Bệnh stress nhiệt trên heo và biện pháp phòng tránh

STRESS NHIỆT

TRONG CHĂN NUÔI HEO CÔNG NGHIỆP VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRÁNH MINH, NGUYEN VAN - DVM Animal Health Manager – Mavin Farm 0975.515.383

STRESS NHIỆT LÀ GÌ? ü Stress nhiệt là hệ quả của mối tương quan giữa nhiệt độ và độ ẩm cao, thường được gọi là chỉ số nhiệt - ẩm hoặc chỉ số stress nhiệt trên (THI - Temperature Humidity Index) ü Vùng nhiệt trung tính cho heo có thể dao động từ 18°C đến 24°C, phụ thuộc vào kích thước vật nuôi, tình trạng sinh lý, chuyển động không khí và loại sàn chuồng

STRESS NHIỆT LÀ GÌ?

Stress nhiệt trên heo ü Heo, đặc biệt là heo siêu thịt rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ, cơ thể không có tuyến mồ hôi à thoát nhiệt khó khăn ü Mặt khác do bị nuôi nhốt trong điều kiện chăn nuôi công nghiệp thông thoáng kém, thời tiết oi bức làm cho khả năng tự điều hòa thân nhiệt của heo bị hạn chế. ü Khi nhiệt độ môi trường tăng quá cao vượt quá khả năng điều hòa của heo dẫn đến stress nhiệt.

NGUYÊN NHÂN GÂY STRESS NHIỆT?

HĂN C Ộ

CAO Á QU I Ô NU

THỜI TIẾT QUÁ OI BỨC

TĐ Ậ M

NG Ằ NB Â TC Ấ M

N

ẨM T HIỆ

CHUỒNG QUÁ NÓNG, THÔNG THOÁNG KÉM

CƠ CHẾ GÂY STRESS NHIỆT NHƯ THẾ NÀO? ü Để tự làm mát, heo chuyển hướng dòng máu đi từ nội tạng đến da. Đồng thời, các mạch máu trong cơ thể phải co lại để duy trì huyết áp. ü Khu vực chính của sự co mạch là ruột. Mạch máu co trong đường ruột làm giảm dòng chảy của oxy đến các tế bào hấp thụ đường ruột.

Những tế bào này có trách nhiệm giữ các độc tố bên trong ruột tránh xa khỏi dòng máu. ü Hậu quả của sự co mạch là các tế bào hấp thụ đường ruột bị thiếu oxy và chết; tạo điều kiện cho các độc tố như chui vào dòng máu gây ra chứng nhiễm độc huyết – endotoxemia.

CƠ CHẾ GÂY STRESS NHIỆT NHƯ THẾ NÀO? ü Về mặt sinh lý, các tế bào hấp thụ đường ruột tăng tính thẩm thấu – hội chứng rò rỉ ruột. ü Stress nhiệt cũng gây ảnh hưởng lớn đến sự trao đổi chất. ü Ví dụ, giảm lượng ăn vào - ở cả heo cho ăn theo cặp hoặc heo bị stress nhiệt - kết quả trọng lượng cơ thể giảm.

Heo nuôi công nghiệp phát triển nhanh không thích nghi tốt với nhiệt độ cao và độ ẩm tương đối. Khi nhiệt độ vượt quá 24 độ C và độ ẩm 80% thì stress nhiệt xảy ra ở heo tăng trưởng, heo thịt, heo nái và đực giống. Khoảng nhiệt độ thoải mái của heo con theo mẹ và cai sữa là từ 24 – 30 độ C ẢNH HƯỞNG TRAO ĐỔI CHẤT ü Giảm ăn - lên tới 2kg/ngày ü Giảm tăng trọng/ngày lên tới 500g/ngày ü Giảm hiệu quả chuyển hoá thức ăn - lên tới 20% ü Giảm giá trị thân thịt MẤT CÂN BẰNG ĐIỆN GIẢI ü Dẫn đến mất khả năng đệm của máu à máu cô đặc ü Đây là nguyên nhân gây ra những ảnh hưởng tới sinh trưởng, sinh sản, phát triển

