YANO Ang Literary Folio ng The Collegiate Headlight, ang opisyal na papel pampahayagan ng Unibersidad ng Timog-Silangang Pilipinas - Obrero. Lahat ng nilalaman ng folio ay mga orihinal na likha ng mga manunulat at artista. Walang bahagi sa librong ito ang maaaring sipiin o ilimbag sa anumang paraan na walang nakasulat na pahintulot mula sa may akda. Kasapi:
College Editors Guild of the Philippines (CEGP) USeP - Campus Writers Guild (USeP - CWG)
thecolhead.usep@gmail.com facebook.com/colheadofficial collegiateheadlight.wordpress.com issuu.com/thecollegiateheadlight Estilo ng titik sa pamagat: Futura Std Estilo ng titik sa katawan: Bodoni Std Inilimbag ang folio na ito noong Marso 2016 ng Imageworld Digital Printing, Inc. Tomo 40, Bilang 6 Karapatang-ari Š 2016 ng The Collegiate Headlight
TULDOK YANO 2016
THE COLLEGIATE
HEADLIGHT Ang Opisyal na Papel Pampahayagan ng Unibersidad ng Timog-Silangang Pilipinas - Obrero
Mensahe mula sa Punong Patnugot
T
ayo ay tuldok. Isinilang mag-isa. Natutong tumayo’t naging linya. Gumapang, naglakad, tumalon, umikot, tumakbo, nadapa, huminto, bumangon‌ Lumikha tayo ng mga guhit. Kinilala bilang hugis at letra at nakatagpo pa ng iba. Bumuo ng kaisipan. Bumuo ng salita. Bumuo ng larawan. Bumuo ng obra: ang buhay. Ang buhay ay tuldok. Ang dugong nananalaytay sa ating mga kaugatan. Ang nagpapatibok sa puso. Ang hininga, ang pulso, ang pagmulat ng mata, ang pagbuka ng bibig, ang lahat ng paggalaw, nagsimula lahat sa tuldok. At ang tuldok ay patuloy na umiikot. Patuloy pa rin ang siklo ng mapang-aping sistema, ang siklo ng pasibong kaisipan, at ang siklo ng walang pagbabagong kinagisnan. Dahil tayo ang tuldok at dahil tayo ang nagpapatuloy sa hindi mahinto-hintong mga siklong ito, tayo rin mismo ang may kapangyarihang tapusin o tuldukan ang mga ito. Ang tuldok ay pagbabago - ang katapusan ng nabubulok na tradisyon at pagsisimula ng panibago at mas makasaysayang mundo. Kung saan ang tanong ay nasasagot at ang sagot ay hindi na katanong-tanong. Sabay-sabay nating alamin kung papaano sa pamamagitan ng paghabi sa mga obrang tuldok na nilalaman ng YANO Literary Folio 2016. Alamin kung paano nagsimula ang lahat at kung paano wawakasan ang mga hindi na dapat magpatuloy. Kudos mga USePian! •
JERYANNE JANE E. PATAYON Punong Patnugot
ii
Pauna
N
agbukas na naman ang panibagong yugto ng Yano Literary Folio - isang koleksyon ng mga obrang pampanitikan at sining mula sa mga USePian na inipon sa iisang libro. Ngayong taon, inihahandog ng inyong opisyal na pang-estudyanteng publikasyon, ang The Collegiate Headlight, walang iba kundi ang Tuldok. Tuldok ang tema ngayong taon dahil may mga bagay na kailangan tuldukan - mga bagay na hindi na dapat magpatuloy. Sabi nga ng henerasyon ngayon, “WALANG FOREVER” at marahil naging isa rin ito sa mga dahilan kung bakit Tuldok ang aming napili para sa taong ito. Hindi sa lahat ng pagkakataon na ang tuldok ay isa lamang marka sa literatura at sining. Hindi sa lahat ng pagkakataon, magkapareho ang pagkakaintindi sa mumunting salitang ito. Maaaring isang punto o nangangahulugan ng katapusan at simula. Sa malalim na pang-unawa, maikukumpara rin ang tuldok sa buhay at karanasan ng isang tao. Sa tao nga mismo maihahalintulad mo ang tuldok. Simple at payak. Bagama’t kagaya ng tuldok na simple at payak, ito ay mahalaga. Dahil mayroon itong sinasabi at pinahihiwatig. Pwedeng paghinto at pagtigil. Pwede ring paghinga o pagpigil. Para ito sa lahat ng taong napagod na. Tumiklop. Lumalaban. Nakikibaka. Para sa positibo at negatibong pagbabago. Pagbabagong bubuo ng panibagong pagbabago. Sa puntong ito, malalaman mo na ang mga bagay na iyong tutuldukan at sisimulan. Muli, ito ang Yano Literary Folio 2016, walang iba kundi ang Tuldok. Nawa’y mamulat ka, mabighani, at matuto sa mga obrang iyong mababasa at makikita. Maraming salamat. •
PAUL CHRISTIAN Y. EYAS Patnugot sa Literatura
iii
TAL AAN N G N IL AL A M A N Tula A Good Poet • 5 A Poet to the Critic • 3 A Sonnet (A love poem for the motherland) • 50
A Sonnet (From a revolutionary poet) • 78 A Warrior’s Story • 75 An Elderly’s Plea • 86 Ang Tula • 19 Backward World (The Decadence) • 65 Bag-ong Tuig • 26 Bayan na Pinabayaan • 38 Bingi o Pipi? • 6 Brownout sa Dakbayan • 59 “Dabawenyo ka kung musulti ka’g...” • 41 Dahil Ako’y Nagmamahal • 81 DENOUEMENT • 81 Dose-Dose • 8 Foolish Divisions • 31 Forgetful Hearer • 83 From Samal, with Love • 74 Hindi Ko Isusulat ang Alam Mo na • 5 Huwag • 13 I Thought I Would Find That Beautiful Place • 54 If I Find in My Tongue • 49 Illuminati • 49 IRON MAN • 52 Living Dead • 97
iv
Mahal Mo ba ang Bayan Mo? • 42 Mama • 30 Mga Kahulugan at Halimbawa • 53 Nak! • 58 No To: Philippines - Made In China • 68 Perpendicular Wound • 78 Poem for the Heroes • 55 Punto ni Inday • 28 Reminiscent • 64 Salitang Buhay • 100 Sayawan • 84 Side A • 27 Side B • 94 Stuck • 84 Surreptitious Anger • 11 Sweet Demise • 97 Tagpo • 41 Takipsilim • 25 Talukap • 25 The Eyes • 4 The Mistress • 13 The Paper Who Taught the Pen How to Write • 37 Tuldok: The End and The Beginning • 33 Wakas • 98 We Will Meet at the End • 73 You Killed Me Several Times • 55
Maikling Kwento Barya ng Buhay • 79 Diary ng Cardiac Muscles • 95 Juan T. Amad • 47 Mas Matangkad Na Ako Ngayon • 9 Mechanical Engineer • 61 Pabaong Pampaswerte • 60 Props • 40 Reunion • 12 Sa Mga Mata ni Ama • 22 Suicide’s Paradox • 91 Suka at Espongha • 88 Time Machine • 16
Visual Art Asintado • 66 Buhol • 45 Cariño Brutal • 29 Divine Irony • 101 Ending Fear • 24 Good Old Days • 56 Hulma • 14 Kasangga • 63 Ketongin • 99 Lifeline • 76 Larong Pilit na Tinuldukan • 87 Lifetime Imprisonment • 32 Lindol • 23 Naiibang Kapangyarihan • 85 Patuloy na Pagsira sa Kalikasan, Tuldukan! • 18
Pikas • 46 Promoter • 51 Sagwan • 39 Schizophrenia • 90 Senaryo sa Senado • 7 Sorbetes • 20 Sugal ng Ina • 96 Tuldok sa Kalawakan • 93 Tuta • 82
v
S I M U L A
Magbibigkis na ang mga tuldok Upang gumawa ng mga anyong matatalinghaga Sa mga obra at mga kataga Magmumula ang kwento ng buhay‌
3
A Poet to the Critic ni Jeryanne Jane E. Patayon
You read a poem Like this one You’re looking at the words the construction the metaphors all on its surface.
Tonight a lady weeps in a graveyard of unnamed tombstones and of mixed rotten body parts. She wishes for a flower to bloom for her lover’s justice. For he was just another writer brutally damned for finding the truth.
But you wanted to see beauty. The words are all from last night From different places From different papers But all from one poet: The streets are flooded from last night’s rain and the children are swimming. The wind blew them away from play and the raging water washed their cries and now they’re sleeping Floating away to another life. The field is filled with grains of bullets from last night’s feast. The games are exchange of gunfire and bombs and now the field is not green but red. Leaving some lives deaf and numb. The house is not a home every night for a little boy whose father’s gone to prison and whose mother’s gone to another country, for a better future, for a better son. Now the boy is a man alone, drunk and with nothing but his cigars.
And all the time the moon rises It prays for all these lives, And for the poet that feels the life of the others. You wanted to see beauty but all you see is misery and words rumbled up. But you see the difference between your eyes and the moon is that the moon alone sees hope from all these For the moon alone is hope. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
4
The Eyes ni Bernard Jess C. Sagpang
The Eyes, So beautiful and majestic Mysterious and undiscovered Untrodden and unnamed Unseen and unimaginable Infinitely indefinite Who has seen the eyes? Who can tell of its stories? Who can measure the depth of its pain? Who can measure its never-ending dreams? Who can paint the resplendent suns The stars, the galaxies and the tapestries of mysteries Hidden behind the intricate colors of somebody’s eyes? Who can find meaning upon the constellations? Who can foretell tomorrow’s fate? Who can see beyond what we see in the eyes? Who has indeed seen the eyes? We can only say what we can see And we only see just a mere reflection Of the truth behind somebody’s eyes Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
We can only see what we want to see And we only want to see what is meaningful That we often forgot to read through the lonely rogue black stars Hiding behind the glorious design Of somebody’s eyes •
5
Hindi ko Isusulat ang Alam mo na ni Paul Christian Y. Eyas
Alam mo ba? Marami akong alam na hindi mo alam At kailangan mo itong malaman. Hindi dahil sa hindi mo lang alam pero dapat mo itong alamin. Alam mo ba? Habang binabasa mo ito, wala ka pa ring alam Dahil nahihirapan kang alamin ang alam ko At alam mong hindi pa ito abot ng iyong kaalaman. Alam mo ba? Ang malaman na wala kang alam ay patunay... Na wala kang karapatang malaman ang alam ko Na hindi ka pa handa sa kaalaman na hindi mo pa alam Alam mo ba? Hindi mo pa alam Hindi ko isusulat ang alam mo na. •
A Good Poet ni Alren John D. Dabon
What is a good poet made of? Does a good poet Change the course of history? Shift the polarity? Is a good poet Praised by archons? Blended by God’s silhouette? Unforgotten as he draws his last breath? For all I know A good poet writes with ink, paper, and art For all I truly believe A great poet writes with his heart •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
6
Bingi o Pipi? ni Francis Dave “Cabs” Cabanting
UNANG GANTIMPALA sa Pagsulat ng Tula Yano Literary Awards 2016
I. Bingi! Ang tawag sa patay mong puso ay bingi At marahil sa bawat pagtibok nito’y sigaw ay kapangyarihan at salapi Na nakatago sa ilalim ng upuang hindi mo kayang maitabi II. Salita! Ang palaging lumalabas sa iyong katawan ay salita Isa, dalawa, tatlong oras ka kung tumayo sa gitna Ngunit pagbabago mong pangako ‘di pa namin halos makita III. Ano ba? Hanggang kailan kami maghihintay sa eroplanong hindi naman darating? At kung dumating man ay hindi kami hihintuan at pasasakayin Dahil sila lang! Sila lang na mayayaman ang gusto mong dalhin! IV. Pipi! Ang tawag sa takot naming mga damdamin ay pipi At marahil ay takot na utingkayin ang katotohanan sa pangambang barilin sa gabi Sa daan kung saan ang dugo ay tumutulo kasabay ng iyong pagkukunwari
Y A N O
V. Duwag! Imbes na ipaglaban ang karapatan eto kami ngayon naduduwag Ang mga anomalya ay kaharap na namin ngunit mas piniling magpakabulag Ng aming mga matang mas inuuna ang sarili kaysa sa malawakang pag-unlad
2 0 1 6
VI. Sino ba’ng dapat sisihin at husgahan? Sino ba’ng may kasalanan sa umiiral na balikong Sistema ng Bayan? Kayo ba’ng nakaupong BINGI sa hinaing naming mga mamamayan? O kami ba’ng mga PIPI na ‘di kayang ipagsigawan ang galit na nararamdaman?
