ΤΕΥΧΟΣ 1 | ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015
Κινέζικη Ιατρική
Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΩΝ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ • ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Wa n g Ju Yi • ΤΟ ΒΟΤΑΝΟ Lei G o n g Ten g • Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του βελονισμού μέσω κλινικών δοκιμών • Συνδετικός ιστός και KΙΝΕΖΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ • ΚΛΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΦΥΓΜΟΥ ΤΟΥ ΒΑΝΓΚ ΣΟΥ ΧΕ • ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ www.eski.gr
Cover_Diafimiseis.indd 3
20/03/2015 9:38 ΠΜ
Cover_Diafimiseis.indd 4
20/03/2015 9:40 ΠΜ
ΕΚΔΟΤΗΣ
Ελληνικός Σύλλογος Κινέζικης Ιατρικής Παπαδιαµαντοπούλου 52,15771 Αθήνα info@eski.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΣΚΙ
Πρόεδρος: Ι. Φερούκας Αντιπρόεδρος: Γ. Τζιγκουνακης Γεν. Γραµµατέας: Α. Σπέτσερη Ταµίας: Μ. Κατσαντώνης Μέλος: Γ. Δηµητρίου
Περιεχόµενα
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Πρόεδρος: Γ. Δηµητρίου Μέλη: Ι. Καζάλη, Ι. Φερούκας
03
Μήνυµα του Προέδρου
Γιάννης Φερούκας, ΜD
04
νοµική κατάσταση της άσκησης της Κινέζικης Η Ιατρικής στην Ελλάδα Μέρος πρώτο: Η διοικητική πρακτική και το συνταγµατικό δικαίωµα των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής στην επαγγελµατική ελευθερία
Ειρήνη Περβολαράκη, MSc Δηµοσίου Δικαίου Νοµικής
12
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
19
Περί της κληµατίδας του θεού του κεραυνού ή lei gong teng
ΔΙΟΡΘΩΣΗ κειμένων
Ε. Περβολαράκη ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
A.D.Vos (Holland), A.Mor (Israel), G. Ohmstede (Germany), K. Durjun (UK), L. Bendova (Czech Republic), C. Shiu (US), R.Aranda (Chile), F. Manja (Serbia), R. T. Valerio (Portugal) Γραμματεία ΕΣΚΙ
Υπεύθυνη: Α. Σπέτσερη info@eski.gr, magazine@eski.gr
Η δηµιουργία του περιοδικού ”Κινέζικη Ιατρική” οφείλεται στην ανεκτίµητη εθελοντική εργασία πολλών αξιόλογων συναδέλφων, στους οποίους θα ήθελα να αφιερώσω τις πρώτες γραµµές του περιοδικού αυτού και να τους συστήσω σε εσάς. Ο Γιώργος Τζιγκουνάκης είναι ο άνθρωπος µε τα χίλια ταλέντα, ο οποίος εκτός από το να αρθρογραφεί είναι και υπεύθυνος για τη γραφιστική αρτιότητα του περιοδικού. Ο Γιάννης Φερούκας, ως πολύ καλός χειριστής της γλώσσας και µε µια µακρά ιστορία στην ιατρική, επιτελεί σηµαντικό έργο στη διόρθωση των κειµένων και τη βελτίωση όλου του περιοδικού γενικότερα. Η Χριστίνα Μανιαβού κάνει καταπληκτικές µεταφράσεις άρθρων και ταυτόχρονα µαζί µε τον Μανώλη Κατσαντώνη εργάζονται για την αυτοχρηµατοδότηση του περιοδικού µέσω διαφηµίσεων, έτσι ώστε ο ΕΣΚΙ να µην επιβαρύνεται οικονοµικά από αυτό το περιοδικό. Η Ειρήνη Περβολαράκη, όχι µόνο βοηθά πραγµατικά µε τη µελέτη της πάνω στο νοµικό γίγνεσθαι της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα, αλλά επιπλέον, κατέχοντας πολύ καλά την ελληνική, επιµελείται όλα τα κείµενα του περιοδικού. Η Σπετσέρη Αγγέλικα, όντας πάντα διαθέσιµη να βοηθήσει τον ΕΣΚΙ, ανέλαβε τη σηµαντική δουλειά της αναζήτησης των νεότερων επιστηµονικών περιλήψεων άρθρων και τη µετάφρασή τους. Τέλος, στο πρώτο τεύχος σηµαντική ήταν η προσφορά του Κωνσταντίνου Γρίβα µε τη συγγραφή της µελέτης του για ένα βότανο που έχει δηµιουργήσει αρκετό θόρυβο τους τελευταίους µήνες στο χώρο της Κινέζικης Ιατρικής.
Μετάφραση: Κατερίνα Καστρινάκη, Θ.Κ.Ι.
Κωνσταντίνος Γρίβας, Γεωπόνος, Βοτανολόγος, Θ.Κ.Ι.
23 Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του βελονισµού µέσω των κλινικών δοκιµών Γιώργος Τζιγκουνάκης, ΒSc (Hons) Acupuncture, MSc TCM 27
Η σηµασία του συνδετικού ιστού στην κινέζικη ιατρική
32
χολιασµός στα ”Κλασικά κείµενα του σφυγµού” Σ του Βανγκ Σου Χε
Λέον Χάµερ Μετάφραση: Χριστίνα Μανιαβού, MSc TCM
38
Γιάννης Δηµητρίου, MD. PT. CCH. MSc. PhD TCM
Ανασκοπήσεις Μετάφραση: Αγγέλικα Σπετσέρη, ΒSc (Hons) TCM
Για το περιοδικό ”Κινέζικη Ιατρική” θα ήθελα να αναφέρω πως φιλοξενεί εµπεριστατωµένα άρθρα, µελέτες και περιλήψεις για την Κινέζικη Ιατρική από την Ελλάδα και ολόκληρο τον κόσµο. Αρθρογράφοι και µελετητές, αφού έρθουν σε επικοινωνία µε το περιοδικό (magazine@eski.gr), µπορούν να αποστέλλουν άρθρα προς έγκριση, από τη συντακτική επιτροπή και δηµοσίευση. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα τα µέλη για τη στήριξή τους στον ΕΣΚΙ, χωρίς την οποία αυτό το περιοδικό δεν θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί, καθώς και όλα τα µελλοντικά µέλη που θα µας στηρίξουν για να προάγουµε µια όµορφη συνεργασία στο χώρο της Κινέζικης Ιατρικής. Γιάννης Δηµητρίου, MD. PT. CCH. MSc. PhD TCM
eski.indd 1
13/03/2015 10:10 ΠΜ
eski.indd 2
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Μήνυµα του Προέδρου
Ο Ελληνικός Σύλλογος Κινέζικης Ιατρικής (Ε.Σ.Κ.Ι.) σχηµατίστηκε για να δηµιουργήσει ένα χώρο αλληλοϋποστήριξης, αλληλεγγύης και συνεργασίας µεταξύ των θεραπευτών την παραδοσιακής Κινέζικης ιατρικής (Π.Κ.Ι.) καθώς και για να θέσει τις βάσεις ούτως ώστε να ξεκινήσει διάλογος µεταξύ των θεραπευτών της Π.Κ.Ι. και της πολιτείας για θέµατα όπως η εκπαίδευση, τα κριτήρια επάρκειας των θεραπευτών Π.Κ.Ι., οι υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα αυτών, η νοµική κατοχύρωση και ασφάλισή τους για mal practice αλλά και η ασφαλιστική κάλυψη των δαπανών των θεραπευοµένων. Το τελευταίο θα αποτελέσει σηµαντικό παράγοντα πράσπισης και προαγωγής της υγείας του γενικότερου πληθυσµού στην Ελλάδα καθώς θα µπορούσε ένας καθορισµός ελάχιστων ετήσιων επιδοτούµενων συνεδριών ανά ασφαλισµένο να συµβάλει, αφ’ενός στην πρόληψη, στην επιβράδυνση ή στην ευκολότερη ανοχή πλείστων όσων χρονίων νοσηµάτων, αφ’ετέρου στη σηµαντικότατη µείωση των δαπανών των ασφαλιστικών ταµείων αλλά και της χώρας µας εν γένει, αρκεί να αναλογισθεί κανείς τα ελάχιστα έξοδα που απαιτούνται γιά τον εξοπλισµό αντίστοιχων ιατρείων καθώς και τις χαµηλές πραγµατικές δαπάνες θεραπείας: µηδενικές -σχεδόν- σε θεραπεία δια χειρών τουί να, του τσι γκονγκ και του τάι τσι τσουάν, ελάχιστες στην περίπτωση του βελονισµού, µικρές σε πλείστες περιπτώσεις βοτανικών συµπλεγµάτων. Αξιοσηµείωτη είναι και η οικολογική διάσταση της Π.Κ.Ι. που στην φαρέτρα της εµπεριέχει τα βότανα από την φύση αντί για τα χηµικά του εργαστηρίου, και τα χέρια του θεραπευτή αντί για τα πάµπολλα πολύπλοκα και πανάκριβα ιατρικά µηχανήµατα. Η γοητεία και αποτελεσµατικότητα της Π.Κ.Ι. έγκειται στην ανάλυση και σεβασµό των φυσικών νόµων που διέπουν το ανθρώπινο σώµα, νου και ψυχή. Η µη προσκόλληση στη µονοδιάστατη µηχανιστική αντίληψη του ανθρώπινου σώµατος και η φυσική ένταξη του ανθρώπου και των έµβιων όντων ανάµεσα στη Γη (γιν) και τον Ουρανό (γιάνγκ) παρέχουν τα εχέγγυα της συνεργαστικής παρεµβατικότητας στο πλαίσιο των φυσικών νόµων που το διέπουν, σεβόµενοι το πρώτο ιατρικό αξίωµα που απευθύνει ο Ιπποκράτης προς τους ιατρούς: ”ΩΦΕΛΕΕΙΝ Η ΜΗ ΒΛΑΠΤΕΙΝ” ήτοι ‘‘αν δεν δύνασαι να ωφελήσεις, τουλάχιστον µην βλάψεις!‘‘ Το περιοδικό είναι µία από τις δράσεις του Ε.Σ.Κ.Ι. που σκοπό έχουν την ενηµέρωση των θεραπευτών της Π.Κ.Ι., των συναδέλφων ιατρών αλλά και του ευρύτερου ενδειαφερόµενου κοινού, και τη δηµιουργία χώρου για δηµοσίευση επιστηµονικών µελετών ή εν γένει άρθρων που άπτονται της Π.Κ.Ι. Ευχές λοιπόν για µία διάνθιστη πορεία ή όπως θά προσφωνούσε φιλικά οποιοσδήποτε Κινέζος τον φίλο συνοδοιπόρο 慢走 ‘‘màn zǒu!’’ κατά λέξη ‘‘σπεύδε βραδέως...‘‘ Γιάννης Φερούκας Πρόεδρος
3
eski.indd 3
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η νοµική κατάσταση της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα Μέρος πρώτο: Η διοικητική πρακτική και το συνταγµατικό δικαίωµα των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής στην επαγγελµατική ελευθερία
Ειρήνη Περβολαράκη ν οµικός, MSc ∆ηµοσίου ∆ικαίου Ν οµικής Σχολής Αθήνας, σπουδάστρια Κινέζικης Ιατρικής (e.pervolaraki@outlook.com.gr)
Σ υνολικό διάγραμμα της μελέτης Η νοµική κατάσταση της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα Μέρος πρώτο: Η διοικητική πρακτική και το συνταγµατικό δικαίωµα των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής στην επαγγελµατική ελευθερία Μέρος δεύτερο: Όψεις ευρωπαϊκού δικαίου Μέρος τρίτο: Η νοµολογία των ελληνικών δικαστηρίων Μέρος τέταρτο: Συγκριτική µελέτη των νοµικών ρυθµίσεων άλλων κρατών, ευρωπαϊκών και µη και οι ρυθµίσεις εθνικών και διεθνών συλλόγων Κινέζικης Ιατρικής Μέρος πέµπτο: Συµπεράσµατα και προτάσεις του Ελληνικού Συλλόγου Κινέζικης Ιατρικής για την άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα
Δ ιάγραμμα παρόντος , πρώτου , μέρους Η διοικητική πρακτική και το συνταγµατικό δικαίωµα των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής στην επαγγελµατική ελευθερία 1. Εισαγωγή 2. Η διοικητική πρακτική και το συνταγµατικό δικαίωµα των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής στην επαγγελµατική ελευθερία 2.1. Η διοικητική πρακτική του Υπουργείου Υγείας 2.1.1. Οι εκδοθείσες εγκύκλιοι. 2.1.2. Ορισµός της ιατρικής πράξης, διάκριση µεταξύ δυτικής και Κινέζικης Ιατρικής καθώς και µεταξύ ιατρικού βελονισµού και Κινέζικης Ιατρικής 2.2. Η υφιστάµενη διοικητική πρακτική του Υπουργείου Οικονοµικών και των φορολογικών αρχών 2.3. Το συνταγµατικό, ατοµικό, δικαίωµα της επαγγελµατικής ελευθερίας των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής 3. Συµπεράσµατα 4. Παράρτηµα Αναφορές
1.Εισαγωγή
γκονγκ, η διαιτοθεραπεία, η θεραπευτική απόξεση και η βεντουζοθεραπεία. Στο παρόν άρθρο θα χρησιµοποιούµε εναλλακτικά τους όρους Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική (ΠΚΙ) και Κινέζικη Ιατρική. Καταρχάς µέρος της θεραπευτικής τέχνης της κινέζικης βελονοθεραπείας έγινε και επισήµως αποδεκτό στο πλαίσιο της δυτικής ιατρικής ως ιατρικός βελονισµός. Μετά από αυτό το αρχικό βήµα, η θέση του ΕΣΚΙ είναι ότι πλησιάζει η ώρα για την ολοκλήρωση της τοποθέτησης της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής ως ανόµοιας οντότητας στο πλαίσιο της ελληνικής νοµικής και κοινωνικής πραγµατικότητας, µε σκοπό την υγεία.
Η Κινέζικη Ιατρική είναι ένα θεραπευτικό σύστηµα που έχει αρχίσει να εφαρµόζεται και στη χώρα µας. Ως Κινέζικη Ιατρική ορίζεται από τον Ελληνικό Σύλλογο Κινέζικης Ιατρικής (ΕΣΚΙ) το σύνολο των συµπληρωµατικών και εναλλακτικών πρακτικών που µοιράζονται κοινές αρχές και έχουν αναπτυχθεί στην Κίνα τουλάχιστον τα προηγούµενα 2.000 χρόνια. Στις πρακτικές αυτές περιλαµβάνεται η βελονοθεραπεία, η βοτανοθεραπεία, η θεραπεία µε καύση αρωµατικών βοτάνων (µοξοθεραπεία), η θεραπεία δια χειρών τουί να, η θεραπευτική άσκηση τσι 4
eski.indd 4
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Ειρήνη Περβολαράκη
Το παρόν άρθρο είναι το πρώτο βήµα που πραγµατοποιούµε στο πεδίο της µελέτης του θέµατος της νοµικής κατάστασης της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα. Μέχρι στιγµής το νοµικό καθεστώς που διέπει την άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής δεν έχει αποκρυσταλλωθεί στη χώρα µας. Ως αποτέλεσµα παρατηρήθηκε στο παρελθόν η τάση της διοίκησης, και ιδίως του Υπουργείου Υγείας, να την υπάγει στο καθεστώς της δυτικής ιατρικής. Όµως όπως θα δείξουµε στη συνέχεια: α) η υπαγωγή αυτή είναι ανίσχυρη κανονιστικά και εσφαλµένη επί της ουσίας, β) το Υπουργείο Οικονοµικών και οι φορολογικές αρχές επιτρέπουν την άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής διακριτά από το ιατρικό επάγγελµα, και γ) το τελευταίο είναι σύµφωνο προς την άσκηση του συνταγµατικού, ατοµικού, δικαιώµατος των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής στην επαγγελµατική ελευθερία. Σε επόµενα άρθρα η έρευνα µας θα εστιαστεί στην εµβάθυνση σε όψεις του ευρωπαϊκού δικαίου, τη νοµολογία των ελληνικών δικαστηρίων, τη συγκριτική µελέτη των νοµικών ρυθµίσεων Κινέζικης Ιατρικής των άλλων κρατών, ευρωπαϊκών και µη και τις ρυθµίσεις εθνικών και διεθνών συλλόγων Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής, και θα καταλήξει στη διατύπωση συµπερασµάτων και προτάσεων για την άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής στη χώρα µας.
2.1.2. Ορισµός της ιατρικής πράξης, διάκριση µεταξύ δυτικής και Κινέζικης Ιατρικής καθώς και µεταξύ ιατρικού βελονισµού και Κινέζικης Ιατρικής: Ο ορισµός της ιατρικής πράξης δίνεται στο άρθρο 1 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν. 3418/2005, ΦΕΚ Α΄ 287/28.11.2005) και έχει ως εξής: «Άρθρο 1 Έννοιες, ορισµοί και πεδίο εφαρµογής του παρόντος 1. Ιατρική πράξη είναι εκείνη που έχει ως σκοπό τη µε οποιαδήποτε επιστηµονική µέθοδο πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση της υγείας του ανθρώπου. 2. Ως ιατρικές πράξεις θεωρούνται και εκείνες οι οποίες έχουν ερευνητικό χαρακτήρα, εφόσον αποσκοπούν οπωσδήποτε στην ακριβέστερη διάγνωση, στην αποκατάσταση ή και τη βελτίωση της υγείας των ανθρώπων και στην προαγωγή της επιστήµης. 3. Στην έννοια της ιατρικής πράξης περιλαµβάνονται και η συνταγογράφηση, η εντολή για διενέργεια πάσης φύσεως παρακλινικών εξετάσεων, η έκδοση ιατρικών πιστοποιητικών και βεβαιώσεων και η γενική συµβουλευτική υποστήριξη του ασθενή.» (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας, 2005). Εποµένως ο νόµος ορίζει την έννοια της ιατρικής πράξης µε βάση τη µέθοδο και τον σκοπό της. Τη µέθοδο δε προσδιορίζει ως επιστηµονική. Ο ορισµός της επιστηµονικής µεθόδου όπως δίδεται στο Αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης έχει, µεταφρασµένη, ως εξής: «µία µέθοδος ή διαδικασία η οποία έχει χαρακτηρίσει τη φυσική επιστήµη από τον 17ο αιώνα η οποία συνίσταται σε συστηµατική παρατήρηση, µέτρηση και πείραµα, και τον σχηµατισµό, έλεγχο και τροποποίηση υποθέσεων» (Wikipedia, 2014). Εποµένως η ιατρική πράξη αφορά µεθόδους επιστηµονικές κατά την παραπάνω έννοια, δηλαδή κατά την έννοια της δυτικής επιστήµης όπως αναπτύχθηκε από τον 17ο αιώνα και εξής και αφορά απόδειξη υποθέσεων, µετρήσεις και πειράµατα. Όµως η Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική εξ ορισµού (παραδοσιακή) δεν αναπτύχθηκε κατ’ επιστηµονική µέθοδο. Ο ορισµός της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής ως εναλλακτικής ιατρικής όπως δίνεται από το Εθνικό Κέντρο Συµπληρωµατικής και Εναλλακτικής Ιατρικής των ΗΠΑ (National Center for Complementary and Alternative Medicine - NCCAM) έχει ως εξής: «Η Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική (ΠΚΙ) γεννήθηκε στην αρχαία Κίνα και έχει εξελιχθεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών. Οι θεραπευτές ΠΚΙ χρησιµοποιούν φυτικά φάρµακα και διάφορες πρακτικές νου και σώµατος, όπως ο βελονισµός και το τάι τσι, για την θεραπεία ή πρόληψη προβληµάτων υγείας» (NCCAM, 2009). Επίσης όπως αναφέρεται στη µελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Οµοιοπαθητική του 2004 σχετικά µε τις συµπληρωµατικές και εναλλακτικές θεραπείες: «[…] ο όρος συµπληρωµατικές σηµαίνει ότι αυτές οι θεραπείες χρησιµοποιούνται σε συνδυασµό µε, παρά ως αντικατάσταση προς µια βιο-ιατρική θεραπεία, ενώ η ένδειξη εναλλακτική σηµαίνει ότι η θεραπεία χρησιµοποιείται στη θέση µιας βιο-ιατρικής θεραπείας. Το NCCAM ταξινοµεί τα κύρια είδη συµπληρωµατικής και εναλλακτικής ιατρικής σε πέντε κατηγορίες ή τοµείς: • Εναλλακτικά ιατρικά συστήµατα, τα οποία έχουν θεµελιωθεί σε ολοκληρωµένα συστήµατα θεωρίας και πράξης. Συχνά, αυτά τα
2. Η διοικητική πρακτική και το συνταγματικό δικαίωμα των θεραπευτών Κινέζ ικης Ιατρικής στην επαγγελματική ελευθερία 2.1. Η διοικητική πρακτική του Υπουργείου Υγείας 2.1.1 Οι εκδοθείσες εγκύκλιοι: Δεν υφίσταται µέχρι σήµερα ειδική νοµοθεσία για την άσκηση της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα. Έχουν εκδοθεί µόνον ορισµένες εγκύκλιοι της διοίκησης µε τις οποίες η τελευταία θεωρεί τον βελονισµό µέθοδο η οποία επιτρέπεται να ασκείται µόνο από γιατρούς. Τις συνηθέστερα συναντώµενες στην ηλεκτρονική έρευνα εγκυκλίους και απαντητικά έγγραφα (δεκαετιών 1980 και 1990 αντίστοιχα) επισυνάπτουµε στο παράρτηµα. Υφίσταται επίσης δηµοσιευµένη στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Υγείας κωδικοποίηση ιατρικών πράξεων στις οποίες συµπεριλαµβάνεται ο βελονισµός (Υπουργείο Υγείας, 2011). Εποµένως η διοίκηση υπήγαγε τον βελονισµό, χωρίς να διακρίνει µεταξύ Κινέζικης Ιατρικής και ιατρικού βελονισµού, στην έννοια της ιατρικής πράξης. Ωστόσο οι εγκύκλιοι είναι εκ της νοµικής τους φύσης ερµηνευτικές-συµβουλευτικές και δεν θέτουν κανόνες δικαίου. Οι εκεί περιλαµβανόµενοι «κανόνες», όταν δεν στηρίζονται σε επιτρεπτική (εξουσιοδοτική) διάταξη νόµου, δεν αποτελούν κανόνες δικαίου (Τάχος, 2012). Εξακολουθεί εποµένως να µην υφίσταται νοµοθετικό-κανονιστικό πλαίσιο για την άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα και οι ως άνω εγκύκλιοι αδυνατούν εκ της νοµικής τους φύσης να καλύψουν αυτό το κενό1.Πηγαίνοντας πέραν την νοµικής ανισχυρότητας των εγκυκλίων, θα προχωρήσουµε στη συνέχεια στη νοµική απόδειξη και του επί της ουσίας εσφαλµένου της υπαγωγής της Κινέζικης Ιατρικής στην έννοια της ιατρικής πράξης. Προς το σκοπό αυτό θα αναλύσουµε τον ορισµό της ιατρικής πράξης σύµφωνα µε τον νόµο και τα διδάγµατα της επιστήµης και τέχνης της ιατρικής. 5
eski.indd 5
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η νοµική κατάσταση της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα
συστήµατα έχουν εξελιχθεί ξεχωριστά και νωρίτερα από τη συµβατική ιατρική προσέγγιση που χρησιµοποιείται στην Ευρώπη. Παραδείγµατα περιλαµβάνουν την οµοιοπαθητική, τη φυσικοπαθητική ιατρική, την Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική και την Αγιουβέδα. [...]» (European Committee for Homeopathy, 2004). Εποµένως η Κινέζικη Ιατρική αναγνωρίζεται από τους ευρωπαϊκούς και αµερικανικούς θεσµικούς οργανισµούς ως ένα πλήρες θεραπευτικό σύστηµα θεωρίας και πρακτικής το οποίο έχει αναπτυχθεί ξεχωριστά και νωρίτερα από τη συµβατική ιατρική προσέγγιση στην Ευρώπη. Προκειµένου να αναδείξουµε πιο αναλυτικά τις ουσιαστικές διαφορές µεταξύ δυτικής ιατρικής και Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής παραθέτουµε απόσπασµα από σχετική µελέτη που δηµοσιεύεται στην ιστοσελίδα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας: «[...]Διαφορές µεταξύ της ΠΚΙ (Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής) και της µοντέρνας ιατρικής: Η ΠΚΙ και η µοντέρνα ιατρική είναι δύο διακριτά είδη ιατρικών συστηµάτων. Περιλαµβάνουν διαφορετικούς τρόπους πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης καθώς και υγειονοµικής περίθαλψης λόγω των ξεχωριστών θεωριών τους. Οι διαφορές κατευθύνσεων: Η ΠΚΙ και η µοντέρνα ιατρική έχουν σηµαντικά διαφορετική άποψη για την ασθένεια και τη σχέση µεταξύ της ασθένειας, του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του. Η µοντέρνα ιατρική, η οποία είναι σχεδόν ταυτόσηµη προς την αλλοπαθητική ιατρική, θεωρεί τις ασθένειες ως αντικείµενα της έρευνας, γενικά προσπαθεί να βρει τις διάφορες αιτίες των ασθενειών και στη συνέχεια απαλλάσσεται από αυτές, όπως τα βακτήρια και οι ιοί, κυρίως µέσω χηµικών φαρµάκων. Η άσκηση της µοντέρνας ιατρικής επιδεικνύει τώρα ιδιαίτερη προτίµηση προς την ολοκληρωτική εξάλειψη (παρά έλεγχο) των µικροβιακών οργανισµών, το οποίο είναι πραγµατικά επιβλαβές για τη φυσική ισορροπία, και βεβαίως συνεπάγεται πολλαπλή αντίσταση σε αντιβιοτικά και αυξηµένη τοξικότητα και αντοχή. Η ΠΚΙ, η οποία είναι ένα είδος αρµονικής ιατρικής, πάντοτε ερευνά τις ζωές των ανθρώπινων όντων αντί τις ασθένειες και δίνει έµφαση στην ιδέα της σχετικής προσαρµογής του ανθρώπου στη φύση. Κατά την άποψη της ΠΚΙ, ο άνθρωπος θα πρέπει να συνυπάρχει αρµονικά µε οτιδήποτε στον κόσµο, συµπεριλαµβανοµένων των µικροβιακών οργανισµών και να προσπαθεί να ενεργοποιεί και να ενισχύει την ικανότητά του για ανάρρωση µε φαρµακευτικές θεραπείες (όπως φάρµακα από βότανα, ζώα και µέταλλα) και µη φαρµακευτικές θεραπείες (όπως το τσι γκονγκ) ώστε να διατηρεί τους βλαπτικούς παράγοντες µακριά. Το πιο διακεκριµένο χαρακτηριστικό της ΠΚΙ είναι ότι η διάγνωση και η θεραπεία βασίζονται στη συνολική ανάλυση των σηµείων, συµπτωµάτων, και καταστάσεων των ασθενών και του όλου περιβάλλοντος (πχ. σύνδροµο της ΠΚΙ αντί ασθένειας). Διαφορές στην εφαρµογή και την προέλευση: Τα χηµικά φάρµακα είναι σχεδόν όλα µονοµερή και παράγονται µέσω σύνθεσης, µε αποτέλεσµα να είναι σηµαντικό να αναλύεται η δοµή και τα συστατικά των φαρµάκων τα οποία δεν χρειάζεται να γίνουν αντικείµενο επεξεργασίας. Τα φάρµακα της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής, προερχόµενα από φυσικά φυτά, ζώα και µέταλλα, γενικά αποτελούνται από µείγµατα και περιέχουν πολλά συστατικά τα οποία είναι δύσκολο
σήµερα να κατανοηθούν πλήρως. Είναι πολύ σηµαντικό να ανακαλύψει κανείς τα ειδικά χαρακτηριστικά των κινέζικων φαρµάκων επί τη βάσει της θεωρίας της ΠΚΙ και της κλινικής πρακτικής, όπως οι τέσσερις φύσεις (κρύο, δροσερό, ζεστό και θερµό), οι πέντε γεύσεις (πικάντικη, γλυκιά, ξινή, πικρή και αλµυρή), οι κατευθύνσεις των κινήσεων των κινέζικων φαρµάκων στο ανθρώπινο σώµα όταν αυτά λαµβάνονται (ανοδική, καθοδική, επιπλέουσα και βυθιζόµενη) και ο τροπισµός των καναλιών (πχ. επιλεκτική συγκέντρωση και επίδραση των κινέζικων φαρµάκων σε µερικά κανάλια και αγγεία. Για παράδειγµα το Radix Bupleuri (chái hú,柴胡),µεταφέρεται κυρίως στο κανάλι του ήπατος και θεραπεύει ηπατικές παθήσεις). Καθώς τα περισσότερα κινέζικα φάρµακα προέρχονται από τα ακατέργαστα υλικά, απαραιτήτως γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας ώστε να πληρούν τις θεραπευτικές προϋποθέσεις, να µειώνεται η τοξικότητα, να είναι εγγυηµένη η ασφάλεια και να παράγεται ικανοποιητικό θεραπευτικό αποτέλεσµα σύµφωνα µε τις συγκεκριµένες ιδιότητες καθενός. Οι διαφορετικές µέθοδοι συνέργιας: Η συνεργική χρήση χηµικών φαρµάκων είναι ανεκτή εκτός και αν οι χηµικές τους δοµές είναι αντιφατικές ή το ένα µέρος θα αντιδρούσε προς τα υπόλοιπα, µε αποτέλεσµα µικρότερη αποτελεσµατικότητα, τοξικότητα ή δυσµενείς επιπτώσεις. Γενικά, τα χηµικά φάρµακα είναι στην ίδια µορφή σχεδόν πάντα σε µία συνταγή και το καθένα στοχεύει κυρίως σε διάφορες αιτίες ασθενειών ή διαφορετικές παθολογικές µεταβολές. Όσον αφορά τα κινέζικα φάρµακα, φαίνεται ότι είναι περισσότερο πολύπλοκη και συστηµατοποιηµένη η διαδικασία σχηµατισµού µιας συνταγής ΠΚΙ. Γενικά, ένα και µόνο φάρµακο δεν θα µπορούσε να εκπληρώσει τον θεραπευτικό σκοπό όταν η ασθένεια είναι πολύπλοκη. Η συµβατότητα των κινέζικων φαρµάκων ανάγεται στον συνδυασµό δύο ή περισσότερων φαρµάκων σύµφωνα µε την κλινική απαίτηση και τις αρχές της φαρµακευτικής εφαρµογής ώστε να αυξηθούν και να ενισχυθούν οι επιδράσεις αυτών των φαρµάκων ή να µειωθούν και να διορθωθούν δυσµενείς επιπτώσεις. Υπάρχουν δύο κύρια είδη µεθόδων συνεργικής χρήσης µεταξύ των κινέζικων φαρµάκων. Το ένα είδος είναι η συνέργια µεταξύ δύο φαρµάκων, που περιλαµβάνει χαρακτηριστικά όπως την αµοιβαία ενίσχυση, τη βοήθεια, τον περιορισµό της τοξικότητας, την αποτοξίνωση, την αµοιβαία αναστολή και την ασυµβατότητα. Η άλλη µέθοδος συνέργιας των κινέζικων φαρµάκων βασίζεται στη διαφορετική λειτουργία κάθε φαρµάκου στην όλη συνταγή, και περιγράφει τα φάρµακα ως αυτοκράτορα, υπουργό, βοηθό και οδηγό. Αυτή είναι η πιο σηµαντική βάση δηµιουργίας µιας συνταγής ΠΚΙ και δείχνει πώς να αρχίσει κανείς να την αναλύει σωστά. Παρ’ ότι ο τρόπος που περιγράφονται οι συνταγές της ΠΚΙ σε σχέση µε τις δοµές φαρµάκων της κλασικής ιατρικής θεωρείται αντιεπιστηµονικός, πολλοί συµφωνούν ότι οι συνταγές ΠΚΙ που οδηγούνται από παραδοσιακές ιδέες είναι πιο αποτελεσµατικές στην κλινική πράξη. Η διαφορά στην τοξικότητα, τις παρενέργειες και την ανθεκτικότητα στο φάρµακο: Χηµικά φάρµακα: Η υπερχρήση αντιβιοτικών και άλλων φαρµάκων 6
eski.indd 6
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Ειρήνη Περβολαράκη
για τη «θεραπεία» ιών µαζί µε την αποτυχία ολοκλήρωσης των θεραπειών των συνταγών και τη χρήση αντιβιοτικών σε ζώα έχουν πλήξει δραµατικά την αποτελεσµατικότητα αυτών των φαρµάκων και έχουν οδηγήσει στην ταχεία άνοδο ιδιαίτερα ανθεκτικών «υπερµικροβίων». Εν τω µεταξύ, η τοξικότητα και οι παρενέργειες των χηµικών φαρµάκων δεν µπορούν επίσης να αγνοηθούν. Για παράδειγµα, η συχνότητα εµφάνισης αγγειακής νέκρωσης της κεφαλής του µηριαίου οστού ήταν πολύ υψηλότερη σε αναρρωνύοντες ασθενείς SARS απ’ ότι στο γενικό πληθυσµό. Όµως δεν υπάρχουν πρόδηλα δυσµενή επακόλουθα σε ασθενείς που έλαβαν θεραπεία ΠΚΙ. Τα κινέζικα φάρµακα, εφόσον χρησιµοποιούνται σωστά, θεωρούνται ασφαλή επειδή γενικά η συνταγή ΠΚΙ είναι µια µεικτή συνταγή στην οποία η τοξικότητα περιορίζεται µέσω του συνδυασµού των φαρµάκων. Εν τω µεταξύ, τα κινέζικα φάρµακα είναι σχεδόν αβλαβή κατόπιν ειδικής επεξεργασίας. Για παράδειγµα, η τοξικότητα του ακατέργαστου Radix Aconiti Lateralis Praeparata (fù zĭ,附子) είναι 200 φορές µεγαλύτερη από αυτήν του επεξεργασµένου φαρµάκου. Ταυτόχρονα, δεν είναι εύκολο να επέλθει τοξικότητα, παρενέργειες και αντοχή σε φάρµακα ΠΚΙ αν οι θεραπευτές επιµένουν να θεραπεύουν τους ασθενείς σύµφωνα µε τα σύνδροµα της ΠΚΙ επί τη βάσει κατανόησης του ολοκληρωµένου συστήµατος ιδεών της. Αυτός είναι ο λόγος που τα κινέζικα φάρµακα έχουν προκαλέσει µικρή αντίσταση κατόπιν χιλιάδων ετών.» (Jia, 2005). Αλλά και πριν ακόµη τη θεραπεία, ο τρόπος της ίδιας της διάγνωσης είναι διαφορετικός. Όπως σηµειώνει ο Giovanni Maciocia (2005), µια από τις βασικές αρχές της κινέζικης διάγνωσης είναι ότι «το εξωτερικό αντανακλά το εσωτερικό», δηλαδή η εξωτερική εµφάνιση του ασθενή, ο σφυγµός και τα συµπτώµατά του αντανακλούν την εσωτερική δυσαρµονία. Η δυτική ιατρική διάγνωση βασίζεται πολύ στο «να κοιτάξει µέσα» µε ακτινογραφίες, τοµογραφίες, αιµατολογικές εξετάσεις, ενδοσκοπήσεις, λαπαροσκοπήσεις κ.λπ. Η διάγνωση της Κινέζικης Ιατρικής βασίζεται στο «να κοιτάξει το εξωτερικό», βασίζεται δηλαδή στην παρατήρηση της επιδερµίδας και της γλώσσας, την ψηλάφηση του σφυγµού και την πραγµατοποίηση ερωτήσεων. Μια ακόµη θεµελιώδης αρχή της κινέζικης διάγνωσης είναι η ανταπόκριση µεταξύ ενός µέρους και του συνόλου. Η διάγνωση µέσω σφυγµού και γλώσσας είναι ένα καλό παράδειγµα γι’ αυτό. Ο σφυγµός ψηλαφάται στην κερκιδική αρτηρία σε τρία µικρά ξεχωριστά τµήµατα καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα µέρος του σώµατος και τα αντίστοιχα εσωτερικά όργανά του. Το ίδιο ισχύει και για τη γλώσσα και πολλές άλλες πτυχές της Κινέζικης Ιατρικής. Η κινέζικη διάγνωση βασίζεται σε µια εξαιρετική αντιστοιχία και συντονισµό µεταξύ ενός µέρους του σώµατος και του όλου σώµατος και επίσης σε συντονισµό µεταξύ του µικρόκοσµου και του µακρόκοσµου (Maciocia, 2005)2. Τούτων λεχθέντων, η Κινέζικη Ιατρική δεν υπάγεται στην έννοια της επιστηµονικής µεθόδου όπως δόθηκε παραπάνω και συνακόλουθα ούτε στην έννοια της ιατρικής πράξης όπως ορίζεται στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας, συνολικά δε, δεν υπάγεται στο πεδίο της δυτικής ιατρικής. Προς επίρρωση των παραπάνω θα προχωρήσουµε και σε µια
ειδικότερη διάκριση του ιατρικού βελονισµού από την Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική. Στο σηµείο αυτό θα αναφερθούµε σε σχετικό άρθρο το οποίο δηµοσιεύεται στην ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ιατρικής των ΗΠΑ (PubMed), απ΄όπου τα παρακάτω αποσπάσµατα: «Ο δυτικός, ιατρικός, βελονισµός είναι ένα θεραπευτικό µέσο το οποίο περιλαµβάνει την εισαγωγή λεπτών βελονών. Είναι µια προσαρµογή του κινέζικου βελονισµού µε τη χρήση της σύγχρονης γνώσης της ανατοµίας, φυσιολογίας και παθολογίας, και τις αρχές της βασισµένης σε αποδείξεις ιατρικής. Ενώ ο δυτικός, ιατρικός βελονισµός έχει αναπτυχθεί από τον κινέζικο βελονισµό, οι γιατροί που τον ασκούν δεν συµµορφώνονται πια µε ιδέες όπως το γιν γιάνγκ και η κυκλοφορία του τσι και θεωρούν τον βελονισµό τµήµα της συµβατικής ιατρικής παρά ένα πλήρες «εναλλακτικό ιατρικό σύστηµα». Δρα κυρίως µέσω ερεθισµού του νευρικού συστήµατος και οι γνωστοί τρόποι δράσης του περιλαµβάνουν τοπικά αντανακλαστικά, νευρορρύθµιση και άλλες επιδράσεις κεντρικού νευρικού συστήµατος. Ο δυτικός ιατρικός βελονισµός χρησιµοποιείται κυρίως από επαγγελµατίες συµβατικών υπηρεσιών υγείας, συνήθως στην πρωτοβάθµια περίθαλψη. Χρησιµοποιείται κυρίως για τη θεραπεία µυοσκελετικού πόνου, συµπεριλαµβανοµένου του µυοπεριτοναϊκού πόνου σηµείων ενεργοποίησης (σηµεία σκανδάλης). Είναι επίσης αποτελεσµατικός σε µετεγχειρητικό πόνο και ναυτία». «Οι ασκούντες τον δυτικό ιατρικό βελονισµό τείνουν να αφιερώνουν λιγότερη προσοχή από τους κλασικούς βελονιστές όσον αφορά την επιλογή ενός σηµείου αντί ενός άλλου, παρότι συνήθως επιλέγουν κλασικά σηµεία ως τα καλύτερα σηµεία για τον ερεθισµό του νευρικού συστήµατος» (White, 2009). Διευκρινίζεται εδώ ότι δεν υφίσταται στην Ελλάδα, νοµοθετική ή κανονιστική ρύθµιση ότι ο βελονισµός ασκείται µόνον από γιατρούς, µετά από εκπαίδευση 300 ωρών στον βελονισµό. Αυτό ορίζεται από ιατρικούς επαγγελµατικούς συλλόγους σε ορισµένες χώρες του εξωτερικού σε σχέση µε την άσκηση του πεδίου ρύθµισής τους, δηλαδή του ιατρικού βελονισµού. Ενδεικτικά το Αµερικανικό Συµβούλιο Ιατρικού Βελονισµού (American Board of Medical Acupuncture) απαιτεί εκπαίδευση 300 τουλάχιστον ωρών στον ιατρικό βελονισµό προκειµένου να λάβουν οι γιατροί τη σχετική πιστοποίηση (American Board of Medical Acupuncture, 2000). Την προϋπόθεση αυτή υιοθετούν και ελληνικοί σύλλογοι ιατρικού βελονισµού (Καρανικιώτης Ν., 2008). Σηµειώνουµε ότι το ΑΒΜΑ (American Board of Medical Acupuncture) εντάσσεται στη δοµή της Αµερικανικής Ακαδηµίας Ιατρικού Βελονισµού (American Academy of Medical Acupuncture) η οποία αποτελεί την επαγγελµατική κοινότητα-οργάνωση των γιατρών στη Β. Αµερική οι οποίοι έχουν ενσωµατώσει τον βελονισµό στην ιατρική τους πρακτική (American Academy of Medical Acupuncture, 2015). Ωστόσο στις ΗΠΑ ο ιατρικός βελονισµός δεν είναι ο µόνος βελονισµός που αναγνωρίζεται. Το Εθνικό Κέντρο Συµπληρωµατικής και Εναλλακτικής Ιατρικής των ΗΠΑ (NCCAM) στην ενότητα περί πιστοποίησης στην ιστοσελίδα του αναφέρει: «Επαγγελµατικές οργανώσεις προσφέρουν εξετάσεις πιστοποίησης σε αποφοίτους διαπιστευµένων προγραµµάτων εκπαίδευσης 7
eski.indd 7
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η νοµική κατάσταση της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα
και κατάρτισης. Η πιστοποίηση τους καθιστά ικανούς να λάβουν τοπική ή πολιτειακή άδεια ασκήσεως. Για παράδειγµα, σε πολλές πολιτείες, οι βελονιστές που δεν έχουν πτυχίο ιατρικής πρέπει να πιστοποιηθούν από την Εθνική Επιτροπή Πιστοποίησης για Βελονισµό και Ανατολική Ιατρική προκειµένου να αδειοδοτηθούν.» (NCCAM, 2010). Κλείνοντας την παρούσα ενότητα σηµειώνουµε ότι δεδοµένου του νοµικού κενού, ο Ελληνικός Σύλλογος Κινέζικης Ιατρικής έχει προχωρήσει σε µια αυτορρυθµιστική διαδικασία και στη δεδοµένη χρονική περίοδο και λαµβάνοντας υπόψη τις υφιστάµενες συνθήκες συνιστά στους θεραπευτές της Κινέζικης Ιατρικής να πληρούν τους όρους των τακτικών µελών του ΕΣΚΙ. Σύµφωνα µε το καταστατικό του ΕΣΚΙ τακτικά µέλη του Σωµατείου γίνονται: α) Όσοι κατέχουν πτυχίο Bachelor ή/και Master ή/και PhD στην Κινέζικη Ιατρική της αλλοδαπής. β) Όσοι κατέχουν ελληνικό πτυχίο Ιατρικής, Οδοντιατρικής, Φυσικοθεραπείας, Νοσηλευτικής, Φαρµακευτικής ή τα αντίστοιχα πτυχία της αλλοδαπής αναγνωρισµένα από το Ελληνικό κράτος και έχουν µαθητεύσει σε µονοετή προγράµµατα εξειδίκευσης στην Κινέζικη Ιατρική στην Κίνα. γ) Όσοι κατέχουν ελληνικό πτυχίο Ιατρικής, Οδοντιατρικής, Φυσικοθεραπείας, Νοσηλευτικής, Φαρµακευτικής ή τα αντίστοιχα πτυχία της αλλοδαπής αναγνωρισµένα από το Ελληνικό κράτος και έχουν συµπληρώσει επιτυχώς τον πλήρη κύκλο σπουδών Κινέζικης Ιατρικής των αναγνωρισµένων Ελληνικών σχολών Κινέζικης Ιατρικής ή αντίστοιχων σχολών του εξωτερικού. δ) Όσοι κατέχουν το Ελληνικό Πτυχίο Κινέζικης Ιατρικής. Το Ελληνικό Πτυχίο Κινέζικης Ιατρικής απονέµεται από τον ΕΣΚΙ σε όσους έχουν συµπληρώσει επιτυχώς τον πλήρη κύκλο σπουδών Κινέζικης Ιατρικής των ελληνικών σχολών Κινέζικης Ιατρικής ή αντίστοιχων σχολών του εξωτερικού ή έχουν παρακολουθήσει µονοετές πρόγραµµα εκπαίδευσης στην Κινέζικη Ιατρική στην Κίνα, και έχουν επιτύχει στις εξετάσεις που διοργανώνει ο σύλλογος κάθε χρόνο3. Ανακεφαλαιώνοντας όσα αναφέραµε στην ενότητα αυτή, σηµειώνουµε ότι η άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής δεν έχει περιοριστεί ούτε ρυθµιστεί µε νόµο ούτε κατ’ εξουσιοδότηση αυτού κανονιστική πράξη της διοίκησης, οι εγκύκλιοι δε που εκδόθηκαν κατά το παρελθόν και υπήγαγαν χωρίς διάκριση τον βελονισµό στη δυτική ιατρική, δεν καλύπτουν εκ της νοµικής τους φύσης αυτό το κενό. Εξάλλου η υπαγωγή της Κινέζικης Ιατρικής στη δυτική ιατρική είναι αβάσιµη και επί της ουσίας όπως δείξαµε. Η άποψη αυτή αποτελεί τη θέση την οποία διατυπώνει και υποστηρίζει ο Ελληνικός Σύλλογος Κινέζικης Ιατρικής. Μέχρις ότου παγιωθεί απόλυτα ρητή αντίστοιχη νοµική εφαρµογή, οι θεραπευτές της Κινέζικης Ιατρικής θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τους και την ιστορία της κατά το παρελθόν δηµιουργηθείσας νοοτροπίας.