ẢNH HƯỞNG -> KHẢ NĂNG SINH SẢN ü Giảm khả năng sinh sản của heo nái và hậu bị tới 30% ü Giảm tỷ lệ đẻ ü Chậm động dục trở lại TĂNG TỶ LỆ CHẾ NÁI ü Thai chết lưu ü Nái chết đột tử

TĂNG CHI PHÍ ĐẦU TƯ ü Chuồng lạnh ü Điều hoà không khí ü Hệ thống phun sương

TĂNG TÍNH NHẠY CẢM VỚI CÁC BỆNH KẾ PHÁT NHƯ: ü Viêm ruột ü Đóng dấu lợn ü Hội chứng stress ở lợn ü Viêm phổi: Bệnh viêm màng phổi, bệnh do Mycoplasma

STRESS IN SWINE

STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI HEO

THE COST OF HEAT

STRESS IN SWINE THE COST OF HEAT

ẢNH HƯỞNG

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO Ảnh hưởng đến tiêu hoá, sinh trưởng

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO a. Đối với heo thịt, vỗ béo Dấu hiệu dễ thấy nhất là heo thở hổn hển, toàn thân ửng đỏ, giảm ăn- bỏ ăn, tăng cường uống nước và bài tiết nước tiểu, lờ đờ, run cơ.

Nhiệt độ chuồng

Nhiệt độ cơ thể (oC)

Tần số hô hấp (lần/phút)

32oC

39.6

97

21oC

39

36

Stress nhiệt không những làm cho heo suy kiệt mà còn ảnh hưởng rất lớn đến khả năng sinh sản, khả năng sản suất của đàn heo.

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO

Hình 1: Mỗi tương quan giữa nhiệt độ, độ ẩm trong stress nhiệt (chỉ số THI)

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO

Điểm cảnh báo

Biểu hiện lâm sàng

Tần số hô hấp

Không Stress nhiệt

Heo khoẻ mạnh bình thường,

Bình thường

(No heat stress) Báo động stress nhiệt (Heat stress alert)

da hồng hào Ăn kém, giãn các mạch quản dưới da, hơi ửng đỏ

Stres nhiệt nguy hiểm Giảm ăn rõ rệt, da đỏ ửng, (Heat stress danger) Stress nhiệt nguy cấp

35 – 40 lần/phút 80 – 100 lần/phút

thở dốc Bỏ ăn hoàn toàn, thở hổn 120.- 160 lần/phút

(Heat stress emergency) hển, chết sau vài tiếng.

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO b. Ảnh hướng của stress nhiệt đối với nái hậu bị và nái sau cai sữa chờ phối ü Stress nhiệt làm heo chậm động dục, biểu hiện động dục không rõ ràng, thời gian động dục ngắn, không đồng đều ở các cá thể ü Đối với heo nái nái trong giai đoạn phối giống • Heo không đạt hưng phấn cao trong khi phối giống, thời gian phối giống ngắn • Số lượng trứng rụng ít.

• Nhiệt độ bên trong cơ thể heo nái quá cao có thể dẫn đến làm chết tinh trùng và trứng cũng như hợp tủ đã được thụ tinh làm cho số con sinh ra thấp, heo sơ sinh có trong lượng thấp, nhỏ.

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO

c. Đối với heo nái mang thai ü Stress nhiệt gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới quá trình phát triển của thai và gây lốc, xảy thai tuỳ thuộc vào giai đoạn phát triển của bào thai.

Gây lốc, chết hợp tử, heo có thể động dục trở lại hoặc động dụng ngầm

Gây chết thai, thai gỗ.