T U L D O K
VII. Sino ba? Ang Bingi? O Ang Pipi? •
7
Senaryo sa Senado ni Rhona Mae J. Rodriguez
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
8
Dose-Dose ni Patrick M. Ariate
Nag-ilog si Kahayag ug si Kangitngit Sa maanyag nga si Kalibutan Ilang panagbingkil lapas sa langit Matud pa sa uban kini wa’y katapusan Diha’y kas-a sa ilang panag-inilugay Midaog si Kahayag batok kang Kangitngit Siya nagmaya sa tumang kalipay Wa madugay nabati ni Kalibutan ang kainit Kay wa kadawat sa iyang kapildihan Si Kangitngit nanimalos Gitapok niya ang mga dag-um sa kawanangan Ug gisabwag ang kasuko pinaagi sa unos Wa na kasabot si Kalibutan Atong taknaa kung unsa iyang bation Giigang, gitugnaw, siya gisamukan “Pagpuyo mong duha,” siya miingon Si Kahayag ug Kangitngit nauwawan Sa gisulti ni Kalibutan Nangatawa ang mga bituon Si Buwan mipahiyum
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Nagkasinabot na lang ang duha Kung unsa kadugayon Ilang paglipay-lipay Kauban si Kalibutan Dose ka oras kang Kahayag Dose ka oras kang Kangitngit •
9
Mas Matangkad Na Ako Ngayon ni Antonio Valentino B. Garcia
N
aaalala ko pa nung magkaklase pa kami ni Gina sa hayskul. Parati kaming magkasama noong mga panahong iyon; madalas nga kaming mapagkamalang magkapatid, eh. Parati niya akong tinutukso na bubwit dahil mas matangkad siya sa akin ng tatlong pulgada. Ngayong halos sampung taon na ang lumipas simula nang grumadweyt kami, sabik na akong makita ulit ang matalik kong kaibigan. Sa Facebook ko na lang nakikita ang kanyang mga litrato dahil matagal na rin akong nag-migrate sa Canada kasama ang pamilya ko. Siguro naman mas tumangkad na ako ng kaunti sa kanya. Malaki raw ang ipinagbago ni Gina simula nang pumasok siya sa kolehiyo. Mas naging aktibo siya sa loob at labas ng paaralan. Sumali rin siya sa school newspaper nila bilang isang writer. Ito rin siguro ang nag-udyok sa kanya na maging isang manunulat sa isang pahayagan matapos grumadweyt. Ang dating mahinhin na babaeng nakilala ko ay natuto nang maging mas bokal at mas matapang. Natuto na siyang makipaglaban para sa kanyang karapatan at ng mga kapwa niya Pilipino. Noong nalaman ko na isa nang ganap na journalist si Gina ay lubos akong nag-alala para sa kanyang kaligtasan. Marami na kasi ang “naaksidente” sa ngalan ng malayang pagpapahayag. Bagaman mapanganib minsan ang trabaho ng bestfriend ko, hindi mawala sa akin ang maging masaya dahil sa mga pagbabagong nagawa niya para sa kanyang sarili. “Nandito na tayo, Ineng,” sabi ni Manong drayber. “Hindi na yata ako makakapasok sa eskinitang ‘yan.” “Okay lang ‘yun, manong. Bababa na po ako. Eto po ang bayad.” Pagkababa sa traysikel ay nilakad ko na ang mabatong daan patungo sa bahay nina Gina. Wala pa ring pagbabago ang lugar na ito; lubak-lubak pa rin ang kalsada at tahimik pa rin ang mga lumang bahay na gawa sa kahoy at semento. Kaunting lakad ko pa at bumungad na sa akin ang pamilyar na pinagtagpi-tagping bahay. Marami na ang mga tao sa loob at labas ng bahay nila; mga kaibigan at katrabaho ni Gina. Mayroon din akong mga nakitang pamilyar na mukha gaya ng mga dati naming kaklase. Dumiretso ako sa loob at hinanap si Tita Alma, ang nanay ni Gina. Nakita ko siya sa isang sulok na may kausap na isang batang lalaki. Base sa kanyang hitsura, masasabi kong nasa anim o pitong taong gulang na ito. Lumapit ako sa kanila at nagpakilala. “Ikaw pala, iha. Syempre naaalala pa kita,” masayang pagbati sa akin ni tita sabay yakap. Napakabango niya. “Salamat sa pagdaan dito sa bahay. Alam kong malayo pa ang nilakbay mo para lang makapunta dito sa amin.” “Naku, wala po iyon. Noon pa dapat ako nakauwi dito sa Mindanao. Anim na taon na rin ang nakalipas.” “Ang importante ay nandito ka na sa anniversary. Ricky, maglaro ka muna doon sa labas
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
10 kasama ang mga Ninong mo,” sabi ni tita sa batang lalaki. “Sige po, lola.” “Siguradong magiging masaya ang anak ko.” Pumunta si Tita Alma sa may sala at kinuha ang isang puting bagay. Mukha itong plorera o vase na bilugan. Tila mabigat din ito dahil nahihirapan siya sa pagbuhat. Lumapit ako sa kanya at tinulungan siyang ilipat ang plorera sa ibabaw ng isang maliit na mesa, katabi ang naka-frame na litrato ni Gina. Hindi ko sukat akalaing mapagkakasya siya sa maliit na lalagyang ito. “O ayan anak, nandito na ang bestfriend mo.” •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
11
Surreptitious Anger ni Theresa Marie G. Daño
Prisoned and crestfallen in this misery, In this existence full of inequality, All I hear is a great serenity, Where I realized I am surrounded by cruelty, Cruelty that reigns my blood, Where their selfishness floods, Seeking of someone’s vantage, To people who lack courage, I scream in great silence, Now I am lost with patience, Win against my fears, And speak into their ears, This is what I’ve been waiting, To speak what I’ve been hiding, To reveal my buried feelings, And they will know my secluded sufferings. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
12
Reunion ni Alren John D. Dabon
I
was tasked to interview a prisoner who was convicted of murder. I could feel my sweat running down my body as I approached him. He was skinny, with his head bowed and shoulders showing rejection and downfall. We sat on a bench and I asked him why he killed his own wife. He shrugged and said, “They thought I killed her. Well, everybody does including the jury, judge, and witnesses. They don’t believe me.” “Then what happened?” I raised my eyebrow. He looked down and said, “It was in our house. We were happily eating our dinner. My wife and my little baby girl were around the dinner table. Suddenly, a group of armed men broke into our house. I grabbed our baby and wrapped my arms around her. I ran and hid in a closet while I watched my wife got shot. I…” “What!? You left her to die!? What kind of husband are you!?” I furiously questioned him as I stood up and slammed my hand on the table. He gazed upon me and continued to speak, “Wait. Let me continue. I never wanted what happened to my wife. She had a severe terminal cancer and she knew what she had to do to protect us. I’m sorry. It was between her and me, and our baby.” I grabbed my chair and sat. “The gunmen then found us in the closet, made me handle the gun to imprint my thumbmarks on the gun. I refused but one of them was starting to cut our baby’s neck. It was the biggest decision I’ve ever made because it was between our baby and me being convicted as a murderer. I will always choose my daughter over me.” He softly spoke with teary eyes. Tears started to run over my face as I thought over what he had gone through.
Y A N O 2 0 1 6
“What’s your name?” He diverted the conversation. “I’m… Nina Alonzo,” I replied. His eyes widened as he looked at me upon hearing my name. He noticed the scar on my neck. Then he looked at me again with awe. “It is you. It is really you,” he murmured with assurance in his voice. “You look just like your mother.” I remained startled. •
T U L D O K
13
Huwag ni Maryan R. Te
Huwag kang lumapit Dahil sa paglapit mo, Unti-unti kong nagugunita ang kahapon Kahapon na tila ba walang kapaguran Sa pagpaparamdam sa akin Kung gaano kahirap ang mangarap Kung gaano kasakit ang umasa Huwag mo akong titigan Dahil sa mga titig mo, Nakikita ko ang nakalipas Sa mga mata mong Puno ng pagdududa Pagdududa sa mga bagay na kaya kong gawin Sa mga bagay na sana’y nakamit ko Huwag mo akong hawakan Dahil sa paghawak mo Nararamdaman ko ulit ang sakit Na dala ng iyong paglisan Ang pag-iwan mo sa akin Sa gitna ng kawalan O, Ina ko Paano mo nagawa ang lahat ng ‘to? •
The Mistress ni Katrina O. Quizan
These Holy knots, She tried to cut Untangling the ties With sin These Holy vows She tried to break With the devil’s song She sings. She rejoiced in darkness, Her conscience dead For her heart, she followed Abandoning her head. But then she asked by the end of time, “What is love if it’s a crime?” •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
14
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
15
Y A N O 2 0 1 6
Hulma ni John D. Valle
T U L D O K
16
Time Machine ni Aldwin Edades
S
a kalagitnaan ng gabi ay may narinig si Michelle na kalabog sa likod ng kanilang bahay. Kumuha siya ng flashlight at lumabas upang tingnan ito. Pagtingin niya ay may nakita siyang lalaki na tila bumabangon mula sa matinding pagkakahulog. “Sino ka?! Bakit ka nandito sa bakuran namin?!” Takot na tanong ni Michelle sa lalaking hubo’t hubad at may mga sugat at paso sa iba’t-ibang bahagi ng katawan. “Mi..chelle.. Ako ito, si Arnold.. Magpapaliwanag ako kaya’t ‘wag ka sanang tumawag ng atensyon sa mga kapitbahay...” garalgal na pagkakasabi ng lalaki habang nahihirapang tumayo. “Arnold? Arnold Garcia? Ba’t nagkaganyan ang hitsura mo? Maayos ka naman nung isang araw nung nakita kita ah?” Nagtataka si Michelle dahil bukod sa marami itong sugat at paso at nakahubad pa ito, balbas sarado na ang kanyang kababatang si Arnold. Ibang-iba noong huli niya itong makita. Kumuha ng towel mula sa sampayan si Arnold at pinantakip sa katawan. Iika-ika pa ito kung lumakad. “Hindi ako si Arnold na nakita mo noong isang araw, ako si Arnold labindalawang taon simula ngayon. Ang ating teknolohiya lalo na sa robotics ay masyadong naging advanced. Nakagawa tayo ng mga robot o android na kayang mag-isip tulad nating mga tao. Ngunit ang lamang nila ay walang limitasyon ang kanilang utak. Kaya nilang pag-aralan ang mga bagay-bagay sa loob ng kaunting minuto. Sa madaling salita, mas tumalino sila kaysa sa ating mga tao, gumawa sila ng sariling hukbo at sinakop tayong lahat. Lahat ng mga tao lalo na ang mga lalaki ay puwersahang naging mga sundalo dahil halos paubos na ang ating lahi. Oo, sa giyera ko nakuha itong mga sugat ko. Hinding-hindi namin matatalo ang mga android sa giyera dahil lamang na lamang talaga sila. Ang tanging paraan lamang ay bumalik sa panahon na ito, pigilan ang paglikha ng pinakaunang matalinong android upang ‘di ninyo sapitin ang nangyari sa amin sa hinaharap.”
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Kahit na masyadong wirdo at mala-pelikula ang kuwento ni Arnold ay naniwala si Michelle dito. Posible rin naman talagang mangyari ang mga bagay na ito. Kaya’t nagtanong na lamang si Michelle ng iba pang bagay upang mas maliwanagan siya sa mga nangyayari. “Kung ganu’n ay bakit ka nandito sa halip na gawin mo ang misyon mo? Ikaw lang ba mag-isa?” tanong ni Michelle. Gusto rin sana niyang tanungin kung bakit nakahubad si Arnold ngunit hinintay na lang niyang ikwento niya ito. “Siyam kaming ipinadala sa misyon na ito. Dito talaga sa Pilipinas ang destinasyon namin dahil may isang tagong laboratoryo dito kung saan nagawa ang unang android. Pero imbes na dumeretso ako sa destinasyon ay iniba ko ang coordinates para mapunta dito dahil matagal pa akong makakabalik; one way trip lang kasi ang time machine. Hihintayin ko pa ang panahon na maimbento ito. Dito ko piniling pumunta dahil gusto kong makita ang aking mahal na asawa,” paliwanag ni Arnold. “Ano?!” halos pasigaw na sambit ni Michelle. “Ba’t kita magiging asawa, eh binasted na nga kita noon ‘di ba? At may boyfrien ako ngayon no! Ba’t naman kami maghihiwalay?”
