Door Jan Jansen
aTHENE - Frans Scheele (66) en zijn vrouw worden het er niet over eens hoe lang de beschieting duurde. Twee minuten, vijf minuten, het kunnen er ook tien geweest zijn. "Maar ik weet wel dat ik al gauw naar buiten ben gegaan, ik moest weten wat er aan de hand was. Overal was stof en puin, schreeuwende mensen. Eentje riep: Frans, doe dat niet, 't is veel te gevaarlijk. Maar ik wist dat mijn dochterje van drie een eind verderop in de straat was. Daar moest ik naar toe. 'Maor maor, da kind, da kind', hoorde ik zeggen. Ik dacht dat ze het over mijn kind hadden, maar dat was niet zo. M'n vader die wat verderop woonde, stelde me gerust. 'De kleine zitten goed' zei hij. Ze waren weggekropen onder de keuzen van m'n moeder, die de Axelse klederdracht droeg",
.r
a u
l;
(
BEVRIJDING INOTEN' LIEP UIT OP DRAMA
'Mensen kropen van pu re angst in het kippenhok' Strijd om
5
"Maar er waren door de granaatscherven nogal wat slagaderlijke bloedingen. En het ging allemaal zo primitief. Wij brachten de gewonden zo goed en zo kwaad als dat ging, weg op ladders en wat we verder maar konden vinden. Als er toen een goede medische verzorging was geweest, waren er zeker nog mensenlevens gered. Maar nu gingen de gewonden eerst naar een Poolse verzorgingspost bij Axel en vandaar verder naar ziekenhuizen. Weet je waar de meesten terechtkwamen ..? In St-Niklaas. Daar zijn er, voorzover ik weet, ook nog een paar gestorven."
den: 'Van Noten zie je alleen trouwens het bruggetje opTot de dag van de bevrijgeblazen. "Niemand was werklozen en doden', en lading, woensdag 20 septemter vanure Terneuzen ook gaan werken. Het was te geber, was de oorlog nagenoeg niet". Op de dijk, de vaste vaarlijk om er op uit te trekgeruisloos aan Othene voorstek bij de Otheense Kreek, ken of op het land bezig te bijgegaan. Het drama dat de zijn. We maakten ons op hebben de oudere mannen 'Notenaars' er nog altijd van het er in deze tij d vaker over voor de bevrijding. 's Morweerhoudt om de bevrijding dan anders. "Maar dan zeg- gens waren er nog wel Duitte vieren, voltrok zich ol?de •.<::~r~:=.=b·~gokokkea,.;~~'--...,;ç••• Niet iedereen kgnhet op-laats af"vän de 0- . .-=--_,~Ii~II\lQ-EIeIi""'iiej;Ql.1'--'Wli.aa~: re p veertig jaar geleden hadden da t was een ongeregeld lenen. Er waren er die van zooitje. we niet zoveel praats". "Het zat hier tjokkevol, Oude mannen, Ruspure angst in een kippenhok vooral met Terneuzenaars. sen, doodmoe, gewond, verwegkropen. "Beschermd Frans Scheele had al het vuild. Daar hadden we weiTerneuzen was af en toe beachter kippengaas", lacht een en ander meegemaakt, schoten en ze verwachtten nig meer van te duchten. Frans Scheele grimmig. En toen de 20e september aannog meer. Daarom vluchtten Iedereen ging vroeg eten en er werd gescholden op de brak. De eerste vijf dagen zo op de middag was het een geallieerden. Of het nou Poze hierheen. Iedereen had wel mensen in huis. Wij ook. van de oorlog was-te soldaat drukte van belang bij de len of Canadezen waren in de Peel. "Maar zoals in '44. kapper. We wilden de beWe hadden maar een klein dat wisten ze niet zeker -, ze huisje en dan nog met een vtijders toch een beetje werden op dat ogenblik Dan ben je met je 25 [aar paar kinderen, maar ja, je netjes ontvangen. Een buurmeer vervloekt dan de Duittoch nog een groentje hoor. man, die dacht een beetje ving die mensen gewoon op". sers. Als je zo keihard met de Engels te spreken, had al teSommigen beseften Frans Scheele probeert werkelijkheid van de oorlog gen me gezegd: Frans, we niet eens dat ze dodelijk gevergeefs de draad van het wordt geconfronteerd, dat moeten er als eerste bij zijn, wond waren. "Er waren keiverhaal vast te houden. Het valt zwaar tegen." voor een pakje Engelse sigaharde mannen bij hoor, verzoek er nog eens over te retten. Veel mensen waren waarvan je niet begreep dat Als de eerste salvo's klinpraten heeft de herinnering al naar buiten gekomen, ze niet van hun stokje ginaan die vreselijke dag zo le- ken, is het druk op de dijk. stonden op de dijk en voor gen." Anderen wisten het Een gehandicapte vader vendig gemaakt dat hij niet de deur. Nou, en dan gebeurt des te beter. "Toen er zo ge(met een houten been) stuurt weet wat eerst te vertellen. zoiets". vloekt werd zei er een: 'ik z'n dochtertje weg. ,,'Meisje, zou nog maar eens voor me ga direct naar je moeder', zei De publiciteit over de beFrans Scheele doet een bidden, als ik jullie was, hij, 'want ze gaan dadelijk vrijding van Zuid-Nederstoere poging om de bloedige want het zal nodig zijn'. Hij schieten'. Het kind is veilig taferelen na de beschieting land doet er nog een schepje is inderdaad bezweken. Zethuisgekomen, maar zelf ge- te beschrijven, maar het ven uit Noten en vijf uit bovenop, stemt hem en anraakte hij met dat been niet