και τις εναλλακτικές θεραπείες εν γένει, ξεχωριστά από το ιατρικό επάγγελµα (Taxheaven, 2014). Συγκεντρωτικά επεξηγούµε ότι στο σύστηµα των ΚΑΔ (Κωδικοί Αριθµοί Δραστηριότητας): Ο κωδικός αριθµός 86 αντιστοιχεί εν γένει στις: Υπηρεσίες ανθρώπινης υγείας. Ο κωδικός 86.1 αντιστοιχεί ειδικότερα στις: Νοσοκοµειακές Δραστηριότητες Ο κωδικός 86.2 αντιστοιχεί ειδικότερα στις: Δραστηριότητες άσκησης ιατρικών και οδοντιατρικών επαγγελµάτων Ο κωδικός 86.9 αντιστοιχεί ειδικότερα στις: Άλλες δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας, στις οποίες συµπεριλαµβάνονται µε ξεχωριστούς ΚΑΔ: Νοσοκόµοι (86.90.12), φυσιοθεραπευτές (86.90.13), υπηρεσίες ασθενοφόρου (86.90.14), υπηρεσίες ιατρικών εργαστηρίων (86.90.15), υπηρεσίες τράπεζας αίµατος κ.λπ. (86.90.16), υπηρεσίες διαγνωστικών εικόνων (86.90.17), υπηρεσίες ψυχικής υγείας (86.90.18) και τέλος άλλες υπηρεσίες που αφορούν την ανθρώπινη υγεία (86.90.19), στις οποίες συµπεριλαµβάνεται ο βελονισµός, η βοτανοθεραπεία και άλλες εναλλακτικές θεραπείες µε ειδικότερους ΚΑΔ. Ο σχετικός πίνακας της κατηγορίας 86.90.19 έχει ως εξής:
2.2. Η υφιστάµενη διοικητική πρακτική του Υπουργείου Οικονοµίας και των φορολογικών αρχών Σε αντίθεση µε τη διοικητική πρακτική του Υπουργείου Υγείας (δεκαετιών 1980 και 1990) την οποία είδαµε στο πρώτο κεφάλαιο, το Υπουργείο Οικονοµικών και οι φορολογικές αρχές κατατάσσουν ρητά και ειδικά τον βελονισµό, τη βοτανοθεραπεία, αλλά
Α/Α
Κωδικός
Περιγραφή
10029
86.90.19
Άλλες υπηρεσίες που αφορούν την ανθρώπινη υγεία π.δ.κ.α.
10030
86.90.19.01
Υπηρεσίες βελονισµού
10031
86.90.19.02
Υπηρεσίες βοτανοθεραπείας και αρωµατοθεραπείας
10032
86.90.19.03
Υπηρεσίες εναλλακτικών θεραπειών
10033
86.90.19.04
Υπηρεσίες εργασιοθεραπείας
10034
86.90.19.05
Υπηρεσίες εργοθεραπείας
10035
86.90.19.06
Υπηρεσίες θεραπευτή κάλων
10036
86.90.19.07
Υπηρεσίες θεραπευτή νυχιών
10037
86.90.19.08
Υπηρεσίες θεραπευτή νυχιών και κάλων
10038
86.90.19.09
Υπηρεσίες λογοθεραπείας
10039
86.90.19.10
Υπηρεσίες οδηγιών διατροφής από ειδικούς που δεν είναι γιατροί
10040
86.90.19.11
Υπηρεσίες οµοιοπαθητικής
10041
86.90.19.12
Υπηρεσίες ρεφλεξολογίας
Εποµένως οι φορολογικές αρχές διακρίνουν ευθέως τις εναλλακτικές θεραπείες από το ιατρικό επάγγελµα. Και ορθώς, όπως εξηγήσαµε στο προηγούµενο κεφάλαιο, αλλά και σύµφωνα µε την συνταγµατική προστασία της επαγγελµατικής ελευθερίας των θεραπευτών όπως θα επεξηγήσουµε στο επόµενο κεφάλαιο. 8
eski.indd 8
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Ειρήνη Περβολαράκη
2.3. Το συνταγματικό, ατομικό, δικαίωμα της επαγγελματικής ελευθερίας των θεραπευτών Κινέζ ικης Ιατρικής
µε βάση ειδικότερες πτυχές, όπως, ενδεικτικά, οι κατευθυντήριες αρχές και ο τρόπος σύνθεσης και οι συνέπειες των φαρµάκων καθεµιάς. Ο ιατρικός βελονισµός ειδικότερα, έχει λάβει τη χρήση βελονών από την Κινέζικη Ιατρική όµως δεν ασκείται µε βάση τις αρχές της, περιορίζεται κυρίως σε περιπτώσεις πόνου και βασίζεται σε επηρεασµό του νευρικού συστήµατος στο πλαίσιο της δυτικής ιατρικής, της οποίας αποτελεί µέρος. Το Υπουργείο Οικονοµίας και οι φορολογικές αρχές προβλέπουν την άσκηση της επαγγελµατικής δραστηριότητας του θεραπευτή Κινέζικης Ιατρικής ξεχωριστά από το ιατρικό επάγγελµα. Η µελέτη αυτή του ΕΣΚΙ εισάγει απαραίτητες διακρίσεις και ενηµερώνει για νοµικά θέµατα τα οποία είναι χρήσιµο να βρίσκονται σε γνώση των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής αλλά και του συνόλου. Ο ΕΣΚΙ και η γράφουσα επισηµαίνουν ότι µέχρις ότου οι θέσεις που διατυπώνονται στο παρόν παγιωθούν απολύτως ρητά στη νοµική εφαρµογή, οι θεραπευτές τις Κινέζικης Ιατρικής θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τους την ιστορία της δηµιουργηθείσας κατά το παρελθόν νοοτροπίας. Η µελέτη αυτή θα ολοκληρωθεί σε επόµενα βήµατα στα πεδία που ορίσαµε στην εισαγωγή. Σχόλιο-κατακλείδα: Ανατολική και δυτική ιατρική είναι δύο θεραπευτικά συστήµατα που αναπτύχθηκαν αυτόνοµα, µε σηµείο επαφής την ελληνική ιατρική του 5ου αιώνα π.Χ., η οποία αποτέλεσε την απαρχή της δυτικής επιστήµης ενώ επίσης µοιράζεται ταυτόσηµες αρχές και βάσεις και εξαιρετικά πολλά κοινά στοιχεία µε την ανατολική ιατρική. Οι Έλληνες δικαιούνται να ωφεληθούν ισότιµα και από την ανατολική ιατρική, η άσκηση της οποίας χρειάζεται για το σκοπό αυτό να είναι λειτουργική και εύρυθµη, καταρχάς σε νοµικό επίπεδο. Ανατολική και δυτική ιατρική µπορούν µαζί να υπηρετήσουν τον άνθρωπο, ο οποίος εφόσον έχει τη γνώση και την επιλογή θα µπορεί να διακρίνει ποια προληπτική ή θεραπευτική µέθοδος, ανατολικής ή δυτικής ιατρικής, είναι η αρµόζουσα για αυτόν κάθε φορά. Η πλήρης αποσαφήνιση και τοποθέτηση της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στη νοµική και κοινωνική πραγµατικότητα της Ελλάδας, την οποία και η µελέτη αυτή προτίθεται να υπηρετεί, αποτελεί ένα άνοιγµα προς πλήρη ορίζοντα µε σκοπό την υγεία.
Με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγµατος κατοχυρώνεται η προσωπική και οικονοµική ελευθερία ως ατοµικό δικαίωµα. Ειδικότερη εκδήλωση της ελευθερίας αυτής αποτελεί η επαγγελµατική ελευθερία, δηλαδή η ελευθερία επιλογής και άσκησης ορισµένου επαγγέλµατος, ως αναγκαίου στοιχείου της προσωπικότητας του ατόµου. Στην ελευθερία αυτή µπορεί ο νόµος να επιβάλει περιορισµούς δικαιολογουµένους από αποχρώντες λόγους δηµοσίου ή κοινωνικού συµφέροντος, οι οποίοι, σε κάθε περίπτωση, πρέπει να ορίζονται γενικώς και κατά τρόπο αντικειµενικό και να τελούν σε συνάφεια προς το αντικείµενο και τον χαρακτήρα της ρυθµιζόµενης επαγγελµατικής δραστηριότητας (απόφαση 229/2014 της Ολοµέλειας του Συµβουλίου Επικρατείας). Εποµένως απαιτείται τυπικός νόµος προκειµένου να περιοριστεί το δικαίωµα στην επαγγελµατική ελευθερία (Δαγτόγλου, 2012). Ως τυπικός νόµος ορίζεται ο νόµος που ψηφίζεται από τη Βουλή. Εφόσον εκδοθεί τυπικός νόµος είναι δυνατόν αυτός να περιέχει κατά τους όρους του άρθρου 43 παρ. 2 του Συντάγµατος ειδική και ορισµένη εξουσιοδότηση προς τη διοίκηση για τον περιορισµό του δικαιώµατος. Εφόσον λοιπόν δεν υφίσταται νόµος ο οποίος να περιορίζει την επαγγελµατική ελευθερία των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής, ορθώς οι φορολογικές αρχές τους αναγνωρίζουν το σχετικό δικαίωµα, οι δε εγκύκλιοι και κωδικοποιήσεις ιατρικών πράξεων του Υπουργείου Υγείας στις οποίες αναφερθήκαµε στην ενότητα 2.1.1, δεν καλύπτουν τις συνταγµατικές προϋποθέσεις για τον περιορισµό του στο ιατρικό επάγγελµα καθώς δεν αποτελούν τυπικό νόµο ούτε έχουν εκδοθεί κατόπιν ειδικής και ορισµένης εξουσιοδότησης τυπικού νόµου για τον σκοπό αυτόν.
3. Συμπεράσματα Μετά την παραπάνω ανάλυση, συνοψίζουµε στα εξής: Ο νόµος δεν ρυθµίζει την άσκηση της Κινέζικης Ιατρικής. Γενικά, αλλά και ιδίως σε σχέση µε τη ρύθµιση ατοµικού δικαιώµατος, όπως η επαγγελµατική ελευθερία των θεραπευτών Κινέζικης Ιατρικής, η διοίκηση µπορεί να εκδώσει κανονιστικές πράξεις µόνον κατόπιν ειδικής και ορισµένης νοµοθετικής εξουσιοδότησης, η οποία δεν υφίσταται. Οι εκδοθείσες εγκύκλιοι δεκαετιών 1980 και 1990 του Υπουργείου Υγείας δεν επαρκούν σε κάθε περίπτωση εκ της νοµικής τους φύσης ως ερµηνευτικές-συµβουλευτικές εγκύκλιοι και όχι κανονιστικές πράξεις να καλύψουν αυτό το κενό. Αλλά και από ουσιαστικής απόψεως, η υπαγωγή από τη διοίκηση του βελονισµού στη δυτική ιατρική είναι εσφαλµένη επειδή ο βελονισµός ως τµήµα της Κινέζικης Ιατρικής δεν αναπτύχθηκε κατ’ επιστηµονική µέθοδο και εποµένως δεν υπάγεται στη νοµική έννοια της ιατρικής πράξης. επίσης οι ευρωπαϊκοί, αµερικανικοί και διεθνείς οργανισµοί έχουν ήδη διακρίνει πλήρως την Κινέζικη από την δυτική Ιατρική, οι οποίες ξεχωρίζουν συνολικά αλλά και
Ευχαριστίες Ευχαριστώ για τη συνεργασία: τον Γιάννη Δηµητρίου και τον ΕΣΚΙ για την ευκαιρία αυτής της µελέτης και την παροχή υλικού, ιδίως επιστηµονικών άρθρων, τον Μανόλη Βελεγράκη για τις ιδέες και την παροχή νοµικού υλικού, και τους φίλους, νοµικούς και θεραπευτές, ιδίως δε τον Αλέξανδρο Μαντζούτσο και τη Μαργαρίτα Νοµικού, για τη γνώµη (feedback) τους και τα στοιχεία που συνεισέφεραν. Επίσης τον δάσκαλο, Αλέξανδρο Τηλικίδη και την Ακαδηµία Αρχαίας Ελληνικής και Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής για την ευκαιρία να βρίσκοµαι για έρευνα και σπουδές στην Κίνα, όπου η ζωή µού επιτρέπει να έχω χρόνο και συγκέντρωση και για αυτή τη µελέτη.
9
eski.indd 9
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η νοµική κατάσταση της άσκησης της Κινέζικης Ιατρικής στην Ελλάδα
4. Παράρτημα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΚΟΙΝ.ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΑΤΡ. ΚΑΙ ΥΓ/ΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑΣ Α’
Αθήναι 21 Φεβρουαρίου 1980 ΑΡΙΘ.ΠΡΩΤ.:574/Α4/1191 ΠΡΟΣ:
Ταχ. Δ/νση:Αριστοτέλους 19
1. Όλες τις Νοµαρχίες, Διαµερίσµατα, Διευθύνσεις και Τµήµατα Υγιεινής 2. Ιατρικούς Συλλόγους της χώρας 3. Π.Ι.Σ. Σεµετέλου 7
Πληρ.: Π.Χρυσάφη-Νικοπούλου Τηλ.: 8832-136
ΘΕΜΑ: “Βελονισµός” Σύµφωνα µε πληροφορίες µας, ο βελονισµός παρά το ότι αποτελεί αµφιλεγόµενη µέθοδο , αρχίζει να εφαρµόζεται από πολλούς ιατρούς και στη χώρα µας. Επειδή η ευρεία και ανεξέλεγκτος εφαρµογή του βελονισµού µπορεί να οδηγήσει σε εσφαλµένα συµπεράσµατα ως προς την αποτελεσµατικότητα της µεθόδου αυτής, θα ανεχόµαστε την εκτέλεση βελονισµού µόνο από ιατρούς που διαθέτουν εµπειρία και έχουν εκπαιδευτεί στη βελονοθεραπεία και σε καµιά περίπτωση από µη ιατρούς οποιοδήποτε επάγγελµα υγείας και αν κάνουν. Είναι ευνόητο ότι στο χώρο που θα εκτελούνται οι βελονισµοί πρέπει να εφαρµόζονται όλοι οι κανόνες υγιεινής και να υπάρχει αποστειρωτικός κλίβανος για την αποστείρωση των βελονών που χρησιµοποιούνται.
Ο ΓΕΝΙΚΟΣ Δ/ΝΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Γ’
Αθήνα, 13 Μαρτίου 1996 Αριθ. πρωτ. Υ7/1336 Προς: Νοµ. Αυτ/ση Θεσ/νίκης Δ/νση Δηµόσιας Υγείας και Υγιεινής
Ταχ.Δ/νση: Αριστοτέλους 17 Ταχ. Κώδικας: 101 87 Πληροφορίες: Π. Μπαλοθιάρη Τηλέφωνο: 5235 875/238
ΘΕΜΑ: Σχετικά µε άδεια Βελονισµού - Οµοιοπαθητικής. Σε απάντηση του αριθ. πρωτ. 1741/96 εγγράφου σας, σας γνωρίζουµε τα εξής : 1. Σύµφωνα µε την Ελληνική Νοµοθεσία ο Βελονισµός και η Οµοιοπαθητική δεν είναι αναγνωρισµένες σαν ανεξάρτητες και αυτοτελείς ιατρικές ειδικότητες. 2. To υπουργείο µας δέχεται κατ’ αρχήν την εφαρµογή των προαναφεροµένων µεθόδων θεραπείας, γιατί η θεραπευτική αγωγή και η µέθοδος θεραπείας , είναι στην ευθύνη και την κρίση του ιατρού που τη συνιστά. 3. Εννοείται ότι, η ανοχή εφαρµογής των πιο πάνω µεθόδων περιορίζεται µόνο σε ιατρούς. 4. Οποιοδήποτε πρόσωπο επιχειρεί τέτοιες πράξεις χωρίς να έχει την προβλεπόµενη από το Νόµο άδεια ασκήσεως ιατρικού επαγγέλµατος παραβαίνει τις ισχύουσες διατάξεις των Νόµων και επέχει τις νόµιµες κυρώσεις. Ο Γενικός Γραµµατέας 10
eski.indd 10
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Ειρήνη Περβολαράκη
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Γ’
Αθήνα, 13 Μαρτίου 1996 Αριθ. πρωτ. Υ7/1470
Προς: κ. Νίτσα Λουλέ Θεοδωράκη
Ταχ.Δ/νση: Αριστοτέλους 17 Ταχ. Κώδικα: 101 87 Πληροφορίες: Π. Μπαλοθιάρη Τηλέφωνο: 5235 875/238
ΘΕΜΑ: Σχετικά µε σεµινάριο Βελονισµού σε φυσικοθεραπευτές. Σε απάντηση της από 1.3.96 αναφοράς σας, σας γνωρίζουµε ότι δεν έχουµε τη δυνατότητα απαγορεύσεως διεξαγωγής σεµιναρίων οποιασδήποτε µορφής και φύσεως, σύµφωνα όµως µε τις κείµενες νοµοθετικές διατάξεις, ο Βελονισµός είναι ιατρική πράξη και ως εκ τούτου απαγορεύεται η άσκησή του από οποιοδήποτε άλλο επάγγελµα Υγείας. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι ασκείται ο Βελονισµός από µη γιατρούς, θα επιβληθούν οι νόµιµες κυρώσεις. Ο Προϊστάµενος της Δ/νσης
Αναφορές
www.taxheaven.gr/default/pages/codes-kad. [Πρόσβαση στις 11 Ν οεµβρίου 2014] 12. Τάχος, A., 2005. Ελληνικό διοικητικό δίκαιο, Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλα ΑΕ 13. Υπουργείο Υγείας, 2011. ∆οµές και δράσεις για την υγεία, κωδικοποιήσεις. [online] ∆ιαθέσιµες στο: http://www.yyka.gov.gr/articles/health/domes-kai-draseis-gia- thnygeia/ articles/ken-eswteriko/713-kwdikopoihseis [Πρόσβαση στις 10 Ν οεµβρίου 2014] 14. White, A., 2009. Western medical acupuncture: a definition. Acupuncture in medicine: journal of the British Medical Acupuncture Society. [e-journal] 27(1). Abstract only. ∆ιαθέσιµο µέσω: PubMed website: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/19369193 [Πρόσβαση στις 16 Ν οεµβρίου2014] 15. Wikipedia, 2014. Scientific method. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://en.wikipedia. org/ wiki/Scientific_method. [Πρόσβαση στις 7 Ν οεµβρίου 2014]
1. American Academy of Medical Acupuncture, 2015. Certification. [online] ∆ιαθέσιµο στο: www.medicalacupuncture.org. [Πρόσβαση στις 9 Ιανουαρίου 2015]. 2. American Board of Medical Acupuncture, 2000. Requirements for certification in medical acupuncture. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://www.dabma.org/requirements.asp. [Πρόσβαση στις 9 Ν οεµβρίου 2014] 3. ∆αγτόγλου, Π.∆., 2012. Ατοµικά δικαιώµατα, Αθήνα, εκδ. Σάκκουλα ΑΕ 4. European Committee for Homeopathy, 2004. Towards another model of health and disease, a new perspective on how to achieve good health throughout the EU. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://ec.europa.eu/health/archive/ph_overview/documents/ refl/ev20041015co_032_en.pdf . [Πρόσβαση στις 12 Ν οεµβρίου 2014] 5. Jia, Q., 2005. Traditional Chinese Medicine could make “Health for One” true. [online] ∆ιαθέσιµo µέσω της ιστοσελίδας του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας: http://www. who.int/intellectualproperty/studies/Jia.pdf. [Πρόσβαση στις 14 Ν οεµβρίου 2014] 6. Καρανικιώτης, Ν ., 2008. The Medical Acupuncture Web Page. Hellenic Medical Acupuncture Associations. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://www.med-vetacupuncture. org/english/associat.htm. [Πρόσβαση στις 19 Ν οεµβρίου 2014] 7. Κώδικας Ιατρικής ∆εοντολογίας 2005. (Άρθρο 1). Αθήνα, Εθνικό Τυπογραφείο. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://www.et.gr [Πρόσβαση στις 6 Ν οεµβρίου 2014] 8. Maciocia, G., 2005. The Foundations of Chinese Medicine: A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists. Philadelphia, MA: Elsevier Churchill Livingstone. 9. National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM), National Institutes of Health, U.S. Department of Health & Human Services, 2010. Credentialing: Understanding the Education, Training, Regulation, and Licensing of Complementary Health Practitioners. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://nccam.nih.gov/ health/ decisions/credentialing.htm. [Πρόσβαση στις 11 Ν οεµβρίου 2014] 10. National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM), National Institutes of Health, U.S. Department of Health & Human Services, 2009. Traditional Chinese medicine: An introduction. [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://nccam.nih.gov / health/whatiscam/ chinesemed.htm. [Πρόσβαση στις 11 Ν οεµβρίου 2014] 11. Taxheaven, 2011. Κωδικοί αριθµοί δραστηριότητας (ΚΑ∆). [online] ∆ιαθέσιµο στο: http://
Υποσημειώσεις 1 Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα γενικό σχόλιο του Τάχου σχετικά µε παρατηρούµενα ορισµένες φορές χαρακτηριστικά των εγκυκλίων, το οποίο έχει ως εξής: «Οι υπουργικές εγκύκλιοι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους ακόλουθους λόγους: α) [...], β) αναµειγνύουν τις κείµενες επιταγές ή απαγορεύσεις του Ν οµοθέτη επί του δεδοµένου θέµατος, µε τις απόψεις, οδηγίες ή διαταγές – αρκετές φορές αντίθετες ή τουλάχιστον µη απόλυτα σύµφωνες - της δηµόσιας διοίκησης για τον σχετικό νόµο. Έτσι δεν είναι πάντοτε εύκολος ο διαχωρισµός, από τον αποδέκτη της εγκυκλίου, του νόµιµου από το τυχόν παράνοµο των απόψεων του προϊσταµένου Υπουργού (βλ. και ΣΕ 3278/1992)» (Τάχος, 2012). 2 Ενδιαφέρουσα είναι και η αναφορά του Maciocia στη συνήθη ρήση του ∆ρ. J.H.F Shen, ότι όταν κάποιος οδηγεί περνώντας από µια γειτονιά µπορεί να αποκτήσει µια αρκετά ακριβή ιδέα για την κοινωνικο-οικονοµική κατάσταση των κατοίκων της χωρίς να χρειάζεται να δει από µέσα τα σπίτια. Το σύγκρινε αυτό µε τον τρόπο που λειτουργεί η κινέζικη διάγνωση (δηλ. βλέπει το εξωτερικό για να αποκτήσει ιδέα για το εσωτερικό). Κατ’ αντιδιαστολή, η δυτική ιατρική χρειάζεται να κοιτάξει µέσα στα σπίτια για να εκτιµήσει την κοινωνικο-οικονοµική κατάσταση των κατοίκων (Maciocia, 2005). 3 Οι εξετάσεις του ΕΣΚΙ δεν έχουν αρχίσει ακόµα να πραγµατοποιούνται και βρίσκονται στο στάδιο της προετοιµασίας. 11
eski.indd 11
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
Μετάφραση: Κατερίνα Καστρινάκη βελονίστρια, θεραπεύτρια Τουί Ν α (katerinakdak1@yahoo.com)
Γεννηµένος το 1937, ο καθηγητής Βανγκ Τζου Γι (Wáng jū-yì, 王居易) αποφοίτησε το 1962 από το νεοϊδρυθέν Ινστιτούτο Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής (σηµερινό Πανεπιστήµιο Κινέζικης Ιατρικής & Φαρµακολογίας) του Πεκίνου. Ο καθηγητής Βανγκ ασκεί την Κινέζικη Ιατρική (ΚΙ) εδώ και 48 χρόνια. Εργάστηκε ως ιατρός βελονισµού στο νοσοκοµείο Κινέζικης Ιατρικής του Πεκίνου για 22 χρόνια και αργότερα διετέλεσε πρόεδρος του Νοσοκοµείου Κινέζικης Ιατρικής Σουαν Γου του Πεκίνου για 2 χρόνια. Διετέλεσε επίσης αρχισυντάκτης της Κινέζικης εφηµερίδας Βελονισµού και Μοξοθεραπείας και καθηγητής, αλλά και κοσµήτορας της Ακαδηµίας Κινέζικων Ιατρικών Επιστηµών της Κίνας για 12 χρόνια. Εργάστηκε ως γιατρός και καθηγητής στις ΗΠΑ για 2 χρόνια και υπήρξε πρωτοπόρος µε την ανάπτυξη µιας ιδιωτικής κλινικής Κινέζικης Ιατρικής στο ταχέως µεταβαλλόµενο περιβάλλον του σύγχρονου Πεκίνου τα τελευταία 10 χρόνια. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έχει πραγµατοποιήσει πολλές περιοδίες διδασκαλίας σε µεγάλες δυτικές χώρες και σε ορισµένες χώρες του τρίτου κόσµου. Το 2008 δηµοσίευσε το “Applied Channel Theory in Chinese Medicine: Wang Juyi’s Lectures on Channel Therapeutics”, το οποίο στο εξής θα αναφέρεται ως ACTCM (Εφαρµοσµένη Θεωρία Καναλιών στην Κινέζικη Ιατρική: Διαλέξεις του Βανγκ Τζου Γι για τη Θεραπεία Βάσει Καναλιών), το οποίο συνέγραψε µαζί µε τον Jason D. Robertson. Το βιβλίο αυτό έλαβε θετικές κριτικές και βραβεύτηκε ως «Βιβλίο της Χρονιάς 2008» από τη Γερµανική Επιστηµονική Κοινότητα Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής (DWGTCM). Ο καθηγητής Βανγκ ειδικεύεται στην εφαρµογή της κλασικής θεωρίας των καναλιών τόσο στη διάγνωση όσο και τη θεραπεία. Όχι µόνο αντιµετωπίζει αποτελεσµατικά δύσκολες και περίπλοκες ασθένειες αλλά θεραπεύει και συνηθισµένες παθήσεις µε αντισυµβατικές στρατηγικές. Ο καθηγητής Βανγκ είχε την ευγένεια να δώσει τη συνέντευξη αυτή, η οποία διεξήχθη σε αρκετές συναντήσεις κατά τη διάρκεια του µήνα Απριλίου 2010 στο Πεκίνο.