17 “Naku, mahabang kuwento. Basta ang alam ko iniwan ka nung boypren mo noong nalaman niyang buntis ka,” sabay kamot si Arnold sa ulo. “Ano?!” Eh paa...” Hindi pa natapos si Michelle sa pagsasalita ay pinigil ito ni Arnold. Kailangan na raw siyang umalis habang wala pang liwanag. Humingi siya ng damit kay Michelle. Wala namang nagawa si Michelle kundi kumuha ng masusuot ni Arnold at ibinigay ito kaagad. Matapos maibigay ang mga damit at makapagbihis ay may huling sinabi si Arnold. “Sana’y tayo lang ang makaalam ng nangyari ngayon. ‘Wag na ‘wag mo itong sasabihin kahit kanino, kahit sa kaibigan mo.” “Oo, naiintindihan ko,” sagot ni Michelle. “At Michelle, pwede bang magrequest?” “Ano naman yun?” “Pakiss naman oh, total mag-asawa naman tayo sa future,” sabi ni Arnold na namumula ang pisngi. Naisip ni Michelle ang kabayanihan na gagawin ng kanyang future asawa kaya’t ‘di ito nag-alinlangan na bigyan siya ng mainit at mamasa-masang halik. At ang halik na ‘yun ay di inaasahang napunta sa isang umaatikabong romansahan. Halos dalawang oras ang itinagal nito at tila nalimutan ni Arnold na nagmamadali siya. Makalipas ang ilang sandali matapos makapagpahinga, nagpaalam nang tuluyan si Arnold kay Michelle. “Teka,” pagpipigil ni Michelle, “kung ‘di ka na makakabalik sa future saan ka pupunta pagkatapos ng misyon mo? At nasaan ang time machine na sinasabi mo?” “Pupunta ako sa lugar na walang nakakakilala sa akin upang ‘di ko gaanong mabago ang takbo ng panahon. ‘Di tulad ng napapanood natin sa mga pelikula, ang time machine na ginagamit namin ay hindi sasakyan, kundi nagteteleport lang ng nasa loob nito. At kaya ako nakahubad upang maiwasan na dumikit ang damit sa balat ko sa proseso ng teleportasyon. At tulad nga ng sinabi ko, hihintayin ko na maimbento ulit ang time machine. Upang makasama ko na ang future na ikaw at mga anak natin,” sabi ni Arnold. Kinilig si Michelle habang iniisip niya iyon. ‘Di na siya nagtanong pang muli. Marami na kasing spoilers. “O, sha aalis na ako... mahal,” pangiting paalam ni Arnold. “Mag-iingat ka mahal. Galingan mo para sa kinabukasan nating lahat.” Muli silang naghalikan sa huling pagkakataon. Umalis na nga nang tuluyan si Arnold. Si Michelle naman ay umakyat na sa kanilang bahay at iniisip pa rin ang mga nangyari. Nang makalayo na, nagmamadaling pumunta sa kanilang bahay si Arnold. Tinanggal ang prosthetics na balbas at naligo upang magamot ang mga paso at sugat na ginawa niya sa sarili kanina. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
18
Patuloy na Pagsira sa Kalikasan, Tuldukan!
ni Keanna Marie Quejada
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
19
Ang Tula ni Jeryanne Jane E. Patayon
Isang salitaTula. Katumbas ay bilyong bituin, Tulad ng kalawakan Bigyan mo ng kahulugan. Walang katapusan. Ang mundo ay tuldok o isang espasyo sa kabuuan ng obra. At ang buhay ay walang humpay na mga letrang isasatitik ang isang buong salita sa loob ng isang linya sa iilang taludtod ng isang tula. Lahat may sariling tunog Lahat may kinalaman sa sinundan at susundang letra Lahat ng pantig ay konektado Upang mabigyang katuturan. Ngunit ang tula ay ako lang mag-isa. • Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
20
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
21
Y A N O 2 0 1 6
Sorbetes ni Maryan R. Te
T U L D O K
22
Sa Mga Mata ni Ama ni Lounin C. Pono
“I
tong anak ko, pumasa na naman sa scholarship,” pagmamayabang ng ama ko.
Nasa hapag kami ngayon kasama ang halos buong angkan, pinagpipyestahan ang masasarap na pagkaing mula pa sa kakarampot na pinaghalong ipon nila ama at ina, para lang ibalita ang pangalawang scholarship na pinasa ko. “Namamana nga kasi ang katalinuhan,” hirit naman ng tiyuhin kong paulit-ulit na pinupunto ang pagkapanalo ng ama ko sa akin. Kung karaniwang panahon kasama ang karaniwang tao lamang itong handaang ito, maaring mula ulo hanggang talampakan ang kiliting nararamdaman ko sa tuwa. Kung hindi lamang dahil sa mga mata ng ama ko, mga mata na sa unang tingin ay waring walang poot na sinisikreto. “Kung gayo’y halata naman sigurong doble-doble ang namana nitong pamangkin ninyo!” sabay tapik sa aking braso. Malinaw sa aking pandinig ang lahat, nasa boses ni Ama ang saya, ngunit walang bakas nito sa kanyang mga mata. Nakaguhit sa labi niya ang tuwa, ngunit sa mga mata niya’y ‘di ko makita. Sa likod ng kanyang mga mata’y isang karagatan ng luha, napakaraming luha. Nalulunod ako sa luhang ni minsa’y hindi ko man lang nakitang iniyak ni ama sa loob ng labimpitong taon. Luhang dahil ang bunsong lalaking pinagmamalaki niya, Ay naka blush-on, at ang labi’y mamula-mula pa. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
23
Y A N O 2 0 1 6
Lindol
ni Genefe P. De Vera
T U L D O K
24
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Ending Fear ni Aristotle Ernest Prudente
25
Takipsilim ni Alfred Torre
Pagaspas ng ulap sa bawat sulyap, Busilak ng araw sa may kanluran, O takipsilim, kailan ka magiging umaga? Para sa aming papalubog na pag-asa. O takipsilim sa dapit hapon, Na simbolo ng panimula at pangwakas, Maghihintay sa ngalan ng kalapati, Kahit pa abutan ng ilang tanghali. Anino ng liwanag sa dulo ng batis, O takipsilim sa may aplaya, Na sa bawat hampas ng daluyong, Katatagan ay dapat isulong. Ating bitawan ang mabigat na unan, At hilahin ang ating magaan na ulo, Upang sumibol ang itinanim, Sa mga nagdaan na takipsilim. •
Talukap ni Cherry Mae O. Suan
Tumakbo siya upang mabuhay Upang maging malaya Upang makatakas Tumakbo siya. Nagtago siya upang mamuhay Malayo sa gulo Sa sirko ng magulong mundo Nagtago siya. Ninais niya ang mabuhay Kaya pumikit siya Pinilit na ipagsawalang bahala Ngunit bigo siya. Minulat niya ang kanyang mga mata Dahil ninais niya ang maging malaya Kumawala siya Ngunit nanatili siyang nakagapos. Sapagkat ang kalakip ng kahapon Ang maskarang ikinubli ng pagkakataon Nagising nga siya Ngunit huli na. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
26
Bag-ong Tuig ni Paul Christian Y. Eyas
Sa lalum mong huna-huna, gusto ko mulangoy pero dili pa man ko kabalo Maong sa kasing-kasing sa nimong nagboto-boto na lang ko magduwa-duwa. Ayay ka! Nabothan ko ug napaso sa kainit. Ang akong panit hinuon kay nasunog. Tam-is man to ang tambal na akong gigamit ba apan giilisan man nimo ug lain. Pagkapait jud nako atong higayuna kay wala moangay ang akong samad. Gipahiran na lang nako ug lana nga gikan sa akong mga mata, Ug para sa kadugay mawala ang sakit. Nawala man ang sakit pero nagpabilin ang peklat nga nilakra sa akong lawas. Abi ko’g maayo na ang tanan apan ang pagkagusto ko sa paglangoy kay timailhan nga niabot. Nakatuon ko pagkahuman maong nagsugod na ko’g langoy sa lalum nimong huna-huna. Lipay na kaayo ko atong taknaa apan wala ko magdahum na dili ko makaagwanta. Niabot na pud ang panahon nga nalumos ko sa imoha.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Didto sa tumoy, nasaag ko sa kangitngit apan karon, ang kahayag sa imong gugma mao’y nagluwas sa ako. •
27
Side A
ni Antonio Valentino B. Garcia
Naglalakad siya sa dilim,‘di makita ang daan Pero nararamdaman niya ang nilalakaran Lubak-lubak ang kalsada, mabato at hindi pantay Nasaan ba siya at paano siya napadpad Sa lugar na ito kung saan walang liwanag Na matatanaw? Panaginip lang siguro, tama panaginip lang Isinaisip niya ito at nagpatuloy sa paglalakad Hindi niya lubos na naiintindihan ang mga pangyayari, Lalo na nang matagpuan ang sarili Na nasa itaas ng isang gusali Konkreto na ang kanyang kinatatayuan Nagmasid siya sa paligid at nakita ang kabuuan Ng kanyang unibersidad na pinapasukan Tumingin sa sarili at nakitang suot ang uniporme Katatapos lang ba ng klase o mag-uumpisa pa lang? Tahimik ang paligid at tila walang Nilalang ang nakikinig Bakit ba siya naririto sa itaas? Sinubukan niyang umatras At maglakad paalis ngunit hindi niya magawa Sinubukang maglakad pasulong at nalamang Ito lang ang kaya niyang gawin Kaya pasulong siyang naglakad at napahinto Biglang naalala ang pulang grado Sa dalawang asignatura, Ang pakikipaghiwalay ng kanyang nobya, At ang pagkawala ng pitaka na puno ng pangmatrikula “Ang malas naman,” kanyang buntong hininga Lumapit sa may gilid at sinilip ang baba Laking gulat nang nakita ang sariling katawan Bali-bali ang buto at duguan Tumulo ang luha at humiling na magising Sa bangungot na nararanasan Mali ito, hindi ito tama, hindi maganda Sa malayo ay naririnig niya, pag-iingay ng orasan •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
28
Punto ni Inday ni Metamorphosis
Tuldok... Tuldok... Tuldok... Tuldok... Tuldok... Tuldok!
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Isang salitang nagsasabing, tama na Kay daling sabihin, kay hirap gawin Paano ba’ng tuldok, maging ‘sang tuldok? Iyong si nanay na maghapong nakamukmok Sa may bintana, dilat ang matang salamuot Uuwi pa ba’ng asawang sa inuman nakikitulog? Yaong si bunso na maiging nagmamasid Sa palengke, kalaro nya’y kamatayan Kailan pa siya titigil sa pagnanakaw? Iyong si kuya na lulong sa droga Kaya kahit hayskul ‘di nakatapos May bukas pa kaya silang dalawa ni hipag? Ako na nangangamba sa tuwing gabi’y sasapit Upang sa pag-uwi, may litsong nabibitbit Magbabago pa ba’ng mundo kong kay lupit? Tama na itong munting pasakit Paghihinagpis ko sana’y tuluyang mawaglit Nang galak ng pamilya’y manumbalik. •
29
CariĂąo Brutal ni Earl Vince Z. Enero
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
30
Mama
ni Archieval Arriba Espolong
Mama, mama, I love you Don’t want to go with them, except you Holding my hand trustfully from you Everyday looking around to find you
Don’t want to talk to you, I know you’re mad I don’t know if you are happy or sad “Does she love me?”, I asked God Can’t hear the answer, I feel bad
Looked upon precious things, you worked hard for Isn’t easy for anyone, but you are in honor You bought me everything, given me color As a young grader, your face is forever
One day in my life, I needed you with me Needing help, to get out of my vice Then I look back, everyone’s gone Looking for someone, wishing you were on
A sweet lady caught me and you just set me free Knowing that I’ll be happy to have my baby But in time my heart’s crumpled, you embraced me Saying, “Everything’s fine, you have to bleed.” I wonder what you said letting me hurt For I will come back to you? No I won’t You let me walk alone, all became absurd Then I found out, I am far alone out My likes be no more in your favor always telling me, “That’s enough boy!” I don’t know if I’ll talk to you even more Feels like an animal in prison, always in roar Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Mama, mama, I hate you You always limit what I want to do Telling my hobbies unhealthy too Get out of my life, I don’t need you Without your concern, I feel it’s me But being me alone, something’s missing me Looked at your photo, stopped for three But with my pride, taking you away from me
Traced back to you, wanted to hug you Feels like a li’l chick, needing heat from mama Found the old dress, reminded me of ours Wanted to lay down, wanted to hold your hand Now all I want is you, and your annoying acts Want to live with those again, still I can relax Even I don’t like those, but now I truly love What you have for me, the best and worst in my life But how can I feel those again? Where are you now? I know you long to have me, until now Mama, mama I truly miss and love you But what I can hold on, are only memories of you. •
31
Foolish Divisions ni Francis Dave “Cabs” Cabanting
I. Facing the east I see the sun rises Then comes the heat lit for all races II. Others have ice While others have fire Others are snow While others are tires III. Seen from space There are no divisions No margins, no nations, Not even distinctions IV. Gender, color, religion, Useless from up high Everybody’s equal A dust, a speck in the eye V. Nobody’s greater Not even the President Even the richest leader Can fit into a tent VI. Pride, Greed and Power, They keep the margin bold. Making the wall higher, They’re the cement that hold VII. Why fight if we can share? Why marginalize others if we truly care? Why war if there are lives we compassionately spare? Wake up my world, please, TRY TO BE FAIR! •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
32
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Lifetime Imprisonment ni Rhona Mae J. Rodriguez
33
Tuldok: The End and The Beginning ni Jasmine Camacho
Let me tell you a story That will change all what you see Let me tell just how funny Our society’s now to thee
The chain among us will break If we destroy the havoc Once Rizal wrote his heartache And ends it with tuldok
We are mad ‘cause we want change Yet we’re mad because of change We fight, we shout and then what? A never ending battle stunt
The cycle will only stop If we take what makes it spin Therefore, tuldok... make a gap Take away what is wrong and sin
We cry and wail of heartbreak Yet we keep doing the same Keep doing the same mistake Until we cry and he’s the blame
Let us end our hidden thirst Of material wealth and rank Rather keep in our minds first Life will soon end with pages blank
We hunger for wealth and gold But are we striving for it? Or are we good at first told Then as seconds passed forgot it?
