Frascati Magazine #3

MAGAZINE VOOR AVONDMENSEN

Met teksten over het ­Frascati ­programma van september 2013 t/m ­januari 2014

Het swingt maar het is ­gevaarlijk Koert Lindijer over Rwanda

Levensdrift en ­vergankelijkheid Simon van den Berg over Boukje ­Schweigman

‘Die acteur moet je z’n gang laten gaan, en die strenger ­behandelen’ Karin Veraart in ­gesprek met Frieda ­Pittoors en Robert de Hoog

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Whisky (cover) uit: WIE IS ER BANG VOOR ­VIRGINIA WOOLF? DOOD PAARD september 2013

Discobal uit: Kroketten uit: TEN LIEFDE MAREN BJØRSETH / FRASCATI PRODUCTIES

ANDERMAN SUSIES HAARLOK

september 2013

oktober 2013

2

3

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Zeep van:

Hoed uit:

jongerenredactie Breakin’Walls Festival voor jonge Amsterdammers

GARRY DAVIS MARJOLIJN VAN HEEMSTRA / HET RO THEATER / FRASCATI PRODUCTIES

november 2013

oktober 2013

4

5

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Mogelijk Voorwoord Een keer per jaar duwde ik op verzoek van mijn moeder de rolstoel van m ­ evrouw Verhees door de V&D. Speciaal voor de Zonnebloem opende het warenhuis in ­Rotterdam ’s avonds zijn deuren, zodat er in alle rust en met aandacht van het winkel­ personeel geshopt kon worden door men­ sen met een lichamelijke beperking. Soms bezocht ik, onder lichte dwang en met het zonnebloem­speldje in de revers als laissez-­ passer, de ­kinderafdeling van het Sophia Kinder­ziekenhuis. Nu gaat mijn vrijwilligers­ inzet op aan klaar-overuren bij school en kantine­diensten bij de sportclubs van de kinders. Maar de ­Zonnebloem zit nog zó in het bloed dat jaarlijks een donatie ­richting de ­vereniging wordt over­gemaakt.

Dat heeft ­zeker meer met de ­nagedachtenis aan mijn moeder te maken dan met het ­goede werk van de Zonnebloem.

Niets mis mee.

Wijn en nootjes van: Jongerenredactie Breakin’Walls Festival voor jonge Amsterdammers november 2013

6

Inmiddels al weer jaren met het hele ­gezin stevig betrokken bij de kunsten in deze stad, voelden wij het als een ­nuttige geste de ­tweede zaal van de stadsschouw­ burg mede mogelijk te maken door een stoel te kopen. Ik heb er nog nooit op gezeten, rij 8 stoel 4. Toch een zeer wel­ overwogen keuze, omdat een ­bloeiende stadsschouwburg goed is voor alle podium­ kunsten. De kunsten hebben een uiterst roerige tijd achter de rug, waarbij niet de bezuinig­ingen het meest schadelijk zijn ­geweest maar de grimmige discussie over het nut van de ­kunsten en de positie van haar ­kunstenaars.

Volgens onderzoeksbureau Berenschot ­bedraagt de economische waarde van kunst en cultuur ruim 70 miljard euro per jaar en telt de creatieve industrie ruim 280 duizend banen.

Het vorige kabinet liet becijferen dat deze indus­ trie met de chemie een van de sterkst groeiende sectoren van onze economie is. Cultuur is geen luxe, maar van belang voor innovatie en stede­ lijke dynamiek. Maar cijfers en protesten over­ tuigden niet genoeg. Zelfs het kwetsbare en on­ bekende in de kunst kan niet meer rekenen op de overduidelijke support van de overheid.

Het roer gaat om. Nu kan ik me elke maand inschrijven voor al weer een symposium over nieuwe verdienmodellen. Op mijn bureau sta­ pelen de flyers met als onderwerp Cultuurfonds op naam ook voor u, Schenken voor uw dood en Hoe u optimaal van de geefwet en de multiplier gebruik kunt maken, zich op.

Waar bevindt zich de nieuwe mecenas? Ik ben er van overtuigd dat zij die Frascati, hét huis voor talentontwikkeling en geëngageer­ de podiumkunst, een warm hart toedragen, met enige regelmaat in de zaal zitten. Ons al jaren volgen, soms op afstand, soms van dich­ terbij. We zoeken u k ­ omende maanden ook daadwerkelijk op, om ons te helpen die jonge, gepassioneerde maker de ruimte te geven zich na zijn opleiding binnen Frascati verder te ontplooien. Wellicht staat dit jonge talent over enkele jaren met een voorstelling in de stads­ schouwburg en kijkt u, zittend op mijn stoel, naar hetgeen u mede mogelijk heeft gemaakt.

Jola Klarenbeek, zakelijk directeur

7

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Voor je ligt Frascati Magazine…

Een uitgave van Frascati Theater in Amsterdam. Dit magazine geeft je achtergrondinformatie bij onze voor­ stellingen en verschijnt tweemaal per jaar met de Groene Amsterdam­ mer. Voor dit nummer interviewde Karin Veraart actrice Frieda Pittoors en acteur Robert de Hoog naar aanleiding van Bloedbruiloft, een toneelstuk van Lorca. Op pagina 10 vind je een persoonlijk essay van NRC correspondent Koert Lindijer over de genocide in ­Rwanda met indringende foto’s van Teun Voeten.

Krista van der Niet fotografeerde de jonge theatermakers die het komend seizoen onder de vlag van Frascati Producties hun voorstel­ lingen gaan maken en Boogeardt/ VanderSchoot inspireerde Denker des Vaderlands René Gude tot een artikel over de houdbaarheid van het concept mens.

Het swingt maar het is gevaarlijk Haatpropaganda in ­A frikaanse ­conflictgebieden Koert Lindijer Pagina 10 De ­onthulling van de werkelijkheid De theatrale re-enactments van Milo Rau Bas van Peijpe Pagina 16 ‘Die acteur moet je z’n gang laten gaan, en die strenger behandelen’ Frieda Pittoors en Robert de Hoog over Bloedbruiloft van Lorca Karen Veraart Pagina 20

Varkenshart uit: SOMETHING RAW / Dans- en performancefestival oktober 2013

8

The Common versus The ­Individual – Revisited Een beknopte geschiedenis van een ­actueel dilemma Albert Jan Kruiter Pagina 26 ‘Ik ben niet zo ­belangrijk’ Dansmaker ­Nicole ­B eutler over ­samenwerken, r­ isico’s nemen en haar ­nieuwe ­voorstelling, 4: Still Life Bregtje Schudel Pagina 32

TICKETS KOPEN Voor alle voorstellingen en program­ ma’s in dit magazine kun je kaarten kopen via onze website. Wanneer je de kaarten online koopt, zijn ze per ticket € 2,- goedkoper.

Het werkt als volgt: De pagina’s waarop layar is ­toegepast zijn voorzien van het ­volgende logo:

FRASCATI MAGAZINE ONLINE Frascati Magazine gaat ver­ der ­online. Alle recente, eerder ­verschenen en nieuwe teksten en interviews worden online ­gepubliceerd plus filmfragmenten, extra foto’s en reacties van lezers, kijkers en schrijvers Houd je smartphone of tablet bij de hand Een aantal pagina’s in Frascati ­Magazine is verrijkt met layar. Dit biedt ons de mogelijkheid om extra informatie, trailers van ­voorstellingen en aanbiedingen toe te voegen aan de artikelen en interviews. Houd bij het lezen van dit magazine dus je smartphone of tablet bij de hand.

FRASCATI MAGAZINE MAGAZINE VOOR AVONDMENSEN Issue #3 ‘Het humane universum vaarwel ­kussen’ Boogaerdt/VanderSchoot verkent de ­houdbaarheid van het concept ‘mens’ René Gude Pagina 36 Levensdrift en v ­ ergankelijkheid Op zoek naar de kern van het werk van Boukje Schweigman Simon van den Berg Pagina 40 Het g ­ ebrul van p ­ apieren tijgers Theatermaker Tian G ­ ebing over kunst, staat en markt in C ­ hina Jeroen Groenewegen-Lau Pagina 46

1. Download de gratis layar app op je smartphone of tablet.

2. Klik op het scanicoon 3. Houd telefoon of tablet boven de pagina’s die zijn verrijkt met layar en raak je scherm aan.

4. Volg de verdere instructies op je scherm.

Meer Frascati Magazine?

Actuele informatie over onze ­programma’s en voorstellingen?

Aanmelden voor onze nieuwsbrief?

Blijf op de hoogte via: frascatitheater.nl

‘Je ziet veel wat anders langs je heen zou gaan’ Bezoekers aan het woord over de ­inleidingen van Kijk Theater!

Marjolijn de Cocq Pagina 50 ‘Dat pistool dwingt me om te kiezen’ Laura van ­Dolron over live en ­last-­minute ­theatermaken Lars Anderson Pagina 56 Frascati Meer dan theater Pagina 62 Frascati Foreign Friends (FFF) september 2013 – januari 2014 Pagina 68 Een diner voor twee Pagina 70 Praktische informatie Pagina 74 Maandoverzicht september 2013 – januari 2014 Pagina 76

9

Frascati Magazine

Het swingt maar het is gevaarlijk

September 2013 - Januari 2014

House on Fire Vanaf 2013 maakt Frascati samen met tien Europese theaters en festivals deel uit van House on Fire. Een netwerk dat kunstenaars en ideeën ondersteunt die politieke en maat­ schappelijke issues aan de orde stellen. House on Fire wordt mede gefinancierd door het Culture Programme van de Europese Unie.

Haatpropaganda in ­ frikaanse conflictgebieden A tekst: Koert Lindijer

RWANDA 1994 Daar sta je dan tussen de lijken. Het heuvelachtige Rwanda is in de greep van de menselijke vernietiging.

De dikke stank van rottend mensenvlees hangt in de valleien. Duizenden vermoorde mensen tref ik iedere dag weer op mijn pad. In welke richting ik ook reis.

In deze kerk werden er vierduizend afgeslacht. Op de trap van de preekstoel ligt het lichaam van een tiener, onderaan de kansel drie vrouwen, neergemaaid met kapmessen, over het biechtbankje het lijk van een man.

Jezus is van zijn kruis gevallen en neergedaald vlakbij het onthoofde lichaampje van een meisje. Het gezoem van vliegen stoort mijn radio opname.

10

Ik sta tussen de lijken maar wat doe ik met deze ­beelden, deze geluiden, deze geur? Immers, ik ben hier voor de journalistiek. Niets werkt meer in het land, de telefoonverbindingen naar de buitenwereld kapot.

Mobiele telefoons, lichte satellietapparatuur, internet, ze oeten allemaal nog worden geïntroduceerd. Recht­ streeks rapporteren van het slagveld geldt nog als sciencefiction. Het snelste en meest directe middel van communicatie is de radio. Een uiterst effectief middel.

Het radiostation Mille Collines van Rwanda wakkert gevoelens aan onder miljoenen Hutu’s om hun land­ genoten van het Tutsivolk te elimineren. Het station draagt meer dan een steentje bij aan een massamoord die begaan wordt door een massa mensen. © Teun Voeten: Gevluchte Hutu’s in een kamp in Tanzania

In 1994 werden in Rwanda meer dan 800.000 Tutsi’s en duizenden gematigde Hutu’s op gruwelijke wijze vermoord.

Een centrale rol in dit ­racistische ­geweld speelde de ongekend agressieve propaganda van de populaire radio­zender RTLM. In de voorstelling Hate Radio van de Zwitsers-Duitse regisseur Milo Rau wordt een uitzending gereconstrueerd.

Afrika-correspondent Koert ­Lindijer beschrijft hoe in verschillende Afrikaanse landen hate speech wordt ingezet bij ­politieke machtsstrijd en tribale conflicten.

De mede door de media veroorzaakte genocide is ­succesvol. Slachtoffers worden kakkerlakken, de ­emoties van de daders verzuipen onder de golven van propaganda. Hutu vrouwen met op de rug ­gebonden kinderen slachten Tutsi’s af: hun buur­ vrouwen, hun dorpsgenoten, hun vriendinnen, met hun kinderen op hun rug. Ik probeer iets te voelen. ­Reageer nooit gevoelloos op leed, moord en doodslag, had ik me bij de aanvang van mijn correspondent­ schap in Afrika in 1983 voorgenomen. Maar ik kan niet voelen. Dit is te massaal, dit stinkt te veel. Dit had mijn zoontje kunnen zijn, probeer ik, maar ik kan hier niets menselijks meer vinden. Zouden de eerste journalisten die Auschwitz binnentrokken iets hebben gevoeld? Is er iets dat me beschermt tegen gevoelens? ­Iedere ­theorie over menselijke waarden, zeden en ­gedrag gaat in Rwanda in de hysterie van de aan­ gewakkerde blinde haat ten onder.

11

Frascati Magazine

Koert Lindijer werkt al dertig jaar als Afrikacorrespondent, ondermeer voor de NOS en NRC Handelsblad. Hij deed verslag van grote gebeurtenissen in o.a. Mozambique, Ethiopië, Somalië, Zuid-Soedan, Rwanda, Congo en Darfur.

September 2013 - Januari 2014

Slachtoffers worden kakkerlakken, de emoties van de daders verzuipen onder de golven van propaganda.

Teun Voeten is fotograaf, antropoloog en ­schrijver. Hij fotografeert en verslaat al meer dan 20 jaar verschillende gewelddadige c­onflicten over de hele wereld. Zijn meest recente boek betreft het narco – geweld in Mexico, teunvoeten.com.

Meer over de totstandkoming van deze voor­ stelling in deze korte Duitstalige docutrailer:

En toen het voorbij was? Zet alle hoofdverdachten ­tegen de muur, berechting van deze monsterlijke ­macht­hebbers is verspilde moeite. Zo waren de gevoe­ lens onder het handjevol collega’s dat de genocide in Rwanda in 1994 versloeg. Hier was een grens over­ schreden. Wat overheid en media hadden aangericht was buiten iedere proportie. De genocide in Rwanda betekende een einde van een tijdperk. Hier kon geen straffeloosheid op volgen, een Afrikaanse manier van verzoening kon hier niet werken. De volkerenmoord luidde de periode in van tribunalen voor Rwanda en ­Siërra Leone, discussies over een Afrikaans strafhof en de oprichting van het Internationale Strafhof (ICC) in Den Haag. Politici en media die vergif in de samen­ leving spuiten ten behoeve van hun eigen positie ­moesten vanaf dat moment meer alert zijn voor de gevolgen van hun daden.

RADIO MILLES COLLINES Pas na 1994 kwam bij onderzoeken naar de oorzaken het radiostation Milles Collines in focus. Het in 1993 opgerichte privé-station kreeg financiële steun van de staatsradio, de familie van president Juvenal Habyira­ mana en van de rijke zakenman Feliciën Kabuga. Vier medewerkers zouden later door het Rwandatribunaal in Tanzania worden veroordeeld wegens genocide en mede­verantwoordelijkheid aan genocide. Feliciën Kabuga is nog steeds voortvluchtig. Simon Bikindi, een Rwandese zanger wiens haataanjagende muziek veel op Milles Collines werd gespeeld, kreeg 15 jaar cel ­wegens het aanzetten tot genocide.

12

© Teun Voeten: Buitenlandse getuigen van de gewelddadigheden wachten op evacuatie

Een volgende reis naar Rwanda enkele weken later, dit keer aan de zijde van de moordenaars, doet me ­herleven. Dit keer zie ik hoe mensen worden vermoord.

Tot mijn opluchting voel ik pijn: een heftige steek door mijn lichaam als een angstige jongen op de vlucht in de rug wordt neergeschoten, zijn laatste blik op mij ­gericht. Voor het eerst ervaar ik zelfs angst, als ik per ongeluk in een door rebellen omsingelde stad beland onder het moordende regeringsleger. Ik moest weer contact leggen met het leven om het gevoel van ­doodsangst te kunnen ervaren.

Tussen de nauwelijks verdekte oproepen Tutsi’s te doden speelde het radiostation swingende Zaïrese muziek. De populaire presentatoren bezigden volkse taal en beschik­ ten over veel humor. Het station was snel populair, vooral onder jongeren en werklozen. In Rwanda had ieder huis een radio en in het gezagsgetrouwe land werd ieder woord op de radio geloofd. Het propageerde ‘alle kakker­ lakken te doden’. Na het neerschieten van het vliegtuig van president Habyiramana in april 1994 zette het aan om ‘alle bomen te kappen’. Bij door extremistische Hutu’s bemande wegversperringen wachtten de moordenaars met in de ene hand een knuppel met spijkers, in de andere een transistorradio. Het station gaf aanwijzingen waar Tutsi’s zich schuil hielden. En tegen het einde van de drie maanden durende moordpartijen die tussen de 700.000 en één miljoen doden zouden eisen, riep het op: ‘de graven zijn nog niet vol’. Nooit eerder was zo onbe­ schaamd tot moord opgeroepen in het moderne Afrika.

De tijden van de radio als het belangrijkste medium van Afrika komen snel ten einde. Internet, sociale media en mobiele telefoons brachten een revolutie op gang. Met collega’s voer ik nog wel eens de discus­ sie of de massa­slachtingen in Rwanda hadden kunnen plaatsvinden als er toen mobiele telefonie had bestaan.

Wekenlang kon er in gebieden ver van de hoofdstad worden gemoord zonder dat de buitenwereld er van wist. Het aanwakkeren van stamgeschillen en het orga­ niseren van stammenstrijd hoort nog steeds bij de politiek in Afrika, z­ oals in Congo en Kenia. Maar nu horen we er onmiddellijk over en misschien belanden de verdach­ ten zelfs bij het ICC in Den Haag. Ook is bemoedigend dat met de snelle informatiestromen een opkomende middenklasse gaat ageren voor vrede en een einde aan stamgeschillen. Politieke activisten in Kenia ijver­ den sinds begin jaren negentig voor meer vrijheid en proberen ‘hate speech’ aan banden te leggen. Behalve in uiterst autoritair bestuurde staten (Eritrea bijvoorbeeld, Ethiopië ­misschien) zou een radiostation als Milles Collines nu geen kans meer maken.

Maar de strijd tegen giftige propaganda is nog lang niet gewonnen. De door leiders uitgedragen homo­ fobie ­bijvoorbeeld neemt toe (in Cameroun, ­Nigeria,

13

Frascati Magazine

HATE RADIO INTERNATIONAL INSTITUTE OF ­POLITICAL MURDER (CH/DE) wo 2 & do 3 okt Frascati 1, 20:30 wo 2 okt cursus Kijk theater! door ­Tobias ­Kokkelmans

September 2013 - Januari 2014

Een lied van de bekende ­Keniaanse muzikant Kamande wa Kioi roept op de messen te slijpen voor ­onbesneden mannen.

‘Politiek theater van het hoogste niveau.’ (*****) – De Theaterkrant TICKETS VOOR DEZE VOORSTELLING ONLINE € 2 GOEDKOPER FRASCATITHEATER.NL reageer op dit artikel: #hateradio

­ eganda). Er komen steeds meer populistische O poli­tici op die met slinkse verkiezingscampagnes de macht ­veroveren (Uhuru Kenyatta in Kenia), of met haat­dragende ­verkiezingsbeloftes de steun van de bevolking krijgen (Michael Sata in Zambia ­tegen de Chinezen).

Giftige propaganda van politici, journalisten, musici en schrijvers is vooral gevaarlijk in tribaal diverse staten. Stammenhaat kan worden aangewakkerd op plaatselijke radiostations of in kranten, in een voor ­andere landgenoten onverstaanbare taal. De radio­ journalist Joshua arap Sang is aangeklaagd door het ­Internationaal Strafhof in Den Haag wegens het aanwakkeren van het tribale geweld in 2007 tegen de Kikuyu’s. Kioi wijst de beschuldiging van Kikuyu-­ chauvinisme van de hand en zegt dat ‘we het recht hebben om in onze eigen taal onze eigen leiders aan te prijzen’. Zijn advocaat noemt de beschuldiging een ‘criminele interpretatie van artistiek werk’.

KENIA 2007

Dit bereikte bij de verkiezingen in 2007 een kritiek punt toen de Luo’s met alle andere stammen één front ­vormden tegen de Kikuyu’s. Met behulp van ­fraude won Kibaki de verkiezingen, waarna de tribale tijdbom ontplofte en er twee maanden volgden van hevig geweld, dat Kenia aan de rand van de afgrond bracht. Met kapmessen gingen Kikuyu’s en Luo’s ­elkaar te lijf. Onder dwang werden Luo’s door Kikuyu’s ­besneden. Er stierven officieel 1.500 mensen en een kwart miljoen burgers raakte ontheemd.

‘Uhuru is van ons’, heet het omstreden lied van Kioi, dat bol staat van de Kikuyu-mythologie. Uhuru bete­ kent in de nationale taal Kiswahili ‘vrijheid’. Maar de titel kan ook worden gelezen als ‘Kenia is van ons, de Kikuyu’. ‘God heeft U vervloekt. De Filistijnen mochten Israël niet leiden, want ze waren onbesneden’, zingt Kioi over een dansbare gitaarmelodie. ‘Toen Abraham Gods bevelen niet opvolgde, was zijn straf besnijde­ nis. Jij, generaal van Migingo [het thuisgebied van de ­Luo-stam - red], het mes wordt geslepen’. Het swingt maar het is gevaarlijk.

14

2013 © Teun Voeten: Een mogelijk lid van een Hutu-doodseskader is mishandeld door Tutsi’s

Een lied van de bekende Keniaanse muzikant ­Kamande wa Kioi roept op de messen te slijpen voor onbesneden mannen. In het bijzonder de oppo­ sitiepoliticus Raila Odinga, van de Luo-stam. De Luo’s zijn onbesneden, de Kikuyu mannen zijn ontdaan van hun voorhuid. Sinds Kenia’s onafhankelijkheid hebben de Kikuyu’s altijd de macht en het grootste aandeel in de economie gehad. Kenia’s vader des vaderlands, Jomo Kenyatta, was een Kikuyu, evenals de voor­ malige president, Mwai Kibaki, en de nieuwe presi­ dent sinds de verkiezingen in maart, Uhuru Kenyatta.

Dat roept afgunst op bij andere stammen.

De ‘hate speech’ gaat door, maar er is een verschuiving te zien van de radio naar de sociale media. Voor en na de omstreden verkiezingen in Kenia eerder dit jaar bekogelden tegenstanders elkaar met digitale blub­ ber. ‘Ik slacht jullie’, of: ‘ik koop een autoband voor je’ (om je in brand te steken), of: ‘we drijven alle Kikuyu’s de zee in’, regende het van haatdragende opmerkin­ gen op Twitter en Facebook. Alsof Radio Milles Collines vanuit zijn graf uitzond. Met dit grote verschil: de politie hield iedere dag 300.000 haatdragende sms’en tegen en de digitale organisatie Ushahidi bracht de oorlog op het internet in kaart.

Veranderingen gaan soms tergend langzaam. Er is veel minder oorlog in Afrika dan 20 jaar geleden, maar er heerst nog lang geen vrede. Er bestaat veel meer mondigheid en inspraak, maar democratie is nog steeds een spaarzaam goed. Politici k ­ unnen niet ­zoals een kwart eeuw geleden zo maar de macht ­grijpen en monopoliseren. Ze moeten nu dure en lange verkiezingscampagnes voeren, ze moeten er meer moeite voor doen maar dezelfde politieke en ­economische patronagenetwerken blijven aan de ­leiding. Straffeloosheid staat ter discussie maar het ICC is niet populair op het continent dat n ­ auwelijks een rechtstaat kent. Onsubtiele persbreidel en over­ heidspapegaaien zijn vrijwel uitgestorven maar ­onbeperkte persvrijheid blijft een utopie.

15

Frascati Magazine

De ­onthulling van de werkelijkheid

September 2013 - Januari 2014

Rau’s re-enactments worden ­voorafgegaan door uitgebreid ­onderzoek en tientallen interviews met experts en betrokkenen.

De theatrale re-enactments van Milo Rau tekst: Bas van Peijpe

De Zwitsers-Duise regisseur Milo Rau ­organiseert re-enactments, nauwkeurige reproducties van belangrijke historische gebeurtenissen. In oktober presenteert Frascati zijn voorstelling Hate Radio, over de rol van de Rwandese radiozender RTLM tijdens de golf van racistisch ­geweld die het land in 1994 overspoelde.

KATALYSATOR En dat is precies wat Milo Rau, regisseur van Hate Radio, beoogt. De 35-jarige theater- en documentaire­ maker, universitair docent en essayist maakt e ­ xpliciet politieke kunst. Niet door een mening of analyse te ­geven, maar door een situatie te creëren waarin je zelf de noodzaak voelt die analyse te maken en een mening te vormen. Dat doet hij door middel van ­zogenaamde re-enactments. Door een belangrijke, historische gebeurtenis zo waarheidsgetrouw mogelijk te reproduceren, in al z’n complexiteit en tegenstrijdig­ heid, wordt duidelijk dat er nodig gepraat en nage­ dacht moet worden.

Op het podium is een radio-uitzending aan de gang. ­Vrolijke, opzwepende popnummers worden aan elkaar gepraat door Afrikaanse presentatoren. Een blik op de boventitels leert dat ze verslag doen van een sport­ wedstrijd. Dan verandert het onderwerp. Op ­dezelfde ­energieke toon worden de luisteraars opgeroepen de straat op te gaan en hun buren te vermoorden.

Er ­volgen namen, adressen, kentekens van auto’s.

Dan weer ­muziek: rape me van Nirvana.

16

© Daniel Seiffert

Wat hier tot in detail wordt nagespeeld, is een uitzending van RTLM, de Rwandese radiozender die een cruciale rol speelde in het racistische geweld waarbij in 1994 meer dan 800.000 Tutsi’s en duizenden gematigde ­Hutu’s op gruwelijke wijze werden vermoord. Het is een i­ndringende en verwarrende ervaring, te voelen hoe je ook zelf, als ­publiek, wordt meegezogen in de opruiende mix van popmuziek, sport en agressieve propaganda. Is dit nog wel theater? We weten toch allemaal dat dit echt ­gebeurd is? En in hoeverre gaat het mij aan? Het is een ervaring die te denken geeft.

Rau beleefde zijn internationale doorbraak met The last hours of Elena and Nicolae Ceausescu (2009/2010).

In een nauwkeurig nagebouwde rechtszaal in Bukarest reconstrueerde hij het showproces uit 1989 tegen de afgezette Roemeense dictator en zijn vrouw. De voor­ stelling werkte als katalysator in de discussie over het nationale verleden. Een krant noemde het: ‘de eerste stappen die de Roemeense samenleving zet om k ­ ritisch naar zichzelf te kijken.’ Een filmversie van The last hours... werd in vele andere landen vertoond en had een vergelijkbare werking, alsof de beroemde televisie­ beelden uit 1989 opnieuw live werden uitgezonden.

De rechtszaak lijkt zich als vorm goed te lenen voor Rau’s politieke theater. Onlangs organiseerde hij Die Moskauer Prozesse (2012/2013) in het Sacharov­ centrum in Moskou. Hier werd in 2003 de kritische tentoon­stelling Achtung, Religion! verboden. Met de

17

Frascati Magazine

Milo Rau (Bern 1977) groeide op in St. Gallen.

Momenteel leeft en werkt hij in Zürich en Berlijn. Naast zijn werk als film- en theater­ regisseur werkt hij als journalist, essayist, ­spreker en organisator van grote demon­ straties. Ook werkt hij aan een proefschrift getiteld Aesthetic of Re-enactments.