Không động dục lại do đó khó phát hiện

Gây chết thai, đẻ non, tỉ lệ con chết cao. Heo nái sức khỏe kém do đó thời gian đẻ kéo dài, dễ bị sốt và cảm nhiễm các loại bệnh qua đường sinh dục

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO

ü Stress nhiệt gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới quá trình phát triển của thai và gây lốc, xảy thai tuỳ thuộc vào giai đoạn phát triển của bào thai. ü THAI XẢY TƯƠI, ĐỒNG MÀU

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO d. Đối với heo nái nuôi con ü Stress nhiệt ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của tuyến vú làm ảnh hưởng tới số lượng và chất lượng sữa, gia tăng hội chứng MMA trên nái. ü Sữa đầu tiết ra với số lượng ít, chất lượng sữa giảm ảnh hưởng tới sức đề kháng của heo con ü Sau khi sinh là giai đoạn tăng khẩu phần ăn cho heo mẹ, gặp stress nhiệt, heo mẹ lười ăn làm cho sản lượng sữa nuôi heo con giảm.

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO d. Đối với heo nái nuôi con (tt) ü Số lượng và hất lượng sữa tiết ra kém, nhanh chua do đó đàn con tăng trọng kém, sức kháng bệnh kém: dễ bị tiêu chảy, kế phát nhiều bệnh khác ü Heo nái bồn chồn, khó chịu hay cắn con và đè chết con. Heo mẹ hay nằm sấp bụng để dấu vú, không cho con bú.

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO e. Đối với heo nọc ü Heo nọc là đối tượng sản nhiệt cao nên cần được nuôi dưỡng trong điều kiện chuồng trại thoáng và mát mẻ. Khi xảy ra stress nhiệt sẽ gây ra những ảnh hưởng lớn đến khả năng làm việc và chất lượng tinh dịch ü Stress nhiệt làm cho số lượng cũng như chất lượng tinh dịch giảm, đồng thời heo nọc giảm hưng phấn và lười phối giống.

ẢNH HƯỞNG CỦA STRESS NHIỆT ĐỐI VỚI CÁC NHÓM HEO e. Đối với heo nọc (tt) ü Với những heo nọc phối giống bằng cách nhảy trực tiếp, stress nhiệt làm giảm tính hăng của heo nọc, giảm thời gian phối giống do đó hiệu quản phối giống không cao. ü Nếu heo nọc bị stress nhiệt trong thời gian dài thì khả năng sinh dục của heo nọc mới hồi phục hoàn toàn cần thời gian rất dài sau khi nhiệt độ trở lại bình thường ü Nhiệt độ tốt nhất để heo nọc hoạt động là 21 độ C, mức nhiệt độ để heo hoạt động bình thường là nhỏ hơn 29 độ C.

g n ó N

! ! ! á qu

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 1. Giải pháp dài hạn

ü Xây chuồng theo hướng Đông - Tây

c bắ

H

g ớn

dựng chuồng trại.

tây g n ướ

Hư

ü Chọn nơi thoáng mát, cao ráo để xây

dọc theo chiều dài của chuồng. ü Đảm bảo độ thông thoáng của chuồng.

rộng tối thiểu 1,5m

m Na

ü Xây dựng hành lang trong chuồng nuôi

g ớn

nuôi: 10-12m

Hư

ü Khoảng cách giữa các dãy chuồng

ớn ư H

ôn đ g

g

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 1. Giải pháp dài hạn (tt) ü Có trang bị các hệ thống điều hòa nhiệt độ trong chuồng như hệ thống phun sương, phun mưa, hoặc tốt nhất là xây chuồng kín với hệ thống làm lạnh. ü Chủ động điều khiển nhiệt độ trong chuồng nuôi, tránh hiện tượng chênh lệch nhiệt độ quá cao trong chuồng tại các thời điểm trong ngày (ngày, đêm).