Therefore move and view the world Without its ugly black dyes Tuldok... end all sickness furled And look through it with heaven’s eyes
We starve for fame and beauty But have you ever asked why? What’ll we gain in these trophy? Stalkers turned killers... not a lie
None can achieve this but you Not the president or who Tuldok starts with you Write it... and start a sentence new •
Can you now see what I see? It is funny, don’t you think Our world’s ironically An art behind the black spilled ink Everyone of us wants more None of us is contented Power is what we crave for Ranks kept everything divided There is this freaking cycle Only the wisest can see A complicated riddle History brought for you and me
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
S U K D U L A N
Sa bawat konsepto na mabubuo Kasabay nito ang pagtatalo ng mga kahulugan Bubuhos ang mga emosyon Sisibol ang nakakubling katotohanan‌
37
The Paper Who Taught the Pen How to Write ni Antonio Valentino B. Garcia
The paper was empty and alone Until she met the poor pen “Draw me a few lines, go on!” Said the blank paper then They gave each other a bow And the pen only made a dot Because the pen did not know how You see, the pen did not know a lot “But you do know how Dots can turn into lines!” Said the knowing paper now Just put them together real fine The pen did what he was told He tried and wrote many He didn’t know he was this bold To have written without restraint, not any He thanked the paper for teaching The poor pen how to make lines “It is you I should be thanking,” Said the paper when he read the rhymes This poem is not perfect but See, I’m no longer just empty pages You saved me from quite a rut Now I will be remembered for ages •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
38
Bayan na Pinabayaan ni Berwyn L. Dejanio
Ang bayan ko ay naghihingalo, sa tamis ng paghaon sa kahirapan, sa haplos ng mainit na kasalatan. Ang bayan ko ay umiiyak, sa kapayapaan na bastang winawasak, sa paglunod sa pangarap ng sandamakmak. Ang bayan ko ay nakakaawa, sa pagnanais makasalita ng tama, sa paglagay ng tuldok sa kanyang mukha. Ang bayan ko ay nanghihina, sa kapit ng patalim na kay sakit, sa hawak ng baril na kay pait. Ang bayan ko ay hinihila pababa, sa kung saang lugar na hindi sambayanan ang hari’t reyna, sa malayong panahon na puno ng hidwa’t pagdurusa. Ang bayan ko ay pinapatay, sa pagkuha sa kanyang kalayaan, sa pagkulong ng buhay na walang kasalanan.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Ang bayan ko ay tulungan, sa kanyang kagitingan ay hindi namalayan, sa kanyang magandang tanawin ay may karaayan. •
39
Y A N O 2 0 1 6
Sagwan ni Rhona Mae J. Rodriguez
T U L D O K
40
Props
ni Jeryanne Jane E. Patayon
A
las otso sa gabii sa dalan padulong kanto Conpinco, nagpanon ang mga gigutom ug gikan pa sa eskwelahan nga mga estudyante sa USeP. Kada gabii dili gayud mahutdan ug tao ang karinderyang ginadumog sa mga yanong estudyante. Galingkod ko sa usa ka silya, ug sa akong atubangan kay akoang kulot nga amiga nga nagngalang Virn, nagpaabot sa gi-order nga tag baynte-otso nga promo- usa ka panaksang kan-on, usa ka hiwa nga bahin sa manok, sabaw ug bugnawng ilimnon. Ga-storya mi ug mahitungod sa eleksyon kay bag-o ra pud nahuman ang miting de avance sa USeP atong gabhiuna. Ug sa dihang nikalit lang ug siga ang mata ni Virn ug giduol ang iyang nawng sa akoa ug nihunghong. “Je...” Natingala ko ug nagpanlingi. “Unsa Virn? Naa imong ex?” ingon ko ug nag-ginara. Apan akong amiga, seryoso na ug hinay-hinay nga nawala ang kolor sa iyang panagway. Gi-obserbahan ko ang lugar ug sa tanang naglingkod sa karinderya nagpaigbabaw sa akong panan-aw ang usa ka taas ug hugawon nga lalaki. Kung tan-awon pa lang kini, kabalo na dayon ang akong ilong nga baho kining lakiha. Nagdala siya ug sobre ug nagkugos ug bata. Taas ang iyang buhok nga halos matabunan na ang iyang mata. Ang batang nag-atubang sa iyang dughan nga giputos ug habol nga iyang gigapos sa iyang lawas, gikaluan kini ug wala galihok. Gibalik ko akong mata sa akong amiga ug nangurog kining gihawiran ug pag-ayo akong mga kamot. “Naunsa ka Virn?” nabalaka na ko ug seryosong nangutana. Wala ko gitubag ni Virn ug kalit lang nga ninggakos sa akoa. “Tan-awa ra gud nang mamalimusay…” hinay ug nangurog ang iyang tingog.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Naa na sa tapad namong lamesa ang lalaki ug gipanunol ang sobreng hatag niya sa mga nagkaong mga tao- mga trabante, mga estudyante, mga mag-amigo, mga mag-uyab ug daghan pa. Gitan-aw nako ug pag-ayo ang lalaki. Iyang matang pareha kaitom sa uling nga murag gituyo ug trapo sa iyang dagway ug sa iyang suot. Ug nahuslo akong mata padulong sa batang natulog sa iyang dughan. Naglaylay ang mga kamot ug tiil niini nga mura ug mga hinalay nga musabay sa paglihok sa halayan. Nagtikuko ang bata ug wala man lang ni usa ka gihimo nga lihok, sa akong huna-huna, nahinanok gyud siguro ang batang gamay, sa akong tantya, wala pa kini nag-tuig. Gidawat nako ang gitunol nga sobre sa lalaki ug gisudlan ug tibuok dyis pisos, alang kato sa bata- makahigop man lang kini ug sabaw. Gibalik nako ang sobre sa lalaki ug iyang kalimutaw mura gayod ug mulapos ra sa mga butang ug mga taong iyang makit-an, ug nibalhin kini sa uban pang gakaon. Wala gihapon among order ug natingala ko kay naghilak na diay ang akong amiga. “Hoy, naunsa naman ka? Nganong naghilak naman ka?” “Je,” gitaas ni Virn iyang nawng gikan sa pagkadasok sa akong abaga ug nitan-aw kadiyot sa lalaking pagawas na sa karinderya. “Je, nakit-an namo to siya nga tao sa akong mga klasmeyt atong niaging bulan sa Jacinto, ingato jud gihapon iyang postura, pati ang posisyon sa iyang bitbit na bata. Patay naman tong bata Je.” Ug nagpadayon kini sa paghilak. •
41
“Dabawenyo ka kung musulti ka’g...” ni Sem Macosang
“Atchup Boulevard,” ang sikat sa Dabaw “Istoryahe,” kung hilas si Manong sa paminaw “Chada,” ang ikspresyon nga sikat sa uban “Walang forever,” kung imong hinigugma ikaw gibiyaan “Mutuo nako’g forever,” kung makit-an nako si Crush “Gugma pa more,” para sa mag-uyab nga mura’g candy crush “Basin boret,” syagit ni Inday kung muisplikar si Dodong “Pag-sure ba,” tubag ni Dodong kung si Inday di kapugong “Char,” ang ikspresyon kung di katuohan ang istorya’g daw nangatik “Dili… Dili… Dili…” ang tubag sa bayot kung ang pangutana gibalik-balik “Salad oh, init pa,” ang banat ni Angkol kung hamis ang ‘legs’ ni Ate “Acheche,” ang sikat sa Dabaw kung si Ate ‘pabebe’ •
Tagpo
ni Jay Ann D. Alcoriza
Unang tagpo: (Sa hallway) Nagkabanggaan. Nagtinginan. Nagngitian. Nagpakilala. Pangalawang tagpo: (Sa classroom) Ngitian. Tawanan. Kwentuhan. Yayaan. Pangatlong tagpo: (Sa bahay ni classmate) Kwentuhan. Inuman. Hipuan. Yakapan. Halikan. Pang-apat na tagpo: Huminto. Ikinasal. Bumukod. Nagsarili. Makalipas ang ilang buwan... (Sa bahay) Bangayan. Sisihan. Sawaan. Hiwalayan. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
42
Mahal Mo ba ang Bayan Mo? ni Teofredo S. Lauronilla, Jr.
I Ang puso ko’y gusto nang lumabas, Nanginginig na ang aking katawan. Gusto ko nang makawala, Handang-handa na akong makipagsapalaran. II At habang ako’y naglalakad patungo sa paliparan ng eroplano, Ako’y nasasabik sapagkat matutupad na rin ang minimithi ko. III Masayang-masaya na sana ako nang biglang may sumigaw. Mas bumilis pa ang pagtibok ng puso ko. Gusto kong tingnan kung ano iyon ngunit baka mahuli ako. Ngunit nagwagi pa rin ang aking pagiging mapag-pakialam at sinundan ang sigaw. IV Hindi pa rin natigil ang makapanindig balahibong sigaw. Pinuntahan ko kung saan ito nanggagaling. Hinanap ko ito hanggang napadpad ako sa isang madilim na kwarto. Sumilip ako at biglang naputol ang kanyang pagsigaw.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
V Nang sumilip ako’y may nakita akong apat na tao. Ang tatlo ay nakapiring at walang mukha, At ang isa nama’y hindi ko maaninag. Gusto ko sanang sumilip nang maigi ngunit bigla siyang sumigaw at nagsalita… VI Hindi ko naiintindihan ang kanyang sinasabi, kaya nakinig ako nang maigi. Nagmura siya noong una, At pagkatapos ay narinig ko na ang mga katagang ito. VII Kabataan? Pag-asa ng bayan? Paano kayo magiging pag-asa, kung pati kayo ay hindi naglalaro ng larong galing sa inyong bayan? Paano kayo magiging pag-asa, kung ang wikang inyong ginagamit ay nilikha ng iba? Paano kayo magiging pag-asa kung pati ang teknolohiyang inyong ginagamit ay mula sa Tsina?
43
VIII Bakit ‘di n’yo mahalin ang mga nilikhang gawa namin? Bakit parang gusto n’yo kaming ilibing sa limot? ‘Yan ba talaga ang gusto ninyo, ang mamatay kami sa limot? ‘Yan ba talaga ang gusto ninyo, ang mawala kami nang lubos? IX Kayo namang mga matatanda, Ano ang gusto ninyong ipakita? Na kayo ang tama? Tamang palitan ang natatangi ninyong wika? X Bakit mas gusto ninyong magsalita ng Ingles na gawa ng mga Amerikano? Ayaw n’yo ba’ng maging Pilipino? Kunsabagay mas gusto pa ninyong mag-asawa ng Kano. Kaysa sa sarili ninyong kababayan. XI At ikaw naman pinakamamahal kong pangulo, Bakit mo ako iniwan ng ganito? Ayaw mo ba’ng mas umusbong akong lalo? Akala ko ba ikaw ang kakampi ko? XII At bakit mo binenta ang bayan mo? Baka sa susunod ang kababayan mo naman ang ibenta mo? Bakit mo sinusunod ang utos ng ibang pangulo? Akala ko ba kami ang boss mo? XIII Dinuduro niya ang tatlo habang nagsasalita, Sinusumbatan niya ang tatlo nang mga masasakit na salita. Habang ako ay napako sa aking kinatatayuan, At sinasabi sa aking sarili, may punto siya. XIV Bakit ko pagsisilbihan ang iba? Kung ang bansa ko’y nangangailangan pa. Bakit ko tatangkilikin ang iba? Kung alam kong may mas mahigit pa kaming ginawa kaysa sa kanila?
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
44 XV Bakit ngayon ko pa nakita ito? Sinayang ko lang ang oras ko sa iba. Bakit ‘di ko ginugol ang oras ko para sa bayan ko Wala akong utang na loob, isa pala akong pekeng tao. XVI Habang ako’y nagmumuni sa tabi, Lumingon siya sa akin ngunit ‘di ko pinansin Nagising na lang ako sa nang bigla niyang sabihin, “Saan ka pupunta?” XVII Nanlamig na naman ako, Nagdadalawang-isip ako kung ano ang isasagot ko? Ngunit nadala ako ng puso ko At nagwikang, “Sa aking lupang sinilangan.” XVIII Nginitian ko siya at tumalikod. Lumabas ako sa gusaling gustong-gusto kong puntahan noon. Pumunta ako sa gitna ng kalsada At sinigaw, “Mahal ko ang Bayan ko!” ●
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Unang Gantimpala para sa Dagliang Paggawa ng Tula sa ginanap na SIKLAB 2015: Patimpalak sa Dagliang Paggawa ng Kathang Sining at Literatura na may temang,”Patriyotismo Patungo sa Ganap na Kasarinlan”. Ginanap noong unang semestre sa kasagsagan ng USeP Intramural.
