Καβάλα 2020 - 2050

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

1

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

2

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Καβάλα 2020-2050 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ

Ρόιδω Μητούλα Καθηγήτρια Τοπικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Αστικής Ανασυγκρότησης Μάρκος Δέμπας Πρόεδρος Επιμελητηρίου Καβάλας Μακάριος Β. Λαζαρίδης Πολιτικός Επιστήμων - Δημοσιογράφος Άννα Α. Θυσιάδου Διδάκτωρ Μηχ. Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου Παναγιώτης Αρχοντίκης Οικονομολόγος Ελένη Σαμουρκασίδου Διπλ. Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, MSc Υποψήφια Διδάκτωρ Π.Θ.

Κ α β ά λ α

3

|

2 0 1 9

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

1.1 Κλίμα 1.2 Πανίδα 1.3 Χλωρίδα 1.4 Ορεινές περιοχές - Φαιές επιφάνειες 1.5 Νησιά - Υδάτινες επιφάνειες - Κυανές επιφάνειες 1.6 Γαλάζιες επιφάνειες 1.7 Προστατευόμενες περιοχές Natura

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΩΝ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ [ ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT ]

2.1 SWOT Ανάλυση χωρικών χαρακτηριστικών (θέση, τόπος) 2.2 SWOT Ανάλυση δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών 2.3 SWOT Ανάλυση περιβαλλοντικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών 2.4 SWOT Ανάλυση οικονομικών χαρακτηριστικών 2.5 SWOT Ανάλυση υποδομών 2.6 Τα αποτελέσματα των SWOT Αναλύσεων

4

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

2.6.1 Χωρικά χαρακτηριστικά 2.6.2 Δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά 2.6.3 Περιβαλλοντικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά 2.6.4 Οικονομικά χαρακτηριστικά 2.6.5 Πρωτογενής τομέας 2.6.5 Αλιεία 2.6.6 Δευτερογενής τομέας 2.6.7 Τριτογενής τομέας - Τουρισμός 2.6.8 Γενικά οικονομικά χαρακτηριστικά 2.6.9 Υποδομές

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

3.1 Αρχαία Χρόνια 3.2 Βυζαντινά Χρόνια 3.3 Νεότερα Χρόνια 3.4 Νεότερη Ιστορία - Μακεδονικός Αγώνας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

4.1 Υλική πολιτιστική κληρονομιά 4.1.1 Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (Τζαμί Ιμπραήμ Πασά) 4.1.2 Ιμαρέτ Καβάλας 4.1.3 Τζαμί Χαλίλ Μπέη

5

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.4 Κονάκι Μεχμέτ Αλή Πασά 4.1.5 Κάστρο Καβάλας 4.1.6 Υδραγωγείο Καβάλας - Καμάρες 4.1.7 Αρχαίοι Φίλιπποι 4.1.8 Αλυκή Θάσου 4.1.9 Αρχαίο Θέατρο και Αρχαία Πόλη Θάσου 4.1.10 Δημαρχείο 4.1.11 Μέγαρο Τόκου 4.1.12 Μεγάλη Λέσχη 4.1.13 Παλιό Παρθεναγωγείο 4.1.14 Μέγαρο Wix 4.1.15 Μονή Λαζαριστών 4.1.16 Πρώην Δικαστικό Μέγαρο 4.1.17 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Καβάλας 4.1.18 Κτίριο Λιμενικού Ταμείου 4.1.19 Δημοτικό Ωδείο Καβάλας 4.1.20 Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας 4.1.21 Προϊστορικός οικισμός Ντικιλί Τας 4.1.22 Καθεδρικός Ιερός Ναός Αποστόλου Παύλου 4.1.23 Τα καπνομάγαζα της Καβάλας 4.1.24 Η παλιά πόλη (Παναγία) 4.1.25 Κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί 4.1.26 Ιστορικός τόπος της Ελευθερούπολης

6

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2 Μουσεία 4.2.1 Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας 4.2.2 Μουσείο Καπνού Καβάλας 4.2.3 Δημοτικό Μουσείο Καβάλας 4.2.4 Αρχαιολογικό Μουσείο 4.2.5 Ναυτικό Μουσείο 4.2.6 Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων Θεοδώρου Κοκκινίδη 4.2.7 Μουσείο Ελιάς Ελαιοχωρίου Καβάλας 4.2.8 Αρχαιολογικό Μουσείο Φιλίππων 4.2.9 Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου 4.3 Άυλη πολιτιστική κληρονομιά - Ήθη και έθιμα 4.3.1 Έθιμα Χριστουγέννων - Πρωτοχρονιάς 4.3.2 Πασχαλινά έθιμα 4.3.3 Άλλα έθιμα 4.4 Γαστρονομία της Καβάλας 4.5 Πανηγύρια της πόλης - Τοπικές γιορτές - Πολιούχοι 4.6 Τραγούδια και τοπικοί χοροί 4.7 Προσωπικότητες της πόλης 4.8 Χώροι φυσικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος - Σημαντικές διαδρομές 4.9 Συνοικίες της Καβάλας - Γειτονιές με μοναδικό χαρακτήρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

5.1 Πρωτογενής τομέας παραγωγής

7

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

5.2 Δευτερογενής τομέας παραγωγής 5.3 Τριτογενής τομέας παραγωγής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΛΙΜΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΧΩΡΑ

7.1 Επιβατικός Λιμένας «Απόστολος Παύλος» 7.2 Λιμένας Ελευθερών 7.3 Λιμένας Κεραμωτής 7.4 Εμπορικός Λιμένας «Φίλιππος Βˊ»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Η ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΣΜΑΡΑΓΔΕΝΙΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

10.1 Τρόποι πρόσβασης στην Καβάλα 10.2 Δασικό Χωριό Παγγαίου 10.3 Νέα Ηρακλείτσα Καβάλας

8

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.4 Ο Άγιος Νικόλαος 10.5 Αστικός τουρισμός στην Καβάλα 10.6 Θεματικά συνέδρια και συνεδριακός τουρισμός 10.6.1 Συνέδριο με θέμα το κρασί 10.6.2 Συνέδρια αγροτουρισμού 10.6.3 Συνέδρια αγροτικής ανάπτυξης 10.6.4 Συνέδριο αλιείας 10.7 Ανάπτυξη μέσω επιχειρηματικής δραστηριότητας 10.8 Εκθέσεις 10.8.1 Έκθεση KAVALAEXPO 10.8.2 Έκθεση κρασιού 10.8.3 Έκθεση παρασκευής καπνού 10.9 Φεστιβάλ 10.10 Πολιτιστικός τουρισμός 10.11 Κοινωνικός τουρισμός 10.12 Νυχτερινή ζωή στην Καβάλα 10.13 Θαλάσσιος τουρισμός 10.13.1 Τουριστικές εκδρομές στο νησί της Θάσου 10.13.2 Ενοικίαση σκαφών 10.13.3 Επίδειξη τεχνικών αλιείας 10.13.4 Σπογγαλιευτική και υδατοκαλλιεργητική δράση 10.14 Θαλάσσιος αθλητισμός 10.14.1 Καταδύσεις

9

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.14.2 Ιστιοσανίδα 10.15 Αθλητικός τουρισμός 10.15.1 Πεζοπορία 10.15.2 Ποδήλατο 10.15.3 Κέντρα προπονητικού αθλητικού τουρισμού 10.16 Τουρισμός κρουαζιέρας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΤΑΣΗ «ΦΥΣΙΚΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ»

11.1 Βουνά 11.1.1 Παγγαίο 11.1.2 Γεφύρια 11.1.3 Το περιαστικό δάσος της Καβάλας 11.1.4 Αισθητικό δάσος Αμυγδαλεώνα 11.1.5 Δάσος Κοτζιά Ορμάν (Μεγάλο Δάσος) 11.1.6 Μονοπάτια 11.1.7 Ρέμα στην περιοχή της Καβάλας 11.2 Ποτάμια 11.2.1 Δέλτα Νέστου 11.3 Παράκτιος χώρος 11.4 Πανίδα 11.4.1 Ζώα 11.4.2 Πουλιά 11.4.3 Ερπετά και αμφίβια

10

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.4.4 Ψάρια 11.5 Χλωρίδα 11.6 Προτεινόμενη διαδρομή 11.7 Ζυγάκτης ποταμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΛΥΔΙΑΣ ΖΥΓΑΚΤΗΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΒΗΜΑΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

12.1 Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού 12.2 Η συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στην ανάπτυξη της οικονομίας του Νομού Καβάλας 12.3 Αγία Λυδία η Φιλιππησία 12.4 Το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας 12.5 Προώθηση θρησκευτικού τουρισμού 12.6 SWOT Ανάλυση μελέτης περίπτωσης αρχαιολογικού χώρου Φιλίππων και Βαπτιστηρίου Λυδίας 12.7 Προτάσεις για την ανάπτυξη θρησκευτικού τουρισμού στην Καβάλα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΛΑΣΠΟΛΟΥΤΡΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ

13.1 Ανάπτυξη ιαματικού τουρισμού 13.2 Πηλοθεραπευτήριο Κρηνίδων Φιλίππων 13.2.1 Πηλοθεραπεία 13.2.2 Ιαματικός πηλός 13.2.3 Ιαματικό νερό 13.3 Λουτρά Ελευθερών 11

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14. ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

14.1 Νέα Ηρακλείτσα 14.2 Νέα Πέραμος 14.3 Κεραμωτή 14.4 Παραλία Οφρυνίου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

15.1 Γεωθερμικό πεδίο Ακροποτάµου 15.2 Γεωθερμικό πεδίο Ερατεινού 15.3 Προβλήματα - Προοπτικές 15.4 Πλεονεκτήματα - Προοπτικές

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΠΗΓΕΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ

12

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Συντομογραφίες Νομός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης Αιώνα Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Οργανισμός Λιμένος Καβάλας Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων

13

Ν. Α.Μ.Θ. ΤΕΙ ΕΣΠΑ αι. ΟΗΕ Ο.Λ.Κ. ΤΑΙΠΕΔ ΙΓΜΕ ΙΝΑΛΕ ΑΠΕ – ΜΠΕ

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

14

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Πρόλογος

Τ

ο παρόν βιβλίο καταδεικνύει στην ελληνική βιβλιογραφία ζητήματα που αφορούν στον Νομό Καβάλας. Αναφέρεται στη φυσιογνωμία και τη βιώσιμη ανάπτυξη του Νομού και απώτερος στόχος του είναι η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η διερεύνηση των δυνατοτήτων και των προοπτικών που έχει ο Νομός Καβάλας ώστε να αναπτυχθεί περιβαλλοντικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Δηλαδή να αναπτυχθεί βιώσιμα, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ποιότητα ζωής των κατοίκων του. Βασικό μέλημα αποτελεί να προταθούν αναπτυξιακοί στόχοι που θα εφαρμοστούν με βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη προοπτική. Το βιβλίο απευθύνεται σε ερευνητές σχετικούς με τα θέματα της Βιώσιμης Ανάπτυξης, της Τοπικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, του Φυσικού και Αστικού Περιβάλλοντος, του Πολιτισμού και της Τουριστικής Ανάπτυξης. Παράλληλα, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο και σε επαγγελματίες και διαχειριστές των παραπάνω σχετικών θεμάτων, οι οποίοι οργανώνουν και εφαρμόζουν Στρατηγικά Προγράμματα Βιώσιμης Ανάπτυξης πόλεων και Περιφερειών. Επίσης, μπορεί να αποτελέσει πιλοτικό εργαλείο και να βοηθήσει σε παρόμοιες έρευνες που θα γίνουν σε περιοχές που έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά του νομού Καβάλας. Τέλος, αποτελεί μία σύγχρονη πηγή ενημέρωσης για κάθε πολίτη, καθώς τα θέματα της φυσιογνωμίας και της βιώσιμης ανάπτυξης των τόπων, του περιβάλλοντος, της οικονομίας, της κοινωνίας και του πολιτισμού, καθορίζουν πλέον την καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής πολλών πολιτών. Καβάλα, Ιούνιος 2019

ΜΑΚΑΡΙΟΣ Β. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ

15

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

16

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εισαγωγή

Τ

ο παρόν βιβλίο αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στη βιώσιμη ανάπτυξη του Νομού Καβάλας. Απώτερος στόχος είναι η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η διερεύνηση των δυνατοτήτων και των προοπτικών που έχει ο νομός ώστε να αναπτυχθεί περιβαλλοντικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Δηλαδή να αναπτυχθεί βιώσιμα, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ποιότητα ζωής των κατοίκων του. Αρχικά περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά του Νομού Καβάλας, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους μπορούν αυτά να αξιοποιηθούν. Πιο συγκεκριμένα, καταβάλλεται προσπάθεια να εντοπιστεί η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του τόπου. Βασικό μέλημα αποτελεί να προταθούν τρόποι για την ανάδειξη της φυσιογνωμίας του και λύσεις για την περαιτέρω βιώσιμη ανάπτυξή του μέσω αναπτυξιακών στόχων που θα εφαρμοστούν με βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη προοπτική. Η Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Ελλάδας και ανήκει διοικητικά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης (Α.Μ.Θ.), καταλαμβάνοντας το νοτιοανατολικό τμήμα της. Αποτελεί μία από τις περιφερειακές ενότητες στις οποίες διαιρέθηκε η Ελλάδα με την εφαρμογή του Σχεδίου Καλλικράτη και από τις λίγες που δεν ταυτίζονται απόλυτα με τον αντίστοιχο νομό, καθώς προέκυψε από διαχωρισμό του ηπειρωτικού με το νησιωτικό τμήμα. Πρωτεύουσα του νομού είναι η πόλη της Καβάλας, η οποία εντάσσεται στον ομώνυμο δήμο. Ο Δήμος Καβάλας συστάθηκε στις 3 Δεκεμβρίου του 1918 με βασιλικό διάταγμα που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 248/3-12-1918 τ. Αˊ. Ο Δήμος Καβάλας με έδρα την Καβάλα, σύμφωνα με την υπάρχουσα διοικητική διαίρεση, Νόμος 3852/7-6-2010 της Νέας Αρχιτεκτονικής της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης, προέκυψε από τη συνένωση του πρώην Δήμου Καβάλας και του Δήμου Φιλίππων και αποτελεί μαζί με τους Δήμους Νέστου και Παγγαίου την Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας. Η πόλη της Καβάλας φιλοξενεί την έδρα της Περιφερειακής Ενότητας. Ο Δήμος Καβάλας συνορεύει ανατολικά με τον Δήμο Νέστου, νοτιοδυτικά με τον Δήμο Παγγαίου, βόρεια με την Περιφερειακή Ενότητα Δράμας και νότια βρέχεται από το Θρακικό Πέλαγος. Ο συγκεκριμένος δήμος εκτείνεται σε μια περιοχή 350 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχει πληθυσμό 70.501 κατοίκους. Ο Ν. Καβάλας είναι γνωστός για τις φυσικές ομορφιές του, τα εκτεταμένα και πλούσια σε χλωρίδα δάση του και τα ορεινά τοπία του. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τον πλούσιο θαλάσσιο χώρο και το ήπιο κλίμα, τον καθιστούν πλούσιο περιβαλλοντικά. Είναι τρίτος νομός σε δασικές εκτάσεις και σε αρδευόμενες καλλιέργειες στην Ελλάδα και τέταρτος σε γεωργική γη. Ταυτόχρονα, λόγω της πλούσιας και πυκνής βλάστησης, στο περιβάλλον του καταφέρνει να επιβιώσει ένας σημαντικός πληθυσμός πανίδας, όπως θηλαστικά, πτηνά και ερπετά. Η γενικότερη δυνατότητα που παρείχαν οι κλιματολογικές συνθήκες του Νομού Καβάλας και η φυσική γεωγραφία του συντέλεσε στη μόνιμη εγκατάσταση πληθυσμών και οδήγησε στη δημιουργία οικισμών και αστικών συγκροτημάτων από την πρώιμη αρχαιότητα. Από τους αρχαίους ακόμη χρόνους, ιδρύθηκαν στην περιοχή σημαντικές πόλεις όπως η Νεάπολη και οι Κρηνίδες, ενώ αξιοσημείωτα γεγονότα διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια των βυζαντινών και των νεότερων χρόνων. Συνεπώς ο Ν. Καβάλας έχει πλούσια ιστορική κληρονομιά, η οποία εκτείνεται από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και σήμερα, και όλα αυτά αποτελούν μέρος της ιστορίας του, που καταγράφεται μέσω των 17

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

μνημείων που έχουν επιβιώσει στον νομό. Τόσο το ιστορικό κέντρο της πόλης της Καβάλας όσο και τα λοιπά διάσπαρτα μνημεία σε ολόκληρο τον νομό μαρτυρούν αυτή τη μακραίωνη ιστορία του τόπου. Ιστορικά γεγονότα όπως η μάχη των Φιλίππων, η έλευση του Αποστόλου Παύλου, η ίδρυση της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας στην Ευρώπη και η βάφτιση της πρώτης Ευρωπαίας χριστιανής, οι πρώτες απεργίες στα Βαλκάνια κ.ά. Μεγαλειώδη αρχαία, βυζαντινά και νεότερα οικοδομήματα, όπως το αρχαίο θέατρο, οι Βασιλικές των Φιλίππων, το Οκτάγωνο, η αρχαία Εγνατία, οι Καμάρες - Υδραγωγείο, η Ακρόπολη, το Ιμαρέτ, το Τέμενος Ιμπραήμ Πασά, το Μέγαρο Τόκου, η Μεγάλη Λέσχη, το παλιό παρθεναγωγείο, το Δημαρχείο, το Μέγαρο Wix, η Μονή Λαζαριστών, η Δημοτική Καπναποθήκη, η Καπναποθήκη Ρεζή, το πρώην δικαστικό μέγαρο, το Τζαμί Χαλίλ Μπέη, το Φρούριο, το 15ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας, το Δημοτικό Ωδείο Καβάλας κ.ά. Σημαντικές προσωπικότητες, όπως οι Φίλιππος Β΄ (πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου), Απόστολος Παύλος, Μεχμέτ Αλή Πασάς, Περικλής Δράκος, Θεόδωρος Καβαλιώτης, Νικόλαος Καβαλιώτης, Ιμπραήμ Μεχμέτ Αλή, Ιλαρίων Καρατζόγλου, Πέτρος Ιωαννίδης κ.ά. καθιστούν την ιστορία της περιοχής της Καβάλας παγκοσμίως γνωστή. Όμως, υπάρχουν και άλλες αξιόλογες προσωπικότητες στον νομό, καθώς ανέθρεψε ανθρώπους του πνεύματος, της πολιτικής, της επιστήμης, όπως ο Νικόλαος Μάρτης, ο Δημοσθένης Καζάνας, ο Δημήτρης Λαζαρίδης και η Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, της τέχνης κ.ά. Επίσης, στον τομέα του αθλητισμού διακρίθηκαν η Άννα Βερούλη, ο Γιώργος Γεωργιάδης, ο Βασίλης Δανιήλ, ο Παύλος Δερμιτζάκης, η Αλεξάνδρα Δήμογλου, ο Ανδρέας Θεοδωρίδης, ο Γιάννης Κανάκης, η Ανθή Καραγιάννη, ο Βασίλειος Αβραμίδης, ο Ευθύμης Δαβιτζόγλου, ο Θεόδωρος Λολίδης, ο Γιώργος Στρατηλάτης, ο Κώστας Χριστοφιδέλης, ενώ ο Θοδωρής Ζαγοράκης είναι αυτός που ξεκίνησε την καριέρα του σε ομάδες της Καβάλας και κατέληξε το 2004 να οδηγεί την Εθνική Ελλάδος στην κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος. Όπως διαφαίνεται στα κεφάλαια που έπονται, ο Ν. Καβάλας αναπτύσσει μία έντονη πολιτισμική δραστηριότητα σε όλη του την έκταση, τόσο στην πόλη της Καβάλας όσο και στους γύρω οικισμούς. Είναι ένας «δραστήριος» νομός και σε αυτόν διοργανώνονται πολλές εορτές και πολιτιστικές δράσεις. Τα ήθη, τα έθιμα, τα πανηγύρια και οι γιορτές που λαμβάνουν χώρα στην καθημερινότητα από τους κατοίκους μαρτυρούν την ωρίμανση μιας μοναδικής φυσιογνωμίας που αποκόμισε ο τόπος στο πέρασμα των αιώνων. Στο σχετικό κεφάλαιο με τα ήθη και τα έθιμα, αναφέρονται γνωστά φεστιβάλ που διοργανώνονται στην περιοχή, όπως το Διεθνές Φεστιβάλ Cosmopolis που διεξάγεται στην Παλιά Πόλη, το Φεστιβάλ Φιλίππων-Καβάλας-Θάσου, το διαχρονικότερο φεστιβάλ αρχαίου θεάτρου στην Ελλάδα μετά το Φεστιβάλ Επιδαύρου, και πολλά άλλα, όπως το Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής «Γ. Α. Παπαϊωάννου», το εναλλακτικό φεστιβάλ μουσικής, αθλημάτων και δραστηριοτήτων υπαίθρου Wood Water Wild, το Φεστιβάλ «Πλάι στο Κύμα», το Διεθνές Λαογραφικό «Ήλιος και Πέτρα», το Φεστιβάλ «Οίνος και Πολιτισμός» και το Φεστιβάλ Βιομηχανικής Πληροφορικής. Όσον αφορά το όνομα, τόσο ο νομός όσο και η πόλη έλαβαν το νεότερο όνομα Καβάλα κατά τους νεότερους χρόνους. Η ιστορία της πρωτεύουσας του νομού, της Καβάλας, ξεκινά από τον 7ο αι. π.Χ., με την ονομασία Νεάπολη. Υπήρξε επίνειο για τα μεταλλεία χρυσού του Παγγαίου και το εμπόριο Θασιτών με την ενδοχώρα, καθώς και πιθανό σημείο απόπλου του Αλεξάνδρου στην ασιατική εκστρατεία. Στα βυζαντινά χρόνια τη συναντούμε με το όνομα «Χριστούπολη» και αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο απ’ όπου διέρχεται η Εγνατία Οδός. Εκατόν πενήντα χρόνια αργότερα τη συναντάμε ως «Καβάλα» με

18

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΧΙΛΙΑΔΕΣ)

κατοίκους Οθωμανούς, Έλληνες και Εβραίους. Ήδη από τον 16ο αιώνα ο Σουλεϊμάν Αˊ ο Μεγαλοπρεπής πραγματοποιεί στην περιοχή έργα υποδομών που συνέβαλαν στην ανάπτυξη, με σημαντικότερο όλων το Υδραγωγείο (Καμάρες) στην πόλη της Καβάλας. Ο «χρυσός αιώνας» της Καβάλας είναι ο 19ος, όταν η καλλιέργεια του καπνού και η ανάπτυξη του λιμανιού της για τη μεταφορά των καπνών στο εξωτερικό δημιουργούν μεγάλη γεωργική, εμπορική και βιοτεχνική δραστηριότητα. Η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα σηματοδοτήθηκε από τη λειτουργία τραπεζικών καταστημάτων, προξενείων ευρωπαϊκών χωρών και την κυκλοφορία καθημερινού τοπικού Τύπου. Η σημερινή πυκνότητα του πληθυσμού είναι 200 κάτοικοι/χλμ.2, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς ζουν στην πόλη της Καβάλας (56.000), η οποία συγκεντρώνει τις διοικητικές λειτουργίες που εξυπηρετούν όλους τους κατοίκους της περιφερειακής ενότητας. Ο μέσος όρος της ηλικίας του πληθυσμού είναι 43 έτη. Στην Εικόνα 1 παρουσιάζεται η εξέλιξη του πληθυσμού του δήμου, όπου στις τρεις τελευταίες δεκαετίες καταγράφεται ο μόνιμος πληθυσμός και στις υπόλοιπες ο πραγματικός πληθυσμός (βλ. Εικόνα 1).

70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ Εικόνα 1. Εξέλιξη του πληθυσμού του Δήμου Καβάλας [Πηγή: www.statistics.gr]

Η πόλη της Καβάλας μετατράπηκε σε αστικό κέντρο από τη δεκαετία του 1920, όταν αυξήθηκε ραγδαία ο πληθυσμός της λόγω του μεγάλου αριθμού Μικρασιατών προσφύγων που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά και διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τη μετασχηματίζουν σε έναν τόπο ιδιαίτερα ενδιαφέροντα γεωφυσικά. Βρίσκεται στην παράκτια ζώνη, διαθέτει πολλές και καλής ποιότητας παραλίες, στις οποίες απονέμεται κάθε έτος η γαλάζια σημαία του Ιδρύματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Foundation for Environmental Education-F.E.E.), πεζοπορικές διαδρομές και χώρους αναψυχής. Σήμερα, η πόλη της Καβάλας αποτελεί ένα αναπτυγμένο αστικό κέντρο της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης, το οποίο αναπτύσσεται και στο επίπεδο των νέων τεχνολογιών. Χρησιμοποιεί κάθε πρόσφορο μέσο και τις κατάλληλες και συνεχώς ανανεωμένες τεχνολογίες και υποδομές πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ), ώστε να παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες στους δημότες και στους επισκέπτες, σύμφωνες με τις απαιτήσεις της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της διαφάνειας. Ενδεικτικά αναφέρονται το εθνικό δίκτυο Σύζευξις, το δίκτυο οπτικών ινών (MAN), η διαδικτυακή πύλη του δήμου, το Σύστημα Φωνητικών Αιτημάτων, η Διαδραστική Πλατφόρμα Ηλεκτρονικής Συμμετοχής και η Πλατφόρμα Διαχείρισης και Παρακολούθησης της Κυκλοφορίας.

19

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η αύξηση του πληθυσμού στην περιοχή οδήγησε από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη του εμπορίου και παράλληλα της βιομηχανίας. Με το πέρασμα των χρόνων ο Νομός απέκτησε τις κατάλληλες υποδομές, που σε συνδυασμό με τους άφθονους φυσικούς πόρους συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξή του. Κατασκευάστηκαν μεγάλα έργα, τα οποία επηρεάζουν θετικά όχι μόνο την Καβάλα, αλλά και τις γειτονικές ευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες. Σημαντικός οικονομικός παράγοντας σήμερα εξακολουθεί να είναι το κεντρικό λιμάνι του νομού, το οποίο κατατάσσεται τρίτο πανελληνίως μετά από αυτό του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Οι εντεινόμενες ανάγκες για μετακινήσεις κατέστησαν αναγκαία την κατασκευή νέου λιμανιού στη βιομηχανική περιοχή της πόλης της Καβάλας. Στο νέο λιμάνι μεταφέρθηκε το σύνολο της εμπορευματικής κίνησης από το κεντρικό λιμάνι της Καβάλας, ενώ πρέπει να θεωρηθεί ως έργο άμεσα συνδεδεμένο με τον Διεθνή Αερολιμένα «Μέγας Αλέξανδρος» της Χρυσούπολης, που κατασκευάστηκε το 1981. Σχετικά με την οικονομία, η ανάπτυξη της βιομηχανίας, ιδιαίτερα στον χώρο της επεξεργασίας του καπνού κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του τόπου. Παράλληλα, βαθμιαία αναπτύχθηκε και ένας σημαντικός αριθμός βιομηχανιών και βιοτεχνιών στον τομέα της επεξεργασίας μαρμάρου, της υφαντικής και των επίπλων. Επίσης, λόγω της κομβικής γεωγραφικής θέσης του Νομού Καβάλας αναπτύχθηκαν στην περιοχή αρκετά το εμπόριο και οι μεταφορές, δεδομένου ότι βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα Θεσσαλονίκης - Τουρκίας. Το λιμάνι της Καβάλας κατέχει αξιόλογη θέση στην εμπορευματικότητα της χώρας και παράλληλα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία του νομού, στοιχείο που επεξηγείται από τη συγκοινωνιακή διασύνδεση του νομού και πιο συγκεκριμένα της πόλης με τα μεγάλα τοπικά και διεθνή αστικά κέντρα. Αναμένεται να συμβάλει καθοριστικά στην αυξημένη μελλοντική λειτουργία του Διεθνούς Αερολιμένα της Καβάλας και κατ’ επέκταση στην άμεση πρόσβαση στον νομό από το εξωτερικό. Ταυτόχρονα, αναπτυγμένος στην περιοχή είναι και ο πρωτογενής τομέας παραγωγής συμπεριλαμβανομένων της γεωργίας, της αλιείας, της κτηνοτροφίας και της εξόρυξης. Επίσης, ιδιαίτερη σπουδαιότητα στον νομό προσδίδεται λόγω του τριτογενή τομέα παραγωγής, και συγκεκριμένα της τουριστικής ανάπτυξής του. Ο Ν. Καβάλας, που τα τελευταία χρόνια τείνει να μετατραπεί σε πόλο έλξης πολλών τουριστών, αποτελεί ιδιαιτέρως «προικισμένο» τόπο σε ό,τι αφορά τα γεωγραφικά του χαρακτηριστικά και παράλληλα την ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα. Αυτό υποδηλώνεται από τους διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς ανάπτυξης του τουρισμού στην περιοχή. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα προαναφερόμενα δεδομένα, τα οποία αποτέλεσαν αφετηρία σκέψης για τη συγγραφή του παρόντος, επιχειρείται να δοθεί στον αναγνώστη μια πλήρης εικόνα του νομού, παρουσιάζοντας αναλυτικά τα χαρακτηριστικά εκείνα που τον καθιστούν ξεχωριστό σε σύγκριση με τους υπόλοιπους της Ελλάδας. Κάποιοι από τους αρχικούς προβληματισμούς που ώθησαν στη συγγραφή του συγκεκριμένου πονήματος είναι πως ένας τέτοιος χαρισματικός τόπος, ο οποίος βρίσκεται σε τόσο προνομιακή γεωγραφική θέση και διαθέτει τόσο σπάνια φυσικά, πολιτισμικά κ.ά. πλεονεκτήματα μπορεί να αξιοποιηθεί και να αναπτυχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και να καταστεί αειφόρος αναπτυξιακά, σε βάθος χρόνου. Βασική επιδίωξη λοιπόν αποτελεί η προβολή όλων αυτών των θετικών στοιχείων του και, στο μέτρο του εφικτού, η μείωση ή η εξάλειψη των αρνητικών. Έτσι, με την καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης του Νομού της Καβάλας σε όλους τους τομείς, στόχος είναι να μελετηθεί η πόλη και να παρουσιαστεί με όλα της τα προτερήματα και μειονεκτήματα. Απώτερο ζητούμενο είναι να

20

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

εντοπιστούν οι προοπτικές που υπάρχουν για την ανάπτυξη του νομού και να προταθούν τρόποι για την αξιοποίηση και την περαιτέρω ανάδειξή του. Οι θεματικές ενότητες που αναπτύσσονται στο πρώτο μέρος αφορούν τον γεωγραφικό και παράλληλα τον γεωφυσικό προσδιορισμό, την ιστορία της περιοχής, τα μνημεία, την πολιτισμική φυσιογνωμία, τις προσωπικότητες, τον περιβάλλοντα χώρο, την οικονομία και τα μεγάλα έργα που κατασκευάζονται ή πρόκειται να κατασκευαστούν. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται σε συγκεκριμένες προτάσεις μας που αποσκοπούν στην περαιτέρω ανάπτυξη του Νομού Καβάλας. Για την ολοκλήρωση του παρόντος αξιοποιήθηκε εκτενής βιβλιογραφία, η οποία συγκεντρώθηκε από τις βιβλιοθήκες και από το διαδίκτυο. Τέλος, συνελέγησαν χάρτες του Νομού Καβάλας και σχετικοί πίνακες με στατιστικά στοιχεία, ώστε να διαμορφωθεί μια ρεαλιστική εικόνα της υφιστάμενης κατάστασης.

