TEPE AKADEM襤 Temel Hukuk Ders Notlar覺
Temel Hukuk Sosyal Düzen Kuralları Kişilerin birbirleriyle ilişki halinde bulundukları toplum yaşamı, kurallardan meydana gelen bir düzen içinde sürüp gider. Bu düzen, kişilere bazı ödevler, yükümler yüklediği gibi, bazı yetkiler de tanır. İşte, toplum halinde yaşayan insanların yerine getirmek zorunda oldukları ödevleri ve kullanacakları yetkileri belirten kurallara, sosyal düzen kuralları veya sadece sosyal kurallar (içtimai nizam kaideleri, içtimai kaideler) denilmektedir. Çok çeşitli biçimlere bürünen bu tepkilere sosyal yaptırım veya sadece yaptırım adı verilmektedir. Özetlemek gerekirse, insanların birbirleriyle olan bağlantı ve ilişkilerinde uymaları gereken kurallar ve onlara bağlı yaptırımlar sayesindedir ki, toplum içinde beraberce ve güven içinde yaşama olanağı bulunmaktadır. Sosyal düzen kuralları, insanların uymaları gereken bir emri veya bir yasağı ifade ederler. Emir, olumlu biçimde açıklanan ve uyulması gereken bir iradedir. Yasak ise, olumsuz biçime bürünmüş bir emirdir. Toplum yaşamını düzenleyen, başlangıçta aynı nitelikte sayılıp uzun bir gelişme dönemi ve uğraşı sonucunda türleri birbirinden ayrılmış bulunan sosyal kurallar, aşağıdaki gruplarda toplanmaktadır: 1-Hukuk Kuralları 2-Din Kuralları 3-Ahlak Kuralları 4-Görgü (Adab-ı Muaşeret) Kuralları
Hukukun Tanımlanması Hukuk, toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütünüdür. Hukuk, toplum yaşamını düzenleme, sosyal gereksinmeleri karşılama ve adalet düşüncesini gerçekleştirme amaçlarına yönelmiştir. YAZILI HUKUKUN KAYNAKLARI – I: Mevzuat: • Anayasa • Kanun • Uluslararası Antlaşma • Kanun Hükmünde Kararname • Tüzükler • Yönetmelikler • Diğer Düzenleyici İşlemler (Yönetmelik, Tebliğ, Genelge vb.) YAZILI HUKUKUN KAYNAKLARI – II: Mahkeme Kararları: • Anayasa mahkemesi Kararları • Yargıtay Kararları • Danıştay (Devlet Şurası) Kararları • Sayıştay (Muhasebat Divanı) Kararları • Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kararları • Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları
Bilimsel Eserler: • Şerhler (Komanterler – Açıklamalar) • Sistematik Eserler • Monografiler • Makaleler • İçtihat Derlemeleri • Bibliyografyalar YAZILI OLMAYAN HUKUK: “Belli bir organ tarafından konulmayan, toplum içinde zamanla kendiliğinden oluşan kurallardan meydana gelen hukuk”tur. (Örf ve Adetler – Gelenek ve Görenekler) Yazılı olmayan hukuka örnek olarak, yeni Medeni Kanunun 1. maddesi örnek olarak gösterilebilir:
Hukuk Kurallarının Öğeleri (Unsurları) Hukuk kurallarının konu, irade ve yaptırım olmak üzere üç öğeden oluştuğu, başka bir deyişle, bir hukuk kuralının genellikle bu üç temel öğeyi içerdiği kabul olunur. 1-Konu: Hukukun düzenleme konusu, genellikle insanların dış ilişkileri ve bunları oluşturan eylem ve işlemlerdir. 2-İrade ve Emir: Hukuk kurallarının ikinci öğesi, konu ile ilgili davranış hakkındaki irade, yani olumlu veya olumsuz emirdir. 3-Yaptırım: Hukuk kurallarının içerdiği üçüncü öğe, emrin yerine getirilmemesinin sonucuna ilişkin olan yaptırım (müeyyide)’dir. İnsanların serbest davranışlarını sınırlar gözüken hukuk düzeni, onlara belki sınırlı, fakat Devletin güvencesine bağlı gerçek bir özgürlük sağlar.Bu güvence, kişilerin toplum içindeki bütün ilişkilerini kapsayacak genişliktedir. Yaptırımın Türleri: 1-Ceza 2-Zorla İcra (Aynen Teslim, Değerin Ödenmesi) 3-Zararın Tazmini 4-Yapılan İşlemin Geçerli Olmaması 5-Yapılan İşlemin İptal Edilmesi
Hukuk Kaynağı Olarak Kanunlar Kanunun Tanımlanması: Kanun, Anayasa’nın yetkili kıldığı organ tarafından yazılı bir şekilde ve bu ad altında tespit edilmiş bulunan genel, sürekli ve soyut hukuk kurallarından ibarettir. Kanunların genel nitelikte ve sürekli olmaları, soyut ifade taşımaları, hukuk güvenliğinin sağlanması bakımından çok önemlidir. Kanunu çıkartacak olan yetkili organı her Devletin Anayasası belirtir. Kanun yapan kuruluşa, yasama organı veya teşri kuvveti adı verilir. Bu kuvvet, Devletin rejimine göre, bir tek kişide veya bir mecliste toplanır. Yasama organının görevleri ve diğer organlarla ilişkisi Anayasa hukukunun konusunu teşkil eder. Türk Anayasası’na göre, yasama organı, TBMM’dir. Buna göre, yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisinden çıkan hukuk kuralları kanun adını taşıyabilir.