45
Buhol ni Nat-Nat
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
46
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Pikas ni Nat-Nat
47
Juan T. Amad ni Aneperl Joy D. Puyos
N
arinig ko na ang kanyang ama ay kargador ng mga mabibigat na sako ng semento sa pinakamalapit na pantalan. Ang mga butil ng pawis na namumutaktak sa kanyang sunog sa araw na balat ang nagpapakain sa kanyang pamilya. Sila ay nakatira sa barungbarong sa may hindi kalayuan at ang pinagtagpi-tagping plywood at kinakalawang na yero ang nagsisilbing haligi at bubong ng kanilang pobreng tahanan. Sa hanay ng mga bahay na kung tawagin ay iskwater at gawa sa inaamag na kahoy at kalawanging bubong ang mga kabahayan, madadatnan ang payak na tahanan ng kanilang pamilya. Madalas na napagbibintangang may katamaran ang kanyang amang hapung-hapo sa buong araw na pagbabanat ng buto, kapalit ng isang daan at limampung piso kada araw. Narinig ko na ang kanyang inang may karamdaman ay umuungol sa sakit halos buong magdamag sapagkat sila ay walang sapat na salapi, upang siya ay ipatingin sa espesyalista. Ang dating mapupungay nitong mga mata ay lubog sa kawalang-tulog at tila unti-unting nawawalan ng buhay dahil sa iniinda nitong karamdaman. Ang mga bisig na minsa’y puno ng lamang kumakandong sa kanya sa pagtulog, ngayon ay puro buto at balat na lamang. At ang malambing na tinig na kanyang naririnig pagkagising sa umaga ay napalitan na ng mga ubong may kasamang kulay pula. Paminsan-minsan ay tumatanggap ang may sakit na ginang ng labada upang may maipangdagdag sa konsumo ng kanilang pamilya. Madalas masisi ang kanyang amang pagal sa pagtatrabaho dahil sa kawalan nito ng kakayahang ibili ng libolibong halaga ng gamot ang asawang naghihikahos sa paghinga. Narinig ko na ang kanyang nakatatandang kapatid na babae na inaasahan sanang mamartsa sa darating na Marso ay malapit nang manganak. Sa edad na dise-syete ay dinadala nito ang batang pagmulat ay walang masisilayang haligi ng tahanan. Usap-usapan na gabi-gabi’y umiiyak ang pobreng may sakit na nanay ng dalagita dahilan sa hinanakit at sama ng loob na sana’y kauna-unahang gagradweyt ng hayskul sa kanilang pamilya. Narinig ko na ang kanyang nakababatang kapatid na lalaki ay madalas pumunta sa eskwela ng walang laman ang tiyan. Gusot-gusot ang uniporme at butas na sapatos ang suot ng walong taong gulang na batang nangangayayat sa kahirapan. Dalawang pirasong kwaderno ang laman ng kanyang bag na may bakas na ng kalumaan. Mamula-mula ang tenga ng batang madalas mapingot ng nakatatandang kapatid na babae kapag siya ay nanghihingi ng kapirasong manok tuwing hapunan. Narinig ko na si Juan ay tumigil na sa pag-aaral at piniling mamulot ng bakal at basura sa maabong kalsada ng kalungsoran. Ang payat niyang katawan ay pilit binubuhat ang saku-sakong may lamang mabibigat na bagay na kanyang ipagbibili pagkatapos. Ang mga kamay na sana’y humahawak ng lapis at papel ay hinuhukay ang mabahong lupang pinagbabaunan ng mga boteng ipagbibili sa lalaking may tambakan ng kaniyang buong araw na pinaghihirapan. Madungis at uubo-ubo siyang nakikipagsabayan sa paglalakad kasabay
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
48 ng naglalakihang mga trak o kaya naman ay mga motorsiklo habang ginuguyod ang sakong naglalaman ng pambili ng kanilang uulamin. Minsan ay madalas siyang napagbibintangang may pagkabatugan kapag kokunti ang kanyang naidedeposito sa mamang may kalakihan ang tiyan. Narinig ko na sa edad na labing-lima ay binitawan niya na ang pangarap na maging doktor at gamutin ang inang may karamdaman upang may maiambag sa hapag kainan. Minsan daw ay nauulinigan siyang natutulala at iniisip ang malinis at maputing kasuotan na dati-rati ay pinapangarap niyang masuot kahit sandali man lamang. Napagtatawanan siya madalas ng mga kasamahang kapwa nangongolekta ng bakal at basura kapag nauusal ng kanyang biyak-biyak na labi ang pangarap na balang araw ay madala ang nakababatang kapatid na lalaki sa mamahaling restaurant na madalas niyang madaanan sa pamumulot o kaya naman ang mithiin na balang-araw ay makapag-aral muli at matupad ang pangarap na maging doktor. Narinig ko na si Juan ay tulalang nakikitingin ng telebisyon sa malapit na tindahan. Tinatanaw ng kanyang namimilog na mga mata ang mukha ng mga taong nagsasabing mag-aahon sa kanya sa kahirapan. Pamilyar sa kanyang isip ang larawan ng mga ito. Ang iilan ay nakikita niya sa mga poster na nakapaskil sa dingding. Mabulaklak at nakakabuhay-loob ang mga salitang kanilang binibitawan; pilit kinukuha ang loob ng mga mamamayang kapwa nakatira sa kanyang bayan. Siya si Juan T. Amad; isang ordinaryong Pilipinong sa murang edad ay namulat sa hirap ng buhay, madalas napagkakamalang katamaran ang kanyang buong araw na pagbabanat ng buto, nakatira sa isang bayang lunod sa kahirapan. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
49
If I Find in My Tongue ni Bernard Jess C. Sagpang
If I find in my tongue Unspoken words and hymns Untold secrets and dreams Unsung beneath my lungs Odes of the quiet streams Yells of the unarmed ranks Screams of the buried swords Songs of the black bullets Whispers I lived and breathed Bitter poems and sonnets Bleeding storms of my wrath Let me speak... Bearing worms of my past Breaking flood and torrents Death I grieved and bereaved Hues of the pale palettes Blues of a loud discord Sounds of a muted rant Roads of the broken wings Unveiled inside my wrongs Unused mallets and drums Unfolded whims and grim All these tears in my tongue. •
Illuminati ni Patrick M. Ariate
‘Twas when he uttered a prayer That he claimed to be enlightened “I’m yours,” he promised And conversed with Him tête–à–tête ‘Twas when he uttered a prayer That he pronounced the mysteries of sin To Him he sold his insatiable soul For power, for fame ‘Twas when he uttered a prayer That Lucifer sent His wiles He denied the supreme deity Deceived, he took its name in vain •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
50
A Sonnet
(A love poem for the motherland) ni Jeryanne Jane E. Patayon
We’ve learned from the heroes who fought alone Battles should not be one against thousands To fight against wrong ones on the right throne There should be strong ties for all the islands To die without change is to die losing Revolutions don’t work with one fighter Let’s all wake to see that we’ve been dying so comes the start of a new dawn brighter For all the hundreds to be one, to shout with courage to echo many voices If needed there’ll be blood for hope to sprout Let it be victory for past loses The Pearl, freed from its clamshell, rise on East! Soon after we all fight with held up fist. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
51
Y A N O 2 0 1 6
Promoter ni Rhona Mae J. Rodriguez
T U L D O K
52
IRON MAN ni Archieval Arriba Espolong
Ako’y abala, sobrang abala Uniporme ko at ng bunso, aking tinatama Basa’t init ang lunas sa bawat sukat Salamat sa tatsulok, tuwing siya’y nilalagnat. Lakas at maneobra, pilit! Tulad ng bunong brasong malupit Kabayong walang buhay ay pilay Siya’y may tali, tila may saklay. Suliran sa ilaw, naku, buhol-buhol Dagdag pa ang oras, gahol na gahol Minsan nang naipit, napasong pilit inatim Noon kailangan, kahoy na itim. Kumot, sabitan, at minsa’y dahon Mga hawak ni inang sa isang kahapon ‘Pag siya’y gumagawa, lubos ang tuwa Walang ibang nagbibigay ng ganoong ginhawa. Ako’y abala, sobrang abala Gabing bago pumasok kinabukasan sa eskwela Nariyan si ama, may ‘di maipintang mukha Sabi niya’y, “mga anak, inang ninyo, ngayo’y naka-coma.” •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
53
Mga Kahulugan at Halimbawa ni Marcy Mae V. Santillan
Ilan – salitang ginagamit kapag nagtatanong ng bilang. Halimbawa: Ilan nga ba ang nasawi para sa bayan? Alin – salitang ginagamit kapag nagtatanong ng may pinagpipilian. Halimbawa: Alin ang mas papahalagahan bayan o sarili? Bakit – salitang ginagamit kapag nagtatanong ng dahilan. Halimbawa: Bakit ko pipiliin ang bayan? Ano – salitang ginagamit kapag nagtatanong upang mabigyang kasagutan. Halimbawa: Ano ang nagawa ng bayan para sa aking sarili? Manhid – salitang tumutukoy sa mga taong nagtatanong kung anong nagawa ng bayan para sa kanila. Ikaw – tumutukoy sa iyo. Halimbawa: Ikaw ba ay manhid?, nagtatanong lang. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
54
I Thought I Would Find That Beautiful Place ni Paul Christian Y. Eyas
I thought I would find that beautiful place Where poverty does not exist Where peace is tangible And people know God. I thought I would find that beautiful place Where hunger never happens to humanity Where hope is always seen And justice is not delayed. I thought I would find that beautiful place Where thirst is quenched Where life is eternal And forever is real. I thought I would find that beautiful place Where lies are not spoken from every mouth Where good always beats evil And where everything is possible. Just as I thought I would find that beautiful place Yet I learned, that beautiful place is not to be found For it has to be created by people who are searching for it. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
55
You Killed Me Several Times ni Maryan R. Te
You killed me when you did nothing Upon seeing me shivering on the streets You killed me when you said nothing While I was asking for a single peso You killed when you did nothing To defend my right You killed me when you chose To steal what’s meant for me You killed me when you submerge me On the streams of ignorance Rather than feeding me with intellect You killed me, not just once but several times. •
Poem for the Heroes ni Maria Cristina Kasandra T. Galagala
They represent so many things, Courage, Faith, Love, Honor. When freedom is needed, They took the duty’s call. Blood, Sweat, Tears, Is what they sacrificed for us. Without them, Them, being the past, The present wouldn’t mean a thing. And to us, Us being the future of our country, Is capable of preserving the freedom that they fought so hard, in order for us to live freely. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
56
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Good Old Days ni Christine Joyce Casinto
57
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
58
Nak!
ni Archieval Arriba Espolong
Ang akong inahan, sa wala pa ko’y buot, mao’y akong tutukan, ug kasagaran niyang batasan, akong maangkunan. sa tanang babae akong nailhan siya lang gayud ang nag-inusarang hinungdan maong ako dili muundang, sa tanang pangandoy, siya ang gisugdan sa matag desisyon, siya ang sukdanan Karong si mama wala na, naglibog gayud ang bata, magpadayon pa ba o dili na? kay kapuy na mubakod sa kabuntagon kung sa akong pagsimhot, dili ko siya mabat-on. Kaniadto, ako dagha’g kabuang sa balay, gawas, ug labaw na sa eskwela, Masuko pa gani ug makasab-an, Maghinilas, inahan dili tinggan, makita iyang panagway puno’g kasub-an.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Salamat, mama, sa tanang pabilin kami giandam sa tanang hagit, kada-gabii ako gapangutana, ngano ka gikuha niya? sa matag buntag, ako gaguol, dili para nako, para sa mga manghod pirting hagulgol. Ang akong inahan, sa wala pa ko’y buot, mao’y akong tutukan, ug kasagaran niyang batasan, karon ako tanang masabtan. •
59
Brownout sa Dakbayan ni Reinz Suplay Acasio
Dili gyud namo makita ang kangitngit sa inyung sistema. Pait sabton nga maglakaw mi na murag buta. Hangtud kanus-a mao’y amuang pangutana, Kami mag-antos ani nga problema? Wala ba mo nangalisang sa kapait? Kaning problemaha nga sige ra ug balik-balik. Wala ba mo nangawala sa kangitngit? Kay pangitaon tamo para ikwentas amuang kasakit. Sayo pa sa buntag daghang tao ang nag-alingasa. Bata man o tiguwang naglukdo og nagbagang problema. Tanan maglisod ug lihok kay halos di na kaginhawa. Nag-brownout naman pud gud diria sa amuang dapita. Udtong totok, nagpas-an nami’g dagko nga singot. Paatubang dayun sa electric fan apan kalit gipanuhot. Sa pagkawala sa kuryente kalit intawn nakaotot. Nakapamalikas ug ahat kay nahuwasan apan nagsakit ang buot. Sa gabii daghang naglihok ug nag-study. Nag-apas sa oras kay basin mawad-an dayun ug kuryente. Tunga-tunga sa ka-busy napakyas ang pag-research sa estudyante. Sa pagkidhat sa ngitngit, nagpait pati ang on duty nga trabante. Bililhon nga kuryente, pwede ba muhangyo bisan gamay? Sa imung kalit nga pagkawala, ayaw tawn palabig pagdugay. Makalimot man gud mi ug charge sa amuang baterya usahay. Maluoy intawn ka kay kung wala ka, maglisud mi’g pahulay. Tan-awa! Nagbaha intawn ang singot sa atoang katilingban. Mura jud ta’g naa sa langob kung alimuot ang hisgutan. Mao sangko sa langit ang aligotgot sa tanang gihasulan. Hangtud kanus-a mi mag-antos aning pobre nga kuryente sa dakbayan. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
60
Pabaong Pampaswerte ni Antonio Valentino B. Garcia
I
lang oras na lang ay babyahe na ako papuntang New York upang magtrabaho bilang nurse. Perstaym kong sasakay sa eroplano kaya medyo kinakabahan ako.