Τι σας έκανε να επιλέξετε τον βελονισµό; Καταρχάς, επιτρέψτε µου να απαντήσω γιατί επέλεξα την Κινέζικη Ιατρική (ΚΙ). Επέλεξα αυτόν τον τοµέα µελέτης λόγω των µαγικών αποτελεσµάτων του. Όταν ήµουν µικρός, η µητέρα µου υπέφερε από µητρορραγία και µητρόσταξη. Αφού δοκίµασε µια ποικιλία θεραπειών χωρίς καλά αποτελέσµατα, τελικά θεραπεύτηκε από έναν θεραπευτή ΚΙ. Στην πραγµατικότητα κι εγώ ο ίδιος διασώθηκα από θάνατο από έναν γιατρό ΚΙ. Η δεκαετία του 1950 ήταν µια δύσκολη περίοδος για την Κίνα. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου προσβλήθηκα από τυφοειδή πυρετό, µε πολύ υψηλό πυρετό, έντονη εφίδρωση, παραλήρηµα και µερική εσωτερική αιµορραγία. Η µητέρα µου µε πήγε σε µερικά δυτικά νοσοκοµεία, όπου της είπαν ότι ήταν δύσκολο να θεραπευτεί η περίπτωσή µου. Η µητέρα µου γρήγορα έχασε κάθε ελπίδα επιβίωσής µου και επισκέφθηκε τον Δρ. Γιού Τσάο Τζι στο κέντρο του Πεκίνου. Προς έκπληξη όλων, ανέκαµψα µετά από δύο εβδοµάδες ύστερα από τη λήψη κινέζικων θεραπευτικών βοτάνων. Εποµένως όπως µπορείτε να φανταστείτε, η ΚΙ µε εντυπωσίασε από τα πρώτα χρόνια της ζωής
µου. Κατά συνέπεια όταν εγγράφηκα για τις εισαγωγικές εξετάσεις κολεγίου το 1956, οι πρώτες τρεις επιλογές µου ήταν κολέγια ΚΙ. Εκείνη την εποχή η Κίνα είχε µόνο τέσσερις γιατρούς κολεγιακής κατάρτισης στην ΚΙ (σσ. µόλις από τη δεκαετία του 1990 ορισµένα από τα µεγαλύτερα ινστιτούτα διδασκαλίας Κινέζικης Ιατρικής και της Κίνας αναβαθµίστηκαν από κολέγια σε πανεπιστήµια). Μετά την αποφοίτησή µου στάλθηκα στο Ινστιτούτο Κινέζικης Ιατρικής του Πεκίνου για να εργαστώ ως ερευνητής των καναλιών του βελονισµού ενώ συγχρόνως εργαζόµουν ως βελονιστής στο νοσοκοµείο Κινέζικης Ιατρικής του Πεκίνου. Εκείνη την εποχή, παρατήρησα οτι ο βελονισµός δεν φαινόταν να κατευθύνεται από τις κλασικές θεωρίες της ΚΙ. Μερικοί γιατροί θεράπευαν ασθενείς βρίσκοντας κυρίως ευαίσθητα σηµεία (σηµεία άσι). Κάποιοι θεράπευαν χρησιµοποιώντας κυρίως σηµεία αντλούµενα από την προσωπική τους εµπειρία. Φυσικά ήταν επιτυχείς όσον αφορά τη θεραπεία ορισµένων διαταραχών και µπορούσαν να ανακουφίσουν κάποια συµπτώµατα, αλλά σπανίως θεράπευαν αποτελεσµατικά 12
eski.indd 12
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
δύσκολες και περίπλοκες περιπτώσεις. Όταν αντιµετώπιζαν τέτοιες περιπτώσεις αλλά ακόµα και κάποιες όχι σοβαρές ασθένειες και αποτύγχαναν να έχουν αποτελέσµατα γρήγορα, δεν ήξεραν πώς να εξερευνήσουν άλλες στρατηγικές θεραπείας µε τις περιορισµένες τους θεωρίες για την ΚΙ. Από την άλλη πλευρά, εκείνη την εποχή υπήρξε µια αφθονία ευκαιριών και προκλήσεων για τους νέους αποφοίτους. Λόγω της κατάστασης του τοµέα αυτού ως αναπτυσσόµενου και των προφανών ευκαιριών, επέλεξα αποφασιστικά τον βελονισµό ως έργο της ζωής µου. Εκείνη την εποχή, οι περισσότεροι συµµαθητές µου επέλεξαν εσωτερική παθολογία, γυναικολογία ή παιδιατρική. Παρεµπιπτόντως, έχω επερχόµενη µεγάλη επέτειο: το 2012 θα έχω ασκήσει τον βελονισµό για 50 χρόνια.
το αγόρι ξαφνικά έχασε τη χρήση και των δύο του ποδιών λόγω κρύου. Συνήθως ένας ασθενής όπως αυτός θα έπρεπε να έχει και µια ακτινογραφία. Ωστόσο όπως είπε ο πατέρας του, είχε µόνο 200 γιουάν, τα οποία είχε δανειστεί από συγγενείς και φίλους και ότι το κόστος µιας ακτινογραφίας θα τον άφηνε χωρίς χρήµατα για τη θεραπεία και τη διαµονή. Αποφάσισα να τον αναλάβω ούτως ή άλλως. Προς έκπληξή µου, ο ασθενής έδειξε ελαφρά βελτίωση από την πρώτη θεραπεία. Μετά από ένα χρόνο θεραπείας ο ασθενής είχε ανακάµψει πλήρως και άρχισε να εργάζεται στα χωράφια κανονικά, όπως ένας υγιής αγρότης. Αυτή η περίπτωση αποτελεί ένα καλό παράδειγµα για το να µην στηρίζεται κανείς υπερβολικά στην κλασική ιατρική διάγνωση και θεραπεία. Φυσικά, η κλασική ιατρική διάγνωση και θεραπεία συχνά παρέχει µια καλή αναφορά στους θεραπευτές της ΚΙ. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να χρησιµοποιούµε σθεναρά τις θεωρίες της ΚΙ στη διάγνωση και θεραπεία των ασθενειών. Αυτός είναι ο µόνος τρόπος να εκµεταλλευτούµε τις δυνατότητές της ώστε να αντιµετωπίσουµε αποτελεσµατικά δύσκολες και περίπλοκες καταστάσεις.
Κατά την γνώµη σας ποιά ήταν τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα για τον βελονισµό κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα; Πιστεύω ότι ο βελονισµός έχει πραγµατοποιήσει πέντε σηµαντικά επιτεύγµατα κατά τη διάρκεια της εποχής µου. Πρώτον, η επιτυχία της αναισθησίας µε βελονισµό έκανε τον βελονισµό γνωστό σε ολόκληρο τον κόσµο. Δεύτερον, αυτό οδήγησε διαπρεπείς ερευνητές όπως τους Τζανγκ Χιάνγκ Τονγκ, Χαν Τζι Σενγκ και άλλους, να ανακαλύψουν και να εξηγήσουν πολλές από τις λεπτοµέρειες των µηχανισµών µε τους οποίους µπορεί να λειτουργεί η αναισθησία µε βελονισµό. Τρίτον, ο καθηγητής Τζου Τζονγκ Σιάνγκ και η οµάδα του απέδειξαν τη φυσική πραγµατικότητα των πορειών των καναλιών µέσα από µια σειρά βιοφυσικών πειραµάτων (χρησιµοποιώντας ήχο, λέιζερ και ηλεκτραγωγιµότητα). Τέταρτον, η εισαγωγή της ΚΙ στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηµα της Κίνας, επιτάχυνε την εκπαίδευση στον βελονισµό. Τέλος, έχουµε δει την πιο πρόσφατη εξέλιξή του βελονισµού σε παγκόσµια ερευνητικά προγράµµατα όπου χρησιµοποιείται σύγχρονη τεχνολογία.
Η δεύτερη περίπτωση που θα ήθελα να αναφέρω συνέβη στα µέσα της δεκαετίας του 1970 και αφορά µια γυναίκα ασθενή. Παρουσίασε πόνο στον δεξιό αγκώνα. Μετά από δυο - τρεις θεραπείες ο πόνος εξαφανίστηκε από τον δεξιό αγκώνα, αλλά άρχισε να παραπονιέται για πόνο στο δεξί γόνατο. Μετά από µερικές θεραπείες για τον πόνο στο δεξί γόνατο, εµφανίστηκε πόνος στον αριστερό αγκώνα. Αυτό αποτελεί τυπική περίπτωση αυτού που ονοµάζουµε σύνδροµο µπι ανέµου (bì zhèng, 痹症). Στη διάρκεια του πρώιµου αυτού σταδίου της εµπειρίας µου, χρησιµοποιούσα κυρίως τοπικά σηµεία βελονισµού και στη συνέχεια ακολουθούσα τον πόνο από τη µια άρθρωση στην άλλη. Τελικά άλλαξα τη στρατηγική της θεραπείας και χρησιµοποίησα το LI 4 Ενωτική Κοιλάδα (Hé Gu, 合谷), το LV 3 Υπέρτατη Ορµή (Tài Chōng, 太冲) και το SP 6 Τριών Γιν Χίασµα (Sān Yīn Jiāo, 三阴交) για να ρυθµίσω το τσι και το αίµα σε ολόκληρο το σώµα χωρίς να βελονίσω τοπικά σηµεία. Ο µετακινούµενος πόνος τότε θεραπεύτηκε σε δώδεκα θεραπείες. Το LI 4 Ενωτική Κοιλάδα (Hé Gu, 合谷) ρυθµίζει το τσι, το LV 3 Υπέρτατη Ορµή (Tài Chōng, 太冲) ρυθµίζει το τσι και το αίµα και το SP 6 Τριών Γιν Χίασµα (Sān Yīn Jiāo, 三阴交) ρυθµίζει το αίµα. Μαζί και τα τρία αυτά σηµεία ρυθµίζουν το τσι και το αίµα ολόκληρου του σώµατος. Όταν το αίµα κυκλοφορεί ελεύθερα, τότε ο άνεµος αυτόµατα εξαφανίζεται. Μετά από αυτή την εµπειρία άρχισα να χρησιµοποιώ τα LI 4 Ενωτική Κοιλάδα (Hé Gu, 合谷) και LV 3 Υπέρτατη Ορµή (Tài Chōng, 太冲) ως πρωταρχικά σηµεία βελονισµού για τη θεραπεία µιας ευρείας ποικιλίας καταστάσεων που κυµαίνονταν από πόνο µετά τον τοκετό έως και τζετ λαγκ. Μετά από σκέψη πάνω σε αυτό το διάσηµο κλινικά ζεύγος σηµείων, θα µπορούσα να συνοψίσω τις λειτουργίες του ως εξής: αποβολή του εξωτερικού ανέµου, εξαφάνιση εσωτερικού ανέµου και παρακολούθηση του ανέµου στις εκατό αρθρώσεις για να ρυθµιστούν τα κανάλια. Δεδοµένου αυτού του ευρέος φάσµατος ρυθµιστικών αποτελεσµάτων για τον άνεµο, µπορείτε να καταλάβετε γιατί το ζεύγος αυτό σηµείων χρησιµοποιείται πολύ συχνά στην κλινική.
Θα µπορούσατε παρακαλώ να περιγράψετε µερικές από τις πιο επιτυχηµένες θεραπείες σας τα τελευταία 48 χρόνια και τί έµπνευση αντλήσατε από αυτές; Έχω πολλά περιστατικά που ξεχωρίζουν στο µυαλό µου. Το πρώτο αφορούσε ένα δεκαεξάχρονο αγόρι και συνέβη στα µέσα της δεκαετίας του 1960. Ο ασθενής έπασχε από παραπληγία που προκλήθηκε από ένα αιµαγγείωµα στον τρίτο θωρακικό σπόνδυλο. Είχε ήδη νοσηλευθεί σε µερικά νοσοκοµεία στην Τιάν Τζιν και στο Πεκίνο πριν φτάσει στο νοσοκοµείο µας. Η αλήθεια είναι ότι είχε υποστεί και µια ανεπιτυχή επέµβαση στην Τιάν Τζιν. Κατά την διάρκεια της επέµβασης, ο χειρουργός, αφού άνοιξε την πλάτη του, αποφάσισε να µην συνεχίσει διότι ήταν και πολύ επικίνδυνο για τον ασθενή και πολύ δύσκολο για τον χειρουργό. Του είπαν ότι η διάγνωσή του ήταν σαφής και ότι η πάθηση του ανίατη. Λόγω του ότι ήταν πολύ νέος, πολλοί άνθρωποι ένιωσαν συµπόνια γι’ αυτόν και µια οµάδα εθελοντών τον µετέφερε στο νοσοκοµείο Κινέζικης Ιατρικής του Πεκίνου. Ήµουν ο πρώτος γιατρός που του έκανε θεραπεία. Ενδιαφέρον ήταν ότι ο πατέρας του αγοριού απέκρυψε από µένα τη διάγνωσή του φοβούµενος ότι αν ήξερα ότι η παραπληγία του προκλήθηκε από αιµαγγείωµα σπονδύλου ίσως να είχα αρνηθεί τη νοσηλεία του γιου του όπως είχαν κάνει άλλα νοσοκοµεία. Ο πατέρας του µου είπε µόνο, ότι 13
eski.indd 13
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
Η περίπτωση αυτή τονίζει µια ενδιαφέρουσα πτυχή όσον αφορά τη γνώση της ΚΙ. Δηλαδή, πρέπει να προχωρήσουµε από το συγκεκριµένο στο γενικό και έπειτα από το γενικό πίσω στο συγκεκριµένο. Στη συνέχεια πρέπει να προχωρήσουµε από την πρακτική στη γνώση και έπειτα πίσω στην πρακτική. Με απλά λόγια πρέπει να κάνουµε θεραπεία σε πολλούς ασθενείς, να κρατάµε προσεκτικές σηµειώσεις και να χρησιµοποιούµε αυτές τις πληροφορίες για να καταλήξουµε σε θεωρίες για το πώς λειτουργεί η ιατρική. Πολλοί µπορεί να µπουν στον πειρασµό να κινηθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση, από τη θεωρία στην πράξη χωρίς τη χοάνη των κλινικών δοκιµών. Αυτό δεν είναι πολύ χρήσιµο. Μόνο εργαζόµενοι µε αυτή τη φορά µπορούµε να έχουµε συνεχή βελτίωση των κλινικών αποτελεσµάτων µας.
σώµατος. Επιπλέον το κεφάλαιο 28 στα «Κλασικά Κείµενα του Κίτρινου Αυτοκράτορα για τα 81 Δύσκολα Θέµατα» (Huáng Dì Bā Shí Yī Nán Jīng, 黃帝八十一难经) αναφέρει ότι το κανάλι γιν τσιάο «φθάνει στον φάρυγγα και τον λάρυγγα». «Η Πλήρης Συλλογή Βελονισµού και Μοξοθεραπείας» (Zhēn Jiŭ Dà Quán, 针灸 大全) του Σου Φενγ (Χú fèng, 徐凤) αναφέρει ότι το KI 6 Λαµπερή Θάλασσα (Zhào Hăi, 照海) «κυριαρχεί στη θεραπεία από παρεµπόδιση του τσι στον φάρυγγα και τον λάρυγγα». Λόγω αυτών των ιδεών άρχισα να σκέφτοµαι το KI 6 Λαµπερή Θάλασσα (Zhào Hăi, 照海), ένα σηµείο βελονισµού που επικοινωνεί επίσης µε το κανάλι γιν τσιάο. Έτσι µπορούµε να δούµε ότι η επανάληψη των κλασικών κειµένων µού είπε ότι ο συνδυασµός HT 5 Επικοινωνία Εσωτερικά (Tōng Lǐ, 通里) και KI 6 Λαµπερή Θάλασσα (Zhào Hăi, 照海) θα ανοίξει παράπλευρη κυκλοφορία καρδιάς και εγκεφάλου, ενώ θα εναρµονίσει τη λειτουργία των µυών κατά µήκος της διαδροµής του γιν τσιάο. Αυτή η µέθοδος σκέψης µε έκανε να σκεφτώ αυτό το βελονιστικό ζεύγος για τη θεραπεία της αφασίας λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου. Χρησιµοποιώ αυτό το ζεύγος από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 για τη θεραπεία της αφασίας,παράλυσης προµήκη και πνιγµού µε αποτελέσµατα που φαίνονται να είναι καλύτερα από άλλες συνταγές βελονιστικών σηµείων.
Η τρίτη περίπτωση αφορούσε µια γυναίκα ελληνικής καταγωγής προς το τέλος της δεκαετίας του ’70. Η ασθενής υπέφερε από πρόωρη ατροφία του εγκεφάλου που οδηγούσε σε απώλεια µνήµης, δυσκολία συγκέντρωσης, εναλλαγές της διάθεσης και γενικά γνωστική δυσλειτουργία. Όπως πολλοί γνωρίζετε, αυτό το είδος κατάστασης µπορεί να είναι αρκετά δύσκολο να θεραπευτεί. Γι’ αυτή την ασθενή χρησιµοποίησα δύο σηµεία βελονισµού: το HT 5 Επικοινωνία Εσωτερικά (Tōng Lĭ, 通里) και το KI 6 Λαµπερή Θάλασσα (Zhào Hăi, 照海) αµφοτερόπλευρα. Μετά από δύο τρεις θεραπείες τα συµπτώµατα βελτιώθηκαν αισθητά.
Γενικά, χρησιµοποιώ αυτό το ζεύγος βελονιστικών σηµειών ακόµη ευρύτερα. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για µια ποικιλία διανοητικών διαταραχών, µε συµπτώµατα όπως εναλλαγές διάθεσης, ευερεθιστότητα, κλάµα, ακατάλληλα γέλια, νόσο Alzheimer ή ακόµα και αϋπνία που οφείλεται σε δυσαρµονία καρδιάς και νεφρού. Η περίπτωση αυτή δείχνει ότι, όταν θεραπεύουµε µια δύσκολη ασθένεια, χρειάζεται να αφιερώνουµε αρκετή προσοχή βρίσκοντας απαντήσεις από κλασικά κείµενα. Αρχαία κλασικά κείµενα βελονισµού όπως ο «Πνευµατικός Άξονας», η «Πλήρης Συλλογή Βελονισµού και Μοξοθεραπείας» και πολλά άλλα αρχαία κείµενα βελονισµού παρέχουν καταγραφές που προέρχονται από εκτεταµένη κλινική έρευνα. Μέσα σε αυτά τα αρχαία κείµενα, ίσως εκπλαγούµε βρίσκοντας οδηγίες για θεραπεία ορισµένων αρκετά δύσκολων ασθενειών. Εάν η συγγραφή µου του ACTCM έχει κάποιο όφελος γι’ αυτούς που ασκούν την ΚΙ σήµερα, είναι γιατί πρόκειται για το αποτέλεσµα µελετών και εφαρµογών µε γνώµονα τις ιδέες από τα αρχαία κλασικά κείµενα του βελονισµού.
Πώς βρήκα ότι αυτά τα δύο σηµεία µπορούν να είναι αποτελεσµατικά στη θεραπεία ατροφίας του εγκεφάλου; Ξεκίνησα µε την υπόθεση ότι η αφασία µπορεί να έχει προκληθεί από ένα µικρό εγκεφαλικό επεισόδιο. Στις κλινικές βελονισµού η αφασία είναι πράγµατι συνηθισµένο φαινόµενο. Ωστόσο, η ανάκαµψη µε τη θεραπεία συχνά είναι πολύ αργή και σπάνια πλήρης. Στην πραγµατικότητα µερικοί ασθενείς σταδιακά γίνονται τελείως µουγγοί. Η αφασία συναντάται συχνά και σε άλλους τύπους ατροφίας του εγκεφάλου. Αυτό µε οδήγησε να σκεφτώ το κεφάλαιο δέκα του «Πνευµατικού Άξονα» (líng shū, 灵枢) το οποίο αναφέρει: «όταν ο µεγάλος παράπλευρος σάο γιν χεριού έχει επηρεαστεί [...] εάν είναι σύνδροµο ανεπάρκειας ο ασθενής δεν θα είναι σε θέση να µιλήσει. Κατά τη θεραπεία βελονίζουµε το HT 5 Επικοινωνία Εσωτερικά (Tōng Lĭ, 通里), βελονιστικό σηµείο το οποίο βρίσκεται ένα τσουν πίσω από τον καρπό». Πρέπει επίσης να θυµόµαστε ότι η παρατεταµένη και βαριά µορφή της νόσου συχνά επηρεάζει τα παράπλευρα κανάλια (σ.µτφρ.: λουό). Από αυτές τις έννοιες συµπέρανα ότι η αφασία µπορεί να προκαλείται από διαταραχή στους παραπλεύρους της καρδιάς και του εγκεφάλου και γι’ αυτό το HT 5 Επικοινωνία Εσωτερικά (Tōng Lĭ, 通里) (λουό σηµείο βελονισµού) είναι το σηµείο βελονισµού που συστήνεται από τα «Κλασικά Κείµενα του Κίτρινου Αυτοκράτορα».
Κατά την γνώµη σας, ποια είναι µερικά ζητήµατα που απαιτούν προσοχή κατά τη σύγχρονη άσκηση του βελονισµού; Πιστεύω ότι υπάρχουν τρία σηµεία που χρήζουν προσοχής σήµερα. Το πρώτο είναι η υποτίµηση της αξίας της θεωρίας των καναλιών. Το δεύτερο είναι µια µονόπλευρη κατανόηση της θέσης των σηµείων βελονισµού και της λειτουργίας τους. Το τρίτο και τελευταίο σχόλιο είναι η τάση µεταξύ των βελονιστών να παραµελούν τη φροντίδα και προστασία των καναλιών που µπορεί να οδηγήσει στην εξασθένηση και σύγχυσή τους.
Τώρα για το επόµενο σηµείο. Η αφασία και ειδικά η λογοαφασία, είναι συχνά µια διαταραχή που επηρεάζει την κινητική λειτουργία των µυών της γλώσσας. Ο µεσηµβρινός γιν τσιάο έχει µια λειτουργία που αφορά τη ρύθµιση της κίνησης των µυών µεταξύ πολλαπλών καναλιών νεύρων στις γιν περιοχές του σώµατος. Αυτό περιλαµβάνει εκούσιους και ακούσιους µύες στο εσωτερικό του
Μπορείτε να µας πείτε λίγο περισσότερα σχετικά µε το πρώτο σηµείο: «υποτιµώντας την αξία της θεωρίας των καναλιών»; Θα µπορούσαµε να πούµε ότι η υποτίµηση της θεωρίας των κα14
eski.indd 14
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
ναλιών έχει τρεις πτυχές. Η πρώτη πτυχή είναι η τάση άρνησης της φυσικής παρουσίας και αξίας των καναλιών. Στην Κίνα µια µικρή µόνο µειοψηφία αρνείται την αποτελεσµατικότητα του βελονισµού. Ωστόσο η αµφιβολία σχετικά µε το κλασικό σύστηµα αρκετές φορές προέρχεται από το γεγονός ότι τα κλασικά κείµενα συχνά παρέχουν κάποιες φορές δύσκολες στην κατανόηση περιγραφές των καναλιών. Για παράδειγµα στον «Πνευµατικό Άξονα», Κεφ.1 αναφέρεται ότι «τα τµήµατα (σηµεία βελονισµού) βρίσκονται εκεί όπου το πνεύµα τσι (τσι και αίµα) κινείται, βγαίνει και µπαίνει. Δεν είναι (τα ίδια όπως) το δέρµα, η σάρκα, τα νεύρα και τα οστά». Τµήµατα όπως αυτό έχουν οδηγήσει ένα σχετικά µεγάλο αριθµό ανθρώπων να αµφιβάλλουν ότι τα κανάλια πράγµατι υπάρχουν, ως σύγχρονη ανατοµική έννοια. Αυτή η νοοτροπία αµφιβολίας, η έλλειψη εµπιστοσύνης στην αντικειµενική πραγµατικότητα των καναλιών, τελικά εµποδίζει πολλούς ανθρώπους από την κατανόηση και την εµπέδωση των κλασικών θεωριών. Όσον αφορά την κλινική πράξη, τους αποθαρρύνει από το να χρησιµοποιήσουν κλασικές θεωρίες καναλιών για να αναλύσουν και να ξεπεράσουν δυσκολίες στη διάγνωση και τη θεραπεία.
Η δεύτερη πτυχή είναι η τάση να αµελείται η θεωρία των καναλιών κατά τη διάρκεια της διάγνωσης. Η χρησιµοποίηση της θεωρίας των καναλιών κατά τη διάρκεια της διάγνωσης περιλαµβάνει την ανάλυση του ιστορικού µιας δεδοµένης περίπτωσης, ενώ παράλληλα εκτελείται και η φυσική εξέταση των καναλιών. Τώρα, οι περισσότεροι γιατροί βελονισµού αναλύουν τα ιστορικά και βγάζουν συµπεράσµατα σχετικά µε την αιτία, τη θέση, τη φύση και τον παθοµηχανισµό της νόσου. Το καινούριο αποτέλεσµα αυτής της προσέγγισης συχνά αποκαλείται διάγνωση τζανγκ φου. Ωστόσο, η εκτέλεση της φυσικής εξέτασης των καναλιών και στη συνέχεια η διάγνωση µε βάση τα αποτελέσµατα αυτής της διαδικασίας συχνά αγνοείται από τους περισσότερους βελονιστές. Στον «Πνευµατικό Άξονα» κεφ.75 αναφέρεται : «Πριν την χρήση βελονών πρέπει πρώτα να ελεγχθούν τα κανάλια για να καθοριστεί η υπερβολή ή η ανεπάρκεια. Πρέπει να γίνει ψηλάφηση και να ελεγχθεί ο σφυγµός. Πρέπει να εφαρµοστεί πίεση και τράβηγµα. Παρατηρήστε πόσο το κανάλι ανταποκρίνεται και κινείται πριν συνεχίσετε. Μόνο τότε επιλέξτε τα αντίστοιχα κανάλια και τα σηµεία βελονισµού για την αντιµετώπιση και εξάλειψη της νόσου». Η χρήση των όρων «πρέπει» και «πρώτα» εξυπηρετεί στο να δοθεί έµφαση στη σηµασία της ψηλάφησης των καναλιών ως απαραίτητη προϋπόθεση της διάγνωσης και της θεραπείας. Όταν το κείµενο υποστηρίζει ότι «πρέπει να ελεγχθούν τα κανάλια για να καθοριστεί η υπερβολή ή η ανεπάρκεια», δείχνει ότι αυτή η προσέγγιση είναι ζωτικής σηµασίας για την κατανόηση της φύσης µιας συγκεκριµένης νόσου. Το κείµενο περιγράφει συγκεκριµένες τεχνικές, έλεγχο σφυγµού, ψηλάφηση, πίεση και τράβηγµα για την εξέταση των καναλιών. Όταν γίνεται η ψηλάφηση µπορεί συχνά να βρεθεί αυτό που µπορούµε να αποκαλέσουµε «ανωµαλίες» κατά µήκος των καναλιών.
Θα σας πω µια αληθινή ιστορία. Το 1972 πήγαινα στην επαρχία Shandong να παρακολουθήσω µια ακαδηµαϊκή συνάντηση µαζί µε τρεις ιατρούς κλασικής ιατρικής και δύο ιατρούς ΚΙ. Στη διαδροµή, ψηλάφησα τα κανάλια ενός εκ των οδηγών του τρένου. Στην εξέταση βρήκα οζίδια στο LI 10 Χεριού Τρίτο Λι (Shǒu Sān Lǐ, 手三里) και στο ST 37 Άνω Μεγάλο Κενό (Shàng Jù Xū, 上 巨虚) αµφοτερόπλευρα, τα οποία ήταν πολύ µαλακά στην αφή. Είχαµε την υποψία ότι ίσως είχε πρόβληµα µε το παχύ έντερο και συµπτώµατα όπως διάρροια και δυσκοιλιότητα. Εν τούτοις, αρνήθηκε οποιοδήποτε τέτοιο σύµπτωµα και είπε ότι ποτέ δεν είχε προβλήµατα µε το πεπτικό του σύστηµα. Του είπα ότι ίσως αναπτυχθούν τέτοια συµπτώµατα τις επόµενες µέρες γιατί µια ασθένεια φαίνεται να έχει µόλις εισέλθει στα κανάλια. Με άλλα λόγια οι αλλαγές στα κανάλια δεν είχαν ακόµα αναπτυχθεί σε συµπτώµατα τα οποία θα µπορούσε να δει ή να αισθανθεί. Δεν ικανοποιήθηκε µε την απάντηση και έφυγε µε εκνευρισµένο ύφος. Μερικές ώρες αργότερα, ενώ κάναµε ακόµα ψηλάφηση καναλιών σε άλλους ανθρώπους µέσα στο τρένο, ήρθε ο οδηγός τρέχοντας και µας είπε: «Είστε πραγµατικά καταπληκτικοί! ΄Ηµουν στην τουαλέτα την τελευταία µισή ώρα µε σοβαρή διάρροια. Ποτέ πριν δεν είχα κάτι τέτοιο. Είναι εκπληκτικό το ότι το ξέρατε πριν καν εγώ καταλάβω ότι κάτι συµβαίνει µε τα έντερά µου!». Ο άνδρας κάθισε δίπλα µας και ψηλαφήσαµε το κανάλι του Παχέως Εντέρου και πάλι. Αυτή την φορά τα οζίδια στο κανάλι ήταν µικρότερα και λιγότερο µαλακά. Η ιστορία αυτή δείχνει µια αντικειµενική πραγµατικότητα της θεωρίας των καναλιών. Αν δεν είχαµε εφαρµόσει ορισµένες πολύ βασικές έννοιες από τη θεωρία των καναλιών για τη διάγνωσή του, πώς θα µπορούσαµε να είχαµε προβλέψει ότι είχε ένα πρόβληµα µε το παχύ του έντερο, το οποίο δε φαινόταν; Εάν δεν υπάρχουν κανάλια στο σώµα τότε πως µπορεί οζίδια και ευαισθησία στο LI 10 Χεριού Τρίτο Λι (Shǒu Sān Lǐ, 手三里) και στο ST 37 Άνω Μεγάλο Κενό (Shàng Jù Xū, 上巨虚) να υφανθούν σε µια τέτοια σειρά εκδηλώσεων;
Στο βιβλίο µου, ACTCM, τονίζω επανειληµµένα τη σηµασία της ψηλάφησης των καναλιών, εξηγώ τεχνικές για τη διάγνωσή τους και περιγράφω περισσότερες από δέκα κατηγορίες ανωµαλιών που θα µπορούσε κάποιος να βρει κατά την εκτέλεση της σωµατικής εξέτασης των καναλιών. Σε γενικές γραµµές, περιγράφω µια κλινική προσέγγιση η οποία περιλαµβάνει προσεκτική ψηλάφηση καναλιών που ακολουθείται από την επιλογή καταρχάς ενός καναλιού και στο τέλος από την επιλογή των σηµείων βελονισµού για τη θεραπεία. Στο ιατρείο µου εξετάζω τα κανάλια όλων των ασθενών µου. Αυτό όχι µόνο µου παρέχει περισσότερα κλινικά δεδοµένα για τη διάγνωση, αλλά φαίνεται επίσης να είναι πιο αντικειµενικό και αξιόπιστο. Αυτή η προσέγγιση µε βοηθάει στο να αποφεύγω τον πειρασµό να είµαι υποκειµενικός και µονόπλευρος στη διάγνωσή µου και έτσι τείνει να βελτιωθεί η διαγνωστική µου ακρίβεια και τα θεραπευτικά αποτελέσµατα. Για παράδειγµα, έκανα θεραπεία σε µία εξηντάχρονη γυναίκα που υπέφερε για χρόνια από συχνά κρυολογήµατα, άσθµα και βήχα, συµπτώµατα οποία είχαν επιδεινωθεί κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων ετών. Όταν ήρθε, έβηχε ήδη για µια εβδοµάδα. Όταν 15
eski.indd 15
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
ο βήχας ήταν έντονος συνήθως οδηγούσε στην εµφάνιση κρίσης άσθµατος. Ο βήχας συνοδευόταν από απόχρεµψη αφρώδους άσπρου φλέγµατος. Τις τελευταίες µέρες η ασθενής αδυνατούσε να ανέβει σκάλες ή να περπατήσει µεγάλες αποστάσεις. Ανώµαλες µεταβολές που βρέθηκαν εξετάζοντας τους µεσηµβρινούς περιελάµβαναν: έναν βαθύ σκληρό όζο στην περιοχή γύρω από το LU 6 Οπή Σύγκλισης (Kǒng Zuì, 孔最), µε µία γραµµή «σαν από µπαµπού» σκληρών επώδυνων όζων κατά µήκος της πορείας ολόκληρου του καναλιού του πνεύµονα. Ένας άλλος ελαφρά µεγαλύτερος και µαλακότερος όζος, ψηλαφήθηκε γύρω από το LU 5 Ωλένιος Βάλτος (Chǐ Zé, 尺泽). Όλοι οι όζοι είχαν άκρες που ήταν σχετικά απροσδιόριστες και αίσθηση ολισθηρή κάτω από το δέρµα. Υπήρχε επίσης και µία αίσθηση στενότητας και σφιξίµατος που συνοδευόταν από ευαισθησία κάτω από το DU 12 Σώµατος Στύλος (Shēn Zhù, 身柱) και ένας τρυφερός και µαλακός όζος κοντά στο BL 12 Ανέµου Πύλη (Fēng Mén, 风门). Όλες οι αλλαγές εκτός από το DU 12 Σώµατος Στύλος (Shēn Zhù, 身柱) ήταν αµφοτερόπλευρες. Η διάγνωσή µου: δυσαρµονία του τάι γιν µε κάποια υποβόσκουσα ανεπάρκεια τάι γιανγκ. Η συνταγή µου για τα σηµεία βελονισµού: DU 12 Σώµατος Στύλος (Shēn Zhù, 身柱), BL 12 Ανέµου Πύλη (Fēng Mén, 风门), µαζί µε το ζευγάρι βελονισµού LU 5 Ωλένιος Βάλτος (Chǐ Zé, 尺泽) και SP 9 Γιν Λόφου Πηγή (Yīn Líng Quán, 阴 陵泉). Η ασθενής ανέφερε βελτίωση στον χρόνιο βήχα την ηµέρα µετά την πρώτη θεραπεία, και σταδιακά βελτιώθηκε στις εβδοµάδες που ακολούθησαν. Στα αρχικά στάδια η ασθενής ερχόταν για θεραπεία δύο φορές την εβδοµάδα, και µετά από τρεις εβδοµάδες αρχίσαµε να αραιώνουµε τις θεραπείες, σταδιακά σε µία κάθε τρεις εβδοµάδες για να διατηρηθεί η καλή υγεία. Χωρίς την εξέταση των καναλιών οι περισσότεροι βελονιστές ίσως δεν θα είχαν επιλέξει αυτά τα κανάλια και αυτά τα σηµεία.