Het International Institute of Political Murder is opgericht in 2007 als platform voor de kruisbestuiving tussen onderzoek, theater, film, beeldende kunst en de prak­ tijk van r­ e-enactments. Het instituut bestaat ­momenteel uit zes vaste krachten en dertig vrijwilligers.

September 2013 - Januari 2014

Het is een indringende en ­verwarrende ervaring, te voelen hoe je ook zelf, als publiek, wordt meegezogen in de o ­ pruiende mix van popmuziek, sport en ­agressieve propaganda.

Bas van Peijpe is free-lance dramaturg, redacteur en copywriter in de theatersector.

Daarnaast werkt hij als scenarist voor kinder­ televisieseries, zoals het Sinterklaasjournaal en Sesamstraat.

voorstelling ‘­heropende’ Rau het proces over deze zaak. In plaats van acteurs nodigde hij kunstenaars, politici en ­kerkleiders uit om de rollen te vervullen.

In de ­beklaagdenbank zat een van de leden van Pussy Riot, de band die recent nog in botsing kwam met de religieuze en wereld­lijke autoriteiten. Zo legde de ­opvoering de ­vinger op een historische én actuele gevoelige plek: de positie van de kunsten in een land waar kerk en staat het publieke domein beheersen.

­ der-­Neissegebied, als oplossing voor het IsraëlischO Palestijns conflict. In datzelfde jaar leidden zijn ­plannen voor een voorstelling over de moord op een leraar uit St. G ­ allen door een immigrant, tot een ver­ bod en d ­ oods­bedreigingen aan Rau’s adres. Als reactie ­installeerde hij een jaar later met City of Change een alternatief gemeentebestuur voor de Zwitserse stad en riep op tot algemeen stemrecht voor immigranten. ­Onlangs organiseerde hij met de Züricher Prozesse een ­publieke rechtszaak over de rechts-­populistische krant Die Weltwoche. En in Breiviks Erklärung las een DuitsTurkse actrice de verklaring voor die Andreas Breivik voordroeg in de rechtbank.

ANNEXEREN Dichter bij huis werkt Rau vaak nog dichter op de ­actualiteit. In 2010 voerde hij campagne voor de ­immigratie van 500.000 Palestijnen naar het

18

© Daniel Seiffert

Rau’s re-enactments worden voorafgegaan door ­uitgebreid onderzoek en tientallen interviews met ­experts en betrokkenen. Hiervoor richtte hij in 2007 het International Institute of Political Murder op, een netwerk van zes vaste krachten en ruim 30 ­vrijwilligers.

Voor Hate Radio bestudeerde hij met zijn team de ­archieven van het Internationaal Strafhof voor Rwan­ da, beluisterde de opgenomen uitzen­dingen van RTLM en sprak met Afrika-, genocide- en mediadeskundigen.

Ook werden lange gesprekken gevoerd met zowel daders als slachtoffers. In de ­gevangenis van ­Kigali sprak hij uitgebreid met ­Valérie Beremiki, de populair­ ste vrouwelijke presen­tator van RTLM. Het resultaat van al dit onderzoek dient niet ­enkel de ­r econstructie, maar vindt ook zijn weerslag in de boeken, films, tentoon­stellingen, congressen en ­websites die de ­voor­stellingen ­begeleiden.

Het politieke theater van Milo Rau nestelt zich in de openbaarheid door bestaande vormen te a ­ nnexeren die verwant zijn aan het theater: rechts­zaken, een gemeentebestuur, een openbare verklaring. Of door zo’n vorm het theater in te ­slepen, zoals in Hate ­Radio.

Het boek dat onlangs over zijn werk verscheen, draagt de treffende titel Die Enthüllung des Realen. Juist in de beslotenheid van het theater kan een complex stuk werkelijkheid ontrafeld worden, kunnen verschil­ lende visies naast elkaar bestaan en is er ruimte voor zowel emotionele betrokkenheid als reflectie en oor­ deel. In een wereld waarin we reële gebeurtenissen maar al te gemakkelijk als show, als theater beleven, ­herontdekt Milo Rau het theater als plek waar de ­werkelijkheid kan zijn wat ze is: complex, tegenstrijdig en vooral iets dat ons allen aangaat.

19

Frascati Magazine

‘Die acteur moet je z’n gang l­aten gaan, en die strenger behandelen’

September 2013 - Januari 2014

FRIEDA

BLOEDBRUILOFT JULIE VAN DEN BERGHE / TA-2 / ­FRASCATI PRODUCTIES do 28 nov t/m za 14 dec (beh. 2, 5, 8 & 9 dec) première zo 1 dec Frascati 1, 20:30 wo 4 dec cursus Kijk Theater! door ­Tobias ­Kokkelmans

Frieda Pittoors en Robert de Hoog over Bloedbruiloft van Lorca

TICKETS VOOR DEZE VOORSTELLING ONLINE € 2 GOEDKOPER FRASCATITHEATER.NL reageer op dit interview: #bloedbruiloft

tekst: Karen Veraart

Toneelgroep Amsterdam en Frascati ­Producties matchen opnieuw jong talent en ervaren ­acteurs.

Frieda Pittoors (65) en ­Robert de Hoog (24) ­blikken vooruit op de nieuwe voorstelling van TA-2 / Frascati P ­ roducties, ­Bloedbruiloft in regie van ­Julie Van den Berghe (33). ­Pittoors, graag geziene, gelauwerde actrice, ging onlangs officieel met pensioen; De Hoog verdiende zijn sporen in de film­wereld en maakt nu zijn theaterdebuut.

RUSTGEVEND ‘Via via hoor ik wel vaker dat jonge regisseurs zeggen: we ­willen graag met Frieda werken. Daar ben ik best trots op! Ik dacht met­ een: ja, het lijkt me erg leuk om met een kleinere club in Frascati te spelen. Bloedbruiloft kreeg ik ‘aangeboden’, zo gaat dat, nu ik niet meer vast bij Toneelgroep Amsterdam zit. Sinds oktober is dat. Ik ben de 13de jarig en dan midden in die maand houdt het pardoes op. Nou ja, je krijgt geen vast contract meer, dat is het enige. Ivo (van Hove, red.) zei al meteen: “ik wil heel graag dat je bij het gezelschap blijft.” En ja, ik heb voor mezelf ook het gevoel dat ik een goede plek heb in de groep.

Het gevoel dat ik een rustgevende functie kan hebben.’

© Jan Versweyveld

‘Het is de ervaring, de leeftijd.

Zo is de week voor de première steevast de week van de zenu­ wen, de week van het dipje.

Op het ­laatste moment kan een regisseur nog veel schrappen en dat ís natuurlijk ook triest voor de mensen die hard gewerkt ­hebben.

Ik heb het idee dat ik daarbij een beetje kan helpen. Niet heel uitgesproken, maar voorzichtig, ­r elativerend. Dat zijn zo van die fasen in het maakproces.’

20

‘Ik ben benieuwd hoe Julie het gaat aanpakken. En ja, Robert moet ik ook nog leren kennen. Dat is het fijne aan theater, dat je nieuwe mensen leert kennen. TA is na­ tuurlijk ‘thuis’, en ik ben ook blij dat Chris (Nietvelt, red.) in deze productie zit – ik ken haar al heel lang, zij is iemand met wie ik veel

kan bespreken – maar dat er af en toe nieuwe mensen bij­komen, dat is goed, en coproducties vind ik ook altijd interessant. Je ziet vaak dat elders mensen op een andere manier tot een stuk komen.’

SAMEN ‘Voor mij is het belangrijk dat je met elkaar een toneelstuk maakt.

Ik ben van de samenwerking.

Ik vind het bijzonder hoe een stuk kan ontstaan in de manier waarop mensen op elkaar reageren. Dat de één in zijn spel iets aanbiedt en de ander iets ontvangt. En dat er zo langzaam maar zeker iets groeit.

Dat heb ik altijd gehad en heb ik nog steeds, in tegenstelling tot wat er nu aan de hand is: dat men veel met vedetten werkt. Je cast een persoon die bekend is van film en televisie, zet die in een toneelstuk, en groepeert daar wat omheen.

Dat staat haaks op het ensemblegevoel: samen het stuk tot z’n recht laten komen. Al is het waar dat er veel mensen op vedetten afkomen, dat kan ik niet ontkennen.’

‘Maar als ik Bloedbruiloft zo lees, dan denk ik dat dat een ‘samen­ stuk’ wordt, waaraan we iedere dag werken, waarbij er kan wor­ den gezongen en gepraat. Dat hoorde ik ook een beetje in de woorden van Julie, ze vertelde dat ze een groot bewonderaarster is van Christoph Marthaler, die ook zo werkt. Ik hou ervan als iedereen op de scène is, dat je het gevoel hebt: dit is mijn huis. Hier woon ik en hier zijn mijn kinderen, klein­ kinderen. Wie weet dat we zo’n soort familie krijgen. Dat hoop ik.

En ik denk wel dat het erin zit.’

RIJK ‘Lorca was van rijke huize, maar zijn stukken waren zeer sociaal geënga­ geerd. Hij was geïnteresseerd in de Andalusische zigeunercultuur, de muziek. Daarom was mijn associatie ook meteen: muziek op de scène.

En wat natuurlijk interessant is, in het licht van deze tijd: in Bloedbruiloft raken families verwikkeld in een eerwraak-kwestie. Hier zijn er Turkse en Marokkaanse gezinnen die ook met die gegevens leven. Daar moet je toch aan denken. Niet dat je het zo expliciet moet laten zien op toneel, maar er zijn parallellen. Dat soort dingen vind ik altijd interessant.’

‘Als kind heb ik ooit Lorca-gedichten voorgedragen voor de televisie. Het ging over Pasen en werd ook rond die tijd uitgezonden. Ik denk dat ik 12 jaar was. Dat is zo leuk! Dat je een schrijver 50 jaar later opnieuw tegenkomt – dat maakt het leven rijker. In het stuk zijn drie rollen voor mij bij elkaar gebracht. Het resultaat is een volkse vrouw die veel wijs­ heid heeft, die heel veel weet – en ziet. Ik denk dat ik veel op de scène aanwezig zal zijn.’

WEGWIJS MAKEN ‘Volgens mij biedt TA-2 een fijn bedje voor beginnende regisseurs.

Zelf vind ik het vreselijk leuk om te doen, jonge mensen op een zachte ­manier wegwijs maken in hoe je met ­acteurs moet omgaan.

Een beetje helpen…Ik kom er nooit ­tussen, maar ik praat achteraf met de regisseur: dat zou je zo kunnen aanpakken, die moet je z’n gang laten gaan, en die strenger behan­ delen. Meestal werkt dat goed.’

21

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

‘Op die filmset ben ik volwassen geworden, qua spelen. Hier ging ik over m’n schaamte heen.’

ROBERT

‘Ergens dit seizoen, na een voor­ stelling, kwam ik Ivo tegen. Hij zei dat hij Bloedbruiloft voor mij in gedachten had. Ik liep de hele avond met zó’n big smile door de schouwburg! Vanaf m’n vijfde ben ik aan het ‘spelen’, ik moest en zou naar de Toneelschool, maar in ­eerste instantie werd ik hele­ maal niet aangenomen. Uiteinde­ lijk deed ik auditie voor een rol in Skin. Die kreeg ik, de hoofdrol. Op die filmset ben ik volwassen ge­ worden, qua spelen. Hier ging ik over m’n schaamte heen, hier durf­ de ik te huilen, scènes te spelen waarin ik in m’n broek moest plas­ sen. Er was iets gebeurd. En toen werd ik aangenomen, 18 was ik, Toneelschool Amsterdam.’

‘In het eerste jaar moet je een groot aantal voorstellingen zien, en mijn allereerste was ­Romeinse Tragedies. Het publiek mag tijdens dat stuk het toneel op, en daar stond ik: tussen de ­acteurs van TA op het podium – zo voelde dat voor mij. Terwijl ik natuurlijk alleen maar mocht ­kijken. Maar vanaf dat moment wist ik, dit is wat ik wil: TA. En ik was helemaal verliefd op toneel­ spelen, waanzinnig.’

‘Ja, en toen kwam dat Gouden Kalf en kreeg ik veel filmaanbod.

Dat botste met m’n schoolbestaan.

Ik had zo m’n best gedaan daar te komen ik wilde niet stoppen. Maar ik ben ook stronteigenwijs natuurlijk en ik fungeer niet perfect op scho­ len, nooit gedaan. Uiteindelijk ben

22

ik toch gaan filmen. Maar al die tijd bleef TA door m’n hoofd spoken en na wikken en wegen en audities ben ik nu hier! Chico (Marwan Ken­ zari, red), een van mijn allerbeste vrienden, zit ook in Bloedbruiloft, dat vind ik heel fijn. En Frieda heb ik natuurlijk vaak zien spelen, ik voel me vereerd samen met haar in een stuk te staan. Ik was erbij toen ze officieel met pensioen ging, op zo’n moment realiseer je je eens te meer wat een icoon zij is in de theaterwereld.’

HELEMAAL LOS ‘Met Julie heb ik al een gesprek gehad. Ik ga dan helemaal los, die eerste scène meteen, die super­ spannend is – ik wou al te veel eigenlijk. Ik moest tegen mezelf zeggen: rustig aan, dit is nog maar een eerste kennismaking.’

‘Ik ga wel al m’n tekst uit m’n hoofd leren voordat ik op de repe­ tities kom. Dat is wat ik inmiddels weet, ik ben dan veel vrijer, kan dan tien verschillende dingen spelen. Mijn grote angst is ook altijd dat ik tekst vergeet, dat ik in de coulissen sta en denk: shit, wat komt er nu? Vervolgens ga je op en verloopt alles volgens plan, maar toch. Goed, ik ben nog jong, ik kan me ook wel indenken dat als ik, zeg maar, vijf keer een voor­ stelling heb gespeeld, dat het er dan wel in zit. Ik doe bewust nu even geen film of tv-dingen, ik wil m’n hoofd leeg hebben en focus­ sen op dit stuk. Omdat het voor mij heel eng en spannend is, de eerste keer.‘

Frieda Pittoors stond al op haar achtste op de planken in het professionele theater in België. Vanaf de jaren zeventig was ze ook in Nederlandse theaters te zien, onder andere bij Proloog, Sater, Het Zuidelijk Toneel, Maat­ schappij Discordia en ZT Hollandia. Sinds 2005 is zij verbonden aan Toneelgroep Amster­ dam. Ze speelde o.a. in Romeinse tragedies, Antonioni Project, Teorema, Maeterlinck en Kinderen van de zon. Voor haar rollen in De Russen! en Tartuffe werd ze onderscheiden met de Colombina 2012.

GROTE HOOGTE ‘Lorca’s werk is gedurfd in het licht van zijn tijd, non-conformistisch. Zij die hun eigen dingen durven blijven schrijven, niet terugdeinzen voor censuur, ik heb er diepe bewonde­ ring voor. En ik vind Bloedbruiloft een bijzonder stuk: al vanaf de eer­ ste scène weet je hoe de verhoudin­ gen liggen, proef je de sfeer. Hij zet meteen hoog in en weet uiteindelijk toch te komen tot een nog grotere hoogte, door steeds weer even terug te schakelen, heel knap geschreven.

Ik las de eerste scène en dacht: wat is hier veel te spelen, wat gebeurt er véél. De dialoog gaat in principe over één onderwerp, maar er is zoveel subtekst. En er komt een com­ ponist bij, dat is tof: je eigen muziek.’

Robert de Hoog sleepte met zijn filmdebuut in de film Skin zowel een Gouden Kalf als een ­nominatie voor een International Emmy Award in de wacht. Daarna was hij o.a. te zien in de films Schemer, Steekspel, Black Out en Nova Zembla. Onlangs speelde hij de hoofdrol in Love Eternal (2012) van de Ierse regisseur Brendan Muldowney. Dit jaar is De Hoog behalve in Bloedbruiloft te zien in het derde seizoen van de BNN-serie Feuten, de film App en met een gastrol in de nieuwe Engelstalige detectiveserie Crossing Lines.

Karin Veraart studeerde Slavische taal- en letterkunde en theaterwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen en het Instituut voor Theater, Muziek en Cinematografie in Leningrad. Ze schrijft sinds1992 voor de Volks­ krant, onder meer voor de Kunstredactie (sinds 1997) en als theaterrecensent. Daarnaast is ze freelance journalist.

SUPERBELANGRIJK ‘Als het werkt en ik laat zien dat ik m’n best heb gedaan, dat er een heel goede rol staat, dan zullen er hopelijk meer volgen. Ik ben blij met mijn start bij TA-2. Stel dat ik meteen in Othello zou staan of zo, gigan­ tisch, té groot. Maar dit is vrij rustig, het voelt een beetje alsof ik nu mee mag voetballen in het 2de met een ­mogelijk vooruitzicht straks in het 1ste te gaan spelen. En wat super­ belangrijk is: TA-2 trekt ook jonge ­kijkers, prikkelt jongeren om naar het theater te gaan. Waar ze zullen zien – en dat is nodig met die bezuinigin­ gen nu – dat toneel wèl heel bijzon­ der is, en dat het wèl thuishoort in de Nederlandse maatschappij. En dat het, zoals bij mij destijds met Romeinse Tragedies, zo inspirerend kan zijn, dat het je leven kan veranderen.’

TA-2 is het platform van Toneelgroep Amster­ dam voor de ontwikkeling van (regie)talent.

In dit kader brachten TA-2 en Frascati in het verleden al Rashomon-effect in een regie van Joachim Robbrecht. Bloedbruiloft wordt het tweede project binnen deze meerjarige samenwerking, die gericht is op een stapsge­ wijze ontwikkeling van het regisseurschap, waarbij beide partners hun expertise inzetten en het werken binnen grotere organisaties centraal staat.

© Jan Versweyveld

BIG SMILE

Julie Van den Berghe (1981) studeerde in 2010 af aan de regieopleiding van de Amster­ damse Theaterschool. Haar afstudeervoorstel­ ling De Coup/e van Mark Ravenhill werd bekroond met de ITs Ton Lutz Award. Meteen daarna regisseerde ze bij Frascati Producties een nieuwe tekst van Marjolijn van Heemstra, getiteld 2012. Momenteel werkt Van den Berg­ he als huisregisseur bij NTGent. Hier maakte ze onder andere Messen in Hennen (2011, remake), Het meisje dat te veel van lucifers hield (samen met Frascati Producties, 2011) en Een lolita (2012), een ‘theaterhit in wording’ volgens De Standaard. Van den Berghe houdt van rauwe thema’s als liefde, schuld, dood en vergiffenis en schuwt het grote gebaar en de theatrale abstractie niet. In haar werk zoekt ze naar uitersten: speels en tegelijk barok, jubelend en tegelijk inktzwart.

23

FRASCATI PRODUCTIES DAVY PIETERS

© Krista van der Niet

Belangrijkste eigenschap: Trouw; nieuwsgierig.

Idee van geluk: Eenvoud. Een herinnering.

Samenzijn met mijn vrienden, samen dansen en slapen, op een plek waarvan wij op dat moment denken dat we daar alleen zijn.

Wie zou je willen zijn: Ik zou graag een jongen zijn.

Maar naar een figuur als een ­Dolly Parton ben ik ook b ­ enieuwd.

Waar zou je willen wonen: In een ander zonnestelsel.

Favoriete bestemming: Tokyo is een geweldig gestoorde en spectaculaire plek en het kleine dorpje in Frankrijk waar ik vroeger met mijn familie elk jaar kwam, daar keer ik ook graag naar terug.

Favoriete vogel: Paradijsvogel. Bouwt van takjes een hutje met een rond dak. In de omgeving zoekt hij naar tak­ jes, bloemen, steentjes en blaad­ jes in dezelfde kleur, die hij op sta­ peltjes in het hutje legt. Daarna maakt hij de omgeving schoon met een takje tussen zijn snavel.

Een klein bezempje, als het ware.

Dan gaat hij zitten wachten voor de ingang tot er een vrouwtje langskomt. Als zijn hutje haar bevalt, gaan ze samen dansen.

Favoriete dichter: Matsuo Basho. Het moment van een verandering kunnen vangen in drie regels vind ik wonder­ schoon. Zijn werk is extreem uit­ gepuurd en zuiver in zijn essentie.

Aan welke historische figuur heb je de grootste hekel: Lodewijk XIV van Frankrijk vind ik echt een van de grootste aanstel­ lers uit de Europese geschiedenis.

Favoriete naam: Naoko.

Levensmotto: Je moet het niet te serieus ­nemen, maar je moet het wel serieus doen.

Davy Pieters (1988) kreeg de Henriëtte ­Hustinxprijs voor haar ­afstudeervoorstelling Playwood (2011). Bij Frascati ­Producties ­maakte zij What Remains (2012) en An ­Elephant (2012). Lees meer over haar ­werk op ­frascatiproducties.­nl/­makers.

25

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

The Common versus

The Individual – Revisited

De mens is een sociaal dier, maar kan zich ook behoorlijk asociaal gedragen.

De ­gespannen relatie tussen indiviuele en ­collec­tieve belangen loopt als een rode draad door onze geschiedenis.

Nu het vertrouwde model van eindeloze groei op zijn economische en ecologische ­grenzen stuit, wordt dit aloude thema opnieuw actueel. Komend seizoen snijdt een aantal voorstellingen, elk op eigen wijze, dit ­onderwerp aan.

Het individu en de gemeenschap, of versus de gemeen­ schap, wellicht. Een klassieke relatie, een klassiek thema.

Van de Grieken weten we dat ze de term idiotes, waar ons ‘idioot’ van afstamt, reserveerden voor mensen die voldoende geld en tijd hadden om zich aan het gemeen­ schappelijke belang te wijden, maar dat niet deden.

Idioten waren het en daarmee uitzonderingen. Aristoteles vond de mens een Zoön Politokon, waarbij het laatste woord niet zozeer slaat op ‘politiek’ maar op het gemeen­ schappelijke leven in de polis. De Romeinse term ‘Res Publica’, dat letterlijk ‘Publieke Zaak’ betekent, was het hoogste goed. Individuen hebben elkaar en daarmee de gemeenschap nodig om vooruit te komen. Of het nu gaat om het maken van vuur, het beschermen van een stad of het organiseren van zorg en sociale zekerheid.

TRAGEDIE Toch is een productieve relatie tussen individu en gemeen­ schap, oftewel de manier waarop we samen­werken om ons welzijn te verbeteren, niet vanzelf­sprekend. Sterker nog, de manier waarop wij met elkaar omgaan heeft alle kenmerken van een tragedie. We w ­ eten dat het mis gaat en we kunnen het lot niet afwenden.

Een beknopte geschiedenis van een actueel dilemma tekst: Albert Jan Kruiter

26

Garrett Hardin beschrijft onder de noemer ‘The Tragedy of The Commons’ ons onvermogen om gezamenlijk ­gezamenlijke problemen op te lossen. ‘The Commons’ is de Engelse benaming voor wat we in Nederland gemeen­schapsgronden zouden noemen. Meenten, of munten, heten ze ook wel. Het waren gemeen­ schappelijke, vaak openbare gronden waar boeren

hun schapen konden laten grazen. De boeren waren gezamenlijk verantwoordelijk voor het onderhoud van het land. Als ze er teveel schapen zouden laten grazen, zou het grasland snel veranderen in een dorre vlakte.

Toch hadden ze een individueel belang om er steeds een schaapje extra op te zetten. Immers, meer ­schapen betekende meer wol en meer vlees, kortom: meer ­inkomen en meer zekerheid.

Sommige boeren konden zich dan ook niet beheersen en lieten ’s nachts of anderszins stiekem extra schapen op het land grazen. Als de andere boeren daar achter kwamen, losten ze dat onderling op. Dat zal niet altijd zachtzinnig gegaan zijn, maar er gebeurde iets belang­ rijkers: andere boeren kwamen ook op het idee om extra schapen te laten grazen. Nu schuilt de ‘tragedie’ in het feit dat steeds meer boeren extra schapen op het land z­ etten.

Tegelijkertijd controleerden ze elkaar steeds minder.

En, zoals ze allemaal moeten hebben zien aankomen, op een gegeven moment was het land kaal gevreten.

Met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. Uitgehon­ gerde schapen, uitgehongerde boeren.

TOEZICHT De enige oplossing was dat een landheer, of later de ­overheid, toezicht ging houden op de boeren en de ­schapen. In ruil daarvoor betaalden ze een deel van hun opbrengsten als belasting. Onderlinge sociale con­ trole werd daarmee vervangen door overheidscontrole.

Maar nu moesten ze extra inkomen verdienen omdat ze belasting moesten betalen. Waardoor de prikkel om er een ­extra schaapje op te zetten weer groter werd. Waar­ door de overheid de controle aan moest scherpen. Und so weiter und zo fort. Het beeld van de neerwaartse ringen van Dante’s inferno dringt zich op. Een neerwaartse ­spiraal van bedrog en toezicht. Er lijkt geen ontsnappen aan.

Natuurlijk zegt de tragedy of the commons niet alleen iets over het gedrag van de boeren, maar vooral iets over onszelf. De tragedie van ‘the commons’ ondervinden we nog dagelijks aan den lijve. Het staat symbool voor de relatie tussen individu en gemeenschap. En vooral voor het feit dat rationeel handelende individuen (wij dus) ons eigenbelang op korte termijn altijd de voorkeur geven ­boven het gemeenschappelijke lange-termijnbelang van de gemeenschap waar we deel van uit maken.

Het verklaart de groei van de staat op het moment dat de samenleving individualistischer wordt. Regels, wetten,

27

Frascati Magazine

De ‘tragedie’ schuilt in het feit dat steeds meer boeren extra schapen op het land zetten.

September 2013 - Januari 2014

Frascati zet met enige regelmaat actuele maatschappelijke kwesties op de theateragenda. Dit seizoen loopt de veranderende relatie tussen gemeen­ schap en individu als een rode draad door het programma van Frascati, onder de titel The Common versus the Individual – Revisited. Zie pagina 62 voor een overzicht van de voorstellingen.

reageer op dit artikel: #thecommonversustheindividual

procedures en protocollen moeten er voor zorgen dat onze gewoonte om ons korte-termijn-eigenbelang na te jagen, het lange-termijn publiekebelang niet uitholt. Ze drukken idealiter het algemeen belang uit. Met wetten en regels beschermen we onszelf tegen de tragedy of the commons.

TE DUUR Althans, dat dachten we. Immers, momenteel verkeren we in de situatie dat de manier waarop de overheid uit drukking gaf aan onze gemeenschappelijke belangen te duur is geworden. Als we zo doorgroeien is bijvoor­ beeld de zorg in 2020 onbetaalbaar, en wellicht niet meer praktisch realiseerbaar: we kunnen op korte ter­ mijn te weinig verpleegkundigen opleiden om aan de zorgvraag te voldoen bijvoorbeeld.

De oplossing van het huidige Kabinet (Rutte II) en het vorige kabinet was eenvoudig: De overheid trekt zich terug en burgers moeten ‘het’ weer zelf doen. ‘De geluks­ machine’ ging zo gezegd uit. Maar wat ‘het’ is dat we als burgers ‘zelf’ moeten doen, is vooral vaag en abstract.

We moeten ‘meer verantwoordelijkheid nemen,’ ‘voor ­elkaar zorgen’ en vooral auto’s kopen vanwege het ­publieke belang. De vraag is echter, waarom we dat ­zouden doen. Immers, volgens de tragedy of the commons, groeide de overheid juist omdat wij geen verant­ woordelijk namen en niet voor elkaar zorgden. Waarom zouden we dat dan wel doen als die overheid zich terug­ trekt? Daarvoor is weinig historisch of wetenschappelijk bewijs te vinden. Mensen kiezen voor hun korte-termijneigenbelang, of de overheid nu terugtreedt of oprukt.