“Oras na po para magcheck-in ako sa loob. Baka maiwan ako ng eroplano.” Nilapag ko sa sahig ang maleta at bag tsaka niyakap nang sabay ang mga magulang ko. Alam kong naiiyak na rin sila ngayong mapapalayo na ang kanilang nag-iisang anak. “Huwag mong kalimutang magsulat,” sabi ni inang. “Anak, luma na ang kotse natin,” hirit ni tatay. “Bilhan mo naman ako ng taxi para makapagtrabaho na ulit ako.” “Sige po, pag-iipunan ko ‘yan.” “O heto, kunin mo.” May inabot si tatay sa kamay ko, isang maliit na bagay. Pamilyar ito sa akin dahil noon pa lang nung nag-aaral pa ako sa kolehiyo at nung nagtatrabaho pa si tatay ay nakikita ko na itong dala-dala niya. Madalas ipagyabang ni tatay ang pampaswerteng ito. Nakilala niya si inang dahil sa munting bagay na ito. Pati nga raw aksidente ay naiwasan dahil dito. “Tutulungan ka niyan na maging ligtas.” Pagkatapos ko magpaalam ay pumasok na ako sa loob ng airport. Napakaraming tao sa paligid at ang iba sa kanila ay halatang nanggaling pa sa ibang bansa. Dapat na siguro akong masanay sa ganitong mga tagpo. Mas malaki ang Amerika kaysa sa Pilipinas kaya tiyak na mas marami pang tao ang nandoon kumpara dito. Hindi pa rin ako makapaniwala na ang isang simpleng probinsyanong tulad ko ay makakapunta ng States. Maituturing na akong isang OFW. Pumila ako sa may x-ray at hinubad ang suot na sinturon. Nabasa ko kasi sa nakapaskil na karatula na kailangang ipasuri ang lahat na dalang bagahe, pati na ang lahat ng mga nasa bulsa ng pantalon. Kasama na rin daw dito ang mga sinturon at mga alahas sa kamay at braso ayon sa karatula. Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Medyo matagal gumalaw ang pila pero ‘di naglaon ay nakarating din ako sa may harap. Nakalusot ako nang walang problema pero mukhang nagkakagulo sa likod. Pinagsasabihan ng isang empleyado ng airport iyong dayuhang puti na nakapila sa likod ko. May nakita raw kasing isang bala ng baril sa kanyang bagahe nang dinaan ito sa x-ray. Pilit namang itinatanggi ito ng dayuhan pero sadyang hindi nakikinig ang empleyado. Nagbanta na itong ipatawag ang airport security at ipakukulong daw ang dayuhan kung hindi ito magkakabayad ng sampung libong piso na pang-areglo. Agad kong kinapkap ang bulsa ng aking bag at hinanap ang pabaon ni tatay. Nang hindi nahanap ay dali-dali akong lumapit sa empleyado ng airport. “Excuse me, akin po yata ‘yan. Bigay sa’kin ng tatay ko. Agimat daw.” •
61
Mechanical Engineer ni Maria Cristina Kasandra T. Galagala
M
echanical Engineering ang pinili kong kurso sa College. Nagtapos ako sa hayskul bilang Valedictorian kung kaya ganu’t-ganu’n na lamang ang inaasahan ng aking mga magulang mula sa akin. ‘Di hamak na magsasaka lamang ang aking mga magulang at hindi namin pag-aari ang lupang sinasaka ngunit dahil dito ay nakapagtapos ako ng pag-aaral sa hayskul. Ako na lamang ang inaasahang mag-aahon sa aming pamilya mula sa kahirapan. Sinikap ng magulang kong ipasok ako sa isang disenteng paaralan. Awa ng Diyos at ‘di naman ako nahirapang makapasok sa College of Engineering ng USeP. Akala ko ganoon lang kadali ang pag-aaral ng engineering. Akala ko madali lang ang lahat ngunit ‘di kalaunan ay bumabagsak na ako sa aking mga subjects at na-‘forced to shift’ na ako. Hindi ko alam kung ako ba ang may problema o ang mga propesor kong mahilig lang talagang mambagsak. Ginagawa ko naman kasi ang lahat para pumasa sa mga pagsusulit at eksaminasyon. Nawalan na ako ng pag-asa at sinunod na ang akalang talagang nakatadhana para sa akin. Hindi ko na sinabihan ang aking mga magulang sa nangyari dahil ayaw kong madismaya sila. Napilitan akong mag-shift sa mas madaling kurso ng ibang departamento ng unibersidad. Apat na taon lamang ang kursong kinuha ko kumpara sa engineering na limang taon. Grumadweyt ako nang hindi alam ng aking mga magulang, wala rin akong lakas ng loob na sabihin sa kanila ang aking kalagayan dahil may sakit si inay at ayokong maging dahilan pag-aalala niya. Ika-limang taon na at mag-iisang taon na rin akong nagtatrabaho sa isang sikat at malaking call center sa Davao. Hindi ako nahirapang mag-apply dito at natanggap naman kaagad ako. Sumahod na rin ako ng malaki-laki. Balak kong ipaalam kina Inay at Itay ang mga pangyayari bago pa man grumadweyt ang batch namin sa engineering. Ngunit isang madaling araw, day-off ko sa call center, may kumatok sa aking kwarto ngunit hindi ko naman pinansin, at inisip ko na lang na matulog muli. Ngunit, kumatok ulit ito ng tatlong beses, nang magkasunod. Bumangon ako at binuksan, laking gulat ko nang makita ko si Inay at Itay, suot ang kanilang magagandang ngiti, dala-dala ang mga gulay na kabago-bago lamang nila inani sa bukid. Pinapasok ko sila sa aking kwarto. Sa unang pagkakataon ay binisita nila ako. At taglay pa sa mukha nila ang masayang ngiti.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
62 “Anak, nabalitaan namin na grumadweyt na raw ang batch niyo sa engineering. Ang galing-galing mo talaga! Ayos na pala ‘yung ihahanda natin sa probinsya pag-uwi pagkatapos ng graduation mo. At,bumili na rin kami ng itay mo ng isusuot sa iyong graduation.” Anang inay na masayang-masayang nilalabas ang mga damit na binili nila ni itay. Hindi ko mapigilang mapaluha. “Oh anak, nagbunga rin ang ating mga paghihirap. “’Wag ka ng umiyak diyan.” “Nay,tay, may sasabihin po ako sa inyo.” “Oh ano iyon anak?” Sabi ni Inay “Hindi ko na po kayang magsinungaling pa. Nay, tay, hindi po Engineering ang kursong natapos ko. Sinipag kong hindi mabagsak pero ganoon po talaga, wala na akong nagawa dahil forced to shift na ako”. Nanghina ang inay. Nilapitan kaagad namin siya ni itay at agad namin s’yang hinawakan. Damang-dama ko ang paghinga ni Inay. Pero iyon na pala ang huli. ●
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
63
Kasangga ni Maryan R. Te
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
64
Reminiscent ni Antonio Valentino B. Garcia
She found a purple1 rag2 underneath the bed3 and began to mop the floor4 with it until5 it shone6. ________________________________________________________________________ She could still remember the day she bought the purple dress for her daughter’s eighteenth birthday. It was an elegant little piece, cheap but nice to look at. It took a month’s lunch money to buy but it did not matter how her stomach ached as long as her daughter got the dress she wanted. 1
It wasn’t what her daughter wanted. She preferred the expensive and the branded over the cheap-but-nice-to-look-at dresses. They had a fight on that day. Kara almost didn’t come to her own party. It was only with the help of her estranged husband that their daughter was able to attend at all. It would have been a great irony if the celebrant herself had not come to her own celebration. But the dress… she did not wear it still. Her father bought her a new dress and she loved him for it. And hated her mother for the purple dress she bought for her. Now, almost fifteen years later, she had found the dress, all torn but never worn, dirty and faded, underneath her daughter’s bed in her old room. 2
She sat on the bed and held the dress close to her. How could she have bought a dress that her daughter would eventually come to hate the moment she laid eyes on it? It pained her to think of her foolishness. Perhaps if she had bought a better dress, by not buying food for herself and by walking all the way to her work for two more months, her daughter would love her back. 3
Ever since her daughter ran away pregnant with her boyfriend, she had been cleaning her room almost every day. She is still hoping – wishing to the night stars – that her daughter would come back home, back to her small house where she would always be welcome. But Kara did not write; she did not even call or send a text message even after all these years. As a mother, it gave her many nightmares thinking about what became of her loving daughter. Her ex-husband would not even lend a hand with the matter. He was busy with his own family. She was alone; alone and always cleaning the room. 4
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
One day, she heard a knock on her door. Old and weak as she was, she made her way down the stairs from her room, eager to see her daughter’s face. Oh, how old must her Kara be now? Is she happy? Did her child give her as much happiness as Kara did to her when she came to the world? What have she been doing for the past twenty years now? All these questions and more were in her head as she grabbed the doorknob and opened the door. 5
Only it wasn’t her daughter. It was just a random woman trying to sell her some rags. She apologized and gently sent the woman off. She made her way back upstairs and entered her daughter’s old room. She took the purple dress from a drawer and knelt on the floor. She then began to mop the tears on the floor with the dress until it shone. • 6
65
Backward World (The Decadence) ni Bernard Jess C. Sagpang
Moon is the sun Sun shines black Black heart is white White sheep wolf We’re living in the backward world Where love is the new hate And hate is the new truth And truth is the newest lie Where up is the new down And down is the new up Where hell is the sweetest heaven And heaven is the poorest hell This is our fall This is slow decadence Where violence is peace Deafening silence Where lawlessness is good And the good is evil Vile is the standard of morality Morality is nothing Nothingness is existent Compromise is the new existential currency In a world we thought was moving forward Yet revolving backward to its demise •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
66
Asintado ni Earl Vince Z. Enero
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
67
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
68
No To: Philippines - Made In China ni Teofredo S. Lauronilla, Jr.
Philippines have pity on me. Make me feel that you’re really free, Under the dungeon of the non-native Make me feel that you are me. You’re free from the letter, not from the act. You proclaim your independence, You shout that you’re really free. But the fact was just a lie. Now, tell me that I am wrong, that I am incorrect Tell me that you’re not in a cage of a sleeping giant Prove to me that you can stand alone, Proclaim to me your own independence. But the fact is that you’re a mainstay. They used your natural resources, They used your services. You’re abundant of everything but they are the beneficiaries. They sell their products here, illegally. They make their own towns. They want you to adopt their culture, They want you to be part of them.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
See what they are doing now! They proclaim that they own the kalayaan islands, They put their own machineries. They kill every Filipino who becomes an obstacle to their projects. They invaded your own land. You are surrounded. You let them enter to your precious land. Later, they will kill you and tear you into pieces. What are you going to do now? Are you going to tolerate this? Do you want to stop them? Or you will let them until you would realize that you’re being ripped?
69
Stop being such a fool, Open up your eyes, gullible. They are such a thief. Prove to them that you’re the Tiger country of Asia. You’re became one of the toughest nations. You once became the center of industry. You have such a great mind, God Almighty is in favour of you. There are many Filipinos who want to risk their lives just to gain the genuine freedom. All our national heroes have started it, Let’s continue seek for the truth, Let’s continue seek for our independence. But be patient in finding your liberty, Gain more strength. For, sovereignty is a long way process, And there is no shortcut out of this. Patronized your own country Avoid colonial mentality, Avoid patronizing others. Be proud and love your very own fatherland- the Philippines. ●
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
W A K A S ......
Aangkinin na ang katapusan Para sa pagbabagong inaasam Ito na ang huli‌ Ngunit muling gagawa ng bagong simula...
73
We Will Meet at the End ni Edmund Aquitan Narra
I don’t want to look at the end. I just started. I just found the right words to say. I’m startled. My mouth shuts but my mind shouts and begin to roll. And it flies and falls and spinning out of control. Hundreds of odd questions fall to queue. And life never gives us even a single clue. Life is tough but it is where we belong. Enduring its cycle is the one that makes us strong.
IKATLONG GANTIMPALA sa Pagsulat ng Tula Yano Literary Awards 2016
Time passes in seconds. Moments learned to fly. And all we have is imagination that gives us a believable lie. Dreams may be in the sky and we’re just on the ground. But I know in cerulean horizon, they would be found. Whatever path you are taking Even if it is for truth or for faking, Whether it is straight or bend. I tell you. We will always meet at the end. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
74
From Samal, with Love ni Metamorphosis
Naglalakad si Nena sa masikip at madilim na eskinita. Pauwi na siya sa inuupahang bahay galing sa eskwela. Mahirap lang si Nena, kaya nagtitiis siya sa isang barung-barong. Kung minsa’y kangkong ang hapunan niya, daing naman sa umaga. Kapag may bayarin sa eskwela, nanlilimos s’ya sa kaibigan niya. Mapait ang buhay ni Nena. Nagmamaneho ng motor si Pedro sa malamig na kalsada. Papunta siya sa inuman ng barkada galing eskwela. Mayaman si Pedro, kaya laki siya sa layaw. Kung minsan sa gabi’y alak ang katabi, sa umaga nama’y dota. Kapag may bayarin sa eskwela, kinukupit niya ang sobra. Marangya ang buhay ni Pedro. Isang umaga ako’y may ‘di inakala. Natagpuan si Nenang hubad at puno ng saksak. Sa di kalayuan, si Pedro’y duguang bangkay Dalawang kaibigan ko’y ginahasa’t pinagnakawan Mararating ba namin ang hustisya, Kung sa kabilang banda, ako na’ng sunod sa pila? •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
75
A Poet’s Story ni Jan Marcelo B. Lescain III
He wrote with a pen And vanquished walls Of ignorance and insolence decreed She wrote with her blood For the crippled souls Cut short by tyrants and scythe-wielding lords They wrote with passion Not as messiahs But condemned martyrs Against ruling kings â—?