στη µέση. Διεσταλµένα πράσινα ή µαύρα αγγεία γύρω από το BL 40 Ιγνυακό Κέντρο (Wěi Zhōng, 委中) διακρίνονται σε µερικά παιδιά γύρω στην ηλικία των δέκα ετών. Όσο νωρίτερα εµφανιστούν αυτά τα µη φυσιολογικά αγγεία τόσο χειρότερη είναι και η πρόγνωση. Ο µαθητής αυτός ανέφερε επίσης ότι τα αγγεία στα σηµεία του αυτιού µπορεί να χρησιµοποιηθούν για διάγνωση. Για παράδειγµα, η συµφόρηση ή διόγκωση των αγγείων στους οσφυοϊερούς σπονδύλους (περιοχή στο αυτί) δείχνει χαµηλό πόνο στην πλάτη, ενώ η συµφόρηση ή διόγκωση των αγγείων γύρω από την καρδιά (περιοχή στο αυτί) αντιστοιχεί σε αίσθηµα παλµών, αϋπνία, ευερεθιστότητα και ανησυχία. Διαπίστωσε ότι αυτό ήταν αλήθεια σε ποσοστό µεγαλύτερο του 90% των περιπτώσεων. Το τελευταίο στοιχείο είναι η έλλειψη αυστηρής εφαρµογής της θεωρίας των καναλιών κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Στους σύγχρονους κύκλους βελονισµού η εφαρµογή της θεωρίας των καναλιών κατά τη διάρκεια της θεραπείας περιλαµβάνει κυρίως την επιλογή ενός τοπικού σηµείου σε συνδυασµό µε «ένα αντίστοιχο σηµείο µεσηµβρινού». Αυτό συνήθως σηµαίνει την πρόσθεση σηµείων βελονισµού από ζεύγη «εξωτερικών – εσωτερικών» καναλιών ή πιθανώς σηµεία από τα οκτώ σηµεία κλειδιά των παράδοξων καναλιών. Με βάση την ψηλάφηση των καναλιών, προσεκτική διαφοροποίηση των λειτουργιών τους και 48 χρόνια κλινικής άσκησης στον βελονισµό, έχω διευρύνει την κλινική οπτική µου στο να περιλαµβάνω και άλλες πτυχές της θεωρίας των καναλιών. Βρήκα ότι άλλα τµήµατα της θεωρίας των καναλιών, όπως η θεωρία των καναλιών µε το ίδιο όνοµα (π.χ. τάι γιν ισοδυναµεί µε πνεύµονα και σπλήνα), η θεωρία γέννησης ή παραγωγής (µητέρα – υιός), η θεωρία ελέγχου και η θεωρία των οκτώ παράδοξων καναλιών, επιτελούν επίσης σηµαντικές λειτουργίες καθοδήγησης στη σύνθεση των συνταγών βελονιστικών σηµείων. Στo ACTCM περιγράφουµε 38 ζεύγη σηµείων βελονισµού. Μερικά από αυτά αναπτύχθηκαν χρησιµοποιώντας τις θεωρίες που µόλις ανέφερα. Για µένα, µετά από χρόνια δοκιµών και τροποποίησης στην κλινική, τα σηµεία βελονισµού τείνουν να συγκεντρωθούν σε αυτό που αποκαλώ «Ζεύγη Σηµείων Βελονισµού». Για παράδειγµα, LU 9 Υπέρτατη Άβυσσος (Tài Yuān, 太渊) και SP 3 Υπέρτατο Λευκό (Tài Bái, 太白), PC 7 Μεγάλο Ύψωµα (Dà Líng, 大陵) και LV 2 Περιπάτου Διάστηµα (Xíng Jiān, 行间), είναι παραδείγµατα ζευγών καναλιών ίδιου ονόµατος. Ένα άλλο αγαπηµένο ζευγάρι είναι το LU 5 Ωλένιος Βάλτος (Chǐ Zé, 尺泽) και το KI 7 Συνεχιζόµενη Ροή (Fù Liū, 复溜), το οποίο αντιπροσωπεύει τη θεωρία πέντε φάσεων γέννησης ή παραγωγής (µητέρα – υιός). Από την άλλη πλευρά, το LU 5 Ωλένιος Βάλτος (Chǐ Zé, 尺泽) και το PC 7 Μεγάλο Ύψωµα (Dà Líng, 大陵) είναι ένα ζευγάρι από τη θεωρία των πέντε φάσεων ελέγχου. Το LU 7 Διακλαδιζόµενη Σχισµή (Liè Quē, 列缺) και το SP 4 Σύνδεση Εγγόνι (Gōng Sūn, 公孙), καθώς και το PC 6 Έσω Πέρασµα (Nèi Guān, 内关) και το KI 6 Λαµπερή Θάλασσα (Zhào Hăi, 照海) είναι και τα δύο από τα αγαπηµένα µου ζεύγη των οκτώ παράδοξων καναλιών. Αυτά τα ζεύγη σηµείων βελονισµού έχουν εκπληκτικά θεραπευτικά αποτελέσµατα. Ένας
Η ψηλάφηση των καναλιών περιλαµβάνει επίσης και έναν οπτικό έλεγχο των αγγείων. Για παράδειγµα µπορούν να βρεθούν συχνά αλλαγές στα δύο αγγεία κάτω από την γλώσσα και στα αγγεία κάτω από το BL 40 Ιγνυακό Κέντρο (Wěi Zhōng, 委中). Αν τα αγγεία κάτω από την γλώσσα γίνουν στάσιµα και εµφανίσουν αύξηση στην πίεση, υπάρχει πιθανόν στάση αίµατος στα κανάλια της κεφαλής η οποία οδηγεί σε κεφαλαλγίες, ζάλη, υψηλό ιξώδες του αίµατος και ανεπαρκή παροχή αίµατος προς τον εγκέφαλο. Εάν τα αγγεία γύρω από το BL 40 Ιγνυακό Κέντρο (Wěi Zhōng, 委 中) γίνουν µπλε, πράσινα ή µαύρα και φαίνονται επίσης να είναι υπό αυξηµένη πίεση, αυτό µπορεί να δείχνει στάση του τσι και του αίµατος στο κανάλι τάι γιανγκ ποδιού της ουροδόχου κύστης. Τα συµπτώµατα σε αυτή την περίπτωση θα περιλαµβάνουν δυσκαµψία και πόνο του αυχένα και πόνο στην περιοχή της µέσης. Ένας από τους µαθητές µου, µού είπε ότι παρατήρησε τα αγγεία γύρω από το BL 40 Ιγνυακό Κέντρο (Wěi Zhōng, 委中) σε πολλούς νέους φοιτητές όταν εργάστηκε ως λέκτορας στο Πανεπιστήµιο RMIT στην Αυστραλία. Βρήκε ότι ένας µεγάλος αριθµός αυτών των φοιτητών είχαν στάσιµα αγγεία γύρω από το BL 40 Ιγνυακό Κέντρο (Wěi Zhōng, 委中) που φαινόντουσαν µπλε, πράσινα ή µαύρα. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι περισσότεροι από αυτούς παραπονιόντουσαν για δυσκαµψία, πόνο στον αυχένα ή και πόνο 16
eski.indd 16
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
νου Αυτοκράτορα για τα 81 Δύσκολα Θέµατα (Huáng Dì Bā Shí Yī Nán Jīng, 黃帝八十一难经), τα Κλασσικά Κείµενα Βελονισµού και Μοξοθεραπείας (Zhēn Jiǔ Jiā Yī Jīng, 针灸甲乙经) και τα «Κλασσικά Εικονογραφηµένα των Σηµείων Βελονισµού του Μπρούτζινου Οµοιώµατος» (Tóng Rén Shū Xué Zhēn Jiŭ Tú Jīng, 铜人腧穴针灸 图经). Ακόµη πιο σηµαντικό, έχω διαπιστώσει ότι βελονίζοντας έτσι το σηµείο, υπάρχει µια καλύτερη αίσθηση του βελονισµού η οποία αντιστοιχεί σε βελτιωµένα κλινικά αποτελέσµατα, µε τον ελάχιστο πόνο κατά τον βελονισµό. Ένα άλλο παράδειγµα είναι το DU 20 Εκατό Συναντήσεις (Băi Huì, 百会). Αυτό το σηµείο βελονισµού πιο συχνά περιγράφεται ότι εντοπίζεται 1,5 τσουν οπίσθια του DU 21 Πρόσθια Κορυφή (Qián Dǐng, 前顶) (ή 5 τσουν άνωθεν της πρόσθιας γραµµής των µαλλιών από τη µέση γραµµή). Εντοπίζω αυτό το σηµείο βελονισµού στο κέντρο της κορυφής του κεφαλιού κοντά στην «στροφή των τριχών». Αυτό µπορεί να έχει σαν αποτέλεσµα να τοποθετείται αυτό το σηµείο βελονισµού λίγο προς τα εµπρός, πίσω ή ακόµη και προς τα αριστερά ή προς τα δεξιά, εκεί όπου ο ασθενής αισθάνεται ευαισθησία µε την πίεση. Όλα τα σηµεία βελονισµού στο κεφάλι µπορούν να εντοπιστούν µε παρόµοιο τρόπο. Σε αυτό το σηµείο, θα πάω και λίγο πιο µακριά, λέγοντας ότι τα περισσότερα σηµεία βελονισµού εντοπίζονται καλύτερα µέσω της ψηλάφησης σε αντίθεση µε τη µέτρηση τσουν. Με βάση αυτή την αντίληψη, οφείλουµε πρώτα να ψηλαφήσουµε για να διακρίνουµε και την ανατοµική δοµή και θετικές αντιδράσεις (ευαισθησία) γύρω από κάθε σηµείο βελονισµού. Συνδυάζοντας τον εντοπισµό θέσης ψηλάφηση µε την κατανόηση του καναλιού στον οποίο βρίσκεται το σηµείο βελονισµού, τα εσωτερικά ή εξωτερικά κανάλια, κανάλια µητέρας ή υιού, καθώς και τον τρόπο εµφάνισης των συµπτωµάτων και σηµείων, µόνο τότε µπορούµε πραγµατικά να αποφασίσουµε πού εντοπίζονται τα κατάληλα σηµεία βελονισµού στον δεδοµένο ασθενή. Εάν σας ενδιαφέρει, µπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για αυτό στο ACTCM. Σχεδόν όλες οι επιτυχηµένες περιπτώσεις που περιγράφονται, προέρχονται από µια προσέγγιση η οποία εντοπίζει τους µεσηµβρινούς και τα συγκεκρινένα σηµεία βελονισµού για τη θεραπεία µε προσεκτική ψηλάφηση.
από τους µαθητές µου, µού είπε ότι θεράπευσε µα γυναίκα χρησιµοποιώντας δύο ζεύγη σηµείων βελονισµού. Ενάλλασσε µεταξύ αυτών των δύο, του ζεύγους PC 7 Μεγάλο Ύψωµα (Dà Líng, 大 陵) και LV 2 Περιπάτου Διάστηµα (Xíng Jiān, 行间) και του ζεύγους LU 5 Ωλένιος Βάλτος (Chǐ Zé, 尺泽) και KI 7 Συνεχιζόµενη Ροή (Fù Liū, 复溜). Αρχικά, η ασθενής είχε εξάψεις 5-6 φορές την ηµέρα που διαρκούσαν 3-4 λεπτά και συνοδεύονταν από εφίδρωση, έντονους πονοκεφάλους, ευερεθιστότητα, ανησυχία και ταχυκαρδία. Επιπλέον, δεν είχε ανταποκριθεί στη θεραπεία µε βότανα. Μετά την τέταρτη θεραπεία βελονισµού, όλα τα συµπτώµατα και οι εκδηλώσεις εξαφανίστηκαν. Συνολικά έκανε 10 θεραπείες και 6 µήνες αργότερα ανέφερε ότι τα συµπτώµατα δεν είχαν επιστρέψει. Μπορείτε να µας πείτε λίγο περισσότερα για το θέµα ότι πολλοί βελονιστές έχουν «µια µονόπλευρη κατανόηση της θέσης και λειτουργίας των σηµείων βελονισµού»; Πολλά αγγλικά εγχειρίδια βελονισµού µεταφράζουν τον όρο σου σουέ (shú xué, 俞穴) απλά ως «σηµείο». Ενώ ο όρος «σηµείο» είναι σίγουρα χρήσιµος, είναι σαν να µεταφέρει µια µόνο διάστασή του σου σουέ. Ο όρος «σηµείο» ίσως οδηγήσει τους αναγνώστες να θεωρήσουν ότι τα σηµεία βελονισµού ορίζονται µόνο από την επιφανειακή τους θέση. Για µένα, η χρήση του όρου «σηµείο» έρχεται σε αντίθεση µε την αρχική έννοια του σου σουέ στα κλασικά κείµενα. Τα «σηµεία» είναι στην πραγµατικότητα πολυδιάστατα στο ανθρώπινο σώµα. Αυτός ο όρος (σου σουέ) αποτελείται από δύο χαρακτήρες. Ο πρώτος χαρακτήρας υποδηλώνει την έννοια της «κίνησης» ή «µεταφοράς». Ο δεύτερος περιγράφει µια κοιλότητα όπου το τσι µπορεί να συγκεντρωθεί, αλλά µόνος του φέρει την έννοια µιας κυκλικής οπής πάνω στην επιφάνεια του δέρµατος. Ακόµα και στα εγχειρίδια κινέζικης γλώσσας µπορούµε να δούµε ότι ο όρος έχει µειωθεί στον χαρακτήρα σουέ (xué, 穴). Αυτό κατ’ ανάγκη θέτει µεγαλύτερη έµφαση στην ιδέα ότι τα σηµεία βελονισµού είναι σταθερές κυκλικές οπές χωρίς τις τρεις διαστάσεις κάτω από την επιφάνεια. Η εµπειρία µου λέει ότι θα πρέπει να εντοπίζουµε τα σηµεία βελονισµού κοιτάζοντας την πολυπλοκότητα της τοπικής ανατοµικής δοµής τους, λαµβάνοντας υπόψη όχι µόνο την επιφάνεια, αλλά και τον υποδόριο ιστό, τους µύες, τους τένοντες, τα αγγεία και τα νεύρα. Αυτό σηµαίνει ότι δεν θα πρέπει να είµαστε υπερβολικά προσκολληµένοι στις µετρήσεις (τσουν) στην επιφάνεια του σώµατος. Για παράδειγµα, στον εντοπισµό του ST 36 Ποδιού Τρία Λι (Zú Sān Lǐ, 足 三里) τα περισσότερα εγχειρίδια περιγράφουν τη θέση του 3 τσουν κάτω από το ST 35 Μοσχαριού Μύτη (Dú Bí, 犊鼻) και σε απόσταση ενός δακτύλου πλάγια προς την πρόσθια κορυφή της κνήµης. Αντ’ αυτού, εντοπίζω αυτό το σηµείο βελονισµού σε έναν χώρο µεταξύ του πρόσθιου κνηµιαίου µυ και του µακρού εκτείνοντα τους δαχτύλους µυ, πλευρικά προς το κνηµιαίο κύρτωµα. Η χρήση του περιορισµένου αγγλικού όρου «σηµείο» έρχεται σε αντίθεση µε την αρχική έννοια του σου σουέ στα κλασικά κείµενα. Τα σου σουέ είναι στερεοσκοπικά, τρισδιάστατα, σύµφωνα µε την ΚΙ. Εντοπίζοντάς τα έτσι, νοµίζω ότι είναι πιο κοντά στις περιγραφές που βλέπουµε στα κείµενα όπως τα «Κλασσικά Κείµενα του Κίτρινου Αυτοκράτορα» (Huáng Dì Nèi Jīng, 黄帝内经), τα Κλασσικά Κείµενα του Κίτρι-
Ένα άλλο θέµα έχει να κάνει µε τις λειτουργίες των σηµείων βελονισµού. Πολλοί θεραπευτές περιορίζουν την κατανόησή τους στις «ενδείξεις» των σηµείων βελονισµού που έχουν διαβάσει στα εγχειρίδια. Πολλοί αναγνώστες πιθανόν να έχουν δει ότι αυτό δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια. Για παράδειγµα, πρόσεξα ότι τα περισσότερα βιβλία υποστηρίζουν τη χρήση των DU 4 Ζωής Πύλη (Mìng Mén, 命门) και SP 4 Παπούς Εγγονός (Gōng Sūn, 公孙) σε περιπτώσεις χρόνιας διάρροιας. Ωστόσο, πολλοί έχουν δει ότι δεν είναι αποτελεσµατικά σε κάποιες περιπτώσεις. Αυτό δεν συµβαίνει απαραίτητα διότι ο βελονισµός δεν λειτουργεί γι’ αυτούς τους ασθενείς, αλλά γιατί η λειτουργική κατάσταση του καναλιού ντου όπου εντοπίζεται το DU 4 Ζωής Πύλη (Mìng Mén, 命门), και του τάι γιν ποδιού καναλιού του σπλήνα όπου εντοπίζεται το SP 4 Σύνδεση Εγγόνι (Gōng Sūn, 公孙) µπορεί να επηρεάσει το θεραπευτικό αποτέλεσµα, πέραν της διαφοροποίησης του συνδρόµου, της συνταγής των βελονιστικών σηµείων και των τεχνικών βελονισµού. 17
eski.indd 17
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Συνέντευξη του καθηγητή Βανγκ Τζου Γι
Ιδού ένα παράδειγµα. Περισσότερα από δέκα χρόνια πριν, έκανα θεραπεία σε µια ασθενή που υπέφερε από χρόνια διάρροια. Τις περισσότερες µέρες ξυπνούσε νωρίς το πρωί µε 3-5 φορές διάρροια, ενώ βίωνε και την αίσθηση του επείγοντος. Εξετάζοντας τις προσεγγίσεις που χρησιµοποίησαν οι υπόλοιποι γιατροί που την είχαν δει, πρόσεξα ότι οι περισσότεροι χρησιµοποίησαν συνταγές θερµαντικές και τονωτικές όπως το «Χάπι Τεσσάρων Πνευµάτων» (Sì Shén Wán, 四神丸). Με τον βελονισµό είχαν εστιαστεί σε σηµεία βελονισµού όπως το DU 4 Ζωής Πύλη (Mìng Mén, 命门) και το SP 4 Σύνδεση Εγγόνι (Gōng Sūn, 公孙). Αυτές οι θεραπείες δεν ήταν αποτελεσµατικές. Αφού εξέτασα τα κανάλια της, αποφάσισα ότι το κανάλι ντου και τα κανάλια σπλήνα και νεφρού ήταν σχετικά φυσιολογικά. Αντ’ αυτού υπήρχαν σαφείς αλλαγές στο κανάλι γιανγκ µινγκ χεριού παχέως εντέρου. Ως εκ τούτου, αποφάσισα να αλλάξω τη συνταγή και χρησιµοποίησα το LI 10 Χεριού Τρίτο Λι (Shǒu Sān Lǐ, 手三里), το ST 36 Ποδιού Τρία Λι (Zú Sān Lǐ, 足三里) και το ST 25 Ουράνιος Άξονας (Tiān Shū, 天枢). Με την προσέγγιση αυτή τα αποτελέσµατα που επιτεύχθηκαν ήταν εκπληκτικά γρήγορα και η ασθενής θεραπεύτηκε.
σε µια θεραπεία, ή υπερδιέγερση. Πολλοί έχουν παρατηρήσει ότι ασθενείς που δεν έκαναν ποτέ βελονισµό στον παρελθόν, τείνουν να έχουν γρηγορότερα αποτελέσµατα. Φυσικά αυτοί οι ασθενείς συγκρίνονται µε αυτούς που έχουν λάβει θεραπεία µε βελονισµό σε τακτική βάση. Μερικοί έχουν επίσης δει ότι ασθενείς που έρχονται συχνά, µπορεί να έχουν µείωση των επιπέδων βελτίωσης καθώς κάνουν όλο και περισσότερες θεραπείες. Κάποιοι ισχυρίζονται επίσης ότι οι µη Κινέζοι ασθενείς τείνουν να αντιδρούν πιο θετικά στη θεραπεία βελονισµού. Αυτό θα µπορούσε κάλλιστα να οφείλεται στο γεγονός ότι οι εν λόγω ασθενείς δεν είχαν ποτέ κάποια παρέµβαση στα κανάλια του βελονισµού και εποµένως είναι λιγότερο πιθανό να έχει «εξασθενήσει» το σύστηµα των καναλιών τους. Στην δεκαετία του 1980 ενώ έδινα διαλέξεις στο Μεξικό, έκανα θεραπεία σε µια γυναίκα ασθενή µε ισχιαλγία. Είχε προηγουµένως λάβει περισσότερες από δέκα θεραπείες βελονισµού από άλλους θεραπευτές που χρησιµοποίησαν κοινά σηµεία βελονισµού για ισχιαλγία όπως το GB 30 Στεφανιαία Αναπήδηση (Huán Tiào, 环跳), GB 34 Γιανγκ Λόφου Πηγή (Yáng Líng Quán, 阳陵泉), και KI 3 Υπέρτατο Φαράγγι (Tài Xī, 太溪). Το αποτέλεσµα δεν ήταν επιτυχές. Αρχικά, νόµιζα ότι ήταν λόγω ανακριβούς εντοπισµού των βελονιστικών σηµείων και κακής τεχνικής. Μετά την ολοκλήρωση της εξέτασης των καναλιών της συµπέρανα ότι η κατάσταση της ασθενούς (τόσο το τσι όσο και το αίµα), ήταν σχετικά αδύναµη λόγω χρόνιας διαταραχής. Φάνηκε ότι οι προηγούµενες θεραπείες βελονισµού είχαν διεξαχθεί πάρα πολύ έντονα και σκληρά µε αποτέλεσµα την περαιτέρω εξασθένηση της κατάστασης της ασθενούς. Με άλλα λόγια το σύστηµα των καναλιών της ασθενούς βρισκόταν σε εξάντληση και σύγχυση. Εξαιτίας αυτού αποφάσισα ότι, πριν την αντιµετώπιση του πόνου, ήταν απαραίτητο να τονώσω και να οµαλοποιήσω πρώτα τη ροή του τσι και του αίµατος ώστε να ισορροπήσει και να θραφεί. Στις αρχικές 3-4 θεραπείες χρησιµοποίησα το LI 4 Ενωτική Κοιλάδα (Hé Gǔ, 合谷) και το LV 3 Υπέρτατη Ορµή (Tài Chōng, 太冲) ως κύρια σηµεία βελονισµού για την αποκατάσταση και αναζωογόνηση της ροής του τσι και του αίµατος. Κατά τις µεταγενέστερες κλινικές επισκέψεις παρατήρησα µια βαθµιαία αύξηση στο ντε τσι-άφιξη του τσι (dé qì,得气) στα σηµεία βελονισµού τα οποία στο παρελθόν είχαν χρησιµοποιηθεί για τη θεραπεία της ισχιαλγίας. Για παράδειγµα, βελονίζοντας το GB 30 Στεφανιαία Αναπήδηση (Huán Tiào, 环跳) σε επόµενες θεραπείες, το ντε τσι ήρθε συγκριτικά πιο γρήγορα, ενώ επίσης αντανακλούσε µέχρι τα δάχτυλα των ποδιών. Το πιο σηµαντικό, η ανταπόκρισή της στην θεραπεία έγινε σταδιακά πιο θετική. Αυτή η περίπτωση µου δίδαξε ένα µάθηµα. Κατά τη θεραπεία δύσκολων ασθενειών, ιδίως εκείνων µε παρατεταµένη και χρόνια φύση, θα πρέπει να διερευνώνται όχι µόνο τα συµπτώµατα, αλλά και η κατάσταση του ίδιου του συστήµατος των καναλιών. Ειδικότερα θα πρέπει να δίνεται προσοχή σε τυχόν σηµεία εξασθένησης ή µείωσης πριν από την εφαρµογή της θεραπείας. Εάν υπάρχει µια κατάσταση σύγχυσης ή εξασθένησης, θα πρέπει να ρυθµίζεται πρώτα ολόκληρο το σύστηµα των καναλιών και µόνο τότε να αντιµετωπίζεται το αρχικό πρόβληµα.
Η περίπτωση αυτή αποδεικνύει την πολύ απλή θεωρία, ότι αν µπορούµε να επιλέξουµε σηµεία βελονισµού από το κανάλι που έχει επηρεαστεί περισσότερο, συχνά µπορούµε να έχουµε θεραπευτικά αποτελέσµατα και κάποιες φορές αποτελέσµατα τα οποία οι ασθενείς αποκαλούν «θαύµατα». Αυτό συµβαίνει διότι υπάρχει άµεση σύνδεση µεταξύ της λειτουργίας του οργάνου που νοσεί, και των ίδιων των σηµείων βελονισµού. Βέβαια σε πολλές περιπτώσεις στα «επηρεαζόµενα κανάλια» περιλαµβάνονται κανάλια και πέραν αυτών που σχετίζονται µε τη λειτουργία του οργάνου που νοσεί. Πολλές περιπτώσεις περιλαµβάνουν εσωτερικό – εξωτερικό, µητέρα – υιό, έλεγχο και ίδιου ονόµατος κανάλια. Η εξέταση αυτών των καναλιών θα µας πάει αρκετά µπροστά δίνοντας απάντηση ως προς το ποια κανάλια έχουν επηρεαστεί σε µια δεδοµένη περίπτωση. Η µελέτη αυτής της υπόθεσης µας δείχνει επίσης ότι η αποτελεσµατικότητα των σηµείων βελονισµού είναι σχετική και υποθετική. Εάν κάποιος αποµακρυνθεί από τη θεωρία των καναλιών, τότε η χρήση των σηµείων βελονισµού µοιάζει µε έναν στρατό χωρίς αρχηγό ή µε ένα όπλο χωρίς έλεγχο. Τα θεραπευτικά αποτελέσµατα θα είναι λιγότερα από τα επιθυµητά. Και πάλι, πολύ περισσότερα αναλύονται για την έννοια της παρατήρησης, διαφοροποίησης και επιλογής καναλιών στο ACTCM. Μπορείτε σας παρακαλώ να µας µιλήσετε εκτενέστερα για το τρίτο σηµείο που επισηµαίνετε : την τάση των βελονιστών να παραµελούν την φροντίδα των καναλιών, η οποία µπορεί να οδηγήσει στην εξασθένησή και σύγχυσή τους; Ακούµε κάποιους ανθρώπους να υποστηρίζουν ότι ο βελονισµός δεν έχει παρενέργειες. Διαφωνώ έντονα µε αυτούς τους ισχυρισµούς. Η πιο συχνή παρενέργεια που έχει παρατηρηθεί από ακατάλληλη θεραπεία βελονισµού είναι αυτό που αποκαλώ «εξασθένηση» ή «σύγχυση» στα κανάλια. Οι περιπτώσεις ακατάλληλου βελονισµού ποικίλουν. Τις περισσότερες φορές µη κατάλληλες θεραπείες προέρχονται από λανθασµένη διαφοροδιάγνωση του συνδρόµου, υπερβολή στον αριθµό των σηµείων βελονισµού που χρησιµοποιούνται
Πηγή: yinyang.gr - Australian Journal of Acupuncture and Chinese Medicine 2010 VOLUME 5
18
eski.indd 18
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Περί της κληµατίδας του θεού του κεραυνού ή lei gong teng
Κωνσταντίνος Γρίβας βοτανολόγος - θεραπευτής ΠΚΙ (Iespa@hol.gr) Ακαδηµία Αρχαίας Ελληνικής και Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής
Ε πίγραμμα Το lei gong teng είναι ένα βότανο που εισήχθη στην επίσηµη Κινεζική φαρµακοποιία κατά τις αρχές του 20ου αι. και συνήθως δεν διδάσκεται στο πλαίσιο της Κινεζικής Βοτανοθεραπείας. Παρόλη την τοξικότητα και τις σηµαντικές παρενέργειες που παρουσιάζει η χρήση του, χορηγείται σήµερα εκτεταµένα στην Κίνα στα περισσότερα αυτοάνοσα νοσήµατα, καθώς και σε διάφορους τύπους καρκίνου, χάρη στην αποτελεσµατικότητά του. Τα τελευταία χρόνια µια σειρά από έρευνες σε δυτικά ινστιτούτα δηµιούργησαν µεγάλο ενδιαφέρον στις ΗΠΑ και την Ευρώπη για το σχετικά άγνωστο αυτό φυτό.
Ονομασία
Συστατικά
Ο Κινεζικός όρος (léi gōng téng, 雷公藤) αναφέρεται στο ξύλο της ρίζας του είδους Tripterygium wilfordii J.D. Hooker, της οικογένειας Celastraceae, που φέρει την φαρµακευτική ονοµασία Medulla Radicis Tripterygii. Άλλες Κινεζικές ονοµασίες είναι: cài chóng yào, duàn cháng căo, hóng yào, huáng téng ή huáng téng mú, zi jin pi (Μανδαρίνικα), leui gung tang (Καντονέζικα) (Bensky et al. 2004). Πιο πρόσφατα έχουν αρχίσει να χρησιµοποιούνται και τα φύλλα του φυτού. Είναι το µοναδικό είδος του γένους στην Κίνα και θεωρείται πλέον συνώνυµο µε τα Aspidopterys hypoglauca H. Léveillé, Tripterygium hypoglaucum (H. Léveillé) Hutchinson και T. regelii Sprague & Takeda (Wu et al. 2008). Στα Αγγλικά συνήθως αποκαλείται Thunder God’s vine, Thunder Duke’s Vine ή Yellow vine root pith.
Το πρώτο συστατικό που αποµονώθηκε από τη ρίζα του Tripterygium wilfordii J.D. Hooker ήταν το διτερπένιο tripterine, το 1936 από τον Zhao Cheng-gu. Σύµφωνα µε τις µέχρι στιγµής µελέτες το είδος περιέχει περισσότερες από 70 χηµικές ενώσεις: αλκαλοειδή (wilfordine, wilforgine, wilfortrine, wilforzine, wilforine κλπ.), µακροκυκλικά αλκαλοειδή (π.χ. celacemine, celabenzine, celafurine, celecinnine), σεσκιτερπενικά αλκαλοειδή (wilfornine), εποξυ-διτερπένια (triptolide, tripdiolide, triptonide, triptonolide, triptophenolide, hypolide κλπ.), άλλα διτερπένια (tripterine, triptonoterpene, triptolidenol), τριτερπένια (επτά συνολικά, µεταξύ των οποίων η triptophenolide), dulcitrol, γλυκοσίδια (triptotriterpenic acid, orthosphenic acid, wilforlide A και B κλπ.), trichlorolide, galactitol, evonymine, β-sitosterol, epicatechuic acid, glycoside και βιταµίνη C. Βασικότερα δραστικά συστατικά θεωρούνται τα αλκαλοειδή και τα διτερπένια (Holmes 1997, Bensky et al. 2004, Yang 2005).
Βοτανική περιγραφή Πρόκειται για ένα είδος πολυετούς αναρριχητικού φυλλοβόλου, που φθάνει σε ύψος τα 2-6 m (σπανιότερα ως 10 m) (Wu et al. 2008). Ιθαγενές των υποτροπικών περιοχών της ΝΑ Κίνας (Anhui, Fujian, Guangdong, Guangxi, Guizhou, Hubei, Hunan, Jiangsu, Jiangxi, νότιο Jilin, νοτιοανατολικό Liaoning, Sichuan, Xizang, Yunnan και Zhejiang), της Ταϊβάν (στις βόρειες περιοχές), της Ιαπωνίας, Κορέας και βορειοανατολικής Βιρµανίας (Myanmar), ευδοκιµεί σε εύφορα εδάφη µικτών δασών ή στα δασοόρια, σε σκιερές, υγρές πλαγιές, κατά µήκος δασωµένων ρεµάτων και σε ορεινές κοιλάδες, µε υψόµετρα 100-3500 m. Τα φύλλα του είναι ωοειδή, ωοειδή-προµήκη ή ωοειδή-ελλειπτικά, µε πριονωτή περιφέρεια, µήκος 8,5-12,5 cm και λεία ή χνουδωτή επιφάνεια. Ανθίζει τον Μάιο-Οκτώβριο σε ταξιανθίες µε µικρά λευκά, πρασινωπά ή κιτρινοπράσινα πενταµερή άνθη, µεγέθους 4-6 x 4-6 mm. Ο δίσκος των στηµόνων έχει έντονο πράσινο χρώµα, ενώ το στίγµα του ύπερου είναι φωτεινό ιώδες. Ο καρπός του είναι σαµάρα (τύπος αχαινίου) µε πράσινο ή φαιοπράσινο χρώµα, διαστάσεων 1,3-1,9 x 1,2-1,5 cm και ωριµάζει Αύγουστο ως Νοέµβριο.
Ενδείξ εις Όπως προαναφέρθηκε στην Κινεζική φαρµακοποιία χρησιµοποιείται το ξύλο της ρίζας, που περιλαµβάνεται στην κατηγορία των βοτάνων µέτριας δύναµης, µε αθροιστική και οξεία τοξικότητα, ενώ πιο πρόσφατα έχουν αρχίσει να χρησιµοποιούνται και τα φύλλα του. Στην Παραδοσιακή Κινεζική Ιατρική το βότανο αυτό θεωρείται ότι έχει δριµεία και πικρή γεύση, πολύ ψυχρή φύση και είναι ιδιαίτερα τοξικό. Επιδρά πρωτίστως στα κανάλια του ήπατος και σπληνός (στον Holmes 1997 αναφέρονται τα κανάλια ήπατος και ουροδόχου κύστης). Πρόκειται για πολύ πρόσφατη προσθήκη στην επίσηµη τουλάχιστον Κινεζική φαρµακοποιία. Η πρώτη αναφορά στη χρήση του βρίσκεται στο έργο Zhōng guó yào zhí zhì (Medicinal Plants of China), αγνώστου συγγραφέα, πιθανόν των αρχών του 20ου αι. (Bensky et al. 2004). Σύµφωνα µε την Παραδοσιακή Κινεζι19
eski.indd 19
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Περί της κληµατίδας του θεού του κεραυνού ή lei gong teng
θρίτιδα, νευραλγίες, ερυθηµατώδη λύκο, πολυµυοσίτιδα κλπ. Θεωρείται επίσης ανοσοκατασταλτικό και αντιαλλεργικό, σε περιπτώσεις αυτοάνοσων νοσηµάτων, όπως η ρευµατοειδής και ψωριασική αρθρίτιδα, ο ερυθηµατώδης λύκος, ψωρίαση, σύνδροµο Behcet, αγκυλωτική σπονδυλίτιδα, σύνδροµα Sjögren και Reiter, δερµατοµυοσίτιδα, αλλεργική πορφύρα, αλλεργική αγγειίτιδα και σκλήρυνση κατά πλάκας (Bensky et al. 2004). Την τελευταία εικοσαετία το βότανο αυτό έχει συγκεντρώσει την προσοχή των ερευνητών στην Κίνα κυρίως στη θεραπεία της ρευµατοειδούς αρθρίτιδας, αλλά και του ερυθηµατώδους λύκου, της ψωρίασης, της νεφρίτιδας και των καρκινικών όγκων. Οι σχετικές έρευνες πάνω στο είδος έφθασαν στα απόγειό τους στις δεκαετίες του 1980-90, µε τρία εθνικά συµπόσια αφιερωµένα στο βότανο αυτό: στο Honghu (1987), Wuhan (1991) και Nanjing (1995). Το ενδιαφέρον αυτό οδήγησε και σε παράλληλη ανάπτυξη των τεχνικών καλλιέργειας, κυρίως στις επαρχίες Fujian και Jiangxi. Ο Κινεζικός Σύνδεσµος Ολοκληρωµένης Ιατρικής (Chinese Association of Integrative Medicine) διοργάνωσε ένα τέταρτο – διεθνές αυτή τη φορά – συµπόσιο που πραγµατοποιήθηκε στη Shanghai τον Μάιο του 2004, όπου παραβρέθηκαν περισσότεροι από 240 επιστήµονες από όλες τις περιοχές της Κίνας, καθώς και από την Ιαπωνία, Γαλλία και ΗΠΑ. Σύµφωνα µε µια έρευνα αγοράς το 2005, τουλάχιστον 20 κινεζικές φαρµακευτικές εταιρείες συµµετείχαν ενεργά στις έρευνες για το lei gong teng, ενώ περίπου 100 εκατοµµύρια Κινέζοι είχαν χρησιµοποιήσει κάποιο σχετικό παρασκεύασµα (Qin & Lin 2005).