21

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

22

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ο

Νομός Καβάλας βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Ελλάδας και εντάσσεται στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ανατολικής Μακεδονίας (www.pamth.gov.gr/). ∆ιοικητικά ανήκει στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π.Α.Μ.Θ.) Η πόλη της Καβάλας είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου Νομού. Βρίσκεται σε απόσταση 153 χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη και 653 χιλιομέτρων από την Αθήνα. Ο Ν. Καβάλας συνορεύει ανατολικά με τον Νομό Ξάνθης, βόρεια με τον Νομό Δράμας, δυτικά με τον Νομό Σερρών. Στη νότια πλευρά βρέχεται από το Αιγαίο πέλαγος και, λόγω του θαλάσσιου μετώπου σε αυτό, κατατάσσεται στους παράκτιους νομούς της χώρας και της Ευρώπης. Έχει συνολική έκταση 2.109 τ. χλμ., από τα οποία τα 1.730 αποτελούν το ηπειρωτικό τμήμα. Περικλείεται από δύο ποταμούς που ορίζουν τα φυσικά σύνορα με τους όμορους νομούς. Στα δυτικά σύνορά του υψώνεται το όρος Παγγαίο, του οποίου η κορυφή έχει υψόμετρο 1.956 μέτρα. Μεταξύ του Παγγαίου και των ορέων της Λεκάνης καταλήγει το χαμηλότερο δυτικό τμήμα της πεδιάδας της Δράμας, που περιλαμβάνει τα τενάγη των Φιλίππων. Απέναντι από την πόλη της Καβάλας, μέσα στο Αιγαίο πέλαγος βρίσκεται το νησί της Θάσου με συνολική επιφάνεια 480 τ. χλμ. Το έδαφος του Νομού Καβάλας είναι κατά βάση ορεινό σε ποσοστό 55%. Ως πεδινό μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο το 21% της συνολικής έκτασής του, ενώ ως ημιορεινό το 24%. Σύμφωνα με τα γεωφυσικά του χαρακτηριστικά ο Ν. Καβάλας είναι ταυτόχρονα ηπειρωτικός και νησιωτικός. Η πληρότητα και η ποιότητα της φύσης του είναι χαρακτηριστική, καθώς διαθέτει πλούσια σε βλάστηση βουνά, γραφικές λίμνες, σημαντικά ποτάμια με πλούσιο σε χλωρίδα και πανίδα περιβάλλοντα χώρο. Δεδομένου ότι ο νομός συνδυάζει βουνό και θάλασσα και η ανανέωση των στοιχείων του αέρα γίνεται συστηματικά, αφού παρέχονται τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία, η ποιότητα του αέρα είναι αρκετά ικανοποιητική. Ταυτόχρονα, ο Νομός Καβάλας διαθέτει και άλλους χώρους αξιόλογου γεωφυσικού ενδιαφέροντος όπως τα Λουτρά Ελευθερών, τα οποία είναι γνωστά για τα ιαματικά νερά τους που θεραπεύουν πολλές παθήσεις (μυοσκελετικές, παθήσεις του κυκλοφορικού, εισπνευσοθεραπεία σε άσθμα, δερματοπάθειες κ.ά.), ακόμα και χρόνιες. Σημαντικά, επίσης, είναι και τα Λασπόλουτρα Κρηνίδων, τα οποία θεωρούνται, ίσως, τα σημαντικότερα λουτρά πηλοθεραπείας στην Ελλάδα, καθώς ο πηλός τους και τα ιαματικά νερά έχουν θεραπευτικές ιδιότητες στα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα όχι μόνο υγείας αλλά και αισθητικής, δεδομένου ότι ο πηλός λειτουργεί ως καλλυντικό. Σημειώνεται ότι παρά το πλούσιο γεωφυσικό περιβάλλον ο Ν. Καβάλας αντιμετωπίζει και κάποια περιβαλλοντικά προβλήματα. Τα βιομηχανικά απόβλητα, τα αστικά λύματα των οικισμών που δε διαθέτουν μονάδες επεξεργασίας λυμάτων, καθώς και η έκπλυση φυτοφαρμάκων από τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, αποτελούν σημαντικές πηγές ρύπανσης του θαλάσσιου οικοσυστήματος του κόλπου της Καβάλας (www.ypeka.gr/). Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, προστατεύεται ένας σημαντικός αριθμός θαλάσσιου και φυσικού περιβάλλοντος. Σε επίπεδο περιφέρειας, ένα μεγάλο ποσοστό της ευρύτερης περιοχής προστατεύεται από τη διεθνή συμφωνία RAMSAR και τα κοινοτικά προγράμματα CORINE και «ΝΑTURA 2000». Με το πρόγραμμα «NATURA 2000» καταγράφηκαν γενικότερα στην Περιφέρεια Α.Μ.Θ. 2.275.600 στρέμματα φυσικών τόπων, τα οποία αντιστοιχούν στο 16% της συνολικής της έκτασης – ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό, το οποίο αναλογεί στον Νομό Καβάλας.

23

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

1.1 Κλίμα

Όσον αφορά το κλίμα του νομού, αυτό καθορίζεται από τη μικρογεωγραφία, το τοπικό γεωφυσικό περιβάλλον και το γεωγραφικό μήκος και πλάτος . Η Καβάλα διαθέτει εύκρατο μεσογειακό κλίμα, με την επίδραση του ηπειρωτικού παράγοντα κυρίως στο βόρειο τμήμα. Οι χειμώνες είναι ήπιοι και το καλοκαίρι ξηρό. Ο πιο κρύος μήνας του χειμώνα είναι ο Ιανουάριος, ενώ ο πιο ζεστός ο Ιούλιος. Λόγω των πολλών ορεινών όγκων που υφίστανται στον νομό, εμποδίζονται οι ψυχροί άνεμοι, ενώ ταυτόχρονα το μεσογειακό του τμήμα καθορίζεται από τις παραθαλάσσιες περιοχές. Γενικότερα, δεδομένης της γεωγραφικής του θέσης ο νομός έχει αντίστοιχο κλίμα με τις περιοχές που βρίσκονται στα γεωγραφικά πλάτη του αντίστοιχου ημισφαιρίου. Οι θερμοκρασίες κυμαίνονται τους χειμερινούς μήνες από 10°C έως 15°C, ενώ τους θερινούς μήνες η θερμοκρασία βρίσκεται ανάμεσα στους 29°C με 37°C. Συνεπώς το κλίμα της Καβάλας χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό, ηπειρωτικού χαρακτήρα λόγω του μεγάλου ετήσιου θερμοκρασιακού εύρους (>20℃) μεταξύ του θερμού και ξηρού θέρους και του ήπιου και υγρού χειμώνα. Ανάλογα με το τοπικό γεωφυσικό περιβάλλον διαθέτει και τους τέσσερις τύπους κλίματος, τον ορεινό, τον ηπειρωτικό, τον θαλάσσιο και τον εύκρατο, και ο συνδυασμός αυτός δίνει στην περιοχή ιδιαίτερη γραφικότητα (www.diaamath.gr).

1.2 Πανίδα

Σε ολόκληρη την έκταση του Νομού Καβάλας και ιδιαίτερα στα βουνά, παρατηρείται πλούσια ποικιλία πανίδας. Στην περιοχή κατορθώνουν και επιβιώνουν πολλά άγρια ζώα και διάφορα πτηνά, όπου βρίσκουν καταφύγιο στο φυσικό περιβάλλον του νομού. Στην πανίδα της περιοχής περιλαμβάνονται και κάποια από τα σπανιότερα θηλαστικά της Ελλάδας, όπως βίδρες, ζαρκάδια, αρκούδες, λύκοι, τσακάλια, αγριόγατες, αλεπούδες, νυφίτσες, σκίουροι, ημιάγρια άλογα, ερπετά, και διάφορα είδη πτηνών, αποτελούμενα από θαλασσαετούς, ερωδιούς και φλαμίνγκο. Στην κατηγορία των ωοτόκων περιλαμβάνονται τα πτηνά και τα ερπετά, κάποια από τα οποία είναι τα όρνεα, οι χρυσαετοί, οι φιδαετοί, οι μπούφοι, οι πελαργοί, τα τρυγόνια, οι κουκουβάγιες, τα αηδόνια και άλλα. Απαντώνται στην πανίδα του νομού ακόμη και η λιβοχελώνα, το κονάκι και ο τυφλίτης, τα οποία ανήκουν στην κατηγορία των ειδών υπό εξαφάνιση. Η περιοχή του Νέστου, από άποψη πανίδας, προστατεύεται από τη Συνθήκη Ραμσάρ, και τα απειλούμενα είδη της περιοχής των Γαλάζιων Λιμνών και του Νέστου συμπεριλαμβάνονται στο Διεθνές Πρόγραμμα Λίμνες Ζωής. Στην Καβάλα υπάρχουν, επίσης, 250 είδη πουλιών, τα περισσότερα από τα οποία είναι σπάνια ή απειλούνται με εξαφάνιση. Το πιο δημοφιλές θηλαστικό είναι η αλεπού. Ένα νυχτόβιο θηλαστικό που έχει σχεδόν εξαφανιστεί λόγω της εκτεταμένης χρήσης των φυτοφαρμάκων είναι ο σκαντζόχοιρος. Τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί στην περιοχή και οι σκίουροι, οι οποίοι για αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο είχαν εκλείψει. Θα αποτελούσε ουσιαστική σπουδαιότητα η παράλειψη αναφοράς στο γεγονός ότι τα περισσότερα από τα ζώα, κυρίως θηλαστικά, που φιλοξενούνται στις ορεινές περιοχές, αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες επιβίωσης λόγω της εκτεταμένης δασοπονίας και των λατομείων μαρμάρου. Παρ’ όλα αυτά, η ύπαρξη αυξημένου υδροφόρου ορίζοντα σε συνδυασμό με την πλούσια βλάστηση του τόπου έχουν αντισταθμίσει τις αρνητικές επιπτώσεις και έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην επιβίωση των ζώων αυτών.

24

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

1.3 Χλωρίδα

Στον νομό υπάρχουν φυσικές και τεχνητές δασικές εκτάσεις και χλωρίδα εντός του δομημένου περιβάλλοντος. Σημειώνεται ότι το 20% του Νομού Καβάλας αποτελείται από δάση, ποσοστό ιδιαίτερα σημαντικό σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, ενώ η καλλιεργήσιμη γη και τα βοσκοτόπια καλύπτουν ένα ποσοστό της τάξεως του 71%. Μόνο το υπόλοιπο 9% αποτελείται από αστικές και λοιπές εκτάσεις. Εκτός από την πλούσια βλάστηση, ο Ν. Καβάλας διακρίνεται και για τα ορεινά του μονοπάτια, που είναι αξιόλογης περιβαλλοντικής αισθητικής και στα οποία θα γίνει εκτενής αναφορά στη συνέχεια του κειμένου. Επιπλέον, στο όρος Παγγαίο βρίσκεται το Παλαιοχώρι, το οποίο διαθέτει τεράστια ποικιλία δέντρων, όπως καστανιές, οξιές, κέδρους, έλατα και πολλά άλλα. Δίκαια λοιπόν έχει χαρακτηριστεί μόνιμο καταφύγιο άγριων ζώων και περιλαμβάνεται στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Φύση. Στο όρος Παγγαίο εντοπίζονται και διάφορα βότανα όπως μέντα, τσάι, θυμάρι, ρίγανη κ.ά. Από τους πρόποδες του βουνού και μέχρι τα 800 μέτρα ύψος συναντούμε τη ζώνη των θάμνων, ή «Ζώνη της Μεσογειακής Μακιάς», που χαρακτηρίζεται από φυτά-θάμνους ή δέντρα με μικρό ύψος. Τέτοια φυτά είναι το πουρνάρι, η άρια, το σχίνο, η αγριελιά, η άγρια αμυγδαλιά, η γκόρτσια, το θαμνοκυπάρισσο και η κουμαριά, ενώ παράλληλα φύονται και κάποια από τα ωραιότερα αγριολούλουδα της ελληνικής χλωρίδας, όπως οι κόκκινες παιώνιες, τα κυκλάμινα, οι κόκκινοι κρίνοι και πολλά είδη ιρίδων. Η χλωρίδα της ζώνης αυτής έχει υποβαθμιστεί σημαντικά λόγω των συχνών πυρκαγιών, της υπερβόσκησης αλλά και της παράνομης υλοτομίας που γίνεται από τους κατοίκους των γύρω οικισμών και γενικά της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας. Πολλά είναι και τα μανιτάρια που βρίσκονται κυρίως στους πρόποδες και στα δάση, μερικά από αυτά εδώδιμα, όπως οι βολίτες, οι έλβελλες, το δίσπορο, ο κοπρίνος, η αγροκύβη, η λεπιότα και το λυκόπερδο. Υπάρχουν ωστόσο και δηλητηριώδη, όπως τα τρελομανίταρα. Οι αγροτικές περιοχές καταλαμβάνουν το 25,6% του συνόλου των περιοχών του νομού. Το έδαφος είναι ιδιαίτερα εύφορο και παραγωγικό, και υπάρχουν εκτεταμένες καλλιέργειες σε βαμβάκι, ελιές, καπνό, ακτινίδια, σταφύλια κ.ά. Τα βουνά του νομού διαθέτουν πλούσια βλάστηση, η οποία επεκτείνεται και σε πεδινές περιοχές, κυρίως δίπλα στο δέλτα του ποταμού Νέστου. Γενικότερα, τα σπάνια λουλούδια, τα πλατάνια, οι οξιές αλλά και η λοιπή οργιώδης βλάστηση που παρατηρούνται κυρίως στο Δέλτα Νέστου αλλά και στον υπόλοιπο νομό συνθέτουν ένα τοπίο ιδιαίτερα πλούσιο σε πράσινο. Συνοψίζοντας, στον Νομό Καβάλας υπάρχουν οι εξής κατηγορίες δέντρων: • κωνοφόρα (κέδρος, ευκάλυπτος, χαμαικυπάρισσο), • πλατύφυλλα (κυανόφυλλη, τζιτζιφιά, ψευδοπλάτανος, δαμασκηνιά, ροδιά, ιτιά, ελιά) και • φοινικοειδή (κανάριος φοίνικας). Εκτός όμως από τα δέντρα, υπάρχουν και πολλοί θάμνοι, όπως: • λεβάντα, • σπειραία, • δάφνη, • πυράκανθος , • ιβίσκος, δεντρολίβανο, • αναρριχώμενα φυτά όπως το γιασεμί και η τριανταφυλλιά.

25

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η πόλη της Καβάλας διεθέτει αρκετό πράσινο, καθώς συναντάμε πανύψηλα πλατάνια, έλατα, πεύκα και αρκετών άλλων ειδών δασώδη δέντρα. Είναι χτισμένη πάνω σε ένα βραχώδες ανάγλυφο και υπάρχουν τρία (3) μεγάλα άλση με χώρους άθλησης: το άλσος Παναγούδας, το περιαστικό άλσος της Καβάλας και το άλσος των Πεντακοσίων. Αναμφισβήτητα η πόλη διαθέτει τεράστιο φυσικό πλούτο, καθώς καταλαμβάνεται από ποικίλα πλέγματα βιοτόπων στα οποία φιλοξενούνται αξιόλογα είδη χλωρίδας, όπως σκλήθρα, βελανιδιές, ιτιές, ορχιδέες, βιολέτες, αγριοπασχαλιές και πολλά ακόμα (www.eoskavalas.gr).

1.4 Ορεινές περιοχές - Φαιές επιφάνειες

Οι ορεινές εκτάσεις του νομού συγκεντρώνονται ως επί το πλείστον στο βόρειο τμήμα του, όπου υψώνονται τα όρη Λεκάνης, στα δυτικά, στα όρια µε τον N. Σερρών, εκτείνεται το όρος Παγγαίο και νοτιοδυτικά στο παράλιο τμήμα υψώνεται το όρος Σύµβολο. Ο ορεινός όγκος του Δήμου Καβάλας εκτείνεται κυρίως στα βόρεια και στα ανατολικά των διοικητικών του ορίων. Η υψηλότερη κορυφή είναι το «Μικρό Ύψωμα» (1.199 μ.), ενώ άλλες σημαντικές κορυφές είναι το Ύψωμα Σκοτωμένων (1.068 μ.), το Τραπέζι (976 μ.), η Χρυσόπετρα (963 μ.), η Κορυφή (921 μ.), το Ύψωμα Ηρώων (850 μ.), το Χαλκερό (842 μ.) και η Καψάλα (828 μ.). Άλλες κορυφές είναι το Ύψωμα Αυλή (424 μ.), το Βασιλάκι (381 μ.) και το Φουντουκλή (300 μ.). Εντός των γεωγραφικών ορίων του νομού βρίσκονται οι κορυφές: Χιονοβούνι (1.260 µ.), Τσαλάκι (1.210 µ.), Χαλκερό (841 µ.), Κεστενές (1.006 µ.) και Αγριάδα (694 μ.) Το Παγγαίο (1.956 µ., κορυφή Μάτι) έχει νοτιοδυτική κατεύθυνση, πυκνή δασοκάλυψη και οι υψηλότερες κορυφές του βρίσκονται στα όρια των δύο νομών (Σερρών - Καβάλας). Στο όρος Παγγαίο, το «χρυσοφόρο όρος των Αρχαίων», όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται, υπάρχουν μαρμαροφόρα κοιτάσματα σε πολλές περιοχές του και τόσο αυτό όσο και το Υψάριο στη Θάσο είναι χαρακτηρισμένα μνημεία της φύσης. Αντίθετα, στο δυτικό τμήμα του νομού βρίσκονται ορεινοί σχηματισμοί του όρους Συμβόλου, ενώ στο βόρειο και ανατολικό τμήμα βρίσκονται τα όρη της Λεκάνης, όπου έχουν και την ψηλότερη κορυφή τους (1298 µ.) στα όρια µε τον N. ∆ράµας. Η συνολική έκταση του όρους Παγγαίου είναι 324.000 στρέμματα, με μεγαλύτερη κορυφή του το Μάτι με ύψος 1956 μέτρα. Ωστόσο, το βουνό χωρίζεται σε δύο τμήματα, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ανήκει στον Νομό Καβάλας και το υπόλοιπο στον Νομό Σερρών. Τέλος, στο σύνολο των καλλιεργήσιμων περιοχών του νομού συμπεριλαμβάνεται το ημιορεινό και το λοφώδες τμήμα του όρους Σύμβολο. Οι πεδινές περιοχές του νομού εντοπίζονται κοντά στον ποταμό Νέστο, στην πεδιάδα των Φιλίππων και στην Πιερία κοιλάδα.

1.5 Νησιά - Υδάτινες επιφάνειες - Κυανές επιφάνειες

Αναφορικά μες τις υδάτινες επιφάνειες, ο νομός βρέχεται από θάλασσα στη νότια πλευρά του. Είναι ένας παραθαλάσσιος προορισμός και διαθέτει μεγάλο μήκος ακτών (200 χλμ.). Η ακτογραμμή του αρχίζει από τα δυτικά, κοντά στις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα, και καταλήγει στον ανατολικό βραχίονα του Νέστου, ενώ διαγράφει την περιοχή του κόλπου Ορφανού και σταματά στο ακρωτήριο Βρασίδας. Νότια της πόλης της Καβάλας βρίσκεται ο κόλπος της Καβάλας, όπου τα νερά είναι αρκετά ρηχά σε σχέση με τις υπόλοιπες παραλίες

26

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

του Αιγαίου. Στην πόλη της Καβάλας υπάρχουν οργανωμένες παραλίες όπως της Ραψάνης, η δημοτική πλαζ της Καλαμίτσας, ο πολυχώρος του Μπάτη, της Νέας Καρβάλης, της Άσπρης Άμμου, της Τosca, του Παληού, του Περιγιαλίου και των Γλαστρών (www.kavala.citypedia.gr). Στον νομό υπάρχουν και ποτάμια, όπως ο Νέστος, ο οποίος εισέρχεται στα γεωγραφικά του όρια βόρεια της Σταυρούπολης και αποτελεί το φυσικό σύνορο με τον Νομό Ξάνθης μέχρι τις εκβολές του. Οι κυριότεροι υδάτινοι πόροι βρίσκονται στο δέλτα του ποταμού Νέστου, καθώς και σε υπόγεια υδροφόρα στρώματα κυρίως στην Πιερία Κοιλάδα (www.visitgreece.gr/el/nature/river). Όσον αφορά την έκταση του Νομού σε λεκάνες απορροής, ένα μέρος ανήκει στη λεκάνη του Στρυμόνα και ένα άλλο μέρος στη λεκάνη του Νέστου, ενώ μεταξύ αυτών παρεμβάλλονται πιο μικρές αυτοδύναμες λεκάνες: • Χείμαρρος Μαρμαρά (Πιερία Κοιλάδα, εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος), • Χείμαρρος Νέας Καρβάλης (παραθαλάσσια κωμόπολη που υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Καβάλας), • Ξεριάς Καβάλας (εκβάλλει στο Δέλτα Νέστου), • Ιαματικές πηγές Ελευθερών Καβάλας (42 χλμ. από τον νομό).

1.6 Γαλάζιες επιφάνειες

Στις γαλάζιες επιφάνειες και συγκεκριμένα στην ατμόσφαιρα του νομού, σε κάποια σημεία παρατηρείται ρύπανση που οφείλεται στην οδική κυκλοφορία, στις εγκαταστάσεις βιομηχανίας-βιοτεχνίας και στα καυσαέρια από τις μονάδες κεντρικής θέρμανσης. Οι εκπομπές αέριων ρύπων είναι ακόμα πιο τοξικές για τους κατοίκους της πόλης της Καβάλας, διότι τα καυσαέρια που παράγονται εγκλωβίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ιστό της (www.ert.gr/perifereiakoi.../kavala/kavala-dialexi-gia-tin-atmosfairiki-rypansi-tis-kavalas).

1.7 Προστατευόμενες περιοχές Natura

Στον Νομό Καβάλας υπάρχουν αρκετές περιοχές «Νatura 2000» (www.ypeka.gr/?tabid=503). Συγκεκριμένα: • Δέλτα Νέστου και λιμνοθάλασσες Κεραμωτής - Ευρύτερη περιοχή. Γενικά αποτελείται από αγροτική γη µε λιμνοθάλασσες (τις λιμνοθάλασσες της Κεραμωτής κυρίως) µε γλυκό νερό, που διαχωρίζονται από τη θάλασσα µε στενές αµµώδεις λωρίδες. Οι όχθες του ποταμού είναι αµµώδεις µε εκτεταμένα δάση ειδών μαλακού ξύλου και παραποτάμια δάση σκληρού ξύλου. Στο μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του ποταμού Νέστου έχουν κατασκευαστεί αναχώματα συγκράτησης, ώστε αυτός να χωρίζεται από την καλλιεργούμενη γη (Εικόνα 2).

• Κόλπος Παληού - Όρμος Ελευθερών. Η περιοχή περιλαμβάνει τους όρμους του Παληού, της Ηρακλείτσας, της Νέας Περάμου και των Ελευθερών, που αποτελούν τμήματα της ευρύτερης περιοχής του κόλπου της Καβάλας. Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή παρατηρείται μεγάλη τουριστική ανάπτυξη με έντονη ανοικοδόμηση και μετακινήσεις εμπορικών και επιβατικών πλοίων (Εικόνα 3).

• Όρμος Ποταμιάς (βραχώδης ακτή στο ανατολικό τμήμα της Θάσου) (Εικόνα 4).

• Κορυφές όρους Παγγαίου. Ορεινή περιοχή, η οποία φιλοξενεί σπάνια ενδημικά φυτά, µε περιορισμένη εξάπλωση στη Βαλκανική Χερσόνησο (Εικόνα 5).

27

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 2. Δέλτα Νέστου και λιμνοθάλασσες Κεραμωτής (Πηγή: www.kavala-portal.gr)

Εικόνα 3. Κόλπος Παληού - Όρμος Ελευθερών (Πηγή: www.visitkavala.gr)

28

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 4. Όρμος Ποταμιάς (Πηγή: www.e-ribbing.com)

Εικόνα 5. Κορυφές όρους Παγγαίου (Πηγή: www.kavalapost.gr)

29

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

30

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Σ

το παρόν κεφάλαιο διαμορφώνουμε την ανάλυση SWOT για τον Νομό Καβάλας, η οποία παρουσιάζει και αποσαφηνίζει τα Δυνατά και τα Αδύνατα Σημεία (S, W) – εσωτερικοί παράγοντες–, τις Ευκαιρίες και τις Απειλές (O, P) –εξωτερικοί παράγοντες–, που επηρεάζουν την πορεία του ενδογενούς δυναμικού της περιοχής. Τα παραπάνω βασίζονται στην αποτύπωση και παράλληλα στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και υποδεικνύουν προβλήματα, ανάγκες και δυνατότητες ανά βασικό τομέα (π.χ. χωρικά χαρακτηριστικά, οικονομία, περιβάλλον), έχοντας ως απώτερο τελικό στόχο την ανάπτυξη. Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία της παρακάτω SWOT ανάλυσης προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ και με βάση αυτά έγινε προσπάθεια από τους συγγραφείς να αποτυπωθεί η παρούσα κατάσταση. Θεωρούμε ότι στο σημείο αυτό θα πρέπει να προηγηθεί αυτού του τύπου η ανάλυση, προκειμένου να προχωρήσουμε στην περαιτέρω εμβάθυνση κάποιων σημαντικών θεμάτων που θα ακολουθήσουν στα αμέσως επόμενα κεφάλαια.

2.1 SWOT Ανάλυση χωρικών χαρακτηριστικών (θέση, τόπος) ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS) § Εγγύτητα με τα μεγάλα αστικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής (Θεσσαλονίκη, Σέρρες, Ξάνθη, Δράμα κ.ά.). § Εγγύτητα με σημαντικά αστικά κέντρα στα Βαλκάνια και στην Τουρκία (BG: Σμόλιαν, Κίρτζαλι, Γκότσε Ντέλτσεβ, Σαντάνσκι, Πέτριτς, κ.ά., FYROM: Μπίτολα, Στρούμνιτσα, Πρίλεπ, κ.ά., TR: Αδριανούπολη, Ραιδεστός, κ.ά.). ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES)

§ Αξιοποίηση (εμπορικά, τουριστικά κ.ά.) της ευνοϊκής θέσης ως προς την Τουρκία και τις χώρες των Βαλκανίων. § Ραγδαία πτώση του τουρισμού στη γειτονική Τουρκία. § Βελτίωση της προσπελασιμότητας της περιοχής μέσω της λειτουργίας μεγάλων υποδομών μεταφορών μετά το 2000. § Ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES) § Ευκολία μετεγκατάστασης των τοπικών επιχειρήσεων σε γειτονικές χώρες και ευκολία δημιουργίας νέων επιχειρήσεων στις χώρες αυτές. § Σχετικά μεγάλη απόσταση από την Αττική, που έχει ένα δυναμικό ρεύμα εσωτερικού τουρισμού σε διάφορους κοντινότερους προς αυτήν προορισμούς. ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS) § Απρόβλεπτος καιρός και πιθανές βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού – μέση ετήσια ο θερμοκρασία 19 C § Κλιματική αλλαγή – συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα που θέτουν σε κίνδυνο την αλιεία. § Αυξημένες πιθανότητες φυσικών καταστροφών, που ενισχύονται και από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. § Μείωση τουριστικών ροών λόγω του προσφυγικού ζητήματος. § Πολιτική αποσταθεροποίηση γειτονικών χωρών (Τουρκία).

