ipli ve düğümü plastikle korunmuş hazır olarak satılanları da mevcuttur. Bunun dışında 5 mm.lik spectra ip kullanarak, farklı uzunluklarda kendiniz de hazırlayabilirsiniz.35 cm.lik halkası olan, doğrudan bağlantı askısı hazırlamak için 1 metrelik Spectra ip yeterlidir. Spectra ipte atılan düğümlerin kayma olasılığı, naylon iplere göre daha fazladır. Bu yüzden halka hazırlarken ip uçlarını birleştirmek amacıyla üçlü balıkçı düğümü önerilmektedir. (mağaracılıkta sık kullandığımız ikili balıkçı düğümünün bir tur daha fazladan çevrilmesiyle atılan şeklidir). Biz bu çalışmada, Climbing Technology’den sipariş ettiğimiz ipsiz olarak satılanları aldık ve ip halkalarını % 100 Spectra’dan kendimiz hazırladık. Vida ve contasıyla, alüminyum plaka 2.30 euro, 5 mm.lik Spectra ipin metresi de 2.90 eurodur. Tarihsel gelişim içinde doğrudan bağlantı askısı oluşturmak amacıyla çeşitli yöntemler denenmiştir. (çelik tel kullanımı, bolt vidasına doğrudan ip bağlanması vb gibi)Ancak burada anlattığımız doğrudan bağlantı askı modelinin, mağaracılıkta uzun zamandır pratiği mevcuttur. Aynı zamanda güvenlik testleri de yapılmıştır.
Fotoğraf 5 Y Bağlantı oluşturmak amacıyla doğrudan bağlantı askısı kullanımı: Y bağlantı oluşturmak için iki yöntem uygulanabilir. Birinci yöntemde iki adet doğrudan bağlantı askısı kullanılır. (Fotoğraf 6) Karşılıklı duvarlara birer bolt çakılır. Birinci askının Spectra ip halkası, iniş ana ipinin düğümünden geçirildikten sonra ikinci askının Spectra ip halkasıyla birleştirilir ve boltlara monte edilir. Açıyı ayarlamak ve Spectra ip boylarını kısaltmak amacıyla kelebek düğüm kullanılabilir. İkinci yöntemde ise tek bir doğrudan bağlantı askısı yeterlidir. Ana iniş ipi duvardaki bolta monte edilir. Y bağlantı oluşturmak amacıyla, karşı duvara çakılan diğer bolta da, doğrudan bağlantı askısı monte edilir. Doğrudan bağlantı askısının Spectra ip halkası pursik düğümüyle ana iniş ipine bağlanır. Uygun açı ayarlanarak Y bağlantı oluşturulur. (Fotoğraf 7)
Fotoğraf 10
Fotoğraf 11
Sonuç olarak, karabin kullanımı gerektirmeyen, dolayısıyla da ekonomik, hafif ve az yer kaplayan, Spectra’nın kendine ait özellikleri ile de güvenli olan, doğrudan bağlantı askıları, mağara döşemesinde daha fazla kullanılabilir. Ancak özellikle Spectra ip halkası ile, ana iniş ipi bağlantısı için, mağara dışında çok iyi pratik yapılmalıdır. Belki, başlangıçta, mağara içinde sadece perlon yerine, doğal emniyet noktalarında kullanılmalı, mağara dışı eğitim döşemelerinde pratik arttıkça da mağara içi diğer kullanımları denenmelidir. Mağara Araştırma Derneği üyeleri arasında, doğrudan bağlantı askıları için, kısa ad önerileri alınmış, en çok beğenilen de “küpe” olmuştur.
Teşekkür: Katkılarından dolayı Ahmet Elma, Barkın ener ve Selçuk Canbek’e teşekkür ederiz. KAYNAKLAR Climbing Technology doğrudan bağlantı askısı ürün tanıtım broşürü Alpine Caving Techniques, Marbach G., Tourte B., Sayfa 290,291 www.bethandevans.com/pdf/Dyneema%20article.pdf www.ssri.org/Onsite/spectra.htm Vertical, Warild A., Sayfa 30,40 La cordelette Dyneema en speleologie, www.speleohautjura.com/dossier/dyneema.htm Fotoğraflar: Kubilay ERDOĞAN Fotoğraf 2
Fotoğraf 3
Fotoğraf 6
Fotoğraf 7
5. ULUSAL SPELEOLOJİ SEMPOZYUMU İSTANBUL 18-20 MART 2011