κή Ιατρική χρησιµοποιείται κυρίως σε σύνδροµα µπι (bì zhèng, 痹症) µε άνεµο, υγρασία και θερµότητα, που εκδηλώνονται µε αρθραλγίες, µούδιασµα ή οιδήµατα αρθρώσεων, επίµονες δερµατίτιδες και κνησµό. Στον Bensky (3η εκδ., 2004, σελ. 1049) το lei gong teng τοποθετείται στην κατηγορία των βοτάνων υπό κατάργηση (obsolete) και ειδικότερα στην υποκατηγορία όσων παρουσιάζουν επικίνδυνη τοξικότητα (Section 1: Substances with Unacceptable Toxicity). Το lei gong teng ψύχει ισχυρά αποβάλλοντας τη θερµότητα, διαλύει τις τοξίνες, µαλακώνει τους συνδέσµους, τονώνει το αίµα, ξεµπλοκάρει τις στάσεις, περιορίζει τα οιδήµατα και τον πόνο που σχετίζεται µε αυτά, σκοτώνει κυρίως εντερικά παράσιτα και ανακουφίζει από τον κνησµό. Επειδή αναλώνει το τσι και βλάπτει το αίµα (xuè, 血), χορηγείται συνήθως µαζί µε τονωτικά βότανα όπως τα Astragali Radix (huáng qí, 黄芪), Codonopsis Radix (dăng shēn, 党参), Lycii Fructus (gŏu qĭ zĭ, 枸杞子) και Spatholobi Caulis (jī xuè téng, 鸡血藤). Χρησιµοποιείται ειδικά σε επίµονα σύνδροµα µπι, σε συνδυασµό µε άλλα βότανα, όπως το Clematidis Radix (wēi líng xiān, 威灵 仙), Angelicae pubescentis Radix (dú huó, 独活) και Gentianae macrophyllae Radix (qín jiāo, 秦艽). Μια δεύτερη σηµαντική κατηγορία χρήσης του βοτάνου ήταν η αποβολή υγρασίας ειδικά σε περιπτώσεις µε επίµονο κνησµό και δερµατίτιδα, όπου χρησιµοποιείται σε συνδυασµό µε Saposhnikoviae Radix (fáng fēng, 防风), Tribuli Fructus (jí lí, 蒺 藜) και Kochiae Fructus (dì fū zǐ, 地肤子) (Bensky et al. 2004). Υπό την οπτική της δυτικής ιατρικής το lei gong teng µπορεί να θεωρηθεί αναλγητικό, χαλαρωτικό και αντιφλεγµονώδες, κυρίως του µυοσκελετικού συστήµατος. Χορηγείται σε οξεία µυοσκελετικά προβλήµατα µε αρθραλγίες, όπως στη ρευµατοειδή αρ-
Δοσολογία & τρόπος λήψ ης Η δοσολογία του βοτάνου είναι 9-12 gr (Bensky et al. 2004) (6-20 gr στον Holmes 1997) σε αφέψηµα ή 1-3 ml σε βάµµα. Το lei gong teng πρέπει να χρησιµοποιείται µόνο υπό επίβλεψη. Η χορήγηση ξεκινά από µικρές δόσεις που αυξάνονται µόνο αν µετά από δύο εβδοµάδες δεν έχουν καταγραφεί αποτελέσµατα. Σε γενικές γραµµές συνιστάται η διακοπή για 7-10 ηµέρες µετά από χορήγηση ενός µήνα, ανάλογα µε την αντίδραση του ασθενή και τη σοβαρότητα της κατάστασής του. Οι παρενέργειες µπορούν να µετριαστούν αν το παρασκεύασµα χορηγηθεί µετά από τα γεύµατα, µε ταυτόχρονη λήψη βιταµίνης Β6 ή αντιόξινων. Συνιστάται απαραίτητα η παρακολούθηση της θεραπείας και των παρενεργειών µε αιµατολογικές εξετάσεις. Σε περίπτωση έντονων παρενεργειών η χορήγηση του βοτάνου πρέπει να σταµατήσει και να ληφθούν µεγάλες δόσεις βιταµίνης B4 και C. Θα πρέπει να χρησιµοποιούνται µόνο φυτά µε γνωστή περιεκτικότητα σε τριπτολίδη, που άλλωστε αποτελεί και το βασικό κριτήριο ποιότητας (περιεκτικότητα σε τριπτολίδη 7-10%, Bensky et al. 2004). Στην πράξη στις κλινικές της Κίνας χορηγείται σε µορφή χαπιού (εκχύλισµα ρίζας/φύλλων ή δραστική ουσία, όπως η τριπτολίδη) για χρονικό διάστηµα συνήθως 3 µηνών, ενώ οι ασθενείς βρίσκονται υπό παρακολούθηση για ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια, µε συχνές εξετάσεις αίµατος. Από τις διάφορες µελέτες που έχουν διεξαχθεί, οι σχετικές δοσολογίες που έχουν χρησιµοποιηθεί περιλαµβάνουν (Zhou et al. 1999, Qin & Lin 2005, Zhang et al. 2005, Fu et al. 2013): 60 mg/ηµέρα εκχυλίσµατος φύλλων σε 20
eski.indd 20
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Κωνσταντίνος Γρίβας
περιπτώσεις ρευµατοειδούς αρθρίτιδας για 12 εβδοµάδες ή 180 ως 360 mg/ηµέρα εκχυλίσµατος ρίζας.
Ακόµη και σε ασθενείς χωρίς οξέα συµπτώµατα, η παρατεταµένη χρήση µπορεί να οδηγήσει σε χρόνια τοξίκωση µε ανορεξία, αίσθηση καύσου, αίσθηση πληρότητας στο επιγάστριο, ήπια διάρροια και σε σοβαρές περιπτώσεις ναυτία, έµετο, έντονη διάρροια, ρήξη και αιµορραγία χειλέων και στοµατικής κοιλότητας, ρήξη συνέχειας του δέρµατος, ερύθηµα, αίσθηση παλµών, αίσθηση βάρους στο στήθος, υπόταση, καρδιακές αρρυθµίες (κολποκοιλιακός αποκλεισµός), ναυτία, επιγάστρια δυσφορία, διαταραχές λειτουργίας ήπατος και νεφρών, αµηνόρροια, εµµηνόπαυση, µειωµένη σπερµατογένεση (βλάβες στο σπερµατογόνο επιθήλιο), συρρίκνωση όρχεων και λευκοπενία (Zhou et al. 1999, Bensky et al. 2004). Σπανιότερα εµφανίζονται θροµβοκυτταροπενία και αναιµία. Επίσης έχουν αναφερθεί αλλεργικές αντιδράσεις µετά από χορήγηση ενέσιµων µορφών του βοτάνου.
Τοξ ικότητα Το lei gong teng έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσµατικό σε αρκετά σοβαρά νοσήµατα, αλλά παρόλα αυτά είναι τοξικό µε πολλές παρενέργειες και η χρήση του έχει οδηγήσει σε αρκετούς θανάτους. Υπάρχουν 4 βασικές αιτίες για την τοξικότητα αυτή (Bensky et al. 2004): 1. Υπερβολική δόση ή χρήση φρέσκου φλοιού ρίζας (30-60 gr θεωρούνται θανατηφόρος δόση για έναν ενήλικο). 2. Χρήση των τρυφερών κορυφών, κυρίως από άτοµα µε τάσεις αυτοκτονίας (η θανατηφόρος δόση υπολογίζεται στα 12 gr). 3. Τυχαία κατανάλωση µελιού που παράγεται από ανθοφορία του είδους Tripterygium wilfordii J.D. Hooker. 4. Καθότι έχουν συµβεί σοβαρές δηλητηριάσεις στο πλαίσιο της ασφαλούς δοσολογίας, φαίνεται ότι ένα σοβαρό αίτιο είναι η προδιάθεση του ασθενούς. Εσωτερικά χρησιµοποιείται το λιγότερο τοξικό τµήµα του βοτάνου. Για τον σκοπό αυτόν αφαιρούνται τουλάχιστον δύο στρώµατα φλοιού (εξωτερικός και εσωτερικός φλοιός) και χρησιµοποιείται το υπόλοιπο ξύλο της ρίζας ως αφέψηµα ή βάµµα. Λιγότερο τοξικά είναι τα µεγαλύτερα σε ηλικία φυτά. Το βράσιµο πρέπει να διαρκεί τουλάχιστον 3 ώρες. Όπως προαναφέρθηκε είναι ασφαλέστερη η διακοπτόµενη χρήση του βοτάνου. Το µέγιστο αποτέλεσµα επιτυγχάνεται µετά από τρεις µήνες θεραπείας. Μετά την περίοδο αυτή χορηγείται δόση ενός τρίτου της αρχικής για συντήρηση. Σε εξωτερική χρήση µπορεί να χρησιµοποιηθεί ολόκληρο το φυτό σε περιστατικά αρθρίτιδας, δήγµατα φιδιών, κνησµό, εκζέµατα κλπ. Τα φύλλα και ο φλοιός της ρίζας χρησιµοποιούνται επίσης για τη θανάτωση αρουραίων, προνυµφών κλπ. (Bensky et al. 2004).
Το l ei g o n g t en g στη δύση Την τελευταία διετία δηµιουργήθηκε αναβρασµός στα µέσα ενηµέρωσης του δυτικού κόσµου σχετικά µε τις αντικαρκινικές ιδιότητες του lei gong teng, γεγονός που προκλήθηκε από τη δηµοσίευση µιας µελέτης που πραγµατοποιήθηκε στο Masonic Cancer Center του Πανεπιστηµίου της Minnesota (Hingorani & Potter 2012). Πιο συγκεκριµένα βρέθηκε ότι όγκοι καρκίνου του παγκρέατος σε πειραµατόζωα εξαφανίστηκαν µετά από 40 ηµέρες, ακόµα και µετά τη διακοπή της θεραπείας, εντυπωσιάζοντας τους επιστήµονες που συµµετείχαν στο πρόγραµµα. Για τη διερεύνηση των ιδιοτήτων της τριπτολίδης του lei gong teng δηµιουργήθηκε στη Minnesota µια νέα φαρµακευτική εταιρεία (Minneamrita Therapeutics) η οποία ερευνά ένα προϊόν, που βρίσκεται ακόµα στη Φάση 1 (έλεγχος ασφάλειας – safety screening). Το νέο χηµικό φάρµακο που ονοµάστηκε Minnolide (από τις λέξεις Minnesota και triptolide) είναι υδατοδιαλυτό σε αντίθεση µε την τριπτολίδη και φέρεται να έχει εξίσου καλά αποτελέσµατα (Chugh et al. 2012). Δυστυχώς µέχρι στιγµής δεν έχει ανακοινωθεί κάτι σχετικά µε κλινικές µελέτες. Παρόλο που η έρευνα της οµάδας στη Minnesota φαίνεται ότι τάραξε τα νερά της διεθνούς επιστηµονικής κοινότητας, οι αντικαρκινικές δυνατότητες της τριπτολίδης και µάλιστα ειδικά στον καρκίνο του παγκρέατος ήταν ήδη γνωστές εδώ και αρκετά χρόνια, όπως φαίνεται από τις σχετικές κινεζικές (Fu 2013) και µη ανακοινώσεις (Phillips et al. 2007). Σύµφωνα µε τους ερευνητές της δεύτερης δηµοσίευσης η τριπτολίδη φαίνεται ότι παρεµποδίζει τον σχηµατισµό πρωτεϊνών θερµικού σοκ (HSP70s), στην παραγωγή των οποίων οφείλεται σε µεγάλο βαθµό η ανθεκτικότητα των κυττάρων του παγκρεατικού καρκίνου στις χηµειοθεραπείες. Σαν αποτέλεσµα, η τριπτολίδη σε δόσεις 0,2 mg/kg/ηµέρα, για 60 ηµέρες σε πειραµατόζωα µείωσε σηµαντικά τόσο τους παγκρεατικούς όγκους, όσο και τη µετάσταση στα γειτονικά όργανα, συγκριτικά µε την οµάδα µάρτυρα (Phillips et al. 2007).
Αντενδείξ εις & παρενέργειες Η λήψη του βοτάνου αντενδείκνυται στην εγκυµοσύνη, τον θηλασµό ή σε νεαρές γυναίκες, καθώς και σε αιµορραγίες, καρδιοπάθειες, νεφροπάθειες, νοσήµατα σπληνός, ήπατος ή γαστρεντερικά. Τα βασικά συµπτώµατα (Bensky et al. 2004) στην περίπτωση οξείας δηλητηρίασης εµφανίζονται αµέσως ως και δύο ώρες µετά την κατάποση και περιλαµβάνουν βίαιους έµετους, ξηροστοµία, καυστικό πόνο στην άνω κοιλιακή χώρα ή το δεξιό υποχόνδριο, έντονη διάρροια, ηπατοµεγαλία, ίκτερο, πόνο στο στήθος, αίσθηση παλµών, δύσπνοια, αδύναµο σφυγµό, υπόταση, πνευµονικό οίδηµα, διάφορους τύπους καρδιακής αρρυθµίας (περιλαµβάνοντας την φλεβοκοµβική ταχυκαρδία και κολποκοιλιακό αποκλεισµό), νευρολογικά συµπτώµατα, όπως ίλιγγο, κεφαλαλγία, ευερεθιστότητα, ληθαργικότητα, µυαλγίες, άκαµπτη γλώσσα, ασαφή οµιλία, απώλεια ελέγχου του σώµατος (παρόµοια µε µέθη), διπλωπία, απώλεια αντανακλαστικού επιγονατίδας, σπασµούς και κώµα. Συµπτώµατα στο ουροποιητικό µπορεί να εµφανιστούν 1-3 ηµέρες µετά την κατάποση και περιλαµβάνουν κολικούς νεφρού, ολιγουρία, πρωτεϊνουρία και σε σοβαρές περιπτώσεις αιµατουρία και ανεπάρκεια νεφρών. Η βασική αιτία θανάτου είναι η νεφρική ανεπάρκεια και η καταπληξία.
Επίλογος Το lei gong teng φαίνεται να επιβεβαιώνει για µια ακόµη φορά τις φαρµακευτικές δυνατότητες των τοξικών βοτάνων. Τόσο τα παρασκευάσµατα του βοτάνου (εκχυλίσµατα ξύλου ρίζας ή φύλλων), όσο και οι δραστικές του ουσίες (π.χ. τριπτολίδη) έχουν ήδη βο21
eski.indd 21
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Περί της κληµατίδας του θεού του κεραυνού ή lei gong teng
er, B. R. Blazar, G. I. Georg, S. M. Vickers & A. K. Saluja. 2012. A Preclinical Evaluation of Minnelide as a Therapeutic Agent Against Pancreatic Cancer. Science Translational Medicine 4, 156ra139. 3. Fu, Q., Z-Z Jiang & L.-Y Zhang. 2013. Impairment of Triptolide on Liver Mitochondria in lsolated Liver Mitochondria and HL7702 Cell Line. Chinese Journal of Integral Medicine 19(9), pp. 683-688. 4. Hingorani, S. R., J. D. Potter. 2012. Pancreas Cancer Meets the Thunder God. Science Translational Medicine 4, 156ps21. 5. Holmes, P. 1997. Jade Remedies: A Chinese Herbal Reference for the West (2 vols). Snow Lotus Pres. 6. Phillips, P. A., V. Dudeja, J. A. McCarroll, D. Borja-Cacho, R. K. Dawra, W. E. Grizzle, S. M. Vickers & A. K. Saluja. 2007. Triptolide Induces Pancreatic Cancer Cell Death via Inhibition of Heat Shock Protein 70. Cancer Research 67, pp. 9407-9416. 7. Qin, W-Z. & J. Lin. 2005. Advance of the Research on Tripterygium wilfordii Hook f. to A New Height. Chinese Journal of Integral Medicine 11(2), pp. 87-88. 8. Wu, Z. Y., P. H. Raven & D. Y. Hong (eds.). 2008. Flora of China. Vol. 11 (Oxalidaceae through Aceraceae). Science Press, Beijing, and Missouri Botanical Garden Press, St. Louis. 9. Yang, F. 2005. Progress of Botanical Resources, Chemical Ingredients and Pharmacological Study of Tripterygium Wilfordii. Chinese Journal of Integral Medicine 11(2), pp. 89-91. 10. Zhang, L., N. Gong & T. Gu. 2005. A Synoptical Introduction of The Clinical Application of Tripterygium Glycosides. Chinese Journal of Integral Medicine 11(2), pp. 89 -96. 11. Zhou, J., Q. Zhu, X. Yang & F. Zhang. 1999. Clinical Observation on Side Effects of Various Tripterygium Wilfordii Preparations . Chinese Journal of Integral Medicine 5(3), pp. 171-175.
ηθήσει σηµαντικά ασθενείς µε δύσκολες παθήσεις και αφήνουν ελπίδες για ακόµα σηµαντικότερα αποτελέσµατα στο άµεσο µέλλον, σε συνδυασµό µε άλλα βότανα ή συµβατές θεραπευτικές µεθόδους.
Ευχαριστίες Ευχαριστούµε θερµά τον καθηγητή Wang Yijun (δντής του Τµήµατος Ρευµατολογίας και Ανοσολογίας του Πανεπιστηµίου Wangjing Hospital of Chinese Medical Science, Πεκίνο) για τη γνώση που µας µετέδωσε σχετικά µε την αντιµετώπιση των συνδρόµων µπι, καθώς και τον φίλο και συνάδελφο Oleg Ananiev για την εξ αποστάσεως αµέριστη βοήθεια του, τόσο από πλευράς κινεζικής βιβλιογραφίας, όσο και προσωπικής επικοινωνίας µε την καθηγήτρια Han, µε τετραετή εµπειρία στη χρήση του lei gong teng για τη θεραπεία της ρευµατοειδούς αρθρίτιδας. Σηµείωση Το σχέδιο προέρχεται από επεξεργασία του αντίστοιχου σχεδίου στη σελ. 518 του 11ου τόµου του έργου Flora of China (Wu et al. 2008).
Αναφορές 1. Bensky, D., S. Clavey, E. Stoger & A. Gamble. 2004. Chinese Herbal Medicine: Materia Medica. Eastland Press, 3rd edition. 2. Chugh, R., V. Sangwan, S. P. Patil, V. Dudeja, R. K. Dawra, S. Banerjee, R. J. Schumach-
22
eski.indd 22
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του βελονισµού µέσω των κλινικών δοκιµών
Γιώργος Τζιγκουνάκης ΒSc (Hons) Acupuncture, MSc TCM Πανεπιστήµιο Τιαν Τζιν, Τµήµα «Βασικής Θεωρίας Κινέζικης Ιατρικής» (info@shen.gr)
Π ερίλη ψ η Σύµφωνα µε τους υπέρµαχους της Ιατρικής Βασισµένης σε Τεκµηρίωση (ΙΒΤ), η επιτυχία στη σύγχρονη κλινική ιατρική δεν εξαρτάται από τη δηµιουργία και την ερµηνεία της όσο γίνεται πιο συνεκτικής ή πειστικής θεωρίας νόσου, αλλά από την ολοκλήρωση και αξιοποίηση συστηµατικών µελετών οι οποίες αποσκοπούν στην απόδειξη της αποτελεσµατικότητας συγκεκριµένων θεραπειών για συγκεκριµένες παθολογικές καταστάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΙΒΤ έχει δηµιουργήσει και εφαρµόσει το µοντέλο αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας της Συµπληρωµατικής και Εναλλακτικής Ιατρικής (ΣΕΙ), ένα µοντέλο υιοθετηµένο από τη δυτική, κλασική ιατρική, το οποίο αναπτύχθηκε αρχικά για την αξιολόγησηνέων φαρµακευτικών προϊόντων. Ωστόσο, οι µέθοδοι για την απόκτηση γνώσης σε σχέση µε µια θεραπευτική τέχνη χρειάζεται να είναι συνεπείς µε την τέχνη αυτή ως προς την υποκείµενη κατανόηση, την εφαρµογή και τη θεωρία περί της νόσου. Μεταξύ της δυτικής αλλοπαθητικής ιατρικής και της ΣΕΙ υπάρχουν βασικές διαφορές στο σύνολο των θεραπευτικών και διαγνωστικών προσεγγίσειων. Αυτό δηµιουργεί προβλήµατα κατά τη διεξαγωγή των κλινικών δοκιµών που έχουν ως στόχο να αξιολογήσουν την αποτελεσµατικότητα εναλλακτικών µεθόδων ιατρικής, όπως ο βελονισµός. Στόχος του άρθρου αυτού, είναι να παρουσιάσει και να αναλύσει µερικά από τα βασικά ζητήµατα που προκύπτουν κατά την οργάνωση, τη διεξαγωγή και την αξιολόγηση µιας κλινικής δοκιµής η οποία αποσκοπεί στην αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του βελονισµού σύµφωνα µε τα πρότυπα της ΙΒΤ.
Εισαγωγή
κή είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόµενο3. Η ΙΒΤ έχει εφαρµόσει το µοντέλο αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητάς στη ΣΕΙ. Κατά συνέπεια, αξιόπιστα στοιχεία θεωρείται ότι εξάγονται µόνο από τα αποτελέσµατα της έρευνας από τυχαιοποιηµένες ελεγχόµενες κλινικές δοκιµές. Τα πορίσµατα από τον προαναφερθέντα τύπο κλινικών δοκιµών συνήθως συνδυάζονται και αναλύονται περαιτέρω µέσα από συστηµατικές ανασκοπήσεις και µετα-αναλύσεις, ώστε να εξαχθεί ένα ενιαίο συµπέρασµα σχετικά µε το αν οι ενδείξεις της αποτελεσµατικότητας των παρεµβάσεων είναι ισχυρές. Ωστόσο, προκύπτουν πολλά ζητήµατα και δυσκολίεςκατά τη διεξαγωγή κλινικών δοκιµών βελονισµού, ιδιαίτερα όταν επιχειρείται η προσαρµογή τους σε διαδικασίες και πρότυπα της κλασικής ιατρικής.
O βελονισµός θεωρείται µια σύνθετη θεραπευτική παρέµβαση. Το Συµβούλιο Ιατρικής Έρευνας για την Αξιολόγηση των Σύνθετων Παρεµβάσεωνορίζει τις παρεµβάσεις αυτές ως «αποτελούµενες από διάφορα στοιχεία, τα οποία µπορούν να λειτουργήσουν τόσο ανεξάρτητα όσο και αλληλοεξαρτώµενα»1 και προσθέτει ότι όσο µεγαλύτερη είναι η δυσκολία προσδιορισµού των «δραστικών συστατικών» της παρέµβασης και του τρόπου µε τον οποίο αυτά σχετίζονται µεταξύ τους, τόσο µεγαλύτερη είναι η πιθανότητα η παρέµβαση να είναι πσύνθετη»2. Το κύριο «δραστικό συστατικό» στο βελονισµό είναι η έννοια του τσι (qì,气) και τα κανάλια που διατρέχουν όλο το σώµα µας, γνωστά και ως µεσηµβρινοί. Ο βελονισµός σύµφωνα µε την Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική (ΠΚΙ) τονώνει, κατευνάζει ή ρυθµίζει τη ροή του τσι στο σώµα. Είναι πολύ δύσκολο να οριστεί η έννοια του τσι και να δοθεί η ερµηνεία του µέσα από µια δυτική οπτική, η οποία τηρεί συµβατικούς ιατρικούς κανόνες, ωστόσο για χιλιάδες χρόνια και µέχρι σήµερα το τσι αποτελεί το άλφα και το ωµέγα του θεωρητικού πλαισίου των περισσότερων ανατολικών θεραπευτικών συστηµάτων.
1. Εγκυρότητα των Κλινικών Δοκιµών Ουσιαστικά, οι κλινικές δοκιµές υποδεικνύουν µια αιτιώδη σχέση µεταξύ των ανεξάρτητων (παρέµβαση) και των εξαρτηµένων (οµάδα θεραπείας) µεταβλητών. Ωστόσο, ο βαθµός της εσωτερικής και εξωτερικής εγκυρότητας µιας κλινικής δοκιµής είναι αυτός ο οποίος καθορίζει και την ποιότητά της. Σύµφωνα µε τον Lewith και συν.3, η εσωτερική εγκυρότητα ορίζεται ως «η πιθανότητα τα
Παρά το γεγονός ότι εδώ και χιλιάδες χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολλά ιατρικά συστήµατα, η εφαρµογή της επιστήµης στην ιατρι23
eski.indd 23
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του βελονισµού µέσω των κλινικών δοκιµών
ευρήµατα της δοκιµής να σχετίζονται µε την ανεξάρτητη µεταβλητή (σ.σ. δηλαδή την παρέµβαση)». Η εξωτερική εγκυρότητα αναφέρεται στην πιθανότητα τα παρατηρούµενα αποτελέσµατα να µπορούν να εµφανιστούν µε συνέπεια σ’ ένα εύρος κατάλληλων κλινικών συνθηκών, και ως εκ τούτου αντιπροσωπεύει τη χρησιµότητα των αποτελεσµάτων και της γενίκευσης τους στον ευρύτερο πληθυσµό των ανθρώπων µε τη συγκεκριµένη παθολογία3.
Σε µια διπλά-τυφλή µελέτη, τόσο οι συµµετέχοντες όσο και οι αξιολογητές είναι «τυφλοί» ως προς την κατανοµή της θεραπευτικής παρέµβασης καθώς οι υποκειµενικές προκαταλήψεις πασχόντων και γιατρών θα µπορούσαν να δηµιουργήσουν µεροληψία στην αξιολόγηση των αποτελεσµάτων. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει µια αντίθεση στις κλινικές δοκιµές ανάµεσα στην φαρµακοθεραπεία και τον βελονισµό. Στην πρώτη περίπτωση, το δραστικό φάρµακο και το εικονικό φάρµακο είναι ίδια σε εµφάνιση, καθιστώντας αδύνατο σε διαχειριστή και ασθενή τον διαχωρισµό τους, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, οι διαφορές µεταξύ της θεραπείας ελέγχου και της δραστικής θεραπείας είναι προφανείς σε αυτόν που χορηγεί τη θεραπεία.
Ο Jonas και συν. (2002, παρατίθεται στον Lewith και συν 2011, σελ.23)3 υποστηρίζουν ότι στις έρευνες της ΣΕΙ, «η αξιολόγηση της εγκυρότητας του µοντέλου είναι εξίσου σηµαντική. Το κριτήριο της εγκυρότητας του µοντέλου αξιολογεί την πιθανότητα η έρευνα να απευθύνεται επαρκώς στη συγκεκριµένη, µοναδική, θεωρία και το θεραπευτικό πλαίσιο της άσκησης της ΣΕΙ στην οποία εφαρµόζεται. Στην ουσία, το κριτήριο της εγκυρότητας του µοντέλου επιδιώκει να καθορίσει εάν µια κλινική δοκιµή είναι πιστή στο υπό εξέταση θεραπευτικό σύστηµα.
Αυτό σηµαίνει ότι για να είναι µια µελέτη για τον βελονισµό διπλάτυφλή, ο βελονιστής θα πρέπει εξ’ ανάγκης να είναι άπειρος στην παροχή θεραπειών βελονισµού, προκειµένου να εξασφαλιστεί η αδυναµία του να διαχωρίζει τις δραστικές θεραπείες (πραγµατικές) από τις εικονικές. Ένας άπειρος και χωρίς τα απαιτούµενα προσόντα «βελονιστής» θα µειώσει αµέσως το βαθµό εγκυρότητας του µοντέλου της δοκιµής (θα συζητηθεί αργότερα) λόγω της έλλειψης τεχνογνωσίας και ικανοτήτων όσον αφορά στη χορήγηση της θεραπείας.
Τα ευρήµατα της δοκιµής είναι ανάλογα µε το βαθµό της εσωτερικής εγκυρότητας και τον σχεδιασµό της έρευνας. Αξιολογώντας τον βαθµό της εγκυρότητας του µοντέλου, µπορεί να αξιολογηθεί περαιτέρω η ποιότητα µιας δοκιµής και τα αποτελέσµατά της. 1.1 Εσωτερική εγκυρότητα Μεταξύ των κριτηρίων που πρέπει να πληροί µια κλινική δοκιµή ώστε να έχει υψηλή εσωτερική εγκυρότητα, είναι η τυχαιοποίηση, η τυφλοποίηση και οι οµάδες ελέγχου. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι παράγοντες, όπως η αποχώρηση συµµετεχόντων (υψηλά ποσοστά πρόωρης διακοπής) και η µη παρακολούθησή τους µετά το πέρας της κλινικής δοκιµής, µπορεί να δηµιουργήσουν µεροληψία και ως εκ τούτου να επηρεάσουν αρνητικά την εσωτερική εγκυρότητα. Σύµφωνα µε την οµάδα Κοκρέϊν (Cochrane Group) η µεροληψία ορίζεται ως “συστηµατικά σφάλµατα ή απόκλιση στα αποτελέσµατα ή στα συµπεράσµατα από την αλήθεια”5.
Παράλληλα, εάν ένας αξιολογητής χορηγήσει µια ριζικά διαφορετική θεραπεία (για παράδειγµα διαφορετικά σηµεία βελονισµού), µπορεί να ανακύψουν περισσότερα ζητήµατα. Πρώτον, µπορεί να απειληθεί η εσωτερική εγκυρότητα της δοκιµής (θα συζητηθεί αργότερα), καθώς οι συµµετέχοντες µπορεί να επικοινωνούν µεταξύ τους και να αντιληφθούν ότι τους χορηγήθηκε διαφορετική θεραπεία (γεγονός που µπορεί να οδηγήσει σε µεροληψία). Ως εκ τούτου, µια ριζικά διαφορετική θεραπεία θα απαιτούσε τη χρήση µιας διπλά εικονικής µεθόδου. Αυτό σηµαίνει ότι σε όλους τους συµµετέχοντες θα χρησιµοποιούνται τα ίδια σηµεία, ενώ στην οµάδα ελέγχου σε ορισµένα σηµεία θα πρέπει να εφαρµόζονται ψεύτικες βελόνες. Και αυτό µας φέρνει πίσω στο προηγούµενο σηµείο, όπου ένας επαγγελµατίας βελονιστής θα µπορεί να αντιληφθεί τις ψεύτικες βελόνες.
1.1.1. Τυχαιοποίηση, τυφλοποίηση και οµάδες ελέγχου Οι τυχαιοποιηµένες ελεγχόµενες µελέτες είναι ο πιο σχολαστικός τρόπος προκειµένου να διαπιστωθεί κατά πόσον υπάρχει σχέση αιτίου-αιτιατού µεταξύ της θεραπείας και του αποτελέσµατος. Ως οµάδα ελέγχου µπορεί να οριστεί η οµάδα συµµετεχόντων στην κλινική δοκιµή η οποία δεν λαµβάνει το φάρµακο ή τη θεραπεία που ερευνάται στο πλαίσιο της δοκιµής.
Ως εκ τούτου, στην επιστηµονική έρευνα για το βελονισµό εφαρµόζεται µια µονά-τυφλή προσέγγιση, καθώς το γεγονός ότι ο πάσχων γνωρίζει την κατανοµή της θεραπευτικής παρέµβασης µπορεί να δηµιουργήσει µεροληψία και να επηρεάσει την ανταπόκριση στις θεραπείες.
Στις τυχαιοποιηµένες ελεγχόµενες µελέτες (ΤΕΜ) οι οµάδες ασθενών κατατάσσονται µε τυχαίο τρόπο σε διαφορετικά, υπό µελέτη, θεραπευτικά σχήµατα. Η τυχαία κατανοµή σε οµάδες εξασφαλίζει την αµερόληπτη επιλογή των ατόµων σε µια δοκιµή. Προκειµένου να ελαχιστοποιηθεί περαιτέρω η µεροληψία, τον ”χρυσό κανόνα” για τις κλινικές δοκιµές αποτελούν οι διπλά-τυφλοί, ελεγχόµενοι µε εικονικό φάρµακο (πλασίµπο) σχεδιασµοί4. Ωστόσο, στον βελονισµό, µια διπλά-τυφλή προσέγγιση δεν είναι εφικτή για διάφορους λόγους.
1.1.2. Αποχώρηση των συµµετεχόντων Μια µείωση στον αριθµό των συµµετεχόντων στη µελέτη (για παράδειγµα, εξαιτίας θνησιµότητας ή πρόωρης διακοπής της θεραπείας) αναφέρεται ως αποχώρησησυµµετεχόντων στις κλινικές δοκιµές (Taylor et al., 2007)6. Ο πρόωρος τερµατισµός του αρχικού δείγµατος µπορεί να προκαλέσει µεροληψία σε µια κλινική δοκιµή, κυρίως όταν αυτοί που αποχωρούν είναι συστηµατικά διαφορετικοί από αυτούς που παραµένουν στη µελέτη. Συνεπώς, το υπόλοιπο 24
eski.indd 24
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Γιώργος Τζιγκουνάκης
1.2 Εξωτερική εγκυρότητα Η εξωτερική εγκυρότητα αφορά τη δυνατότητα γενίκευσης των ευρηµάτων της έρευνας, και το βαθµό στον οποίο τα ευρήµατα ενός πειράµατος µπορούν να γενικευθούν σε διαφορετικούς πληθυσµούς, διαφορετικές συνθήκες και διαφορετικά χρονικά διαστήµατα. Ο απώτερος στόχος είναι τα ευρήµατα του δείγµατος της κλινικής δοκιµής να µπορούν να γενικεύονται στον πληθυσµό. Για παράδειγµα, εάν µια µελέτη γίνεται για να προσδιοριστεί η αποτελεσµατικότητα του βελονισµού στη µείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίµα σε άτοµα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, οι ερευνητές θα ήθελαν να µπορούν να συµπεράνουν ότι τα ευρήµατα του δείγµατός τους θα ισχύουν για όλους τους ασθενείς µε διαβήτη τύπου 2. Ο ερευνητής επιθυµεί το δείγµα να είναι αντιπροσωπευτικό ενός συγκεκριµένου πληθυσµού, ο οποίος ονοµάζεται πληθυσµός - στόχος.
δείγµα καθίσταται διαφορετικό από το αρχικό, µε αποτέλεσµα να εµφανίζεται µεροληψία λόγω αποχώρησης συµµετεχόντων7. Η µεροληψία από την αποχώρησησυµµετεχόντων µπορεί να επηρεάσει τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική εγκυρότητα της δοκιµής. Η εξωτερική εγκυρότητα έχει σχέση µε τη δυνατότητα γενίκευσης των ευρηµάτων της έρευνας σε διαφορετικούς πληθυσµούς,συνθήκες και χρονικά διαστήµατα5. Ως εκ τούτου, εάν ορισµένες οµάδες ατόµων εγκαταλείπουν συχνότερα από κάποιες άλλες, τότε, το υπόλοιπο δείγµα δεν µπορεί να γενικευθεί στον αρχικό πληθυσµό. Επιπλέον, η αποχώρηση των συµµετεχόντων µπορεί να απειλήσει την εσωτερική εγκυρότητα µιας κλινικής δοκιµής, όταν τα ποσοστά εγκατάλειψης µεταξύ της οµάδας θεραπείας και της οµάδας ελέγχου διαφέρουν. Η αποχώρηση ωστόσο µπορεί να µην επηρεάσει ιδιαίτερα τα αποτελέσµατα, όταν τα ποσοστά αποχώρησης µεταξύ των οµάδων που αναφέρονται ανωτέρω είναι συγκρίσιµα, µειώνοντας έτσι σηµαντικά την απειλή για την εσωτερική εγκυρότητα7.
Η ποιότητα του δείγµατος επηρεάζει τη διαδικασία της γενίκευσης από το δείγµα στον πληθυσµό. Ωστόσο, ακόµη και ένα καλό, αντιπροσωπευτικό δείγµα δεν µπορεί να γενικευτεί εύκολα στον ευρύτερο πληθυσµό, καθώς αποτελείται από πολλές και διαφορετικές υποοµάδες.
1.1.3. Ωρίµανση Η ωρίµανση αποσκοπεί στο να περιγράψει µια µεταβολή σε έναν συµµετέχοντα µε τη πάροδο του χρόνου, η οποία δεν ήταν το κύριο θέµα ή το ενδιαφέρον της µελέτης. Η µεταβολή µπορεί οφείλεται σε ανάπτυξη/εξέλιξη (να γίνει εξυπνότερος ή πιο δυνατός) ή σε πτώση και µπορεί να επηρεάσει την έκβαση της δοκιµής.
Ένα δείγµα που παραλείπει µια υποοµάδα του πληθυσµούστόχου είναι πιθανό να οδηγήσει σε εσφαλµένα συµπεράσµατα σχετικά µε τα χαρακτηριστικά του πληθυσµού. Τα αποτελέσµατα από µια µελέτη µε δείγµα υγιείς φοιτητές Πανεπιστηµίου µπορεί να γενικευτεί σε άλλους φοιτητές, αλλά όχι σε άτοµα που δεν φοιτούν στο πανεπιστήµιο, και όχι σε άτοµα της ίδιας ηλικίας που πάσχουν από κάποια σοβαρή ασθένεια ή αναπηρία. Εποµένως, µε οποιοδήποτε δείγµα, θα υπάρχουν κάποιοι περιορισµοί στη δυνατότητα γενίκευσης των αποτελεσµάτων και συνεπώς, θα δηµιουργηθεί µια δυνητική απειλή για την εξωτερική εγκυρότητα της δοκιµής.