2.2 SWOT Ανάλυση δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS)

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES)

31

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

§ Αύξηση του μόνιμου πληθυσμού στην περιοχή παρέμβασης κατά 2,5% για το διάστημα 2001-2011 – αύξηση κατά 0,2% σε περιφερειακό επίπεδο και μείωση 1,1% σε πανελλήνιο επίπεδο. § Αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατά 0,6% – μείωση 3,7% στην περιφέρεια και μείωση 0,6% σε πανελλήνια κλίμακα. § Μεγάλο ποσοστό του μόνιμου πληθυσμού κατοικεί σε ορεινές περιοχές (29,7%). § Ικανοποιητικό επίπεδο ποιότητας παροχής υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής μέριμνας. § Υψηλό επίπεδο συνεργατικότητας (στην Καβάλα είχαν συσταθεί σχεδόν είκοσι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις στο πλαίσιο του Ν.

4019/2011, έως το 2014).

§ Χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα (40 κάτοικοι/ τ. χλμ.) σε σύγκριση με τον περιφερειακό (42,9) και τον πανελλαδικό (74,8) δείκτη – στην Δ.Ε. Ορεινού ο δείκτης είναι 3,8 κάτοικοι/ τ. χλμ. § Υψηλός δείκτης γήρανσης του πληθυσμού (1,63 στην περιοχή παρέμβασης, 1,43 στην περιφέρεια και 1,34 στην Ελλάδα συνολικά). § Υψηλός δείκτης ηλικιακής εξάρτησης του πληθυσμού (0,65) – 0,57 στην περιφέρεια Β. Αιγαίου και 0.52 σε όλη την Ελλάδα. § Χαμηλός δείκτης αντικατάστασης (0,72) σε σύγκριση με την Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας & Θράκης (0,95) και την υπόλοιπη Ελλάδα (0,88 ή 0,83). § Χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του μόνιμου πληθυσμού (το 7% εγκατέλειψε το Δημοτικό, το 35,2% έχει απολυτήριο δημοτικής εκπαίδευσης, το 11,8% απολυτήριο Λυκείου, το 7,5% είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και άνω. Σε επίπεδο περιφέρειας τα αντίστοιχα ποσοστά ανέρχονται σε 6,6%, 30,4%, 15% και 11,4%). § Χαμηλή εξοικείωση με τη σύγχρονη τεχνολογία και τα παραγωγικά και επιχειρηματικά εργαλεία που προσφέρει. § Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, κατάρτισης, ενημέρωσης, οργάνωσης και επιχειρηματικότητας του ανθρώπινου δυναμικού των αλιέων και του αγροτικού κόσμου εν γένει. ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS)

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES) § Αύξηση 15,1% των εργαζομένων στην αλιεία και στην υδατοκαλλιέργεια. § Πολιτικές και προτεραιότητες της § Περαιτέρω επιδείνωση όλων των Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημογραφικών δεικτών και έξαρση του χωρική και την κοινωνική συνοχή. προβλήματος της ανεργίας λόγω της § Σχεδιασμός και υλοποίηση οικονομικής κρίσης. στοχευμένων, βάσει § Ενίσχυση των εντάσεων σε γειτονικές χώρες πραγματικών αναγκών, δράσεων και χώρες της βορείου Αφρικής. κατάρτισης και συμβουλευτικής σε αλιείς, γεωργούς και κτηνοτρόφους. § Δυνατότητα υλοποίησης ολοκληρωμένων προγραμμάτων

32

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

στις βασικές κοινωνικές υποδομές με άμεση επίπτωση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του πληθυσμού. § Δυνατότητες αξιοποίησης νέων χρηματοδοτικών εργαλείων τόνωσης του κοινωνικού κράτους. § Διαμόρφωση συνθηκών οικονομικής ισορροπίας, μετά από μια πολυετή οικονομική κρίση.

2.3 SWOT Ανάλυση περιβαλλοντικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS)

§ Ύπαρξη εννιά (9) περιοχών NATURA 2000 που ξεπερνούν τα 47.000 εκτάρια και αποτελούν το 23,5% της συνολικής έκτασης της περιοχής παρέμβασης. § Οχτώ (8) καταγεγραμμένα Καταφύγια Άγριας Ζωής και οχτώ (8) Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. § Το ανακηρυγμένο Αισθητικό Δάσος «Στενά Νέστου». § Ύπαρξη του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου ΠΑΜΘ, που καλύπτει μέρος της περιοχής παρέμβασης. § Ύπαρξη είκοσι ενός (21) χαρακτηρισμένων παραδοσιακών οικισμών – αποτελούν το 19% των οικισμών της περιοχής παρέμβασης. § Πλούσιοι υδάτινοι πόροι της ευρύτερης περιοχής (π.χ. ποταμοί Στρυμόνας και Νέστος). § Εξαιρετικής περιβαλλοντικής σημασίας περιοχές – στο δέλτα του Νέστου καταγράφεται το 38% των ψαριών γλυκού νερού, το 69% των αμφιβίων, το 38% των ερπετών, το 65% των πουλιών και το 19% των θηλαστικών που συναντώνται στην Ελλάδα.

33

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES) § Έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης των πολιτιστικών πόρων, εκδηλώσεων και ενιαίας πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής. § Εντατική χρήση φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων στις καλλιέργειες. § Υπερβολικός αριθμός αιγοπροβάτων σε σχέση με τη βοσκοϊκανότητα της περιοχής – υπερβόσκηση. § Ανεξέλεγκτη και άναρχη καύση γεωργικών υπολειμμάτων – επιβάρυνση ατμόσφαιρας, των εδαφών και κίνδυνος πρόκλησης πυρκαγιάς. § Λαθροθηρία απειλούμενων ειδών. § Αισθητική καταστροφή και ρύπανση (σκόνη) λόγω των λατομικών δραστηριοτήτων. § Απουσία περιβαλλοντικής πρακτικής και ορθολογικής διαχείρισης φυσικών πόρων. § Χρήση μη φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων παραγωγής κτηνοτροφικών και γεωργικών προϊόντων. § Χαμηλός βαθμός αξιοποίησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

§ Ποικιλομορφία εδάφους – εναλλαγές ορεινών, πεδινών και παραθαλάσσιων περιοχών. § Δεκατέσσερις (14) βραβευμένες με Γαλάζια Σημαία παραλίες και γειτνίαση με πλήθος άλλων βραβευμένων ακτών. § Σχετική αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (γεωθερμική). § Πλούσια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά – χώροι ιστορικού ενδιαφέροντος (106 αρχ. χώροι - μνημεία). § Αρχ. χώρος Φιλίππων – ένα από τα δεκαοχτώ (18) μνημεία στον ελλαδικό χώρο του Καταλόγου Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. § Πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων/εορτών και φεστιβάλ ποικίλης θεματολογίας (π.χ. Φεστιβάλ Φιλίππων, Ελευθέρια, διαγωνισμός εικονικής δίκης Ρωμαϊκού Δικαίου). § Ύπαρξη Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. § Έναρξη λειτουργίας του συστήματος ανακύκλωσης, υπό τον συντονισμό της ΔΙΑΜΜΑΘ. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES) § Αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων αναφορικά με την πολιτιστική κληρονομιά, τους φυσικούς πόρους και την ιστορική σημασία της περιοχής παρέμβασης. § Θρησκευτικός τουρισμός. § Χρήση νέων τεχνολογιών στην αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων. § Χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων προώθησης στοιχείων του πολιτιστικού και του φυσικού αποθέματος της περιοχής παρέμβασης. § Δικτύωση με περιοχές ανάλογου ενδιαφέροντος στις γειτονικές χώρες. § Ένταξη του αρχ. χώρου Φιλίππων στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. § Περαιτέρω ανάπτυξη των ΑνανεώσιμωνΠηγών Ενέργειας (Σχέδια τηλεθέρμανσης κ.ά.).

34

§ Πιέσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και την ποιότητα των νερών λόγω ρύπανσης από αστικά λύματα. § Χαμηλή ενεργειακή αποδοτικότητα του αλιευτικού στόλου που οδηγεί σε αυξημένες εκπομπές ρύπων. § Αδυναμία ολοκληρωμένης διαχείρισης των υγρών και των στερεών αποβλήτων. § Σπατάλη υδάτινων πόρων λόγω διαρροών στα δίκτυα ύδρευσης των τοπικών δήμων. § Ελλιπής οργάνωση, προώθηση και συντήρηση του πολιτιστικού περιβαλλοντικού πλούτου και αποθέματος της περιοχής παρέμβασης.

ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS) § Ρύπανση της ατμόσφαιρας από την οικιακή καύση ξύλων για θέρμανση. § Πιέσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και την αλιεία από ξενικά είδη (λαγοκέφαλος, λεοντόψαρο). § Κίνδυνος περαιτέρω μείωσης κάποιων αλιευτικών αποθεμάτων λόγω της αυξανόμενης αλιευτικής πίεσης αλλά και της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών. § Υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος λόγω εντατικής ανεξέλεγκτης ανθρωπογενούς δραστηριότητας (παράνομη δόμηση, παράνομες γεωτρήσεις κ.λπ.). § Αλλοίωση πολιτιστικής ταυτότητας λόγω της έντασης διείσδυσης νέων πολιτιστικών ηθών στα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία (μέσα κοινωνικής

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

δικτύωσης, διαδίκτυο, ενημέρωσης κ.ά.).

τρόπος

2.4 SWOT Ανάλυση οικονομικών χαρακτηριστικών ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS)

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Ισχυρός πρωτογενής τομέας (26% των απασχολούμενων της περιοχής) σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας (10%). § Μικρότερη μείωση της ΑΠΑ στον κλάδο της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας (17,6%) σε σύγκριση με την περιφέρεια (29,2%) και τη χώρα (22,8%) στο διάστημα 2001-2011. § Ευρεία ποικιλία γεωργικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών προϊόντων ιδιαίτερης ποιότητας και διατροφικής αξίας. § Ύπαρξη προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ (ελιά θρούμπα Θάσου, μέλι Θάσου, οίνοι Παγγαίου κ.λπ.). Αλιεία § Ισχυρός τομέας αλιείας στην περιοχή παρέμβασης (2,43% των συνολικά απασχολούμενων στην προτεινόμενη ζώνη αλιευτικής παραγωγής) – 1,27 στο σύνολο της περιοχής και 0,36% σε επίπεδο χώρας. § Μεγάλος αριθμός αλιευτικών σκαφών (121) που αποτελούνται από εκατόν δεκαοχτώ (118) σκάφη παράκτιας και τρία (3) μέσης αλιείας. § Ύπαρξη Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Οστρακοκαλλιεργείων. § Γειτνίαση με την ιχθυόσκαλα Καβάλας (3η δυναμικότερη στην Ελλάδα) – 10-12 χιλ. τόνοι αλιευτικής παραγωγής ετησίως (αξίας 25-30 εκατ. €). § Ύπαρξη του Ινστιτούτου Αλιευτικής Έρευνας (ΙΝ.ΑΛ.Ε.) του ΕΘΙΑΓΕ (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ του ΥΠΑΑΤ). § Δεκαεφτά (17) μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας στην περιοχή – δεκαεννιά (19) συνολικά στις Π.Ε. Καβάλας και Θάσου.

35

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Μικρό μέγεθος, οικογενειακός χαρακτήρας και διασπορά των περισσότερων εκμεταλλεύσεων. § Περιορισμένη σύνδεση του πρωτογενούς με τους άλλους δύο τομείς της οικονομίας (δευτερογενή και τριτογενή). § Ελλιπής και αποσπασματική οργάνωση δράσεων προώθησης των παραγόμενων προϊόντων της γεωργοκτηνοτροφίας. § Περιορισμένη αναδιάρθρωση καλλιεργειών, παρά την ύπαρξη κινήτρων. § Ελλιπής εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση μεγάλης μερίδας γεωργών, ιδιαίτερα σε σύγχρονες και οικονομικά αποδοτικότερες παραγωγές. Αλιεία § Μικρό μέγεθος και οικογενειακός χαρακτήρας των αλιευτικών επιχειρήσεων. § Περιοριστικά μέτρα χωρητικότητας του ελληνικού αλιευτικού στόλου. § Ελλιπής και αποσπασματική οργάνωση δράσεων προώθησης των παραγόμενων προϊόντων της αλιείας. § Αρνητική αντίληψη των καταναλωτών για τα προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας. § Χαμηλή διείσδυση των τοπικών αλιευτικών προϊόντων στα διεθνή δίκτυα διανομής. § Ελλιπής εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση μεγάλης μερίδας των αλιέων σε θέματα

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

§ Ισχυρό brand name των παραγόμενων αλιευτικών προϊόντων σε εθνικό επίπεδο. § Ύπαρξη έξι (6) αλιευτικών συλλόγων στην περιοχή παρέμβασης. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Ύπαρξη εκατόν δεκαεφτά (117) μονάδων μεταποίησης γεωργικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών προϊόντων (φρούτα, λαχανικά, λάδι, τυροκομικά, σπαράγγια, γάλα, όστρακα κ.λπ.) ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Μεγάλη και δυναμική τουριστική αγορά που αυξάνει τη ζήτηση των τοπικών προϊόντων και των υπηρεσιών. § Ιδιαίτερα ισχυρός τουριστικός τομέας – 78,8% των καταλυμάτων, 65,7% των δωματίων και 67,2% των κλινών της περιφέρειας βρίσκονται στην περιοχή παρέμβασης. § Δυναμικός τομέας οργανωμένης κατασκήνωσης (camping) – οχτώ (8) επιχειρήσεις σε σύνολο δεκαέξι (16) της περιφέρειας. § Έναρξη δραστηριοτήτων εναλλακτικών μορφών τουρισμού, βελτίωση της εικόνας και των υπηρεσιών. ΓΕΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ § Ύπαρξη επαρκών αναπτυξιακών μηχανισμών με εμπειρία και ικανό ανθρώπινο δυναμικό στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων τοπικής ανάπτυξης. § Αύξηση των συμμετοχικών διαδικασιών με την εμπλοκή φορέων της κοινωνίας των πολιτών και κατοίκων στη διαμόρφωση πολιτικών τοπικής ανάπτυξης που οδηγεί σε καλύτερες συνθήκες τοπικής διακυβέρνησης.

36

ναυσιπλοΐας, ασφάλειας, υγιεινής και περιβάλλοντος. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Αδιαφοροποίητα προϊόντα ως προς τα στοιχεία του μείγματος προϊόντος (πέραν των ποιοτικών χαρακτηριστικών). § Έλλειψη οργανωμένης και επιστημονικά υποστηριζόμενης προσπάθειας εξωστρέφειας των επιχειρήσεων. § Μικρός και οικογενειακός χαρακτήρας των επιχειρήσεων στη μεταποίηση και στη συνεπαγόμενη απουσία σύγχρονων μεθόδων οργάνωσης και διοίκησής τους. ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Μη ικανοποιητική αξιοποίηση εξειδικευμένων μορφών τουρισμού (καταδυτικός, ιαματικός, περιπατητικός κ.λπ.). § Έλλειψη εξειδίκευσης και επιστημονικής κατάρτισης στον τουριστικό και στον εμπορικό τομέα. § Έλλειψη τουριστικής κουλτούρας και κουλτούρας επιχειρηματικότητας υψηλής ποιότητας. § Έλλειψη θεσμοθετημένου πλαισίου εφαρμογής του αλιευτικού τουρισμού. § Υπερσυγκέντρωση των τουριστικών καταλυμάτων στη Θάσο (91,3% των καταλυμάτων της περιοχής). § Σχετικά χαμηλή πληρότητα των καταλυμάτων (44,1%) – 34,4% στην περιφέρεια και 47,3% στην Ελλάδα. § Σχετικά υψηλή εποχικότητα της ζήτησης και παράλληλα μικρή τουριστική περίοδος (Απρίλιος Οκτώβριος). § Ελλιπών ποιοτικών χαρακτηριστικών συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στον τουρισμό. § Μη οργανωμένη προβολή και προώθηση των δρώμενων της περιοχής παρέμβασης λόγω της

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Στροφή καταναλωτών στα ελληνικά γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα. § Διασύνδεση του πρωτογενή τομέα με τον τουρισμό. § Περαιτέρω ανάπτυξη των βιολογικών καλλιεργειών – προστιθέμενη αξία στα τοπικά προϊόντα. § Νέες ευκαιρίες κατάρτισης των αγροτών και αλιέων. Αλιεία § Στρατηγική έμφαση σε εθνικό επίπεδο στις δραστηριότητες της υδατοκαλλιέργειας και της μεταποίησης αλιευτικών προϊόντων. § Περαιτέρω οργάνωση και ανάπτυξη των αλιευτικών συλλόγων της περιοχής. § Δυνατότητα συμμετοχής σε ευρωπαϊκά διακρατικά προγράμματα για συνεργασία με φορείς άλλων χωρών και μεταφορά γνώσης και εμπειρίας σε ζητήματα αλιείας. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Στροφή της πολιτικής στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας σε κλάδους της

37

ελλιπούς συνεργασίας των δημοτικών/δημόσιων φορέων και των τοπικών συλλόγων (ελλιπής/αναποτελεσματική δικτύωση). ΓΕΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ § Χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ (14.712) που αντιστοιχεί στο 78,9% του αντίστοιχου της χώρας. § Υψηλό ποσοστό ανεργίας (19,9%) σε σύγκριση με το σύνολο του ελλαδικού χώρου (16%). § Μεγάλη υποαπασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού. § Χαμηλός βαθμός αγροτικού, λιανικού-χονδρικού και τουριστικού μάρκετινγκ. § Αξιοποίηση αγορών των γειτονικών χωρών για αγορές καταναλωτικών προϊόντων από κατοίκους της περιοχής παρέμβασης. ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Ισχυρός ανταγωνισμός των τοπικών αγροτικών και αλιευτικών από φθηνότερα εισαγόμενα προϊόντα. § Η έλλειψη κεφαλαίων κίνησης και τραπεζικής χρηματοδότησης στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις του αγροτικού τομέα και της αλιείας. § Έξαρση του ανταγωνισμού των μικρών επιχειρήσεων του αγροτικού τομέα με τις αντίστοιχες στα αστικά κέντρα και στις διεθνείς αγορές. Αλιεία § Μείωση εγχώριας ζήτησης για αλιευτικά προϊόντα λόγω του υψηλού τους κόστους, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των δυνατοτήτων του οικογενειακού προϋπολογισμού. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Η υπό συζήτηση συμφωνία εμπορίου ΤΤΙΡ μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ αναμένεται να μειώσει περαιτέρω την

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

βιοτεχνίας και μεταποίησης που σχετίζονται με τη θάλασσα. § Αυξημένη διεθνής ζήτηση για μεταποιημένα - παραδοσιακά προϊόντα με διακριτή τοπική ταυτότητα. ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Νέες δυνατότητες συλλογικής οργάνωσης, βελτίωσης και προώθησης του συνολικού προσφερόμενου τοπικού τουριστικού προϊόντος. § Στόχευση στην αναδυόμενη τουριστική αγορά των Βαλκανίων. § Περαιτέρω οργανωμένη ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού, αξιοποιώντας το πολιτιστικό κεφάλαιο της περιοχής. § Δυνατότητες περαιτέρω οργάνωσης, ανάδειξης και ανάπτυξης εξειδικευμένων στοχευμένων μορφών τουρισμού και έλξη νέων ομάδων τουριστών (καταδύσεις, ιαματικά λουτρά, μονοπάτια κ.λπ.). § Διεθνής αυξητική τάση για εναλλακτικές μορφές τουρισμού. § Αύξηση αεροπορικών αφίξεων και μείωση κόστους λόγω του προγράμματος «Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός». § Νέα δρομολόγια στον γειτονικό λιμένα «Απόστολος Παύλος» – Ικαρία, Μύκονος, Σύρος και Πειραιάς. § Δυνατότητα συμμετοχής σε ευρωπαϊκά διακρατικά προγράμματα για συνεργασία με φορείς άλλων χωρών και μεταφορά γνώσης και εμπειρίας σε ζητήματα τουρισμού. ΓΕΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ § Δυνατότητες ολοκληρωμένου σχεδιασμού δράσεων κατά το στρατηγικό ευρωπαϊκό πρότυπο «γαλάζιας ανάπτυξης». § Ανάπτυξη συνείδησης της γυναικείας επιχειρηματικότητας. § Αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ηλεκτρονικού εμπορίου. § Δημιουργία κλαδικών cluster με στόχο την καλύτερη οργάνωση, προώθηση και δικτύωση των τοπικών προϊόντων.

38

ανταγωνιστικότητα των τοπικών προϊόντων. ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ § Περαιτέρω μείωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος. § Εξάρτηση της πλειοψηφίας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων από τις διακυμάνσεις του μαζικού τουρισμού εξαιτίας τρίτων, μη ελεγχόμενων παραγόντων. ΓΕΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ § Επικρατούσα εγχώρια και παγκόσμια οικονομική κρίση.

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

§ Αξιοποίηση ευκαιριών χρηματοδότησης για την ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη στο πλαίσιο της προγραμματικής περιόδου 2014-2020.

2.5 SWOT Ανάλυση υποδομών ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS) § Αεροδρόμιο Καβάλας (230 χιλ. επιβάτες το 2014) και δευτερευόντως της Θεσσαλονίκης (5,6 εκατ. επιβάτες). § Λιμένες Κεραμωτής, Ελευθερών, Λιμένας Πρίνου § Γειτνίαση με τα λιμάνια Απόστολος Παύλος (387 χιλ. επιβάτες) και Φίλιππος Β΄. § Ύπαρξη έξι (6) αλιευτικών καταφυγίων και εγγύτητα με πλήθος άλλων. § Υψηλής ποιότητας οδικό δίκτυο (Εγνατία Οδός, εθνικές και περιφερειακές οδοί) – διασύνδεση με τις γειτονικές χώρες / κάθετοι άξονες. § Άνοιγμα νέων οδών διασύνδεσης με τη Βουλγαρία (βόρεια Ξάνθη και βόρεια Ροδόπη). § Ικανοποιητικές υποδομές υγείας – γειτνίαση με το Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας και ύπαρξη τριών (3) κέντρων υγείας και είκοσι πέντε (25) περιφερειακών ιατρείων. § Ικανοποιητικές υποδομές πρόνοιας (12 ΚΑΠΗ, 9 δομές «Βοήθεια στο Σπίτι», 20 βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθμοί, Κέντρο Εκπαίδευσης Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης ΑμεΑ, Κέντρο Στήριξης Ρομά). § Σχετικά ικανοποιητικές υποδομές εκπαίδευσης (66 νηπιαγωγεία, 43 δημοτικά σχολεία, 12 γυμνάσια, 8 λύκεια). ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES) § Αξιοποίηση της ολοκληρωμένης Εγνατίας Οδού. § Επέκταση του γειτονικού εμπορικού λιμένα Φίλιππος Β΄.

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES)

§ Κακή ποιότητα ορισμένων δικτύων ύδρευσης. § Ανεπαρκής στελέχωση και εφοδιασμός των υφιστάμενων δομών υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικής αλληλεγγύης. § Ελλιπής κατάρτιση στελεχών του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα σε σύγχρονα ζητήματα και ζητήματα νέων τεχνολογιών και ηλεκτρονικών εργαλείων. § Ύπαρξη ενεργοβόρων δημόσιων και ιδιωτικών κτιριακών υποδομών. § Κακή ποιότητα των ξενοδοχειακών υποδομών – το 79% των καταλυμάτων είναι μέχρι δύο (2) αστέρων. § Ανάγκη εισαγωγής νέας τεχνολογίας και βελτίωσης των υποδομών των αλιευτικών καταφυγίων σε θέματα ασφάλειας, ποιότητας και υγιεινής αλιευμάτων. § Ανεπαρκείς υποδομές εναπόθεσης απορριμμάτων, αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων.

ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS)

§ Ελλιπής συντήρηση των υφιστάμενων δημόσιων εγκαταστάσεων (εκπαίδευσης, υγείας, πρόνοιας,

39

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

§ Σχέδια για τη δημιουργία σιδηροδρομικής Εγνατίας Οδού.

της

αναψυχής και μεταφορών) λόγω της ανεπάρκειας πόρων.

2.6 Τα αποτελέσματα των SWOT Αναλύσεων

Η συνδυασμένη ανάλυση των ισχυρών σημείων και των αδυναμιών από κοινού με τις ευκαιρίες και τις απειλές που συνδέονται με το εξωτερικό περιβάλλον έχει ως αποτέλεσμα την προκαταρκτική διαμόρφωση των κατευθύνσεων και των στόχων της Στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης της περιοχής παρέμβασης, που προσανατολίζεται στην κάλυψη των ενδογενών αναγκών, λαμβάνοντας υπόψη το υφιστάμενο εξωγενές πλαίσιο, καθώς και την ιεράρχηση των στρατηγικών προτεραιοτήτων, με βάση τον χρονικό ορίζοντα (βραχυ/μεσο-/μακροπρόθεσμο) υλοποίησης σε κάθε περίπτωση. Αναλυτικότερα, στα ακόλουθα τεταρτημόρια που προκύπτουν εμπεριέχονται εναλλακτικές, ρεαλιστικές, με βάση τον συνδυασμό των εσωτερικών-ενδογενών και εξωτερικών-εξωγενών χαρακτηριστικών, κατευθύνσεις πολιτικής. Οι κατευθύνσεις κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες, σύμφωνα με τον χαρακτήρα τους, ως εξής: Πίνακας 1. Κατευθύνσεις πολιτικής

Ευκαιρίες Απειλές

Δυνατά Σημεία Επιταχυντικές πολιτικές (S-O strategies) Σταθεροποιητικές πολιτικές (S-T strategies)

Αδύνατα Σημεία Διαρθρωτικές πολιτικές (W-O strategies) Προληπτικές πολιτικές (W-T strategies)

Από τα αποτελέσματα της ανάλυσης SWOT προκύπτει ότι τα αδύνατα σημεία (58) υπερτερούν των δυνατών σημείων (50), ενώ οι απειλές (21) υπολείπονται σημαντικά από τις ευκαιρίες (41). Συνολικά όμως οι θετικές επιδόσεις (δυνατά σημεία + ευκαιρίες: 91) είναι αρκετά περισσότερες των αρνητικών επιδόσεων (αδύνατα σημεία + απειλές: 79). Σταθμίζοντας τα ανωτέρω, συνάγονται κάποια συμπεράσματα που αναλύονται στη συνέχεια.

2.6.1 Χωρικά χαρακτηριστικά

Το εν λόγω πεδίο παρουσιάζει ελαφρώς υπέρτερες αρνητικές επιδόσεις (7 αδύνατα σημεία και απειλές) σε σχέση με τις θετικές επιδόσεις (6 δυνατά σημεία και ευκαιρίες). Παρά το γεγονός ότι η περιοχή παρέμβασης παρουσιάζει εγγύτητα με τα μεγάλα αστικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής και βελτιωμένη προσπελασιμότητα μέσω της λειτουργίας μεγάλων υποδομών μεταφορών μετά το 2000, η ευκολία μετεγκατάστασης των τοπικών επιχειρήσεων σε γειτονικές χώρες, η ευκολία δημιουργίας νέων επιχειρήσεων στις ίδιες χώρες και με καλύτερες συνθήκες, η μείωση των τουριστικών ροών λόγω του προσφυγικού ζητήματος και η πολιτική αποσταθεροποίηση γειτονικών χωρών (Τουρκία) αποτελούν αρνητικούς παράγοντες, οι οποίοι επιδεινώνονται λόγω της επικρατούσας οικονομικής κρίσης.

40

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

2.6.2 Δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά

Το εν λόγω πεδίο εμφανίζεται με υπέρτερες τις θετικές επιδόσεις (11 δυνατά σημεία και ευκαιρίες), σε σχέση με τις αρνητικές επιδόσεις (9 αδύνατα σημεία και απειλές). Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά είναι εξαιρετικά επισφαλή, ιδίως όσον αφορά την έλλειψη ισορροπίας της δημογραφικής πυραμίδας υπέρ των μεγαλύτερων ηλικιών. Το γεγονός αυτό έχει σημαντικές αρνητικές παρενέργειες στη δυνατότητα προσαρμογής στις νέες ανταγωνιστικές συνθήκες που εισάγει η νέα ΚΑΠ, καθώς ο γερασμένος αγροτικός πληθυσμός (χαμηλών συνήθως εκπαιδευτικών προσόντων) είναι εξ αντικειμένου λίγο ευεπίφορος στην υιοθέτηση καινοτόμων προσπαθειών, ιδίως όταν εμπεριέχουν ρίσκο. Ωστόσο αυτή η διαπίστωση είναι δυνατό να μην ισχύει για τα τοπικά αναπτυξιακά προγράμματα μικρού χρηματοδοτικού μεγέθους, όπως το παρόν, για τα οποία, με κατάλληλη προσπάθεια και κίνητρα, μπορεί να δημιουργηθεί κρίσιμη μάζα (νέων ηλικιακά) επενδυτών, διατεθειμένων να αναλάβουν την υλοποίηση εκείνων, τουλάχιστον, των δράσεων που ανταποκρίνονται στις επιχειρηματικές τους προσδοκίες.