WENSGEDACHTE We zien dus dat de overheid vooral hoopt dat we ons als zelfopofferende burgers gaan gedragen, als diezelfde overheid een stapje terug doet. Dat we het belang van gemeenschappelijk welzijn verkiezen boven bijvoorbeeld het directe eigenbelang van meer inkomsten. Maar dat is niet waarschijnlijk. Wie meer zorgpremie moest gaan betalen was tegen het inkomensafhankelijk maken van de zorgpremie. Wie minder zou gaan betalen was voor.

Uiteindelijk gebeurt er niets. En tegelijkertijd is ‘niets’ niet voldoende. We moeten bewegen om te voorkomen dat we failliet gaan.

Dat maakt het thema the commons vs. the individual zeer actueel. Onze voornaamste garantie op een hoog­

28

waardige publieke zaak, namelijk de verzorgings­ staat, is onbetaalbaar geworden. Tegelijkertijd weten we niet wat er gebeurt als de overheid zich terugtrekt.

De wens is dat we het goed oppakken, de geschiede­ nis leert dat we vooral voor onszelf kiezen. Dat we ­extra schaapjes op het gemeenschappelijke weiland zullen zetten. Dat we gemeenschappelijk meer zorg en zekerheid eisen, dan we individueel bereid zijn om te betalen. Dat we met ons doorgeslagen individualisme de publieke zaak uithollen.

HOOP Is er dan geen hoop? Zeker wel. Nobelprijswinnares ­Eleanor Ostrom bewees al eens dat mensen de t­ragedie kunnen voorkomen als ze hun gemeenschappelijke belang scherper definiëren. Vissers vissen de zee niet leeg op het moment dat ze blijven afspreken hoeveel er gevangen mag worden. Het gezamenlijke belang moet permanent benadrukt blijven worden.

Maar juist daar ontstaat een nieuw probleem. I­mmers, de tragedie van boeren, of van vissers, is relatief een­ voudig. De boeren hebben een gemeenschappelijk belang op behoud van het land en een individueel ­belang om er extra schapen op te zetten. De werke­ lijkheid van onze democratische verzorgingsstaat is ­complexer. Niet alleen bestaat er spanning tussen ­gemeenschap en individu, er bestaat ook spanning tussen de belangen van individuen onderling en ­bovendien bestaan er verschillende gemeenschappen.

Neem het voorbeeld van Ostroms vissers. Mooi dat ze er onderling uitkomen, maar er zijn ook mensen die überhaupt niet willen dat vissers vissen. Die de vissen willen beschermen.

VERSCHILLENDE BELANGEN Dus niet alleen bestaat er spanning tussen de groep en het individu, er bestaat ook spanning tussen de ver­ schillende opvattingen, wensen en verlangens van ­verschillende individuen. Voor die spanning vonden we de politiek uit. Verschillende groepen konden hun belangen laten vertegenwoordigen door volksvertegen­ woordigers die verantwoordelijk waren voor het ontwer­ pen van wetten en het controleren van de regering.

Hoe meer stemmen een volksvertegenwoordiger, of par­ tij, kreeg, des te groter de kans dat het specifieke belang dat die partij vertegenwoordigde behartigd zou worden.

29

Frascati Magazine

Onze voornaamste garantie op een hoogwaardige publieke zaak, namelijk de verzorgingsstaat, is onbetaalbaar geworden.

Maar ook het politieke vertrouwen neemt af. Met zes verkiezingen in tien jaar tijd, leven we in een permanente politieke crisis. Steeds minder mensen zijn lid van een politieke partij en onze stem is steeds vaker een teken van afkeur, van protest, dan een loyaliteitsverklaring aan het gedachtegoed of een ideologie (voor zover we daar nog van kunnen spreken) van een partij. Dat betekent vooral dat er steeds minder draagvlak is voor politiek. Dat is niet zozeer desastreus voor volkvertegenwoordigers als wel voor onszelf, omdat we daarmee de belangrijkste manier om belangenstegenstellingen vreedzaam op te lossen ondergraven. Immers, politiek gaat boven alles om de verdeling van schaarse middelen over publieke proble­ men. Over wat die problemen zijn, en welk probleem hoeveel middelen krijgt, debatteren politici. En waar politici in tijden van economische groei vooral debat­ teerden over de verdeling van extra middelen, gaat het nu vooral over de vraag waar extra op bezuinigd moet ­worden. Of, in andere woorden, de verzorgingsstaat wordt een ontzorgingsstaat. Gemeenten vragen zich af hoe ze minder zorg kunnen verlenen, ministeries hoe ze minder kunnen subsidiëren.

Dat betekent dat het voornaamste mechanisme om de tragedy of the commons tegen te gaan, namelijk onze ­democratische verzorgingsstaat, zowel politiek als financieel gedwongen is om zichzelf te ontkennen.

De staat ontzorgt in plaats van verzorgt. Dat geldt zowel voor ­ambtenaren die beleid maken als voor politici die ­besluiten nemen en wetten maken.

GEVOLGEN De gevolgen daarvan kunnen we nauwelijks overzien.

Wat we wel weten is dat de tragedy of the commons zich opnieuw voor zal doen. En dat belangentegen­ stellingen opnieuw zullen ontstaan. En dat de tijd dat we die tegenstellingen konden oplossen met extra geld en extra middelen voorbij is. Dat betekent dat we weer meer op onszelf aangewezen zullen zijn. Dat we onze weilanden opnieuw zullen moeten definiëren. En vooral ook wie daar deel van uitmaakt en wie niet. Want een terug­tredende overheid betekent ook dat we daar meer vrijheid in krijgen.

Immers, overheden zijn aan andere regels en wetten ­gebonden dan burgers. Kort gezegd: de overheid moet u en uw buurman als gelijken behandelen. Burgers hoe­ ven dat onderling niet te doen. Ik kan mijn buurvrouw

30

September 2013 - Januari 2014

Albert Jan Kruiter is oprichter van het Instituut voor Publieke Waarden.

Hij promoveerde op het werk van Alexis de Tocqueville en schreef ­verschillende boeken over democratie en verzorgingsstaat, waar­onder Mild Despotisme (2010), In Ons Belang (2011) en De Dag Dat Peter De Deur Dichttimmerde (2012).

van de overkant verzorgen en er tegelijkertijd voor kiezen om mijn buurman te negeren. Burgers mogen dat, over­ heden niet. Waar de overheid de nadruk legt op het gelijk behandelen van gelijke gevallen, zullen we in toenemen­ de mate elkaar behandelen naarmate we verschillen.

In andere woorden, de relatie tussen individu en gemeen­ schap werd de afgelopen 60 jaar gedomineerd door een overheid die rechtvaardigheid zocht in gelijkheid. Wellicht is diversiteit de komende decennia de dominante waarde waar het de relatie tussen individu en gemeenschap ­betreft. Dat mensen elkaar op verschillende manieren gaan helpen. En dat mensen elkaar in Den Haag anders verzorgen dan in Groningen of Apeldoorn. In een land waar het maaiveld van oudsher strak gemaaid is, zal dat nog een hele opgave worden.

Vooral ook omdat gemeenschappelijk handelen ons niet in de genen zit. Volgens democratie-expert Alexis de ­Tocqueville leren mensen alleen democratisch en overeenkomstig het algemeen belang te handelen als ze dat veel doen. Het gezamenlijk oplossen van gemeen­ schappelijke problemen (zijn definitie van democratie) leer je niet op school, maar op straat.

DIVERSITEIT En laat dat nu precies zijn waar het de afgelopen decen­ nia aan ontbroken heeft. Immers, de staat ontnam ons de mogelijkheid om dat te leren. Nu hoopt de zelfde staat dat we het plots kunnen, omdat diezelfde staat onbetaalbaar is geworden. We moeten de relatie tussen individu en collectief, die feitelijk stuk werd bemiddeld door verzor­ gingsstaat en politiek, opnieuw uitvinden. Dat kan alleen als we diversiteit accepteren, en verschil. En het heeft alleen nut als we ook voor diegenen blijven zorgen die überhaupt niet in staat zijn om een extra schaap op het weiland te zetten.

We kunnen de overheid dus bezuinigingen blijven ver­ wijten. We kunnen ook in de spiegel kijken. We h ­ ebben ons laten verwennen. En daarmee onze onderlinge relaties gebureaucratiseerd, geanonimiseerd en gestan­ daardiseerd. Waar we bureaucratie kunnen vervangen door rechtvaardigheid, standaardisatie kunnen vervan­ gen door diversiteit en anonimiteit door zingeving, ligt een mooie toekomst in het verschiet. De tragedy of the ­commons herrinnert ons er aan dat we bij het werken aan die toekomst niet mogen verzaken.

31

Frascati Magazine

Dansmaker ­Nicole ­Beutler over ­samenwerken, ­risico’s nemen en haar n ­ ieuwe ­voorstelling, 4: Still Life tekst: Bregtje Schudel

Nicole Beutler houdt ervan zichzelf uit te dagen. Met grote nieuwsgierigheid en een subtiel gevoel voor humor doorkruist ze de geschiedenis van dans en theater. In Les Sylphides reconstrueerde ze het gelijk­namige abstracte ballet. In 1: Songs kroop een performer in de huid van tragische ­vrouwelijke personages als Gretchen, Antigone en ­Medea. En in 2: Dialogue with Lucinda verkende ze het werk van choreograaf Lucinda Childs. Met haar nieuwste stuk, 4: Still Life, duikt ze in de wereld van de partnerdans. G ­ eïnspireerd door de werkwijze van de Bauhausschool gaat ze op zoek naar de abstractie van de onderliggende patronen.

32

PERFORMATIEF

BREUK

ARRANGEREN

‘Als je mij op de basisschool had ge­ vraagd wat ik ­later ­wilde worden, dan had ik ‘juf’ gezegd. Mijn ­vader ­doceerde Latijn en Oudgrieks op het gymnasium, en ik vond mijn eigen leraren ook leuk. Het leek me wel een mooi beroep. Vanaf het gymna­ sium verschoof mijn interesse naar dans en tekenen. Ik deed beide heel graag, en ik heb ook heel lang getwijfeld welke van de twee het zou worden: kunstacademie of dans­opleiding. Ik kende niemand die het danstraject gevolgd had zonder p ­ rofessionele balletopleiding, voor de balletschool was ik, met ­negentien jaar, veel te oud. Uitein­ delijk ben ik naar de kunstacademie in Münster en later die in ­München ­gegaan, maar ik ben altijd blijven dansen. Mijn ­beeldende kunst werd ook steeds performatiever, ik gooide – letterlijk – mijn lichaam in de strijd.’

‘Zo is destijds tussen 2004 en 2008 ook het collectief LISA ontstaan, eerst alleen met Paz Rojo, later ook met David Weber-Krebs, Ivana ­Müller en Hester van Hasselt. Dat was wel echt mijn kindje, een platform voor kruisbestuiving ­tussen geestver­ wanten. Om ­verschillende redenen moest LISA stoppen. We werden te succesvol, het was te veel voor één manager om het te trekken.

De geografische spreiding van de makers maakte het lastig. Eén zat in ­Madrid, een ander in Parijs. De subsidiënten vonden LISA ook te moeilijk vatbaar voor een structurele 4-jarige ­subsidie. Ze ­vonden ons inte­ ressant, maar binnen het beleid was er geen plek voor ons. Ivana en mij werd aangeraden onafhankelijke organisaties op te richten en vervol­ gens elk apart een 2-­jarige subsidie aan te vragen. Zo is mijn gezel­ schap ­NBprojects ontstaan. Ik wilde niet, ik zag daar enorm ­tegenop.

Dat voelde echt als een breuk.’

‘Hoe noem ik mezelf? Dat is een moeilijke vraag die ik steeds op­ nieuw probeer te beantwoorden.

Ik heb mezelf een tijd lang ‘choreo­ grafe’ genoemd. Op dit moment begin ik weer te twijfelen, omdat daarbij snel het beeld ontstaat dat ik de bewegingen vastleg en de dansers de bewe­gingen uitvoeren.

Dat is niet zo, we maken samen ­materiaal. Ik zit van nature meer tussen de d ­ isci­plines. Ik heb iets van een componiste, iets van een theater­maker. Ik arrangeer materiaal, ik edit het. Het is wel ­theatermaken, maar het zijn geen toneelstukken. Het is ­visueel theater waarin lichamen centraal staan.’

(NIET) TE OUD ‘Ik kwam een vriendin tegen die me vertelde van een dansschool in Amsterdam waar ik niet te oud voor was. Op de ouderwetse manier – er was toen nog geen internet – heb ik toen de telefoon gepakt, de ambassade gebeld en via hen kwam ik terecht bij de School voor Nieuwe Dansontwikkeling. Bij de SNDO zeiden ze: volgende week begint er een intensieve cursus, er is nog plek. Ik heb direct mijn spullen gepakt, al was mijn semester op de kunstacademie nog in volle gang, en ben naar Amsterdam verhuisd.

Dat was in maart 1993.’

SAMENWERKER ‘Op de kunstacademie heb je heel hoge ambities. Het is een individualistische opleiding, waar elke kunstenaar zelf in zijn ­eigen kleine hokje de wereld moet ­veranderen. Ik vond dat een een­ zame, moeilijke tijd. Ik merkte dat ik veel meer i­nhoud kon halen uit samen­werking, uit ­discussie, uit ­dialoog, uit gezamenlijk onderzoek.

Ik zeg altijd: 1 + 1 = 3. Ik ben niet zo ­belangrijk. Ik ben een initiator, ik geef een i­mpuls en door feed­ back en door dat wat er terugkomt, ontstaat datgene wat wij ­maken.

Ik ben een ­samenwerker.’

JALOEZIE ‘In elk project probeer ik iets te doen wat ik niet ken. Voor Antigone had ik nog nooit met poppen gewerkt, voor SHIROKURO nog nooit met live­

1, 2, 3, 4 ‘Door die breuk met LISA kon ik niet zomaar een nieuw stuk maken.

Ik moest voor mezelf een streep zet­ ten en iets compleet nieuws begin­ nen. Ik moest een accent zetten voor mezelf dat alles anders was dan daarvoor. Zo is het idee voor het nummeren van mijn stukken ontstaan. Ik moest in mijn eentje door, dus daar staat die 1 in 1: Songs voor, bovendien was het een solo.

2: Dialogue with Lucinda, was een dialoog met Lucinda Childs. Het ging over haar werk, over mijn werk, en ik maakte ook nog eens twee stuk­ ken. Ik dacht: dat cijferen, daar ga ik gewoon mee door! Met 3: The Garden ging het over Adam en Eva en de slang. Want zonder de slang was er nooit een verhaal geweest. Het oerprincipe in de natuur is symme­ trie, Adam en Eva, maar accidente­ le asymmetrie, de slang, zorgt ervoor dat er ­beweging ontstaat. Wanneer ik stukken maak met kunste­naars waarbij de verdeling echt 50/50 is, gebruik ik de nummering niet.

Dus Antigone met Ulrike Quade is gewoon Antigone, SHIROKURO met Tomoko Mukaiyama gewoon SHIROKURO. 4: Still Life is wel echt een vervolg op 3: The Garden.’

muziek. Ik neem daarin ook risico’s.

Soms weet ik ook echt niet wat te doen. Maar dat vind ik juist fijn, en spannend. Ik merk bij mezelf dat ik heel ongelukkig wordt als ik te lang dezelfde dingen doe, bijvoorbeeld wanneer ik te lang achter elkaar les­ geef, wat in het verleden wel eens is gebeurd. Als ik mijn woorden begin te herhalen dan raak ik in mineur.

Dat geldt ook voor mijn stukken.

Ik wil alles steeds met nieuwe ogen ­kunnen bekijken, nieuwe aspecten kunnen ontdekken. Soms heb ik er ook wel last van, dat ik het mezelf expres zo moeilijk maak. Wat zou het rustig zijn, gewoon te kunnen voortborduren op één manier! Zoals Agnes Martin die haar hele leven alleen maar lijntjes heeft geschil­ derd, of Roman Opalka met zijn eindeloze getallen van zwart naar grijs, van grijs naar zwart. Dat vergt opperste concentratie. Daar heb ik toch wel bewondering voor, en een lichte jaloezie. Daarom was ik ook zo aangetrokken tot Lucinda Childs en haar ­minimalistische dans. Dat één ding je tot het uiterste voortdrijft.

Hartstikke knap, daar wilde ik iets van leren.’

LOUIS XIV

© Anja Beutler

‘Ik ben niet zo ­belangrijk’

September 2013 - Januari 2014

‘4: Still Life is geïnspireerd op een scène uit 3: The Garden, waarin Adam en Eva samen op het witte tapijt staan. Die scène bracht me op het idee om een dansduet te ­maken: een man en een vrouw ­samen op toneel, een heel klassiek gegeven.

Hoe heeft dat in de geschiedenis van de westerse samenleving al ­eerder plaats­gevonden? Dan kom je uit bij de Renaissance, de Cana­ rio, de ­Pavane, de Galliard, en bij de eerste dansen die op het hof van Louis XIV plaatsvonden. Via de pas-de-deux en de meer standaard ballroomdansen kom je ­uiteindelijk uit bij de postmoderne dans. We gaan op zoek naar onderliggende patronen: afstand en dichtbijheid, vormen van dialoog. Door te ab­ straheren hopen we de universele laag onder al die dansen te vinden.

Ik ben hierin sterk ­geïnspireerd door de werkwijze van de Bauhaus school van het begin van de afgelo­ pen eeuw. Het gaat om de geome­ trie van het duet: paringsrituelen, leiders en ­volgers, versmelting en gevecht, afstand en intimiteit.’

‘Ik merkte dat ik veel meer ­inhoud kon halen uit samenwerking, uit ­discussie, uit dialoog.’

Nicole Beutler (München, 1969) is choreo­ graaf, curator en performer. Haar werk bevindt zich op het grensvlak van beeldende kunst, theater en dans en verhoudt zich altijd tot de wereld. Met minimale ­middelen en subtiele humor behandelt zij herkenbare, menselijke thema’s. Haar voorstellingen zijn op muzikale wijze ­gecomponeerd. Steeds ­opnieuw onderzoekt zij de zeggingskracht van de dans ­binnen de ­context van performance en theater. Haar werk omvat performance projecten, ­installaties, boeken, conferenties, ­lezingen en festivals. ­Regelmatig werkt Beutler als artistiek adviseur en gastdocent aan de School voor Nieuwe Dans ­Ontwikkeling en de Mime Opleiding, beide onderdeel van de Theaterschool binnen de AHK. Bij Frascati maakte zij de ­succesvolle j­ongerenproductie, Piece. De ­voorstelling 1: Songs (2011) werd ­onderscheiden met de VSCD ­mimeprijs 2011.

Bregtje Schudel (1981) studeerde Film- en Televisiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Nu schrijft ze over dans en over film voor Het Parool, De Uitkrant en Theatermaker.

4: STILL LIFE NICOLE BEUTLER / NB PROJECTS & ­THEATER MALPERTUIS di 29 okt t/m za 2 nov Frascati 1, 20:30 dans TICKETS VOOR DEZE VOORSTELLING ONLINE € 2 GOEDKOPER FRASCATITHEATER.NL reageer op dit artikel: #stilllife

33

TA-2 / FRASCATI ­PRODUCTIES JULIE VAN DEN BERGHE Favoriete eigenschap bij een vrouw: Smaak.

Belangrijkste tekortkoming: Tijd.

Jouw idee van geluk: Samenvallen.

Favoriete bestemming: Thuis.

Favoriete bloem: Viooltje.

Favoriete vogel: Flamingo.

Favoriete componist: César Franck.

Favoriete schilder: Cy Twombly.

Favoriete namen: Diertje.

Talent dat je zou willen hebben: Naaien en knutselen.

Welke tekortkoming kan je het makkelijkst vergeven: Slordigheid.

Jouw grootste prestatie: Natuurlijke bevalling.

Levensmotto: Waar een wil is, is een weg.

© Krista van der Niet

Julie Van den Berghe (1981) won met haar afstudeervoorstelling De Coup/e de Ton Lutz Award 2010. Afgelopen seizoen viel ze op met Een Lolita (NTGent 2013). In december maakt ze Bloedbruiloft, een coproductie van TA-2 en Frascati Producties. Lees meer over haar werk op frascatiproducties.nl/makers.

35

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Oude mensen zijn dingen die voorbijgaan, maar jonge mensen helemaal.

‘Het humane universum vaarwel kussen’

‘Het is geruststellend te bedenken dat de mens niet meer is dan een recente uitvinding, een figuur die nog geen twee eeuwen bestaat, een simpele plooi in ons Weten, en dat hij zal verdwijnen zodra dat een nieuwe vorm heeft gevonden.’ (Foucault, De woorden en de dingen, 1966).

Neem me niet kwalijk, ik meende dat Homo Sapiens tussen de 150.000 en 200.000 jaar oud was? Zeker, zou F ­ oucault zeggen, maar precies dat gegeven is nog geen twee­ honderd jaar geleden uitgevonden. We hebben andere woorden gevonden om de dingen mee te benoemen.

In de biologie veranderde in de 19e eeuw de essentiële betekenis van de uitdrukking Mens – als naam voor het trots gelijkblijvende ‘ding’ dat speelt en lijdt in een ­immer veranderlijke wereld – in de existentiële bena­ ming voor een variërende soort die niet altijd bestaan heeft, niet altijd zal blijven bestaan en die in de tussen­ tijd zelf druk bezig is iets anders te worden, en zo aan zijn ­eigen voorbijgaan meewerkt. Oude mensen zijn dingen die v ­ oorbijgaan, maar jonge mensen helemaal. Adam kon de dieren de namen ‘sabeltandtijger’ en ‘mammoet’ geven zonder zich druk te maken of die ‘dingen’ er na verloop van tijd nog zouden zijn.

Boogaerdt/VanderSchoot verkent de houdbaarheid van het concept ‘mens’

Kan de mensheid zichzelf opnieuw uitvinden? ­Suzan ­Boogaerdt en Bianca van der Schoot m ­ aken met ­regisseur Susanne Kennedy een visionaire voorstelling over de volgende stap in de ­geschiedenis van het leven. Het idee dat de mens als soort niet het eeuwige leven heeft, is nog niet zo oud en de consequenties ­kunnen we nog lang niet overzien. Ons verstand holt per definitie ­achter de veranderende werkelijkheid aan.

36

© foto: Sofie Knijff, beeldontwerp: Esther Noyons

tekst: René Gude

Sinds nauwelijks 200 jaar spreken wij over soorten die evolueren, omdat wij Weten dat de individuen die de aarde enige tijd bevolken de neiging hebben te veranderen of uit te sterven. In beide gevallen zijn ze opgekomen, bestonden ze enige tijd als ‘dingen’ waarvoor ‘woorden’ waren en zijn ze als ding weer verdwenen. De ­biologische wetenschap veranderde de ­strategie van het onderbrengen van planten en dieren in ­statische classificaties (Linnaeus), naar het bestuderen van dynamische evolutieprocessen van soorten (­Darwin). De aandacht verschoof van structuur naar proces, van statica naar dynamica, van digitaal naar analoog, van Parmenides (‘het zijnde is’) naar ­Heraclitus (‘alles stroomt; niets blijft’).

En wat denk je dat dat voor de taalkundigen betekent?

Moeten zij nieuwe woorden bedenken die slechts tijdelijk van kracht zijn? Wat heb je aan vaste betekenissen als je ervan uitgaat dat de dingen aan permanente ont­ wikkelingen onderhevig zijn? Wat voor woorden heb je nodig als de dingen weigeren keurig te blijven wat ze

37

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Wat voor woorden heb je nodig als de dingen weigeren keurig te blijven wat ze altijd waren?

De essenties zijn er nog, de existenties zijn verdwenen.

Het discursieve verstand rammelt met de skeletjes van ­verdwenen betekenissen, maar krijgt er het leven niet meer in. Wij weten volgens Foucault nog nauwelijks raad met de kloof die geslagen is tussen de woorden en de dingen. De impact van de veranderde opvatting over de dingen onttrekt zich grotendeels aan onze waarneming, ‘omdat we ons er nog middenin bevinden’. Het zal de dingen een zorg zijn dat wij er niet in slagen ze met onze ­betekenisgeving bij te houden. Verandermanagement is ons probleem, niet het hunne. Maar voor ons staat op het spel of we enige sturing in de ontwikkelingen kunnen aan­ brengen of dat we slechts met heimwee kunnen vaststellen dat alles stroomt en niets blijft.

De vraag is niet of uit de mensheid een nieuwe diersoort zal voortkomen. Vindt iemand het vruchtbaar te denken dat de mens altijd mens geweest is en mens zal blijven tot in alle eeuwigheid? Het kan zeer goed; sommigen zijn ver gekomen in de poging om al voor hun dood het tijdelijke voor het eeuwige te verwisselen en bij leven al zo dood als mogelijk te zijn. Een zeer verstandelijke mystiek die in rationele kringen wel met Ars Moriendi wordt aangeduid.

Niet om weg te gooien. Bijbelvasten kunnen het idee koesteren dat God de essentiële en onveranderlijke dingen heeft geschapen en Adam er namen aan gegeven heeft.

Als het wezenlijke deel van de mens zijn ziel is, die doorleeft tot in alle eeuwigheid als het aardse reeds lang verdwenen is, dan kun je vasthouden aan de Mens als onveranderlijk en afwijzend staan tegenover eigenmachtige verandering van de mens door mensen.

38

Maar wie geen eeuwigheid in deze wereld en geen eeuwigheid na deze wereld veronderstelt, zoekt naar woorden voor veranderingen aan de mens, of ze nu zelf veroorzaakt zijn of niet. We begrijpen nog nauwelijks hoe de ­evolutie van mensen werkt – de genetica staat in de kinder­schoenen, de chemie is nog grofstoffelijk, de mecha­ nische ingrepen in een experimenteel stadium – en intussen ­grijpen we al volop in. We weten te veel om de ontwikke­ ling van mensen op hun beloop te laten en we weten te weinig om de evolutie in eigen hand te nemen.

Goede wetenschappers krijgen er hoofdpijn van. Zij weten nog nauwelijks raad met de kloof die geslagen is tussen de woorden en de dingen. En dat zij het verschil tussen het Noorden en het Zuiden kwijt zijn onttrekt zich groten­ deels aan hun waarneming omdat ze zich er middenin bevinden. Maar er is een oriëntatiepunt, Boogaerdt/ VanderSchoot. Als logica sprakeloos wordt, spreekt het theater verder in ­visionaire voorstellingen over de houd­ baarheid van het concept mens. ‘Op het podium staan drie androgyne wezens, bewegend op de rand van de menselijke gelijkenis voordat ze voorgoed het humane universum vaarwel kussen. Kan de mensheid zichzelf opnieuw uitvinden? En ­mogen we dan nog even blijven? ’ Om een lovende recensie van een eerdere voorstelling te para­fraseren: geen ironie, geen cynisme. Boogaerdt/Van­ derSchoot veroordeelt niet, het stelt voor. Het gezelschap bewijst niet, het toont. Is het onzegbare zichtbaar te maken?

Schijnbaar moeiteloos. Boogaerdt/VanderSchoot maakt theater. Ze zijn eigen. Eigenzinnig. Ze zijn goed, steengoed.

Wij weten volgens Foucault nog ­nauwelijks raad met de kloof die geslagen is tussen de ­woorden en de dingen.

Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot maken beeldend, brutaal en beweeglijk theater over de wereld van vandaag, herken­ bare en humoristische voorstellingen met een scherp randje. Hun veelgeprezen voorstelling Bimbo, volgens de Volkskrant ‘een knappe pornoperformance’ (****), werd genomineerd voor de VSCD Mimeprijs en geselecteerd voor het Nederlands én Vlaams Theaterfestival.