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
76
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
77
Lifeline ni Maryan R. Te
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
78
A Sonnet
(From a revolutionary poet) ni Jeryanne Jane E. Patayon
If ever angels come early for me Do let my songs echo through the thick walls Of unchanging paths of passivity That may my last air to breathe be the call The love I have may crash their darkest fears Of standing among those who do not speak The lines I wrote may break their deafen ears And be the start of chain for truth be seek When comes the dawn or noon or night or day Angels will be coming of time unknown Yet as long as my thoughts here I can say This, unlike me, will do stay and be known So yes, angels might come early for me Yet angels can’t bring my verses with me. •
Perpendicular Wound ni Marcy Mae V. Santillan
Straight way Y A N O
They said, “Justice is on the throne.” Rough road
Deceiving words
Forgotten promise
Hypocrisy is on the throne
T U L D O K
Promise of development
The Throne of Corruption is what makes a perpendicular
2 0 1 6
Impressive words
79
Barya ng Buhay ni Katrina O. Quizan
N
anlilisik na ang sinag ng araw at nakakairita na ang busina ng mga sasakyan habang humigit-kumulang isang oras na akong nakaupo sa dyipning hindi naman umuusad. Pinilit kong aliwin ang aking sarili sa mga nagkalat na tarpaulin ng mga politikong nangangako ngunit nangingibabaw lamang ang aking pagkamuhi. Sa bangketa masid ko ang ibang mundo kung saan namulat sa panlilimus ang mga batang di alintana ang init at panganib. Kitang-kita ko sa kanilang mga mata ang pagod ng pakikibaka. Tanaw ko ang kahirapan mula sa dyipni. Kung may mas babagot pa kaysa sa trapiko, ito ay ang buhay. Unti-unting nalalanta ang aking pasensya at nauubos na ang aking pag-asa. Kailan pa ba muling uusad ang buhay? Kinuha ko ang aking pitaka. Isa, dalawa, tatlo… sampu. “Pakiabot po ng bayad.” At muli ay itinako ko ang aking pitakang barya-barya lamang ang laman sa kailanma ng aking bag. Muli ay tiningnan ko ang mukha ng mundo ko. Hindi pa rin umuusad ang dyipni at mas lalong nanlilisik ang sinag ng araw. Ipinikit ko ang aking mga mata at nagbabasakaling isang malaking bangungot lamang ang lahat. Matutulog ako at sa pagising ko—“Kuya, kuya, penge pong barya pangkain.” Naimulat ko muli ang aking mga mata at natanaw ko mula sa bintana ang isang patpating bata dala ang latang may kakaramput na barya. “Kuya sige na po. Kahit piso lang po pangkain.” Pinagmasdan ko ang bata na may pagkahalong gulat at awa. Bakas sa mga mata niya ang gutom, pagod, at hirap na tila ba isang napakabigat na pasanin sa musmos niyang katawan. Kinapa ko muli ang aking pitaka ngunit nasa kailalim pa ito ng aking bag. “Sandali muna bata.” Isa-isa kong inilabas ang aking mga gamit mula sa bag—dalawang libro, mga papel na para bang nabaon na sa limot, at mga ballpen na nakakalat lamang sa loob. Dama kong nagsitingan ang ibang mga pasahero sa akin ngunit pilit kong binalewala ang kanilang mga mapaghusgang titig. Gusto kong makatulong kahit sa maliit na paraan. Sa wakas ay nakita ko na rin ang aking pitaka. Ngunit sa pagbukas ko nito ay siya namang pag-abante ng dyipni. Tanaw ko ang unti-unting paghabol ng bata sa aming sasakyan kaya agad-agad akong kumuha ng kaunting barya sa aking pitaka at inihagis sa kawawang bata. Nakita ko ang paggulong ng mga barya papunta sa gitna ng kalsada. Sinundan niya iyon. Isang masayang hakbang sa bawat paggulong. Ngunit sinong mag-aakala na ang mga munting hakbang na ito ay magdadala sa kanya sa
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
80 kamatayan. Hindi na naging malinaw sa akin ang mga sumunod na pangyayari. Tanging ang dagundong lamang ng isang sasakyan at ang mga siaw ng pagkagulat ang bumaklat sa aking ala-ala. Ipinikit kong muli ang aking mga mata at dito ay natanaw ko ang mga titig ng bata. Masaya ako dahil nabigyan ko pa rin siya ng barya. Masaya ako dahil natulungan ko siya. Masaya ako. Masayangmasaya. At nagsimulang tumulo ang aking mga luha. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
81
Dahil Ako’y Nagmamahal ni Paul Christian Y. Eyas
Nabigo na ako, nilamon ng kadiliman Maging isang taong pinagkaitan Hindi masikmura ang ginagawa sa bar Habang pagtatalik, taas-baba umaandar. Wala akong kahihiyan, oo ito ay imoral Pero ito ang propesyon na bigay sa’kin ay dangal. Dito malaki ang aking kita Ibungisngis ko lang nang kaunti ang aking hita. Hindi naman sa ito ay naibigan Ginagawa ko ‘to dahil sa kahirapan Pero huwag naman sabihin na ako’y isang hangal Ito’y para sa pamilyang lubos kong minamahal. •
DENOUEMENT ni Kent Raven Q. Olario
/dāˈno͞oˈmäN/ noun: the final part of a narrative Plangent stillness of the dark nighttime skies Behold the sad cries reverberating Drops of lacrimation, pain in her eyes Abyss of space, forlorn wails echoing Stripped of everything, clothed her with but none Life fed her no hope, heartless now she is! Deprived her needs, no help nor actions done Oh, such a vicious world now gone amiss! As dawn lurks, her cries tearfully weaken Only angels’ songs are heard a plenty No more grieving at the gates of Heaven Let her drink Aphrodite’s nepenthe! At God’s hands, away from the worldly sore By Death’s kiss, she’s a woebegone no more •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
82
Tuta ni Earl Vince Z. Enero
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
83
Forgetful Hearer ni Bernard Jess C. Sagpang
Forgetful hearer Servant of the blind The armor bearer Of the wicked kind Unfaithful lover Drunkard of the wine The crooked river Of the poisoned mind Stone-hearted sinner Pruner of the vine The deadly killer Of the black frontline Imbecile writer Pastor of the swine The torment seeker Of the broken spine
IKALAWANG GANTIMPALA sa Pagsulat ng Tula Yano Literary Awards 2016
He who has an ear, let him hear! •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
84
Sayawan ni Jeryanne Jane E. Patayon
Maingay Salin ng musika sa kagubatan Madilim Mga paa’y nakaapak sa putik Suot ay kakulay ng puno’t mga dahon Hinay-hinay sa paglakad Mga kaluskos ay nagsilbing ritmo Sa paggalaw dala ang ornamentong Bagay sa damit para sa pambihirang bayle Unti-unting lumalakas ang musika Pabilis nang pabilis ang mga pagpadyak ng paa Pinag-papawisan At pintig ng puso’y nakisali na Sa orkestra ng gabi Tila tambol kasunod ng pagyanig At biglang napatigil NadapaBagsak ay sa pula nang lupa Ngayon ko lang nabatid Kasayaw ko pala’y mga bala. •
Stuck ni Paul Gerald G. Arciga
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Fixing my outlook before the moon arrives For beauty is a requirement for me to be hired With a profession that diploma isn’t required All I need is my body for me to survive Bind to offer everything even my body and dignity ‘Coz costumer’s satisfaction is a top priority The pain in every thrust is a meal for my family The groan of every kisses is a survival necessity Stuck in the corner where everything is less Left with no choice but to forcefully undress Enduring the urge of lustful caress Just for the coin from offered happiness. •
85
Y A N O 2 0 1 6
Naiibang Kapangyarihan ni Earl Vince Z. Enero
T U L D O K
86
An Elderly’s Plea ni Jay Ann D. Alcoriza
I have seen life come and go, Tears and sorrow, Laughter and joy. Now this body of mine cannot afford To stand on its own. I have seen my children go, Build a family on their own, Now I’m on this rocking chair With my eyes closed Waiting for them, But perhaps they won’t come. My body falters, My speech slowers, Half of my eye cannot see, Just sitting here is hell, Nobody dares to care, I know the day would come, For my time to pass. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
(Dedicated for the elderlies who were left alone. They need our love and care before they leave this world.)
87
Larong Pilit na Tinuldukan ni Kristobal John E. Gonzales
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
88
Suka at Espongha ni Antonio Valentino B. Garcia
I
“S
a tingin ko nagsimula ang lahat noong gabing iyon. Magdadalawang taon na rin ang nakalipas kaya hindi talaga ako nakasisigurado pero malakas ang kutob kong iyon ang nagsilbing simula ng lahat ng ito.” Kasama ko ang mga kaklase ko sa mall nung gabing iyon. Suot pa namin ang aming mga uniporme dahil dumiretso na kami sa mall pagkatapos ng klase. Mag-aalas otso na ng gabi nang nagpaalam ako sa kanila na mauuna na sa grocery upang bumili ng isang tetra pack ng suka at isang maliit na esponghang panghugas. Malapit nang magsarado ang mall ngunit madami pa rin ang tao sa loob. Nagpasya akong may oras pa akong sagutin ang tawag ng kalikasan kaya agad akong tumungo sa isang banyo na malapit lang sa grocery. Malinis ang banyo at mabango, mukhang katatapos lang maglinis ng janitor. Pumuwesto ako sa isa sa mga bakanteng urinal at binaba ang siper ng pantalon. Maya-maya pa ay may isang lalaking pumasok sa banyo at nagmasid sa paligid. Nang makitang nag-iisa lang kaming dalawa sa banyo ay dali-dali siyang pumuwesto sa katabing urinal. Noon ko nakilala si Henry.
II Nangangalay pa ang mga tuhod ko nang dumaan ako sa baggage counter upang tanungin ang guard kung pwede ko pang iwan ang bag ko. Limang minuto na lang ang nalalabi bago magsara ang mall. Panay ang vibrate ng cellphone ko sa bulsa. “Okay lang ‘yun, sir,” ang sabi ng guard. “Basta sa grocery lang kayo pupunta.” Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
III “At ganoon nga ang nagyari. Sa huli ay nakabili ako ng suka at espongha. Simula ng gabing iyon ay palagi na kaming nagtetext at nagtatawagan ni Henry. Naging madalas din ang pagkikita namin.” “Nasaan na ba si Henry ngayon?” tanong sa akin ni dok. “Hindi ko nga rin po alam. Bigla na lang siya naglaho nung nakipaghiwalay ako sa kanya. Marami niya kaming pinagsabay-sabay.” Mapait pa rin ang lasa ng kataksilan niya. “Sa kanya ko rin siguro ito nakuha,” dagdag ko.
89
“Isa nga ‘yang posibilidad. Mas malaki ang tsansang mahawa kapag marami ang kapartner. Ikaw Errol, ilan na ba ang mga nakarelasyon mo, kung hindi mo mamasamain ang tanong?” “Siya ang una at siguradong siya na ang huli!” sagot ko sabay tawa. Hindi na pumasok sa isipan ko ang makipag-relasyon pang muli matapos malamang positibo nga ako. “Sabihin na lang natin na hindi ko inakalang mapupunta ako sa ganoong klaseng relasyon.” “Sige, Errol. Dito na muna magtatapos ang counseling session natin. Magkita ulit tayo sa isang linggo at huwag mong kaligtaang inumin ang mga gamot mo.” “Okay, dok. Salamat.” “Bago ako umalis, para saan ba ‘yung suka at espongha noong gabing iyon? Naalala ko kasi ‘yung sinabi mo dati na hindi ka naman nagluluto sa boarding house niyo.” Matagal akong napaisip. Hindi dahil sa hindi ko alam ang sagot kundi dahil matagal ko na itong nakalimutan at ngayon pa lang bumabalik ang dahilan sa akin. Natawa na lang ulit ako habang pinagmasdan lang akong maigi ni dok. “May kakaibang amoy kasi ‘yung kwarto ko sa boarding house… amoy amag. Gawa kasi sa kahoy ang mga dingding kaya konting basa lang ay inaamag na kapag hindi mo nabantayan. Maaabsorb daw po kasi ng suka ang masamang amoy kapag iniwan ito sa isang sulok ng kwarto nang magdamag.” “Ahh. At ang espongha? “Ang espongha po ay pamunas ng suka sa mga namuong amag sa nabubulok na dingding.” Kagaya ng nabubulok kong katawan. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
90
Schizophrenia ni Nat-Nat
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
91
Suicide’s Paradox ni Jeryanne Jane E. Patayon
I
am haunted by humans and yet it seems that I am the one haunting them. They never wanted me...