Hệ thống dàn mát – quạt hút

Hệ thống phun sương

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 1. Giải pháp dài hạn (tt) ü Tránh việc để ánh nắng chiếu trực tiếp vào mặt của heo nái bằng cách bố trí hướng chuồng cũng như trồng các loại cây lâu năm, tán rộng trong trại ü Cung cấp nước đầy đủ, tạo điều kiện cho heo tự điều hòa thân nhiệt một cách tốt nhất.

Kiểm tra lượng nước và tốc độ dòng chảy hằng ngày

Núm tự động (lít/phút) Uống tự do ( lít/con/ngày)

Nái mang thai

Nái đẻ

Heo 30 – 70 kg

Heo > 70kg

2 lít/ phút

2.5 lít/ phút

1 lít/ phút

1.5 lít/ phút

15 - 25

25 - 45

10 - 15

15 - 20

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng a. Nước và điện giải ü Đảm bảo luôn đủ nguồn nước sạch, mát cho heo mọi lúc. Bơm nước lên bể 3 lần 1 ngày, tránh nước phơi nắng cả ngày à nước nóng heo không uống nước à khát – stress nhiệt. ü Tăng số máng ăn, máng uống trong chuồng sao cho heo không phải mất quá nhiều công sức hay chen chúc để ăn. ü Hệ thống núm uống nước phải đảm bảo không quá ít so với số lượng heo trong ô chuồng và phải luôn hoạt động tốt (như bảng trên). Nếu có bất kỳ nghi ngờ nào về việc đó, nên cung cấp nước bổ sung trong máng để dự phòng. ü Cung cấp điện giải và VTM C hàng ngày vào nước cho heo uống: Sử dụng điện giải, VTM C hoặc glucoKC. Pha theo đúng liều hướng dẫn

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng a. Nước và điện giải (tt) Bảng nhu cầu sử dụng nước trong điều kiện nhiệt độ bình thường của các đối tượng heo Loại heo

Heo thịt theo giai đoạn sinh trưởng (tuần tuổi)

Heo nái chửa

Heo nái đang nuôi con

Heo đực giống

Nhu cầu nước (lít/con/ngày) 7 - 15

3,5

15 - 20

6

20 - 25

7,5

> 25

8

Chửa 3 tháng đầu

10 - 15

Chửa giai đoạn cuối

20 - 25

5 - 7 con

20 - 25

8 - 10 con

22 - 27

11 - 14 con

28 - 35 20 - 25

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng a. Nước và điện giải (tt) Số lượng núm/máng uống cần thiết Hệ thống

Yêu cầu tối thiểu

Núm uống (ăn hạn chế)

1 cái cho 10 heo

Núm uống (ăn tự do)

1 cái cho 15 heo

Máng uống (ăn hạn chế)

1 cái cho 20 heo

Máng uống (ăn tự do)

1 cái cho 30 heo

Kích thước máng uống

30 cm/25 heo

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng a. Nước và điện giải (tt) Chiều cao núm uống cho heo Khối lượng heo (kg)

Chiều cao(cm)

Chiều cao (inch)

7–8

25 – 35

10 – 14

19 – 35

35 – 45

14 – 18

35 – 60

50 – 60

20 – 24

60 – 95

60 – 75

24 – 30

Nái hậu bị

75

30

Nái, đực

80 - 85

32 - 38

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng b. Nhiệt độ và độ ẩm. ü Nhiệt độ chuồng nuôi luôn đảm bảo từ 22- 25ºC; ẩm độ < 75%. ü Hạn chế tối thiểu sự dao động nhiệt độ trong chuồng nuôi: dùng nhiệt kế và ẩm kế để trong chuồng để theo dõi. Nếu nhiệt độ tăng cao hơn 25ºC thì có thể phun nước lên mái, phun ở dàn mát…còn nếu ẩm độ xuống thấp quá thì có thể bố trí các vòi phun sương trong chuồng. ü Bật dàn mát ngay từ 6h30 sáng sớm đến 19h hàng ngày giúp làm mát không khí, tránh tích nhiệt ở trần và các dụng cụ. ü Bật quạt từ 4 – 6 quạt tuỳ nhiệt độ môi trường để điều chỉnh và đảm bảo nhiệt độ trung bình chuồng nuôi đạt từ tối thiểu 22 – 25 độ. ü Ban đêm đảm bảo duy trì từ 3 – 4 quạt tuỳ điều kiện thời tiết.