Vorig seizoen maakten ze met Small World een geestige en schrijnende parodie op onze gedisney­ficeerde samenleving. Sinds 2012 ­maken zij deel uit van Toneelgroep Oostpool.

Filosoof René Gude (1957) was jarenlang hoofdredacteur van Filosofie Magazine en ­directeur van de Internationale School voor Wijsbegeerte. In 2013 volgde hij Hans Achter­ huis op als Denker des Vaderlands. Hij publi­ ceert regelmatig in verschillende Nederlandse dag- en weekbladen. Onlangs verscheen het boek Stand-up filosoof, de antwoorden van René Gude, waarin hij in tal van interviews uitlegt hoe we het met onszelf, met elkaar en met de wereld uithouden.

HIDEOUS (WO)MEN TONEELGROEP OOSTPOOL / BOOGAERDT/ VANDERSCHOOT / SUSANNE KENNEDY di 14 t/m za 25 jan (beh. zo & ma) Frascati 1, 20:30 TICKETS VOOR DEZE VOORSTELLING ONLINE € 2 GOEDKOPER FRASCATITHEATER.NL © foto: Sofie Knijff, beeldontwerp: Esther Noyons

altijd waren? Die omslag van statisch naar dynamisch in de manier waarin we (onszelf als) objecten beschouwen is zo ingrijpend, dat we er twee eeuwen later nog steeds van in de war zijn. Schopenhauer wees er ‘nog geen twee eeuwen geleden’ al meteen op dat woorden fossileren (‘­petrifizieren’). De levende veranderlijke dingen zijn allang in andere vormen overgegaan, maar hun namen zijn versteend als dictionaire sedimenten in ons taalgebruik. ­Mummificering noemde Nietzsche het fenomeen dat bete­ kenissen voortbestaan, terwijl het betekende allang overle­ den is. Als spookgestalten waren de inhoudsloze woorden door ons taalgebruik, schrik en verwarring zaaiend waar ze plotseling opduiken.

We weten te veel om de ontwikkeling van mensen op hun beloop te laten en we weten te weinig om de evolutie in eigen hand te nemen.

denk mee: #hideouswomen

39

Frascati Magazine

Levensdrift en ­ ergankelijkheid v Op zoek naar de kern van het werk van Boukje Schweigman

© Jochem Jurgens

tekst: Simon van den Berg

40

Regisseur en mimespeler Boukje Schweigman maakt al tien jaar de ene intrigerende voorstelling na de andere: intieme, beeldende, poëtische theaterwerelden die de verbeelding prikkelen en de zintuigen zachtmoedig ontregelen. In januari presenteert Frascati vijf van haar voorstellingen in Het Universum van Schweigman&. Theaterjournalist en fan van het eerste uur Simon van den Berg doet een poging de essentie van dit ­woordeloze universum in ­woorden te vatten.

September 2013 - Januari 2014

Boukje Schweigman volgens...

Loes van der Pligt, artistiek leider ­mime-opleiding AHK: ‘Het bijzondere van haar werk is dat de schijnbaar simpele bewegingen van de spelers zoveel teweeg brengen bij de ­toeschouwers. Ze raakt iets essentieels: het is de herkenning van de kwetsbaarheid, de schoonheid en de kracht van de mens. Het is een ode aan het leven.’

De zweep raakt net iets te hard het puntje van mijn schoenen. Een speler haalt voorzichtig mijn bril van mijn neus en onderzoekt hem alsof het iets volstrekt nieuws is. Ik beklim door het mulle zand een hoog duin.

Ik schrijd met een iets te warme, lichtblauwe pij door de gangen van een labyrintisch theater. Ik lig op een traag draaiende schijf; ik kan bijna de lange haren van de speel­ ster die boven me hangt aanraken, maar dan zijn we allebei alweer ­verplaatst. Een andere speelster klimt in het pikkedonker via de armleunin­ gen van mijn stoel de tribune op.

Boukje Schweigman is bekend ­geworden met dit soort unieke, fysieke ervaringen die ze haar toe­ schouwers geeft. De voorstellingen die ze regisseert – en waarin ze vaak meespeelt – horen thuis in het vakje mime, maar ­ontstijgen dat label.

Haar voorstellingen sluiten je op in een eigen, poëtische werkelijk­ heid. Dat begint vaak al met een individuele, rituele reis, die je als toe­schouwer moet maken voordat je in de voorstelling mag binnen­ dringen. Vervolgens beland je altijd in een bijzondere ruimte (meestal ontworpen door scenograaf Theun Mosk). Maar haar werk gáát uitein­ delijk niet over die bijzondere om­ gevingen. Die scheppen alleen de voorwaarden voor iets anders, voor een fysieke, innerlijke beleving.

Als schrijver en recensent is het altijd lastig om over het werk van Schweigman te schrijven. Want datgene waarover het gaat, laat zich eigenlijk niet zo goed vatten in taal. Ook ik verval in clichés over ‘­magisch theater’ dat zonder woorden ‘iets essentieel menselijks’ vertelt. Toch wil ik een poging wagen om te verwoorden wat het onzegbare is dat haar voorstellingen meestal uitdrukken.

Kees Lesuis, artistiek leider Oerol festival: ‘Boukje zoekt in haar voorstellingen altijd het spanningsveld tussen ruimte, beweging en ritueel, en naar de manier om bij het publiek een vorm van ‘medeplichtigheid’ te bereiken.’

Jasper Schweigman, architekt en broer van Boukje Schweigman: ‘In het werk van Boukje word je verrast, ­getart en verlost. Niet met trucjes of een ­verhaal maar in een lyrisch avontuur.’

Theun Mosk, theatervormgever: ‘Wat waanzinnig is aan het werken met Boukje is dat ik onmiddellijk geloof en snap waar ze naar op zoek is. Elke keer weer.

Het eerste idee is altijd zo helder, inspirerend en oprecht, dat je daarna alle kanten op kan en er meteen iets tegenover kan zetten. En ze heeft er zo veel! Toen ze me de plannen voor de komende 4 jaar vertelde, dacht ik, maak daar maar 8 jaar van.’

Toon Kuijpers, mimespeler en theatermaker: ‘Een voorstelling maken met Boukje is een groot avontuur. Binnen het gekozen kader krijg je als speler veel vertrouwen en ruimte om te zoeken. De mooiste ontdekkingen doen we samen, al spelenderwijs. Daarvoor heeft ze een feilloze intuïtie.’

HET LEVENDE LICHAAM Boukje Schweigman (Zambia, 1974) groeide op in Groningen en ­studeerde na omzwervingen langs vele studies in 2003 af aan de mime­ opleiding in Amsterdam. Ze viel al tijdens haar studie op. Tijdens het ITs Festival in 2002 zag ik Dooier, een performance voor Schweigman en een grote rode bal, in een ruimte waarin het publiek helemaal was ingesloten in rode ­doeken. Achter de doeken maakte een muzikant een soundscape die van alle plek­ ken tegelijk leek te komen. Hier was een kunstenaar aan het werk die groots en eigenzinnig durfde te denken, die al een geheel eigen stem en vorm had en die tegelijk als performer een magnetische energie leek te hebben.

Het werk dat ze hierna maakte leek in twee categorieën uiteen te ­vallen. Enerzijds maakte ze voor­ stellingen die het publiek op sleep­ touw namen door een of meerdere ruimtes, zoals Klep (2003), Ruim (2004) en Weef (2005). Anderzijds waren er de performances met ­Schweigman zelf in het centrum en het publiek ‘gewoon’ op een tribune, zoals Benen (2003), Grond (2004) en Wervel (2005). De voor­ stellingen uit de eerste categorie werden exemplarisch voor het zoge­ naamde ‘ervaringstheater’, t­heater waarin het publiek een actieve rol krijgt en waarin de individuele, persoonlijke beleving centraal staat.

Zo werd het publiek in Klep rond­ gereden in afgesloten karren met luikjes die steeds een lichaamsdeel van een van de spelers toonden, en was Ruim een sprookjesachtige rondgang door het voormalige Kruithuis van Den Bosch.

Opvallend genoeg kende de inhoud van al die voorstellingen

41

Frascati Magazine

En dus kom je ­altijd haar ­voorstellingen uit met het g ­ evoel dat je iets hebt ­meegemaakt dat gaat over ­leven, dood, groei, ­levenslust, evolutie of God – afhankelijk van je opvoeding.

© Jochem Jurgens

Ergens moet ik altijd denken aan dieren: haar spelers stralen kracht, intelligentie en rust uit, maar dat allemaal zonder ratio.

Schweigman& is het theatergezelschap onder artistieke leiding van Boukje Schweigman.

In de beeldende, fysieke en muzikale voor­ stellingen komen universele en mythische thema’s naar boven. Schweigman& heeft een heel eigen theatertaal waarin rituelen worden gecombineerd met aspecten uit de mime, dans, performance, beeldende kunst en muziektheater. Het werk is al meerdere keren onderscheiden met prijzen en wordt in binnenen buitenland vertoond. Haar laatste voorstel­ ling, Spiegel (2012), werd genomineerd voor de VSCD Mimeprijs 2013.

grot­e overeenkomsten. Een van de ­belangrijkste kenmerken van het werk van Schweigman is dat haar ‘personages’ vrijwel altijd een fundamentele verandering door­ maken. De voorstellingen zijn dus lineair en niet cyclisch (het einde is hetzelfde als het begin) of statisch (variaties op één situatie).

In het toneel is dat misschien niet zo bijzonder, maar in de mime wel.

En dat heeft te maken met de vraag: als een mimer op het ­podium staat, als wie staat hij er dan? Een toneel­ speler staat op het toneel als een per­ sonage, of – ­moderner – als toneel­ speler die een personage speelt; een cabaretier of stand-upper is min of meer zichzelf; een ­danser kan zich­ zelf wegtoveren in de ­abstractie van de beweging. Maar een mimer staat vooral op toneel als levend lichaam.

42

September 2013 - Januari 2014

Dat klinkt ingewikkeld, maar de lichamelijkheid van de spelers van Schweigman is onmiskenbaar zodra je een van haar voorstellingen ziet.

Ergens moet ik altijd denken aan dieren: haar spelers stralen kracht, intelligentie en rust uit, maar dat allemaal zonder ratio. Zielen zon­ der geest. Daarom zette ik eerder ‘personages’ tussen aanhalings­ tekens. Ze spelen niet een rol in de traditionele betekenis van het woord, hun zwijgende lichamelijk­ heid maakt ze juist geschikt voor de ultieme rol: dé mens. Ergens op een intuïtief niveau moet Schweigman begrepen hebben dat die unieke combinatie – intieme ruimtelijkheid; lineair verloop; spelers die ‘dé mens’ vertegen­woordigen – het raamwerk kan vormen om de allergrootste verhalen te vertellen.

LEVENSDRIFT En dus kom je altijd haar voorstel­ lingen uit met het gevoel dat je

Simon van den Berg is redacteur van Moose, schrijft toneelrecensies voor Het Parool, zit in de redactie van TM en werkt als freelance schrijver en adviseur.

HET UNIVERSUM VAN SCHWEIGMAN& Vijf voorstellingen uit tien jaar Schweigman&. di 28 jan t/m za 1 feb Frascati 1 & 2 TICKETS VOOR DEZE VOORSTELLING ONLINE € 2 GOEDKOPER FRASCATITHEATER.NL reageer op dit artikel: #universum

iets hebt meegemaakt dat gaat over l­even, dood, groei, levenslust, evolutie of God – afhankelijk van je opvoeding. In Benen zie je een embryonaal lichaam groeien, zich oprichten, met vallen en opstaan leren lopen, rennen. In Grond ver­ heffen twee lichamen (Schweigman zelf en de oude danser Jaap Flier) zich uit een dikke laag aarde op het podium. De jonge zoekt de helwitte bol licht die eerder te zien was, de oude wil terug de grond in. In Dreef (mijn persoonlijke favoriet) zit het publiek binnen in een ronde drij­ vende bol. Via de open onderkant zie je eerst schaduwen voorbijzwem­ men, even later kruipen de spelers naar binnen, leren lopen, klimmen, en vertrekken aan het eind door een opening in het dak.

Je kunt die afzonderlijke voorstel­ lingen zien als beschouwingen over groei (Benen), leven en dood (Grond) of de evolutie van levende wezens (Dreef), maar daarmee doe je Schweigmans werk tekort. Juist als je meer van haar werk ziet, valt je op dat die thema’s hetzelfde zijn, alleen op een andere schaal. Haar oeuvre is als een fractal, waarin je steeds dezelfde patronen herkent als je in- of uitzoomt.

En, net als fractals ontstaan uit één formule, ligt er denk ik één principe ten grondslag aan vrijwel al het werk van Boukje Schweig­ man. Dat principe is levensdrift: de oerkracht die ons als kind, als mens, als diersoort vooruit jaagt, verder, sneller en hoger dan we ooit ­geweest zijn, ook al weten we niet waarom of waarnaartoe.

Maar die levensdrift krijgt een opzien­barende dimensie juist doordat haar voorstellingen lineair zijn. In bijna al haar werk zit een ­moment waarop de spelers het

publiek ‘ontdekken’. In Ruim ben je geruime tijd door een gebouw geloodst, en op de binnenplaats maken de spelers daadwerkelijk contact. Ze kijken je aan, betasten je gezicht, p ­ akken je bril en probe­ ren hem uit. Ook in Tussen zit een moment dat de spelers, eerst nog een ineen­gevouwen kluwen lijven, ineens het publiek aankijken. En in Dreef is er het moment in de evo­ lutie van de zwemmende wezens waarop ze zich kunnen verstaan met de andere schepsels in de bol.

EEN KORT RUSTPUNT En dan gebeurt het; datgene dat voor mij het essentiële wonder is van Schweigmans voorstellingen: de spelers verlaten ons en gaan vérder. Ruim eindigt met de spelers die door de poort het gebouw verla­ ten en de wijde wereld in ­trekken.

In Tussen klimmen de spelers via de armleuningen de tribune op.

In Dreef gaan ze er via het dak ­vandoor; ‘up and out’.

Dan voel je als toeschouwer heel even het cruciale wezen van het leven: dat dit moment tijdelijk is.

Een kort rustpunt in de reis naar iets dat verder en hoger is dan we ooit geweest zijn. Dat we straks iemand anders zijn dan nu, dat ook de mens zelf – met z’n inzichten en rationalisaties, met z’n gevoe­ lens en mystiek, met z’n kunst en z’n ­wetenschap – maar een tussen­ station is op de kosmische tocht van het leven zelf.

Daar zit de schoonheid van al haar voorstellingen, van Dooier tot Blaas: het is een oeuvre vol ­plekken waar je even kunt stilstaan bij het grote panta rhei. Momenten van reflectie op datgene dat eigen­ lijk onzegbaar is: dat je hier bent en straks niet meer.

43

FRASCATI PRODUCTIES MAREN E. BJØRSETH Favoriete eigenschap in een man: Grappig, slim en open.

Jouw idee van geluk: Balans tussen werk en privé, ­uitdagingen en veiligheid.

En veel liefde.

Jouw idee van misère: Stilstand.

Wie zou je willen zijn?

Mijn tante Eli. Ze houdt van het alledaagse, geniet van kleine dingen en is altijd heel tevreden.

Waar zou je het liefst willen wonen?

Mijn droomstad is een kruising tussen Oslo en Amsterdam. Waar je overal kunt fietsen, maar met een frisse Noorse winter. Waar de Nederlandse theaterwereld kan gedijen met de financiële rege­ lingen van Noorwegen.

Favoriete kleur: Tot mijn 7e was dat roze. Sinds­ dien heb ik altijd van stoere kleuren gehouden zoals groen en blauw. Inmiddels draag ik weer roze Converses.

Favoriete auteur: Karl Ove Knausgård, van Min kamp. 3500 bladzijdes over zijn eigen leven, dat op zich niet veel boeiends behelst. Zijn hypothese is dat de grotere waarheden in de kleine dingen zitten. Dát vind ik boeiend.

Favoriete literaire held: Pipi Langkous.

Favoriete namen: Aurora en Gabriel.

Talent dat je zou willen hebben: Sportief en fotogeniek zijn. Goed zijn in small talk.

Waarvan heb je spijt?

Dat ik te veel in de theaterwereld ben en te weinig in de echte wereld.

Levensmotto: Wie niet waagt, die niet wint.

© Krista van der Niet

Maren Bjørseth (1984) kreeg de Ton Lutz Award 2012 voor haar afstudeervoorstelling Een Poppenhuis. Afgelopen voorjaar maakte ze bij Frascati Producties de sidderende voor­ stelling Helling, in september volgt Ten Liefde.

Lees meer over haar werk op frascatiproduc­ ties.nl/makers.

45

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Het ­gebrul van ­papieren tijgers

China kent een gestaag groeiend circuit van onafhankelijke, alternatieve gezelschappen. Een van de meest vooraanstaande onder hen is Paper Tiger Studio uit Beijing van regisseur Tian Gebing.

Hoe gaat een Chinese theatermaker om met de dominantie van de staat en de markt over het kunstleven?

Theatermaker Tian G ­ ebing over kunst, staat en markt in ­China tekst: Jeroen Groenewegen-Lau

‘Ik verbaas me vaak als ik inter­ views later terug lees. Dan zeg ik in­ eens heel andere dingen dan ik me herinner,’ zegt theatermaker Tian Gebing. ‘Mijn collega Zhang Xian legde een journalist ooit een project uit dat hij wilde gaan doen en ver­ volgens verscheen dat in de media als een afgeronde voorstelling. Ach, dan laat je het maar zo ook.’

Ik neem een slok van de thee die ik ongevraagd voorgeschoteld heb gekregen en kijk uit het raam van de studio van het theatergezel­ schap Paper Tiger in het noordoos­ ten van Beijing. Donkere wolken.

De zware klanken van de Chinese rockband Tongue verwelkomden me bij binnenkomst. Tian Gebing en ik zijn allebei fan. In Reading zit­ ten twee van hun liedjes, waarvan een akoestisch. Tongue is antiauto­ ritair en op vergelijkbare wijze zet Tian Gebing zich af tegen het gevestigde theater en de daarbij horende spelregels. ‘Ik heb ook eenhekel aan dikdoenerij. Regisseur Tian die de theaters van Europa

46

plat gepeeld heeft enzovoorts.’

Hij trekt een vies gezicht.

HET OFFICIËLE, HET VOLK EN DE MARKT ‘De jaren tachtig waren heel belang­rijk voor mijn generatie,’ begint Tian zijn recente geschiede­ nis van theater in de Volksrepubliek China. ‘Na de Culturele Revolutie van Mao was het officiële vertoog failliet. Tegelijkertijd ging China open en werden we overspoeld door de hele Westerse cultuur en ­ filosofie.’ ‘De cultuurkoorts,’ vul ik aan, denkend aan de enthousi­ aste experimenten ‘onder het volk’ (minjian), dat wil zeggen, buiten de ­officiële instituties en esthetiek.

‘Ja, het was een chaotische tijd.

Spannend en creatief. Ineens leek alles mogelijk. Totdat op deze dag in 1989 de studentenprotesten neergeslagen werden.’ Ik kijk op mijn horloge en besef dat het 4 juni is, precies 24 jaar na het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede.

Later bij de lunch deelt Tian zijn be­ scheiden ervaringen als student in Beijing tijdens die dagen met de vijf jonge acteurs die in Reading spelen.

Na 4 juni 1989 maakte de cultuur­ koorts plaats voor pragmatisme.

‘In de jaren negentig nam de over­ heid weer controle over het pu­ blieke debat. Ambtenaren beseften dat ze kunstenaars van buiten de officiële instituties nodig hadden om aansprekende culturele pro­ ducties te maken. Voor de artistieke avant-garde die zich in de jaren tachtig had ontwikkeld, werden de jaren negentig de jaren van de commerciële mogelijkheden.’ Ik zie een driedeling voor me tussen de staat, de markt en het volk, waar­ bij Tian Gebing duidelijk kiest voor het laatste.

‘Als je in de jaren tachtig binnen­ kwam bij een staatsbedrijf dat theater maakte ging je eerst tien jaar de vloer vegen, en dan gaven ze je misschien een script waar je het dan maar mee moest doen.

In de jaren negentig veranderde dat. Jonge theatermakers kregen ineens de mogelijkheid om met overheidssteun hun eigen produc­ ties op poten te zetten. Iemand als Meng Jinghui is daar heel succes­ vol mee geworden.’

‘Na de Culturele Revolutie van Mao was het officiële ­vertoog ­failliet. ­Tegelijkertijd werden we overspoeld door de hele W ­ esterse cultuur en filosofie.’

Met Verlangen naar het wereldse (1993) en De onverwachte dood van een anarchist (1999, script door Dario Fo) en andere provocerende stukken groeide Meng Jinghui uit tot de meest succesvolle theater­ maker in de Volksrepubliek China.

In 2008 opende hij zijn eigen theater (Fengchao, De Bijenkorf) en werd hij artistiek leider van het Beijing Fringe Festival, een groot theaterfestival gesponsord door de stad Beijing.

Er zijn talloze vergelijkbare verhalen waarin filmmakers, componisten en schrijvers lucratieve samenwerkin­ gen met de overheid aangingen, van Zhang Yimou en Tan Dun tot Nobelprijswinnaar Mo Yan. ‘Ik deed daar in het begin ook wel aan mee,’ zegt Tian Gebing,

47

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

De dans is datgene wat zich ­buiten de taal en dus de macht om ­beweegt.

terwijl buiten de eerste druppels beginnen te vallen. ‘Natuurlijk,’ zeg ik, ‘het lijkt me op zich een heel goede ­ontwikkeling.’ ‘Ach, ach­ teraf was het misschien wel naïef. ­Natuurlijk bleek al snel dat je je aan een aantal ongeschreven re­ gels moest houden om aanspraak te kunnen blijven maken op over­ heidssteun. Ik besefte dat ik dat­ gene waar het echt om draait in theater steeds minder terug zag komen. Geleidelijk werd de avantgarde opgenomen in de spektakel­ maatschappij.’

TAAL ALS TEKEN VAN AUTORITEIT Ik hoor de term ‘spektakelmaat­ schappij’ de laatste tijd steeds vaker in China. Het komt uit een Frans boek van Guy Debord uit 1967 dat betoogt dat dramatische revolutio­ naire gebaren averechts werken, want via de media worden ze als­ nog aangewend voor de status quo.

Een verschil met Debord is dat Tian Gebing meer geïnteresseerd lijkt te zijn in taal dan in visualiteit.

48

Met hun ogen samengeknepen ­tegen de constante regen beginnen de acteurs nu de tekst te s­ canderen, te herhalen, te vervreemden, tot het woord weer klank wordt.

In Reading – of misschien ‘Misrea­ ding’, want dat is de letterlijke ver­ taling van de Chinese titel – spugen luidsprekers citaten uit die afkomstig zijn uit officieel televisiecommentaar, medische handleidingen, kunst­ kritiek en andere gezaghebbende teksten. Ondertussen spartelen vijf acteurs over het kletsnat gemaakte podium. Dan stopt de monotone voice-over. Met hun ogen samen­ geknepen tegen de constante regen beginnen de acteurs nu de tekst te scanderen, te herhalen, te ver­ vreemden, tot het woord weer klank wordt.

De stukken van Paper Tiger zijn dus niet literair in de zin dat de acteurs scripts voordragen of uitvoeren met typische theaterstemmen. Dat hoort bij de officiële, academische traditie. Het draait ook niet om een plot of andere duidelijke narratieve ontwikkeling. Dat hoort bij de com­ merciële traditie, die zich richt op de middenklasse. Paper Tiger maakt nadrukkelijk geen huaju, (modern) gesproken theater, maar xiju, een

veel bredere term voor podium­ kunsten die bijvoorbeeld ook Peking opera en allerlei carnavaleske tra­ dities omvat, wat aansluit op Tian Gebing’s wens om zijn kunst dichter bij het leven en het volk te brengen.

Zijn voorstelling Coöperatie Bruiloft uit 2000 begon met internet dating.

‘Het internet bestond nog niet zo lang in China en we waren destijds allemaal nog single,’ merkt Tian droogjes op. De samenwerking met een Filipijnse danseres mondde uit in een huwelijksceremonie langs de derde ringweg in noord Beijing.

Die handelingen op die locatie kregen automatisch een politieke ­lading: het tijdelijk terugvorderen van de straat en de speech act van het huwelijk. In Happy Paradise zou­ den muzikanten, arbeidsmigranten en prostitués een geïmproviseerde uitvoering geven in een vervallen rolschaatsbaan c.q. rockbar. Twee dagen voor aanvang werd de loca­ tie gesloopt. ‘Achteraf is dat niet zo erg,’ zegt Tian Gebing, ‘het past wel bij het idee van het ondergrondse.’

De afgelopen jaren maakt ­Paper Tiger geen stukken meer die locatie-specifiek zijn. ‘Je weet dat dat gevaarlijk is in China.’ Ik knik.

De politie kan zulke uitvoeringen elk moment verstoren. Dat leidt ­zelden tot arrestaties, maar ook niet tot goed theater. ‘Bovendien kunnen we dan niet op tournee,’ zegt Tian Gebing heel pragmatisch.

Opvallend is dat in China moderne dans en theater het afgelopen decennium naar elkaar toe ge­ groeid zijn. De danser Li Ning doet bijvoorbeeld guerrilla-performances op locatie die doen denken aan ­Coöperatie Bruiloft, en legt ze vast in films als Tape. Zhang Xian van het Sjanghainese dansgezel­ schap Zuheniao roemde bij een lezing in Nederland de dans al als datgene wat zich buiten de taal en dus de macht om beweegt.

‘Tien jaar g ­ eleden deden we heel verschillende dingen, maar de laatste tijd merken we dat we veel ­gemeen hebben. Zhang Xian is meer met concepten gaan wer­

ken.’ Vice versa is Paper Tiger gaan verwachten van acteurs dat ze uitgebreide choreografieën ­kunnen uitvoeren.

Tian Gebing is zelfbewust margi­ naal, maar niet alleen.

VAN DAAR NAAR HIER Een voorstelling als Reading krijgt meer lading door de sociale en politieke context zoals hier­boven beschreven. Maar het zou verschrik­ kelijk zijn als het gezien wordt als iets dat enkel over China gaat.

Dat gevaar is levensgroot om­ dat de titel van het programma­ onderdeel, ‘ervaar hier daar ­theater’, een e ­ xotische, toeristische belevenis b ­ elooft. Dan belandt het werk a ­ lsnog binnen de kaders van het spektakel. De enige m ­ anier om daaraan voorbij te gaan is door te erkennen dat China en Nederland niet zo heel ver meer van elkaar verwijderd zijn. Hoe te leven in een wereld waarin staat en ­kapitaal samen dicteren?

Ervaar Daar Hier Theater presenteert vier bijzondere theater- en dansvoorstellingen uit regio’s met theatertradities waarmee het Nederlandse publiek niet of nauwelijks bekend is. Deze voorstellingen zijn in zeven theaters in Nederland te zien. Frie Leysen stelt dit bijzondere programma samen, ze reist de hele wereld af op zoek naar onbekend werk dat gezien moet worden. Zie hier waarom:

In dt kader presenteert Paper Tiger Theatre Studio uit Beijing hun voorstelling Reading.

De groep houdt zich niet aan de oude Chi­ nese tradities en theaterwetten, maar legt de nadruk op het China van vandaag. Regisseur en oprichter Tian Gebing haalt inspiratie uit het dagelijks leven en werkt met zowel profes­ sionele acteurs als amateurs.