2.6.3 Περιβαλλοντικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά

Το εν λόγω πεδίο παρουσιάζει ελαφρώς υπέρτερες τις θετικές επιδόσεις (21 δυνατά σημεία και ευκαιρίες) σε σχέση με τις αρνητικές επιδόσεις (19 αδύνατα σημεία και απειλές). Ο πλούτος της φυσικής κληρονομιάς (φυσικοί πόροι, φυσικό περιβάλλον, τοπίο) είναι τόσο μεγάλος και οι ευκαιρίες αξιοποίησής της τόσο σημαντικές ώστε να υπερκαλύπτουν την ατελή διαχείρισή του (έλλειψη υποδομών και μέτρων προστασίας) και την ελλιπή οργάνωση, προώθηση και συντήρηση του πολιτιστικού και του περιβαλλοντικού πλούτου και αποθέματος της περιοχής. Όσον αφορά την πολιτιστική κληρονομιά (ιστορικό, πολιτισμικό, πολιτιστικό περιβάλλον), περιττεύει η όποια προσπάθεια αποτίμησης της πράγματι ανυπολόγιστης ιστορικής, καλλιτεχνικής, παιδευτικής και αισθητικής αξίας της. Αυτό το τεράστιο φυσικό και πολιτιστικό δυναμικό ελάχιστα έχει αξιοποιηθεί, με αποτέλεσμα να παρατηρείται έλλειψη ισορροπίας μεταξύ, αφενός, του αποθέματός του και, αφετέρου, του διαθέσιμου φυσικού και πολιτιστικού προϊόντος. Ωστόσο, σημαντικές είναι οι ευκαιρίες που προσφέρονται για την ανάδειξή του σε αξιόλογη πηγή εισοδήματος και απασχόλησης –με ταυτόχρονη διατήρηση της αειφορίας του– ιδίως εφόσον συνδυαστεί με την ανάπτυξη θεματικού και ήπιου εναλλακτικού τουρισμού. Υπογραμμίζεται ότι μέσω περιοχών ισχυρής πολιτιστικής ταυτότητας υφίστανται εννιά (9) περιοχές Natura, οχτώ (8) καταγεγραμμένα Καταφύγια Άγριας Ζωής και οχτώ (8) Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, με αποτέλεσμα η φυσική και η πολιτιστική κληρονομιά να αποτελούν ισχυρά στοιχεία ομογενοποίησης της Π.Π. και ενίσχυσης της αναγνωσιμότητάς της.

2.6.4 Οικονομικά χαρακτηριστικά

Ο κύριος όγκος των θετικών επιδόσεων συγκεντρώνονται στο πεδίο των οικονομικών χαρακτηριστικών, με δυνατά σημεία και ευκαιρίες που υπερτερούν κατά πολύ των αδύνατων σημείων και απειλών (41 έναντι 36).

41

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

2.6.5 Πρωτογενής τομέας

Με ουδέτερο πρόσημο ως προς τις θετικές επιδόσεις εμφανίζεται ο πρωτογενής τομέας (εκτός της αλιείας), με οχτώ (8) δυνατά σημεία και ευκαιρίες ως προς τις αρνητικές επιδόσεις (8 αδύνατα σημεία και απειλές). Επειδή η γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή και η αλιεία συνιστούν παραδοσιακή οικονομική δραστηριότητα της Π.Π., τα αδύνατα σημεία τουςς επηρεάζουν γενικότερα την ανταγωνιστικότητα και ιδιαίτερα το επίπεδο του εισοδήματος και της απασχόλησης. Εστιάζοντας στις απειλές και στις ευκαιρίες, που αποτελούν το δυναμικό και κατά συνέπεια το πλέον ενδιαφέρον σημείο της ανάλυσης, επισημαίνεται ότι και οι δύο συνδέονται κυρίως, αν και σε διαφορετικό βαθμό, με την αναμόρφωση της ΚΑΠ και της ΚΑΛΠ. Οι απειλές προκύπτουν από τους κινδύνους που περικλείουν η αποσύνδεση της παραγωγής από το καθεστώς των επιδοτήσεων, η «πολλαπλή συμμόρφωση» και η βαθμιαία ένταξη της εκμετάλλευσης στο ανταγωνιστικό καθεστώς, καθώς και στον ανταγωνισμό των τοπικών αγροτικών από φθηνότερα εισαγόμενα προϊόντα. Εκτός από την αλιευτική παραγωγή, ο πρωτογενής τομέας προσφέρει και άλλες δυνατότητες, όπως περαιτέρω ανάπτυξη των βιολογικών καλλιεργειών – προστιθέμενη αξία στα τοπικά προϊόντα, στροφή των καταναλωτών στα ελληνικά γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα κ.ά.

2.6.5 Αλιεία

Ο τομέας της αλιείας εμφανίζεται με σημαντικά υπέρτερες τις θετικές επιδόσεις (11 δυνατά σημεία και ευκαιρίες) σε σχέση με τις αρνητικές επιδόσεις (7 αδύνατα σημεία και απειλές). Το Τ.Π. μπορεί να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες, διαμορφώνοντας συνθήκες ποιοτικής βελτίωσης της αλιευτικής προσφοράς και εξορθολογισμού της οργάνωσης της αγοράς της. Η εξειδίκευση στον τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, καθώς η περιοχή παρέμβασης, τοποθετείται σε έναν από τους πλουσιότερους και σημαντικότερους ψαρότοπους της χώρας και διαθέτει βασικές υποδομές στην ευρύτερη παράκτια ζώνη (μεταφορικά δίκτυα-εμπορικά λιμάνια, ιχθυόσκαλα, αλιευτικά καταφύγια κ.ά.). Αξίζει να σημειωθεί ότι η αλιεία αποτελεί πανάρχαια αγροτική κληρονομιά και σημαντικό πολιτισμικό δρώμενο. Ο συνδυασμός της ποιότητας των τοπικών αλιευμάτων με το πολιτισμικό φορτίο είναι σημαντικό εν δυνάμει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, που μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο αυτόνομα όσο και στο πλαίσιο ολοκληρωμένων πολιτικών τοπικής ανάπτυξης, όπως π.χ. σε συνδυασμό με ήπιες, εναλλακτικές μορφές τουρισμού.

2.6.6 Δευτερογενής τομέας

Με ελαφρώς υπέρτερες τις αρνητικές επιδόσεις (4 αδύνατα σημεία και απειλές) σε σχέση με τις θετικές, (3 δυνατά σημεία και ευκαιρίες) εμφανίζεται ο δευτερογενής τομέας. Ο μικρός και οικογενειακός χαρακτήρας των επιχειρήσεων στη μεταποίηση και στη συνεπαγόμενη απουσία σύγχρονων μεθόδων οργάνωσης και διοίκησής τους, η έλλειψη οργανωμένης και επιστημονικά υποστηριζόμενης προσπάθειας εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, καθώς και ο μικρός βαθμός διαφοροποίησης των προϊόντων, μπορεί να αντισταθμιστεί με την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας σε κλάδους της βιοτεχνίας και της μεταποίησης που σχετίζονται με τη θάλασσα, καθώς και την αξιοποίηση της αυξημένης διεθνούς ζήτησης για μεταποιημένα - παραδοσιακά προϊόντα με διακριτή τοπική ταυτότητα.

42

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

2.6.7 Τριτογενής τομέας - Τουρισμός

Ο τουρισμός σημειώνει ελαφρώς θετικές επιδόσεις σε σχέση με τα αρνητικά χαρακτηριστικά (12 πλεονεκτήματα και ευκαιρίες έναντι 11 αδύνατων σημείων και απειλών), γεγονός που οφείλεται κυρίως στον ικανοποιητικό βαθμό ανάπτυξής του σε συνδυασμό με τους πόρους που τον υποστηρίζουν παρά τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, οι δυνατότητες εμπλουτισμού και διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος είναι μεγάλες, καθώς στην Π.Π. μπορούν να αναπτυχθούν πλείστες όσες μορφές ήπιου εναλλακτικού και θεματικού τουρισμού μεγαλύτερης διάρκειας (ιδιαίτερα αγροτουρισμού, αλλά και πολιτιστικού τουρισμού, τουρισμού περιπέτειας, φυσιολατρικού τουρισμού κ.ά.). Η διεθνής τουριστική γνωριμία της Θάσου αποτελεί σημαντικό σημείο εκκίνησης για να διαχυθεί η τουριστική προσφορά, εμπλουτισμένη από πλευράς υπηρεσιών και διαφοροποιημένη ως προς το είδος της, στην Π.Π. που διαθέτει τα αναγκαία συγκριτικά δυνατά σημεία. Αλλά και ο ίδιος ο τουρισμός της Θάσου παρουσιάζει έντονα προβλήματα, κοινά άλλωστε στους περισσότερους ελληνικούς προορισμούς (αποκλειστικός προσανατολισμός προς τον μαζικό τουρισμό μέσης και χαμηλής ποιότητας, εμφανή σημεία κορεσμού, υψηλό βαθμό εποχικότητας, περιορισμένο αριθμό χωρών προέλευσης επισκεπτών, εξάρτηση της τουριστικής ζήτησης από τις στρατηγικές των Tour Operators, έντονη υποαπασχόληση κ.ά.), και απαιτεί διαφοροποίηση, εμπλουτισμό υπηρεσιών και ποιοτική αναβάθμιση προκειμένου να επιμηκύνει την περίοδο λειτουργίας και να αυξήσει εν γένει την ανταγωνιστικότητά του. Ας σημειωθεί ότι η nήσος διαθέτει πολύ μεγάλες δυνατότητες για προώθηση όλων των προαναφερόμενων μορφών τουρισμού.

2.6.8 Γενικά οικονομικά χαρακτηριστικά

Όσον αφορά το πεδίο των γενικών οικονομικών επιδόσεων της Π.Π., αυτό εμφανίζεται με υπέρτερες τις θετικές επιδόσεις (6 δυνατά σημεία και ευκαιρίες) σε σχέση με τις αρνητικές επιδόσεις (5 αδύνατα σημεία και απειλές). Η ύπαρξη επαρκών αναπτυξιακών μηχανισμών με εμπειρία και ικανό ανθρώπινο δυναμικό στοn σχεδιασμό και την υλοποίηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων τοπικής ανάπτυξης μπορεί να αποτελέσει το όχημα της αξιοποίησης των δυνατοτήτων ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού δράσεων κατά το στρατηγικό ευρωπαϊκό πρότυπο της «γαλάζιας ανάπτυξης», καθώς και της αξιοποίησης των ευκαιριών χρηματοδότησης για την ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη στo πλαίσιo της προγραμματικής περιόδου 2014-2020, με στόχο τη σταδιακή μείωση του υψηλού ποσοστού ανεργίας (19,9% σε σύγκριση με το σύνολο του eλλαδικού χώρου 16%), τη μείωση του βαθμού υποαπασχόλησης του ανθρώπινου δυναμικού, την αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ της Π.Π., την αύξηση της κοινωνικής συνοχής και τελικά την αντιστροφή του κλίματος στο πλαίσιο της επικρατούσας εγχώριας οικονομικής κρίσης.

2.6.9 Υποδομές

Παρά τη σχετικά ελλιπή συντήρηση των εγκαταστάσεων, τη στελέχωση και τον εφοδιασμό των υφιστάμενων δημόσιων υπηρεσιών (εκπαίδευσης, υγείας, πρόνοιας, αναψυχής και μεταφορών) λόγω της ανεπάρκειας πόρων, καθώς και της ύπαρξης ενεργοβόρων δημόσιων και ιδιωτικών κτιριακών υποδομών, οι αρνητικές επιδόσεις της Π.Π. στο εν λόγω

43

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πεδίο υπολείπονται σημαντικά των θετικών (8 έναντι 12), οι οποίες αντισταθμίζονται από την ύπαρξη και τη λειτουργία του Αεροδρομίου Καβάλας (230 χιλ. επιβάτες), των Λιμένων Κεραμωτής, Ελευθερών, Λιμένα και Πρίνου, τη γειτνίαση με τα λιμάνια Απόστολος Παύλος (387 χιλ. επιβάτες) και Φίλιππος Β΄, την ύπαρξη έξι (6) αλιευτικών καταφυγίων, το υψηλής ποιότητας οδικό δίκτυο (Εγνατία Οδός, εθνικές και περιφερειακές οδοί), το οποίο εξασφαλίζει τη διασύνδεση με τις γειτονικές χώρες, τις ικανοποιητικές υποδομές υγείας – γειτνίαση με το Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας και λειτουργία τριών (3) κέντρων υγείας και είκοσι πέντα (25) περιφερειακών ιατρείων, τις ικανοποιητικές υποδομές πρόνοιας (12 ΚΑΠΗ, 9 δομές «Βοήθεια στο Σπίτι», 20 βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθμοί, Κέντρο Εκπαίδευσης Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης ΑμεΑ, Κέντρο Στήριξης Ρομά), καθώς και τις σχετικά ικανοποιητικές υποδομές εκπαίδευσης (66 νηπιαγωγεία, 43 δημοτικά σχολεία, 12 γυμνάσια, 8 λύκεια). Σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση ειδικά της στρατηγικής, αυτή γίνεται επίσης με τη συνδυαστική-ολιστική εξέταση και αξιολόγηση των ισχυρών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και απειλών, όπως αυτά αναλύθηκαν προηγουμένως. Κλείνοντας, τονίζουμε ότι, έχοντας διαμορφώσει την Ανάλυση SWOT του Νομού Καβάλας, έχουν καταγραφεί και αποσαφηνιστεί πλέον σε πρώτο στάδιο τα δυνατά σημεία, τα αδύνατα, οι ευκαιρίες και οι απειλές της περιοχής. Αυτό έγινε σε διάφορους τομείς που θεωρήθηκαν σημαντικοί, όπως τα χωρικά χαρακτηριστικά, η οικονομία, το περιβάλλον κ.ά. Η καταγραφή αυτών των δεδομένων θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση όλων των θεμάτων που θα ακολουθήσουν, όπως κάποιες λεπτομερείς περιγραφές των ιστορικών, πολιτιστικών, φυσικών, οικονομικών κ.ά. χαρακτηριστικών, θετικών και αρνητικών, του Νομού Καβάλας.

44

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

45

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

46

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η

ιστορία της Καβάλας ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους και φτάνει μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Στοιχεία της άυλης και υλικής πολιτισμικής κληρονομιάς, όπως μύθοι, προφορικές μαρτυρίες, αρχαιολογικά ευρήματα, ελληνικές και ξενόγλωσσες αρχειακές πηγές, μαρτυρούν την ιστορική αλληλουχία, την πορεία του τόπου και συμβάλλουν στην ανασύνθεση της ιστορίας της περιοχής. Αναφορές για την Καβάλα καταγράφονται στις ομηρικές αφηγήσεις, αλλά και στα αρχεία της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Όμως, η πόλη της Καβάλας έγινε παγκοσμίως γνωστή για την άφιξη στην περιοχή των δημοκρατικών στρατευμάτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ενόψει της ιστορικής μάχης των Φιλίππων, καθώς και για την άφιξη του Αποστόλου Παύλου, κάνοντας τη Νεάπολη (σημερινή Καβάλα) την πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που δέχτηκε τον Χριστιανισμό. Είναι γνωστή για τα μεγαλοπρεπή έργα Βυζαντινών και Τούρκων, αλλά και για το ότι αποτέλεσε τη γενέτειρα του Μεχμέτ Αλή, αντιβασιλέα της Αιγύπτου. Η νεότερη ιστορία της πόλης παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον, τόσο για την καπνεργασία και τις πρώτες απεργίες στα Βαλκάνια το 1896, όσο και για την πλούσια βιομηχανική δραστηριότητα με κυρίαρχη αυτή του μαύρου χρυσού. Οι διαδοχικές ονομασίες της περιοχής μαρτυρούν την πλούσια ιστορία της: ονομάστηκε Νεάπολις, Χριστούπολις, Καβάλα. Οι ονομασίες αυτές αντιστοιχούν σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, την αρχαία, τη βυζαντινή και τη νεότερη αντίστοιχα. Νεάπολις ονομαζόταν τον 7ο - 9ο αι. μ.Χ., Χριστούπολις τον 9ο - 14ο αι. μ.Χ. και Καβάλα από τον 14ο αι. μ.Χ. μέχρι και σήμερα. Η ετυμολογία και η προέλευση του σύγχρονου ονόματος αμφισβητείται. Ορισμένοι ιστορικοί την αποδίδουν στο αρχαίο ελληνικό γειτονικό χωριό, τη Σκαβάλα, άλλοι στην ιταλική λέξη «Cavallo» (άλογο), άλλοι θεωρούν ότι προέρχεται από την Καμπάλα των Εβραίων λόγω του μεγάλου εβραϊκού πληθυσμού της πόλης στο παρελθόν. Το ψευδώνυμο της Καβάλας υποδηλώνει τη «γαλάζια πόλη».

3.1 Αρχαία Χρόνια

Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας και παράλληλα δραστηριότητας στην περιοχή της Καβάλας εμφανίζονται στους προϊστορικούς χρόνους και συγκεκριμένα στη Νεολιθική Εποχή, και εντοπίζονται στη θέση Ντικιλί Τας στα ανατολικά προάστια της σύγχρονης πόλης των Κρηνίδων. Πρόκειται για τον προϊστορικό οικισμό που πήρε το όνομά του από το μαρμάρινο μνημείο του Ρωμαίου αξιωματούχου Vibius Quartus. Στον συγκεκριμένο οικισμό βρέθηκε η παλαιότερη μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη. Στη σημερινή πόλη της Καβάλας εντοπίστηκε ένας μικρός οικισμός της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Ίχνη κατοίκησης της Εποχής του Σιδήρου βρέθηκαν και στη χερσόνησο της Παναγίας.

47

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τα παλαιότερα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν ήρθαν στο φως τη δεκαετία του ’50. Οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες εμφανίστηκαν στην πεδιάδα των Φιλίππων γύρω στα 5600 π.Χ. Μη χρονολογημένες είναι επίσης οι πολύ γνωστές και οι θαυμάσιες βραχογραφίες στο σημερινό χωριό της Καβάλας Φίλιπποι. Η σημερινή πόλη της Καβάλας χτίστηκε επάνω σε προϊστορικές θέσεις, όπως την Αντισάρα, τη σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και τον οικισμό της Εποχής του Σιδήρου στην περιοχή του Περιγιαλίου. Αρκετά από τα ευρήματα της προϊστορικής περιόδου υπάρχουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καβάλας και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θάσου στον Λιμένα. Η Καβάλα ήταν αποικία Θασίων. Το πρώτο σημείο που αποίκισαν ήταν η σημερινή Καλαμίτσα, όπου υπάρχουν ακόμη ερείπια της πόλης, όπως και το τείχος της. Ο πρώτος οικισμός ονομάστηκε Αντισάρα, ενώ τον 7ο αι. π.Χ. αποικίστηκε και ο βράχος της σημερινής Παναγίας δίπλα στο καρνάγιο. Μετά από αιώνες και την καταστροφή της Αντισάρα, χτίστηκε στα ερείπιά της η Καλαμού, η οποία πήρε το όνομα από την Παναγία Καλαμούς ή Καλαμιώτισσας της Κωνσταντινουπόλεως. Με την πάροδο των χρόνων η Καλαμού καταστράφηκε και ερημώθηκε και οι κάτοικοί της εγκαταστάθηκαν στην Ξάνθη και έχτισαν το Μοναστήρι της Καλαμούς, που σώζεται μέχρι σήμερα. Η Νεάπολη (ονομασία του 7ου – 9ου αι. μ.Χ.) υπήρξε μέλος της Α΄ και της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο τάχτηκε στο πλευρό της Αθήνας και έμεινε σύμμαχός της ως την κατάκτησή της από τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο γύρω στα 350 π.Χ. Η Νεάπολη, ως τμήμα πια του μακεδονικού κράτους, κατέστη επίνειο των Φιλίππων και οδηγήθηκε σε παρακμή. Το έτος 454-453 π.Χ., αναφέρεται στους φορολογικούς καταλόγους ως «Νεάπολις εν Θράκη» και ότι είχε πληρώσει 1000 δραχμές φόρο. Το 450 π.Χ. αναφέρεται με τον ίδιο φόρο ως «Νεάπολις παρ’ Αντισάραν», ενώ από το 449-448 π.Χ. αναφέρεται με την ονομασία «Νεάπολις». Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου εγκωμιάζουν τη Νεάπολη για τη συμπαράστασή της στην Αθήνα κατά την ταραχώδη περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Παρέμεινε πιστή στην Αθήνα, φτάνοντας σε τέτοιο σημείο αφοσίωσης ώστε να στραφεί και εναντίον της μητρόπολής της, δηλαδή της Θάσου. Πρωταρχική λατρεία στην πόλη την περίοδο αυτή ήταν η πολιούχος Θεά της Παρθένου. Η αυτονομία της Νεάπολης φαίνεται και από τα αργυρά νομίσματα, που αρχίζουν να χρησιμοποιούνται λίγο πριν το 500 π.Χ. με την απεικόνιση της γοργούς πάντα στη μια τους όψη. Στα τέλη περίπου του 6ου αι. π.Χ. η Νεάπολη ανεξαρτητοποιήθηκε από τη μητρόπολή της και έκοψε δικό της νόμισμα, ενώ προς το τέλος του 6ου και στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. πιθανότατα κατακτήθηκε από τους Πέρσες. Η Νεάπολη έμεινε σύμμαχος της Αθήνας μέχρι το 340 π.Χ., όταν την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β΄ προσαρτώντας τη στο μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας 48

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

χωρίς να έχει γίνει σαφές το ακριβές της σημείο. Τα ευρήματα της Νεάπολης εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας. Η πόλη των Φιλίππων ιδρύθηκε το 360-359 π.Χ. με το όνομα Κρηνίδες, ως αποικία των Θασίων από τον Αθηναίο ρήτορα και πολιτικό Καλλίστρατο. Το 356 π.Χ. οι κάτοικοι των Κρηνίδων απειλούμενοι από τους Θράκες ζήτησαν τη βοήθεια του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄, ο οποίος στη συνέχεια κατέκτησε την πόλη και της έδωσε το όνομά του. Οι Φίλιπποι αποτέλεσαν σημαντικό οικονομικό κέντρο του βασιλείου της Μακεδονίας. Στην ελληνιστική περίοδο οι Φίλιπποι χαρακτηρίζονταν από την ύπαρξη οχυρωματικών τειχών, θεάτρου, δημόσιων κτιρίων και ιδιωτικών οικιών. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού διαμέσου της πόλης τον 2ο αι. π.Χ. κατέδειξε τη γεωστρατηγική της σημασία και ενίσχυσε την ανάπτυξή της. Η μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ. αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία της πόλης και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πραγματοποιήθηκε έξω από τα δυτικά τείχη της πόλης, όπου ο στρατός του Οκταβιανού και Μάρκου Αντωνίου (οπαδών του Ιουλίου Καίσαρα) νίκησε τους Δημοκρατικούς Βρούτο και Κάσσιο, σφραγίζοντας το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Αντώνιος το 42 π.Χ. μετέτρεψε την πόλη των Φιλίππων σε ρωμαϊκή αποικία (Colonia victrix Philipensium), ενώ το 31 π.Χ. ο Οκταβιανός επανίδρυσε τη ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων (Colonia Augusta Iulia Philippensis). Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, η περιοχή παρουσιάζει παρακμή. Η εξαιρετική στρατηγική της θέση της προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αι., με την κατασκευή της Εγνατίας Οδού, η οποία διέσχιζε αυτήν, όπως δείχνει το τμήμα λιθόστρωτου δρόμου που σώζεται στην κορυφή του Συμβόλου. Μετά την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της αποικίας, δεδομένου ότι από το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας-Θεσσαλονίκης. Για το λόγο αυτόν ο Απόστολος Παύλος το 50 μ.Χ. έπλευσε από τη Σαμοθράκη προς τον λιμένα της Νεάπολης και από εκεί κατευθύνθηκε προς τους Φιλίππους, όπου ίδρυσε την πρώτη χριστιανική εκκλησία επί ευρωπαϊκού εδάφους. Στην εκκλησία αυτή βάφτισε και τους πρώτους Ευρωπαίους χριστιανούς (Λυδία κ.ά.), γεγονός που συνέβαλε σημαντικά στην εξάπλωση του Χριστιανισμού (www.kavala.pkteam.gr/index.php?page=history).

3.2 Βυζαντινά Χρόνια

Η πόλη των Φιλίππων κατά τον 5ο και 6ο αι. γνώρισε άνθηση και μετατράπηκε σε κέντρο χριστιανικής λατρείας. Στις αρχές του 7ου αι. ο πληθυσμός της μειώθηκε λόγω των ισχυρών σεισμών και των σλαβικών επιδρομών. Στα βυζαντινά χρόνια επέζησε ως οχυρό (φρούριο), ενώ το 1387 με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς η περιοχή των Φιλίππων ενσωματώθηκε οριστικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

49

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Οι μαρτυρίες για την ιστορία της πρωτοχριστιανικής Νεάπολης και της βυζαντινής Χριστουπόλεως είναι λιγοστές και αποσπασματικές. Οι πρώτες μαρτυρίες του νέου ονόματος συναντώνται σε πηγές του 8ου και του 9ου αι. Τον 4ο αι. μ.Χ. η Νεάπολη αναφέρεται ως σταθμός της Εγνατίας Οδού, ενώ τον 6ο αι. ως μία από τις πόλεις που επισκεύασε τα τείχη της που υπάγονταν στην Επαρχία του Ιλλυρικού. Οι πρώτες μαρτυρίες για την αλλαγή του ονόματός της εντοπίζονται τον 8ο αι. (746 π.Χ.). Η συγκεκριμένη αλλαγή είχε σκοπό να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του Χριστιανισμού στην πόλη που δέχτηκε πρώτη τον Απόστολο Παύλο και τον Χριστιανισμό. Στις αρχές του 9ου αι. η Χριστούπολη υπήρξε σημαντικό βυζαντινό κάστρο, τελευταία γραμμή άμυνας της αυτοκρατορίας στις επιθέσεις Βουλγάρων και άλλων λαών στην περιοχή. Το 926 ανοικοδομήθηκαν τα τείχη της από τον στρατηγό του Θέματος Στρυμόνας, Βασίλειο Κλάδωνα. Το 1097 πέρασαν από τη Χριστούπολη τα στρατεύματα της πρώτης Σταυροφορίας. Στα μέσα του 12ου αι. ο Άραβας γεωγράφος Ιντρισί, διερχόμενος από τη Χριστούπολη, επισήμανε την οχυρή της θέση και το ναυτικό της εμπόριο. Σημαντικό γεγονός στην ιστορία της είναι η πυρπόληση και η καταστροφή της από τους Νορμανδούς το 1185. Την περίοδο 1204-1224 η πόλη περιήλθε στα χέρια των Λομβαρδών, βιώνοντας μια σύντομη φραγκική κατοχή. Έπειτα, το 1225 περιήλθε σε ελληνικές ηγεμονίες και εντάχθηκε στο κράτος του Θεόδωρου Κομνηνού, του Δεσποτάτου της Ηπείρου μέχρι το 1230. Το 1242 την κατέλαβε ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατατζής της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1261, η επισκοπή της Χριστούπολης προβιβάστηκε σε αρχιεπισκοπή και στη συνέχεια σε μητρόπολη. Το 1306 οι Καταλανοί απέτυχαν να εκπορθήσουν την πόλη. Ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος, για να εμποδίσει την επιστροφή των Καταλανών στη Θράκη, έχτισε το «μακρό τείχος» της Χριστούπολης. Το διατείχισμα, μήκους 1500 μέτρων περίπου, πιθανότατα ξεκινούσε πάνω από τις Καμάρες και κατέληγε στην κορυφή του υψώματος όπου βρίσκεται το παλιό νοσοκομείο (πρώην Σανατόριο). Στις μέρες μας δεν έχουν απομείνει στην περιοχή παρά ερείπια μεμονωμένων πύργων. Η Χριστούπολη παρέμεινε υπό βυζαντινή διοίκηση μέχρι το 1380 περίπου. Όμως οι Τούρκοι είχαν κυριαρχήσει στην ενδοχώρα της Ανατολικής Μακεδονίας και βρίσκονταν προ των πυλών. Το 1383 η πόλη παραδόθηκε στον Εβρενός μπέη και περιήλθε σε καθεστώς υποτέλειας, πιθανότατα υπό τη διοίκηση του Μανουήλ Παλαιολόγου. Το 1391 πολιορκήθηκε εκ νέου, κυριεύτηκε και παραδόθηκε στη μανία των κατακτητών της. Το 1425 το κάστρο της Χριστούπολης καταλήφθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα από δέκα (10) βενετικές γαλέρες, οι οποίες όμως στη συνέχεια εκδιώχθηκαν από ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις. Το γεγονός αυτό σήμανε και το τέλος της βυζαντινής περιόδου της ιστορίας της πόλης (www.kavala.pkteam.gr/index.php?page=history).