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng b. Nhiệt độ và độ ẩm.

CÁC HỆ THỐNG THÔNG GIÓ CHUỒNG NUÔI

Thông gió chéo

Thông gió đường hầm

Thông gió cạnh

Thông gió kết hợp

Thông gió dọc

Thông gió mở rộng đầu hồi

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng b. Nhiệt độ và độ ẩm.

Bố trí lưới đen che dàn mát, tránh ánh nắng

Bố trí cửa kính màu xanh dịu mát

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng c. Điều tiết khẩu khần ăn ü Cho heo ăn tự do hoặc ăn nhiều bữa trong ngày, chú ý tăng khẩu phần ăn vào sáng sớm, chiều mát và đảm bảo thắp điện sáng đến 22h để heo hoạt động và ăn uống. ü Bổ sung vào khẩu phần ăn men tiêu hoá để heo ăn ngon hơn và hỗ trợ tiêu hoá thức ăn 30, 50, 80kg

1 máng 40 – 60 heo

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng c. Sử dụng thuốc cho heo mùa nóng. ü Đối với heo nái đẻ • Tiêm sắt cho nái trước đẻ 5 ngày, Liều lượng: 5 - 7ml/nái, tiêm vào buổi sáng trước ăn 30’, ngày chửa thứ 113 đề phòng thiếu máu gây khó thở khi stress nhiệt.

• Đẻ xong sau 12 – 24 tiêm Cloprostenol hoặc Vinaprost để tránh viêm.

• Với Oxytoxin: Chỉ dùng thuốc khi: •

Cổ tử cung mở hoàn toàn: đẻ ít nhất 1con:

•

Tư thế - chiều - hướng của thai thuận:

•

Khoảng cách giữa 2 con >45’:

•

Không tiêm quá 2 liều/lần đẻ

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng c. Sử dụng thuốc cho heo mùa nóng (tt). ü Nái nuôi con, sắp cai sữa: • Sử dụng PG-600. Tiêm vào buổi chiều ngày cai sữa, tác dụng kích thích động dục trở lại nhanh và mạnh hơn, tránh sữa về gây sốt sữa, viêm vú • Nếu heo mẹ quá nóng, ta có thể dùng nước lạnh làm ướt cổ cho heo nhưng tuyệt đối không làm ướt heo con. ü Tiêm phòng đầy đủ: vaccine dịch tả, suyễn heo, PRRS, circo, FMD, APP, KST… ü Trộn kháng sinh dự phòng: Mùa nóng tỷ lệ nhiễm các bệnh kế phát trên heo rất cao nên chúng ta có thể sử dụng kháng sinh trộn để phòng (dựa vào dịch tễ của trang trại và kết quả kháng sinh đồ của trại)

GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG STRESS NHIỆT 2. Một số giải pháp can thiệp mùa nóng c. Sử dụng thuốc cho heo mùa nóng (tt). ü Nếu heo có biểu hiện sốt và thở gấp tỷ lệ > 30% đàn, pha hạ sốt vào nước cho heo uống. ü Không dùng các thuốc hạ sốt, giảm đau: Anagin, Dexamethosone cho nái ü Theo dõi hằng ngày để phát hiện sớm gia súc ốm, tiến hành cách ly điều trị xử lý kịp thời tránh lây lan ra toàn đàn. ü Trong đợt nắng nóng: bổ sung vitamin và chất dinh dưỡng → tránh để heo thiếu chất, giảm cân, mệt mỏi. ü Bổ sung muối ăn, điện giải, B-complex giàu vitamin C (Cevimix) vào trong thức ăn để giải nhiệt.