Kanunların Özellikleri: 1-Kanunların Yazılı Olması:Kanunun yazılı olması gerekir. Bu nitelik, kanunu örf ve adette (gelenek ve görenek) beliren hukuk kurallarından ayırmaya yarayan en belirgin özelliktir. Türk Anayasası’na göre, kanun teklif etme yetkisi Hükümete ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine tanınmış bulunmaktadır. (Anayasa Madde 88) 2-Kanunların Genel Olması: Kanunda yazılı kural geneldir; yani Kanun, sadece belli bir kişiyi veya belli bir tek olayı değil, aynı durumda olan bütün kişileri ve aynı vasıfları taşıyan bütün olayları içerisine alır. Bundan başka, bir kanun hükmü, Devletin egemenliği altında bulunan bütün ülkede geçerli olur. Bununla beraber, kanunun uygulandığı alan, işin icabına göre bazen daha dar ve bazen de daha geniş olabilir. 3-Kanunların Sürekli Olması: Kanunlar, prensip itibariyle sürekli olurlar. Bu vasıf, kanunların kapsamlarına giren bütün kişilere ve olaylara her zaman uygulanacağını ifade eder. Ancak, “her zaman” tabiri, sonsuza dek anlamında alınmamalıdır. Çünkü kanun hükmünün sürekliliği, ancak, kanunun yürürlükte kaldığı süreye bağlıdır. Normlar Hiyerarşisi Kavramı: Anayasalar ülkelerin temel hukuki metinleri olarak ele alınmakta, buna istinaden kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, tüzükler, yönetmelikler ve benzeri isimler altında hukuki metinler çıkarılmaktadır. Normlar hiyerarşisi bu şekilde sıralanmakla birlikte, hukuken aynı statüdeki hukuk normları arasında aynı olayda farklı düzenlemeler yapılmış olması durumunda somut olayda uygulanacak hukuk normunun tespitinde sorunlar yaşanabilmektedir. Bu tür durumlarda, söz konusu sıralamanın yanında doktrin ve yargı içtihatları ile belirlenen hiyerarşi de ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda aynı olayı düzenleyen eşit hukuki statüdeki iki norm birbiriyle çeliştiği takdirde, genel hüküm ve özel hüküm ilişkisi veya önceki düzenleme ve sonraki düzenleme ilişkilerine bakılmak suretiyle söz konusu olaya uygulanacak hukuk normu tespit edilmektedir.
Geçerlilik Derecelerine Göre Kanun Türleri 1-Anayasa: Devletin temel yapısını, yani kuruluşunu, yönetim biçimini, Devletin temel organlarını, bunların birbirleriyle olan ilişkilerini, kişilerin Devlete karşı olan temel haklarını ve ödevlerini düzenleyen kanun, Anayasa (Esas Teşkilat Kanunu) adını taşır. 2-Diğer Kanunlar: Anayasa, Devletin yapısı ve temel organları konusunda genel prensipleri koymakla yetinir, fakat ayrıntılara inmez. Bu yönlerin düzenlenmesi diğer kanunlara bırakılır. Yasama organının hangi konularda kanun çıkaracağı, başka bir deyişle, hangi konuların kanunla düzenlenmesi gerektiği hususunda kesin bir kural koymaya olanak yoktur. Bir yasama organı, her konuyu kanunla düzenleyebilir; veya bazı konuların düzenlenmesini tüzüklere veya yönetmeliklere bırakabilir. Bu bakımdan, kanun koyucunun yasama yetkisi sınırlanamaz.