Jeroen Groenewegen-Lau is vertaler en onder­ zoeker van hedendaagse Chinese ­cultuur, met name popmuziek. Na zijn proefschrift (­Leiden) vertrok hij naar Beijing, waar hij onder andere percussie speelt bij Second Hand Rose.

READING PAPER TIGER THEATRE STUDIO (CN) za 9 nov Frascati 1, 20:30 theater / Ervaar Daar Hier Theater / ­Chinees met NL boventitels / 70 min.

TICKETS VOOR DEZE VOORSTELLING ONLINE € 2 GOEDKOPER FRASCATITHEATER.NL reageer op dit artikel: #papertiger

49

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

‘Je ziet veel wat anders langs je heen zou gaan’

Marjolijn de Cocq (1967) is ­zelfstandig ­journalist in Amsterdam en eigenaar van CQ.tekst. Zij werkt voor o ­ nder meer Het ­Parool, De Persdienst en het ­magazine ­Luister.

Kijk voor de selectie Kijk Theater!

2013 – 2014 op pagina 64. Of koop ­direct via ­frascatitheater.nl.

Bezoekers aan het woord over de ­inleidingen van Kijk Theater!

© Vincent Carmiggelt

tekst: Marjolijn de Cocq

50

Waarom weigerde Wajdi Mouawad, de schrijver van Kust, een prestigieuze toneelprijs? Wat is ‘maquettetheater’?

En wat is ‘solipsisme’ eigenlijk precies, het begrip dat zo een grote rol speelt in de voorstelling Een Lolita van NT Gent en het boek Lolita van Vladimir Nabokov?

Dramaturg Tobias Kokkelmans van het Ro Theater legt het even bevlogen als enthousiasmerend uit in zijn inleidingen bij de cursus Kijk Theater!, die Frascati komend seizoen voor het vijfde jaar ­organiseert. Nieuwe inzichten bij ­voor­stellingen die gebaande paden ­mijden. ‘De voorbereiding, die doet ­Tobias voor ons.’

51

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Tijdens de inleiding wordt er ­gegeten aan lange tafels en wie wil maakt een praatje.

‘Ik ben later nog een keer naar ­Hotel Modern geweest met andere vrienden en ik heb er iedereen naar toe gestuurd.’

FINETTE EN IRENE: ‘WE HOEVEN ONS HELEMAAL NIET IN TE LEZEN.’ © Vincent Carmiggelt

Ze treffen elkaar altijd in het Frascati Café, Finette van der Heide en Irene Konings. Glaasje witte wijn, hapje eten met de groep, dat is praktisch want ze komen zo door van hun werk. Van der Heide is bioloog. ‘Ik schrijf veel, beleids­ stukken maar ook leuke dingen voor natuurboeken, en dan vind ik het daarna fijn om de uitleg en de voorstel­ ling te ondergaan. Al vind ik dat wel iets makkelijker met muziek, bij theater moet je toch nog een beetje opletten.’

Konings, fervent toneelganger maar geneigd het te zoeken bij de vertrouwde gezelschappen en acteurs, kan soms een beetje tegen de cursus opzien, na een dag in de rechtbank. ‘Als ik net een zittingsdag heb gehad, heb ik als rechter al een hele dag zitten luisteren. En dan is zo’n lezing voor de voorstelling me soms net te lang. Want dan weet je dat je dat hele stuk óók nog moet.’ Dat is ook wel weer goed aan zo’n abonnement: het dwingt je de deur uit te gaan, ook als je moe bent.

Ze kennen elkaar van het schoolplein. Van der Heide: ‘We gingen vaak met onze kinderen naar jeugdtheater, en dat zijn we daarna samen blijven volhouden.’ Gewa­ pend met de achtergrondinformatie van Kokkelmans over stuk, context, gezelschap en regisseur, kijken ze met meer kennis. Van der Heide: ‘Ik moet zeggen dat deze ­dramaturgische lessen enorm helpen, je ziet veel

52

wat ­anders langs je heen zou gaan.’ Maar de selectie is voor hen de grootste kracht van Kijk Theater!. Zo’n voorstelling van Hotel Modern met video’s en minia­ turen, daar zouden ze anders helemaal niet naar toe zijn ­gegaan. Van der Heide: ‘En die vond ik juist enorm mooi en a ­ angrijpend.’

Naar de voorstelling van deze avond gaan ze nagenoeg blanco. Van der Heide: ‘Met de uitleg die we straks ­krijgen, hoeven we ons helemaal niet in te lezen. Dat is wel heer­ lijk.’ Konings: ‘De voorbereiding, die doet Tobias voor ons.’

MARTINE EN TOM: ‘JE WORDT ECHT GETRIGGERD.’ Ze zijn misschien wel de grootste theater-diehards van de groep cursisten. De route van voorstellingen op het Oerol-festival op Terschelling plannen ze ieder jaar van te voren in een Excel-spreadsheet. Martine Werners en haar vriend Tom Manussen zijn beide amateur-theater­ makers. Werners is regisseur, Manussen acteur, en als ze zelf niet op het toneel staan of ermee bezig zijn, gaan ze wel naar voorstellingen van vrienden. En daardoor, zeggen ze allebei volmondig, worden ze alleen maar geprikkeld om meer te zien.

Als de selectie voorstellingen voor het nieuwe Kijk!-seizoen bekend wordt gemaakt, in het Frascati-zaaltje waar Tobias Kokkelmans zojuist zijn uitleg heeft gedaan bij de

53

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

‘Zo’n abonnement dwingt je de deur uit te gaan, ook als je moe bent.’

© Vincent Carmiggelt

‘Je merkt dat Tobias zich er heel erg in verdiept en verbindingen legt. Je hóórt zijn passie.’

voorstelling Een Lolita van NT/Gent, veren ze op. Zeker weten doen ze de volgende ronde weer mee. Manus­ sen: ‘Je merkt dat Tobias zich er heel erg in verdiept en verbindingen legt. Je hóórt zijn passie.’ Het contact met de andere cursisten is ongedwongen. Tijdens de inleiding wordt er gegeten aan lange tafels en wie wil maakt een praatje. ‘We kennen de mensen wel van gezicht inmid­ dels, maar wij praten toch vooral met elkaar.’

Door de cursus praten ze vooral meer na over wat ze hebben gezien. Manussen: ‘Je krijgt iets mee om op een andere manier te kijken, dat is heel inspirerend. Ik heb dingen gezien waarvan ik dacht: wauw, dat ga ik straks zelf op het toneel ook uitproberen. Je wordt echt getrig­ gerd.’ Soms, vult Werners aan, haalt de introductie wel wat weg van de magie van een voorstelling. Je staat er minder onbevangen tegenover. ‘Ik vind het eigenlijk ook geen cursus, het is meer een serie voorstellingen met inleidingen. Je krijgt geen kijkopdracht mee of zo. Maar het kan wel echt iets toevoegen.’ Manussen: ‘Het ver­ breedt en alleen door verbreding kom je zelf verder.’

INEKE EN MARIJKE: ‘WE WORDEN RECIDIVIST.’ De ‘dames van de UB’ gaan vaker samen aan de rol.

Ineke Verweel en Marijke Wesly werden na hun respec­ tievelijke studies Nederlands en Frans vriendinnen in de jaren dat ze allebei bij de Universiteitsbibliotheek van de

54

UvA werkten. Tuurlijk doen ze ook dingen ‘met andere mensen’. Het Kamermuziekfestival op Schiermonnikoog, jaarlijkse prik voor Wesly. En Verweel, even enthousiast als extravert, heeft in de Uitgids nu al vast 29 voorstellin­ gen aangekruist. Ja, daar moet nog wel even in worden gesnoeid want ze gaat ook naar alle operavoorstellingen.

‘En ik wil ook nog wel eens naar de film. En naar het mu­ seum. Ik zei laatst tegen een andere vriendin: Ik verveel me een beetje. Ze zei: ‘Wááááát?’’ Bulderlach.

Ze kijken: Wat is leuk? Zullen we dat doen? Zo h ­ ebben ze ook de dans van Emio Greco ontdekt, één van hun nieuwe helden. Gaan ze nu echt alles van zien. ­Verweel: ‘We zijn wel van het uitproberen.’ Wesly: ‘We laten ons graag verrassen.’

Alleen bij de eerste voorstelling in het najaar van 2012 hebben ze het halverwege opgegeven. ‘Het klinkt een beetje raar, maar dat werd een soort gedram’, zegt Wesly.

‘We zijn weggegaan.’ Maar, vult Verweel aan, daardoor hebben ze dan weer café Van Kerkwijk even verderop ontdekt. Want ze gaan altijd nazitten. En voorzitten ook trouwens, met een borreltje bij Frascati zelf.

In het nieuwe seizoen doen ze zeker nog een rondje Kijk!

Verweel: ‘Die achtergronden zijn leuk, zo’n klein theater is leuk, en zo’n Hotel Modern, he-le-maal top! Ik ben er later nog een keer naar toe geweest met andere vrienden en ik heb er iedereen naar toe gestuurd. We worden recidivist.’

55

Eén van de talenten van Laura Van Dolron (1976) schuilt in haar ­vermogen zichzelf, het publiek en de wereld in één adem te analyseren.

Dat doet zij met een snelheid, humor en zelfspot die voor velen herken­ baar zijn. Maar vooral raakt de eerlijkheid waarmee Van Dolron op het podium staat. Keer op keer worden grote levensvragen aan de kaak ­gesteld. Deze vragen stelt zij aan grote kunstenaars en filosofen, maar net zo dringend aan zichzelf, haar medespelers en haar publiek. Met hen werpt ze een kritische blik op de wereld om ons heen.

Sinds haar afstuderen in 2001 als regisseur aan de Toneelacademie ­Maastricht maakte Van Dolron een groot aantal voorstellingen, waar­ van vele bijzonder goed ontvangen werden. Ze schrijft, regisseert en staat bijna altijd zelf op het podium. Van 2004 tot 2010 was Laura van Dolron verbonden aan Frascati Producties. Sinds 2009 heeft ze haar ­eigen gezelschap bij het Nationale Toneel; Goed Gezelschap van Laura.

Lars Anderson is journalist, schrijver en debatleider. Hij schrijft onder meer voor Vrij Nederland, De Volkskrant en Knack Magazine.

‘Dat pistool dwingt me om te kiezen’

‘Stop. Dit is vaag gezwets!’

‘Nee, vergeet dat ook.’

Diepe zucht: ‘Tja, Ode aan de Man, dáár moet ik straks iets mee.’

Laura van Dolron, de ‘stand-up philosopher’, is voor even een zittende filosoof. Op de houten bankjes in de zwart bekleedde theaterzaal van Frascati bevraagt ze nu eens niet de omringende wereld, maar zichzelf. In september brengt ze haar nieuwe voorstelling, Ode aan de Man, maar hoe, wat, waar?

Laura van D ­ olron over live en l­ast-­minute ­theatermaken

Van Dolron (36) oogt ontspannen in haar grijswitte relax­ broek. Toch voelen haar hersenen gekneveld. Ze heeft een ‘metaforisch pistool in haar nek staan’, zegt ze.

Straks, na het interview, moet ze binnen een middag een ­één-uur-lange theatertekst schrijven. ‘Een kamikaze­ actie zonder speling.’ Nog zes uur heeft ze voordat Laura luistert begint, en inmiddels weet ze dat ze onder druk van dat pistool, drie schrijfuren nodig heeft om een half uur theater te vullen.

tekst: Lars Anderson

Schrijven in het moment, het is haar jongste kunstje, ­hoewel ze dat zelf nooit zo zal noemen. Daarvoor vind ze het te bijzonder, is de kick te groot. ‘Het idee dat ik nu iets moet schrijven dat straks klaar moet zijn, geeft me zo’n rush dat ik klassiek theater maken ineens heel saai vind. Ik wil het liefst alleen nog maar met het ­ publiek, in het moment, een tekst schrijven.’

56

© Carli Hermes

Theatermaker Laura van Dolron gaat de man bezingen. Live schrijvend, onder de druk van het moment, wil ze de man confronteren met complimenten. ‘Normaal gesproken zijn het mannen die vrouwen bezingen. Nu draai ik het om; ik ben de poppenspeler, hij het poppetje.’

Van Dolron kan er letterlijk niet van slapen. Live-­schrijven appelleert aan een oer-gevoel dat ze lang niet heeft ­gehad. Een gevoel van ‘dit moet iedereen nu zien; dit gaat de wereld veranderen!’ Een naam heeft ze er nog niet voor. Wil ze ook liever niet, maar o ­ nvermijdelijk zullen journalisten en publiek straks ­vragen: ‘Is dit wel theater?’ Net als bij haar stand-up philosophy optredens.

Want wat moeten ze er eigenlijk mee? Haar voorstelling was toch goed, die avond? Maar een dag later is het

‘Ik vind dat een nogal maf ­contrast: al die door mannen gestichte ­oorlogen, maar in de huiskamer ­streven ze vredigheid na.’

weer héél anders goed. ‘Het ontglipt aan de kwalificatie goed of slecht. Wie live iets schrijft, merkt dat het publiek anders l­uistert; bevrijd van een oordeel. En mocht het toch slecht zijn, dan is het de perfecte mislukking.’

t­erwijl ze eigenlijk gaan over ego en onzekerheid.

Dat hele g ­ elazer skip je als je die acteur gewoon een tekst laat voorlezen en hij niet de kans krijgt om ­zaken dicht te s­ meren, te verhullen of perfect te ­maken.’

VERBORGEN GEDACHTEN

Van Dolron laat even haar bescheidenheid varen.

Ze gniffelt: ‘Ik mag het niet zeggen, maar ik ben hier ­gewoon fucking goed in. Ik kom bij een soort ­intuïtie waar mijn gedachten samen lijken te vallen.

Er was een acteur die het wilde hebben over zijn liefde voor de natuur, waarop ik live schreef: “Mensen die van ­natuur houden zijn masochisten. Hoe kun je van iets houden dat volstrekt onverschillig is ten opzichte van jou?” Ik wist helemaal niet dat ik dat dacht of vond, maar dat pistool in mijn nek dwingt me om te kiezen; om me direct tot de dingen te verhouden.

Misschien is het zoiets als hypnose; er zijn manieren om jezelf dus­danig te ontregelen dat je bij verborgen gedachten komt.’

Aan alles voelt Van Dolron dat deze vorm beklijft; een ­razende methode om universele gevoelens bloot te leggen en dicht op de huid te kruipen van mensen die onwetend haar theaterarena betreden.

Ze krijgt van een acteur, uitgenodigd voor die ene avond, een ­miniem brokje informatie en distilleert daar een zo persoonlijk mogelijk verhaal uit. Live voegt ze nog b ­ eschrijvende elementen en processen toe die daar, in die zaal, op dat moment, gaande zijn.

Daarna is het aan de acteur om de tekst stante pede voor te lezen.

‘Je ziet aan het gezicht van de acteur of hij zich in de tekst herkent. Dat is dan gelijk een b ­ ekentenis.

Tijdens Laura luistert ving ik in de coulissen een ­gesprekje op ­tussen twee acteurs: “Jij zat toch in dat slaven­dingetje?” zei een van hen. Dat vind ik zo ­typisch voor acteurs; dat ze een dingetje maken van de slavernij. Ze zouden ook kunnen zeggen: “Hey, jij doet toch mee aan dat holocaust­dingetje?” Dus had ik voor die acteur geschreven: “Ja, ik zei dat net tegen jou, slaven­dingetje, maar dat is omdat we a ­ llebei ­weten dat we niet kunnen praten over het echte vuur dat ons tot acteren drijft. Voor de buiten­wereld lijkt het oppervlakkig, maar wij weten dat het veel te diep gaat om in woorden uit te drukken.”

‘Hij sprak dat uit en ik zag aan zijn blik dat hij dacht: “Shit, dit is echt zo.” Dat is mijn gekke kick. Om men­ sen te dwingen dingen te zeggen die ze nooit in het openbaar over zichzelf zouden zeggen. Maar die wel waar zijn. Zo voorkom ik ook de zogenaamd kritische ­vragen van acteurs in het repetitielokaal. Zit je ineens opgescheept met allerlei artistieke schijn­gesprekken,

58

EEN VERGIFTIGD GESCHENK Zo moet het ook gaan bij Ode aan de Man. Tenminste, dat denkt Van Dolron nu. Maar wellicht denkt ze binnen­ kort: ‘Pff, Laura waarom moet je dat live-schrijven nu direct op je hele carrière projecteren? Ga gewoon l­ekker een stuk schrijven. Hier doe je echt nog wel iets mee.’

Dan lachend: ‘Dat live & last minute geldt dus ook voor interviews. Eigenlijk moet je me een minuut voor de ­première interviewen. Dan weet ik wat ik ga doen.’

Zekerheden zijn ballast voor iemand die altijd a ­ lles ­bevraagt. Maar zeker is dat Van Dolron veertig keer een Ode aan de Man gaat brengen; zeer ­waar­schijnlijk is het dat die ode telkens wordt gevierd met een a ­ ndere man. Die zet ze in het zonnetje. Of ­preciezer, plaatst ze op een voetstuk, want het moet wel s­ churen. ‘Normaal gesproken zijn het mannen die vrouwen be­zingen, maar nu draai ik het om. Ik ben de poppen­speler, hij het poppetje. Op een voetstuk plaatsen is per definitie objectiveren, waarmee je die persoon zwakker maakt.’

Bij het ter perse gaan van dit magazine werd bekend dat Ode aan de Man helaas is ­afgelast.

‘Ariane Schluter zei eens: “De man die je op een voet­ stuk zet, geeft je een vergiftigd geschenk.” Er zijn voor­ waarden aan verbonden; je beperkt sterk iemands bewegingsvrijheid, en als zodanig is dat een geweld­ dadige actie. Ik heb mijn ex-geliefde op een ­voetstuk gezet, en ik weet dat hij daar niet gelukkig was. ­Matthijs van Nieuwkerk doet hetzelfde met zijn ­gasten. Hij vindt het heerlijk om complimenten te ­geven. Maar wat zou er gebeuren als je hem langer dan twee minuten vertelt hoe geweldig hij is? Ik zie hem nu al nerveus worden.’

Van Nieuwkerk past perfect in het rijtje mannen die Van Dolron wil bezingen. Invloedrijke mannen, liefst blank, want zij hebben als enige een emancipatieslag gemist. ‘De blanke man heeft meer macht dan welke ­groepering ook. Waar de rest noodgedwongen moest emanciperen, heeft hij zich nooit verder ontwikkeld.

Denk aan het vinden van schoonheid en waarachtig­ heid in jezelf, én daar woorden aan geven. Ook dat is emanci­patie. Het idee dat iedereen die blanke man voorbij is geëmancipeerd, spreekt me erg aan. En dus is het nu zijn beurt, omdat hij op dat vlak arm is. ­Misschien niet in macht, maar wel in taal en gevoel.’

De man is. Hij lijkt geen problemen te kennen, aldus Van Dolron. ‘Man-zijn is gewoon een gegeven voor hem. Dat verbaast me; er kleven kennelijk geen nade­ len aan. Zet dat eens naast de vrouw. Er zijn ontelbaar veel glossy’s, kunstwerken en boeken die het vrouw-zijn proble­matiseren. Misschien is het zijn eer te na om dat wat moeilijk is te benoemen. Of heeft hij er niet de tools voor. Als wij een vacature niet krijgen, denken wij dat dit ligt aan ons vrouw-zijn.’

Van Dolron weet hoe hypergevoelig de man-vrouw-­ thematiek is; de discussie ontaardt algauw in wij-zij-­ denken. Bijvoorbeeld als de interviewer man is, en bromt: ‘Ho ho, wij mannen maken geen probleem van jullie.’ Van Dolron: ‘Nee, dat doen we zelf. Maar wij ­hebben het probleem dat we minder macht hebben.

Misschien niet in dat laatste staartje van de evolutie, maar het is ­onnozel om te denken dat er, ondanks die kruimel geschiedenis die we gelijkwaardig zijn, niet een diep trauma zit. Dat is heus niet een beetje moeilijk doen; dat is overgeleverd en wezenlijk.’

INTIMITEIT OPWEKKEN ‘Wat ik met Ode aan de Man ga doen, wijkt nogal af van hoe ik gewoonlijk met vrouwelijkheid omga.

Ik ­probeer het juist niet als probleem af te schilderen, omdat ik denk dat het dan een selffulfilling prophecy wordt. Meisjes hebben veel meer aan een vrouw die daar niet over zeikt. Impliciet is dat een sterker femi­ nistische gebaar dan voortdurend die verschillen ­benoemen en bevechten.’

‘Verwacht van mij ook geen voorstelling waarbij ik even ga zeggen hoe het zit. Ik wil het persoonlijk maken. ­Bijvoorbeeld door voor een man een monoloog te schrij­ ven waarin hij mij vraagt waarom ik al tien jaar op een podium sta, maar het nog nooit over vrouw-zijn heb gehad. Ik wil een gesprek met een man die ook mens is.

En misschien samen ont­dekken dat we ­allebei mensen ­ zijn, die meer op elkaar lijken dan vooraf verwacht.’

Het zijn kernthema’s in het werk van Van Dolron. Mens zijn, lijken op. Niet de verschillen benadrukken, maar de overeenkomsten. Begrip kweken, lieflijk of ruw. Ruzie ­maken is geoorloofd; alles om intimiteit op te wekken.

‘Ik wil dat die man in opstand komt. Maar wel op mijn teken, want die opstand is door mij geënsceneerd.’

Van Dolron de buikspreker, de stand-up puppeteer, die het conflict wil aangaan met de onderontwikkelde blanke man op een voetstuk. Terwijl ze – o paradox – als het zover komt, de enige is die ruzie maakt. Precies zoals bij haar thuis. ‘Mijn geliefden vermijden conflict.

Wat ik een nogal maf contrast vind; al die door man­ nen gestichte oorlogen, maar in de huiskamer streven ze vredigheid na.’

59

FRASCATI PRODUCTIES NAOMI VELISSARIOU Belangrijkste tekortkoming: Het verspillen van bakken ­energie en denktijd aan onbe­ langrijke dingen: tellen wat ik eet (alles moet in even aantal­ len – niet 1 appel maar 2, niet 3 koekjes maar 4), smetvrees (als iemand een slokje neemt van mijn blikje cola is het onmogelijk er zelf nog van te drinken), de evenwijdigheid van voorwerpen ten opzichte van tafelranden, stofzuigen om het stofzuigen en ga zo maar door... Neuroses is denk ik het woord.

Favoriete bezigheid: Acteren (duh).

Wie zou je willen zijn: Susan Sontag.

Favoriete kleur: Blauw en wit, omdat die het best te combineren zijn met rood.

Rood dus eigenlijk.

Favoriete vogel: Ik HAAT vogels.

Favoriete literaire held: Het hoofdpersonage uit Aanteke­ ningen uit het ondergrondse van Dostojevski.

Welk levend persoon veracht je?

Michael Moore. Maar daar word ik zelf dan weer door anderen om veracht.

Meest overgewaardeerde deugd: Eerlijkheid. By far.

Hoe voel je je op dit moment?

Opgefokt en gelukkig :-) Levensmotto: Hashtag en dan dat letterwoord dat door iedereen gebruikt wordt om overmatig alcoholgebruik te excuseren maar dat feitelijk be­ tekent dat vergankelijkheid een onuitputtelijke bron van mogelijk­ heden is. #pantarhei

© Krista van der Niet

Naomi Velissariou (1984) presenteerde eind 2012 haar eerste voorstelling bij Frascati Producties, Mr Jones. In november maakt zij A Tragedy (simplified). Lees meer over haar werk op frascatiproducties.nl/makers.

61

Frascati Meer dan theater

Frascati zet met enige regelmaat actuele maatschappelijke kwesties op de theateragenda. Zonder dat we de illusie koesteren een defini­ tief antwoord te kunnen formule­ ren wordt er door publiek, kunste­ naars, schrijvers, wetenschappers en opiniemakers een vrije denk­ ruimte gecreëerd. Voor het seizoen 2013-2014 staan er twee thema’s op de agenda.

THEMA 1: THE COMMON VS THE INDIVIDUAL – REVISITED september 2013 – maart 2014 VOORSTELLINGEN EN DEBAT ‘De manier waarop wij met elkaar omgaan heeft alle kenmerken van een tragedie. We weten dat het misgaat, maar we kunnen het lot niet afwenden.’

62

Met deze stelling geeft Albert Jan Kruiter op pagina 26 het startschot voor The Common versus the Individual – Revisited. Dit thema over de veranderende relatie tussen ­gemeenschap en individu, zal gedurende het hele seizoen als een rode draad door het program­ ma van Frascati lopen.

ALVAST INLEZEN? Boeken top 5 over dit onderwerp van Albert Jan Kruiter: 1. Altexis de Tocqueville, ­Democratie in Amerika (1935) Het beste boek over d ­ emocratie ooit geschreven. En mooi en begrijpelijk geschreven ook nog, voor een filosoof.

2. Simon Schama, Kroniek van de Franse Revolutie (1989) Verhalend meesterwerk over de grootste tragedie tussen individu en gemeenschap die we ooit ­beleefden: De Franse Revolutie.

3. L uc Panhuysen, De Ware ­Vrijheid (2009) Biografie over de gebroeders De Witt en en passant over ­Nederland in de 17e eeuw.

Prachtig verhaal over gemeenschapsvorming in Nederland.

4. Tom Holland, Rubicon (2003) Geschiedenis van de munters van het begrip Res Publica.

Prachtig relaas over de Romeinen en het Rijk dat ze opbouwden en weer in elkaar lieten vallen.

5. Abraham de Swaan, Zorg en de Staat (1989) Beste boek over de Nederlandse verzorgingsstaat ooit geschreven.

Voor wie de machinaties achter de gevel van onze solidaire gemeenschap echt wil begrijpen (met het risico om teleurgesteld te raken).

Albert Jan Kruiter is oprichter van het Instituut voor Publieke Waarden (IPW) (publiekewaarden.nl). Een instituut dat onderzoekt en onder­ neemt daar waar de overheid zich terugtrekt en de samenleving het niet automatisch oppakt.

VOORSTELLINGEN THE COMMON VS THE INDIVIDUAL – REVISITED wo 2 & do 3 okt HATE RADIO INTERNATIONAL INSTITUTE OF POLITICAL MURDER (CH/DE) Over het aandeel van de staats­ zender RTLM in de Rwandese genocide van de jaren negentig, waarbij Hutu’s letterlijk werden ­aan­gemoedigd Tutsi’s te doden.

‘These people are a dirty race! We have to exterminate them. We must get rid of them. This is the only solution. These cockroaches, who called me, where did they go? They surely have been exterminated. Let us sing: let us rejoice, friends! Cock­roaches have been exterminated! Let us rejoice, friends! God is never wrong! ’ – Fragment RTLM, Hate Radio

do 10 t/m za 12 okt SCHWALBE ZOEKT MASSA SCHWALBE / DE COPRODUCERS Het jonge collectief Schwalbe breidt uit, met honderd man om precies te zijn. Schwalbe zoekt massa verkent het verlan­ gen én de angst om onderdeel te zijn van een groter geheel. di 21 t/m do 23 jan ME AND STALIN NADIA TSULUKIDZE IN ­COPRODUCTIE MET FRASCATI PRODUCTIES Toen de oma van de Georgische Nadia Tsulukidze hoorde dat Stalin overleden was, barstte ze in tranen uit. Nadia, die zelf opgroeide onder Sovjetbewind, vraagt zich af hoe iemand die zo heeft geleden onder een dictator, toch verdriet om zijn dood kan voelen.