50

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

3.3 Νεότερα Χρόνια

Το νεότερο όνομα της πόλης «Καβάλα» εμφανίζεται κατά την πρώιμη περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και αρχίζει να επικρατεί ευρέως στο δεύτερο μισό του 15ου αι. Η ίδια η πόλη της Καβάλας αποκτά τις υποδομές και τις λειτουργίες πόλης στις αρχές του 16ου αι. Τη δεκαετία του 1520 επί σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπούς δημιουργήθηκαν μεγάλης κλίμακας έργα υποδομής. Σε αυτά συγκαταλέγονται η ριζική επισκευή του παλαιού υδραγωγείου (Καμάρες), η ανακατασκευή των παλαιών περιμετρικών τειχών της χερσονήσου και η οικοδόμηση του νέου περιβόλου με τον οποίο επεκτείνονται τα όρια της πόλης, η ενίσχυση της ακροπόλεως και η προσθήκη του εξωτερικού της περιβόλου, η ίδρυση külliye (συγκρότημα δημοσίων κτισμάτων) από τον Ιμπραήμ Πασά με τζαμί, μεντρεσέ, μεκτέμπ (σχολείο για μικρούς μαθητές), ιμαρέτ, μεστζίτ (μικρό τζαμί), τεκέ και ζαβιγιέ (μοναστήρι και κατάλυμα δερβίσηδων), χαμάμ και σεχλιμπανέ (δημόσιες κρήνες). Χτίστηκαν ακόμη χάνια, μαγαζιά, εργαστήρια, αποθήκες και μεγάλο καραβάν σεράι (πανδοχείο). Παράλληλα αυξήθηκε ο πληθυσμός της πόλης της Καβάλας μέσω ενός προγράμματος οργανωμένων εποικισμών. Στην περιοχή της μεταφέρθηκαν μουσουλμάνοι από εδάφη της Μικράς Ασίας (Γιουρούκοι και Κονιάροι), ενώ γύρω στο 1527-1528 μετακινήθηκαν υποχρεωτικά Εβραίοι από περιοχές της Ουγγαρίας για να τονώσουν την εμπορική της δραστηριότητα. Εκτός από τους εποικισμούς έγιναν και εξισλαμισμοί, αναγκαστικοί ή εκούσιοι. Αποτέλεσμα αυτών ήταν αφενός η θεαματική αύξηση του πληθυσμού και αφετέρου η διαφοροποίηση της σύνθεσής του. Τον 16ο αι. η πόλη της Καβάλας αναδεικνύεται ως κέντρο μιας αυτόνομης διοικητικής ενότητας. Το 1573 αποτελεί ήδη έδρα καζά (υποδιοίκησης), όπου περιλαμβάνει και τα γύρω χωριά (Δάτο, Κρυονέρι, Λεκάνη κ.ά.). Το 1600 περίπου προάγεται σε πρωτεύουσα σαντζακίου (διοίκησης), το οποίο περιελάβανε επτά καζάδες από τον Στρυμόνα μέχρι τον Νέστο και προς βορρά μέχρι τις βουλγαρικές περιοχές. Από τον 15ο αι. και μέχρι τις αρχές του 19ου αι. η Καβάλα και η περιοχή της λεηλατήθηκε από πειρατικές επιδρομές κουρσάρων, στόλων των ιταλικών πόλεων και χριστιανικών ταγμάτων της Δύσης. Στο πλαίσιο αυτό, το 1684 οι Βενετοί βομβάρδισαν την Καβάλα και προσπάθησαν να την καταλάβουν, χωρίς όμως επιτυχία. Το 1771 η Καβάλα λεηλατήθηκε από τον ρωσικό στόλο, ο οποίος πλησίασε την πόλη και άρπαξε όλα τα σιτηρά που υπήρχαν σε ιδιωτικές και δημόσιες αποθήκες του λιμανιού. Η γεωστρατηγική θέση της Καβάλας και του λιμανιού της συνέβαλε στη λειτουργία της ως κέντρου διαμετακομιστικού εμπορίου από την πρώτη περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Τον 18ο αι. η εμπορική δραστηριότητα αυξάνεται, κυρίως λόγω της ευρωπαϊκής διείσδυσης. Κατά τη διάρκεια τόσο του 18ου όσο και του 19ου αι. ιδρύθηκαν και λειτούργησαν στην Καβάλα ξένες προξενικές αρχές και εμπορικοί οίκοι (π.χ. Προξενείο της Γαλλίας, Υποπροξενείο της Βενετίας, της 51

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Αυστροουγγαρίας, Προξενικό Πρακτορείο και στη συνέχεια Υποπροξενείο της Ελλάδας, Υποπροξενείο της Αγγλίας, Προξενική Αρχή της Σαρδηνίας, Προξενικά Πρακτορεία της Ιταλίας, της Πρωσίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας, των Κάτω Χωρών-Ολλανδίας, Προξενική Αρχή της Ισπανίας, Καπνεμπορικός Οίκος Αδελφών Αλλατίνι). Η εγκατάσταση όλων αυτών των ευρωπαϊκών προξενικών Αρχών στην οθωμανική Καβάλα συνδεόταν με τον προσανατολισμό του ευρωπαϊκού εμπορίου και τη διείσδυση του ευρωπαϊκού κεφαλαίου στον χώρο της οθωμανικής Ανατολής και δημιούργησε τις προϋποθέσεις οικονομικής άνθησης της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της. Η μεγάλη ανάπτυξη της Καβάλας άρχισε στα μέσα του 19ου αι. Η ενδοχώρα εξειδικεύτηκε στην καλλιέργεια του καπνού, που είχε τεράστια ζήτηση, η πόλη συγκέντρωσε τις υπηρεσίες που ασχολούνταν με τη διεκπεραίωση των καπνεμπορικών υποθέσεων της ευρύτερης περιοχής και το λιμάνι αναδείχθηκε σε κέντρο επεξεργασίας του προϊόντος και διακίνησής του προς τις αγορές του εξωτερικού. Στα τέλη του 18ου αι. η Καβάλα αποτελεί σημαντικό λιμάνι και εμπορικό κέντρο, έδρα πολλών ξένων εμπορικών οίκων. Στην περιοχή ενισχύθηκε σημαντικά ο ελληνικός πληθυσμός. Από το 1817 έως το 1821 ανεγείρεται το Ιμαρέτ από τον Βαλή της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή. Στα τέλη 19ου έως αρχές 20ού αι. η Καβάλα γίνεται το σημαντικότερο κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού των Βαλκανίων και χτίστηκαν πολλές μεγάλες καπναποθήκες και νεοκλασικά κτίρια. Οι Έλληνες στις αρχές του 20ού αι. γίνονται κυρίαρχοι πλέον στην πόλη οικονομικά και πληθυσμιακά. Το 1906 ιδρύθηκε ο πρώτος γυμναστικός σύλλογος στην πόλη της Καβάλας με την ονομασία «Φίλιπποι». Λίγες μόνο δεκαετίες χρειάστηκαν ώστε η εμπορική ανάπτυξη να μεταμορφώσει την ασήμαντη κωμόπολη της Καβάλας σε μία εύρωστη πόλη. Η περιοχή έγινε πόλος έλξης για Έλληνες, Εβραίους και Ευρωπαίους εμπόρους και για εργάτες που αναζητούσαν δουλειά στα καπνομάγαζα. Η αύξηση του πληθυσμού τόσο της πόλης όσο και της ευρύτερης περιοχής ήταν αλματώδης. Τη δεκαετία του 1810 (~1813) ο γεννημένος στην Καβάλα αντιβασιλέας και αναμορφωτής της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή Πασάς ίδρυσε στη γενέτειρά του το Ιμαρέτ (külliye), ένα θρησκευτικό, εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα. Η Καβάλα συμμετείχε στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 με αγωνιστές της που κατέφυγαν και πολέμησαν στη Νότια Ελλάδα, όπως ο Θεόδωρος Καβαλιώτης, ο Ιλαρίωνας Καρατζόγλου και ο Νικόλαος Καγιάσας. Την περίοδο αυτή οι κάτοικοί της υπέστησαν ξυλοδαρμούς και βιαιοπραγίες (www.travel-drama.gr). Οι απαρχές της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας στα μέσα του 19ου αι. εντοπίζονται στο νότιο άκρο της χερσονήσου του Μαχαλά, γύρω από την εκκλησία της Παναγίας. Η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα πήρε την απόφαση να βγει από το φρούριο και να επεκτείνει την πόλη της Καβάλας προς τα δυτικά το 1864. Η άδεια δόθηκε από τον Σουλτάνο και δημιουργήθηκε η 52

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

σημερινή συνοικία του Αγίου Ιωάννη, αμιγώς ελληνορθόδοξη χριστιανική. Έτσι, η πόλη επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της παλαιάς και οι πολίτες εγκαταστάθηκαν πλέον στη συνοικία του Αγίου Ιωάννου. Το γεγονός αυτό καθώς και το ότι εκείνη την εποχή τα καπνά της Μακεδονίας ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον κόσμο μετέτρεψαν την Καβάλα σε κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό βοήθησε και η θέση της με το φυσικό λιμάνι της. Στις αρχές του 20ού αι. στην Καβάλα υπήρχαν η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα, η Οθωμανική, η Εβραϊκή, η Ρωμαιοκαθολική και η Αρμενική.

3.4 Νεότερη Ιστορία - Μακεδονικός Αγώνας

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της Τουρκοκρατίας, η Καβάλα υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα εθνικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού. Μετά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε ανάμεσα στη Ρωσία και στην Τουρκία), η οργάνωση της παιδείας σε όλη τη βορειοανατολική Μακεδονία και τη δυτική Θράκη έγινε με πρωτοβουλία του Νικόλαου Φιλιππίδη και με κέντρο την Καβάλα. Σε αυτόν οφείλονται η σύσταση φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και ο εκπαιδευτικός οργασμός που εμφανίζεται το 1879 μ.Χ. περίπου. Τα αναγνωρισμένα προσόντα του αποτελούσαν εγγύηση για την επιτυχία του έργου του στην Καβάλα. Τα πύρινα άρθρα του, που δημοσιεύονταν σε εφημερίδες του εσωτερικού και του εξωτερικού, ενθουσίαζαν τους Έλληνες που αγωνίζονταν για να αποτρέψουν τον βουλγαρικό κίνδυνο (www.kavala.pkteam.gr/index.php?page=history). Συνεχιστής του έργου του Νικόλαου Φιλιππίδη θεωρείται ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης. Βασικό στέλεχος της «Εθνικής Άμυνας», που είχε συστήσει το 1902 ο Ιωάννης Δραγούμης, ξεσήκωσε την 1η Ιουλίου 1904 τους καπνεργάτες και οργάνωσε το μεγάλο συλλαλητήριο, που ματαίωσε την εγκατάσταση του Βούλγαρου πρόξενου στην Καβάλα. Υπήρξε για χρόνια η ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή. Πραγματοποιούσε περιοδείες στις γύρω περιοχές, συνεργαζόταν με τις ελληνικές προξενικές αρχές, παρακολουθούσε κάθε ύποπτη κίνηση, μετέφερε εντολές του ελληνικού υποπροξενείου και παρείχε χρήσιμες οδηγίες. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή της Καβάλας στον Μακεδονικό Αγώνα τόσο μέσω σημαντικών πνευματικών προσωπικοτήτων όσο και οπλαρχηγών, όπως ο Νικόλαος Φιλιππίδης, ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης, ο Ιωάννης Δραγούμης, ο Πέτρος Ιωαννίδης και ο Περικλής Δράκος. Ενεργό ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα διαδραμάτισε και το ελληνικό υποπροξενείο της Καβάλας. Το Εθνικό Κέντρο Καβάλας οργανώθηκε από τον ριψοκίνδυνο και ακαταπόνητο εργάτη της Εθνικής Ιδέας Στυλιανό Μαυρομιχάλη, νεαρό σημαιοφόρο του πολεμικού ναυτικού. Από την 1η Απριλίου του 1906 πρόσφερε πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες ως γραμματέας του υποπροξενείου Καβάλας. Σε μικρό χρονικό 53

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

διάστημα κατόρθωσε να μεταβάλει όλες τις γύρω περιοχές σε μεγάλα εθνικά φυτώρια. Πλαισιώθηκε από ικανά στελέχη και σύστησε ειδικές εθνικές επιτροπές, οι οποίες ακολουθούσαν κανονισμούς που είχε συντάξει ο ίδιος. Οι εργασίες του απέδωσαν γρήγορα, αφού πέτυχε να εμφυσήσει θάρρος και τόλμη στους υπόδουλους, σε βαθμό που να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα για την πατρίδα. Το Ελληνικό Προξενικό Πρακτορείο που ιδρύθηκε στην Καβάλα το 1834 αναβαθμίστηκε σε Υποπροξενείο (1867) και λειτούργησε μέχρι το 1913. Το Υποπροξενείο εξυπηρετούσε τα εμπορικά συμφέροντα των Ελλήνων και προστάτευε τα εθνικά συμφέροντα του ελληνισμού, προσφέροντας μάλιστα πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Στην Καβάλα έλαβε χώρα η πρώτη και η μεγαλύτερη εργατική απεργία σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, το έτος 1896. Αυτό αποτέλεσε την έναρξη του καπνεργατικού κινήματος. Ενώ η περιοχή ήταν ακόμη τουρκοκρατούμενη, κυκλοφορούσαν σε αυτήν τρεις ελληνικές εφημερίδες (Ερμής, Σημαία και Κύμα) που την κατατάσσουν δεύτερη πόλη μετά τη Θεσσαλονίκη, σε ελληνικές εκδόσεις εφημερίδων. Το 1905-1906 περίπου αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες ελληνόγλωσσες εφημερίδες, με πρώτη τη Σημαία. Με την ίδρυση του τουρκικού συντάγματος το 1908, στην Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο καπνεργατικό σωματείο στα Βαλκάνια, η «Ευδαιμονία», που υπήρχε ήδη από το 1905 με μορφή συλλόγου και με την ονομασία «Εγκράτεια». Η περιοχή της Καβάλας, ύστερα από μια μεγάλη περίοδο δυσκολιών και κινδύνων, ενσωματώθηκε στο νεοελληνικό κράτος. Τον Οκτώβριο του 1912, Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία συμμάχησαν και κήρυξαν πόλεμο ενάντια στους Οθωμανούς Τούρκους, ώστε να διώξουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία από τα Βαλκάνια. Οι βαλκανικοί στρατοί και ο πόλεμος ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέληξε με νικητή τον πρώτο, αναγκάζοντας έτσι τους Οθωμανούς Τούρκους να εγκαταλείψουν τις περιοχές που είχαν καταλάβει, συμπεριλαμβανομένης της Καβάλας. Η Συνθήκη Ειρήνης του Λονδίνου, γνωστή και ως ΒαλκανοΤουρκική Συνθήκη, υπογράφηκε στις 17 Μαΐου 1913, η οποία είχε σκοπό να τερματίσει τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο. Όμως, αμέσως μετά τη συνθήκη ειρήνης ξεκίνησε ο Β΄ Βαλκανικός πόλεμος. Η Βουλγαρία στράφηκε ενάντια στην Ελλάδα, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και τη Ρουμανία. Στις 26-6-1913 (Β΄ Βαλκανικός πόλεμος) η Καβάλα απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στη Θάσο υπό τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ενώ η προέλαση της 7ης Μεραρχίας του ελληνικού στρατού στην πόλη εξεδίωξε τους Βούλγαρους από αυτήν. Η Καβάλα ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28-7/10-8-1913). Στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, και συγκεκριμένα στις 30-8-1916, οι Βούλγαροι κατέλαβαν ξανά την Καβάλα (δεύτερη βουλγαρική κατοχή). Το 54

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Δ΄ Σώμα Στρατού, που στρατοπέδευε στην πόλη, αιχμαλωτίστηκε ολόκληρο και μεταφέρθηκε στη Γερμανία, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου. Η δεύτερη βουλγαρική κατοχή της Καβάλας διήρκεσε έως τον Σεπτέμβριο του 1918, όταν η Βουλγαρία συνθηκολόγησε. Η Καβάλα απελευθερώθηκε από τους Βούλγαρους το 1918 μετά από δύο χρόνια σκληρής κατοχής (η δεύτερη κατοχή ήταν σκληρότερη από την πρώτη). Το Νοέμβριο του 1918 με βασιλικό διάταγμα ιδρύθηκε ο Δήμος Καβάλας που ανήκε στον Νομό Δράμας ως «Υποδιοίκηση Καβάλας». Η Καβάλα δέχτηκε σημαντικό αριθμό προσφύγων τη δεκαετία του 1910 και κυρίως του 1920, ενώ με τη Σύμβαση περί Ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών του 1923 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή οι μουσουλμάνοι κάτοικοί της. Στη συνέχεια ακολούθησε μία διαφορετική εποχή ανάπτυξης για τον τόπο, έχοντας ως κινητήρια δύναμη το προσφυγικό εργατικό δυναμικό. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την επακόλουθη ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-1924, κατέκλυσε την περιοχή μεγάλο κύμα Ελλήνων προσφύγων από την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία και τη Μικρά Ασία. Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν ήταν περίπου 27.500. Αρχικά στεγάστηκαν σε παλιά καπνομάγαζα και πρόχειρους οικίσκους, αργότερα όμως δημιουργήθηκαν νέες συνοικίες στα όρια της πόλης, όπως τα Χίλια, τα Πεντακόσια και ο συνοικισμός Κιρτζή, ενώ άλλοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα παλιά οθωμανικά σπίτια της συνοικίας της Παναγίας. Το προσφυγικό στοιχείο μεταφύτευσε στην ευρύτερη περιοχή της Καβάλας τη μεγάλη πολιτιστική του παράδοση και ταυτόχρονα αποτέλεσε την κινητήρια παραγωγική δύναμη της περιοχής, οδηγώντας τη σε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη με κύριο μοχλό την αύξηση της καπνοκαλλιέργειας και του καπνεμπορίου. Επίσης, οι καπνεργάτες αποτέλεσαν με τη δράση τους κομβικό στοιχείο για τα εργατικά δικαιώματα με τον οργανωμένο συνδικαλισμό τους, που υποχρέωσε τους καπνεμπόρους να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας τους και τις αποδοχές των εργατών. Η τετραετία 1928-1932 υπήρξε η πιο λαμπρή περίοδος για την Καβάλα με μεγάλα έργα όπως το λιμάνι, το δίκτυο ηλεκτροφωτισμού, τις αναδασώσεις και τα νέα σχολικά κτίρια. Την Πρωταπριλιά του 1934, ανέλαβε στην Καβάλα δήμαρχος ο Παρτσαλίδης, πρώτος εκλεγμένος κομμουνιστής δήμαρχος στην ελληνική ιστορία με περίπου 3780 ψήφους. Το 1935 η Καβάλα βομβαρδίστηκε από τον κυβερνητικό στόλο ως έδρα του κινήματος των βενιζελικών. Ο πόλεμος του 1940-41 και η τρίτη βουλγαρική κατοχή, η οποία επιβλήθηκε στην πόλη μετά την ήττα από τους Γερμανούς και την απόδοση της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας στη σύμμαχο των Ναζί Βουλγαρία, οδήγησαν σε μια νέα οδυνηρή περιπέτεια τους 55

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κατοίκους. Με μεγάλη καθυστέρηση σχετικά με την υπόλοιπη Ελλάδα, στις αρχές του 1944, αναπτύχθηκε στην περιοχή κίνημα αντίστασης. Τελικά, στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, λίγες μέρες αφού η Βουλγαρία άλλαξε ηγεσία και μεταπήδησε στο συμμαχικό στρατόπεδο, δυνάμεις του 26oy Συντάγματος του ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, στρατιωτικού σκέλους του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου – ΕΑΜ) απελευθέρωσαν την Καβάλα. Η Καβάλα δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τον εμφύλιο πόλεμο. Τον Ιανουάριο του 1949 ιδρύεται ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός . Τη δεκαετία του ’50 η πόλη της Καβάλας άρχισε να επεκτείνεται προς τα δυτικά, στην περιοχή της Καλαμίτσας, και αργότερα προς τα ανατολικά, περιοχή Σφαγείων και Περιγιαλίου. Το 1957 ξεκίνησε το ετήσιο «Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου» και το 1961 ιδρύθηκε η «Βιομηχανία Φωσφορικών Λιπασμάτων», η μεγαλύτερη βιομηχανία λιπάσματος της χώρας. Τον Δεκέμβριο του 1967 ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ο Β΄ ήρθε στην Καβάλα για να οργανώσει ένα –αποτυχημένο– κίνημα εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος. Στις 23 Δεκεμβρίου 1969 ιδρύθηκε η «Καβάλα Oil» και στις 6 Δεκεμβρίου 1971 πραγματοποιήθηκε η πρώτη, μα άκαρπη, γεώτρηση. Την 1η Φεβρουαρίου 1974, η ερευνητική γεώτρηση «ΠΡΙΝΟΣ-1» ανακάλυψε το κοίτασμα «ΠΡΙΝΟΣ» με δοκιμαστική ροή 2950 βαρέλια την ημέρα αργού πετρελαίου. Το 1970 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του Εθνικού Σταδίου της πόλης. Τον Ιούλιο του 1974 μεγάλη ομάδα ένοπλων ανδρών στέλνονται στην Κύπρο για την αντιμετώπιση της τουρκικής εισβολής. Στις 14 Αυγούστου 1985 ξέσπασε η καταστροφικότερη, έως τώρα, πυρκαγιά στο δάσος της πόλης, που αποτέφρωσε 10.000 στρέμματα. Το 1991 ιδρύθηκε ο πρώτος τηλεοπτικός σταθμός της πόλης το «Ena Channel». Στην εποχή που ακολούθησε μετά την απελευθέρωση, σημειώθηκαν διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία της Καβάλας. Ο περιορισμός της ζήτησης των ανατολικών καπνών στις διεθνείς αγορές και η εισαγωγή μηχανών στην επεξεργασία του καπνού αύξησε την ανεργία και οδήγησε τους κατοίκους σε οικονομικό μαρασμό και μετανάστευση. Το μεταναστευτικό ρεύμα σταμάτησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Η δικτατορία του 1967 μετέβαλε τον οικονομικό προσανατολισμό της πόλης. Ενισχύθηκε ο τομέας των υπηρεσιών και η Καβάλα μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο, χωρίς να ενισχυθεί η παραγωγική της υποδομή. Μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989, δέχτηκε κύμα «οικονομικών μεταναστών» από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, που ενσωματώθηκαν στο οικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής ως φτηνό εργατικό δυναμικό. Τον Οκτώβριο του 2002 κατασκευάστηκε το εμπορικό λιμάνι «Φίλιππος Β΄» λίγο έξω από την πόλη. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2005, κατεδαφίστηκε ο Μύλος της Καβάλας, το πρώτο κτίριο της Ευρώπης από μπετόν, για να ανεγερθεί το Δικαστικό Μέγαρο. Στις 27 Φεβρουαρίου 2008 πάνω από δώδεκα χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν ενάντια στη δημιουργία 56

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

μονάδας λιθάνθρακα της ΔΕΗ. Το 2010 κτίστηκε το νέο νοσοκομείο της πόλης, το οποίο αργότερα έγινε και περιφερειακό, και ξεκίνησε ο ετήσιος θεσμός του «Air-Sea Show». Το 2013 ο κεντρικός λιμένας της Καβάλας μετονομάστηκε σε «Απόστολος Παύλος». Στις 5 Ιουλίου 2014 πραγματοποιήθηκε μεγάλο συλλαλητήριο κατά τη δημιουργία του σταθμού LNG.

57

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

58

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η

γεωγραφική και γεωφυσική θέση του Νομού Καβάλας, καθώς και τα ιστορικά γεγονότα , παλαιότερα και νεότερα, τα οποία έχουν ήδη καταγραφεί, άφησαν σημαντική άυλη και υλική πολιτισμική κληρονομιά. Η διατήρηση της παλιάς πόλης της Καβάλας στη χερσόνησο της Παναγίας αναδεικνύει την πλούσια ιστορία της. Οι μεγάλες πλατείες, οι παραδοσιακές κατοικίες με τα χαγιάτια, οι πλακόστρωτοι δρόμοι και τα ανακαινισμένα βιομηχανικά κτίρια που έχουν μετατραπεί σε σύγχρονους πολιτιστικούς χώρους είναι στοιχεία της συγκεκριμένης υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς, που προσδίδουν σε ολόκληρο τον νομό μια συγκεκριμένη φυσιογνωμία. Όσον αφορά την πρωτεύουσα του νομού, οι σημαντικότεροι σε επισκεψιμότητα, αλλά και σημασία, ιστορικοί και πολιτιστικοί χώροι είναι το Φρούριο, το Αρχαιολογικό και Δημοτικό Μουσείο, το Ιστορικό Μουσείο Καπνού κ.ά. Σημειώνεται ότι το Φρούριο ή την ακρόπολη της πόλης και το Μουσείο επισκέπτεται ο μεγαλύτερος αριθμός τουριστών (35.000 επισκέπτες). Στην πολιτιστική όμως κληρονομιά περιλαμβάνονται και τα ήθη και έθιμα, οι συνήθειες, η ντοπιολαλιά, οι δράσεις κ.ά. Πολλοί κάτοικοι του νομού κρατούν ακόμα τα έθιμα της ιδιαίτερης πολιτιστικής κληρονομιάς τους που τα μετέφεραν από τον τόπο προέλευσής τους, όπως οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, αλλά και άλλοι που κατά τη διάρκεια της ιστορίας ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Καβάλας. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει επίσης και τις πολιτιστικές δράσεις και διοργανώσεις, καθώς και τους πολιτιστικούς συλλόγους. Μόνο στην πόλη της Καβάλας δρουν πενήντα πολιτιστικοί σύλλογοι που οργανώνουν πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως συναυλίες με παραδοσιακά τραγούδια και παραδοσιακούς χορούς, φεστιβάλ διεθνούς εμβέλειας κ.ά. Στη συνέχεια του κειμένου θα αναφερθούν και θα περιγραφούν στοιχεία της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς: • αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι όπως ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων, που συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο μνημείων της UNESCO, • τμήμα της αρχαίας Εγνατίας, • ο ερχομός του Αποστόλου Παύλου, η βάπτιση της πρώτης Ευρωπαίας χριστιανής και η ίδρυση της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας στην Ευρώπη, • μουσεία και ιστορικά αρχεία, • παραδοσιακοί οικισμοί, • γενικότερα υλικά και άυλα αποθέματα μιας πολιτισμικής κοινωνίας, • αθλητικές εκδηλώσεις κ.ά.

4.1 Υλική πολιτιστική κληρονομιά

Η πόλη της Καβάλας υπήρξε πάντα τόπος πρωτοπόρος στην αρχιτεκτονική. Στο δομημένο περιβάλλον της έχουν εφαρμοστεί σχεδόν 59

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

όλες οι τεχνοτροπίες που εκδηλώθηκαν είτε στον δυτικό είτε στον ελληνικό χώρο, με κτίρια που διαθέτουν έντονα νεοκλασικά στοιχεία, δείγματα μπαρόκ, ροκοκό και γοτθικού ρυθμού, αλλά και κατοικίες με αρχιτεκτονική φαντασία και με απροσδιόριστες επιρροές. Σημαντικά οθωμανικά κτίσματα αποτελούν το Τέμενος Ιμπραήμ Πασά που χρονολογείται από το 1530, καθώς και το Ιμαρέτ, που είναι ένα θρησκευτικό / εκπαιδευτικό συγκρότημα το οποίο χρονολογείται το 18171821. Άλλα σημαντικά κτίρια είναι το Κονάκι του Μεχμέτ Αλή Πασά, το οποίο χτίστηκε το 1780, το Κάστρο και οι Καμάρες που είναι το υδραγωγείο της πόλης της Καβάλας, το οποίο χτίστηκε τη χρονική περίοδο 1520-1530, το Παλαιό Δημαρχείο και η Μονή Λαζαριστών, η οποία χτίστηκε το 1900. Χαρακτηριστικά είναι και τα κτίρια της μακεδονικής - λαϊκής αρχιτεκτονικής, τα οποία χαρακτηρίζονται από αρχιτεκτονικό ύφος εντελώς ξεχωριστό. Την εποχή εκείνη πολλοί εργάτες, χτίστες, μαρμαροτεχνίτες, μάστορες ταξίδευαν σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία, για να χτίσουν κτίρια αυτού του τύπου της αρχιτεκτονικής. Είναι υπερυψωμένα, με έναν σταθερά χτισμένο πέτρινο κορμό. Στον ανώτατο όροφο προεξέχουν τα διάφορα σαχνισιά και τα χαγιάτια. Η πρόσοψη είναι συνήθως μεσημβρινή και ένα τμήμα της προεξέχει, για να γίνεται δυνατή η επιτήρηση της δρύινης δίφυλλης πόρτας της εισόδου. Βασική αρχή στη διάρθρωση της κάτοψης είναι η αυτοτέλεια κάθε χώρου και η σύνθεσή του με τους υπόλοιπους. Η διάταξη των χώρων γίνεται γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα, ο οποίος συναντάται μπαίνοντας από τη χαμηλή πόρτα της εισόδου. Δείγματα τέτοιας αρχιτεκτονικής είναι το παλιό Δημαρχείο, τα καπνομάγαζα της πόλης της Καβάλας κ.ά. Αξιόλογα μνημεία της πόλης είναι –επαναλαμβάνουμε– και το κάστρο, η ακρόπολη, οι καμάρες από το υδραγωγείο του παρελθόντος, το Ιμαρέτ με τους μολυβένιους τρούλους που έφτιαξε ο Μεχμέτ Αλή Πασάς και το αναστήλωσαν οι καπνέμποροι (σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο), ο παλιός φάρος, η πλατεία Μεχμέτ Αλή Πασά με το άγαλμά του, το τζαμί του Χουσεΐν Μπέη, η εκκλησία της Παναγίας αλλά και τα κτίρια αυστριακού ρυθμού –και άλλων ρυθμών– και οι καπναποθήκες.