The old age knew I am coming when they start losing their senses and yet they try to crawl away from me. The men in wars knew they’re heading to me and I am in form of bombs and gunfire and they always struggle to win over me. While most of humans just try to eradicate me from always thinking tomorrow will always shine its sun out. But, one man wants me. He probably might be crestfallen, unloved. I do not know but despite of his darkness, I can see light in him. One night, he approached me by the sea. I do not know, he shouted there. Of words the world might have been afraid of hearing, or is it he afraid of the world knowing? “I’m never good enough until her and now I have forever lost the chance of being one.” He cried. The moon, the waves and I are all witnesses of how he wept, and all of us I guess are without any clue why. As the waves crashed in and out of the shore again and again, he too, again and again blamed himself for everything that’s gone. He hated the world for he hated himself but I saw in his eyes, the memories of his heart. There was someone who loved him, much than he loved his self. As the night went deeper, I swam into his nothingness and there I saw something. A smile, pale and beautiful. She made him laugh, and although her skin was almost as white as a blank paper, she filled up his life with colors he thought he would never see. They were together a year ago, in this same place. Behind the rocks echoed their whispers of vows- promises of love as he kissed her more passionate than how the stars kiss the sky. I saw her in his eyes as the tears continue to stream down his face. I saw them and I saw myself getting in the way. Now I remember her. She was the one I chased by sucking up her blood, slowly from when she was still little until she bloomed colorless and painfully when she met him for she knows I am already waiting for her to come and roll herself into my cold arms. I have got her yes, it was the month where everything falls back to the ground until they’re gone and like the leaves of that tree where they carved their names within a heart, she fell into me as she closed her eyes. So I was the reason of this man’s misery. She had left him because I came to her and because no matter how much she wanted to stay in his arms, she couldn’t for it was her time to come into me. However, as I wanted to blame myself for the pain of this light in my eyes, I couldn’t, for it is part of me. When I come to them, they must as well, for it is Time not I who chooses who and when and where will I come. So that night, the moon through its fullness and brightness whispered to me by the wind, “tonight’s the time”. It was time for him to come to me, and maybe it was time for him to meet
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
92 her again. Yet as I wanted that so I could take his pain away, for a moment there was a pause. I watched him still and I don’t want him breathless tonight. For all the people, he was something different that my heart aches for him. I wanted to see him feeling the rays of the sun, tasting the water of rains, hearing the music of the night and smelling the flowers during spring. I wanted him to see how majestic life is through my eyes. But then again I couldn’t. For I am invisible and I only come to take them away. Tonight, I am not the one who waited for him. He wanted me as much as I wanted him to live, as much as he wanted her again. I couldn’t do anything but wrap him with my most tender arms for he met me as he sank deep into the blue. The waves washed him away from life. I am haunted by humans and yet it seems I am the one haunting them. They never wanted me, for they want to spend the rest of their lives with the fascinations of the earth. They wanted the world and wants to be certain with their lives but they hardly realized I am the only thing certain as they live life. No matter what, I will always come for I must and when I do, they should be ready for me but most of them never were and never will be. I am Death and that night someone proved to me that I could be another breath of air. That with me comes another life. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
93
Tuldok sa Kalawakan ni John D. Valle
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
94
Side B ni Antonio Valentino B. Garcia
Sabay sa pagmulat ng mga mata ay Ang pag-ingay ng orasan sa may paanan “Gising na,” ang gusto nitong ipahiwatig Ngunit hindi siya makagalaw At tulad ng isang utal ay hindi Makapagsalita nang tama Matigas ang katawan sa takot at kaba, Ang higaan ay nagmistulang lawa na sa pawis At ang kanyang damit ay halos bahagi na ng Katawan sa labis na pagkakadikit sa balat Naupo at unti-unting natawa Sa kanyang sarili at sa kanyang mga nakita Tumayo at kumuha ng baso sa lamesa Binuhos ang tubig mula sa pitsel Ang laman nito ay pula Wari niya’y nananaginip pa ngunit Ito’y tubig lang pala na tinimplahan ni inay. Mahilig pa rin siya sa seresa Sumilip sa bintana at pilit hinanap ang sarili Nasaan na ang katawan sa aspalto At ang malagkit na likido sa may ulunan nito? Wala naman dahil bangungot lamang Hindi totoong nangyari at hindi na Hahayaan pa ang nawari sa pagtulog Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
Mabilis pa rin ang pagtibok ng puso “Buhay pa ako,” ang sabi sa sarili Napaupo sa silya at napabuntong hininga Uminom sa baso ng juice at siya’y nagtaka Ito’y seresa ngunit ang lasa Ay ang paggunita sa dapat ay sana Tuloy pa rin ang agos ng kanyang buhay Tuloy pa rin ang paglalakad sa dilim Ngunit sa dulo ay may liwanag nang matatanaw Handa na siyang muling masaktan Handa na siyang magparaya At tuldukan ang dapat nang tuldukan •
95
Diary ng Cardiac Muscles ni Robert Roy Immanuel S. Bat-og
How could you do this to me? I work through day and night, just to keep you alive. Through these years I’ve done nothing but toil and work, getting nothing in return. You pitted me against forces that I couldn’t have possibly faced, yet still I pulled through. For you. And yet here I am again. Facing off against the impossible odds that YOU have placed in front of me. Will this never end? No. This has to end. I’m gonna do it tonight, you won’t even see it coming. I’m tired. I’m sorry. •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
96
Sugal ng Ina ni Ningning
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
97
Sweet Demise ni Alren John D. Dabon
Bad things have been done in the past But those will never last Now, I have a good person’s trait But I think it’s too late And maybe if I pull this trigger These problems won’t be much bigger This bullet would make me forget And there awaits me, death If I would drink this This sorrow would turn into bliss Poison will put me into eternal slumber And desert this life to sunder
Living Dead ni Katrina O. Quizan
And if I ever tied this rope to my neck And leave my body to deck As I struggle from the rope’s grip Memories vanished leaving me in creep
Blood in your hands You wiped it well; And there in your ears Hears the laughing hell.
If I ever jump out of this building Will I forget about everything? Will I learn to love truthfully? Or on the floor, will it just be my bloody body?
Your words are lethal, No bullet could kill; Those senses turned numb The heart could not feel.
Different endings, it maybe But I will remain living hopelessly Now I will close my eyes as I cry And my soul will watch my hopes and dreams die •
Ah! You dress in luxe Your rings do shimmer, And you kiss Cain And ask for power. But the truth is that Your soul is naked Forever to rot In hell, it’s fated. And then you weep Still never repent For you’re afraid to die, But have you ever lived? •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
98
Wakas ni Mi N’ Yu
“Tara” sabi niya Bagama’t walang mukha at naririnig ko siya “Saan? Saan tayo pupunta?” “Doon! Doon sa paraisong isla.” “Aba teka... Nagkakamali ka ata?” “Ano? Hindi! Ikaw ang dadalhin ko. Tara tara dun tayo sa puno ng mangga!” “Ano? Teka! Mag-aalala si Ina!” “Nako! Kaibigan saglit lang tayo mawawala.” “Teka! Teka! Ano iyong apoy na nagbabaga?” “Nako! Nako! Pamalit lang ‘yan namin sa umaga!” “Ano? Teka! Ano itong lubid na ‘to?” “Nako! Nako! Lubid pang-ugoy! Panlimot ng problema” “Teka! Teka! Nagmamadali ka ba?” “Nako! Nako! Alam kung ito’y gusto mo na” “Ano? Teka? Saan ba talaga tayo pupunta?” “Doon! Doon! Nakikita mo ba? Sa matandang punong naglalagasan ang mga pahina” “Teka! Teka! Hindi kita maintindihan” “Nako! Kaibigan, ikaw ay aking nararamdaman sapagkat tayo ay iisa lamang” Bagama’t walang mukha at naririnig ko siya, biglang may inabot itong babaeng ‘di ko kilala. “Teka! Para saan ang lapis na iyan?” “Nako! Oras na kaibigan. Para sa’yo, pantuldok ng iyong tadhana.” •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
99
Ketongin ni Roel P. Dialogo, Jr.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
100
Salitang Buhay Isang Renga ng The Collegiate Headlight
Mga salitang naghahabulan sa alapaap Nagmistulang makukulay na alitaptap Ngunit hindi alam ang patutunguhan O kung saan matatagpuan, Ang liwanag na ikinubli Tila pag-asang inihip na lang ng hangin Napapagod din ang mga makata Sa kahihintay kung kailan maririnig Ang sigaw ng bawat pantig Sa paghabi ng mga salitang tutugma, Upang ilarawan ang katapusan ng kawalan At simulan ang isip na sumasalamin sa nilalaman, Ng buhay na may kabuluhan •
Ang Renga ay isang pinagdugtong-dugtong na ideya ng iba’t-ibang tao upang makabuo ng tulang umiikot sa iisang ideya.
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
101
Divine Irony ni Earl Vince Z. Enero
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
102
Para sa iyo ang pahinang ito...
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
103
Pasasalamat Pinasasalamatan po namin nang lubos ang mga sumusunod: Sa mga USePian na nag-ambag ng kani-kanilang likhang pampanitikan at sining para sa Yano Literary Folio 2016. Sa Imageworld bilang taga-printa ng aming Folio. Sa aming Tagapayong Pinansiyal at Teknikal na si Prof. Sajed S. Ingilan, sa ating OSS Director na si Prof. Tamsi Jasmin D. Gervacio, sa ating Bise-Presidente sa Administrasyon at Academic Affairs na sina Binibining Ma. Luisa B. Faunillan at Dr. Shirley S. Villanueva, at panghuli, sa ating bagong Presidente ng Unibersidad na si Dr. Lourdes C. Generalao sa pag-apruba at pagtulong sa amin upang maganap ang aming okasyon, ang Yano Literary Awards Night. Sa aming mga Alumni na Headlighters sa walang patid na pagsuporta at pagbabahagi ng mga aral sa tuwing magaganap ang aming journalism skills training. Kina Manong Guard, sa pagkatok sa aming pintuan upang ipaalala sa amin na magsasara na pala ang unibersidad at kami na lang ang natitirang naroon para pauwiin. Sa aming pamilya, kaklase, mga kaibigan at minamahal sa buhay sa pagbibigay ng inspirasyon upang kami ay magpatuloy sa pakikibaka. Sa mga kapwa naming USePian bilang tagalimbag ng aming mga inilalathala. Higit sa lahat, sa ating Diyos Ama sa pagpapatnubay sa amin tungo sa mabuting landasin at pagpapanatili ng aming ispiritwal na lakas. Kung hindi dahil sa inyo, hindi magtatagumpay ang aklat na ito. Muli, maraming salamat po! •
Y A N O 2 0 1 6 T U L D O K
“
‘‘
“
Jeryanne Jane E. Patayon Punong Patnugot
Hindi natin alam kung hanggang kailan tayo mabubuhay kaya dapat gawin nating makabuluhan ang bawat araw.
“
‘‘
“
‘‘
Ang nakaraan ay kakabit ng hinaharap, ngunit ang kasalukuyan ay hindi magiging posible kung limot na ang nakalipas.
‘‘
Naubos na ba ang tinta ? Ang mga salita ? Walang dahilan para maging pasibo.
‘‘
“
Jay Ann D. Alcoriza Kawani
Alren John D. Dabon Kawani
Patrick M. Ariate Patnugot sa Balita Sa bawat saliw ng titik, sa sayaw ng mga linya, at ang pag-awit ng pintura, bawat pagkalabit ng kamera... Bawat likha ay pinagkaloob sa mapanghusgang mundo.
“
Jan Marcelo B. Lescain III Patnugot sa Lapat
Walang katotohanan sa pagpapalagay.
‘‘
“
Earl Vince Z. Enero Patnugot sa Sining
Hindi lahat ng nakalathala ay totoo. Huwag magpalinlang.
‘‘
Ang pagkabigo ay parte ng pag-unlad at hindi ito magtatapos.
Maryan R. Te Tagapamahalang Patnugot
‘‘
“
Paul Christian Y. Eyas Patnugot sa Literatura
Makapangyarihan ang mga titik. Nasusukat nito ang espasyong hindi nasisikatan ng araw.
Robert Roy Immanuel S. Bat-og Kawani
“
Hindi lahat ng nasimulan na ay dapat pang ipagpatuloy at hindi lahat ng tapos na ay dapat pang dugtungan.
‘‘
Sa sining lamang matatagpuan ang katotohanan sapagkat hindi maaaring itago ang kasinungalingan sa sarili.
‘‘
“
Maria Cristina Kasandra T. Galagala
Kawani
“
Minsa’y mas mabuting takpan ang mga mata at tenga ngunit ang bibig ay dapat manatiling malaya.
‘‘
“
Antonio Valentino B. Garcia Kawani
“
Tuldok, hindi lang pagtapos ng diwa, kung hindi hudyat ng panibagong simula.
‘‘
Marcy Mae V. Santillan Kawani
“
Matindi ang kalaban ko ~ ako.
‘‘
Roel P. Dialogo Jr. Litratista
“
Hindi katapusan ang pagtapos, subalit ito’y panimula na dapat tapusin.
Cherry Mae O. Suan Kawani Mga salitang dinadaan sa ‘pangako ko’ sa kahulihulihan ay napako. Umaasang may pagbabago sa lahat, ngunit ito’y bigo.
Rhona Mae J. Rodriguez Litratista Sa kabila ng lahat ng pagsubok, ika’y mapapatanong (?) o magagalit (!). Pero ‘wag mong kalimutan na maaari kang magpahinga (,) kapag natapos ang lahat ng ito (.)
‘‘
‘‘
John D. Valle
Genefe P. De Vera Karikaturista
Tagalapat
Mangarap para sa masaganang hinaharap!
‘‘
“
Ang tuldok ay isang natatanging simbolo ng ikinubling katotohanan.
‘‘
“
Lounin C. Pono Kawani
‘‘
“
Ang nakaukit sa papel ay ‘di katotohanan sa tuwina.
‘‘
“
Prof. Sajed S. Ingilan
Tagapayong Teknikal/Pinansyal
Vector Art ni John D. Valle
Pahiwatig ng Pabalat
A
ng tuldok ay magkaparehong wakas at simula ng buhay.
Ang electrocardiogram (ECG) waves o ang linyang tila sumasayaw sa isang monitor na ginagamit sa mundo ng medisina upang malaman ang lagay ng buhay ng isang pasyente ay ang linyang walang humpay sa paggalaw- pataas, pababa, o pahiga man. Ito ang pananda na naglalarawan sa tibok ng puso. Kagaya ng mga linyang ito, tayo bilang mga tao ay hindi humihinto sa pagkilos upang mabuhay. Nahihinto lamang tayo kapag inabutan na tayo ng ating huling hininga. Ang ating pagkamatay ay ang pagkaparalisa ng ating pagsulong. At ang pagiging pasibo habang tayo ay buhay pa ay tila na rin pagiging isang bangkay. Walang ginagawa, walang magagawa. Gaya ng ipinapakitang pahigang linya ng ECG kapag natigil na sa pagtibok ang puso ng isang tao. Ngunit ang parehong simula at wakas ay tuldok lang naman sa libro ng ating buhay, ang mahalaga ay kung paano tayo naging tayo sa proseso ng buhay. Ang mahalaga ay ang mga salita sa pagitan ng maraming tuldok. Ang mahalaga ay ang patuloy na pagtibok ng puso. Ang mahalaga ay ang patuloy na pagkalas natin sa pagiging pasibo. Ang mahalaga ay ang pagsulong natin tungo sa kalayaan. •
THE COLLEGIATE
HEADLIGHT Ang Opisyal na Papel Pampahayagan ng Unibersidad ng Timog-Silangang Pilipinas - Obrero