gaat 'm niet glad af. Hij weet Terneuzen zijn er die dag dere dorpelingen trouwens meer op tijd de dijk af. Ze nog dat hij hielp de gewon- gestorven. Heel Noten liep een beetje sceptisch. konden hem later alleen den af te voeren naar een uit bij de begrafenis een identificeren dankzij dat boerderij in de richting van paar dagen later. Nee, herZe vinden dat de regionale been. Gruwelijk was het". dacht is het nooit, maar nu geschiedschrijving Noten teDe Griete, waar dr. Binkbegrijpen de mensen mishorst (de later zeer bekend kort doet. "Er zijn er hier in Iedereen op Noten had die geworden oogarts) zat. Hij schien waarom we hier geen amper een kwartiertje wel hebben. dag horen zeggen dat de Po- zou eerste hulp bieden, om- bevrijdingsfeesten twaalf gesneuveld. En dat is De nabestaanden hebben len in aantocht waren. In de dat de dokter uit Zaamslag nooit echt herdacht. Vanuit nooit meer kunnen feesten". vroege ochtenduren was er Noten niet kon bereiken. Zaamslag niet, waar ze zei-
Op dinsdag 19 september 1944, enkele dagen nadat het ge bataljon Poolse jagers onder bevel van kolonel dr. Z.M. Szydlowski als eerstegeallieerde eenheid de grens overschreed, is vrijwel heel Oost-Zeeuwsch- Vlaanderen bevrijd. Alleen het gebied tussen Terneuzen, Zaamslag, Sluiskil en Hoek is dan nog in Duitse handen. Terwijl de slag om Axel nog in alle hevigheid woedt, beginnen de Polen rond het middaguur van die 1ge september met het beschieten van Zaamslag. Sas van Gent valt diezelfde dag (zie de aflevering van gisteren) zonder noemenswaardige strijd in Canadese handen. De brug bij de duiker Hoge Heule, tussen Axel en Zaamslag, heeft de Wehrmacht in de lucht laten vliegen, terwijl bij de resten een aantal granaatwerpers is geplaatst om de Polen warm te kunnen ontvangen. De Duitsers laten hun artillerie echter gewoon in de steek en in de loop van de middag trekken de Polen rustig Zaamslag binnen, zonder nog op tegenstand te stuiten. Van een georganiseerde Duitse verdediging is dan al geen sprake meer. Onderdelen van de Wehrmacht proberen via Philippine naar West-ZeeuwschVlaanderen te ontkomen, maar stoten al snel op de Canadezen,die langs de rechteroevervan het kanaal Gent-Terneuzen
in de richting van Sluiskil oprukken. Andere Duitse eenheden nemen allerlei schepen in beslag om daarmee naar Zuid-Beveland over te steken. Het enige dat de Duitsers nog doen is trachten de Poolse opmars te vetragen door het beschieten van Axel en Spui. De Poolse artillerie vuurt terug op Terneuzen, waarbij enkele granaten midden in het gehucht Driewegen terecht komen. Huizen storten in en drie burgers vinden de dood, terwijl een tiental mensen gewond raakt. In de vroege ochtend van woensdag 20 september beginnen de Polen via Zaamslag en Spui in de richting van Terneuzen op te rukken. Tegen 11.00uur bereikt een afdeling van het 10e regiment pantserjagers de Westerscheldebij De Griete. Daar ziet men vier met Duitsers afgeladen schepen vast zitten op een zandbank, midden in de Schelde. De Polen schieten de boten lek en de Wehrmacht-soldaten zitten gevangen op de bank, die door het opkomende water steedsminder ruimte biedt. Allen verd'Hnken jamrrt.81ijk, alleen enkele paarden weten zwemmend de oever te bereiken. De Duitsers trekken zich uit Terneuzen terug in westelijke richting en laten daarbij de bruggen over de kanaalarmen springen. In de middaguren rukken de eerste Polen de Scheldestad binnen, zonder op enig verzet te stuiten. Een dag la-
â&#x20AC;˘ De trieste begrafenis van de doden van 'Noten
ter gebeurt hetzelfde in Hoek, maar in Sluiskil wordt in de ochtenduren van de 21eseptember eerst nog flink geschoten, voordat even later de Canadese tanks binnendenderen. Overal kan de vlag nu in top en wordt de bevrijding gevierd. Overal, behalve in het dorpje Othene tussen Zaamslag en Terneuzen, dat in diepe rouw is gedompeld en geen oog heeft voor de voorbijtrekkende bevrijders. Daar heeft zich op 20 september, vandaag 40 jaar geleden, een drama afgespeeld. Rond de middag stroomt de bevolking, samen met de vele Terneuzenaars die zich in 'Noten' ophouden in afwachting van de gevreesde slag om de Scheldestad, de straat op om de Polen vanuit de richting Zaamslag te verwelkomen. Een geallieerd verkennings-vliegtuig, dat de Duitse troepenbewegingen in de gaten houdt, merkt de massa - door de vele bomen niet of nauwelijks als burgers herkenbaar - op en meent met Duitsers van doen te hebben. Vanuit het vliegtuig wordt de Poolse artillerie ingeseind, die onmiddellijk het vuur op Othene opent. Deze gruwelijke vergissing kost 12 burgers het leven; vele anderen raken min of meer ernstig gewond. Veertig jaar later is deze tragedie in het kleine 'Noten', imiddels vastgebouwd aan hèt uitgedijde Terneuzen, nog steedsniet vergeten.
- FOTO J VREEKEN