‘Politiek theater van het hoogste niveau.’ (*****) – De Theaterkrant vr 4 okt DEBAT Op vrijdag 4 oktober organiseert Frascati een goed gevuld program­ ma aansluitend bij de voorstelling Hate Radio m.m.v. regisseur Milo Rau en Hans Werner Kroesinger.

Lees op pagina 10 van dit ­magazine het essay van corres­ pondent Koert Lindijer over zijn ervaringen in Rwanda gedurende de ­burgeroorlog.

THEMA 2: KUNST, ­ECONOMIE & GELD di 10 t/m za 14 dec VOORSTELLINGEN EN DEBAT In de maand die traditioneel in het teken staat van commercie en/of bezinning organiseren we een week over geld, economie en kunst. Bij het ter perse gaan van dit magazine is de invulling van het programma nog niet rond maar het belooft een volle week te worden met gespierde taal, documentaire, debat, theater en politiek. Alles dus eigenlijk.

Er wordt momenteel nog volop ­gewerkt aan bovenstaande pro­ gramma’s, meer informatie volgt als altijd online uiterlijk zes weken van te voren. Kaarten voor de ­voorstellingen zijn nu al te koop.

HOUSE ON FIRE Vanaf 2013 maakt Frascati ­samen met tien Europese theaters en ­festivals deel uit van House on Fire. Een netwerk dat kunste­ naars en ideeën ondersteunt die ­politieke en sociale issues aan de kaak stellen. A ­ ndere ­partners hierin zijn o.a. Brut (­Wenen), HAU (­Berlijn), Kaai­ theater (Brussel) en Lift (Londen).

Alle boven­staande ­programma’s vinden in dit kader plaats.

Uitgebreide informatie volgt via frascatitheater.nl

© Koen van Bremen

De voorstellingen die je in Frascati kunt zien, staan niet op zichzelf. Elk op hun eigen manier gaan ze over de wereld van vandaag en over ons, mensen.

Daarom biedt Frascati meer dan theater alleen.

Op deze pagina’s lees je wat er zoals te doen is voor, na en rondom de voorstellingen.

September 2013 - Januari 2014

© Sally de Kunst

Frascati Magazine

63

Frascati Magazine

September 2013 - Januari 2014

Inleidingen, n ­ agesprekken & feestjes

VLAAMSE KLASSIEKERS

Het werk dat in Frascati te zien is, biedt vaak aanknopingspunten voor gesprek.

Dat ­gesprek voeren we graag. Online via frascatimagazine.nl, bij een gesprek na de ­voorstellingen, tijdens onze cursus Kijk Theater! Of informeel bij een borrel in het café.

Regelmatig nodigt Frascati bijzon­ dere gasten uit om na de voorstel­ ling na te praten met theater­makers en publiek. Komend half jaar zijn dat onder andere René Gude, Jan ­Eikelboom, Lars Anderson en Jaïr Stranders.

KIJK THEATER! Vijf voorstellingen met inleiding Al een aantal jaar organiseert Frascati Kijk Theater! Kijk biedt verdieping bij het werk van onze theatermakers in een kleine groep.

Ook deze editie hebben we weer een keuze gemaakt uit alles waar staalkaart Frascati voor staat: Repertoire­theater met topacteurs als Jacob Derwig, Maria Kraakman, Frieda Pittoors en Chris Nietvelt, jong regietalent uit eigen huis, dans, internationaal politiek theater en het beeldende, poëtische werk van Boukje Schweigman.

‘Met de uitleg die we straks krijgen, hoeven we ons helemaal niet in te lezen. Dat is wel heerlijk.’ ‘De voor­ bereiding, die doet Tobias voor ons.’ (bezoeker over Kijk in het interview op pagina 50) Cursusleider: Tobias ­Kokkelmans.

Tobias Kokkelmans leidde afgelo­ pen seizoen voor het eerst de cursus Kijk Theater! Voor Frascati is hij de gedroomde cursusleider. Niet alleen weet hij veel van de theater­makers, hun werk en de achtergrond waar­ tegen dat tot stand komt, hij weet zijn verhaal ook nog met zeer veel intelligent enthousiasme en ­furore over het voetlicht te brengen. ­Kokkelmans is in het dagelijks ­leven dramaturg bij Wunderbaum.

VOORSTELLINGEN KIJK ­THEATER! Wo 2 okt HATE RADIO INTERNATIONAL INSTITUTE OF ­POLITICAL MURDER (IIPM) Over het aandeel van de staats­ zender RTLM in de Rwandese ­genocide van de jaren negentig, waarbij Hutu’s letterlijk werden ­aangemoedigd om Tutsi’s te doden. meer info p 16.

Wo 4 dec BLOEDBRUILOFT JULIE VAN DEN BERGHE, TA-2 & FRASCATI PRODUCTIES Een schaamteloos melancholisch verhaal vol poëzie en gestold ­verlangen, gedrenkt in bloed en verboden vurigheid. Met o.a.: Robert de Hoog, Frieda Pietoors, Chris Nietvelt, Marwan Kenzari e.a. meer info p 20.

Wo 29 jan HET UNIVERSUM VAN ­SCHWEIGMAN& BOUKJE SCHWEIGMAN Het woordeloze theater van ­Schweigman& dompelt de ­bezoeker onder in een beeldend, poëtisch en mysterieus universum. meer info p 40.

© Sanne Peper

Wo 19 mrt THE DOG DAYS ARE OVER JAN MARTENS / ICKAMSTERDAM In The dog days are over toont Jan Martens een repetitieve koortsdroom, een uitputtingsslag waarin de danser wordt opgevoerd als een ijdel, volhardend en puur uitvoerend wezen, strevend naar perfectie.

64

Wo 16 apr WHO’S AFRAID OF VIRGINIA WOOLF? ERIK WHIEN Erik Whien zet dit seizoen Edward Albee’s Who’s afraid of Virginia Woolf? (1962) op het toneel met Jacob Derwig, Sanne den Hartogh, Maria Kraakman en Kirsten Mulder.

KIJK THEATER! EN KIJK ­THEATER! COMPLEET

Samen met de Stadsschouwburg Amsterdam & Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond stelde Frascati een serie Vlaamse voorstellingen samen.

Kijk compleet betekent een voorstel­ ling inclusief eten. Frascati nodigt je van harte uit om te komen eten in Frascati Café. Op alle Kijk-avonden staat er een lange tafel klaar voor alle deelnemers. Onze kok presenteert de nieuwste gerechten van de kaart, medewerkers & theatermakers van Frascati schuiven regelmatig aan.

De cursus is alleen ­online te koop via de website ­­frascatitheater.nl t/m ma 23 september.

Aanvangstijden Diner: 18:15 Cursus: 19:00 – 20:00 Voorstelling: 20:30 Prijzen Kijk Theater! Compleet: € 195 (incl. eten en twee drankjes) Kijk Theater!: € 132,50 (incl. een drankje)

FRASCATIQUE HOSTED BY...

Feestjes in Frascati Café Elke maand gaat het dak eraf met Frascatique, dansavonden gehost door onze vaste bespelers. Zo zorgde Toneelgroep Oostpool voor een swin­ gende avond met DJ Lisa Schaduw (Knuckle Duster Agency), ging na afloop van Kassys het dak er af met DJ Alec Smart en trommelde Dion Vincken van Cirque ­Exentrique zo hard dat de kerstversiering naar beneden kwam. Frascatique is elke maand na afloop van een voorstelling en is gratis toegankelijk.

© Phile Deprez: NTGent, Rood

NAGESPREKKEN

Beter dan Vlaamse friet

Eigenlijk komen alle lekkere din­ gen uit Vlaanderen. De Vlaamse friet (Met stoofvlees! Met écht goeie mayonaise!) is onovertroffen. De Trappist van Westvleteren is weer uitgeroepen tot het beste bier ter wereld. Van Leonidas tot Godiva, de pralines zijn wereldberoemd.

Enfin, de Vlamingen weten wat het goede leven is. En ze weten óók wat goed theater is. Het Vlaamse theater is N ­ ederlandstalig, maar niet Nederlands. Het is vaak tragi­ komisch. Het absurde wordt gemixt met een vleug tristesse, de lach met de melan­cholie. Het gaat vaak over kleine mensen en hun grote gevoe­ lens. Het is bovenal warmbloedig.

Veel Vlaamse theatermakers ge­ nieten een wereldwijde faam met hun voorstellingen. Wij haalden voor u een uitgelezen selectie naar

­ msterdam, die we laten zien op A drie locaties: de Stadsschouwburg, de Brakke Grond en Frascati. Schoon theater. Mét dat sympathieke accent.

Niet te missen Vlaamse kwaliteit!

Met o.a.

LACRIMA COMPAGNIE CECILIA vr 20 & za 21 sep 2013, 20:30 Brakke Grond MCBTH TONEELHUIS & LOD / GUY CASSIERS Wo 23 & Do 24 okt 2013, 20:30 Stadsschouwburg Amsterdam ROOD KOEN DE SUTTER / NTGENT Wo 6 & do 7 nov 2013, 20:30 Frascati

Kijk voor het complete programma in de drie ­theaters op ­frascatitheater.nl. om alvast een beetje in de ­Vlaamse ­stemming te komen, kijk hier:

65

FRASCATI PRODUCTIES SADETTIN KIRMIZIYÜZ Belangrijkste karaktertrek: Impulsief, nieuwsgierig, ­warmbloedig.

Favoriete bezigheid: Kennis vergaren.

Jouw idee van misère: Een dagje naar de commerciële televisiezenders kijken.

Wie zou je willen zijn: Bruce Lee, Rocky Balboa, Son Goku (van Dragonball Z).

Favoriete kleur: Karmozijn.

Favoriete bloem: De narcis.

Favoriete auteur: Kafka.

Grootste held in het echte leven: Mijn broer Süleyman.

Grootste heldin in het echte leven: Mijn zusje Sare.

Welk levend persoon veracht je?

Dick Cheney.

Favoriete spijs en drank: Ravioli met ricottavulling in rode saus van zongedroogde ­tomaten en mascarpone, ­Jameson zonder ijs.

Hoe voel je je op dit moment?

Goed. Ik mag niet klagen.

Jouw grootste prestatie: Verwekt worden, geboren ­worden en nog steeds in leven zijn. Een wonder!

Levensmotto: Do or do not. There is no try.

© Krista van der Niet

Sadettin Kırmızıyüz (1982) is sinds 2012 verbonden aan Frascati Producties. Zijn voorstelling Somedaymyprincewill.com is geselecteerd voor het Nederlands Theater Festival 2013. Lees meer over zijn werk op ­frascatiproducties.nl/makers.

67

Frascati Foreign Friends (FFF)

INTERNATIONAAL DANS- & PERFORMANCEFESTIVAL 12E EDITIE

sept 2013 – jan 2014 Deze pagina is Engelstalig zodat je een vriend, vriendin of buurman die geen Nederlands spreekt kan attenderen op Frascati Foreign Friends. Om je vast een beetje de sfeer te laten proeven van avonden in Frascati met een internationale programmering, maakte Catherine Neal, een Foreign Friend, een mini-film. Scan het Layar-logo:

LET’S MEET AT FRASCATI!

WHAT DO I HAVE TO DO?

(Inter)national Theatre & Dance selection for you!

Frascati has come up with a new selection of a ­ bsolute must-see performances particularly suitable for ­non-Dutch speakers. An exciting list of the work of some of the most highly renowned theatre-makers and choreographers from the ­Netherlands and far beyond.

Simply subscribe to our ‘invite only’ Foreign Friends news­letter and we’ll keep you updated on the ­programme, Meet&Greets and the Dutch ­Dinners. Plus you’ll receive the ­special ticket price link and your free drink pass.

On the right, you will find a selection of productions suitable for non-Dutchspeakers that are not to be missed!

* SIGN UP for our FFF e-mail list for performances marked with an asterisk* – you can then join in Meet&Greets, FFFood and get the special ticket link for a free drink voucher.

68

For the complete FFF programme check frascatitheater.nl

FALL4DANCE A DIVERSE WEEKEND FULL OF DANCE IN AMSTERDAM Sun 22 Sept* Permission to dance! theatre HATE RADIO INTERNATIONAL INSTITUTE OF ­POLITICAL MURDER (CH/DE) Thur 3 oct* Frascati 1, 20:30 in French & Kinyarwanda with ­supertitles / 110 min.

‘Political theatre of the highest ­calibre.’ (*****) – De Theaterkrant theatre & performance SCHWALBE SEEKS CROWD SCHWALBE / DE COPRODUCERS Fri 11 Oct* Frascati 1, 20:30 Schwalbe seeks Crowd explores the desire to and the fear of becoming subsumed by a larger whole.

15 T/M 19 OKTOBER 2013

IN VLAAMS CULTUURHUIS DE BRAKKE GROND & FRASCATI

Frascati Magazine

Win een diner voor twee Schrijf je nu in voor onze nieuwsbrief via Layar en koop ­kaarten voor een van onderstaande voorstellingen en win een ­diner voor twee in Frascati café.

Roemrucht meesterwerk van

Jan Fabre za 21 september 15.00 uur

MIGHTYSOCIETY10 Laatste voorstelling uit de mighty­ society-reeks van Eric de Vroedt, ­geselecteerd voor het Theater ­Festival 2013 en in de top tien van twee Volkskrantrecensenten.

WIE IS ER BANG VOOR ­VIRGINIA WOOLF? Klassieker door huisgezelschap Dood Paard, goed voor 5 sterren in de Volks­ krant, zat afgelopen seizoen in een mum vol en werd maar liefst door drie theaterrecensenten ­genoemd in de top tien van afgelopen seizoen.

FRASCATI CAFÉ Goed eten voor weinig geld Eten en drinken voor de voorstelling kan in Frascati Café: een Amster­ dams (eet-)café met een frisse, kosmopolitische uitstraling, naast Frascati. Door de eenvoudige keu­ kenfilosofie: goed eten voor weinig geld, bestel je een hoofdgerecht al vanaf € 10,-. In de zomer kan je ­lekker buiten eten en binnen kijk je je ogen uit naar de Wunderkammer: een kunstwerk vol rekwisieten uit theatervoorstellingen die in Frascati gespeeld hebben. frascaticafe.nl

HATE RADIO Voor het eerst in Amsterdam: indruk­ wekkende internationale ­festival hit over de oorlog in ­Rwanda tussen de Hutu’s en de Tutsi’s.

BLOEDBRUILOFT Regietalent Julie Van den Berghe regisseert de acteurs van Toneel­ groep Amsterdam in deze samen­ werking tussen TA-2 en ­Frascati Producties met onder andere Frieda Pittoors, Robert de Hoog, ­Marwan Kenzari en Chris Nietvelt.

HIDEOUS (WO)MEN Nieuwe voorstelling van ­Boogaerdt­/­VanderSchoot in ­samenwerking met Susanne ­Kennedy over de houdbaarheid van het concept mens.

Actie geldig t/m 1 november 2013

Eén van zijn radicaalste werken.

Een 8 uur durende happening.

U kunt blijven of weggaan.

Eén ding staat vast: dit is een belevenis.

ALTIJD 2 EURO KORTING? Kaarten voor Frascati koop je altijd met 2 euro korting via ­frascatitheater.nl. De betaling ­geschiedt dan via je creditcard of via IDEAL. Wanneer je tot vijf werkdagen voor aanvang van de voorstelling kaarten via inter­ net koopt, dan worden je kaarten thuisgestuurd. Daarna kunnen ­gekochte kaarten bij de kassa ­worden ­afgehaald.

ssba.nl

70 SSBA_frascatie ad_Fabre.indd 3

03-07-13 10:11

FRASCATI PRODUCTIES TIJDELIJKE SAMENSCHOLING

© Krista van der Niet

Belangrijkste karaktertrek: Ons vermogen om met één stem te spreken. Terwijl we in feite toch met z’n tweeën zijn.

Favoriete eigenschap bij een man: Roekeloosheid, thrill-seeking.

Favoriete eigenschap bij een vrouw: Uitgebalanceerdheid, gelijk­ matigheid.

Belangrijkste tekortkoming: Besluiteloosheid.

Favoriete bestemming: Rotterdam en Amsterdam, dat heen en weer-gereis is ­tegenwoordig een voorwaarde voor ons bestaan.

Favoriete bloem: Hebben we echt niet. Nooit ­gehad ook.

Favoriete vogel: Ja, die hebben we dan weer wel.

Favoriete auteur: Dave Eggers, we bewerken nu een boek van hem.

Favoriete literaire held: Dit zijn wel echt dingen waar we nooit over nadenken. Daarbij zijn wij niet zo van één favoriet. ­Behalve bij voetbalclubs, maar daar vraag je dan weer niet naar.

Welk levend persoon veracht je?

Dion Graus is wel echt een sukkel.

Talent dat je zou willen hebben: Het vermogen om heel snel te beslissen en daar dan volledig op te vertrouwen.

Hoe voel je je op dit moment?

Opgejaagd. Zoveel vragen te moeten beantwoorden waar we geen antwoord op hebben.

Welke tekortkoming kan je het makkelijkst vergeven?

Een houten been is echt geen probleem.

Levensmotto: Dat hebben mensen toch niet echt? Wat doe je daar dan mee, met zo’n motto? Nee dat hebben wij niet.

Tijdelijke Samenscholing (Michiel ­Bakker (1981) & Carole van Ditzhuyzen (1981)) won met de afstudeervoorstelling Dag 1 de Parade­parel 2009. Bij Frascati Producties maakten zij zes voorstellingen, waaronder Interview (doen alsof het fictie is) (2012) en ­Ouagadougou (2013). Lees meer over hun werk op frascatiproducties.nl/makers.

73

Frascati Magazine

ADRESSEN FRASCATI

KAARTEN KOPEN

Frascati WG M.v.B. Bastiaansestraat 54 1054 SP Amsterdam

online kopen € 2,- goedkoper Kaarten voor Frascati, Frascati WG of de Frascati programmering in de Brakke Grond koop je met ­korting via frascatitheater.nl. Online ­gekochte kaarten zijn in de meeste gevallen 2 euro goedkoper. De beta­ ling geschiedt dan via je creditcard of via IDEAL. Wanneer je tot vijf werk­ dagen voor aanvang van de voor­ stelling kaarten via internet koopt, dan worden je kaarten thuisgestuurd.

Daarna kunnen gekochte kaarten bij de kassa worden afgehaald.

Vlaams Cultuurhuis de ­Brakke Grond Nes 45 1012 KD Amsterdam

Reserveren en/of kopen via de kassa Kopen en/of reserveren van kaarten voor Frascati, Frascati WG en Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond kan ook

Frascati 1, 2 & 3 Nes 63 1012 KD Amsterdam

via de kassa van de theaters in de Nes. Deze is gevestigd in Frascati. Na 19:30 tot aanvang voorstelling kun je terecht bij de avondkassa’s in de the­ aters zelf. De avondkassa’s zijn alleen geopend op voorstellingsdagen.

Openingstijden Kassa Telefonisch: maandag t/m vrijdag vanaf 11 uur t 020 626 68 66 Aan de kassa: dinsdag t/m zaterdag vanaf 17 uur Avondkassa’s Frascati, Nes 63 t 020 626 68 66 Frascati WG, M. v. B. Bastiaanse­ straat 54 t 020 683 23 04 De Brakke Grond, Rode Zaal & Expo Zaal, Nes 45 t 020 622 90 14

September 2013 - Januari 2014

KORTINGEN

FRASCATI HUREN

Ben je in het bezit van een Stadspas, een CJP of ben je jonger dan 27 jaar, dan betaal € 3,50 minder. Ook groe­ pen vanaf 10 personen krijgen € 3,50 korting per persoon.

Studenten van alle kunstvakoplei­ dingen krijgen € 5,- korting op een voorstellingskaart, geldend vanaf een half uur voor aanvang van de voorstelling. Reserveren is dan niet mogelijk. Groepen vanaf 10 personen jonger dan 27 jaar krijgen eveneens € 5,- korting op een voor­ stellingskaart.

Frascati is gevestigd in een ­voormalig veilinghuis. De grote ­monumentale theaterzaal met zijn privé-loges zorgt voor een unieke sfeer. De prachtige locatie huisvest verder nog twee kleinere zalen, een vergaderruimte en een ­inpandig café-restaurant met buiten­terras. Het is mogelijk één of meerdere zalen te huren. De ­zalen beschikken over hoogwaardige theater­technische faciliteiten, ­waardoor ze uiter­mate geschikt zijn voor (boek)presentaties, ­lezingen, d ­ ebatten en congressen.

Vol? Toch langskomen!

Bij volgereserveerde voorstellingen opent Frascati vanaf een uur voor aanvang de wachtlijst direct bij de desbetreffende avondkassa.

Niet afgehaalde kaarten worden een half uur voor aanvang van de ­voorstelling doorverkocht.

Frascati is gevestigd in de Nes, één van de oudste straatjes van Amsterdam. Deze straat is goed ­bereikbaar met het openbaar ver­ voer en ligt op ongeveer 5 minu­ ten loopafstand van het Centraal ­Station. Ook zijn er ­diverse parkeer­ mogelijkheden in de buurt.

INFORMATIE OVER FRASCATI

MEER WETEN?

Als je meer informatie wilt over ­Frascati dan zijn er een aantal mogelijkheden. Je kunt je aanmel­ den voor dit halfjaarlijks magazine (augustus en januari) en je kunt je abonneren op onze digitale nieuws­ brieven. Voor beide kun je je opge­ ven via onze website, volg de knop NIEUWS op de homepage.

Een aanvraag ontvangen we graag per e-mail. Beschrijf kort om wat voor soort gelegenheid het gaat, voor hoeveel personen, mogelijke data & tijden, welke voorzieningen je nodig denkt te hebben (microfoons, beamer, licht e.d.) en of er optredens plaatsvinden.

Eten Eten voor de voorstelling kan in Frascati Café: een Amsterdams ­(eet-)­café met een frisse, kosmo­ politische uitstraling, naast Frascati.

Door de eenvoudige keukenfilosofie: goed eten voor weinig geld, bestel je een hoofdgerecht al vanaf €10,-.

In de zomer kan je lekker buiten eten en binnen kijk je je ogen uit naar de Wunderkammer: een kunstwerk vol rekwisieten uit theatervoorstellingen die in Frascati gespeeld hebben.

AUB ticketshop en LMTS De AUB ticketshop op het Leidse­ plein biedt informatie over en ­kaartverkoop van alle ­culturele ­evenementen in Amsterdam.

Hier vind je ook de last minute ticketshop waar je slechts 50% van de ­normale prijs voor een kaartje betaalt. ­Frascati biedt regelmatig kaarten aan via de LMTS.

74

Fotografie centerfolds: ­ Krista van der Niet Tekst centerfolds: The Proust ­Questionnaire door Tommie van Eck Frascati, Amsterdam Uitgave: augustus 2013 Oplage: 25.000 Druk: Senefelder Misset De Groene Amsterdammer Frascati werkt met enige ­regel­maat samen met De ­Groene ­Amsterdammer bij de totstand­koming van ­inhoudelijke ­programma’s.

Dit ­magazine werd eveneens mede ­mogelijk gemaakt door een bijdrage van De Groene.

Frascati bedankt structureel financier:

Frascati bedankt de fondsen:

Je kunt je aanvraag sturen naar verhuur@frascatitheater.nl COLOFON Frascati Magazine #3: september 2013 t/m januari 2014 Redactie: Kiki Stoffels, Bas van ­Peijpe, ­Lorraine Dunkley (stagiaire) Aan dit nummer werkten mee: Koert Lindijer, René Gude, ­Karin Veraart, Lars Anderson, ­Jeroen ­Groenewegen-Lau, ­Marjolijn de Cocq, Albert Jan ­Kruiter, ­Nicolette Aschermann, ­Bregtje ­Schudel, Simon van den Berg, Berthe Spoelstra, Jola Klarenbeek, Mark Timmer

Frascati werkt samen met:

Vormgeving: De Designpolitie, Amsterdam www.designpolitie.nl

75

76 choreografie & dans Jefta van Dinther & Thiago Granato

choreografie Jan Martens dans Joke Emmers advies Marc Vanrunxt & Renée Coopraij

LA BÊTE

choreografie Jan Martens dans Truus Bronkhorst advies Marc Vanrunxt

BIS

‘Bis is glashelder, verschoond van alle opsmuk.’

– De Volkskrant

Vorig jaar maakte de jonge choreograaf Jan Martens bij Frascati Producties Bis, een indringende solo voor en met de eenenzestigjarige Truus Bronkhorst over opnieuw beginnen, doorgaan en niet opgeven. Vervolgens maakte hij La bête, een solo voor en met de 23-jarige Vlaamse actrice Joke Emmers, waarin een vrouw zich ritmisch met lichaam en stem door een lied worstelt. Beide solo’s geven een onverbloemde, nietsontziende en tegelijk liefdevolle blik op een mens en openen de ogen voor onconventionele schoonheid en virtuositeit.

za 21 dec Frascati 2, 20:30 € 15 / 11,5 dans / Fall4Dance

DIALOGUE (BIS & LA BÊTE) JAN MARTENS / COPRODUCTIE FRASCATI PRODUCTIES

FALL4DANCE

’Een vreemde en rauwe ervaring voor oog, oor en lichaam. Het intellect wordt weggevaagd en de materie wordt in gang gezet.’

– Svenska Dagbladet over Grind

Tussen tuimelende schaduwen en duizelingwekkende beats dansen twee mannen.

Hun intieme duet is als een trip: traag, vloeiend, intens en aangenaam out of focus. Dansen wordt vrijen, praten wordt eten, symbiose wordt parasiteren. Jefta van Dinther en Thiago Granato rekken de tijd op en scheppen ruimte om te proeven aan wat vluchtig is en snel weer verglijdt.

vr 20 sep Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 dans / Fall4Dance

THIS IS CONCRETE JEFTA VAN DINTHER (SE/NL) & THIAGO GRANATO (BR)

concept, tekst & regie Eric de Vroedt spel Mariana Aparicio Torres, Bram Coopmans, Hein van der Heijden, Phi Nguyen, mystery guest e.a. powered by Toneelgroep Amsterdam

‘Intens botsende dromen in mightysociety10’ (****) – NRC

‘De Vroedt rondt af met meesterproef’ (*****) – De Theaterkrant

‘Onontkoombaar, intiem theater, gedragen door een geweldige cast’ – juryrapport Theater Festival

Afgelopen seizoen presenteerde regisseur Eric de Vroedt mightysociety10, het laatste deel van zijn veelgeprezen reeks voorstellingen over brandende, actuele kwesties.

De jury van het Theaterfestival koos de voorstelling als een van de tien beste van het afgelopen seizoen. Mightysociety10 gaat over Indonesië, het land waar Eric de Vroedts moeder is geboren en zijn vader is gestorven.

De voorstelling legt op Paul Auster-achtige wijze de weg af van een gedroomde jeugd in Batavia naar de commerciële nachtmerrie van een Balinees luxe-resort. Van een koloniale stad met jazzorkesten naar een Oosterse megapolis met al zijn verlokkingen.

Een voorstelling vol potentiële Balibombers, Javaanse YouTube-ers, spirituele Westerlingen en geile pensionado’s. Tegen het decor van het opkomende en vitale Azië wordt de balans opgemaakt van het failliete Europa aan het begin van het tweede decennium van de 21e eeuw. Hein van der Heijden werd voor zijn rol als Lex genomineerd voor een Louis d’Or.

za 7 sep 17:00 sideshow

za 7 sep 14:30 zo 8 & ma 9 sep 20:30 Frascati 1 € 20 / 17,5 theater / 120 min.