3-Milletlerarası (Uluslararası) Antlaşmalar: Bu anlaşma, sözleşme ve antlaşmalar Türk Anayasası’na göre, usulü dairesinde onaylanıp yürürlüğe konurlar ve bu suretle de kanun niteliğini kazanırlar. Ancak, bunlar hakkında Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Anayasa Madde 90) Milletlerarası antlaşmalar, iç ilişkileri düzenleyen milli kanunlarla değiştirilemezler. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalar ile milli kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır. (7.5.2004 tarihli ve 5178 sayılı Kanunla Anayasa’nın 90. maddesinin son fıkrasına eklenen cümle) 4-Kanun Hükmünde Kararnameler: Bazı Devletlerin Anayasalarında mevcut bir hüküm ve hatta adet hukuku, hükümete kanun kuvvetinde kararname çıkarma yetkisini tanımış bulunmaktadır. Buna göre, genel olarak, hangi konularda kanun hükmünde kararname çıkarılabileceği bir yetki kanunu ile belli edilmiş olacaktır. Ancak, Anayasanın sözü edilen maddeleri, sosyal ve iktisadi haklar ve ödevler dışında kalan diğer temel haklar ve ödevlerin kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceğini hükme bağlamıştır. (Anayasa Madde 91) Kanun hükmünde kararnameler kanunları değiştirebilir. Tüzükler ve Yönetmelikler Tüzükler (Nizamnameler): Yeni Anayasamıza göre, Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya kanunun emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak şartıyla ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilerek tüzükler çıkarabilir. Tüzükler, Cumhurbaşkanı’nca imzalanır ve kanunlar gibi Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. (Anayasa Madde 115)Tüzükler, Cumhurbaşkanı’nca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır.” Tüzüklerin esasa ve şekle ait olmak üzere, şu koşulları taşıması gerekmektedir: 1-Esasa İlişkin Koşullar: a)Kanuna Dayanma Zorunluluğu: Her tüzük bir kanuna dayanmak zorundadır. Zira, tüzük, ya kanunun uygulanma şeklini gösterecek veya kanunun emrettiği diğer işleri belirtecektir. b)Kanuna Aykırı Olmama Durumu: Esasa ait olan diğer bir koşul da, tüzüğün, kanuna aykırı hükümleri kapsamamasıdır. (Anayasa Madde 115) Zira hiyerarşi bakımından kanunlarla tüzükler arasında bir derece farkı, bir kuvvet ayrılığı vardır. Kanunların Anayasaya aykırı olmamaları gerektiği gibi, tüzükler de kanunlara aykırı olamazlar. 2-Şekle İlişkin Koşullar: Tüzüklerin şekle ilişkin koşullarını birkaç noktada toplamak mümkündür: Bir kurallar bütününün tüzük sayılması için, Bakanlar Kurulu’nca hazırlanmış olması ve Danıştay’ın incelemesinden geçmiş bulunması, Cumhurbaşkanı’nca imza edilmiş ve Resmi Gazete’de yayımlanmış olması gerekir. (Anayasa Madde 115)
Yönetmelikler (Talimatnameler): Yönetmelikler, Devlet örgütü içerisinde bulunan çeşitli kurum ve kuruluşların daha ziyade kendi iç bünyelerini ilgilendiren, çalışma usullerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Bunlar, uygulama alanının genişliğine göre; Başbakanlık, birkaç Bakanlık veya yalnız bir Bakanlık tarafından yahut da sadece ilgili müessesenin yetkili mercii tarafından hazırlanır. Yönetmelik çıkarmak, yasama veya yargılama tasarrufu olmayıp, sadece yönetsel nitelikte bir işlemdir. Yönetmelikler, kanuna aykırı olamayacakları gibi, tüzüğe aykırı hükümleri de taşıyamazlar. Adsız Düzenleyici İşlemler (Genel Tebliğler, Tebliğler, Genelgeler vb.): İdarenin düzenleme yetkisi Anayasa’da zikredilen tüzük ve yönetmeliklerle sınırlı değildir. Kamu tüzel kişiliğine sahip olsun veya olmasın kamu kurum ve kuruluşları değişik isimler altında ve icrai karar alma yetkisine sahip olduğu ölçüde, düzenleyici işlemler yapma yetkisine sahiptir. Hukukun Kollara Ayrılışı: Özel hukuk, esas itibariyle kişiler arasındaki ilişkileri düzenlediği halde, kamu hukuku, kamu otoritesi ile donatılmış bulunan devlet örgütlerini ve bunların işleyişini, nihayet devletin özel kişiler ve diğer devletlerle olan ilişkilerini düzenler. Özel Hukukun Bölümleri: 1-Medeni Hukuk Kişiler Hukuku Aile Hukuku Miras Hukuku Eşya Hukuku Borçlar Hukuku 2-Ticaret Hukuku Ticari İşletme Hukuku Ticaret Şirketleri Hukuku o Kolektif ve Komandit Şirketler o Anonim Şirketler o Limitet Şirketler o Kooperatif Şirketler Kıymetli Evrak (Ticaret Senetleri) Hukuku Deniz Ticareti Hukuku Sigorta Hukuku Hava Hukuku 3-Fikir Hukuku 4-Devletler Özel Hukuku Kamu Hukukunun Bölümleri: 1-Anayasa (Esas Teşkilat) Hukuku 2-İdare Hukuku 3-Ceza Hukuku Genel Ceza Hukuku Özel Ceza Hukuku Askeri Ceza Hukuku Milletlerarası Ceza Hukuku
4-Yargılama Hukukları Medeni Yargılama Hukuku (Hukuk Yargılaması) Ceza Yargılama Hukuku İdare (Yönetim) Yargısı 5-Devlet Hukuku 6-Devletler Kamu Hukuku 7-Mali Hukuk 8-İş Hukuku Bireysel (Ferdi) İş Hukuku Kolektif (Toplu) İş Hukuku
TEPE AKADEMİ ANKARA MERKEZ OFİS Adres: Ceyhun Atuf Kansu Cad. Bayraktar Center, G Blok, No:114/9 Balgat/Çankaya/ANKARA Tel : 0 312 473 43 47 Tel-2 : 0 312 473 43 48 Fax : 0 312 473 43 59