60

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.1 Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (Τζαμί Ιμπραήμ Πασά)

Ο Ιμπραήμ Πασάς την περίοδο 1520-1530 κατασκεύασε στην Καβάλα μεγάλης κλίμακας έργα ύδρευσης, άμυνας και κοινής ωφέλειας. Ένα από αυτά ήταν και το μεγάλο τζαμί του «Ιμπραήμ Πασά». Βρίσκεται στον εξωτερικό περίβολο των τειχών, κοντά στις πύλες εισόδου και στους κύριους άξονες κυκλοφορίας της πόλης της Καβάλας. Σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε έναν από τους κεντρικούς χώρους προσευχής των μουσουλμάνων. Το μνημείο, μετά από την ανακαίνισή του το 1940, έλαβε την τελική μορφή του ως εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Στο εξωτερικό μέρος του ναού έχει δημιουργηθεί ένα μνημείο-ψηφιδωτό 35 τ.μ., αποτέλεσμα συνεργασίας ζωγράφου και ψηφιδογράφου, και το οποίο συμβολίζει το Βήμα του Αποστόλου Παύλου στην πόλη της Καβάλας με θέμα: «Η άφιξη του Αποστόλου Παύλου στη Νεάπολη Φιλίππων» (Εικόνα 6).

Εικόνα 6. Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (Τζαμί Ιμπραήμ Πασά) (Πηγή: www.kavalapost.gr)

61

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.2 Ιμαρέτ Καβάλας

Το 1817 ο Μεχμέτ Αλή, ιδρυτής της τελευταίας αιγυπτιακής δυναστείας, ίδρυσε στην Καβάλα, τη γενέθλια πόλη του, ένα τεράστιο οικοδόμημα με τον θεσμό των βακουφίων, το Ιμαρέτ. Το Ιμαρέτ βρίσκεται στη χερσόνησο της Παναγίας και αποτελεί σπάνιο δείγμα των ιδρυμάτων της τελευταίας οθωμανικής περιόδου. Έχει σωθεί σχεδόν ακέραιο. Το συγκεκριμένο κτίριο τύπου ισλαμικής αρχιτεκτονικής χτίστηκε πολύ κοντά στη θέση του αρχαίου ιερού της Παρθένου και αποτελεί ένα μοναδικό δείγμα οθωμανικού μπαρόκ στον ελλαδικό χώρο. Χαρακτηριστικό της κατασκευής του είναι η εναλλαγή ανοιχτών και κλειστών χώρων, καθώς και η αρμονία της σύνθεσης, παρά τον όγκο του. Όλα τα δωμάτια του οικήματος είναι θολοσκέπαστα, «ανοίγουν» σε περίκλειστα αίθρια-αυλές και έχουν παράθυρα με πανοραμική θέα προς τη θάλασσα και την πόλη (Εικόνα 7).

Εικόνα 7. Ιμαρέτ Καβάλας (Πηγή: www.kathimerini.gr)

Οι κομψοί θόλοι (τρούλοι) τόσο των δωματίων όσο και των κυρίως χώρων είναι επενδυμένοι εξωτερικά με φύλλα μολύβδου, βασικό δομικό υλικό του Ιμαρέτ. Τα τελευταία χρόνια έγιναν εργασίες αναστήλωσης και μετασκευής του και σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Κτίστηκε μεταξύ 1817-1821 αλλά πήρε την οριστική του μορφή στα μέσα του 19ου αι. Το έργο κατασκευάστηκε χάρη στον Μεχμέτ Αλή, ο οποίος με αυτό τον τρόπο θέλησε ουσιαστικά να ευεργετήσει τη γενέτειρά του με ένα θρησκευτικό, εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα.

62

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Το ευαγές αυτό ίδρυμα της Καβάλας έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται από τον Ιούνιο του 1924. Η αιγυπτιακή όμως παρουσία στην Καβάλα, και κυρίως στη χερσόνησο της Παναγίας, εξακολουθούσε να είναι έντονη για πολλές ακόμη δεκαετίες. Με χρήματα της βακουφικής τους περιουσίας οι Αιγύπτιοι προέβησαν, κατά καιρούς, στην αγορά σειράς ακινήτων, οικιών και οικοπέδων, στην περιοχή της Παναγίας, κυρίως στον χώρο πλησίον του Ιμαρέτ. Πολλά από αυτά πωλήθηκαν αργότερα από τον Οργανισμό Βακουφίων της Αιγύπτου σε ιδιώτες. Σήμερα, μετά την τελική ρύθμιση του 1984, απομένουν υπό αιγυπτιακή ιδιοκτησία το Ιμαρέτ, το σπίτι του Μεχμέτ Αλή και ένα οικόπεδο με οικία επί της οδού Ιουστινιανού1. Πέραν αυτού όμως, οι Αιγύπτιοι έδειξαν εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον για την Καβάλα, κυρίως για τη συνοικία της Παναγίας. Για έναν αιώνα περίπου, όλες οι παρεμβάσεις που έγιναν στη χερσόνησο φέρουν τη σφραγίδα τους. Απόδειξη της αδιάλειπτης φροντίδας τους για τη συνοικία είναι ότι στις αρχές του 20ού αιώνα εκπονούν ποικίλα σχέδια για την αναμόρφωσή της (ύδρευση, ρυμοτομικό κ.λπ.), τα οποία ωστόσο δεν υλοποιήθηκαν [Λυκουρίνος, 2005]. Από το 1924 το Ιμαρέτ λειτουργούσε ως μουσείο, καφετέρια και εστιατόριο. Το 2001 παραχωρήθηκε από το αιγυπτιακό δημόσιο για την πλήρη αποκατάσταση και μετατροπή του σε ξενοδοχείο υψηλών προδιαγραφών, το οποίο λειτούργησε από τον Ιούλιο του 2004. Το τζαμί συντηρήθηκε και διαμορφώθηκε ως χώρος εκθέσεων, ενώ κατασκευάστηκε ο χώρος του καφέ και του εστιατορίου. Δημιουργήθηκαν τριάντα (30) περίπου δωμάτια. Εκεί όπουτους στεγάζονταν οι υγροί χώροι του σχολείου λειτουργεί σήμερα παραδοσιακό χαμάμ και χώρος μασάζ, ενώ δύο υπόγειες δεξαμενές που υπήρχαν μέσα στο Ιμαρέτ μετατράπηκαν σε εσωτερική θερμαινόμενη πισίνα.

1

Ν.1490/1984, «Κύρωση Πρακτικού μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου για τις βακουφικές ιδιοκτησίες Καβάλας και Θάσου» (ΦΕΚ 172 Αˊ).

63

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.3 Τζαμί Χαλίλ Μπέη

Οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί καταλάμβαναν τα προνομιακά μέρη των πόλεων και μετακινούσαν τον ντόπιο χριστιανικό πληθυσμό σε άλλες περιοχές. Αυτό έγινε και στην Καβάλα του 16ου αι. Η θέση όπου βρίσκεται το τζαμί του Χαλίλ Μπέη είναι πλεονεκτική. Είναι χτισμένο στο κέντρο της χερσονήσου, κοντά στο κάστρο, σε μέρος υψηλό και σχετικά επίπεδο και πάνω σε δρόμους που οδηγούν αφενός στην ακρόπολη και αφετέρου στις πύλες των τειχών της χερσονήσου (Εικόνα 8).

Εικόνα 8. Τζαμί Χαλίλ Μπέη (Πηγή: www.visitkavala.gr)

64

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.4 Κονάκι Μεχμέτ Αλή Πασά

Το Κονάκι του Μεχμέτ Αλή αποτελεί ένα οικοδόμημα του 1720. Εκεί γεννήθηκε ο πασάς της Αιγύπτου το 1769. Υπήρξε ο ιδρυτής της τελευταίας αιγυπτιακής δυναστείας και πατέρας του περίφημου Ιμπραήμ της ελληνικής επανάστασης. Ο Μεχμέτ Αλή είχε εντυπωσιακή και αξιοθαύμαστη σταδιοδρομία από τη στιγμή που κατετάγη στο στρατό. Το κονάκι βρίσκεται στην Πλατεία Μεχμέτ Αλή, όπου υπάρχει και το άγαλμά του. Ήταν η μεγαλύτερη κατοικία της Καβάλας και θεωρείται ένα από τα σωζόμενα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής του 18ου αι. στην Ελλάδα. Πρόκειται για το σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο κυβερνήτης της Αιγύπτου μέχρι τα τριάντα του χρόνια. Η πλατεία διαμορφώθηκε το χρονικό διάστημα 1931-1934, όταν έγιναν οι εργασίες στη διάνοιξη της οδού Ζαλόγγου, σημερινής Θεοδώρου Πουλίδου, προκειμένου να τοποθετηθεί το άγαλμα, το οποίο δώρισαν οι Έλληνες της Αιγύπτου στην πόλη της Καβάλας. Αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό μνημείο που υπάρχει στην πόλη της Καβάλας, με μεγάλη ιστορική και πολιτισμική αξία (Εικόνα 9).

Εικόνα 9. Κονάκι Μεχμέτ Αλή Πασά (Πηγή: www.kavala.citypedia.gr)

65

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.5 Κάστρο Καβάλας

Το Κάστρο της Καβάλας είναι ένα από τα μνημεία που χαρακτηρίζεται ως πυκνωτής της φυσιογνωμίας της πόλης. Είναι ένα ευφάνταστο κάστρο που μαζί με τις καμάρες αποτελούν το σήμα κατατεθέν της. Το κάστρο που υπήρχε από την αρχαιότητα δέχτηκε τροποποιήσεις και ενισχύσεις κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, αλλά σήμερα η μορφή του προέρχεται κατά κύριο λόγο από την οθωμανική ανακατασκευή του 1425. Η ακρόπολη του κάστρου μήκους 65 μέτρων είναι βυζαντινό κτίσμα του οποίου η κατασκευή τοποθετείται στα 1425. Ένα σύμπλεγμα πύργων προμαχώνων και ισχυρών τειχών μπορούσε να εγγυηθεί την αποτελεσματική άμυνα της πόλης, που ανέκαθεν είχε να αντιμετωπίσει πλήθος εξωτερικών εχθρών λόγω της στρατηγικής σημασίας της γεωγραφικής της σχέσης. Μετά την άλωση, τον εποικισμό και ουσιαστικά την ίδρυση της νέας πόλης, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής μαζί με τον Βεζίρη Ιμπραήμ ενδυνάμωσαν το τείχος και το επέκτειναν, με αποτέλεσμα να συμπεριλαμβάνει όλες τις κατοικίες. Έχτισαν το υδραγωγείο της πόλης (Καμάρες) και μετέτρεψαν την Καβάλα σε ένα σχεδόν απόρθητο και πλήρως εξοπλισμένο μεσαιωνικό κάστρο. Παρόλο που με το πέρασμα των αιώνων τα κτίσματα του κάστρου δέχτηκαν σειρά βομβαρδισμών και λεηλασιών, ορισμένα τμήματα διατηρούνται μέχρι σήμερα ανέπαφα και σε πολύ καλή κατάσταση (Εικόνα 10).

Εικόνα 10. Κάστρο Καβάλας (Πηγή: www.castle-kavala.gr)

66

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.6 Υδραγωγείο Καβάλας - Καμάρες

Οι «Καμάρες» αποτελούν τμήμα ενός συστήματος ύδρευσης που δημιουργήθηκε για την αρχαία και μεσαιωνική πόλη. Είναι το πιο αναγνωρίσιμο σημείο της πόλης της Καβάλας, κηρυγμένο ως διατηρημένο μνημείο. Αποτελεί τμήμα ενός μεγάλου συστήματος ύδρευσης του τότε άνυδρου βράχου της Παναγιάς, όπου ήταν κτισμένη η αρχαία και μεσαιωνική πόλη. Η σημερινή μορφή είναι μέρος του έργου του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, ο οποίος ήθελε να μεταφέρει νερό από τη θέση Σούμπασι όπου υπήρχαν πηγές πόσιμου νερού. Ακολουθεί τις κλίσεις του εδάφους και διαθέτει κρήνες στη βάση του για να πίνουν νερό τα ζώα. Αν και η ανακατασκευή του έγινε από τον σουλτάνο τα χρόνια 1520-1530, τα κατώτερα τμήματα της τοιχοποιίας επιτρέπουν στους ειδικούς να υποθέτουν ότι είναι ακόμη παλαιότερο (Εικόνα 11).

Εικόνα 11. Υδραγωγείο Καβάλας – Καμάρες (Πηγή: www.archaiologia.gr)

67

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.7 Αρχαίοι Φίλιπποι

Δεκαπέντε χιλιόμετρα δυτικά της πόλης της Καβάλας, σώζονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Φιλίππων, αρχαίας πόλης της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Το αρχικό όνομά της ήταν Κρηνίδες, από τους Θασίους αποίκους που την ίδρυσαν, ενώ μετονομάστηκε σε Φιλίππους από τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππο Β'. Ιδιαίτερη σημασία απέκτησε μετά το 42 π.Χ., ύστερα δηλαδή από την κατάκτηση της πόλης από τους Ρωμαίους, λόγω της Εγνατίας Οδού αλλά και των ορυχείων χρυσού της περιοχής. Η πόλη αποτελεί ορόσημο για τη χριστιανοσύνη, καθώς ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε εκεί την πρώτη χριστιανική εκκλησία της Ευρώπης το 50 μ.Χ. Σήμερα, εξακολουθούν να πραγματοποιούνται ανασκαφές στην περιοχή, οι οποίες στο παρελθόν έχουν αναδείξει τμήματα της αγοράς, των ανακτόρων, των τειχών κ.ά., με πιο σημαντικό το αρχαίο θέατρο, το οποίο λειτουργεί έως και σήμερα κατά τη διάρκεια του ομώνυμου φεστιβάλ τους καλοκαιρινούς μήνες (Εικόνα 12).

Εικόνα 12. Αρχαίοι Φίλιπποι (Πηγή: www.kavalagreece.gr)

68

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.8 Αλυκή Θάσου

Στη χερσόνησο της Αλυκής, υπάρχει μια φυσική έκταση υψηλού εδάφους που αξιοποιούνταν για λατρείες από τον 7o αιώνα π.Χ. Πάνω της χτίστηκε ένα ιερό, το οποίο χρησιμοποιούνταν σταθερά μέχρι τη χριστιανική εποχή. Στην ανατολική ακτή του βράχου, το ιερό αυτό που υπήρχε ήταν αφιερωμένο στους θεούς, πιθανόν στον Διόσκουρο, που προστάτευε τα πλοία και τους ναύτες στα ταξίδια τους, τα ερείπια του οποίου φαίνονται ακόμη. Στην άκρη της χερσονήσου, εντοπίζονται τα αρχαία λατομεία που χρησιμοποιούνταν ευρέως την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι το μέρος όπου κοβόταν το μάρμαρο και φορτωνόταν στα πλοία από τον 6ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 6ο αιώνα μ.Χ. Άλλωστε, οι δύο κόλποι της Αλυκής υπήρξαν λιμάνια από όπου εξαγόταν γνήσιο λευκό, υψηλής ποιότητας θασίτικο μάρμαρο τους αρχαίους χρόνους. Επιπροσθέτως, στη χερσόνησο της Αλυκής, στο νότιο άκρο του νησιού, βρίσκεται ένα ενδιαφέρον συγκρότημα παλαιοχριστιανικών χρόνων που δεν έπαψε να επισκευάζεται από τις αρχές του 4ου αι. έως και τις αρχές του 7ου, οπότε και εγκαταλείφθηκε. Αποτελείται από δύο τρίκλιτες βασιλικές κτισμένες η μία δίπλα στην άλλη.

4.1.9 Αρχαίο Θέατρο και Αρχαία Πόλη Θάσου

Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 1911 από τη γαλλική αρχαιολογική σχολή έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα και ανέδειξαν την αρχαία πόλη της Θάσου. Το λιμάνι της αποτελούνταν από δύο τμήματα: το πολεμικό, που ήταν κλειστό και σώζονται απ’ αυτό δύο λιμενοβραχίονες, και το ανοιχτό, το οποίο χρησιμοποιούνταν για τα εμπορικά πλοία. Η αγορά, το αρχαίο πολιτικό, διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο αποτελούν τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία της πόλης της Θάσου. Είναι μια δημόσια πλατεία περίκλειστη με στοές, οι οποίες αποτελούν την πρόσοψη δημόσιων συγκροτημάτων και ξεχώριζε για τη λεγόμενη «Δίοδο των Θεωρών». Στο κτιριακό συγκρότημα βρέθηκαν γλυπτά, αγάλματα και επιγραφές ανεκτίμητης αξίας, μεγάλο μέρος από τα οποία βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Αγοράς υπάρχει το Ιερό Τέμενος του Θάσιου Αγοραίου Δία με κυκλικό περίβολο από μαρμάρινους πεσσούς και πλάκες. Στην υπόστυλη νοτιοανατολική πλευρά υπάρχει ένας βωμός με ημικύκλιες εξέδρες της Ρωμαϊκής Εποχής, ενώ νοτιοανατολικά της αγοράς υπήρχε η κύρια λεωφόρος που συνέδεε τη «Δίοδο των Θεωρών» με το «Ηράκλειον». Ανατολικά βρίσκεται το μαρμαρόκτιστο Ωδείο και πάνω από τη «Δίοδο των Θεωρών» το Ιερό της Άρτεμης. Στο βόρειο τμήμα του εμπορικού λιμένα βρίσκονται επίσης το Ιερό του Διονύσου, το Ποσειδώνιο, το Ιερό των Πατρώων Θεών, το Αρχαίο Θέατρο, η Αρχαία Ακρόπολη, το Ιερό της Αθηνάς Πολιούχου και το Ιερό του Πύθιου Απόλλωνα (αφιερωμένο στη Θεά της Μουσικής).

69

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Το Αρχαίο Θέατρο είναι φτιαγμένο σε μια φυσική κοιλότητα του λόφου, ακουμπά στο τείχος και υπολογίζεται ότι βρίσκεται στη θέση αυτή από τον 5ο αιώνα π.Χ. Στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., χτίστηκε η σκηνή με μαρμάρινη πρόσοψη. Το προσκήνιο το αφιέρωσε ο Θάσιος Λυσίστρατος στον Διόνυσο. Σώζονται ακόμα ένας ολόκληρος κίονας και διάφορα άλλα κομμάτια του. Την εποχή εκείνη, το θέατρο χρησιμοποιούνταν για να δίνονται θεατρικές και μουσικές παραστάσεις. Αργότερα, κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, ανακαινίστηκαν η ορχήστρα και τα εδώλια. Σε αρκετά εδώλια σώζονται χαραγμένα τα ονόματα των ανθρώπων που κρατούσαν θέσεις. Ύστερα από τον 10ο μ.Χ. αι., το θέατρο χρησιμοποιήθηκε για τα «κυνήγια» και για τους αγώνες των μονομάχων. Η ορχήστρα έγινε αρένα και στα μέσα περίπου του 2ου μ.Χ. αι. ο Ηραγόρας, γιος του Ευφρίλλου, όρθωσε κάγκελα για να απομονώσει τους θεατές. Οι βάσεις των κάγκελων ήταν μαρμαρόπλακες (Εικόνα 13).

Εικόνα 13. Αρχαίο Θέατρο και Αρχαία Πόλη Θάσου (Πηγή: www.theancientwebgreece.files.wordpress.com)

70

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.10 Δημαρχείο

Το μέγαρο στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Γραφείο Δημάρχου και κάποιες από τις διοικητικές υπηρεσίες του Δήμου Καβάλας αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίσματα της πόλης. Λόγω της θέσεως αποτελεί ίσως ένα από τα πιο προβεβλημένα και πιο πολυφωτογραφημένα κτίρια. Η μοναδική του αρχιτεκτονική γραμμή, «ξένη» μέσα στην πόλη της Καβάλας, παραπέμπει σε μικρογραφία ουγγρικού πύργου. Το 1937 περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου. Έχει έντονα ρομαντικά στοιχεία παλαιών μεσαιωνικών πύργων, γοτθικά τόξα στους πυργίσκους και στα μπαλκόνια, δύο βενετικές γοτθικές αψίδες εκατέρωθεν της πύλης, δακρυρροή πάνω από τα παράθυρα και προεκτεινόμενο παράθυρο, καθαρό δείγμα γοτθικής αναγέννησης. Η οικοδόμησή του τοποθετείται στο τέλος της δεκαετίας του 1890. Ανήκε στην ιδιοκτησία του Ούγγρου καπνεμπόρου βαρόνου Pierre Herzog και χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία του και ως έδρα των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων (Εικόνα 14).

Εικόνα 14. Δημαρχείο (Πηγή: www.visitkavala.gr)

71

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.11 Μέγαρο Τόκου

Το Μέγαρο Τόκου χτίστηκε από τον καπνέμπορο Δημήτριο Τόκο το 1879 προκειμένου να στεγάσει την κατοικία του. Είναι κτίσμα οθωμανικού νεοκλασικισμού και μπαρόκ, όπου διακρίνονται απηχήσεις του ρομαντικού ρεύματος και του εκλεκτικισμού στην αρχιτεκτονική που κυριαρχούσε στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Αξιόλογο διακοσμητικό στοιχείο είναι το καμπυλωτό αέτωμα της στέγης του. Το Μέγαρο στέγασε το Ιταλικό Προξενείο και για μικρό χρονικό διάστημα (1879-1880) το πρώτο Ημιγυμνάσιο της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας. Μετά την πώλησή του, το 1911, στέγασε το Ελληνικό Υποπροξενείο ως την απελευθέρωση της Καβάλας από τους Βουλγάρους το 1913, οπότε στεγάστηκε το Δημαρχείο ως το 1937 και, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, το ιδιωτικό Γυμνάσιο Παπασιδέρη. Το 1979 αγοράστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να αναστηλωθεί και να στεγάσει τη νεοσύστατη Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας και Θάσου (Εικόνα 15).

Εικόνα 15. Μέγαρο Τόκου (Πηγή: www.visitkavala.gr)

72

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.12 Μεγάλη Λέσχη

Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1910 από τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών Καβάλας προκειμένου να στεγάσει τη Λέσχη της Ελληνικής Κοινότητας Καβάλας. Από αρχιτεκτονικής άποψης, αποτελεί ένα από τα εξαίρετα δείγματα αυστριακού μπαρόκ στην Ευρώπη και κατά γενική ομολογία παραπέμπει σε αντίγραφο τμήματος του Μεγάρου Μουσικής της Βιέννης. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου αποπνέει το πνεύμα της εποχής εκείνης, συνυφαίνοντας τη διάθεση για επίδειξη δυνάμεως και πλούτου, με ένα αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας για την αρχαιοελληνική παράδοση. Ανακαινίζεται σήμερα από τον Δήμο Καβάλας, με τη συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας και Θάσου (Εικόνα 16).

Εικόνα 16. Μεγάλη Λέσχη (Πηγή: www.kavalagreece.gr)

73

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.13 Παλιό Παρθεναγωγείο

Θεμελιώθηκε τον Μάιο του 1891 και ολοκληρώθηκε το 1894, με χρήματα που εξασφαλίστηκαν από δωρεές, δανεισμούς, λαχειοφόρους αγορές και διάφορες εισφορές επιφανών καπνεμπόρων της εποχής. Αξιοσημείωτη είναι και η δωρεά των ίδιων των καπνεργατών, που προσέφεραν από ένα ημερομίσθιο, συνεισφέροντας και αυτοί στην κατασκευή του κτιρίου. Η ανέγερση του Παρθεναγωγείου είναι απόρροια της μεγάλης άνθησης που γνώρισε η καπνεμπορία στην πόλη της Καβάλας. Έχει λιτή, σοβαρή γραμμή, με χαρακτήρα νεοκλασικό. Σήμερα στον χώρο αυτόν στεγάζεται το 10ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας (Εικόνα 17).

Εικόνα 17. Παλό Παρθεναγωγείο (Πηγή: www.visitkavala.gr)

74

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.14 Μέγαρο Wix

Χτίστηκε το 1906 από τον Γερμανό Βαρόνο Adolf Wix, από τον οποίο έλαβε και την ονομασία του, ως μικρογραφία ουγγρικού πύργου. Χρησιμοποιήθηκε ως επιχειρηματική έδρα και παράλληλα ως κατοικία του. Το κτίριο παρουσιάζει αρχιτεκτονικές ομοιότητες με το κτίριο του σημερινού Δημαρχείου, με έντονα τα γοτθικά χαρακτηριστικά. To 1925 αγοράστηκε από αμερικανική καπνεμπορική εταιρεία και σήμερα ανήκει στον Δήμο Καβάλας και στεγάζει ορισμένες από τις υπηρεσίες του (Εικόνα 18).

Εικόνα 18. Μέγαρο Wix (Πηγή: www.visitkavala.gr)

75

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.15 Μονή Λαζαριστών

Η Καθολική Μονή του Αγίου Παύλου στην Καβάλα, ή κατά κόσμον Μονή Λαζαριστών του Αγίου Βικεντίου του Παύλου της Καθολικής Εκκλησίας Καβάλας, ανεγέρθηκε στο διάστημα μεταξύ 1888-1892 προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ποιμαντικές ανάγκες των τότε Καθολικών, που κατοικούσαν ως φιλήσυχοι πολίτες μαζί με τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, τους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους πολίτες της Καβάλας. Ιδρυτής του τάγματος των Λαζαριστών ήταν ο Άγιος Βικέντιος, το άγαλμα του οποίου βρίσκεται στην πρόσοψη του κτιρίου. Oι Λαζαριστές, παράλληλα με τις θρησκευτικές τους υπηρεσίες, δίδασκαν και γαλλικά στους Καβαλιώτες. Το 1916 η Μονή χρησιμοποιήθηκε ως Γαλλικό Προξενείο. Το κτίσμα παρουσιάζει μεικτά αρχιτεκτονικά στοιχεία, με πιο έντονα τα οθωμανικά και νεοκλασικά. Στον εξωτερικό χώρο δεσπόζει το άγαλμα της Παναγίας του Ροδαρίου μέσα σε πέτρινη κόγχη. Σήμερα ανήκει στο Αποστολικό Βικαριάτο Θεσσαλονίκης. Χρησιμεύει ως ναός για τους Kαθολικούς της Καβάλας, της Δράμας και των Σερρών, και τελείται Θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή στις 10:00 (Εικόνα 19).

Εικόνα 19. Μονή Λαζαριστών (Πηγή: www.visitkavala.gr)

76

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.16 Πρώην Δικαστικό Μέγαρο

Το κτίριο του πρώην Δικαστικού Μεγάρου Καβάλας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Κατασκευάστηκε το 1896 από τον Χιώτη Καϊμακάμη Α΄ τάξεως της Καβάλας Εμίν Πασά με «εθελοντικές προσφορές» πλούσιων Καβαλιωτών της εποχής. Το κτίριο ήταν Οθωμανικό Διοικητήριο της Καβάλας. Έχει συνδεθεί με την απελευθέρωσή της το 1913, αλλά και τον αιώνα που ακολούθησε υπήρξε το σύμβολο της απονομής δικαιοσύνης. Στον χώρο υψώθηκε, την 26η Ιουνίου 1913 για πρώτη φορά μετά από αιώνες σκλαβιάς (από το 1391), η ελληνική σημαία. Από το Μέγαρο, επίσης, αναγγέλθηκε η ενσωμάτωση της Καβάλας στον εθνικό κορμό (Εικόνα 20).

Εικόνα 20. Πρώην Δικαστικό Μέγαρο (Πηγή: www.visitkavala.gr)

77

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.17 1o Γυμνάσιο Αρρένων Καβάλας

Αποτελεί ένα από τα τρία μεγαλόπρεπα τουρκικά οικοδομήματα που χτίστηκαν την εικοσαετία 1890-1910, την εποχή της μεγάλης ανάπτυξης του καπνεμπορίου. Ανεγέρθηκε μεταξύ 1909-1910, αμέσως μετά τη χορήγηση του Συντάγματος στην Τουρκία. Ανήκε στην τουρκική κοινότητα της Καβάλας και χρησιμοποιήθηκε ως τουρκικό σχολείο. Κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων και μέχρι το 1916 χρησιμοποιήθηκε ως ελληνικό νοσοκομείο. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1922, κατοχυρώθηκε ως περιουσία του ελληνικού δημοσίου. Σήμερα στεγάζεται το 1ο Γυμνάσιο Καβάλας. Για τον σχεδιασμό και την κατασκευή του γυμνασίου εργάστηκαν Δυτικοευρωπαίοι τεχνίτες, εφαρμόζοντας νεοκλασικές αντιλήψεις της εποχής σε συνδυασμό με στοιχεία της οθωμανικής τέχνης (Εικόνα 21).