MIGHTYSOCIETY10 MIGHTYSOCIETY / ERIC DE VROEDT

FALL4DANCE

Het Vlaams & Nederlands Theaterfestival presenteert ieder jaar een selectie van de meest indrukwekkende voorstellingen van het afgelopen seizoen. Tegelijk toont het Amsterdam Fringe Festival op meer dan 30 verschillende locaties kleurrijke en ongepolijste voorstellingen uit de buitengebieden van het theaterveld. Een deel van dit dubbele theaterfeest vindt vanaf dit jaar plaats bij Frascati. Uit de internationale programmering van het Amsterdam Fringe Festival tonen we Machine makes man van Old Sound Room (US) en Ragulabuggla van Theatreact & Bananteatern (SE/IN). Daarnaast presenteren we de publieksfavoriet uit het Theaterfestival Wie is er bang voor Virginia Woolf van Dood Paard en uit de juryselectie mightysociety10 van Eric de Vroedt.

za 7 t/m za 14 sep

VLAAMS & NEDERLANDS THEATERFESTIVAL EN AMSTERDAM FRINGE FESTIVAL IN FRASCATI

AGENDA september

idee & spel Marien Jongewaard tekst Rob de Graaf

‘Kwetsbaar en krachtig tegelijk. Mooi.’ (****) – De Volkskrant

‘There is a discussion’ – meer dan deze vier woorden had de conceptuele kunstenaar Ian Wilson niet nodig om een uitwisseling van gedachten op gang te brengen. Dat laatste is ook wat Marien Jongewaard beoogt met zijn werk. In een intieme setting maakt het publiek kennis met een man, een kunstenaar die lang jong wilde blijven en volharde in een rebellerende houding. Maar de beeldenstormer leerde langzaam de waarde van tradities inzien, de prater leerde luisteren en de zoeker merkte op een dag dat niet langer alle opties open lagen. Wat bleef, is de mogelijkheid je gedachten te scherpen aan die van een ander.

Genomineerd voor de VSCD Mimeprijs 2013.

di 24 t/m za 28 sep Frascati 3, 21:00 € 15 / 11,5 theater

THERE IS A DISCUSSION, EEN MONOLOOG NIEUW WEST / MARIEN JONGEWAARD

Nieuwsgierig naar wat Amsterdam aan dans te bieden heeft? Kom naar Fall4Dance en laat je een weekend lang verleiden door uiteenlopende voorstellingen, van virtuoos klassiek tot prikkelend modern. In Frascati tonen spraakmakende jonge talenten hun nieuwste werk.

In Het Muziektheater danst Het Nationale Ballet Corps, een uniek gecombineerd programma van topchoreografen Hans van Manen, Michel Fokine en Emio Greco & Pieter C. Scholten.

In de Stadsschouwburg presenteert de gevierde

vr 20 t/m zo 22 sep

FALL4DANCE EEN DIVERS WEEKEND VOL DANS IN AMSTERDAM

Een ouder stel nodigt een jong stel uit om na een feestje bij hen thuis nog een borrel te drinken.

Wat begint als een beleefde nazit, ontaardt in een draaikolk van frustraties, verwijten en verbaal venijn. Kuno Bakker en Manja

wo 11 t/m za 14 sep Frascati 1, 20:30 € 19 / 15,5 theater / 165 min.

WIE IS ER BANG VOOR VIRGINIA WOOLF? DOOD PAARD

tekst Ko van den Bosch regie Maren E. Bjørseth spel Jochum ten Haaf, Lieke-Rosa Altink & Stijn Vervoort

‘Een sidderende voorstelling die getuigt van onconventionaliteit, durf en spelersinzicht. Helling ijlt nog lang na.’ – De Theaterkrant over Helling

Na haar bekroonde afstudeervoorstelling Een Poppenhuis en het intrigerende Helling, regisseert Maren Bjørseth (Noorwegen, 1984) Ten liefde, de rauw-realistische bewerking die Ko van den Bosch maakte van Romeo en Julia van Shakespeare. De geliefden zijn geen pubers meer: we treffen ze jaren later. Wat weerhoudt hen er van nu het eeuwige geluk in elkaars armen te vinden? In een liefdeslaboratorium met muziek en popcorn zijn we getuige van een groots spel met de liefde, terwijl buiten de vluchttaxi wacht. Dit is de angstaanjagende dodenrit, in dik een uur, van een liefde die na twintig jaar ingehaald moet worden. Let u niet op de details, we hebben haast. Zie ook p 44.

do 26 sep t/m za 5 okt première za 28 sep Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 do 26 & vr 27 sep try-out € 10 theater

TEN LIEFDE FRASCATI PRODUCTIES / MAREN BJØRSETH

ICKamsterdam, Het Nationale Ballet, Frascati, Stadsschouwburg Amsterdam en Het Muziektheater presenteren met Fall4Dance een gezamenlijk programma met werk van o.a.

ICKamsterdam, Het Nationale Ballet, Nicole Beutler, Jan Fabre, Jan Martens, Jefta van Dinther en Florentina Holzinger. Zie voor het volledige programma frascatitheater.nl.

kunstenaar Jan Fabre zijn roemruchte, acht uur durende voorstelling Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was. Op zondag barst Frascati uit zijn voegen met een bomvol programma in alle zalen: voorstellingen, dansfilms, lekker eten, drinken & napraten en een spetterend eindfeest. Er mag gedanst worden!

met Kuno Bakker, Gillis Biesheuvel, Manja Topper & Naomi Velissariou

‘Een verschrikkelijk goede voorstelling.

En alles treft doel: in volle overtuiging richting ondergang.’ (*****) – De Volkskrant

Topper spelen opnieuw de legendarische Martha en George, Gillis Biesheuvel speelt de rol van Nick en Frascatimaker Naomi Velissariou speelt Honey. Een strakke enscenering van een volledig uit de hand gelopen nacht, heel grappig en heel pijnlijk.

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

77

78 concept & tekst Marjolijn van Heemstra spel Marjolijn van Heemstra & Satchit Puranik eindregie Sanne van Rijn

‘Wonderbaarlijk mooi’ – het Parool

tekst, concept & spel Marjolijn van Heemstra & Garry Davis eindregie Jetse Batelaan

‘Een bevlogen vertelster en een nog betere schrijfster’ (****) – Trouw

Voor het slot van haar drieluik werkt Marjolijn van Heemstra samen met de 91-jarige acteur en vredesactivist Garry Davis. Na te hebben gediend in de Tweede Wereldoorlog besloot hij nooit meer deel te nemen aan een voorstelling waarin hij zelf niet gelooft.

Hij verscheurde zijn Amerikaanse paspoort en riep zichzelf uit tot de eerste officiële wereldburger. Van Heemstra zocht hem op omdat ze wel eens wilde weten hoe je dat doet: zestig jaar geloven in een droom die niet lijkt uit te komen.

vr 11 & za 12 okt Frascati 2, 21:00 € 17 / 13,5 theater / 90 min.

GARRY DAVIS FRASCATI PRODUCTIES / HET RO THEATER / MARJOLIJN VAN HEEMSTRA

Collectief Schwalbe breidt uit, met honderd man om precies te zijn. Om te ontdekken wat het betekent op te gaan in een massa.

De euforische massa van een concert, een bedevaartsoord of een demonstratie.

Maar ook de destructieve massa, die in paniek om zich heen slaat, vertrapt en in alles wat zich buiten hem begeeft een vijand ziet. Schwalbe zoekt massa verkent het verlangen én de angst om onderdeel te zijn van een groter geheel.

‘Plots ziet het overal zwart van de mensen en komen er steeds meer bij, alsof de straten maar één richting kennen. De meerderheid weet niet wat er is gebeurd, maar ze haast zich naar de plaats waar de meeste anderen zijn.’

– Massa en macht, Elias Canetti

do 10 t/m za 12 okt Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 theater & performance

SCHWALBE ZOEKT MASSA SCHWALBE / PRODUCTIEHUIS ROTTERDAM / DE COPRODUCERS

regie Bart Meuleman tekst Maurice Gilliams spel Mark Verstraete muziek Bertel Schollaert & Eva Vermeiren

‘Verstraetes monotone maar doorleefde tekstzegging, zijn subtiele bewegingen met de handen en de ogen, de sublieme lichtregie en de muziek maakt dit tot een korte maar intrigerende toneelervaring.’ – Knack

Twee saxofonisten weven een ragfijn web van klanken tot een dichte mist. Hierin doolt een jongeman rond, verdwaald in een nachtelijk bos terwijl elders zijn moeder op sterven ligt.

In dit droomachtige labyrinth vindt hij troost voor het nakende verlies, gedragen door de muziek van Bach. De man in de mist is een van de mooiste en meest indringende teksten die de Antwerpse auteur Maurice Gilliams (1900-1982) schreef. Bart Meuleman maakte er een intieme, betoverende voorstelling van.

De Nederlandse Marjolijn van Heemstra en de Indiase Satchit Puranik zagen beiden toen ze negen waren de fi lm ‘Mahabharata’.

Een verfi lming door Peter Brook van het gelijknamige eeuwenoude hindoeïstische boek over politiek, oorlog en vrede. De fi lm deed wereldwijd stof opwaaien, want mag een westerling aan de haal gaan met een oosters verhaal? Voor de twee negenjarigen bewees de fi lm dat oorlog zinloos is. Twintig jaar later kijken Van Heemstra en Puranik terug op de idealen van toen. Tijdens een reis door India onderzoeken zij wat het oude verhaal Mahabharata zegt over de geglobaliseerde wereld van nu.

wo 9 & do 10 okt Frascati 2, 21:00 € 17 / 13,5 theater / 90 min.

wo 9 okt Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 theater / Vlaamse Klassiekers

Political Murder (CH/DE) is er op 4 oktober een goed gevuld programma met theater, documentaire, debat en pamflet. Rwanda’s complexe geschiedenis vormt de aanleiding om het te hebben over de rol van de media en de inmenging van de internationale gemeenschap ten tijden van de burgeroorlog. Met medewerking van diverse experts en theatermakers, in elk geval Milo Rau (CH/DE), regisseur van Hate Radio, en Thijs Bouwknegt, historicus, verslaggever en onderzoeker bij het NIOD. Zie ook p 62.

DE MAN IN DE MIST BART MEULEMAN (BE) / TONEELHUIS

Frascati zet met enige regelmaat actuele maatschappelijke kwesties op de theateragenda. Vanaf 2013 doen we dat mede vanuit het internationale netwerk House on Fire, een samenwerkingsverband van acht Europese theaters. Aansluitend bij de spraakmakende voorstelling Hate Radio van het gezelschap The International Institute of

2 t/m 4 okt theater & debat / House on Fire

KUNST & POLITIEK

script & regie Milo Rau dramaturgie & conceptontwikkeling Jens Dietrich spel Afazali Dewaele, Sébastien Foucault, Estelle Marion, Nancy Nkusi & Diogène Ntarindwa (Atome)

‘Politiek theater van het hoogste niveau.’ (*****) – De Theaterkrant

In 1994 werden in Rwanda meer dan 800.000 Tutsi’s en duizenden gematigde Hutu’s op gruwelijke wijze vermoord. Een centrale rol in dit racistische geweld speelde de populaire radiozender RTLM. Hier werden sportverslagen en populaire muziek afgewisseld met agressieve propaganda en gerichte oproepen tot geweld. Het Duitse gezelschap International Institute of Political Murder deed uitgebreid onderzoek naar de uitzendingen en sprak met slachtoffers, daders en vele deskundigen. In Hate Radio wordt een uitzending van RTLM nagespeeld, met een deels Rwandese cast. Het publiek ervaart live de sluipende kracht van propaganda, terwijl videoprojecties de verhalen van de slachtoffers tonen.

De voorstelling werd op vele internationale festivals met lof overladen. Zie ook p 10 en 16.

wo 2 okt cursus Kijk theater! door Tobias Kokkelmans

wo 2 & do 3 okt Frascati 1, 20:30 € 15 / 11,5 theater / House on Fire / in het Frans & Kinyarwanda met boventitels / 110 min.

HATE RADIO INTERNATIONAL INSTITUTE OF POLITICAL MURDER (CH/DE)

MAHABHARATA FRASCATI PRODUCTIES / MARJOLIJN VAN HEEMSTRA

met & door Annette Kouwenhoven, Matthias de Koning, Jorn Heijdenrijk, Miranda Prein & Jan Joris Lamers

‘Binnen twee uur leer je anders te luisteren naar teksten die je meende te kennen’ – De Groene Amsterdammer over The very faculties of eyes and ears

Volgens de strenge neoclassicistische theaterwetten uit het eind van de 18e eeuw dient een toneelstuk zich binnen een beperkt, aaneengesloten tijdsverloop op een enkele plaats af te spelen, in een samenhangend verloop van handelingen. Maar behalve orde leeft kunst ook van het onverwachtte, de dissonant en de vervreemding. Met de flair en humor die we van ze gewend zijn gaat Maatschappij Discordia aan de haal met deze schijnbaar tegenstrijdige grondprincipes in een avond sprankelend denktheater.

Er bestaat zoiets als orde in de kunst, maar geen zuil in een griekse tempel staat precies op de plek waar hij was bedoeld.

di 1 t/m za 12 okt (beh. zo & ma) Frascati 3, 21:00 € 15 / 11,5 theater

EENHEID PLAATS TIJD HANDELING MAATSCHAPPIJ DISCORDIA

AGENDA oktober

concept & spel Christina Flick, Melih Gençboyaci, Marie Groothof, Floor van Leeuwen, Kimmy Ligtvoet, Ariadna Rubio Lleó & Daan Simons coproductie De Coproducers (de Rotterdamse Schouwburg, Frascati Producties, Theater aan het Spui, De Verkadefabriek, de Toneelschuur Theater Kikker & Grand Theatre Groningen) & Hebbel am Ufer (DE)

concept, tekst & spel Marjolijn van Heemstra eindregie Sanne van Rijn virtueel spel Souad Abdallah, Satchit Puranik & Ntando Cele

‘Een absolute aanrader.’ – Het Parool

‘Mensen zijn meer kinderen van hun tijd dan kinderen van hun ouders’, schreef historicus Marc Bloch. Deze quote prikkelde Marjolijn van Heemstra om op zoek te gaan naar mensen die op dezelfde dag werden geboren als zijzelf, 10 februari 1981, maar dan op een ander continent. Ze legde contact met Souad Abdallah (Libanon), Satchit Puranik (India) en Ntando Cele (Zuid-Afrika).

Aanvankelijk via Skype, later ging ze een week lang met hen praten, eten, dansen en leven. Resultaat is een voorstelling op de grens van journalistiek en theater.

Een zoektocht naar het grote verbindende verhaal van een generatie.

di 8 okt Frascati 2, 21:00 € 17 / 13,5 theater

FAMILY’81 FRASCATI PRODUCTIES / MARJOLIJN VAN HEEMSTRA

Achter het meisjesachtig uiterlijk van Marjolijn van Heemstra gaat een eigenzinnige en veelzijdige kunstenaar schuil. Ze studeerde godsdienstwetenschappen en Arabisch, is dichter, prozaïst en columnist, maar bovenal theatermaker. Vragen stellen, werelden bij elkaar brengen, voorbij grenzen kijken; dat zijn haar ambities. Als een van de weinige ‘blanke’ kinderen in een ‘gekleurde’ Rotterdamse wijk kwam zij al vroeg in aanraking met conflicten rond identiteit en geloof. Centraal in Van Heemstra’s werk staat niet het individu, maar de mens als onderdeel van een grotere wereld. Drie stukken die zij de afgelopen jaren maakte zijn nu te zien als trilogie. Theater dat je ogen opent en je hart versterkt.

di 8 t/m za 12 okt

DRIELUIK MARJOLIJN VAN HEEMSTRA

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

79

80 Twee rasacteurs uit verschillende generaties, Sara de Bosschere en Jan-Joris Lamers, brengen samen een poëtische, associatieve tekst van Peter Verburgt. Een vrouw dwaalt door een guur en donker landschap. Ze passeert een bomkrater, schapen. Even verderop moet haar tas liggen. Af en toe staat ze stil en herinnert zich een andere tocht. Toen was er een strand, warme tuinen en geurige appels. Nu wind en flarden regen.

ANDERMAN SUSIES HAARLOK

De bandleden van Susies Haarlok trokken de Nederlandse volkswijken in op zoek naar de verhalen die daar leven. Hun interviews en filmopnames komen samen in een concert, voorstelling en documentaire in één. Luister naar de gevoelens van de man en vrouw in de straat, gedragen door de rauwe popmuziek van Susies Haarlok. Een muzikale ode aan de nieuwsgierigheid naar elkaar.

cello & stem Harald Austbø toetsen & stem Arthur Wagenaar bas, gitaar, banjo & stem Wessel Schrik drums Tjalling Schrik

‘Tv-jingles, liftmuziek, hoorspel, klassiek en knetterende popmuziek, deze jongens beheersen het allemaal.’ – Theaterjournaal over Breaking the news

vr 25 & za 26 okt Frascati 1, 21:30 € 17 / 13,5 theater & concert

tekst Peter Verburgt spel Sara de Bosschere (de Roovers) & Jan-Joris Lamers (Maatschappij Discordia)

do 31 okt t/m 2 nov Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 theater

IK IN HET BLAUW DE ROOVERS (BE)

Voor de twaalfde keer presenteren Frascati en Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond het internationale dans- en performancefestival Something Raw. Met haar gewaagde programmering is het festival inmiddels uitgegroeid tot een niet te missen jaarlijkse showcase van de nieuwste ontwikkelingen in dans en performance. Ook dit jaar trakteren we je weer op spraakmakend, risicovol en vernieuwend werk van de nieuwe generatie choreografen en performancekunstenaars, veelbelovend en opvallend talent van eigen én andere bodem.

di 15 t/m za 19 okt Frascati & De Brakke Grond

Regisseur en choreograaf Laurent Chétouane (FR) baseert zich voor Horizon(s) op filosofische studies over ruimte, tijd en beweging. Nothing’s for something van Heine Avdal (NO) en Yukiko Shinozaki (JP) verkent de kleine, verborgen momenten van het leven. In Roses and Beans bevrijdt het Zweedse Shake it Collaborations de liefde uit het dominante keurslijf van de populaire cultuur, met steelse blikken en rode wangen. En Diederik Peeters (BE) onderzoekt hoe extreme emoties onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden in Hulk. Verder o.a. nieuw werk van Sarah van Lamsweerde en nieuwe Frascati (co)producties van Ivo Dimchev (BG/BE), Florentina Holzinger (AT/NL), Michele Rizzo (IT/NL) en Mor Shani (IL/NL). Zie voor het complete programma frascatitheater.nl.

SOMETHING RAW 2013 DANS- EN PERFORMANCEFESTIVAL

AGENDA oktober

tekst Rob de Graaf idee & regie Roy Peters spel Lotte Dunselman, René Geerlings & Anna Schoen

Colombina is een wreed sprookje, een koninginnendrama. Twee vrouwen zetten elkaar klem in een relatie van wederzijdse afhankelijkheid, waarin macht, seksualiteit en (zelf)controle geritualiseerd worden. Een man met grote manipulatieve krachten dringt binnen in dit gesloten wereldje en verstoort het wankel evenwicht. Niet omdat hij daar belang bij heeft, maar omdat destructie voor hem een vorm van plezier is. Colombina toont hoe afhankelijkheid en hiërarchie onze vrijheid aantasten, hoe onuitgesproken bedoelingen ons gedrag beheersen. De getoonde wereld is kunstmatig, maar de krachten die daar heersen zijn reëel en zeer herkenbaar.

di 22 t/m za 26 okt 20:00 di 29 & wo 30 okt 21:00 première wo 23 okt Frascati 2, 20:30 € 15 / 11,5 di 22 okt try-out € 10 theater

COLOMBINA DE GEMEENSCHAP & TG ECHO

concept & choreografie Nicole Beutler artistieke samenwerking Piet Arfeuille performers Marjolein Vogels & Benjamin Kahn choreografische assistentie Hillary Blake Firestone

‘De stilering in deze Tuin van Eden klopt perfect’ (****) – De Volkskrant over 3: The Garden

In een tijd waarin virtuele communicatie de overhand krijgt, gaat choreografe Nicole Beutler op zoek naar de kracht van de fysieke ontmoeting, de energie die vrijkomt in het contact met een ander. Inspiratie vindt ze o.a. in een gedicht van Sappho (ca 600 BC) over het extreem fysieke verlangen naar een geliefde, en in de geschiedenis van de partnerdans, van de klassieke hofdansen via de ballroom tot de Lindy Hop. Hieruit destilleert Beutler de essentiële elementen: paringsrituelen, leiders en volgers, versmelting en gevecht, afstand en intimiteit.

In een sterk en sober (licht)decor en tegen een dwingende sound scape proberen Beutlers dansers zich deze basale vormen van fysieke communicatie opnieuw eigen te maken. Zie ook p 32.

di 29 okt t/m za 2 nov Frascati 1, 20:00 € 17 / 13,5 dans

4: STILL LIFE NICOLE BEUTLER / NB PROJECTS & THEATER MALPERTUIS (BE)

tekst Erik-Ward Geerlings spel Marien Jongewaard zang Egidius Kwartet regie Jetse Batelaan muziek Huba de Graaff met medewerking van het Artis Ensemble: Roberto Genova (sax/klarinet), Antonis Pratsinakis (cello) & Charlie Meijering (piano)

‘Een hele nieuwe vorm van theater die zowel verrast als fascineert, met veel liefde en oog voor detail in elkaar gezet en inhoudelijk ook nog eens interessant.’ – De Telegraaf over Diepvlees

Op het podium staan vier apen, netjes gekleed in rokkostuum. Onder begeleiding van piano, cello en klarinet vertolken zij muziek van een eindeloze schoonheid, met trage, polyfone zanglijnen, letterlijk gebaseerd op authentieke apenzang. Tegenover dit staaltje excellente kunst staat een mens, een nerveuze concertbezoeker, gespeeld door Marien Jongewaard.

Ooit stond hij zelf in het spotlicht, maar de wereld is veranderd en de apen hebben het podium veroverd. Regisseur Jetse Batelaan en WILco spelen een rijk spel met tegenstellingen en werpen de vraag op hoe goed wij eigenlijk tegen ons verlies kunnen, in een wereld waarin succes de norm is en onze zelfbeheersing voortdurend op de proef wordt gesteld.

wo 23 & do 24 okt Frascati 1, 21:00 € 17 / 13,5 muziektheater

APERA WILCO / EGIDIUS KWARTET / MARIEN JONGEWAARD / ARTIS ENSEMBLE

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

81

82 concept & regie Tian Gebing spel Gong Zhonghui, Gong Bin, Lian Guodong, Wang Jiaming & Wu Xiaobo

‘Beweging en tekst vloeien samen […] De voortdurende beweging van de lichamen vormt een aanval op de taal, wat opvallend sterk werkt.’

– documentairemaker Wu Wenguang

Naast het traditionele, door de staat getolereerde theater, kent China een gestaag groeiend circuit van onafhankelijke, alternatieve gezelschappen. Een van de meest vooraanstaande onder hen is Paper Tiger Studio uit Beijing. Met hun energieke, vaak humoristische voorstellingen breken ze de grenzen van het theater open en zoeken aansluiting bij het leven in China van vandaag de dag. In Reading declameren vijf dansers teksten die in de verste verte niet voor het podium zijn bedoeld: uittreksels uit het geboorteregister, wetsartikelen, linguïstische essays of een gids voor zwangere vrouwen.

Komische, intrigerende botsingen tussen beweging en tekst zijn het gevolg. Het theater zet de deuren open en vraagt de alledaagse werkelijkheid ten dans. Zie ook p 46.

za 9 nov Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 theater / Ervaar Daar Hier Theater / Chinees met NL boventitels / 70 min.

READING PAPER TIGER THEATRE STUDIO (CN)

concept & spel Akwasi Ansah, Mustafa Duygulu, Sarah Jonker & Khadija Massaoudi regie Domien van der Meiren

Het gloednieuwe ensemble van Likeminds presenteert zich met een heetbloedige montagevoorstelling over de grenzen van geweld. Juist in een poging om rust te vinden, verkennen de spelers de grenzen van hun destructieve zelfkant. In vijf hoofdstukken worden motieven van geweld blootgelegd.

Want wat is geweld eigenlijk: liefde, eer, macht, angst of verveling? Waarom wordt geweld pas echt gevaarlijk als het niet zichtbaar maar wel voelbaar is? Waarom mag je iemand niet strelen met stokslagen? Kan geweld niet gewoon liefde of vertier zijn? Ziehier de vragen. Likeminds helpt ons zoeken naar de antwoorden.

di 5 t/m za 9 nov première do 7 nov Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 di 5 & wo 6 nov try-out € 10 theater

GEWELD LIKEMINDS

Vanaf 2013 is Frascati samen met Likeminds het jongerenplatform Factory gestart. Jongeren tussen 16 en 23 jaar uit de hele stad werken samen met professionele theatermakers van Frascati in masterclasses, werkplaatsen en volwaardige producties. Breakin’Walls Winter presenteert de eerste grote Factoryproductie, There will be light, in regie van Thijs de Wit (PIPS:lab). Verder op het programma o.a. de locatievoorstelling The new Rambo generation van YoungGangsters, All that is Wrong van Ontroerend Goed / Laika / Drum Theatre Plymouth (BE/UK), Love Songs van fABULEUS (BE), Stuck in the middle with you van De Gasten, Werkplaatsen en BW Late Night: Decamerone 2013, the final 3. Zie voor het volledige programma frascatitheater.nl.

Ruim baan voor de jonge garde! Opnieuw is Frascati een week lang in handen van de Breakin’Walls redactie, met (internationale) voorstellingen, jongerenproducties, late nights, live art, discussies en feestjes voor een jong publiek. Jongerenlabel Breakin’Walls kent festivaledities in november (BW WINTER) en april (BW SPRING) en diverse programma’s (BW Sideshows) door het jaar heen. Het programma wordt mede samengesteld door een redactie van kritische jongeren tussen de 16 en 23 jaar, die hun talent voor vormgeving, productie, journalistiek en verdieping inzetten en ontwikkelen binnen het festival.

13 t/m 16 nov Frascati 1, 2 & 3 en op locatie

BREAKIN’WALLS WINTER

Met haar half-Belgische, half-Griekse afkomst bezit Naomi Velissariou (1984) naar eigen zeggen de meest tragische nationale identiteit van dit moment. In A Tragedy (simplified) voegt zij haar

di 5 t/m za 9 nov di 19 t/m za 23 nov première vr 8 nov Frascati 3, 21:00 € 15 / 11,5 di 5 t/m do 7 nov try-out € 10 theater

A TRAGEDY (SIMPLIFIED) FRASCATI PRODUCTIES / NAOMI VELISSARIOU

AGENDA november

tekst & concept Lotte Bos & Annechien de Vocht spel Marius Mensink, Rutger Remkes, Nick Bos, Niels Kuiters & Benjamin Moen

de beroemde Rambo-films maakt YoungGangsters een voorstelling over moedige, jonge soldaten die zich tijdens de Vietnamoorlog ontpoppen tot brute vecht machines.

Special effects en uitbundige gevechten worden als ware het een actiefilm ten tonele gevoerd. The New Rambo Generation neemt je mee in de waan van een heldenverhaal.

Maar hoe lang laten we ons leiden door deze rooskleurige fictie?

BREAKIN’WALLS

Rambo is met zijn glimmende gespierde torso, rode hoofdband en getergde blik het symbool van de ultieme oorlogsheld.