Παράδειγµα: Μια φαρµακευτική εταιρεία δοκίµασε ένα νέο φάρµακο για τη θεραπεία της κατάθλιψης των ηλικιωµένων στα πρώτα στάδια της νόσου Αλτζχάιµερ. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι το νέο φάρµακο είναι αποτελεσµατικό στην άµβλυνση των συµπτωµάτων της κατάθλιψης. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν έλαβαν υπόψη το γεγονός ότι συνήθως τα συµπτώµατα της κατάθλιψης υποχωρούν φυσικά όσο εξελίσσεται η άνοια. Αυτό σηµαίνει ότι όσο η µνήµη των ασθενών χειροτέρευε, δεν είχαν πλέον συναίσθηση ότι έπασχαν από άνοια και κατά συνέπεια, δεν στεναχωριόντουσαν για το πρόβληµα.
1.3 Εγκυρότητα του µοντέλου Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η ΙΒΤ έχει εφαρµόσει και στην συµπληρωµατική και εναλλακτική ιατρική (ΣΕΙ) το µοντέλο της για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας. Συνεπώς, ένα σύνολο µεθόδων οι οποίες αρχικά αναπτύχθηκαν για την αξιολόγηση νέων φαρµακευτικών προϊόντων, εφαρµόζεται πλέον σε σύνθετες παρεµβάσεις, όπως ο βελονισµός. Η εγκυρότητα του µοντέλου στη ΣΕΙ µπορεί να αξιολογηθεί µε βάση το βαθµό στον οποίο µια µελέτη αντανακλά την ακρίβεια του υπό εξέταση συστήµατος3. Ως εκ τούτου, παράγοντες όπως η εµπειρία και τα προσόντα των ατόµων που θα χορηγήσουν τη θεραπεία µπορούν να καθορίσουν την εγκυρότητα του µοντέλου, όπως και η επιλογή της διαγνωστικής ταξινόµησης και της θεραπευτικής στρατηγικής.
Το πρόβληµα της ωρίµανσης µπορεί εύκολα να αντιµετωπιστεί σε µια κλινική δοκιµή χρησιµοποιώντας µια οµάδα ελέγχου. 1.1.4. Παρακολούθηση µετά το πέρας της κλινικής δοκιµής Η παρακολούθηση µετά το πέρας της κλινικής δοκιµής είναι σηµαντική για τηναξιολόγηση των µακροπρόθεσµων επιπτώσεων µιας παρέµβασης. Επιπλέον, η πραγµατική επίδραση της θεραπείας µπορεί να εµφανιστεί µετά τη λήξη της µελέτης και ως εκ τούτου, µια συστηµατική, τακτική επικοινωνία µε τον ασθενή θεωρείται απαραίτητη για την καλύτερη παρακολούθηση των αποτελεσµάτων της δοκιµής. Δυστυχώς, λόγω ανεπαρκών ή περιορισµένων πόρων, πολλές κλινικές µελέτες δεν καταφέρνουν να πραγµατοποιήσουν αυτήν την παρακολούθηση. Περαιτέρω έρευνα για την ποιότητα και την αξιοπιστία µιας κλινικής δοκιµής µπορεί να διεξαχθεί µέσω της αξιολόγησης της εξωτερικής εγκυρότητας και της εγκυρότητας του µοντέλου.
1.3.1 Διαγνωστική Ταξινόµηση και Θεραπευτική Στρατηγική Προκειµένου να διεξαχθεί µια κλινική δοκιµή συγκεντρώνεται µια οµοιογενής οµάδα ασθενών. Οµοιογενής σηµαίνει οµοιοµορφία 25
eski.indd 25
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του βελονισµού µέσω των κλινικών δοκιµών
νισµού σε διάφορες παθολογίες, µπορεί να χαρακτηριστεί προβληµατική.
στη σύνθεση ή στο χαρακτήρα. Ένα πρόβληµα που ενδέχεται να προκύψει στις κλινικές δοκιµές είναι ότι µια οµάδα θεραπείας η οποία ορίζεται ως «οµοιογενής» από συµβατικής πλευράς, µπορεί να µην είναι οµοιογενής όταν αξιολογείται από την οπτική µιας άλλης ιατρικής παράδοσης3. Για παράδειγµα, η διάγνωση της εξάρτησης από την κοκαΐνη µπορεί να αντιπροσωπεύει πολλές διαφορετικές ταξινοµήσεις όταν εξετάζεται από την οπτική της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής (ΠΚΙ). Πρόκειται για την έννοια της διαφοροποίησης των συνδρόµων, µια βασική διαγνωστική αρχή της ΠΚΙ, η οποία περιλαµβάνει την ανάλυση των κλινικών δεδοµένων σχετικά µε τα συµπτώµατα, το ιστορικό της νόσου και του ασθενή καθώς και την εφαρµογή διαφόρων διαγνωστικών µεθόδων (εξέταση της γλώσσας, λήψη του σφυγµού, ψηλάφηση και ούτω καθεξής). Η θεραπευτική στρατηγική στην ΠΚΙ πρέπει να εναρµονίζεται µε τη διάγνωση και τη διαφοροποίηση των συνδρόµων. Αυτό σηµαίνει ότι για πολλές διαφορετικές ταξινοµήσεις πρέπει να επιλέγονται πολλές διαφορετικές θεραπευτικές στρατηγικές.
Σοβαρά ζητήµατα προκύπτουν σε σχέση µε την εγκυρότητα του µοντέλου για πολλούς λόγους. Η διαφοροδιάγνωση και ο σχεδιασµός εξατοµικευµένης θεραπείας η οποία να επιδέχεται τροποποιήσεις µετά από περαιτέρω διαβουλεύσεις κατά τη διάρκεια της θεραπείας αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ορθή εφαρµογή της ΠΚΙ. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα και ουσιαστικά για την άσκηση του βελονισµού, ωστόσο σπανίως εφαρµόζονται σε κλινικές δοκιµές. Επιπλέον, κρίνεται απαραίτητο οι µελετητές να καταφέρουν να περιορίσουν τα ποσοστά απωλειών καθώς και να παρακολουθούν τα αποτελέσµατα µετά το πέρας της κλινικής δοκιµής. Δυστυχώς, οι περιορισµένοι προϋπολογισµοί συνήθως εµποδίζουν τους ερευνητές να παρακολουθούν τους συµµετέχοντες µετά τη λήξη της µελέτης, ωστόσο κάτι τέτοιο είναι ζωτικής σηµασίας για την αξιοπιστία των ευρηµάτων.
Δυστυχώς, το ερευνητικό µοντέλο που εφαρµόζεται στις περισσότερες κλινικές µελέτες µε στόχο την αξιολόγηση της αποτελεσµα-τικότητας του βελονισµού σε διάφορες παθήσεις, δεν είναι καλό υπόδειγµα τήρησης των διαγνωστικών αρχών, της θεωρίας και των µεθόδων εφαρµογής της ΠΚΙ. Στις περισσότερες κλινικές δοκιµές δεν διεξάγεται διαφοροδιάγνωση σύµφωνα µε τις αρχές της ΠΚΙ. Η οµοιογένεια όσον αφορά τη διάγνωση βάσει της ΠΚΙ εσφαλµένα θεωρείται δεδοµένη και, ως εκ τούτου, όλοι οι ασθενείς που είχαν διαγνωσθεί αποκλειστικά µε βάση την οπτική της συµβατικής ιατρικής, λαµβάνουν όµοια θεραπεία.
Οι µελλοντικές µελέτες θα πρέπει να εστιάσουν την προσοχή τους στην εγκυρότητα του µοντέλου και να χρησιµοποιούν τον βελονισµό µε σεβασµό προς την παράδοση και τις µεθόδους εφαρµογής του. Μόνο τότε, οι ερευνητές θα είναι σε θέση να διεξάγουν έγκυρες κλινικές δοκιµές, των οποίων τα αποτελέσµατα θα µπορούν να αντικατοπτρίζουν τις δυνατότητες αυτής της θεραπευτικής τέχνης της ανατολής.
Αναφορές 1. Biomedcentral, 2012. Evaluating complex health interventions: a critical analysis of the ‘outcomes’ concept [online] Available at: <http://www.biomedcentral. com/1472-6882/9/18> [Accessed 29 February 2012 ]. 2. Medical Research Council (MRC), 2010. A Framework for Development and Evaluation of RCTs for Complex Interventions to Improve Health [online] Available at: <http://www.mrc.ac.uk/documents/pdf/rcts-for-complex-interventions-to-improve-health/> [Accessed 29 February 2012 ]. 3. Lewith, G.T., Jonas, W.B. and Walach, H., 2011. Clinical Research in Complementary Therapies. 2nd ed. Churchill Livingstone Elsevier 4. Stine, S.M. and Kosten, T.R., 1977. New Treatments for Opiate Dependence. The Guilford Press 5. Cochrane Group, 2012. Glossary. [online] Available at: <http://www.cochrane.org/ glossary> [Accessed: 5 April 2012]. 6. Taylor, S., Asmundson, G.J.D., 2007. Internal and External Validity in Clinical Trials. [online] Available at: <http://www.sagepub.com/upm-data/19352_Chapter_3. pdf> [Accessed 20 February 2012 ]. 7. Miller, R.B., Hollist, C.D., 2007. Attrition Bias. [online] University of Nebraska, Lincoln, Faculty Publications. Available at: <http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1044&context=famconfacpub> [Accessed 20 February 2012 ]. 8. STRICTA, 2012. Checklist of STRICTA 2010 items [online] Available at: <http://www. stricta.info/checklist.htm> [Accessed: 12 April 2012].
Η Stricta (πρότυπα αναφοράς για παρεµβάσεις σε κλινικές δοκιµές στο βελονισµό), ένα σύνολο κατευθυντήριων γραµµών που αποσκοπούν στη βελτίωση των προτύπωναναφοράς για παρεµβάσεις στις κλινικές δοκιµές του βελονισµού, αξιολογεί αυτό το ζήτηµα, αναφερόµενη σε αυτό ως η «λογική του βελονισµού»8. Η λογική για τη θεραπεία που παρέχεται και ο βαθµός στον οποίο η θεραπεία µεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της µελέτης, πρέπει να ορίζονται σαφώς και να εξηγούνται στις κλινικές δοκιµές. Σήµερα, στις περισσότερες κλινικές δοκιµές οι συντάκτες παραλείπουν να αξιολογήσουν την ανάγκη για αλλαγή της θεραπείας κατά τη διάρκεια της µελέτης έτσι ώστε να προσαρµοστούν στα πιθανά µεταβαλλόµενα σύνδροµα και ανάγκες του κάθε συµµετέχοντα. Μια άλλη απειλή για την εγκυρότητα του µοντέλου είναι το γεγονός ότι σε πολλές κλινικές δοκιµές το προσωπικό που χορηγεί τις θεραπείες δεν έχει επαρκή εκπαίδευση και εµπειρία στην ΠΚΙ.
Επίλογος Η προσέγγιση που επιλέγεται, από την πλειοψηφία των κλινικών δοκιµών για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του βελο-
26
eski.indd 26
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η σηµασία του συνδετικού ιστού στην κινέζικη ιατρική
Γιάννης ∆ηµητρίου MD PT CCH MSc PhD TCM (info@hccm.gr) Πανεπιστήµιο Τιάν Τζιν, Τµήµα «Βασικής Θεωρίας Κινέζικης Ιατρικής»
Π ερίλη ψ η Ο συνδετικός ιστός επιτελεί διάφορες λειτουργίες καθώς σε αυτόν ανήκουν οι ιστοί χονδρικός και οστίτης, το αίµα καθώς και ο στηρικτικός ιστός. Αν και στα κλασσικά κείµενα της Κινέζικης Ιατρικής δεν υπάρχει έννοια ταυτόσηµη µε αυτήν του συνδετικού ιστού, υπάρχουν έννοιες, όπως ο τριπλός θερµαστής, οι οποίες φαίνεται εν µέρει να περιγράφουν το στηρικτικό ιστό. Ο βελονισµός ενός σηµείου βελονισµού επηρεάζει το συνδετικό ιστό και τα κύτταρα τα οποία βρίσκονται µέσα του και αυτό µέσω συγκεκριµένων µηχανισµών µπορεί να οδηγήσει στη µετεγγραφή συγκεκριµένων γονιδίων. Σύµφωνα µε πρόσφατες δηµοσιευµένες µελέτες, οι τεχνικές της Κινέζικης Ιατρικής που παρεµβαίνουν στο συνδετικό ιστό, µε τρόπους όπως ο καυτηριασµός του µε πυρακτωµένη βελόνα ή η τοµή του µε µαχαίρι-βελόνα ή µικρό µαχαίρι-βελόνα είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικές.
Πρόλογος
εννοιών της ΚΙ, των σηµείων βελονισµού και των καναλιών τζινγκ µάι (jīng mài, 经脉) µε το συνδετικό ιστό. Τέτοιου είδους ταυτίσεις γίνονται προφανώς από όσους δεν έχουν µελετήσει επαρκώς την ΚΙ και πιστεύουν πως τα κανάλια της ΚΙ είναι µόνο µια προεπιστηµονική απόπειρα χαρτογράφησης αιµοφόρων αγγείων, νεύρων, λεµφικών αγγείων και συνδετικού ιστού. Σήµερα οι µελετητές της ΚΙ συµπεραίνουµε πως οι δηµιουργοί εννοιών της ΚΙ, όπως της θεωρίας των καναλιών, έλαβαν υπόψη βασικές ανατοµικές δοµές του σώµατος. Αυτό έγινε όµως για την περιγραφή µιας σειράς ευρύτερων εννοιών που σχετίζονται µε την ανθρώπινη φυσιολογία, την εξέλιξη της παθολογίας και τους µηχανισµούς θεραπείας.
Σηµαντικοί δάσκαλοι της Κινέζικης Ιατρικής (ΚΙ) τονίζουν τη σηµασία του συνδετικού ιστού στη διάγνωση και τη θεραπεία της ΚΙ. Δάσκαλοι όπως ο ιατρός Τσιού Γιά Τσανγκ, ο οποίος βρίσκεται στην Τάι Βαν και ταξιδεύει πολύ συχνά σε επαρχίες της Κίνας για να διδάξει το σύστηµα του βελονισµού Τούνγκ, αναφέρει πως ο δάσκαλός του, ο ιατρός Τουνγκ, χρησιµοποιούσε τεχνικές «ρύθµισης των καναλιών» (tiáo jīng mài, 调经脉) οι οποίες εφαρµόζονταν απευθείας στον υποδόριο συνδετικό ιστό. Ο Λίου Εν Μινγκ, ιατρός που κατοικεί στο Χόνγκ Κόνγκ και ταξιδεύει στην Κίνα για να διδάξει την τεχνική βελονισµού που ονοµάζεται «νηµατοειδής πυρακτωµένη βελόνα» (háo huŏ zhēn, 豪火针) αναφέρει ότι η ψηλάφηση των ιστών του ασθενούς είναι καθοριστικής σηµασίας για τη σωστή διάγνωση και θεραπεία µε το βελονισµό. Με την ψηλάφηση, αναφέρει ο Λίου Εν Μινγκ, εκτός των άλλων µπορούµε να εντοπίσουµε αθροίσεις του συνδετικού ιστού οι οποίες δρουν ως εστίες παθολογίας για συγκεκριµένες περιοχές του σώµατος αλλά και για ολόκληρο τον οργανισµό. Άλλος ένας δάσκαλος που αναφέρεται στη σηµασία του συνδετικού ιστού για την κατανόηση της παθολογίας του ασθενή είναι ο ιατρός Βανγκ Τζου Γι. Ο Βανγκ Τζου Γι ειδικεύεται στη διαγνωστική µέθοδο «ψηλάφηση των καναλιών» και αναφέρει πως µεταξύ των ευρηµάτων της ψηλάφησης των καναλιών, βρίσκονται και αλλαγές που παρουσιάζονται στο συνδετικό ιστό. Το άρθρο αυτό προσπαθεί να ρίξει φως στο ρόλο του συνδετικού ιστού στην παθολογία του ασθενή, στη διάγνωση και τη θεραπεία που θα κάνει ο ασκών την ΚΙ. Γνωρίζουµε πως το θέµα αυτό είναι πολύ µεγάλο και πολύπλευρο και η έκτασή του δεν επιτρέπει την πλήρη ανάπτυξή του στο παρόν κείµενο. Πρέπει επίσης να τονιστεί πως σε καµία περίπτωση δεν γίνεται προσπάθεια ταύτισης
1. Ο συνδετικός ιστός, οι περιτονίες και το σύστηµα Μπόνγκαν 1.1 Συνδετικός ιστός: Ο συνδετικός ιστός γνωρίζουµε πως επιτελεί διάφορες λειτουργίες καθώς σε αυτόν ανήκουν οι ιστοί χονδρικός και οστίτης, το αίµα και ο στηρικτικός ιστός. Ο συνδετικός ιστός αποτελείται από κύτταρα, ίνες και εξωκυττάρια θεµέλια ουσία. Στο άρθρο αυτό θα µας απασχολήσει ο στηρικτικός ιστός, κύρια χαρακτηριστικά του οποίου είναι οι εξωκυττάριες ίνες και η θεµέλια ουσία. Ο συνδετικός ιστός οµαδοποιείται κατά τύπους: α) ο εµβρυϊκός συνδετικός ιστός ή µεσέγχυµα από τον οποίο προέρχονται σχεδόν όλα τα είδη των κυττάρων του συνδετικού ιστού β) ο πυκνός συνδετικός ιστός ο οποίος είναι δοµικό υλικό των τενόντων και των συνδέσµων, ενώ επίσης στηρίζει την επιδερµίδα και σχηµατίζει την προστατευτική κάψα που περιβάλλει το ήπαρ και το σπλήνα, γ) ο χαλαρός συνδετικός ιστός που γεµίζει τους ενδιάµεσους χώρους και υποστηρίζει τα όργανα, δ) ο λιπώδης συνδετικός ιστός ο οποίος αποθηκεύει λίπος και ε) ο δικτυωτός συνδετικός ιστός ο οποίος έχει υποστηρικτικό ρόλο σε διάφορα όργανα1, 2, 3. 27
eski.indd 27
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η σηµασία του συνδετικού ιστού στην κινέζικη ιατρική
1.2 Περιτονίες: Οι περιτονίες είναι ένα ιδιαίτερο δίκτυο συνδετικού ιστού που βρίσκεται σε ολόκληρο το σώµα για την προστασία και στήριξη δοµών του σώµατος. Για εκπαιδευτικούς λόγους µπορεί να χωριστεί στην επιπολής περιτονία, την εν τω βάθει περιτονία και την βαθύτερη περιτονία. Η επιπολής περιτονία αλλιώς λέγεται υποδόριος ιστός, είναι χαλαρός συνδετικός ιστός που εντοπίζεται κάτω από το χόριο του δέρµατος. Η περιτονία αυτή περιέχει εναποθέσεις λίπους οι οποίες αν αυξηθούν δηµιουργούν κυρίως την πρωτογενή κυτταρίτιδα. Η εν τω βάθει περιτονία είναι ινώδης συνδετικός ιστός που βρίσκεται κάτω από την επιπολής περιτονία. Η περιτονία αυτή περιβάλλει µύες και µυϊκές οµάδες και εµπεριέχει το επιµύϊο που περιβάλλει τον καθένα µυ ξεχωριστά, το περιµύϊο που περιβάλλει τα µυϊκά δεµάτια του κάθε µυ και το ενδοµύϊο που περιβάλει την κάθε µυϊκή ίνα. Εκτός από τους µύες η εν τω βάθει περιτονία περιβάλει αδένες νεύρα και αγγεία, ενώ σε πολλά σηµεία του σώµατος συνδέεται µε το περιόστεο. Η βαθύτερη περιτονία βρίσκεται µέσα στην σκληρά µήνιγγα και προστατεύει το κεντρικό νευρικό σύστηµα4.
Γιάν, συγγραφέας του «Πραγµατεία Περί Παθήσεων, Συνδρόµων, και Βοτανικών Συνταγών που Σχετίζονται µε την Ενοποίηση των Τριών Αιτιών» (sān yīn jí yī bìng zhèng fāng lùn, 三因极一病证方 论) που γράφτηκε το 1174, πίστευε πως για να µπορεί ο τριπλός θερµαστής να επιτελεί τις λειτουργίες του θα πρέπει να έχει υλική υπόσταση. 2.2 Τριπλός θερµαστής και συνδετικός ιστός: Εδώ να υπενθυµίσουµε πως οι απόψεις των κλασσικών κειµένων για την υλική ή µη υπόσταση του τριπλού θερµαστή διίστανται. Ο Τσεν Γιάν περιέγραψε τη φυσική µορφή του τριπλού θερµαστή σε ανατοµική θέση του σώµατος όπου εντοπίζεται συνδετικός ιστός. Συγκεκριµένα ο Τσε Γιάνγκ αναφέρει πως ο τριπλός θερµαστής έχει µεµβράνες από λίπος οι οποίες είναι περίπου όσο µια παλάµη σε πλάτος, βρίσκεται πρόσθια της ουροδόχου κύστης µε δύο µεµβράνες ή αγγεία που ανέρχονται κατά µήκος της σπονδυλικής στήλης7. Το σηµείο αυτό που περιγράφεται από τον συγγραφέα ως η υλική υπόσταση του τριπλού θερµαστή, παρουσιάζει διόγκωση σε περιπτώσεις παχυσαρκίας και ειδικά κεντρικής παχυσαρκίας. Αυτό ίσως εξηγεί και το σηµαντικό ρόλο που παίζει το κανάλι σάο γιάνγκ του άνω άκρου στην αντιµετώπιση της παχυσαρκίας. Στα κείµενα του 1366 «Το Πραγµατικό Νόηµα της Πραγµατείας των Δύσκολων Θεµάτων» (nàn jīng bĕn yì, 难经本 义) ο Χουά Σόου αναφέρει πως ο τριπλός θερµαστής βρίσκεται µέσα στη µεµβράνη του διαφράγµατος, ως λιπώδης µεµβράνη. Επίσης αναφέρει πως ο τριπλός θερµαστής είναι ο χώρος µεταξύ των πέντε γιν και έξι γιάνγκ οργάνων8. Εδώ µπορούµε να υποθέσουµε ότι αυτό που βρίσκεται στο χώρο µεταξύ των οργάνων είναι ο συνδετικός ιστός που τα συνδέει. Αυτή η υπόθεση ενισχύεται από τον ιατρό Βανγκ Τζου Γι ο οποίος αναφέρει πως ο τριπλός θερµαστής µεταξύ άλλων είναι το περίβληµα των οργάνων, των µυών, των νεύρων και των αγγείων, από το οποίο πορεύεται ελεύθερα το γιουάν-πρωταρχικό τσι (yuán qì, 元气). Επίσης ο Βανγκ Τζου Γι αναφέρει πως ο τριπλός θερµαστής είναι ο εξωκυττάριος χώρος, ο χώρος ο οποίος γεµίζει υγρά στο σώµα, καθώς και το µεσεντέριο9. Επιπλέον πληροφορίες για την σύνδεση τριπλού θερµαστή µε το συνδετικό ιστό αντλούµε από τον ιατρό Γιού Μπο ο οποίος έγραψε αναφερόµενος στον διάσηµο ιατρό Νταν Σι πως ο τριπλός θερµαστής είναι ένα περιτύλιγµα το οποίο ελέγχει τα έντερα και το στόµαχο. Επίσης αναφέρει πως η λιπώδης µεµβράνη (προφανώς αναφέρεται στον υπεζωκότα) στο στήθος ονοµάζεται άνω θερµαστής και πως στο σώµα υπάρχουν λιπώδεις µεµβράνες οι οποίες βρίσκονται στον κορµό του σώµατος, αλλά και το σώµα γενικά, που καλύπτουν εξωτερικά τα πέντε γιν όργανα και τα έξι γιάνγκ όργανα10. Από τα παραπάνω συµπεραίνουµε πως σύµφωνα µε τα κλασσικά κείµενα καθώς και αρχαίους και σύγχρονους µελετητές της ΚΙ, υπάρχουν αναφορές στον στηρικτικό συνδετικό ιστό κυρίως ως µέρος του τριπλού θερµαστή.
1.3 Σύστηµα Μπόνγκαν: Το σύστηµα Μπόνγκαν (ΣΜ) περιγράφεται ως ένα κυκλοφορικό σύστηµα το οποίο αντιστοιχεί στα κλασσικά κανάλια του βελονισµού. Το σύστηµα αυτό ανακαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 από τον Μπόνγκαν Κιµ, Κορεατικής καταγωγής. Το ΣΜ αν και είχε αγνοηθεί και ξεχαστεί για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα, πρόσφατα σηµαντικά τµήµατα του όπως το ΣΜ µέσα στα αιµοφόρα αγγεία, το ΣΜ µέσα στα λεµφικά αγγεία, το ΣΜ σε εσωτερικά όργανα και το ΣΜ στις εγκεφαλικές κοιλίες έχουν επιβεβαιωθεί σε πειράµατα που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση της Νότιας Κορέας. Το ΣΜ αποτελείται από αρκετά υποσυστήµατα εντοπισµένα σε διάφορες περιοχές του σώµατος. Τα υποσυστήµατα αυτά βρίσκονται στο δέρµα, εσωτερικά και εξωτερικά κατά µήκος των αιµοφόρων και λεµφικών αγγείων, στο περίβληµα αλλά και το παρέγχυµα των εσωτερικών οργάνων, στο κεντρικό νευρικό σύστηµα και τα περιφερικά νεύρα. Στο σύστηµα αυτό κυκλοφορεί υγρό το οποίο µεταξύ άλλων περιέχει νευροδιαβιβαστές όπως αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, υαλουρονικό οξύ, αµινοξέα και ελεύθερα νουκλεοτίδια. Το ΣΜ φαίνεται να εξηγεί εν µέρει τον τρόπο λειτουργίας του βελονισµού5.Το ΣΜ είναι στην ουσία µέρος του συνδετικού ιστού το οποίο εντοπίζεται σε ολόκληρο το σώµα. 2. Συνδετικός ιστός και έννοιες της ΚΙ 2.1 Αναφορές στα κλασσικά κείµενα: Στα κλασσικά κείµενα της ΚΙ δεν υπάρχει ταυτόσηµη έννοια µε αυτή του συνδετικού ιστού. Όµως υπάρχουν αναφορές σε έννοιες οι οποίες πολύ πιθανόν να σχετίζονται µε τον συνδετικό ιστό. Στο πρώτο κεφάλαιο των κειµένων «Πνευµατικός Άξονας» (líng shū, 灵枢) γίνονται αναφορές σε «µεµβράνες» και «συστήµατα συνδετικών µεµβρανών» καθώς και στο «χουάνγκ» (huāng,肓). Μελετητές των «Κλασσικών Κειµένων του Κίτρινου Αυτοκράτορα» (huáng dì nèi jīng, 黄帝内经) όπως η Κίκο Ματσιµότο και ο Στέφεν Μπιρτς, πιστεύουν ότι µε το συγκεκριµένο όρο γίνεται αναφορά σε µεµβράνες οι οποίες υπάρχουν µεταξύ των οργάνων, των µυών και των οστών6. Ο Τσεν
3. Ο συνδετικός ιστός στη διάγνωση της ΚΙ 3.1 Πρόσθια σηµεία-µου και συνδετικός ιστός: Ο Ιάπωνας Γιοσίο Μανάκα παρατήρησε πως στην κατακεκλιµένη θέση, τα πρόσθια 28
eski.indd 28
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Γιάννης ∆ηµητρίου
σηµεία µου (mù xué, 募穴) συχνά δεν παρουσίαζαν ευαισθησία κατά την άσκηση πίεσης σε αυτά, παρότι υπήρχε πρόβληµα στο σχετιζόµενο όργανο. Εδώ να θυµίσουµε πως τα πρόσθια σηµεία µου είναι ευαίσθητα στην πίεση σε περίπτωση που το όργανο µε το οποίο σχετίζονται βρίσκεται σε κατάσταση παθολογίας. Για παράδειγµα το πρόσθιο σηµείο µου του ήπατος LV14 Κυκλική Πύλη (qī mén, 期门) πιθανότατα να είναι ευαίσθητο στην πίεση σε περίπτωση που υπάρχει ηπατική παθολογία. Σύµφωνα µε τον Γιοσίο Μανάκα, σε περίπτωση που ο ασθενής τοποθετηθεί σε πρηνή θέση, συχνά το σηµείο πλέον παύει να αντιδρά, εκτός και αν δηµιουργηθεί τάση στα κανάλια τοποθετώντας τα άκρα του σώµατος σε ειδικές θέσεις όπως στροφή, κάµψη, έκταση. Για παράδειγµα παρατηρήθηκε πως ασθενής µε προβλήµατα στο λεπτό έντερο δεν παρουσίασε ευαισθησία στην πίεση του σηµείου RN 4 Αποθήκη Πρωταρχικού Τσι (guān yuán, 关元) το οποίο είναι το πρόσθιο σηµείου µου του λεπτού εντέρου, ενώ µετά την τοποθέτηση του άνω άκρου σε θέση ώστε να δηµιουργηθεί τάση στο κανάλι τάι γιάνγκ του άνω άκρου, το σηµείο άρχισε να αντιδρά και να παρουσιάζει ευαισθησία6. Για αυτό και υπάρχει η υπόθεση πως στα πρόσθια σηµεία µου, προσφύεται συνδετικός ιστός που συνδέεται µε διαφορετικά κανάλια, τα οποία όταν διαταθούν µεταφέρουν την τάση τους στον κορµό του σώµατος.
4. Συνδετικός ιστός, ντε τσι-άφιξη του τσι και τσι τζι-πιάσιµο του τσι 4.1 Ντε τσι και συνδετικός ιστός: Ο ιάπωνας Ναγκαχάµα αναφέρει πως όταν η βελόνα ακουµπά επάνω σε επιφανειακά στρώµατα συνδετικού ιστού παράγεται ισχυρό ντε τσι-άφιξη του τσι (dé qì, 得气) και µικρής τάσης ηλεκτρικά δυναµικά. Δηλαδή ο Ναγκαχάµα αντιλαµβάνεται το ντε τσι ως µεταβολές ηλεκτρικού δυναµικού που παρουσιάζονται όταν η βελόνα ακουµπά το συνδετικό ιστό. Αναφέρει πως σηµεία βελονισµού που είναι ευαίσθητα στην ψηλάφηση λόγω του ότι αντανακλούν την παθολογία κάποιου µέρους του οργανισµού, παρουσιάζουν διαφορετικές µεταβολές δυναµικού από τα σηµεία που δεν είναι ευαίσθητα. Τελικά τα ηλεκτρικά αυτά δυναµικά µεταφέρονται στον τόπο παθολογίας για να δράσουν θεραπευτικά11. Άλλοι µελετητές πιστεύουν όσον αφορά τη θεραπευτική πρακτική ότι όταν τα σηµεία βρίσκονται βαθιά µέσα στο σώµα, η βελόνα πρέπει να φτάσει σε βαθύτερα στρώµατα για την επίτευξη ντε τσι και θεραπευτικού αποτελέσµατος9. Οι διαφορές αυτές εκτός των άλλων, αντανακλούν της διαφορές του Ιαπωνικού από τον Κινέζικο βελονισµό. 4.2 Αρπαγή της βελόνας: Το ντε τσι-άφιξη του τσι σύµφωνα µε τους συγγραφείς του άρθρου «βιοµηχανική απάντηση στο βελονισµό» έχει µία αισθητική συνιστώσα η οποία εκλαµβάνεται από τον ασθενή ως πόνος, αίσθηµα βάρους, αίσθηµα εσωτερικής κίνησης κ.λπ, καθώς και µια βιοµηχανική συνιστώσα την οποία αντιλαµβάνεται ο θεραπευτής ως ένα τράβηγµα των ιστών προς τα έσω, το οποίο µπορούµε να ονοµάσουµε «αρπαγή της βελόνας»11. Όσον αφορά την «αρπαγή της βελόνας» άλλοι µελετητές αναφέρουν πως δεν πρόκειται για το ντε τσι, µιας που σύµφωνα µε της το ντε τσι είναι κάτι το οποίο αντιλαµβάνεται µόνο ο ασθενής, αλλά για τσι τζι-πιάσιµο του τσι (qì zhì, 气至). Σε αυτή την αίσθηση είχαν αναφερθεί και τα κείµενα «Οδηγός στο Βελονισµό και την Μοξοθεραπεία» (zhēn jiŭ zhĭ nán, 针灸指南) λέγοντας πως η αίσθηση όταν πιάνεται το τσι είναι ίδια µε αυτή που έχει ο ψαράς που πιάνει ψάρι µε πετονιά12. Η «αρπαγή της βελόνας» είναι µετρήσιµο µέγεθος το οποίο υπολογίζεται µε τη µέτρηση της δύναµης που απαιτείται για την αποµάκρυνση της βελόνας από το εσωτερικό του σώµατος. Έρευνες δείχνουν πως η δύναµη που απαιτείται για την αποµάκρυνση της βελόνας είναι κατά µέσο όρο 18 φορές µεγαλύτερη όταν έχει γίνει χειρισµός στροβιλισµού προς µία ή δύο κατευθύνσεις, από τις περιπτώσεις που δεν έχει γίνει χειρισµός, κάτι που σύµφωνα µε τους ερευνητές σηµαίνει ότι δεν έχει επιτευχθεί ντε τσι. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρηµα ότι η δύναµη που απαιτείται για την αποµάκρυνση της βελόνας σε σηµεία βελονισµού είναι σαφώς µεγαλύτερη απ΄ ότι σε σηµεία ελέγχου, δηλαδή σε σηµεία που δεν υπάρχουν γνωστά σηµεία βελονισµού. Παρότι στο παρελθόν υπήρξαν µελέτες που χρησιµοποιούσαν ηλεκτροµυογράφηµα για να υποστηρίξουν πως η «αρπαγή της βελόνας» οφείλεται σε µυϊκό σπασµό, φαίνεται πως τελικά δεν επιβεβαιώνονται και πως το φαινόµενο αυτό οφείλεται στην περιέλιξη του συνδετικού ιστού γύρω από τη βελόνα. Αυτό φαίνεται λογικό λαµβάνοντας υπόψη πως η «αρπαγή της βελόνας» παρατηρείται και σε περιοχές του σώµατος που δεν υπάρχουν µυϊκές ίνες, όπως ο καρπός για παράδειγµα. Τελικά αποδείχθηκε από
3.2 Ψηλάφηση και συνδετικός ιστός: Μία από τις τέσσερις βασικές µεθόδους της διάγνωσης της ΚΙ είναι η ψηλάφηση. Η ψηλάφηση εφαρµόζεται σε τµήµατα του σώµατος, στα κανάλια και στα σηµεία βελονισµού. Στα κείµενα «Πνευµατικός Άξονας» (líng shū, 灵枢) στο κεφάλαιο για τα κανάλια (jìng mài piān, 静脉篇) αναφέρεται πως «τα δώδεκα κανάλια, κρύβονται µεταξύ του χώρου των µυών, βαθειά και σε σηµείο που δεν φαίνονται. Συχνά φαίνονται ...τα κανάλια λουό» (jīng mài shí èr zhě, fú xíng fēn ròu zhī jiān, shēn ér bù jiàn; Qí cháng jiàn zhě,... jiē luò mài yě, 经脉十二者， 伏行分肉之间，深而不见；其常见者，。。。皆络脉也)10. Σε αυτό το χώρο µεταξύ των µυών στον οποίο αναφέρονται τα κλασσικά κείµενα, γνωρίζουµε σήµερα πως υπάρχει συνδετικός ιστός, τις περισσότερες φορές µαζί µε αγγεία και νεύρα. Στο εικοστό ένατο κεφάλαιο των κειµένων «Πνευµατικός Άξονας» τα σηµεία βελονισµού (shū xué, 俞穴) αναφέρονται ως «τζιε-αρθρώσεις» (jié, 節) όπως οι αρθρώσεις που συναντάµε σε ένα καλάµι, οι οποίες αναφέρεται πως «είναι το κάλυµµα των οργάνων»10. Δηλαδή τα σηµεία βελονισµού είναι το κάλυµµα των οργάνων, µε τον ίδιο τρόπο που ο φλοιός είναι το κάλυµµα του κορµού ενός δέντρου. Η αναφορά στα κλασσικά κείµενα για «κάλυµµα των οργάνων» το οποίο βρίσκεται κοντά στην επιφάνεια του σώµατος, θα µπορούσε να είναι κάτι που στις µέρες µας θα περιγράφαµε ως συνδετικό ιστό. Η εξέταση των καναλιών (jīng luò jiăn chá, 经络检查) είναι η διαγνωστική µέθοδος που αναβίωσε ο ιατρός Βανγκ Τζου Γι η οποία σαν σκοπό έχει την άντληση πληροφοριών από τα κανάλια και τα σηµεία του σώµατος. Δεδοµένου ότι όλοι οι µεσηµβρινοί (όλα τα κανάλια) βρίσκονται κυρίως µεταξύ των µυών ή µεταξύ των µυών και των οστών, σε περιοχές δηλαδή που εντοπίζουµε κυρίως συνδετικό ιστό, φανερώνεται η σηµασία που έχει ο συνδετικός ιστός στη διάγνωση µέσω της ψηλάφησης. 29
eski.indd 29
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Η σηµασία του συνδετικού ιστού στην κινέζικη ιατρική
τους συγγραφείς του άρθρου «βιοµηχανική απάντηση στο βελονισµό» ότι αν και ο µυϊκός σπασµός παίζει κάποιο ρόλο στο φαινόµενο της «αρπαγής της βελόνας», δεν είναι το πρωταρχικό αίτιό του. Το βασικό αίτιο είναι η σύνδεση ινών ελαστίνης και κολλαγόνου που βρίσκονται περιµετρικά της βελόνας, µε τον ιστό στον οποίο βρίσκεται τοποθετηµένη η βελόνα, συγκρατώντας την, κρατώντας την στην θέση της και δυσκολεύοντας τη µετακίνησή της. Η αλλαγή της διάταξης του εξωκυττάριου συνδετικού ιστού που συµβαίνει ως αποτέλεσµα της µετακίνησης των παραπάνω ινιδίων επηρεάζει και τα κύτταρα που βρίσκονται µέσα στο συνδετικό ιστό11.