ο

Εικόνα 21. 1 Γυμνάσιο Αρρένων Καβάλας (Πηγή: www.visitkavala.gr)

78

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.18 Κτίριο Λιμενικού Ταμείου

Το κτίριο του Λιμενικού Ταμείου θεμελιώθηκε το 1926. Στο ισόγειο, μέχρι το 1992, στεγάστηκε η ιχθυαγορά της πόλης (Παλιά Ψαράδικα), που περιλάμβανε είκοσι τέσσερα (24) ιχθυοπωλεία. Τα γραφεία της Λιμενικής Επιτροπής στεγάστηκαν στο κτίριο μέχρι το 1970, οπότε και μεταφέρθηκαν σε νέο ιδιόκτητο κτίριο, ενώ από το 1997 συναντάμε εκεί μικρά μαγαζιά τουριστικού ενδιαφέροντος, καθώς και μία καφετέριαεστιατόριο (Εικόνα 22).

Εικόνα 22. Κτίριο Λιμενικού Ταμείου (Πηγή: www.visitkavala.gr)

79

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.19 Δημοτικό Ωδείο Καβάλας

Το Δημοτικό Ωδείο Καβάλας είναι το κτίσμα με τα πιο καθαρά νεοκλασικά στοιχεία (αετώματα, ψευδοκίονες, πλαίσια παραθύρων, ρομβοειδή γεωμετρικά σχήματα κάτω από αυτά κ.ά.). Χτίστηκε πριν από το 1884, ως κατοικία πλούσιου καπνεμπόρου. Τη σημερινή του μορφή την πήρε μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, οπότε και έγιναν μετατροπές για να στεγαστεί τράπεζα. Σήμερα λειτουργεί ως το Δημοτικό Ωδείο της Καβάλας και κάθε χρόνο διοργανώνει το Διεθνές Μουσικό Φεστιβάλ «Γ.Α. Παπαϊωάννου», καθώς και διεθνή μουσικά σεμινάρια (Εικόνα 23).

Εικόνα 23. Δημοτικό Ωδείο Καβάλας (Πηγή: www.visitkavala.gr)

80

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.20 Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας

Πρόκειται για ένα επιβλητικό μοναστήρι που βρίσκεται στο Παγγαίο όρος, σε υψόμετρο σχεδόν 1.000 μέτρων, σε απόσταση 55 χιλιομέτρων από την πόλη της Καβάλας. Θεωρείται εθνικό και θρησκευτικό κέντρο ολόκληρης της Μακεδονίας, καθώς διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια των εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων των Ελλήνων. Στη συλλογή του συμπεριλαμβάνονται σπάνιες εικόνες, κειμήλια αλλά και πολλά χειρόγραφα από την τεράστια βιβλιοθήκη του. Διαθέτει περισσότερα από εκατόν πενήντα (150) κελιά και τα τελευταία χρόνια λειτουργεί ως γυναικεία μονή. Καθημερινά δέχεται πολλούς επισκέπτες από την ευρύτερη περιοχή αλλά και από ολόκληρη την Ελλάδα. Οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα κατά την επίσκεψή τους να διανυκτερεύσουν εκεί για μερικές μέρες (Εικόνα 24).

Εικόνα 24. Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας (Πηγή: www.visitkavala.gr)

81

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.21 Προϊστορικός οικισμός Ντικιλί Τας

Η πρώτη αρχαιολογική μαρτυρία οργανωμένης ζωής στην περιοχή, ο οικισμός Ντικιλί Τας, χρονολογείται από τους προϊστορικούς χρόνους και βρίσκεται στην τούμπα των Κρηνίδων, σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο Φιλίππων. Είναι ο παλαιότερος νεολιθικός οικισμός σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, και ένας από τους σημαντικότερους των Βαλκανίων. Η προϊστορική θέση έχει τη μορφή τούμπας. Με έκταση περίπου 45στρ. και ύψος 17 μ., είναι από τις μεγαλύτερες τούμπες στα Βαλκάνια. Το σημερινό της σχήμα, ωοειδές και ασύμμετρο, έχει προκύψει από τη συσσώρευση των προϊστορικών και ιστορικών λειψάνων, αλλά και από τη διάβρωση. Αντιπροσωπευτικά ευρήματα των ανασκαφών, ειδώλια, αγγεία, εργαλεία και κοσμήματα είναι εκτεθειμένα σε προσωρινή έκθεση στον προθάλαμο του Αρχαιολογικού Μουσείου Φιλίππων. Στην περιοχή ανακαλύφθηκαν, επίσης, λείψανα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, ενώ στην κορυφή της τούμπας ανακαλύφθηκε βυζαντινός πύργος. Στον οικισμό βρέθηκαν πρόσφατα μεγάλες ποσότητες από απανθρακωμένες ρώγες πατημένων σταφυλιών, ένδειξη ότι φρέσκα φρούτα είχαν πατηθεί για την εξαγωγή χυμού. Το εύρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ευρωπαϊκή προϊστορία, διότι είναι προς το παρόν η παλαιότερη ένδειξη οινοποιίας στην Ευρώπη. Η ονομασία «Ντικιλί Τας», που ανάγεται στην οθωμανική περίοδο και σημαίνει «όρθια πέτρα» στα τουρκικά, αφορά ένα ρωμαϊκό ταφικό μνημείο στημένο κατά μήκος της Εγνατίας Οδού (της ρωμαϊκής οδού που συνέδεε την Αδριατική Ακτή με το Βυζάντιο), κοντά στην ανατολική είσοδο της αρχαίας πόλης των Φιλίππων και πολύ κοντά στον προϊστορικό οικισμό (Εικόνα 25).

Εικόνα 25. Προϊστορικός οικισμός Ντικιλί Τας (Πηγή: www.visitkavala.gr)

82

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.22 Καθεδρικός Ιερός Ναός του Αποστόλου Παύλου

Σε έναν από τους κεντρικότερους και πιο εμπορικούς δρόμους της πόλης της Καβάλας, στην οδό Ομόνοιας, βρίσκεται ο μεγαλοπρεπής ναός του Αποστόλου Παύλου. Η εκκλησία τιμά τον Απόστολο και μαθητή του Χριστού που πέρασε και καθαγίασε τον τόπο μεταδίδοντας το μήνυμα της χριστιανοσύνης. Ο καθεδρικός ιερός ναός του Αγίου Αποστόλου Παύλου χτίστηκε για να τιμηθεί και να εξαρθεί το γεγονός ότι σε αυτή την πόλη για πρώτη φορά πάτησε το πόδι του όχι μόνο στον ελληνικό χώρο, αλλά και στον ευρωπαϊκό, ο Φωτιστής και Διδάσκαλος Απόστολος των Εθνών Παύλος. Ο ναός άρχισε να χτίζεται το 1900 και, εκτός από την εξωτερική του καλαισθησία, ξεχωρίζει και για τις απαράμιλλης ομορφιάς αναγεννησιακές αγιογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του. Λέγεται μάλιστα ότι για το έργο της εικονογράφησης του ναού κλήθηκαν οι γνωστότεροι και πιο αναγνωρισμένοι αγιογράφοι της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας. Αυτό φαίνεται να αποτελεί τον κυριότερο λόγο που η συγκεκριμένη εκκλησία, πέραν της θρησκευτικής προσέγγισης, αποτελεί και τόπο βυζαντινής καλλιτεχνικής έκφρασης, προσελκύοντας το ανάλογο είδος τουριστών (Εικόνα 26).

Εικόνα 26. Καθολική Εκκλησία του Αγίου Παύλου (Πηγή: www.visitkavala.gr)

83

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.23 Τα καπνομάγαζα της Καβάλας

Η ιστορία της Καβάλας συνδέεται άμεσα με τον καπνό. Οι άριστες συνθήκες στο τοπικό κλίμα ευνόησαν την καλλιέργεια των διάφορων ποικιλιών καπνού. Το ενδιαφέρον των ξένων μονοπωλίων καπνού προέκυψε το 1860 λόγω των ποικιλιών των μπασμάδων και των μπασή μπαλή, με το λεπτό φύλλο και το ωραίο άρωμα. Το εμπόριο του καπνού άρχιζε από το λιμάνι της Καβάλας για τις αγορές της Αυστροουγγαρίας, της Γαλλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γερμανίας κυρίως στον μεσοπόλεμο. Την εποχή εκείνη δημιουργήθηκαν πολλά καπνομάγαζα και καπναποθήκες ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού τύπου. Οι καπναποθήκες αποτελούσαν μέχρι τη δεκαετία του ’50 το κύριο στοιχείο που διαμόρφωνε το αστικό περιβάλλον της πόλης. Πρόκειται για πολυώροφα κτίρια και συγκροτήματα κτιρίων μεγάλης κλίμακας και ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής σημασίας, με δυνατότητα ευελιξίας των εσωτερικών τους χώρων [Rentetzi, 2008]. Οι σύγχρονες και ριζικές αλλαγές στην επεξεργασία και εμπορία του καπνού τα κατέστησαν εκτός λειτουργικής χρήσης, με παράλληλο υψηλό κόστος διατήρησης και συντήρησής τους. Για το λόγο αυτόν και σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια θεσμικού πλαισίου σχετικά με τη διατήρηση της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και την απουσία τόσο πολιτικών όσο και πολιτικής βούλησης στις δεκαετίες του ’70 και ’80, πολλές κατεδαφίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από σύγχρονα κτίρια [Σαμουρκασίδου, 2017]. Τα καπνομάγαζα της Καβάλας αποτελούν τμήμα της αρχιτεκτονικής της πόλης, που όμως καταρρέουν σταδιακά, με 50 μόνο καπναποθήκες και 72 μικρότερα κτίσματα να έχουν απομείνει σήμερα, από τις 172 καπναποθήκες και τα 276 μικρότερα κτίσματα που υπήρχαν. Ορισμένα από αυτά τα κτίρια ξεπερνούν τα 10.000 τ.μ. και το μέγεθος αυτό το απέκτησαν κατά τον 20ό αι. (Εικόνα 28). Πίνακας 2: Κηρυγμένα κτίρια καπναποθηκών στην πόλη της Καβάλας

ΦΕΚ κήρυξης 822/Β/22-8-1974 10/Β/23-1-1986 55/Δ/1988 237/Β/23-4-1986 211/Β/21-4-1988 1023/Δ/1987 628/Δ/1987 652/Δ/1992 709/Δ/1991 582/Β/23-8-1988 604/Δ/1987 602/Β/2-10-1992

Αριθμός κτιρίων 1 2 2 4 10 4 1 1 1 22 4 1

84

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ΦΕΚ κήρυξης 363/Δ/1987 30/Β/20-1-1995 604/Δ/1990 ΣΥΝΟΛΟ

Αριθμός κτιρίων 2 1 1 57

[Πηγή: Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν. Καβάλας, 2015 (ιδία επεξεργασία)]

Οι καπναποθήκες αποτελούν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό γνώρισμα της περιοχής, ενισχύοντας την ταυτότητα της πόλης και καθιστώντας αναγκαία την ανάδειξη και επανάχρησή τους, ενσωματώνοντάς τες στην αστική δομή της πόλης αλλά και στη λειτουργία της [Σαμουρκασίδου, 2017].

Εικόνα 28. Τα καπνομάγαζα της Καβάλας (Πηγή: www.wikimapia.org)

85

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.24 Η Παλιά Πόλη (Παναγία)

Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στη συνοικία της «Παναγίας», μέσα στα τείχη της χερσονήσου. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη μεταφορά των πληθυσμών, στη συνοικία εγκαταστάθηκαν πολλοί πρόσφυγες και ακόμη και σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι προσφυγικό (Εικόνα 29).

Εικόνα 29. Η Παλιά Πόλη (Παναγία) (Πηγή: www.visitkavala.gr)

86

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.25 Κηρυγμένοι παραδοσιακοί οικισμοί

Η περιοχή διαθέτει αξιόλογο αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό περιβάλλον, γεγονός που αποδεικνύεται και από την πληθώρα κηρυγμένων παραδοσιακών οικισμών που εντοπίζονται στα όριά της. Με το από 19-10/13-11-78 (ΦΕΚ 594/Δ/13-11-1978) Π.Δ. περί χαρακτηρισμού οικισμών ως παραδοσιακών σε όλη την Ελλάδα, χαρακτηρίστηκαν οι εξής είκοσι τέσσερις (24) οικισμοί στον Νομό Καβάλας: 1. Θεολόγος 2. Αλυκή 3. Παλαιοχώρι 4. Κάστρο 5. Μαριές 6. Παναγία 7. Ποταμιά 8. Μεγάλος Πρίνος 9. Κηπιά 10. Χρυσόκαστρο 11. Στενοπός 12. Κεχρόκαμπος 13. Μακρυχώρι 14. Κρυονέρι 15. Πλαταμώνας 16. Ποδοχώρι 17. Μουσθένη 18. Δωμάτια 19. Μελισσοκομείο 20. Πυργοχώρι 21. Μεσορόπη 22. Ζυγός 23. Κορυφές 24. Παλαιά Καβάλα Επίσης, με το από 14-2-1995 (ΦΕΚ 74/Δ/1995) Π.Δ. χαρακτηρίστηκε ως παραδοσιακός ο οικισμός Σωτήρος και καθορίστηκαν ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης.

87

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.1.26 Ιστορικός τόπος της Ελευθερούπολης

Η πολεοδομική οργάνωση της προστατευόμενης περιοχής της Ελευθερούπολης (παραδοσιακός πυρήνας) έχει στοιχεία βορειοελλαδικών οικισμών της Τουρκοκρατίας. Το ιστορικό κέντρο συγκροτείται από μεγάλες καμπυλόμορφες οικοδομικές νησίδες με κατοικίες στις όψεις των δόμων και αυλές εσωτερικές. Υπάρχει μεγάλο ποσοστό υπαίθριων χώρων και αυλών στα σπίτια, ενώ πυκνή και συνεχή δόμηση απαντάται στους κύριους δρόμους, οπότε δίνεται εικόνα αστικού και όχι αγροτικού χώρου (αν και η οικονομία είναι κυρίως αγροτική). Το πλέγμα των δρόμων και των δημόσιων χώρων είναι πολύπλοκο με ελικοειδείς διαδρομές, διαπλατύνσεις και αδιέξοδα. Τα κτίρια, κυρίως μονώροφα και διώροφα και λίγα τριώροφα, είναι τριών κατηγοριών (ειδικών χρήσεων, καπνεργοστάσια, κατοικίες)˙ όλα μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας. Τα αξιόλογα σπίτια βρίσκονται στην Εγνατία Οδό και τους κάθετους προς αυτή δρόμους. Κύρια μορφολογικά τους στοιχεία τα σαχνισιά σε ποικίλες μορφές, τα αετώματα στις κύριες όψεις, τα νεοκλασικά στοιχεία στα νεότερα σπίτια και οι ενιαίες στέγες με σχιστόπλακες. Υπάρχουν και στέγες με κεραμίδια. Η Ελευθερούπολη αποτέλεσε επίκεντρο καπνοπαραγωγικής περιοχής παλαιότερα και ήταν κέντρο επεξεργασίας καπνού. Επιπλέον, εντός του ιστορικού τόπου της Ελευθερούπολης και της ευρύτερης περιοχής αυτού χαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέα πλήθος κτιρίων για τους εξής λόγους: α. Πρόκειται για αξιόλογα κτίρια που κατασκευάστηκαν κατά κύριο λόγο στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα (κατά κανόνα από αρχοντικές οικογένειες που ασχολούνταν με το καπνεμπόριο) και είναι χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που πρέπει να διατηρηθεί. β. Είναι μεμονωμένα κτίρια ή εντάσσονται σε μέτωπο όψεων αξιόλογων κτιρίων, αποτελούν ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά σύνολα που μαρτυρούν μέρος της οικονομικής και κοινωνικής δομής της πόλης της Ελευθερούπολης κατά την εποχή κατασκευής τους. γ. Παρουσιάζουν σημαντική πολιτιστική αξία, αναδεικνύουν τον αρχιτεκτονικό πλούτο της πόλης της Ελευθερούπολης και συμβάλλουν στη διατήρηση της ιστορικής - πολιτιστικής μνήμης και της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της.

88

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2 Μουσεία 4.2.1 Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Καβάλας είναι χτισμένο στο αριστερό άκρο του λιμανιού με πρόσοψη προς τη θάλασσα. Ιδρύθηκε το 1934. Από το 1964 στεγάζεται στο νέο κτίριο στην παραλία της πόλης της Καβάλας και επεκτάθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 2000 προκειμένου να αποκτήσει νέους χώρους για τις μόνιμες και τις περιοδικές εκθέσεις του. Αποτελεί το κεντρικό αρχαιολογικό μουσείο της Ανατολικής Μακεδονίας και στεγάζει προϊστορικά ευρήματα από ολόκληρο τον Νομό Καβάλας. Στο Μουσείο εκτίθενται συλλογές προϊστορικών ευρημάτων, αντικειμένων από ανασκαφές της Νεάπολης καθώς και ευρημάτων της Αρχαίας Αμφίπολης. Στα ευρήματά του συγκαταλέγονται αντικείμενα από πέτρα και πηλό της Νεολιθικής περιόδου και της Εποχής του Χαλκού από την περιοχή του συνοικισμού Ντικιλί Τας. Από τα πιο σημαντικά εκθέματα είναι τα υπολείμματα του ναού της Αθηνάς Παρθένου, αρχαϊκά, κλασικά ειδώλια και μελανόμορφα αγγεία (Εικόνα 30).

Εικόνα 30. Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας (Πηγή: www.kavalapost.gr)

89

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.2 Μουσείο Καπνού Καβάλας

Η επεξεργασία και εμπορία καπνού αποτέλεσε το σημαντικότερο κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία της Καβάλας, συντελώντας στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης μέχρι τη δεκαετία του 1950, που το καπνεμπόριο περιήλθε σε ύφεση λόγω της μαζικής εισαγωγής καπνού από χώρες του εξωτερικού. Η πρώτη επαφή με το καπνικό παρελθόν στην Καβάλα πραγματοποιήθηκε το 1996 με την έκθεση «Καβάλα, η καπνούπολη του χθες». Τα επόμενα χρόνια άρχισε η συγκέντρωση υλικού σχετικά με τον καπνό και την κατεργασία του και το 2003 ξεκίνησε να λειτουργεί το Μουσείο Καπνού. Μοναδικό στο είδος του τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Μουσείο Καπνού λειτούργησε για πρώτη φορά την άνοιξη του 2003 στο ισόγειο του κτιρίου του πρώην Ελληνικού Οργανισμού Καπνού, έχοντας ως πρωταρχικό στόχο την ανάδειξη αυτής της ιστορικής κληρονομιάς. Τα εκθέματα του μουσείου είναι ταξινομημένα σε επτά ενότητες που περιλαμβάνουν ό,τι σχετίζεται με την καλλιέργεια, την επεξεργασία, το εμπόριο, τη βιομηχανία καπνού, αλλά και τη συμβολή του ανθρώπου, μέσα από τα εκθέματα που αφορούν τους καπνεργάτες και τον συνδικαλισμό καπνεργασίας. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι επίσης η αναβίωση της κλασικής επεξεργασίας του καπνού με τα μηχανήματα που εκτίθενται στον χώρο, προσφέροντας μία μοναδική και πρωτόγνωρη εμπειρία στον επισκέπτη. Τη συλλογή συμπληρώνει η βιβλιοθήκη που λειτουργεί εκεί, όπου φιλοξενεί βιβλία και έντυπα που αναφέρονται στην καπνική πολιτική και την ιστορία του καπνού της πόλης. Το Μουσείο περιλαμβάνει υλικό για την καλλιέργεια και την παραγωγή καπνού, την αγροτική και εμπορική επεξεργασία των βιομηχανικών καπνικών προϊόντων και εκθεσιακά δείγματα καπνού. Προβάλλει το προϊόν και τις δραστηριότητες που οδήγησαν την πόλη σε οικονομική ακμή στα μέσα του 19ου αι. Το θεματικό αυτό μουσείο συνδυάζει την προβολή της τεχνικής επεξεργασίας του καπνού με την κοινωνική εξέλιξη της Καβάλας. Αποτελεί μία καινοτομία στη μουσειακή «στρατηγική» και έχει αποτελέσει τον πυρήνα του Στρατηγικού Σχεδίου Μάρκετινγκ της πόλης (Εικόνα 31).

Εικόνα 31. Μουσείο Καπνού Καβάλας (Πηγή: www.visitkavala.gr)

90

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.3 Δημοτικό Μουσείο Καβάλας

Το Δημοτικό Μουσείο της Καβάλας λειτούργησε για πρώτη φορά το 1988 και αρχικά στεγαζόταν σε ένα παραδοσιακό νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ού αι. Τα εκθέματα του Μουσείου είναι τμήματα του ιστορικού αρχείου με έγγραφα από τα υποπροξενεία της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Αυστρίας που λειτουργούσαν στην πόλη. Περιέχει ιδιωτικές συλλογές εγγράφων, παραδοσιακές φορεσιές, υφαντά, κοσμήματα και διάφορα αντικείμενα, εικαστική συλλογή με πίνακες και γλυπτά, τμήμα φυσικής ιστορίας με δείγματα από υδροβιοτόπους της περιοχής, τμήμα βιβλιοθήκης και τμήμα μουσειακής αγωγής (Εικόνα 32).

Εικόνα 32. Δημοτικό Μουσείο Καβάλας (Πηγή: www.gnoristetinellada.gr)

91

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.4 Ναυτικό Μουσείο

Το Ναυτικό Μουσείο στεγάζεται στην περιοχή της Ραψάνης, επί της οδού Χρυσοστόμου Σμύρνης. Στην αρχαία Νεάπολη δημιουργήθηκαν οι πρώτες χερσαίες ναυπηγικές μονάδες στις βόρειες ακτές του Αιγαίου, με την περίφημη ναυπηγική ξυλεία της Θάσου. Έκτοτε και μέχρι σήμερα, η ναυπηγική αποτελεί μια σημαντική ναυτική απασχόληση των κατοίκων, μια σχολή τοπικών μαστόρων με μεγάλη φήμη και πλούσια παράδοση. Το Ναυτικό Μουσείο περιλαμβάνει ναυτιλιακά έγγραφα, εξαρτήματα, όργανα, ομοιώματα, παραδοσιακά ναυπηγικά εργαλεία και πίνακες ζωγραφικής, γενικά αναδεικνύει τη ναυτική φυσιογνωμία της Καβάλας (Εικόνα 33).

Εικόνα 33. Ναυτικό Μουσείο (Πηγή: www.nmkav.gr)

92

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.5 Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων Θεοδώρου Κοκκινίδη

Στο χωριό Κηπιά της Ελευθερούπολης βρίσκεται το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων και αποτέλεσε στόχο ζωής για τον Θεόδωρο Κοκκινίδη. Περιλαμβάνει κέρινα ομοιώματα σημαντικών μορφών τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού (Εικόνα 34).

Εικόνα 34. Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων Θεοδώρου Κοκκινίδη (Πηγή: bp.blogspot.com)

93

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.6 Μουσείο Ελιάς Ελαιοχωρίου Καβάλας

Το Μουσείο Ελιάς άρχισε να λειτουργεί το 2008 και στεγάζεται στο κτίριο του παλιού ελαιοτριβείου του Ελαιοχωρίου. Από τη λειτουργία του το 1950, το ελαιοτριβείο συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη της ευρύτερης δυτικής περιοχής του Νομού Καβάλας. Το ελαιοτριβείο εγκαταλείφθηκε το 1970, αλλά ανακατασκευάστηκε με χρηματοδότηση από το Γˊ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και σήμερα ανήκει στην Κοινωφελή Επιχείρηση Δήμου Ελευθερών (ΚΕΔΕ) (Εικόνα 35).

Εικόνα 35. Μουσείο Ελιάς Ελαιοχωρίου Καβάλας (Πηγή: www.museumfinder.gr)

94

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.7 Αρχαιολογικό Μουσείο Φιλίππων

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Φιλίππων χτίστηκε τη δεκαετία του 1960, σύμφωνα με σχέδια των αρχιτεκτόνων Ι. Δ. Τριανταφυλλίδη και Δ. Φατούρου, στις παρυφές του αρχαιολογικού χώρου Φιλίππων. Επειδή το παλιό κτίριο παρουσίαζε πολλαπλά προβλήματα, ανακατασκευάστηκε. Το Μουσείο διαθέτει δύο ενότητες εκθεσιακών χώρων για τη μόνιμη παρουσίαση των ευρημάτων από τις ανασκαφές της αρχαίας πόλης (Εικόνα 36).

Εικόνα 36. Αρχαιολογικό Μουσείο Φιλίππων (Πηγή: www.visitkavala.gr)

95

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.2.8 Αρχαιολογικό Mουσείο Θάσου

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου είναι από τα σημαντικότερα περιφερειακά μουσεία της χώρας, στεγάζει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα που προέρχονται από τους προϊστορικούς οικισμούς του νησιού, την αρχαία πόλη και τη χώρα της Θάσου. Το Μουσείο στεγάζεται σε κτίριο του 1934, το οποίο επεκτάθηκε πρόσφατα. Το 2004 ολοκληρώθηκε η επανέκθεση μέρους των κειμηλίων και το Μουσείο άνοιξε και πάλι τις πόρτες του στο κοινό μετά από πολλά χρόνια απραξίας. Η έκθεση του Μουσείου της Θάσου περιλαμβάνει 1700 αρχαιολογικά ευρήματα από τα ιστορικά έως και τα βυζαντινά χρόνια. Τα εκθέματα προέρχονται αποκλειστικά από το νησί της Θάσου και συγκεντρώθηκαν μετά από πολύχρονες έρευνες της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής και της ελληνικής αρχαιολογικής υπηρεσίας. Από τα πιο σημαντικά εκθέματα είναι ο εντυπωσιακός αρχαϊκός κούρος, εμβληματικό εύρημα της Θάσου, η σφίγγα Wix, το ανάγλυφο με θεά σε κόγχη και η Αφροδίτη πάνω σε δελφίνι (Εικόνα 37).

Εικόνα 37. Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου (Πηγή: www.kavala.citypedia.gr)

96

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.3 Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά - Ήθη και Έθιμα

Στην περιοχή της Καβάλας συναντά κανείς πλήθος παραδοσιακών εθίμων, που αντικατοπτρίζουν την ιστορική και παράλληλα πολιτισμική ιστορία του τόπου. Σημαντικότερα είναι τα έθιμα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και κάποια από τα πασχαλινά έθιμα, τα οποία διατηρούνται και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Ενδεικτικά παρουσιάζονται στη συνέχεια κάποια από αυτά.

4.3.1 Έθιμα Χριστουγέννων - Πρωτοχρονιάς

•

•

•

•

Τις παραμονές των Χριστουγέννων, έθιμο που επικρατεί στην περιοχή και συγκεκριμένα στην περιοχή της Νέας Καρβάλης είναι η επίσκεψη του Καππαδόκη Αϊ-Βασίλη, που ολοκλήρωσε το μεγάλο του ταξίδι από την Καισάρεια φτάνοντας στο λαογραφικό χωριό «Ακόντισμα», όπου θα παραμείνει μέχρι την τελευταία μέρα του έτους. Στο Μυρτόφυτο, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αναβιώνει ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Συγκεκριμένα, τα αγόρια που θα φύγουν στρατιώτες μέσα στη νέα χρονιά συγκεντρώνουν μεγάλες στοίβες από ξύλα στην πλατεία. Την παραμονή του νέου χρόνου ανάβουν μια εντυπωσιακή φωτιά ψέλνοντας τα κάλαντα. Στις δώδεκα ακριβώς, με το χτύπημα του ρολογιού της εκκλησίας, ξεκινά ένα παραδοσιακό γλέντι με τσίπουρο και γλυκά. Στο Ποδοχώρι, την πρώτη ημέρα κάθε νέου χρόνου διατηρούν ακόμα αναλλοίωτο το έθιμο του «ποδαρικού», όπου τα πιο μικρά παιδιά επισκέπτονται όλες τις κατοικίες του οικισμού μπαίνοντας μέσα σε αυτά με το δεξί πόδι, λένε ευχές στους νοικοκύρηδες και δέχονται γλυκά και δώρα. Στο νησί της Θάσου οι οικογένειες κρατούν ένα πολύ παλιό έθιμο: το σπόρδισμα των φύλλων. Κάθονται όλοι γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν τα κάρβουνα προς τα έξω και ρίχνουν γύρω τους φύλλα ελιάς, βάζοντας στον νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου θα πραγματοποιηθεί και η ευχή του.