Een underdog die met getrokken mes en machine geweer strijdt tegen onrecht onder het motto: ‘I love the fucking army and the army loves fucking me.’ Geïnspireerd door

THE NEW RAMBO GENERATION YOUNGGANGSTERS do 14 t/m za 16 nov op locatie, 20:00 € 15 / 9,5 (<27 jr) theater / Breakin’Walls

tekst John Logan vertaling Gommer Van Rousselt regie Koen De Sutter spel Servé Hermans & Wim Opbrouck

‘Een knap opgebouwde en technisch uiterst vernuftige rol’ – De Volkskrant

‘There is only one thing I fear in life, my friend... one day the black will swallow the red,’ zegt hoofdpersonage Mark Rothko in de gelauwerde tekst Rood van John Logan. De Amerikaanse schilder Rothko werd beroemd met metershoge doeken met indringende, organisch aandoende kleurvlakken. Het stuk van Logan biedt een inkijkje in de vaak complexe relatie van een kunstenaar en zijn werk.

Een onstuimige dialoog over kunst en leven, die acteurs Wim Opbrouck en Servé Hermans op het lijf lijkt geschreven.

BREAKIN’WALLS

tekst, regie & spel Naomi Velissariou schrijfcoach Rob de Graaf spelcoach Gillis Biesheuvel

ambigue verhouding tot vaderland Griekenland en geboortestad Genk bij haar liefde voor de klassieken en brengt dit samen in een postmodern familie-epos. Daarbij gebruikt ze de Oresteia, het klassiek-Griekse epos over afkomst, noodlot en identiteit, als kapstok. In A Tragedy (simplified) is het LIJDEN een zelfstandig personage geworden. Met een aanstekelijk gevoel voor humor analyseert Naomi Velissariou de werking van een tragedie live on stage aan de hand van een ‘per ongeluk persoonlijk’ verhaal.

Een undercover tragikomedie. Zie ook p 60.

wo 6 & do 7 nov Frascati 1, 20:30 € 19 / 15,5 theater / Vlaamse Klassiekers

ROOD KOEN DE SUTTER / NTGENT (BE)

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

83

84 tekst & spel Jan van den Berg regie Dirk Groeneveld

‘De mooiste vorm van denken… jongleren met feiten en fictie’ – De Volkskrant over het werk van Jan van den Berg

De Schotse natuurkundige Peter Higgs voorspelde in 1964 het bestaan van een elementair deeltje, ook wel ‘The God Particle’ genoemd.

In de deeltjesversneller CERN in Zwitserland zochten wetenschappers jarenlang naar het bewijs van het bestaan ervan. Kunstenaar en documentairemaker Jan van den Berg volgde deze zoektocht zeven jaar op de voet.

Geheel toevallig zat hij met de inmiddels 83-jarige Higgs in 2012 te lunchen op Sicilië, toen diens telefoon ging: ‘We hebben het’, klonk het uit Zwitserland. Higgs is een theatrale ontdekkingsreis met achtergrondverhalen en filmbeelden en gesprekken met experts.

Over humor en tragiek van de oerknal, protonenporno en zwarte gaten.

vr 22 t/m di 26 nov (beh. zo & ma) Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 theater

HIGGS THEATER ADHOC

tekst Koba Ryckewaert regie Alexander Devriendt spel Koba Ryckewaert & Zach Hatch

‘Nee, vet cool is All that is wrong niet. Het beschrijft de publieke ruimte zoals de Egyptenaren hiëroglyfen zetten: om betekenis te geven aan de wereld. Als de volgende premières dezelfde noodzaak en oprechtheid uitstralen, wacht ons een prachtseizoen.’ – De Standaard

Koba Ryckewaert probeert vat te krijgen op alles wat er mis is in de wereld. Ze begint dichtbij huis, bij haar eigen leven: Meisje.

18 jaar. Mager, maar niet anorectisch. Moeder alleenstaand, dus weinig geld. Heeft dat iets met de economische crisis te maken? En hoe zit het met de opwarming van de aarde, eenzaamheid, de macht van multinationals?

Net als veel leeftijdsgenoten voelt zij zich aangetrokken door welvaart en ideaalbeelden, maar ook geraakt door alle ellende in de wereld. Wat kan zij doen om die op te lossen? Niet alles, maar ook niet helemaal niets. Dus is het tijd voor keuzes.

vr 15 nov Frascati 2, 21:30 € 15 / 9,5 (<27 jr) theater / Breakin’Walls

ALL THAT IS WRONG ONTROEREND GOED / LAIKA / DRUM THEATRE PLYMOUTH (BE/UK)

tekst Arnon Grunberg proloog / tekstbewerking Florian Hellwig & Sabri Saad El Hamus regie Gerardjan Rijnders spel Sabri Saad El Hamus vrouwenstem Marlies Heuer

‘Boeiend, bizar zelfportret van de mens als toneelspeler’ – NRC Handelsblad

In De Mensheid zij geprezen neemt een man het op voor de mens. De monoloog is gebaseerd op het gelijknamige boek van Arnon Grunberg, een satirische repliek op Erasmus’ Lof der Zotheid, waarvoor hij werd onderscheiden met een Gouden Uil (2002). Speciaal voor deze voorstelling schreef Grunberg een actuele aanvulling op zijn tekst. Wegens succes nu nogmaals te zien in Frascati, een voorstelling waarin de humor de boventoon voert en waar de wijsheid wordt ontmaskerd.

di 26 t/m za 30 nov Frascati 3, 21:00 € 15 / 11,5

DE MENSHEID ZIJ GEPREZEN, PAX 1 HOMINIS DE NIEUW AMSTERDAM

BREAKIN’WALLS

regie Thijs de Wit spel jongeren van Factory

Een tiental jongeren van Factory waagt zich onder leiding van regisseur Thijs de Wit aan een klassieker die zijn waarde al ruimschoots heeft bewezen. Het wordt misschien Ajax of Macbeth of wellicht valt de keuze toch op de Oresteia. De spelers gaan in There will be light aan de slag met taai toneelrepertoire maar doorbreken de conventies. Reken op een gretig uitgespeeld historisch verhaal, bepaald geen alledaagse kost, gelardeerd met de video- en audio-effecten die Thijs de Wit graag hanteert.

wo 13 t/m za 16 nov Frascati 1, 20:00 € 15 / 9,5 (<27 jr) multimedia / theater / Breakin’Walls

THERE WILL BE LIGHT FACTORY / PIPS:LAB / THIJS DE WIT

BREAKIN’WALLS

AGENDA november

Frascati Producties en Toneelgroep Amsterdam matchen voor de tweede maal jong regietalent met een topcast. Julie Van den Berghe (1981) regisseert een schaamteloos melancholisch verhaal vol poëzie en gestold verlangen. Bloedbruiloft van Federico Garcia Lorca is een tragedie over een bruid

wo 4 dec cursus Kijk theater! door Tobias Kokkelmans

do 28 nov t/m za 14 dec (beh. 2, 5, 8 & 9 dec) première zo 1 dec Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 do 28 t/m za 30 nov try-out € 12 theater

BLOEDBRUILOFT JULIE VAN DEN BERGHE / TA-2 / FRASCATI PRODUCTIES

Soms is er plotseling een vonk. Truus Bronkhorst, Marc Vanrunxt en Jan Martens – drie dansmakers van verschillende leeftijd en achtergrond – leerden elkaar vorig jaar kennen bij het werken aan de Frascatiproductie Bis. Alle drie houden ze van eerlijke, compromisloze dans. Dans van een weerbarstige schoonheid die het publiek

wo 27 t/m za 30 nov Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 dans

SHE WAS A VISITOR TRUUS BRONKHORST, MARC VANRUNXT EN JAN MARTENS

Op het podium staan drie oude mannen en een corps de ballet van 70+ers. Ze tasten hun fysieke grenzen af. Als ze op de grond gaan liggen, komen ze dan wel weer omhoog? Kunnen ze

di 19 t/m do 21 nov Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 theater

NIEUWE WERELDSYMFONIE ELSA MAY AVERILL / DE VEENFABRIEK

regie Julie Van den Berghe tekst naar Federico Garcia Lorca bewerking Jona Hoek & Julie Van den Berghe spel Peter Bolhuis, Robert de Hoog, Marwan Kenzari, Lauranne Paulissen, Chris Nietvelt, Frieda Pittoors, Laurien Riha e.a.

‘Een intense voorstelling, zwaar en vederlicht zoals het onderwerp. Een theaterhit in wording’ (****) – De Standaard over Een Lolita

die zich klaarmaakt voor haar grote dag, terwijl haar minnaar zich onder haar raam ophoudt. Een gevecht van lust en liefde tegen de rauwe werkelijkheid. Van den Berghe regisseerde bij Frascati Producties eerder de tekst 2012 (2010) van Marjolijn van Heemstra en Het meisje dat te veel van lucifers hield (coproductie met NTGent 2011). Vorig seizoen maakte zij bij NTGent de veelgeprezen voorstelling Een Lolita. Zie ook p 20 en 34.

choreografie Truus Bronkhorst, Marc Vanrunxt & Jan Martens dans Truus Bronkhorst

‘Oogstrelende kwetsbaarheid en hagelwitte eenvoud, gestript van alles wat overbodig is. (…) Pakt je in waar je bij staat.’ – De Morgen over To Love Duets van Jan Martens

prikkelt, die de emotie niet schuwt, maar ook het verstand uitdaagt. Hun nieuwe project is een solovoorstelling voor Truus Bronkhorst.

Het is een voortzetting van de indrukwekkende reeks dansvoorstellingen die zij vanaf de jaren ’80 maakte en die door hun kracht en radicale vormentaal nog bij menigeen in het geheugen staat gegrift.

regie Elsa May Averill spel Herman Humer, Jaap van der Lely, Herman Riool e.a.

nog met hun ogen dicht blijven staan? Hoe hard kunnen ze nog rennen? Harder, veel harder dan je zou denken. Ze grommen als dieren, sterven als indianen en dansen hun ballet met rollator en stok. Ze zoeken verlossing, een nieuwe wereld waar ze ons mee naar toe nemen. Muzikale leidraad is de Nieuwe Wereldsymfonie die de Tsjechische componist Antonín Dvorák in 1893 schreef in New York.

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

85

tekst & regie Jan Decorte spel Jan Decorte, Sigrid Vinks, Waas Gramser, Kris Van Trier & Herwig Ilegems

di 17 & wo 18 dec Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 dans / language no problem / 55 min.

THE FIFTEEN PROJECT | QUINTET ARNO SCHUITEMAKER

concept & choreografie Arno Schuitemaker dans Iker Arrue / Mitchell-lee van Rooij, Marin Lemic, Olive Lopez, Meri Pajunpää & Manel Salas

‘Overtuigend, van onverklaarbare charme en perfect geperformd.’ – DFDanse

Wijzende vingers, buigende rompen, lichamen die steun vinden bij elkaar. In een intieme ruimte, die de dansers delen met het publiek, worden onderlinge relaties ontdekt, ontrafeld en telkens opnieuw gedefi nieerd. Choreograaf Arno Schuitemaker en zijn dansers lieten zich inspireren door het wonderlijke verschijnsel van de spiegelneuronen, die maken dat wij de beweging van een ander ongemerkt meebeleven. In een speelse en aanstekelijke voorstelling geven zij letterlijk handen en voeten aan fi losofische vragen als ‘hoe verhoud ik mij tot de ander?’

tekst Joachim Robbrecht met Kuno Bakker, Gillis Biesheuvel, Manja Topper e.a.

Dood Paard blaast je in de koude decemberdagen warm met klassieke kerstverhalen, omgesmolten tot een sprookje dat honderd procent 2013-proof is. Want alleen fantasie kan ons nog redden: de wereld is een ijsvlakte van cijfers, bliepjes, chipkaarten, grijze haren en tl-buizen die wordt beheerst door wiskundeleraren, bankiers, hi-tech, hogesnelheidstreinen en mega shopping malls. Dus worden Dickens’ Christmas Carol, Hoffmanns Notenkraker en Andersens Sneeuwkoningin van stal gehaald en vakkundig door de gehaktmolen van Dood Paard gedraaid. OMG! Zij nu ook al?

Een XMAS-SHOW! WTF?

Jan Decorte vindt inspiratie voor deze nieuwe toneeltekst bij Shakespeares The Merchant of Venice. Hierin is de onbemiddelde Bassanio verliefd op de mooie, rijke Portia. Om indruk op haar te maken, vraagt hij geld aan zijn vriend Antonio. Omdat diens kapitaal op zee uitstaat, leent Antonio op zijn beurt geld van Shylock. Deze woekeraar neemt een wel heel bijzondere clausule op in de overeenkomst: wanneer Antonio niet tijdig terugbetaalt, moet hij een pond vlees snijden uit zijn eigen lichaam. Overigens is Bassanio niet de enige die dingt naar de hand van Portia. Haar vader heeft drie kistjes gemaakt van goud, zilver en lood. Wie het juiste kistje raadt, krijgt zijn dochter.

OMG! XMAS-SHOW! WTF? DOOD PAARD

van commercie en/of bezinning, net wat je smaak is, organiseren we een week over geld, economie en kunst. Bij het ter perse gaan van dit magazine is de invulling van het programma nog niet rond maar het belooft een volle week te worden met gespierde taal, documentaire, debat, theater en politiek. Alles dus eigenlijk. Meer informatie volgt als altijd online uiterlijk zes weken van te voren. Kaarten voor de voorstellingen zijn nu al te koop.

wo 18 t/m za 21 dec, do 26 & vr 27 dec Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 theater

van Daan van West met Daan van West & band

De vaste componist van multimedia-collectief PIPS:lab zet alle schuiven open voor een lofzang op klein huiselijk geluk. Een doorgedraaide wasmolen, instant geremixte videoclips en een vette lasershow begeleiden zelfgeschreven evergreens als Sokkenbollen en Ik Doe Graag De Was Voor Jou. Yvonne is een genadeloos charmeoffensief in het theater, een schaamteloos pleidooi voor alledaagse liefde.

Frascati zet met enige regelmaat actuele maatschappelijke kwesties op de theateragenda.

Vanaf 2013 doen we dat mede vanuit het internationale netwerk House on Fire, een samenwerkingsverband van acht Europese theaters.

In de maand die traditioneel in het teken staat

di 10 t/m za 14 dec theater & debat / House on Fire

GELD, ECONOMIE & KUNST

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

di 17 dec Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 theater / Vlaamse Klassiekers

SHYLOCK JAN DECORTE (BE)

Wie dacht dat technologie en menselijke warmte niet samengaan, kent Daan van West nog niet.

di 3 t/m za 7 dec première do 5 dec Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 di 3 & wo 4 dec try-out € 10 muziektheater

YVONNE PIPS:LAB

AGENDA december

© Actualiteit in het theater: Stem terug! okt 2012

86

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

87

88 met & door Annette Kouwenhoven, Miranda Prein, Maureen Teeuwen & rol Jan Joris Lamers.

De Moeder. Bij wie zou zo’n groot en universeel thema in betere handen zijn dan bij de virtuoze podiumfilosofen van Maatschappij Discordia? Aan de hand van schrijfsters als Marguerite Duras, Susan Sontag en Patricia de Martelaere gaan zij op zoek naar de invloed van de moeder op het leven, de altijd-aanwezige, in wie je letterlijk bent ontstaan en die altijd over je schouder zal blijven meekijken. Een speciale rol is weggelegd voor Jan Joris Lamers. De moeder van Oscar is het vierde deel van Weiblicher Akt, een serie voorstellingen vanuit het vrouwelijk perspectief.

‘The mystery of love is greater than the mystery of death.’ – Oscar Wilde, Salomé

di 21 t/m za 25 jan Frascati 3, 21:00 € 15 / 11,5 theater

WEIBLICHER AKT DEEL 4 – DE MOEDER VAN OSCAR MAATSCHAPPIJ DISCORDIA

concept & spel Mara van Vlijmen, Maria Kraakman, Ward Veemhoff & Vincent Rietveld

‘Dan besef je weer hoe weinig er nodig is om vervoerd te raken: enkel de verbeelding en een goed verteld verhaal. Dat is het antwoord van de kunst op de crisis.’ – NRC Handelsblad over San Francisco

Naar analogie van de Arabische Lente strijdt De Warme Winkel sinds enige jaren voor een Amsterdamse Lente. De groep speelt politiekpoëtische stukken die de vinger op de zere plek leggen. Luitenantenduetten was een militante inmenging in de ‘war of cultures’ en in San Francisco werd afgerekend met de crisis. We are your friends test de uiterste houdbaarheid van Europa. De acteurs maken deze voorstelling op verzoek van Praag, Lissabon, Toulouse, Amsterdam, Berlijn en Brussel maar weten niet welk land hun empathie – én triple-A rating – het hardst nodig heeft. Ze tonen hun solidariteit en testen de jouwe, op jacht naar originele perspectieven en pan-Europese vergezichten.

di 7 t/m za 11 jan Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 theater / House on Fire

WE ARE YOUR FRIENDS DE WARME WINKEL / COPRODUCTIE FRASCATI PRODUCTIES

met & door Rabih Mroué

‘Aangrijpend waargebeurd theater’ – NRC Handelsblad over Riding on a cloud

In de gewapende strijd die Syrië sinds 2011 beheerst, speelt een wapen een bijzondere rol: de mobiele telefoon. Burgers maken foto’s van gewelddadigheden en sturen deze de wereld over. In The pixilated revolution gaat de Libanese theatermaker Rabih Mroué in op de rol diedeze ‘double shootings’ spelen in de opstand.

De vele, vaak wazige beelden vertellen even schrijnende als onscherpe verhalen. Pogingen om helderheid te krijgen eindigen dikwijls in een waas van pixels. Op zijn eigen innemende wijze neemt Mroué zijn publiek mee op zoek naar de betekenis van deze digitale, gefragmenteerde werkelijkheid.

vr 24 & za 25 jan Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 lecture-performance

THE PIXELATED REVOLUTION RABIH MROUÉ (LB)

AGENDA januari

Op het podium staan drie androgyne wezens, bewegend op de rand van de menselijke gelijkenis voordat ze voorgoed het humane universum vaarwel kussen.

Als door een viewmaster uit de jaren

‘Het is geruststellend te bedenken dat de mens niet meer is dan een recente uitvinding, een figuur die nog geen twee eeuwen bestaat, een simpele plooi in ons Weten, en dat hij zal verdwijnen zodra dat een nieuwe vorm heeft gevonden.’ – Michel Foucault (1926-1984)

di 14 t/m za 25 jan (beh. zo & ma) Frascati 1, 20:30 € 17 / 13,5 mime

HIDEOUS (WO)MEN TONEELGROEP OOSTPOOL / BOOGAERDT/VANDERSCHOOT / SUSANNE KENNEDY

Fotografie kalender Hans van den Bos, Wouter van den Brink, Koen Broos, Paul de Cloedt, Jan Decorte, Phile Deprez, Digidaan, Dood Paard, Ben van Duin, Joost de Haas, Servé Hermans, Carli Hermes, Jochem Jurgens, Aaron de Keyzer, Sofie Knijff, Anna van Kooij, Sally de Kunst, Egidius Kwartet, Renato Mangolin, Bert Nienhuis, Diederik Peeters, Sanne Peper, PIPS:lab, Jo Roets, Daniel Seiffert, Maeve Stam, Leo van Velzen, Bowie Verschuuren, Jan Versweyveld, Vrij & Willem Weemhoff

van & met Boukje Schweigman, Theun Mosk, Ibelisse Guardia Ferragutti, Toon Kuijpers, Marinke Eijgenraam, Kenzo Kusuda, Anne van Balen, Anna van Diepen, Fabián Santarciel de la Quintana, Cornelia Hanselmann, Marica Bujaki, Menno Vroon, Xavier Fontaine e.a.

‘Zelden zoiets moois gezien over zoiets eenvoudigs’ – De Pers over Hoek

‘Benen prikkelt de zintuigen en de fantasie, doet de adem stokken, ontroert en dendert nog lang na in de herinnering’ – Jury Top Naeffprijs 2003

Het woordeloze theater van Schweigman& dompelt de bezoeker onder in een beeldend, poëtisch en mysterieus universum. In het theater en op locatie plaatsen Boukje Schweigman en vaste vormgever Theun Mosk het grillige lichaam, vol verlangens en angsten, in pure en heldere ruimtes.

Tegelijkertijd spelen zij een subtiel, manipulatief spel met de manier waarop de toeschouwer die ruimtes beleeft. Door de zintuigen te prikkelen en zachtmoedig te ontregelen, geven de voorstellingen een nieuwe kijk op de alledaagse werkelijkheid. Tien jaar na de bekroonde afstudeervoorstelling Benen presenteert Schweigman& een feestelijke terugblik, met Benen (2003), Dooier (2002), Wervel (2005), Hoek (2007) en Tussen (2010), aangevuld met o.a. workshops, lezingen en ontmoetingen met de makers. Zie voor het complete programma frascatitheater.nl.

wo 29 jan cursus Kijk theater! door Tobias Kokkelmans

di 28 jan t/m za 1 feb Frascati 1 & 2

HET UNIVERSUM VAN SCHWEIGMAN& SCHWEIGMAN&

concept, uitwerking & spel Nadia Tsulukidze uitwerking & regie Dirk Verstockt

Toen de oma van de Georgische Nadia Tsulukidze hoorde dat Jozef Stalin overleden was, barstte ze in tranen uit. Nadia, die zelf opgroeide onder Sovjetbewind, vraagt zich af hoe iemand die zo heeft geleden onder een dictator, toch verdriet om zijn dood kan voelen. In Me and Stalin neemt zij haar publiek mee door een wereld van machtsmechanismen en politieke kunst, met beelden, liederen, dans en verhalen. Wat blijft er over van onszelf wanneer de realiteit waar we deel van uitmaken wordt ontmaskerd?

Hoe heilig is het individu? En hoe gevaarlijk is collectiviteit werkelijk? Een performance over politiek en emotie.

wo 22 t/m do 23 jan Frascati 2, 21:00 € 15 / 11,5 theater / House on Fire

ME AND STALIN NADIA TSULUKIDZE / COPRODUCTIE FRASCATI PRODUCTIES

met & door Nettie Blanken, Suzan Boogaerdt, Susanne Kennedy, Bianca van der Schoot, Willemijn Zevenhuijzen e.a.

‘Geen ironie, geen cynisme. Boogaerdt en van der Schoot veroordelen niet, ze stellen iets aan de orde. Ze verbazen ons, ze vragen ons mee te denken. Ze confronteren. Ze maken theater. Ze zijn eigen. Eigenzinnig. Ze zijn goed, steengoed.’ – De Volkskrant over Small World

zeventig turen we naar intieme fl itsen uit hun levens, die verrassend veel lijken op de onze.

Geïnspireerd door teksten van David Foster Wallace, Oscar Wilde, Elfriede Jelinek en anderen maken Boogaerdt/VanderSchoot en theatermaker Susanne Kennedy een visionaire voorstelling over de houdbaarheid van het concept mens. Kan de mensheid zichzelf opnieuw uitvinden? En mogen we dan nog even blijven? Zie ook p 36.

T €2 ICK G ET O S ED O KO NL I PE NE R

Frascati Magazine September 2013 - Januari 2014

89

BRAHMS

TSJAIKOVSKI

BRUCKNER Symfonie 7

Symfonie 1

Vioolconcert

Koop nu kaarten voor het nieuwe seizoen!

28 en 30 september

5, 7 en 8 oktober

STRAVINSKY

HAYDN

Sacre

Le du Printemps 12 en 13 oktober

Concerten in Het Concertgebouw: Kaarten vanaf € 18,- via orkest.nl of de Concertgebouwlijn 0900-671 83 45 (dagelijks 10-17 uur, € 1,- p/g)

de Mensheid PAX HOMINIS zij geprezen

Pianoconcert 1

Arianna a Naxos

MEER RECENSIES

BEETHOVEN

Symfonie

7

9 en 12 november

23 en 24 november

SCHUBERT Symfonie 6

Natalia Gutman BACH Concert

Kijk voor het volledige programma op www.orkest.nl

voor cello en orkest

18 en 20 januari

1 februari

‘Hersenknersende toneelavond riekt naar meer’ – Theaterkrant tekst Arnon Grunberg

de Volkskrant 3333 regie Gerardjan Rijnders ‘Formidabel eerste deel’ spel Sabri Saad El Hamus NRC 3333 ‘(…) boeiend, bizar zelfportret NOG TE ZIEN T/M 30 NOVEMBER 2013 van de mens als poppenspeler’

Wat drijft Pilatus tot de klopjacht op Jezus en hoe sterk is zijn overtuiging wanneer zijn vrouw een volgeling van Jezus blijkt te zijn? Eén van de meest opvallende figuren uit de bijbel neemt nu voor het eerst zelf het woord. tekst Eric-Emmanuel Schmitt (bekend van het succesvolle toneelstuk Mijnheer Ibrahim en de bloemen van de Koran tekstbewerking Gerardjan Rijnders regie Aike Dirkzwager spel Sabri Saad El Hamus e.a.

PAX DEUS

MEER OVER PAX DEUS

het Evangelie volgens Pilatus voor info en speellijsten:

TOURNEE: 4 MAART T/M 25 APRIL 2014 WWW.DENIEUWAMSTERDAM.NL VOLG ONS OP FACEBOOK

WWW.ORKEST.NL

TheaTer uiT de Vlaamse onderbuik,

diT najaar in de brakke Grond: kooP nú kAArten:

Vr 20 & Za 21 sep / 20u30

Arne Sierens / Littekens in een buitenwijk / Diepgewortelde menselijkheid

Compo s i ti E benedict w e isse r R EgiE m At t h iAs m ooij

masterclass met arne sierens

Conversations with my mother

Grootmeester / Werkproces / Inspiratiebronnen

(a. benali)

Jonge theaterontdekkingen / Beeldende tragikomedie / Blauwdruk van het leven

wereLdPremiÈre zAterdAg 7 december 2013 Diamantfabriek-proDuCtiekern voor heDenDaags muziektheater

abattoir Fermé Ghost Portret Amerikaanse zuiden / Absurd / Moerasverhalen

WWW.MELKWEG.NL/THEATER

www.brakkegrond.nl

Abattoir Fermé – Ghost

Verbelen, Vanderbruggen, moen & de joode BOG

libretto o.a. tommy Wieringa, abdelkader benali, oscar van den bogaard, herman brusselmans, Jibbe Willems -----------------------------------------------------------------Cast: Bart Klever, Carolien Spoor, Keren Motseri, Young Hee Kim, Muziekensemble Nieuw Amsterdams Peil Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam tijdens Babelfestival.

TourNee in 2014: zie www.diamantfabriek.nl

Meesterverteller / Thelonious Monk / Selectie Vlaams Theaterfestival

di 24 & Wo 25 sep / 20u30

muziektheater over de ondoorgrondelijke relatie tussen moeder en zoon.

‘Elke gedachte om haar te bellen onderdruk ik’

do 24 & Vr 25 okt / 20u30

di 12 nov / 20u30 Vr 20 sep / 16u00 – 18u00

Fiftyfifty 29 oktober t/m Het eerste t 23 novemb oneelstuk v er an Aaf Bran Met Marcel d t Cors Musters en Lies Vissche tius. dijk

Vermogen Een psycholo 31 november t/m 19 janu gisc Willem de W he thriller van Lineke R ari ijxman en olf. Tekstbij d Coproductie rage Joan Nederlof. met De Koe

De Freudjes , ge Komedie me en familie 20 maart t/ m 31 au t Raym en Marleen onde de Kuyper, Lineke gustus Scholten. Te kst: Joan N Rijxman ederlof

Compagnie Cecilia josse de Pauw / Lacrima lod An Old Monk

muziekgebouw.nl/ diamantfabriek

d n a t n e d u o g mugmetde

© Van Lamsweerde/Matadin, M/M Paris

De Nieuw Amsterdam presenteert

Microfoon uit: TEN LIEFDE MAREN BJØRSETH / FRASCATI PRODUCTIES september 2013