σµατα που έχουν τεχνικές που παρεµβαίνουν στο συνδετικό ιστό, όπως είναι ο καυτηριασµός του µε πυρακτωµένη βελόνα ή η τοµή του µε µαχαίρι-βελόνα (zhēn dāo, 针刀) ή µικρό µαχαίρι-βελόνα (xiăo zhēn dāo, 小针刀). Λιγότερο επεµβατικές µέθοδοι της ΚΙ όπως το τουί-να έχουν πολύ καλά θεραπευτικά αποτελέσµατα χρησιµοποιώντας τεχνικές δια χειρών στο συνδετικό ιστό. Ένα από τα σηµαντικότερα περιοδικά για το βελονισµό στην Κίνα, το περιοδικό «Βελονισµός της Κίνας» (zhōng guó zhēn jiŭ, 中国 针灸) δηµοσιεύει τον Αύγουστου του 2014 µελέτη µε την οποία αποδεικνύεται η θεραπευτική δράση της θεραπείας µε µαχαίριβελόνα σε ασθενείς µε κήλη µεσοσπονδυλίου δίσκου οσφυϊκής µοίρας14. Το ίδιο περιοδικό στο τεύχος Ιουλίου του 2014 δηµοσιεύει άρθρο για τη συνδυαστική θεραπεία των τεχνικών πυρακτωµένη βελόνα και µικρό µαχαίρι βελόνα σε 58 περιπτώσεις ασθενών µε χρόνια µυϊκή κόπωση στην οσφυϊκή µοίρα15. Σε άρθρο του ίδιου περιοδικού στο τεύχος Μαΐου του 2014 συµπεραίνεται πως η τεχνική µε µαχαίρι-βελόνα έχει καλύτερα αποτελέσµατα στην αντιµετώπιση αυχενικού συνδρόµου απ’ ότι ο συνδυασµός βελονισµού και βεντουζοθεραπείας16. Στο ίδιο περιοδικό τον Ιούνιο του 2014 δηµοσιεύεται άρθρο στο οποίο αποδεικνύεται η αποτελεσµατικότητα της νηµατοειδούς πυρακτωµένης βελόνας στην αντιµετώπιση των συµπτωµάτων της οστεοαρθρίτιδας της επιγονατίδας αλλά και στην προώθηση της ιστικής αναδόµησης17. Στο ίδιο περιοδικό, τεύχος του Μαρτίου του 2014, δηµοσιεύεται κλινική έρευνα για την αντιµετώπιση της µεθερπητικής νευραλγίας, της οποίας το συµπέρασµα είναι πως ο θεραπευτικός συνδυασµός νηµατοειδούς πυρακτωµένης βελόνας µαζί µε µοξοθεραπεία έχει άµεση αναλγητική δράση µε λιγότερες παρενέργειες, ενώ είναι πιο οικονοµική λύση από την χρήση της ουσίας γκαµπαπεντίνη18. Στο ίδιο τεύχος γίνεται σύγκριση του θεραπευτικού αποτελέσµατος του ηλεκτροβελονισµού, του ανθρακικού ασβεστίου και D3 και της τεχνικής βελονισµού πυρακτωµένης βελόνας στην αντιµετώπιση της σκελετικής φθορίασης και την επίδραση που έχουν οι παρεµβάσεις αυτές στην τιµή του φθορίου των ούρων. Συµπεραίνεται ότι δεν υπάρχει σηµαντική διαφορά στη θεραπευτική δράση µεταξύ των τριών παρεµβάσεων αν και η τεχνική της πυρακτωµένης βελόνας και ο ηλεκτροβελονισµός έχουν ευεργετικό ρόλο στην προώθηση της απέκκρισης φθορίου µέσω των ούρων19. Το πιο σηµαντικό περιοδικό για τα βότανα στην Κίνα, το «Βότανα της Κίνας» δηµοσιεύει κλινική έρευνα το Δεκέµβρη του 2013 στην οποία διερευνάται η θεραπευτική δράση της τεχνικής βελονισµού µικρό µαχαίρι-βελόνα σε συνδυασµό µε την βοτανική συνταγή Ντα Τσιν Τζιάο Τανγκ (dà qínjiāo tāng, 大秦艽汤) για την αντιµετώπιση της περιαρθρίτιδας του ώµου και συµπεραίνεται πως ο παραπάνω συνδυασµός έχει καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσµατα από τη χρήση µόνο της τεχνικής βελονισµού µικρό µαχαίρι-βελόνα για την αντιµετώπιση της πάθησης αυτής20.
5. Συνδετικός ιστός και θεραπεία στην ΚΙ 5.1 Μηχανισµός δράσης βελονισµού: Δεν είναι λίγες οι µελέτες που έχουν γίνει για τη διερεύνηση των µηχανισµών δράσης του βελονισµού. Φαίνεται πως ο συνδετικός ιστός διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην εξήγηση της θεραπευτικής δράσης του βελονισµού. Σε µικροσκοπικό επίπεδο περιγράφηκε παραπάνω πως ο βελονισµός ενός σηµείου βελονισµού, και όχι ενός τυχαίου σηµείου ελέγχου, επηρεάζει τον εξωκυττάριο συνδετικό ιστό και τα κύτταρα τα οποία βρίσκονται µέσα του. Το ερώτηµα που προκύπτει είναι εάν τελικά η µεταβολή του συνδετικού ιστού εξηγεί τη θεραπευτική δράση του βελονισµού. Για να απαντήσουµε στο ερώτηµα αυτό, πρέπει να συνεχίσουµε να εξερευνούµε το µικρόκοσµο. Τα κύτταρα πιστεύεται ότι βρίσκονται σε µια δυναµική κατάσταση ισορροπίας, συνάρτηση της κατάστασης πολυµερισµού του κυτταροσκελετού, της ποσότητας της εξωγενούς εφαρµοζόµενης δύναµης παραµόρφωσης, καθώς και του αριθµού και της ποιότητας των εστιακών συµφύσεων4,13. Αυτή η κατάσταση ισορροπίας συνδέεται µε πολύπλοκες αλληλουχίες γεγονότων, όπως η ενεργοποίηση των ενδοκυττάριων οδών σηµατοδότησης µε φωσφορυλίωση της κινάσης εστιακών συµφύσεων και της κινάσης ρυθµιζόµενης από εξωκυττάρια µηνύµατα (ERK). Η κυτταρική παραµόρφωση που παρουσιάζεται κατά το ντε τσι µπορεί να οδηγήσει σε αυτοκρινή απελευθέρωση αυξητικών παραγόντων, δέσµευση των κυττάρων σε εξωκυτταρικούς υποδοχείς και ενεργοποίηση της ERK. Η φωσφορυλίωση της ERK µπορεί να οδηγήσει σε ενεργοποίηση της ριβοσωµικής S6 κινάσης, η οποία µπορεί να ενεργοποιήσει την πρωτεϊνική σύνθεση. Ενεργοποιηµένη ERK µπορεί να εισέλθει στον κυτταρικό πυρήνα και να ρυθµίσει την έκφραση παραγόντων µετεγγραφής των γονιδίων ή να ενεργοποιήσει δεσµευτικές πρωτεΐνες του πυρήνα όπως είναι η ΝF-κΒ, η οποία µπορεί να προωθήσει τη µετεγγραφή ειδικών γονιδίων που αποκρίνονται στο στρες13. Μελέτες λοιπόν δείχνουν πως η εφαρµογή µηχανικού στρες στα κύτταρα µέσω του βελονισµού επηρεάζει την κυτταρική λειτουργία, προκαλεί τη µετάδοση σηµάτων και την έκφραση γονιδίων4. Αυτοί οι µηχανισµοί µπορεί να εξηγήσουν τα θεραπευτικά αποτελέσµατα του βελονισµού που διαρκούν για ηµέρες, εβδοµάδες, ή ακόµη και µόνιµα13.
Επίλογος Η νέα γνώση που κατέχουµε σήµερα µπορεί να εξηγήσει εν µέρει πρακτικές και έννοιες που υπάρχουν εδώ και αιώνες. Η χρήση αυτών των νέων γνώσεων όπως ο συνδετικός ιστός, µπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα τη διαδικασία της διάγνωσης και θεραπείας.
Δηµοσιευµένες µελέτες: Παρακάτω γίνεται αναφορά σε πρόσφατες δηµοσιευµένες µελέτες, οι οποίες και αποδεικνύουν µε επιστηµονικό τρόπο το οφθαλµοφανές. Δηλαδή τα άµεσα αποτελέ30
eski.indd 30
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Γιάννης ∆ηµητρίου
Απ’ ότι είδαµε παραπάνω ο συνδετικός ιστός παίζει σηµαντικό ρόλο διαγνωστικά στην ψηλάφηση και θεραπευτικά στις τεχνικές βελονισµού πυρακτωµένη βελόνα και µαχαίρι-βελόνα. Δεδοµένου του γεγονότος ότι η ΚΙ εµπλουτίζεται µε αυτές τις νέες γνώσεις, είναι θεµιτό να παρακολουθούµε την εξέλιξη της ΚΙ για να επιβεβαιώσουµε ή να απορρίψουµε την αξία αυτών των νέων γνώσεων.
Martin H. Krag, 2001. Biomechanical response to acupuncture needling in humans. Journal of Applied Physiology 91 pp. 2471–2478 12. Unknown author, 1925. Guide to Acupuncture and Moxibustion (zhēn ji zh nán, 针 灸指南). 13. Langevin HM, Churchill DL, Cipolla MJ, 2001. Mechanical signaling through connective tissue: a mechanism for the therapeutic effect of acupuncture. FASEB Journal 15 pp. 2275–2282 14. Yang XY, Chen ZR, Zhao DC, Guo J, 2014. Clinical efficacy evaluation of needle-knife for lumber disc herniation based on surface electromyography signals. Zhongguo Zhen Jiu 34(8) pp. 798-800. 15. Zhang HF, 2014. Fire needle combined with small needle-knife for 58 cases of chronic lumbar muscle strain. Zhongguo Zhen Jiu 34(6) pp. 572. 16. Cao L, Wang F, 2014. Efficacy comparison between needle-knife therapy and acupuncture-cupping for cervical spondylosis of cervical type. Zhongguo Zhen Jiu 34(5) pp. 499-502. 17. Huang J, Li L, Lou BD, Tan CJ, Liu Z, Ye Y, Huang A, Li X, Zhang W, 2014. Efficacy observation on chrondromalacia patellae treated with fire needling technique at high stress points Zhongguo Zhen Jiu 34(6) pp. 551-4. 18. Huang SX, Mao M, Pu JJ, Chen YH, Deng L, Zhao H, Geng MJ, Zhong RF, Guo YJ, Liu ZS, Wang YH, Ye YM, Liu J, Yang T, Zhao AM, Chen XH, Zhu HY, Du YC, 2014. Clinical research on fire filiform needle combined with mild moxibustion for postherpetic neuralgia. Zhongguo Zhen Jiu 34(3) pp. 225-9. 19. Wang T, Yang XG, Wu ZC, Zhou JC, Chen ZJ, Hu J, Jiao Y, Zhao XG, 2014. Comparison of the therapeutic effect on skeletal fluorosis and impact on urine fluoride value among fire needle therapy, electroacupuncture and calcium carbonate D3. Zhongguo Zhen Jiu. 34(3) pp.213-7. 20. Wang YJ, 2013. Analysis of clinical efficacy of combination therapy of small needle knife and Daqinjiu Tang in treatment of periarthritis of shoulder. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 38(23) pp.4164-7.
Αναφορές
1. Dick Larson, 1990. The Role of Connective Tissue as the Physical Medium for the Conduction of Healing Energy in Acupuncture and Rolfing. American Journal of Acupuncture, vol. 18, no. 3 2. Leslie P. Gartner, James L. Hiatt, 2002. BRS Cell Biology and Histology. Wolter Kluwer 3. Asimov Isaac, 1963. The Human Body. Boston: Houghton Mifflin Co. 4. Mark Lindsay, Chand Robertson, 2008. Fascia: Clinical Applications for Health and Human Performance. Canada: Delmar 5. Kwang-Sup Soh, 2009. Bonghan Circulatory System as an Extension of Acupuncture Meridians. Journal of Acupuncture and Meridian Studies 2(2) pp 93−106 6. Kiiko Matsumoto, Stephen Birch, 1998. Hara Diagnosis: Reflections on the Sea. Brookline, Massachusetts: Paradigm Publications 7. Chen Yan, 1174. Treatise on Diseases, Patterns, and Formulas Related to the Unification of the Three Etiologies (sān yīn jí yī bìng zhèng fāng lùn, 三因极一病证方论). 8. Hua Shou, 1366. The Original Meaning of the ‘Classic of Difficult Issues’ (nàn jīng bĕn yì, 难经本义). 9. Wang Ju Yi, Jason D. Robertson, 2008. Applied Channel Theory in Chinese Medicine. Wang Ju Yi’s Lectures on Channel Therapeutics. Seattle: Eastland Press 10. Unknown authors, 457 BC – 221 BC. The Yellow Emperor’s Inner Classic (huáng dì nèi jīng, 黄帝内经). 11. Hellene M. Langevin, Dadid L. Churchill, James R. Fox, Gary J. Badger, Brian S. Garra,
31
eski.indd 31
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Σχολιασµός στα «Κλασικά κείµενα του σφυγµού» του Βανγκ Σου Χε
Λέον Χάµερ (Leon Hammer) Μέρος Πρώτο ∆ηµοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο «Κλινικός Βελονισµός και Ανατολική Ιατρική», Τόµος 3, αρ. 1, 2002. Μετάφραση: Χριστίνα Μανιαβού υποψ. MSc TCM (christinamaniavou@gmail.com)
Π ερίλη ψ η Το άρθρο αυτό µπορεί να συνοψιστεί σε µια µικρή ιστορία. Ένα µικρό κορίτσι ρώτησε τη µητέρα του γιατί έκοβε το ένα άκρο του ψητoύ πριν το βάλει στον φούρνο. Η µητέρα είπε: «Επειδή αυτός είναι ο τρόπος που το έκανε και η µητέρα µου, η γιαγιά σου. Εκείνη πρέπει να ρωτήσουµε». Πήγαν στο σπίτι της γιαγιάς µόνο και µόνο για να διαπιστώσουν ότι η γιαγιά το έκανε µε αυτόν τον τρόπο επειδή και η δική της µητέρα το έκανε έτσι. Και οι τρεις γενιές κατευθύνθηκαν τότε στο σπίτι της προγιαγιάς για να αναζητήσουν την σοφία της ηλικίας. Όταν της τέθηκε το ερώτηµα, η προγιαγιά απλά γέλασε και είπε: «Γιατί, καλές µου, το σκεύος ήταν πολύ µικρό». Η Κινέζικη Ιατρική (KI) χρειάζεται καινούργιο σκεύος για το «ψητό» που έχει αναπτυχθεί από την αρχαιότητα ως προς το µέγεθος και το σχήµα, ένα µεταφορικό «ψητό» όπως αποκαλούµε τη βιοµηχανική επανάσταση και την επανάσταση της πληροφορικής. Ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει, αλλά οι δυνάµεις που τον επηρεάζουν έχουν αλλάξει πάρα πολύ, και τα σηµεία που είχαν ιδιαίτερες σηµασίες σε κάποια εποχή στην ιστορία δεν έχουν πλέον τις ίδιες σηµασίες. O σφιχτός σφυγµός δεν είναι πλέον ένδειξη εσωτερικού κρύου στην εποχή µας είναι σηµείο υπερλειτουργίας του νευρικού συστήµατος. •
Εισαγωγή
να µελετώνται προσεκτικά. Δεν έχω ποτέ αποθαρρύνει κάποιον από τη µελέτη αυτή. Στην πραγµατικότητα το σχέδιό µου πριν από δέκα χρόνια, πριν εµπλακώ µε την συγγραφή του βιβλίου του σφυγµού, ήταν να αφιερώσω το γήρας µου σε µια ήσυχη οµφαλοσκόπηση και σε όλα τα κλασικά κείµενα που είναι διαθέσιµα στα αγγλικά, και ίσως να αναπτύξω περαιτέρω τις έννοιες του πρώτου µου βιβλίου, βασιζόµενος τόσο σε όσα διάβασα, όσο και σε δικές µου σκέψεις. Φαίνεται δύσκολο να αναλάβει κανείς κριτική στάση ως προς τη µελέτη των κλασικών κειµένων, όσο δύσκολη φαίνεται η µητρότητα και η µηλόπιτα! Και πράγµατι παραµονεύουν για τους αµύητους κίνδυνοι τους οποίους και επιθυµώ να εξερευνήσω σε αυτό το άρθρο.
Με την εισαγωγή των νέων διδακτορικών προγραµµάτων που σαρώνουν την κοινότητα του βελονισµού, έχει ανακύψει η ανάγκη δηµιουργίας νέων αντικειµένων για να καλύψουν τις πρόσθετες ώρες που απαιτούνται για τα προγράµµατα αυτά. Ένα από τα πεδία που αναπτύσσονται για τα διδακτορικά προγράµµατα είναι η µελέτη των κλασικών κειµένων. Έχω πρόσφατα υπάρξει συµµετέχων-παρατηρητής σε διαλόγους που αφορούν αυτήν την φαινοµενικά αθώα εξέλιξη σε έναν τοµέα της ΚΙ µε τον οποίο είµαι πολύ εξοικειωµένος, την κινέζικη διάγνωση σφυγµού, σε σχέση µε την οποία θα ήθελα να µοιραστώ τις ανησυχίες µου. Οι παρακάτω παρατηρήσεις περιορίζονται στα κλασικά κείµενα σε σχέση µε την κινέζικη διάγνωση σφυγµού. Έχω όµως την εντύπωσή ότι οι παρατηρήσεις που ακολουθούν αφορούν και άλλες πτυχές των κλασικών κειµένων. Πριν συνεχίσω, επιτρέψτε µου να συστηθώ. Έχω συγγράψει την «Κινέζικη Διάγνωση Σφυγµού: Μια Σύγχρονη Προσέγγιση», που δηµοσιεύτηκε το Νοέµβριο του 2001 από τις εκδόσεις ΄Ηστλαντ, η οποία περιέχει αναφορές όλων των γνωστών έργων που είχα στη διάθεσή µου στα αγγλικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών. Δεν ισχυρίζοµαι ότι είµαι ακαδηµαϊκός. Ως εκ τούτου, οι αναφορές αυτές έχουν επανεξεταστεί από επιµελητή ο οποίος διαθέτει υψηλή πανεπιστηµιακή εκπαίδευση στην αρχαία κινέζικη γλώσσα, η οποία πιστεύω πως τον καθιστά ικανό να κρίνει την ακρίβεια και συνάφειά τους. Η θέση µου σε σχέση µε τα κλασικά κείµενα είναι ότι θα πρέπει
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι; Οι κίνδυνοι – Τα ίδια τα κλασικά κείµενα Η κύριά µου ανησυχία σχετίζεται µε τα ίδια τα κλασικά κείµενα. Υπάρχουν δύο αρχαία µονοπάτια στην ΚΙ. Το ένα αφορά το αφηρηµένο και άκρως θεωρητικό πεδίο της ιατρικής που γέννησε τα βιβλία που φτάνουν σε µας, διαµέσου των αιώνων, ως τα κλασικά κείµενα. Αυτά ποτέ δεν αντανακλούσαν το δεύτερο µονοπάτι, την κοινή πρακτική της εποχής, η οποία βασιζόταν στην εµπειρία και δεν µπορούσε να καταγραφεί σε γραπτό λόγο για τις επόµενες γενιές εκτός και αν εγκρινόταν από τους γιατρούς της αυτοκρατορικής αυλής. Στην πραγµατικότητα, οι εξασκούντες την πραγµατική ιατρική της 32
eski.indd 32
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Λέον Χάµερ
φυλής, η οποία µεταδιδόταν από τη µία γενιά στην επόµενη, προτιµούσαν τον προφορικό από το γραπτό λόγο. Έτσι κρατούσαν ζηλότυπα τη µυστική και πρακτική ΚΙ, που έχει υπηρετήσει τον κινέζικο λαό για αρκετές χιλιάδες χρόνια, ανεξάρτητη σε µεγάλο βαθµό από τα κλασικά κείµενα. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι αυτή η διάκριση µεταξύ της πρακτικής και της θεωρίας υπήρχε σε κάθε επίπεδο της κινέζικης κοινωνίας. Ενώ οι αδαείς, ειδικά στη Δύση, ταύτιζαν πάντα τον κινέζικο πολιτισµό µε τον ταοϊσµό, τον κοµφουκιανισµό και αργότερα τον βουδισµό, κάτω από αυτό το αξιοπρεπές και εξωτικό περίβληµα, οι πραγµατικές κατευθυντήριες αρχές της κινεζικής κουλτούρας και ζωής, σύµφωνα µε τον Τζόσεφ Κάµπελ, είχαν ενσωµατωθεί σε µια πολύ διαφορετική φιλοσοφική προσέγγιση της ζωής. Έτσι, µε αφετηρία την ίδια περίπου εποχή µε τον ιδεαλιστή και ευγενή Λάο Τζι και τον Κοµφούκιο και µε αποκορύφωµα την εποχή της κυριαρχίας της δυναστείας των Τσιν το 221 π.Χ., υπήρξαν και οι νοµικιστές. Εξάλειψαν τoν ιπποτισµό από τη φεουδαρχική Κίνα και µέχρι σήµερα έχουν κυριαρχήσει στην Άπω Ανατολή µε τη βασική αρχή ότι όποιος φέρεται ισότιµα σε έναν αδύναµο, αξίζει αυτό που παθαίνει. To Περλ Χάρµπορ και οι λεηλασίες της ιαπωνικής αυτοκρατορίας στην Κίνα και στον Ειρηνικό είναι τα καλύτερα πιο πρόσφατα παραδείγµατα αυτής της φιλοσοφίας. Αυτές είναι οι πράξεις, για τις οποίες οι Ιάπωνες έχουν σταθερά αρνηθεί να ζητήσουν συγγνώµη, για τον απλό λόγο ότι ο νοµικισµός διδάσκει ότι αυτός που πράττει εσφαλµένα δεν είναι ο καταστρέφων, αλλά εκείνος που επιτρέπει στον εαυτό του να καταστραφεί. Το να µην εκµεταλλευτεί κανείς την ευκαιρία να αφανίσει τον εχθρό, χρησιµοποιώντας οποιονδήποτε τρόπο, είναι µια ασυγχώρητη ατίµωση. Όσον αφορά την προφορική παράδοση εκτός της φυλής, ο Δρ. Σεν µου τόνισε ότι όταν ένας Κινέζος γιατρός διδάσκει, µόνο εξήντα τοις εκατό είναι αλήθεια, «το σαράντα τοις εκατό δεν είναι αλήθεια». Ένας άλλος Κινέζος γιατρός µου είπε: «Οι Κινέζοι δεν τους διδάσκουν όλους». Λίγοι ξένοι έγιναν δεκτοί µέχρι την εποχή µας. Ακόµα και τώρα, δεν είµαστε σίγουροι για το πόσα από όσα µοιράζονται αυτές οι παραδόσεις µε το κοινό, και συχνά σε υψηλή τιµή, είναι πλήρη ή σωστά. Τα βασανιστήρια από τους κοµµουνιστές στην ενδοχώρα προκάλεσαν την αποκάλυψη µερικών τέτοιων µυστικών, όπως το βότανο Γιουν Ναν Μπάι Γιάο (yún nán bái yào, 云南白药) και έρχονται και άλλες τέτοιες αποκαλύψεις επειδή το χρηµατικό αντίτιµο τώρα είναι το σωστό. Φυσικά κάποιοι από αυτούς που µετέδιδαν προφορικά τη γνώση ήταν εξοικειωµένοι µε τα κλασικά κείµενα, αλλά ως επί το πλείστον οδηγούνταν από την εµπειρία. Σήµερα υπάρχει ανάµεσά µας µια σειρά από αξιοσέβαστους δάσκαλους που προέρχονται από αυτά τα αρχαία µονοπάτια της προφορικής παράδοσης, οι οποίοι εξακολουθούν να αρνούνται να συγγράψουν. Κλινικά δεν υπάρχει σύγκριση µεταξύ της αποτελεσµατικότητας αυτών που έχουν µεταδοθεί προφορικά και των συχνά µυστηριακών κλασικών κειµένων. Αυτή η µυστικότητα οδήγησε έναν παρατηρητή, τον Τζέηµς Ράµχολτζ, να δηλώσει σε ένα αδηµοσίευτο άρθρο, την «Εισαγωγή στην Ανωτέρου Επιπέδου Διάγνωση Σφυγµού, Θεωρία και Κλινική Πρακτική, υπό το φως των Κλασικών Κειµένων του Κίτρινου
Αυτοκράτορα για τα 81 Δύσκολα Θέµατα, του Λι Σι Τζεν και των Κλασικών Κειµένων του Σφυγµού» (Προσωπική Επικοινωνία, Ιούνιος “00), ότι: «Δυστυχώς, τα κλασικά κείµενα είναι στην πραγµατικότητα φτωχά διδακτικά εργαλεία. Συχνά αναφέρουν πράγµατα χωρίς σαφείς λεπτοµέρειες ή επεξηγήσεις. Τα σχόλια µερικές φορές µοιάζουν σαν να αφορούν εντελώς άσχετα θέµατα. Ακόµα κι όταν διαβάζουµε το πρωτότυπο κείµενο στα κινέζικα, το νόηµα, η µετάφραση και η ερµηνεία του είναι συχνά αµφιλεγόµενα. Τα κλασικά κείµενα είναι στην πραγµατικότητα το σηµείο εκκίνησης για µελέτη και έρευνα, και όχι η συνολική γνώση ή ο τελικός κριτής του τί µπορεί να είναι αντικείµενο γνώσης». Παρ ‘όλα αυτά, δεν υπάρχει µόνο ένας τρόπος για επιτυχή διάγνωση και θεραπεία. Ένας έντιµος άνθρωπος που έχει περάσει χρόνια διατριβής σε µια δοκιµασµένη µεθοδολογία, θα θεραπεύει ανεξάρτητα από τη µέθοδο. Δεν υπάρχει καµία αµφιβολία στο µυαλό µου, ότι υπάρχουν κάποιοι µέσα στους αιώνες και µέχρι σήµερα που εξασκούν την ιατρική µε µεγάλη επιδεξιότητα σύµφωνα µε τα κλασικά κείµενα. Από όσο γνωρίζω, αυτοί είναι λίγοι και δεν είναι συγκεντρωµένοι.
Οι νεοκλασικιστές Τα κλασικά κείµενα είναι ένα πολύτιµο στοιχείο της κληρονοµιάς µας και ενδεχοµένως θησαυροφυλάκιο σοφίας, η οποία αν γίνει, προσεκτικά, αντικείµενο µελέτης, µπορεί να προσφέρει νέες επιγνώσεις πάνω σε παλιές ιδέες. Ωστόσο, τα κλασικά κείµενα είναι ένα αίνιγµα, των οποίων η ουσιαστική ανάγνωση είναι αντικείµενο των µεγαλύτερων θεωρητικών όπως των Νίντχαµ, Ούνσχουλντ, Κλώντ Λαρρέ, Ελιζαµπέτ Ροσά Ντε λα Βαλέ, Χάϊνερ Φρουεχάουφ, και των λιγότερο γνωστών Δρ. Τσουένγκ , Νταν Μπένσκυ και Ρόµπερτ Τζόνς. Πέρα από τους λίγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, και ίσως µερικούς ακόµα, πόσοι άνθρωποι σε αυτόν τον κόσµο είναι πραγµατικά µελετητές της κλασικής Κινέζικης Ιατρικής; Ποιος είναι αρµόδιος να την διδάξει; Με εβδοµήντα χρόνια εµπειρίας, ίσως ο Δρ. Σεν, ο οποίος µελέτησε τα κλασικά κείµενα, έχει κερδίσει το δικαίωµα να πει, όπως και συχνά έκανε ότι: «το βιβλίο είναι λάθος», ή κατ’ εξαίρεση, αν ο ίδιος το επέλεγε: «το βιβλίο είναι σωστό».
Ο Βανγκ Σου Χε και ο ανώμαλος σφυγμός Εισαγωγή Επιτρέψτε µου να σας παρουσιάσω την άποψή µου µε ένα σχολιασµό στον Βανγκ Σου Χε (Wáng shū-hé, 王叔和) και τους πρόσφατους ερµηνευτές του σχετικά µε ένα θέµα µε το οποίο είµαι εξοικειωµένος. Κανένας άλλος ο οποίος έχει συµβάλλει στη βιβλιογραφία σχετικά µε τη διάγνωση του σφυγµού, δεν είναι περισσότερο γνωστός, ούτε έχει µεγαλύτερη επιρροή, από τον Βανγκ Σου Χε, ο οποίος συνέγραψε τα έργα του τον δεύτερο αιώνα µ.Χ.. Σχεδόν κάθε σχολιαστής του σφυγµού έκτοτε έχει επαναλάβει τις περιγραφές του για τις ποιότητες του σφυγµού µε µικρή µόνο απόκλιση. Εποµένως, είναι σηµαντικό να εξεταστεί τουλάχιστον ένα δείγµα της 33
eski.indd 33
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Σχολιασµός στα «Κλασικά κείµενα του σφυγµού» του Βανγκ Σου Χε
δουλειάς του και να δούµε, σε ποιά σηµεία και αν, αυτό είναι σχετικό µε την ΚΙ του εικοστού πρώτου αιώνα. Ο Βανγκ Σου Χε στα «Κλασικά Κείµενα του Σφυγµού» (Mài Jīng, 脉经)i περιγράφει τον ανώµαλο σφυγµό ως εξής: «είναι νηµατοειδής και αργός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία, και είναι διάσπαρτος ή µε διακοπή, αλλά έχει τη ικανότητα να επανέρχεται. (Άλλες εκδόσεις των «Κλασικών Κειµένων του Σφυγµού» τον περιγράφουν ως βραχύ και επιπλέοντα και σε άλλη περιγράφεται ως βραχύς µε διακοπές ή διάσπαρτος). Όταν η άφιξη ή η αναχώρηση είναι αργή, υπάρχει µεγαλύτερη πιθανότητα διαταραχής της ροής των υγρών». Δεν αναφέρεται ποτέ στην περιγραφή των Κλασικών Κειµένων του Κίτρινου Αυτοκράτορα «ξύσιµο µπαµπού». Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αυτό το µάντρα έχει επαναληφθεί λέξη προς λέξη για 1.900 χρόνια, τουλάχιστον από τους ακόλουθους µεταφρασµένους (στα αγγλικά) συγγραφείς που είναι στην διάθεσή µου: Κάπτσουκ, Γου Σούι Βαν, Ντενγκ, Λι Σι Τζεν, αν και ο Λι εξέφρασε κάποια σηµαντική διαφωνία, όπως θα δούµε στη συνέχεια. Ένας πρόσφατος σχολιαστής του Βανγκ αναφέρει (παραφράζοντας αλλά αποδίδοντας ακριβώς ίδιο νόηµα) ότι «αφού υπάρχουν διαφορετικά αίτια και παθολογίες σε σχέση µε τη στάση αίµατος, θα πρέπει να υπάρχουν διαφορετικές ποιότητες που σχετίζονται µε την κατάσταση της στάσης αίµατος». Κάθε «διαφορετικό αίτιο» της στάσης αίµατος, και υπάρχουν πολλά, αντανακλάται στο σφυγµό από µια διαφορετική και ξεχωριστή ποιότητα. Και ενώ αυτές οι ποιότητες µπορούν να εµφανίζονται ταυτόχρονα µε τα σηµεία της στάσης αίµατος, δεν αποτελούν από µόνες τους σηµείο αυτής της κατάστασης. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα σηµεία της αιτίας και τα σηµεία της παθολογίας µε την οποία είναι αιτιολογικά συνδεδεµένα είναι σαφώς διαφορετικά. Στην πραγµατικότητα, ακόµη πιο συχνά, αυτά τα σηµεία δεν εµφανίζονται µε κάποιο από τα αποδεκτά κριτήρια που απαιτούνται για τη διάγνωση της στάσης αίµατος.
φόρησης, σκούρα επιδερµίδα, σκούρο µωβ σώµα γλώσσας µε κόκκινες κηλίδες και ανώµαλος σφυγµός, ανήκουν στα χαρακτηριστικά του συνδρόµου του πηχτού αίµατος». Από τη στιγµή που όλες οι παθολογίες προκαλούν κάποια στάση αίµατος, και ως εκ τούτου, όλες οι ποιότητες είναι αναπόφευκτα ακούσια σηµεία αυτής της κατάστασης, πού µπορούµε να τραβήξουµε τη διαχωριστική γραµµή, όταν κάνουµε τη διάγνωση και να πούµε, «αυτό είναι σηµείο της στάσης αίµατος κι αυτό δεν είναι»; Σίγουρα αυτή η γραµµή δεν είναι o Βανγκ και οι πρωταγωνιστικές του ποιότητες «νηµατοειδής και αργός σφυγµός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία, και διάσπαρτος ή µε διακοπή κ.λπ». Κλινικά ελεγµένοι τύποι της στάσης αίµατος Υπάρχουν διάφοροι τύποι στάσης αίµατος ταξινοµηµένοι ανά περιοχή εντοπισµού και ανά αιτιολογία. Κανένας από αυτούς δεν έχει τα χαρακτηριστικά «νηµατοειδής και αργός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία, και διάσπαρτος ή µε διακοπή».
Ανά περιοχή εντοπισμού Στάση αίµατος στους ιστούς Αυτή είναι η µόνη η οποία χαρακτηρίζεται από ανώµαλη ποιότητα («ξύνοντας µπαµπού»). Στάση αίµατος στο αίµα Υπάρχει ζέστη στο αίµα και παχύς, κούφιος, γεµάτος-υπερχειλίζων, σχοινώδης σφυγµός και υπεραιµία ήπατος.
Υπερβολή και ανεπάρκεια Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχουν δύο είδη στάσης αίµατος που αναγνωρίζονται στη βιβλιογραφία σύµφωνα µε τον Κάπτσουκ, το ένα από τα οποία οφείλεται σε υπερβολή και το άλλο σε ανεπάρκεια. Ο Κάπτσουκ αναφέρει ότι: «ο ανώµαλος σφυγµός µπορεί να έχει όψεις είτε ανεπάρκειας είτε υπερβολής. Εάν ένας ανώµαλος σφυγµός είναι επίσης αδύναµος ή νηµατοειδής, αυτό είναι ένα σηµείο ανεπάρκειας αίµατος ή τζινγκ-πεµπτουσίας ώστε να γεµίσουν τα αιµοφόρα αγγεία. Αν είναι ισχυρός και αντιστέκεται στα δάχτυλα, τότε είναι γενικά ένα σηµείο παρεµπόδισης της κίνησης λόγω πηχτού αίµατος». Μέχρι αυτό το σηµείο ο Κάπτσουκ κάνει µια χρήσιµη διάκριση µεταξύ του σηµείου, της ποιότητας του ανώµαλου σφυγµού και της αιτιολογίας, «είτε λόγω υπερβολής είτε λόγω ανεπάρκειας». Στη συνέχεια ενώνεται µε τον Βανγκ Σου Χε και τους απολογητές του και συγχέει τη διάκριση µεταξύ αιτιολογίας και σηµείων, λέγοντας ότι: «Σε σπάνιες περιπτώσεις, ένας ανώµαλος, δυνατός σφυγµός µπορεί να δείχνει παρεµπόδιση κίνησης λόγω υγρασίας η οποία είναι η ίδια ερµηνεία που δίνεται και για το αντίθετο είδος σφυγµού (δηλαδή του ολισθηρού)». Συµβάλλει επίσης στη σύγχυση, συνδέοντας την ποιότητα του ανώµαλου σφυγµού, σηµείο της στάσης αίµατος, µε άλλη ποιότητα, όταν λέει: «Ορισµένες πηγές περιλαµβάνουν έναν ακανόνιστο σφυγµό, («οι τρεις και πέντε δεν έχουν προσαρµοστεί») σε αυτό το είδος σφυγµού». Εδώ επαναλαµβάνει το σφάλµα του Βανγκ να συµπεριλαµβάνει τον διακοπτόµενο σφυγµό στον ορισµό του ανώµαλου.
Στάση αίματος Ορισµός της στάσης αίµατος Ποιά είναι λοιπόν τα κριτήρια, και πότε ξέρουµε ότι έχουµε στάση αίµατος; Πού είναι τα όρια; Ο Βανγκ δεν δίνει ορισµό. Ούτε οι νεοκλασικιστές, στους οποίους θα αναφερθώ στην συνέχεια, το θεωρούν απαραίτητο να παρέχουν αυτό το θεµέλιο για τη θέση τους. Ο Κάπτσουκ σχολιάζει τα «Σύνδροµα του Πηκτού Αίµατος». Αναφέρει ότι: «Το σύνδροµο της υπερβολής στο αίµα είναι το πιο σηµαντικό παράδειγµα σε αυτή την κατηγορία. Μπορεί να έχει προηγηθεί τραύµα, αιµορραγία, στάση τσι (το οποίο δεν µπορεί να κινήσει το αίµα) ή κρύο το οποίο εµποδίζει το αίµα. Το κύριο σηµείο του πηχτού αίµατος είναι ο πόνος. Αυτός ο πόνος είναι διαφορετικός από εκείνον της στάσης τσι, επειδή τείνει να εντοπίζεται σε σταθερό σηµείο και να είναι διαξιφιστικός. Άλλα κοινά σηµεία του συνδρόµου του πηχτού αίµατος είναι οι όγκοι, τα εξογκώµατα και οι σκληρές, σχετικά ακίνητες, µάζες. Επαναλαµβανόµενες, συχνές αιµορραγίες (επειδή η ροή του αίµατος παρεµποδίζεται, προκαλώντας «διαρροή») αιµορραγίες µε πήγµατα σκούρας, µωβ απόχρωσης - το χρώµα της κυκλοφορικής συµ34
eski.indd 34
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Λέον Χάµερ
Εδώ βλέπουµε τη συνεχιζόµενη σύγχυση της ταύτισης της αιτιολογίας της στάσης αίµατος µε το αποτέλεσµα, η οποία ξεκινά από τον Βανγκ, διατηρείται στο πέρασµα των αιώνων και συνεχίζεται µε τους τωρινούς του κήρυκες. Αλλά η ποιότητα που αντιπροσωπεύει την αιτία δεν είναι η ίδια µε την ποιότητα που αντιπροσωπεύει το αποτέλεσµα. Τα σηµεία της αιτίας, όπως είναι φυσικό, θα εµφανιστούν µε τα σηµεία του αποτελέσµατος.Εξακολουθούµε όµως να χρειαζόµαστε αποδείξεις του αποτελέσµατος. Η ύπαρξη µιας πιθανής αιτίας σε καµία περίπτωση δεν αποτελεί απόδειξη ενός προκαθορισµένου αποτελέσµατος. Όλες οι ποιότητες που αναφέρονται από τον Βανγκ Σου Χε και τους διαδόχους του συχνά εµφανίζονται χωρίς κανένα κλινικό σηµείο ή σύµπτωµα του συνδρόµου της στάσης αίµατος. Ποιος είναι ο κίνδυνος; Χρησιµοποιώντας τον ορισµό του Βανγκ, που προβλήθηκε πρόσφατα από τους σύγχρονους θαυµαστές του, θα θεραπεύαµε έναν άνθρωπο µε σφυγµό που είναι «νηµατοειδής και αργός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία, και διάσπαρτος ή µε διακοπή κ.λπ.» µε βότανα και βελονισµό, ειδικά µε βότανα, για τη στάση αίµατος, όταν το µόνο που ζητά η κατάστασή του είναι θεραπεία θρέψης και σταθεροποίησης. Σε ένα τέτοιο άτοµο κινητικά βότανα µπορούν να προκαλέσουν µεγάλη ζηµιά.
ότι ο Βανγκ χρησιµοποιεί τη λέξη «διάσπαρτος» στην περιγραφή του ανώµαλου σφυγµού, η διάσπαρτη ποιότητα πρέπει να είναι σηµείο της στάσης αίµατος. Ακόµα και ο Βανγκ κάνει την διάκριση περιγράφοντας την ποιότητα του διάχυτου ως «διάσπαρτου», αν και ποτέ δεν καθορίζει την αίσθηση του διάσπαρτου. Δεν ξέρουµε τι εννοεί µε αυτό. Η ποιότητα του διάσπαρτου περιγράφεται µε απόλυτους όρους ως εξής: «Η ποιότητα είναι αισθητή µόνο στο επίπεδο του τσι, όπου είναι πιο δυσδιάκριτη από ότι η ποιότητα του άδειου. Αντί για συνεχή αίσθηση, διασπείρεται στην πίεση σε ξεχωριστά κοµµάτια, σαν να διαιρείται. Αυτό είναι ιδιαίτερα εµφανές όταν τα δάκτυλα κινούνται εγγύς και περιφερικά κατά µήκος της κερκιδικής αρτηρίας. Με ελαφριά πίεση η ποιότητα σταδιακά εξαφανίζεται και είναι εντελώς δυσδιάκριτη στα βαθύτερα επίπεδα» (βλ. παρακάτω περισσότερες πληροφορίες σχετικά τη διάσπαρτη ποιότητα). Η διάσπαρτη ποιότητα είναι πρωταρχικά ανεπάρκεια γιάνγκ, κυρίως του γιάνγκ του νεφρού. Ο Λι Σι Τζεν αναφέρει ότι «η κύρια αιτία αυτού του σφυγµού είναι η ανεπάρκεια και βλάβη του γιουάν-πρωταρχικού τσι» και αλλού µιλά µόνο για ανεπάρκεια γιάνγκ, της καρδιάς, του νεφρού και του σπλήνα. Στην πραγµατικότητα, γράφει για «διάσπαρτο γιουάν-πρωταρχικό τσι». Αυτό µοιάζει να είναι το ίδιο µε την έννοια του «το τσι είναι άγριο» που έµαθα από τον Δρ. Σεν και έχω περιγράψει σε προηγούµενο άρθρο στο Περιοδικό Ανατολικής Ιατρικής (Προς µια ενοποιηµένη θεωρία της χρόνιας νόσου σε συνάρτηση µε τον διαχωρισµό του γιν και του γιάνγκ και του «Το τσι είναι άγριο»). Δεν υπάρχει καµία νύξη από τον Λι Σι Τζεν στον σχολιασµό του επί της διάσπαρτης ποιότητας ως ένδειξης στάσης αίµατος.
Λεπτομερής κριτική Ας εξετάσουµε την άποψη του Βανγκ, που παπαγαλίζεται δια µέσου των αιώνων και αναβίωσε µε τους σύγχρονους υποστηρικτές του, σχετικά µε τις επιµέρους ποιότητες µιας κατάστασης, την οποία (άποψη) παρουσιάζουν ως αληθινό γεγονός.
Προβλήματα τύπου και δομικού περιεχομένου
Χρήση τυχαίων ομοιοτήτων μεταξ ύ των εννοιών ορισμένων λέξ εων για να υπονοηθεί η ταύτισή τους
Οι ερµηνευτές του Βανγκ παίρνουν λέξεις µε διαφορετικές έννοιες και επιβάλλουν µια έννοια επί µιας άλλης, επειδή η λέξη γράφεται το ίδιο. Αυτό δεν είναι λογικό και αποτελεί οπορτουνιστική χρήση της αγγλικής γλώσσας. Είναι λάθος να συγχέουµε µια καθορισµένη ποιότητα σφυγµού, µια από τις 28 ή και περισσότερες ανάλογα µε την πηγή, µε τον ίδιο όρο που χρησιµοποιείται σε διαφορετικά συµφραζόµενα και αναφέρεται σε κάτι εντελώς διαφορετικό, όπως θα σας παρουσιάσω.
Ακολουθεί ένα ακόµα παράδειγµα της επικρατούσας σύγχυσης των εννοιών, στο οποίο χρησιµοποιούνται όροι, οι έννοιες των οποίων είναι εντελώς αλλαγµένες για να εξυπηρετούν έναν ισχυρισµό. Οι εν λόγω όροι στην πραγµατικότητα δεν έχουν καµία σχέση µεταξύ τους στην αίσθηση ή στη σηµασία. Για παράδειγµα: στην τραχιά ανώµαλη ποιότητα ένας σχολιαστής προσαρτά τη «µεταβαλλόµενη ένταση», µια ειδική ποιότητα στο πάνθεον των ποιοτήτων µου, η οποία έχει µια συγκεκριµένη αίσθηση και ερµηνεία που δεν σχετίζεται µε τη στάση αίµατος, παρεκτός ως µια πιθανή αιτιολογία. Βασίζεται στο τυχαίο γεγονός ότι και οι δύο ποιότητες ποικίλλουν σε ύψος. Στη µια, την ανώµαλη ποιότητα, η διαφορά ύψους είναι στατική, ενώ στην άλλη, η διαφορά ύψους αλλάζει συνεχώς. Η ανώµαλη ποιότητα είναι σχετικά σταθερή και καθορισµένη όσον αφορά την κατακόρυφη κίνηση και έχει λίγη από την ανήσυχη κυµατοειδή δραστηριότητα που σχετίζεται µε τη µεταβαλλόµενη ένταση. Το γεγονός ότι υπάρχουν χτύποι σε διαφορετικά ύψη δεν έχει σε τίποτα να κάνει µε την ποιότητα της µεταβαλλόµενης έντασης και εύρους όπως περιγράφεται από εµένα και τον Δρ. Σεν, ως µια δυναµική κίνηση που πάει πάνω-κάτω ως προς την ένταση και
Οι λέξ εις είναι οι ίδιες και οι σημασίες τους διαφορετικές Για παράδειγµα, ένας σχολιαστής παίρνει α) τη λέξη «διάσπαρτος», η οποία ορίζεται στο λεξικό ως: «Το να πετάει κανείς κάτι από εδώ και από εκεί ή να σκορπίζει ή να πασπαλίζει, το να διαχωρίζει και να οδηγεί σε πολλές κατευθύνσεις, το να διασπείρει ή µια δύναµη που οδηγεί σε διαφορετικές κατευθύνσεις» και β) την ίδια λέξη διάσπαρτος, η οποία ορίζει µια ξεχωριστή ποιότητα µε µια συγκεκριµένη αίσθηση και σηµασία. Και επειδή γράφονται το ίδιο, ο αναλυτής επιβάλλει το περιεχόµενο της ποιότητας του διάσπαρτου στον όρο «διάσπαρτος» που χρησιµοποιείται από τον Βανγκ. Ο σχολιαστής αυτός καταλήγει στο συµπέρασµα ότι, δεδοµένου 35
eski.indd 35
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Σχολιασµός στα «Κλασικά κείµενα του σφυγµού» του Βανγκ Σου Χε
το εύρος του κύµατος. Δεν υπάρχει τίποτα στους όρους «ξύνοντας µπαµπού» ή «πλύσιµο ρούχων σε σανίδα» που να υπονοεί την κίνηση που χαρακτηρίζει την ταλάντωση που ενυπάρχει στην ποιότητα «µεταβαλλόµενη ένταση και εύρος». Όσον αφορά την ερµηνεία, η «µεταβαλλόµενη ένταση και εύρος» είναι σηµείο, σε διαφορετικές θέσεις, του διαχωρισµού του γιν και του γιάνγκ του οργάνου που αντιπροσωπεύεται από αυτή τη θέση, και δεν είναι ποτέ κλινικό σηµείο στάσης αίµατος. Όπως προαναφέρθηκε, υπό την παρουσία άλλων κριτηρίων η στάση αίµατος, όπως περιγράφεται σε προηγούµενες παραγράφους, θα µπορούσε να θεωρηθεί ως η αιτία. Και πάλι, βλέπουµε σηµεία είτε πραγµατικής σύγχυσης είτε παρερµηνείας, όταν τα νοήµατα και οι αισθήσεις των όρων διαστρεβλώνονται για να ενισχύσουν τον ισχυρισµό ύπαρξης πολλαπλών ποιοτήτων σε µια συγκεκριµένη κατάσταση, στην προκειµένη περίπτωση τη στάση αίµατος. Ο ισχυρισµός είναι ότι οι όροι που περιγράφουν νέες ποιότητες µε διακριτές ερµηνείες, όπως η µεταβαλλόµενη ένταση, είναι ουσιαστικά πτυχές µιας άλλης ποιότητας, της ανώµαλης, µιας εντελώς διαφορετικής περίπτωσης, και εποµένως έχουν επινοηθεί τεχνητά από εµένα.
κανονικό καρδιακό ρυθµό. Καθώς τον άνισο σφυγµό τον βλέπουµε συχνά σε σοβαρές καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από απώλεια αίµατος, κατανάλωση της τζινγκ-πεµπτουσίας, στάση τσι και στάση αίµατος, εµφανίζεται συχνά µαζί µε τον νηµατοειδή σφυγµό, τον αργό σφυγµό, τον διάσπαρτο σφυγµό ή τον βραχύ σφυγµό. Έτσι, στο παρελθόν, πολλοί γιατροί υποστήριξαν ότι ο άνισος σφυγµός θα πρέπει να έχει αλλαγές, όπως η µείωση ή η αύξηση του µεγέθους του σφυγµού (ένταση και εύρος), άτακτες µεταβολές του ρυθµού, ή µη φυσιολογικές µεταβολές του καρδιακού παλµού. Ωστόσο, ο άνισος σφυγµός ορίζεται µόνο µε βάση τις αλλαγές του σφυγµού ως προς το σχήµα του, ή την ανώµαλη αίσθηση κατά την λήψη του, οπότε όταν ο άνισος σφυγµός παρουσιάζεται µαζί µε τις ποιότητες σφυγµού που αναφέρθηκαν παραπάνω, αυτό µας δείχνει µόνο τη συνύπαρξη αυτών των σφυγµών. Στην ουσία, ο άνισος σφυγµός δεν έχει αυτές τις πρόσθετες προϋποθέσεις». Ο Λι Σι Τζεν επαναλαµβάνει τις φράσεις του Βανγκ Σου Χε στον πρόλογό του σχετικά µε τον ανώµαλο σφυγµό, και συνεχίζει λέγοντας κάτι εντελώς αντίθετο, αναγκαστικά συµφωνώντας έτσι µε τον Λου Γιου Μπιν, τον Σεν και εµένα. Στο έργο του «Συγκρίσεις», ο Λι δηλώνει ότι: «Ο ανώµαλος σφυγµός δεν πρέπει να συγχέεται µε τον διάσπαρτο, τον διαλείποντα ή τον λεπτό σφυγµό». «Ο ανώµαλος σφυγµός έχει ρίζα και παρόλο που φαίνεται να διασπείρεται, δεν το κάνει. Αυτή είναι η κύρια διαφοροποίησή του από τον διάσπαρτο σφυγµό». «Ο ανώµαλος σφυγµός δεν σταµατά περιοδικά, σε αντίθεση µε τον διαλείποντα σφυγµό». «Ο ανώµαλος σφυγµός µπορεί να γίνει ξεκάθαρα αισθητός στο επιφανειακό και βαθύ επίπεδο, σε αντίθεση µε τον λεπτό». O Λου, και προφανώς και o Λι, αναγνωρίζουν την ανάγκη για µια πιο ολοκληρωµένη διαφοροποίηση των ποιοτήτων ώστε να αποφεύγουµε τη χρήση µιας ποιότητας για να περιγράψουµε πολλές διαφορετικές καταστάσεις, όπως συνέβαινε συχνά στο παρελθόν και έγινε τόσο ξεκάθαρο µε τον Βανγκ Σου Χε, όπως µόλις είδαµε. Ο Βανγκ Σου Χε στον πρόλογο του βιβλίου του, «Κλασικά Κείµενα του Σφυγµού» αναφέρει ότι: «Οι µηχανισµοί του σφυγµού είναι λεπταίσθητοι, και οι εικόνες του σφυγµού είναι δυσχερείς στη διαφοροποίηση» ii. Με βάση το έργο του Δρ. Σεν έχω επιχειρήσει να κάνω αυτή τη διαφοροποίηση, την οποία προφανώς ο Βανγκ βρήκε τόσο δύσκολη, όπως αποδεικνύεται από τη σύγχυση του ορισµού του σφυγµού που συνδέεται µε τη στάση αίµατος.
Ιατρικά προβλήματα Για άλλη µια φορά σηµειώνουµε ότι πράγµατι υπάρχουν πολλές διαφορετικές ποιότητες που σηµατοδοτούν µια ευρεία ποικιλία παθολογικών καταστάσεων που οδηγούν σε στάση αίµατος, αλλά δεν είναι σηµεία για το ότι η στάση αίµατος έχει πραγµατικά επέλθει. Και επαναλαµβάνω ότι όλες οι παθολογικές καταστάσεις θα προκαλέσουν αναπόφευκτα κάποια στάση αίµατος. Ως εκ τούτου, δυνητικά, όλες οι ποιότητες που αντιπροσωπεύουν αυτές τις καταστάσεις θα µπορούσαν εσφαλµένα να ονοµάζονται σηµεία της στάσης αίµατος. Οποιοσδήποτε συνδυασµός ποιοτήτων µε την ανώµαλη ποιότητα είναι πιθανός και συµβαίνει. Ένας σύγχρονος συγγραφέας από την ηπειρωτική Κίνα, ο Λου Γιου Μπιν1 διαφωνεί µε τον Βανγκ Σου Χε. Ο ίδιος δηλώνει: «Παρόλο που ο άνισος σφυγµός εµφανίζεται, κλινικά, συχνά µαζί µε τoν νηµατοειδή σφυγµό, τον αργό σφυγµό, τον βραχύ σφυγµό, τον διάσπαρτο σφυγµό, κ.λπ., δεν είναι αυτοί οι βασικοί παράγοντες που συνιστούν τον άνισο σφυγµό». Στο έργο του «Διαφοροποίηση των Παρόµοιων Σφυγµών» σηµειώνει: «Δεδοµένου ότι τον άνισο σφυγµό τον αισθάνεται κανείς ανώµαλο, ορισµένοι γιατροί στην ιστορία έχουν παρατηρήσει ότι έχει διαλείµµατα. Όµως, οι παρατηρήσεις τους δεν είναι αποδεκτές από τους περισσότερους γιατρούς, επειδή ο άνισος σφυγµός, σε αντίθεση µε τους σφυγµούς µε διαλείµµατα, όπως o διαλείπων σφυγµός, ο ταχύς σφυγµός και ο οζώδης σφυγµός, δεν έχει ασυνήθιστα διαλείµµατα, αν και δίνει την αίσθηση του ανώµαλου. Ο άνισος σφυγµός είναι επίσης διαφορετικός από τoν αργό σφυγµό. Ο αργός σφυγµός χαρακτηρίζεται από την επιβράδυνση του ρυθµού, δίνοντας τρεις µε τέσσερις χτύπους ανά αναπνευστικό κύκλο, ενώ ο άνισος σφυγµός, αν και τον αισθάνεται κανείς διστακτικό, έχει
Απόπειρες επαναπροσδιορισμού, μείωσης και ευτελισμού των πρόσφατων εξ ελίξ εων στη διαφοροποίηση των ποιοτήτων του σφυγμού Το ακόλουθο αποτελεί απάντηση σε µια απόπειρα ορισµένων να εξισώσουν τις ποιότητες του Βανγκ, όπως αναφέρονται στα «Κλασικά Κείµενα του Σφυγµού» µε εκείνες που περιγράφονται στη «Σύγχρονη Διάγνωση Σφυγµού». Η προσπάθεια έγινε για να αποδειχθεί ότι η περιγραφή του Βανγκ για τον ανώµαλο σφυγµό: «νηµατοειδής και αργός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία και διάσπαρτα κ.λπ.».) είναι ποιότητα προς ποιότητα ίδια µε τη δική 36
eski.indd 36
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Λέον Χάµερ
στον όγκο του σφυγµού το «νηµατοειδής και αργός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία, και διάσπαρτος ή µε διακοπή». Ο Βανγκ Σου Χε: (ο πρώτος που χρησιµοποίησε τον όρο «ανώµαλος» απ’ όσο γνωρίζω) είναι ο πρώτος που χρησιµοποίησε τους όρους «νηµατοειδής και αργός, που έρχεται και φεύγει µε δυσκολία, και διάσπαρτος ή µε διακοπή», οι οποίοι επαναλαµβάνονται από συνήθεια στο πέρασµα των αιώνων. Κάπτσουκ: σελ. 309: «ακανόνιστος στο ρυθµό. Σε αυτήν την περίπτωση ονοµάζεται «τα τρία και πέντε δεν έχουν προσαρµοστεί και κάποιες φορές δίνονται τρεις χτύποι ανά αναπνοή και άλλες φορές πέντε χτύποι ανά αναπνοή». Αυτό είναι σηµαντικό, διότι δεν υπάρχει καµία άλλη κατηγορία σφυγµού που να περιλαµβάνει αυτή την αταξία. Σηµείωση: Υπάρχει µια τέτοια κατηγορία σφυγµού στο σύστηµα Σεν-Χάµερ, η οποία ονοµάζεται «µεταβολή του ρυθµού σε κατάσταση ηρεµίας».
µου, µε διαφορετική ορολογία. Και η θέση είναι, ότι οι ειδικές αυτές ποιότητες που δεν συνδέονται άµεσα µε τη στάση αίµατος από εµένα, είναι στην πραγµατικότητα ακριβώς αυτό, σύµφωνα µε την αυθεντία, τον ορισµό του Βανγκ. Όπως θα δούµε παρακάτω, τίποτα δεν θα µπορούσε να είναι πιο µακριά από την αλήθεια ή περισσότερο δυνητικά επιβλαβές για τους ασθενείς. Εκείνοι που υποστηρίζουν τους παραπάνω ισχυρισµούς δεν θα ευχόντουσαν να αποκαλυφθούν τα ονόµατά τους. Τα παρακάτω είναι µερικά παραδείγµατα. Η συνέχεια του άρθρου θα δηµοσιευτεί στο επόµενο τεύχος.
Υποσημειώσεις
Αναφορές
i Βανγκ Σου Χε τα «Κλασσικά Κείµενα του Σφυγµού», παράγραφος 4. ii Παραδόξως, στον Κίτρινο Αυτοκράτορα (όπου για πρώτη φορά χρησιµοποιήθηκε ο όρος «ξύνοντας µπαµπού») δεν αναφέρεται πουθενά ότι θα µπορούσε να εντοπιστεί
1. Λου Γιου Μπιν, 1996. ∆ιάγνωση Σφυγµού. Τζι Ν αν, Κίνα: Εκδόσεις Επιστήµης και Τεχνολογίας Σαν Ν τονγκ. σελ. 70-74
37
eski.indd 37
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Ανασκοπήσεις Μετάφραση: Αγγέλικα Σπετσέρη, ΒSc (Hons) TCM
Θεραπείες βελονισµού για χρόνια αποφρακτική πνευµονοπάθεια: µια συστηµατική ανασκόπηση τυχαιοποιηµένων ελεγχόµενων µελετών (ΤΕΜ / RCTs). Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευµονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι µια από τις κύριες αιτίες νοσηρότητας και θνησιµότητας και προβλέπεται ότι θα είναι η τρίτη αιτία θανάτου ως το 2030. Ο βελονισµός, µια παραδοσιακή κινέζικη θεραπεία, έχει χρησιµοποιηθεί για πάνω από 2.000 χρόνια για να θεραπεύει αναπνευστικές ασθένειες και ενδέχεται να θεραπεύει τη ΧΑΠ αποτελεσµατικά. Σε προηγούµενες βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις οι ερευνητές είχαν παρατηρήσει σηµαντική ετερογένεια µεταξύ των περιλαµβανόµενων µελετών, και κανείς δεν βρήκε πειστικά στοιχεία για να συστήσει συστηµατική χρήση θεραπειών βελονισµού για τη ΧΑΠ. Η παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση εξέτασε την αποτελεσµατικότητα και την ασφάλεια των θεραπειών βελονισµού για ασθενείς µε ΧΑΠ ως προς τη βελτίωση της λειτουργίας των πνευµόνων, την αύξηση της δυνατότητας άσκησης, τη δηµιουργία θετικών υποκειµενικών αλλαγών στα συµπτώµατα, και την ενίσχυση της σχετιζόµενης µε την υγεία ποιότητας ζωής. Οι ερευνητές χρησιµοποίησαν πλήθος βάσεων δεδοµένων (PubMed, CENTRAL, CINAHL, AMED, CBM κ.α.) και συµπεριέλαβαν ΤΕΜ που εξέταζαν τα οφέλη του βελονισµού ή άλλων σχετικών θεραπειών στη θεραπεία της ΧΑΠ. Χρησιµοποιήθηκαν κατάλληλα εργαλεία για την πιθανότητα συστηµατικών σφαλµάτων, και έγιναν στατιστικές αναλύσεις. Συνολικά 16 έρευνες περιελήφθησαν στην ανασκόπηση. Η ερευνητική οµάδα ανακάλυψε ότι οι θεραπείες βελονισµού βελτίωσαν τον δείκτη ποιότητας ζωής που σχετίζεται µε την υγεία. Για τα συµπεράσµατα της
οµάδας όσον αφορά τη σύγκριση βελονισµού και επίδρασης εικονικού φαρµάκου (πλασέµπο) χρησιµοποιήθηκαν τρία ερωτηµατολόγια (SGRQ, MRC, DVAS) που υπήρχαν στις εξεταζόµενες µελέτες. Δεν παρατηρήθηκε βελτίωση της λειτουργίας των πνευµόνων κατά τη σύγκριση θεραπειών βελονισµού είτε µε πλασέµπο είτε µε λήψη φαρµάκων. Το συµπέρασµα είναι ότι οι θεραπείες βελονισµού µπορούν να επιφέρουν κλινικά σηµαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής και τη δύσπνοια, και ότι απαιτούνται µελλοντικές, υψηλής ποιότητας ΤΕΜ για να προσφέρουν αδιάσειστα στοιχεία όσον αφορά στα οφέλη των βελονιστικών θεραπειών για τη ΧΑΠ. Coyle ME, Shergis JL, Huang ET, Guo X, Di YM, Zhang A, Xue CC, 2014. Acupuncture therapies for chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review of randomized, controlled trials. Altern Ther Health Med. 20(6)pp.10-23. (Το πλήρες άρθρο µπορεί να βρεθεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.ncbi. nlm.nih.gov/pubmed/25478799)
Τεκµηριωµένες πρωτότυπες αλλαγές στην επικράτηση και τα χαρακτηριστικά των συµπτωµάτων του συνδρόµου ανεπάρκειας σπλήνα σε άτοµα ποικίλων επιπέδων υγείας και διαφορετικών ηλικιών: µια διατµηµατική µελέτη παρατήρησης. Η ανεπάρκεια των οργάνων είναι ένα σηµαντικό παθοφυσιολογικό χαρακτηριστικό στους ηλικιωµένους. Μια βασική θεωρία της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής (ΠΚΙ) για τη γήρανση, που µπορεί να βρεθεί σε αρχαία και µοντέρνα βιβλιογραφία, είναι γνωστή ως γήρανση που προκαλείται από το σύνδροµο ανεπάρκει-
ας σπλήνα (ΣΑΣ). Ο βασικός στόχος αυτής της µελέτης ήταν να εξακριβωθεί η επικράτηση, η βαρύτητα των συµπτωµάτων, η συχνότητα και η κατανοµή του ΣΑΣ σε διαφορετικές ηλικιακές οµάδες, σε σχέση µε το επίπεδο υγείας (υγεία, υπο-υγεία, και χρόνια ασθένεια), για να φωτιστεί ο ρόλος της ανεπάρκειας σπλήνα στη διαδικασία της γήρανσης και στην επιδείνωση της υγείας. Αυτή η διατµηµατική µελέτη διεξήχθη σε 4 νοσοκοµεία στην Κίνα. 1390 συµµετέχοντες ηλικίας 20-79 ετών ρωτήθηκαν από ερευνητές, οι οποίοι και συµπλήρωσαν ερωτηµατολόγια καταγράφοντας την επικράτηση, τη βαρύτητα και τη συχνότητα των συµπτωµάτων, µαζί µε άλλες σχετικές πληροφορίες. Τα αποτελέσµατα αποκάλυψαν ότι η επικράτηση και τα χαρακτηριστικά των συµπτωµάτων του ΣΑΣ παρουσίαζαν αναλογία µεταξύ της αύξησης της ηλικίας και της επιδείνωσης της υγείας. Αυτό υποστηρίζει τη θεωρία της ΠΚΙ σύµφωνα µε την οποία η ανεπάρκεια σπλήνα είναι ένας σηµαντικός µηχανισµός της γήρανσης, της υπο-υγείας, και της χρόνιας ασθένειας. Η έγκαιρη αναγνώριση των προειδοποιητικών σηµείων και συµπτωµάτων του ΣΑΣ µπορεί να οδηγήσει σε παρεµβάσεις ή ακόµα και σε στρατηγικές πρόληψης υπο-υγιών και χρόνιων καταστάσεων, αλλά και προώθησης της υγιούς γήρανσης. Zhang Y, Liu Y, Li XP, Li J, Li XF, Chen L, Jiang YY, Yu H, Shi N, Han M, Ye H, Lin ZH, Chen YZ, Liu FS, Ding X, 2014. Evidence-Based Novel Changes in Prevalence and Symptom Characteristics of Spleen Deficiency Syndrome in Persons of Varied Health Status and Different Ages: A Cross-Sectional Observational Study. Evidence Based Complementary Alternative Medicine. (Το πλήρες άρθρο µπορεί να βρεθεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση httpHYPERLINK “http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/25435892”
38
eski.indd 38
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Στρατηγικές προώθησης µακροπρόθεσµων οφελών του βελονισµού και της συµβουλευτικής για την κατάθλιψη: ποιοτική µελέτη. Υπόβαθρο: Μη φαρµακευτικές παρεµβάσεις για την κατάθλιψη µπορεί να βοηθήσουν ασθενείς να διαχειριστούν την πάθησή τους. Στοιχεία από µια πρόσφατη, µεγάλου µεγέθους, κλινική µελέτη (ACUDep) υποδηλώνουν ότι ο βελονισµός και η συµβουλευτική µπορούν να προσφέρουν µεγαλύτερης διάρκειας οφέλη σε πολλούς ασθενείς µε κατάθλιψη. Αυτή η εργασία περιγράφει τις στρατηγικές τις οποίες θεραπευτές ανέφεραν ότι χρησιµοποίησαν για να προωθήσουν πιο µακροπρόθεσµα οφέλη για τους ασθενείς τους. Μέθοδος: Μια ποιοτική υπο-µελέτη θεραπευτών (βελονισµού και συµβουλευτικής) ενταγµένη σε µία τυχαιοποιηµένη ελεγχόµενη κλινική δοκιµή. Χρησιµοποιώντας οδηγούς θεµάτων, συγκεντρώθηκαν δεδοµένα από τηλεφωνικές συνεντεύξεις και από µια οµάδα εστίασης, ενώ συµµετείχαν συνολικά 19 ειδικοί συµβου-
λευτικής και 17 βελονιστές. Τα δεδοµένα καταγράφηκαν ακουστικά, µεταγράφηκαν αυτολεξεί και αναλύθηκαν µε τη χρήση ανάλυσης θεµατικού περιεχοµένου. Αποτελέσµατα: Για µεγαλύτερης διάρκειας αποτελέσµατα, όλοι οι θεραπευτές ενθάρρυναν κάθε ασθενή να αποκτήσει επίγνωση των ριζικών αιτιών της κατάθλιψής του και είδαν τις µικρές, σταδιακά αυξανόµενες αλλαγές ως προποµπούς µακροπρόθεσµων οφελών. Οι βελονιστές τόνισαν τη σηµασία της αντιµετώπισης των συντρεχόντων σωµατικών συµπτωµάτων, για παράδειγµα τη σηµασία του να βοηθηθούν οι ασθενείς να χαλαρώνουν ή να κοιµούνται καλύτερα, έτσι ώστε να είναι πιο δεκτικοί στην αλλαγή · επισήµαναν επίσης τη σηµασία της αλλαγής στον τρόπο ζωής, όπως περιγράφεται από τη θεωρία της Κινέζικης Ιατρικής, για να επιτευχθούν διαρκή οφέλη. Οι ειδικοί της συµβουλευτικής επεσήµαναν µε µεγαλύτερη συχνότητα τη σηµασία της θεραπευτικής σχέσης, δίνοντας έµφαση στην ανάγκη για προσεκτικό ρυθµό στην προσέγγιση, έτσι ώστε η διαδικασία και τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται να είναι
προσαρµοσµένα και χρονικά προσδιορισµένα ανάλογα µε την ‘ετοιµότητα’ του κάθε ατόµου για αλλαγή. Τα δεδοµένα περιορίστηκαν σε θεραπευτές βελονισµού που χρησιµοποιούν τις αρχές της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής και σε ειδικούς συµβουλευτικής που χρησιµοποιούν µια ανθρωπιστική, µη κατευθυντική, προσωποκεντρική προσέγγιση. Συµπεράσµατα: Η µακροπρόθεσµη αλλαγή φαίνεται να είναι σηµαντικό σηµείο εστίασης στις θεραπείες τόσο του βελονισµού όσο και της συµβουλευτικής. Για να το κατορθώσουν αυτό, οι θεραπευτές τόνισαν την ανάγκη για µια εξατοµικευµένη προσέγγιση µε στόχευση στις ριζικές αιτίες. MacPherson H, Newbronner L, Chamberlain R, Richmond SJ, Lansdown H, Perren S, Hopton A, Spilsbury K, 2014. Practitioner perspectives on strategies to promote longerterm benefits of acupuncture or counselling for depression: a qualitative study. PLoS One. 8;9(9) (Το πλήρες άρθρο µπορεί να βρεθεί στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.ncbi. nlm.nih.gov/pubmed/25198108)
39
eski.indd 39
13/03/2015 10:10 ΠΜ
eski.indd 40
13/03/2015 10:10 ΠΜ
Cover_Diafimiseis.indd 5
20/03/2015 9:40 ΠΜ
Cover_Diafimiseis.indd 2
20/03/2015 9:39 ΠΜ