4.3.2 Πασχαλινά έθιμα

•

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, στη δημοτική κοινότητα Κρηνίδων του Δήμου Καβάλας, εδώ και πάρα πολλά χρόνια αναβιώνουν οι «αυγομαχίες». Μικροί και μεγάλοι σε ηλικία κάτοικοι της περιοχής, με πολλή προσοχή παρουσιάζουν τα αυγά τους και ξεκινούν μια ιδιόμορφη μάχη τσουγκρίσματος. Νικητής είναι αυτός που θα έχει στην κατοχή του τα λιγότερα σπασμένα αυγά και επομένως τα πιο

97

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

•

•

δυνατά. Η προετοιμασία αυτής της γιορτής ξεκινά εβδομάδες πριν, με τη συγκέντρωση των καλύτερων αυγών από κότες και φραγκόκοτες. Στην Νέα Ηρακλείτσα τη Μεγάλη Παρασκευή, οι πιστοί του Δήμου Ελευθερών παρακολουθούν την αποκαθήλωση του σώματος του Ιησού Χριστού στο ύψωμα του παρεκκλησίου της Αγίας Μαρίνας, στην τοποθεσία «Νησάκι». Η ιερά πομπή ξεκινά από τον Ιερό Ναό Παναγίας, την οποία σύμφωνα με την παράδοση αγιογράφησε ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς. Στη συνέχεια πραγματοποιείται η τελετή της Αποκαθήλωσης. Μυροφόρες σκορπίζουν πάνω στο σώμα του Ιησού λουλούδια κατά τη μεταφορά Του στον ναό και την εναπόθεσή Του στον τάφο. Στα Καλύβια Λιμεναρίων της Θάσου διατηρείται το έθιμο “Για βρέξ’ Απρίλη μ” που γιορτάζεται την τρίτη ημέρα του Πάσχα. Το έθιμο προέρχεται από τους χορούς προς τιμήν του θεού Διονύσου και είναι μια επίκληση για ανοιξιάτικη βροχή. Οι κάτοικοι της κοινότητας και οι επισκέπτες το γιορτάζουν με δημοτικούς χορούς, ενώ σε μεγάλα τσουκάλια μαγειρεύεται κρέας με ρύζι που στη συνέχεια μοιράζεται στους συγκεντρωμένους.

- Άλλα έθιμα

Γιορτή της πατάτας Η συγκεκριμένη εκδήλωση πραγματοποιείται την πρώτη Κυριακή του Σεπτέμβρη. Η γιορτή αυτή έχει καθιερωθεί κυρίως για την ανάδειξη της πατάτας Λεκάνης ως τοπικού προϊόντος της περιοχής. Ειδικότερα, παρουσιάζονται ποντιακά έθιμα καθώς και ένα πλούσιο ποντιακό λαϊκό μουσικό πρόγραμμα. Κύριος διοργανωτής της γιορτής είναι ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λεκάνης «Οι Ρίζες» (Εικόνα 38).

Εικόνα 38. Γιορτή της Πατάτας (Πηγή: www.emtgreece.com)

98

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Έθιμο των Αράπηδων Η πτώση του Αράπη συμβολίζει τον θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες, τη χειμερινή αδράνεια της φύσης και την έγερσή του, την ανάσταση του Διονύσου από τον Δία και τον ερχομό της άνοιξης. Το πανάρχαιο αυτό έθιμο αναβιώνει στις 6 Ιανουαρίου. Συμβολίζει τη μάχη της ζωής και του θανάτου, τη γονιμότητα και την έναρξη μιας νέας εποχής. Οι Αράπηδες, ντυμένοι με προβιές και ζωσμένοι με τα «τσάνια», χωρίζονται σε δύο ομάδες, με δύο αρχηγούς να τους οδηγούν, και βγαίνουν στα σοκάκια του χωριού. Το βήμα τους είναι αργό και επιβλητικό, προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο για να ξορκίσουν το κακό. Οι δύο ομάδες ενώνονται στον χώρο που κορυφώνεται το έθιμο, όπου τους περιμένει ο κόσμος. Οι δύο αρχηγοί παλεύουν, μέχρι την τελική πτώση του ενός. Ακολουθεί μυσταγωγία γύρω από τον πεσμένο αρχηγό και ολοκληρώνεται με την ανάστασή του. Χαρούμενοι όλοι βγάζουν τις «μπαρμπότες», αποκαλύπτοντας τα πρόσωπά τους, και στήνουν έναν ξέφρενο κυκλικό χορό (Εικόνα 39).

Εικόνα 39. Έθιμο των Αράπηδων (Πηγή: www.visitkavala.gr)

Έθιμο «Σάγια» Το έθιμο γιορτάζεται στις 5 Ιανουαρίου, δηλαδή την παραμονή των Θεοφανίων, και προέρχεται από το Γκέλβερι της Καππαδοκίας. Την ημέρα εκείνη, στη Νέα Καρβάλη στο κέντρο του χωριού, οι ντόπιοι ψάλλουν τα κάλαντα του τόπου τους για τα Θεοφάνεια. Στη συνέχεια, το βράδυ ανάβουν 99

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

φωτιά στο κεντρικότερο σημείο και πιάνοντας ο ένας το χέρι του άλλου χορεύουν και τραγουδούν γύρω από τη φωτιά, με σκοπό να διώξουν τα κακά πνεύματα στα έγκατα της γης. Προσφέρουν νηστίσιμα εδέσματα όπως φακές, φασόλια, τουρσί και χοσάφτι, δηλ. κομπόστες (Εικόνα 40).

Εικόνα 40. Έθιμο «Σάγια» (Πηγή: www.pontos-news.gr)

Αναπαράσταση ποντιακού γάμου Η εκδήλωση πραγματοποιείται από το 1976 την ημέρα γιορτής του Αποστόλου Θωμά. Την ημέρα του Αποστόλου Θωμά στον Ζυγό της Καβάλας, στην κεντρική πλατεία, αναβιώνουν τα έθιμα του ποντιακού γάμου με παραδοσιακά εδέσματα –κεσκέκ (κρέας με σιτάρι), πισία (πιροσκί)–, με παραδοσιακή μουσική και χορό. Ταυτόχρονα, παρουσιάζεται παράσταση με παραδοσιακά όργανα και μουσική, με τη συμμετοχή τμημάτων του Ποντιακού Συλλόγου Ζυγού «Υψηλάντης» (Εικόνα 41).

Εικόνα 41. Αναπαράσταση ποντιακού γάμου (Πηγή: www.kavalapost.gr)

100

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Φεστιβάλ Φιλίππων Πρόκειται για το δεύτερο παλαιότερο φεστιβάλ της χώρας. Η οργάνωσή του γίνεται στο Αρχαίο Θέατρο των Φιλίππων και διαρκεί από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο. Πολλές εκδηλώσεις και δρώμενά του λαμβάνουν χώρα και μέσα στην πόλη, τόσο στο Φρούριο όσο και σε άλλα γνωστά και άγνωστα σημεία της Καβάλας. Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ τo κοινό μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε κλασικές παραστάσεις αρχαίου δράματος (κωμωδίες και τραγωδίες) και σε έργα της σύγχρονης δραματουργίας, συναυλίες μεγάλων καλλιτεχνών, ορχήστρες, χορευτικά συγκροτήματα και παραστάσεις χορού, βραδιές ποίησης και εκθέσεις, καθώς και πολλές άλλες παράλληλες δράσεις που συνθέτουν το πολυδιάστατο πρόγραμμα του φεστιβάλ (Εικόνα 42).

Εικόνα 42. Φεστιβάλ Φιλίππων (Πηγή: www.visitkavala.gr)

101

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τσάνια Στις 2 Ιουλίου στο Παλαιοχώρι γίνεται το έθιμο Τσάνια (μεταφορά ξύλων για το άναμμα της φωτιάς) που συνδέεται με τον βασιλιά Ρήσο που σκοτώθηκε στον Τρωικό Πόλεμο (Εικόνα 43).

Εικόνα 43. Τα Τσάνια (Πηγή: www.dramini.gr)

102

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Wood Water Wild Festival Το εν λόγω φεστιβάλ διεξάγεται από το 2009 το πρώτο Σαββατοκύριακο του καλοκαιριού (ή το τελευταίο της άνοιξης) και διαρκεί τρεις ημέρες. Ο χώρος πραγματοποίησης των εκδηλώσεων είναι το περιβαλλοντικό μονοπάτι Παλιάς Καβάλας, στον Οικισμό Παλιάς Καβάλας. Απευθύνεται κυρίως σε φυσιολατρικό κοινό όλων των τάξεων και ηλικιών, ενώ η συμμετοχή που σημειώνεται είναι μεγάλη, καθώς ξεπερνά τους έξι χιλιάδες (6000) επισκέπτες. Στόχος της διοργάνωσης είναι η προσέλκυση των ανθρώπων στη φύση μέσω των δραστηριοτήτων που μπορεί να αναπτύξει κανείς σε αυτή, καθώς και η καλλιέργεια ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής στη βάση της αρμονικής και δημιουργικής συνύπαρξης με το φυσικό περιβάλλον διαποτισμένου με την κουλτούρα της συνεργατικότητας, της αλληλεγγύης, του εθελοντισμού και της κοινωνικής προσφοράς. Οι οργανωτικοί φορείς αλλά και οι πηγές χρηματοδότησης του φεστιβάλ είναι ο Δήμος Καβάλας - Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Καβάλας «Δημωφέλεια», η Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας - Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Φιλίππων και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παλιάς Καβάλας (Εικόνα 44).

Εικόνα 44. Φεστιβάλ Wood Water Wild (Πηγή: www.kavala.citypedia.gr)

103

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Kavala AirSea Show H διεθνής διοργάνωση «Kavala Air/Sea Show» διεξάγεται τον Ιούνιο, μπροστά από το παραλιακό μέτωπο της Καβάλας, με κέντρο το λιμάνι «Απόστολος Παύλος». Αποτελεί ένα ετήσιο θέαμα αεροπορικών και ναυτικών επιδείξεων κάθε κατηγορίας, δωρεάν για το κοινό. Οι αεροπορικές επιδείξεις προβάλλουν και προάγουν την ανθρώπινη δεινότητα και τόλμη, αλλά και τα όρια της αεροναυτικής τεχνολογίας, προκαλούν συγκίνηση και θαυμασμό στους θεατές, και διευρύνουν τη φαντασία των μικρών παιδιών. Η διοργάνωση καθιερώνει μοναδικά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά για τη σύγχρονη ελληνική αεροπορική πραγματικότητα. Η τεχνογνωσία στην οποία βασίζεται συγχρονίζεται με τις παραδόσεις και τα διεθνή κριτήρια ασφάλειας και υπάρχει συνεργασία με τις Ένοπλες Δυνάμεις και την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας. Η διοργάνωση πραγματοποιείται με μεγάλη επιτυχία από το 2011, προσελκύοντας κάθε χρόνο επισκέπτες από πολλά μέρη της χώρας (Εικόνα 45).

Εικόνα 45. Kavala AirSea Show (Πηγή: kavalapost.gr)

104

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.4 Γαστρονομία της Καβάλας

Στα τοπικά φαγητά της Καβάλας κυριαρχούν τα ψάρια, τα θαλασσινά και τα προϊόντα της κτηνοτροφικής και γεωργικής παραγωγής της περιοχής.

Oι πατροπαράδοτες συνταγές των ντόπιων συνδυάζονται με τις επιρροές από την κουζίνα των προσφύγων από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία και την Καππαδοκία. Πολύ γνωστά πιάτα είναι τα αλίπαστα, το σκουμπρί γούνα, η σαρδέλα παντρεμένη, το μυδοπίλαφο, η ρέγκα σαγανάκι, ο γαύρος τυλιχτός σε αμπελόφυλλα και η γεμιστή μελιτζάνα. Εκτός όμως από τα ψάρια και τα θαλασσινά, η Καβάλα, και πιο συγκεκριμένα η Λεκάνη, φημίζεται για την εξαιρετική νοστιμιά της πατάτας που παράγεται εκεί από τη δεκαετία του ’30. Παράλληλα, το Παλαιοχώρι Παγγαίου φημίζεται για τα γευστικά του κάστανα και γενικότερα η περιοχή για τις ελιές της. Φημισμένα τοπικά προϊόντα είναι επίσης το κρασί, αφού οι ήπιες και υγρές κλιματικές συνθήκες του τόπου ευνοούν την αμπελοκαλλιέργεια. Επιπλέον, το τοπικό ούζο και το τσίπουρο είναι από τα καλύτερα της Ελλάδας. Το κρασί, το τσίπουρο και το ούζο προέρχονται από τη Ν. Πέραμο, το Μυρτόφυτο και τη Χρυσούπολη, αντίστοιχα. Ο Ν. Καβάλας διαθέτει είκοσι τρία (23) οινοποιεία και παράγονται περισσότερες από ενενήντα εννιά (99) ετικέτες κρασιών, από τις οποίες οι εβδομήντα (70) είναι «Τοπικοί Οίνοι Παγγαίου». Τέλος, γνωστό για την εξαιρετική γεύση του είναι το μέλι της Θάσου, η οποία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αποτελεί ένα δυναμικό κέντρο μελισσοκομίας. Χαρακτηριστικό γλυκό της Καβάλας, γνωστό και αυτό σε όλη την Ελλάδα, είναι οι κουραμπιέδες της Νέας Καρβάλης με ολόκληρο αμύγδαλο. Το μυστικό της επιτυχίας αυτών των γλυκισμάτων είναι η άριστη ποιότητα του βουτύρου, το σχήμα τους, που άλλοτε θυμίζει μισοφέγγαρο και άλλοτε μικρές μπαλίτσες, αλλά και η κατάλευκη όψη τους. Απολαυστικό γλυκό επίσης είναι οι φημισμένοι σιροπιαστοί λουκουμάδες που βρίσκονται στη Νέα Ηρακλείτσα Καβάλας αλλά και στην περιοχή του Αγίου Νικολάου, και τα γλυκά ταψιού. Τέλος, χαρακτηριστικά γευστικά προϊόντα του τόπου είναι και τα γλυκά του κουταλιού, όπως το καρυδάκι και το σύκο από τη Θάσο, με συνταγές που έχουν τη βάση τους πολλά χρόνια πίσω.

4.5 Πανηγύρια της πόλης - Τοπικές γιορτές - Πολιούχοι

•

•

Πολιούχος της πόλης της Καβάλας είναι ο Απόστολος Παύλος και κάθε χρόνο γίνονται προς τιμήν του τριήμερες εορταστικές εκδηλώσεις, οι οποίες συνδυάζονται με τα Ελευθέρια, όπου γιορτάζεται η απελευθέρωση της πόλης από τους Βούλγαρους (26 Ιουνίου 1913). Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την ημέρα της γιορτής του Αποστόλου Παύλου. Τον Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο πραγματοποιείται το Φεστιβάλ των Φιλίππων με παραστάσεις αρχαίου και νέου δράματος, μουσικές 105

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

•

•

•

•

•

• • •

•

• •

•

συναυλίες και χορό. Αποτελεί το δεύτερο παλαιότερο φεστιβάλ της χώρας, μετά το Φεστιβάλ της Επιδαύρου. Το καλοκαίρι στην Καβάλα, και ειδικότερα στη χερσόνησο της Παναγίας, γίνεται το φεστιβάλ COSMOPOLIS. Αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για τη γνωριμία με πολιτισμούς από ολόκληρο τον κόσμο μέσα από χορευτικά και μουσικά συγκροτήματα, εθνική κουζίνα, σινεμά, εκθέσεις και ένα πολύχρωμο street bazaar με περίπτερα των συμμετέχουσων χωρών. Το Φεστιβάλ Γιάννη Παπαϊωάννου καλύπτει τον χώρο της κλασικής μουσικής και της τζαζ. Περιλαμβάνει συναυλίες και σεμινάρια για μαθητές και καθηγητές από τα ωδεία όλου του κόσμου. Στην Κεραμωτή, το δημοτικό camping φιλοξενεί το φεστιβάλ «Πλάι στο Κύμα», όπου εμφανίζονται μεγάλα ονόματα της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις μπορεί επίσης να παρακολουθήσει κάποιος στους Φιλίππους με το φεστιβάλ «Τα μυστικά της βάλτας», στη Χρυσούπολη με το Λαϊκό Πανηγύρι και στη Νέα Πέραμο με τις συναυλίες στον θαυμάσιο χώρο της Ανακτορούπολης. Στην αρχή του Φθινοπώρου, στο χωριό της Λεκάνης πραγματοποιείται η «Γιορτή της Πατάτας». Χιλιάδες επισκέπτες από όλη την περιοχή δοκιμάζουν συνταγές που έχουν ως βάση τους την πατάτα. Η «Γιορτή της Κτηνοτροφίας» πραγματοποιείται στις αρχές Οκτώβρη στον Πλαταμώνα, με κυρίαρχο πιάτο τη βραστή γίδα. Η «Γιορτή του Κάστανου» πραγματοποιείται κάθε Οκτώβριο σε ένα από τα πιο παραδοσιακά χωριά του νομού, το Παλαιοχώρι. Στην περιοχή του Νέστου, στην Κεραμωτή, η «Γιορτή του Σπαραγγιού» είναι μία από τις μεγαλύτερες γιορτές και πραγματοποιείται τον Ιούνιο. Η «Γιορτή του Καρπουζιού» στο Ερατεινό και η «Γιορτή του Σταφυλιού» στο Ελαιοχώρι είναι από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του Αυγούστου, αφού οι ντόπιοι πίνουν και χορεύουν μέχρι το πρωί. Το φεστιβάλ «Οίνος και Πολιτισμός» διοργανώνεται τον Αύγουστο στο Κοκκινοχώρι, με σκοπό την ανάδειξη των τοπικών προϊόντων. Την Καθαρά Δευτέρα οι Καβαλιώτες «πιάνουν το φίδι» στο Χαλκερό και γιορτάζουν με παραδοσιακό τρόπο και νηστίσιμες λιχουδιές την αρχή της Σαρακοστής. Την ίδια ημέρα, γιορτές πραγματοποιούνται και σε πολλές άλλες περιοχές του νομού, όπως την Ηρακλείτσα, τους Φιλίππους και το Ακροβούνι. Το φεστιβάλ «Ήλιος και Πέτρα» πραγματοποιείται στη Νέα Καρβάλη το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου, όπου με χορό και τραγούδι παρουσιάζεται ο πολιτισμός διάφορων λαών. Αναδεικνύονται τα ήθη, τα έθιμα και οι τοπικές παραδόσεις, καθώς και η παραδοσιακή μουσική και κουζίνα.

106

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

4.6 Τραγούδια και τοπικοί χοροί

Τα παραδοσιακά τραγούδια της περιοχής τοποθετούνται στα ιδιώματα της Ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς συνδυάζουν τη μουσική παράδοση της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, της Θράκης και της Κωνσταντινούπολης. Επίσης, οι ντόπιοι χορεύουν και τραγουδούν τους χορούς της Μακεδονίας, αν και στα πανηγύρια κυριαρχεί το ποντιακό στοιχείο. Παραδοσιακοί χοροί Καβάλας είναι ο «αυτό το μπαλονάκι», ο «τα νταούλια κρουν», καθώς και ο «καβάλας».

4.7 Προσωπικότητες της πόλης

Πολλές είναι οι ιστορικές προσωπικότητες που συνέβαλαν στη δημιουργία του πολιτιστικού χαρακτήρα της Καβάλας. Παράλληλα, ο Φίλιππος ο Β΄ (πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου), ο Απόστολος Παύλος, ο Μεχμέτ Αλή Πασάς κ.ά. καθιστούν την ιστορία του Νομού Καβάλας παγκοσμίως γνωστή. Στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών αλλά και του αθλητισμού, η περιοχή ανέθρεψε κατά την αρχαιότητα σπουδαίες προσωπικότητες. Κάποιες από αυτές είναι: • Ο ιστορικός Μαρσύας που καταγόταν από τους Φιλίππους, • ο ολυμπιονίκης Λάμπου ο Φιλιππήσιος (νικητής τεθρίππων), • ο εφευρέτης της τραγωδίας Ηγήμων από τη Θάσο, • ο σοφιστής και ρήτορας Στησίμβροτος από τη Θάσο, • ο συγγραφέας Ανδροσθένης, που ακολούθησε τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του κατά της Ασίας, • ο Θεαγένης, ένας από τους σημαντικότερους αθλητές στο παγκράτιο, • οι αγωνιστές Θεόδωρος και Νικόλαος Καβαλιώτης, • οι μακεδονομάχοι Πέτρος Ιωαννίδης και Περικλής Δράκος, • οι αντιβασιλείς της Αιγύπτου Ιμπραήμ Μεχμέτ Αλή και Μεχμέτ Αλή Πασάς κ.ά. Η Καβάλα συνδέεται, επίσης, και με πολλές σύγχρονες προσωπικότητες όπως οι: Νικόλαος Μάρτης Ο Νικόλαος Μάρτης γεννήθηκε στη Μουσθένη Καβάλας την 1 Ιανουαρίου 1915. Ήταν Έλληνας δικηγόρος και πολιτικός. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Άσκησε τη δικηγορία από το 1946. Αναμείχθηκε με την πολιτική, και το 1951 εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής Καβάλας με το κόμμα Ελληνικός Συναγερμός. Επανεκλέχθηκε στην ίδια περιφέρεια με την τότε Ε.Ρ.Ε. το 1956, το 1958, το 1961, το 1963 και, αργότερα, το 1974 και 1977 με τη Νέα Δημοκρατία. Στις παραπάνω περιόδους διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Βορείου Ελλάδος κατά την περίοδο 1955-1956, Υφυπουργός Εμπορίου (1956-1958), 107

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Υπουργός Βιομηχανίας (1958-1961) και Υπουργός Β. Ελλάδος (από το 1974 μέχρι το 1981). Έλαβε μέρος στον Βˊ Παγκόσμιο Πόλεμο ως έφεδρος αξιωματικός πυροβολικού, υπηρετώντας επί εφτά (7) χρόνια. Με την εισβολή των Γερμανών διέφυγε μέσω του Αγίου Όρους σε νήσους από όπου και πέρασε στο Τσεσμέ, και από εκεί έφτασε στην Αίγυπτο τον Ιούνιο του 1941. Συμμετείχε στις μάχες του Ελ Αλαμέιν με την 1η Ελληνική Ταξιαρχία και του Ρίμινι με την 3η Ορεινή Ταξιαρχία. Στο κίνημα του Δεκεμβρίου 1944 έλαβε μέρος με την Ταξιαρχία του Ρίμινι. Τιμήθηκε με πολλά παράσημα, μεταξύ των οποίων ο Ταξιάρχης του Φοίνικα, ο Πολεμικός Σταυρός Γ΄ Τάξης, τρία μετάλλια Εξαιρέτων Πράξεων, ο Χρυσός Σταυρός Αγίου Μάρκου του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, καθώς και με παράσημα ξένων χωρών. Ηταν συγγραφέας του βιβλίου Η πλαστογράφηση της ιστορίας της Μακεδονίας, που το 1985 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, και θεωρείται ο πρώτος που ανέδειξε σε αυτό το εύρος το ζήτημα της ψευδεπίγραφης ονομασίας της γείτονος. Ο Νικόλαος Μάρτης απεβίωσε στις 12/11/2013 στην Αθήνα. Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη Η Γαλάτεια Γρηγοριάδου - Σουρέλη γεννήθηκε στην Καβάλα. Σπούδασε στη Σχολή Γενικών Σπουδών, στη Σχολή Κοινωνικών Λειτουργών και στη Σχολή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου της Δαμασκού. Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1954 στο συλλογικό βιβλίο Κόκκινη κλωστή δεμένη. Συμμετείχε ακόμη στα συλλογικά παραμύθια Ο καλός φίλος και Παραμύθι να αρχινήσει. Στα έργα της περιλαμβάνονται, εκτός από παραμύθια, διηγήματα, μυθιστορηματικές βιογραφίες, θέατρο και μυθιστορήματα. Είχε γράψει πολλά βιβλία, όχι μόνο για παιδιά ή νέους, αλλά και για ενήλικες. Ήταν μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, από όπου βραβεύτηκε τρεις φορές, και της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, από όπου επίσης βραβεύτηκε το 1964. Βραβείο της απονεμήθηκε και από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Πάντοβας. Το όνομα της Γρηγοριάδου-Σουρέλη έχει αναγραφεί στον τιμητικό πίνακα του Διεθνούς Βραβείου Άντερσεν. Το 1980, η Ακαδημία Αθηνών της απένειμε βραβείο για την προσφορά της και το έργο της στην παιδική και εφηβική λογοτεχνία. Το 2005 τιμήθηκε και από την Εκκλησία της Ελλάδας. Ήταν χήρα του επίσης ποιητή και συγγραφέα Γιώργου Σουρέλη. Απεβίωσε σε ηλικία 86 ετών, στις 23 Σεπτεμβρίου του 2016. Θοδωρής Ζαγοράκης Ο Θοδωρής Ζαγοράκης γεννήθηκε στη Λυδία Καβάλας το 1971. Από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και ειδικότερα το ποδόσφαιρο. Το καλοκαίρι του 1988 εντάχθηκε στην ομάδα της Καβάλας, ενώ το 1992 μεταγράφεται στον ΠΑΟΚ και έγινε ο δεύτερος Έλληνας ποδοσφαιριστής 108

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

που πήγε στο εξωτερικό. Για περίπου είκοσι χρόνια αγωνίστηκε σε ομάδες της Ελλάδας και του εξωτερικού: Καβάλα, ΠΑΟΚ, Λέστερ, ΑΕΚ, Μπολόνια. Ως αρχηγός, το 2004 οδήγησε την Εθνική Ελλάδας στην κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος, μίας από τις πιο σημαντικές στιγμές του ελληνικού αθλητισμού. Ανακηρύχθηκε «Πολυτιμότερος παίκτης του τουρνουά» και «5ος καλύτερος Ευρωπαίος ποδοσφαιριστής για το 2004». Είναι ο πρώτος Έλληνας που πέρασε τις 100 συμμετοχές και έφτασε τις 120 με τη φανέλα της Εθνικής Ελλάδας. Το 2007 ανέλαβε πρόεδρος του ΠΑΟΚ σε μία από τις δυσκολότερες στιγμές της ιστορίας του συλλόγου και, με μεθοδικό πρόγραμμα και συντονισμένες προσπάθειες, κατάφερε να βρει λύσεις τόσο σε οικονομικό όσο και σε διοικητικό επίπεδο. Στις 25 Μαΐου 2014 εξελέγη Ευρωβουλευτής με το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας.

4.8 Χώροι φυσικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος - Σημαντικές διαδρομές

Το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό υπόβαθρο του νομού Καβάλας παρέχει τη δυνατότητα για φυσικές και πολιτιστικές διαδρομές, οι οποίες θα συμβάλουν στην ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων της περιοχής και στην τουριστική αξιοποίησή τους. Ένα παράδειγμα καλής πρακτικής είναι η απόφαση του Δήμου Καβάλας να συμμετέχει στο έργο “Via Egnatia” που διαχειρίζεται ο μη κερδοσκοπικός πολιτιστικός οργανισμός FuoriVia, σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο IUAV της Βενετίας. Ο οργανισμός FuoriVia επικεντρώνει το ερευνητικό του ενδιαφέρον στην περιδιάβαση ιστορικών πολιτιστικών διαδρομών στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Από το 2015 έως σήμερα υλοποιείται το έργο Via Egnatia, το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2019. Κύριος στόχος του έργου είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός για την ανάπτυξη της Εγνατίας Οδού μέσω της διατήρησης, αξιοποίησης και επανεξέτασης της ιστορικής πολιτιστικής διαδρομής. Στο πλαίσιο αυτό μία διεπιστημονική ομάδα σαράντα πέντε (45) ατόμων, προερχόμενη από τους κλάδους του αστικού σχεδιασμού, της οικολογίας, της αρχιτεκτονικής τοπίου, του τουρισμού, της γεωγραφίας, της αστικής κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της ιστορίας και της αρχαιολογίας, περπατούν τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Αυγούστου πάνω στην αρχαία Εγνατία καλύπτοντας κάθε χρόνο ένα τμήμα της διαδρομής από το Δυρράχιο μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Τον Φεβρουάριο του 2017 ο Δήμος Καβάλας είχε δύο προκαταρκτικές συναντήσεις με εκπροσώπους του οργανισμού FuoriVia. Αντικείμενό τους ήταν η αξιολόγηση του έργου Via Egnatia με στόχο την εκτίμηση των ωφελειών που μπορεί να αποφέρει για την περιοχή η συμμετοχή σε αυτό και ο προσδιορισμός του βαθμού εμπλοκής του δήμου. Αναμένεται ότι το έργο αυτό θα δώσει επιχειρηματικές ευκαιρίες και οικονομική ανάπτυξη στην Καβάλα.

109

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Μία εναλλακτική καλή πρόταση φυσικής διαδρομής είναι ο ποταμός Νέστος, στην ανατολική πλευρά του Νομού Καβάλας. Το ποτάμι πηγάζει από τη Ρίλα της Βουλγαρίας και εκβάλλει στο Αιγαίο, δημιουργώντας έξι λιμνοθάλασσες, το μεγάλο υδροχαρές δάσος του Κοτζά-Ορμάν και μια κοιλάδα. Στη συγκεκριμένη περιοχή ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τη φύση και να επιδοθεί σε διάφορες δραστηριότητες, όπως το κανόε καγιάκ, την ορειβασία στους απότομους βράχους, ή να συνεχίσει την περιπλάνησή του στα ορεινά χωριά της Λεκάνης. Προς τα μικρά ή μεγαλύτερα χωριά της Λεκάνης, του Κεχρόκαμπου, του Δύσβατου, του Πλαταμώνα, της Παλαιάς Καβάλας και των Κορυφών συναντά κανείς μοναδικού αισθητικού κάλλους διαδρομές. Οι εναλλαγές στο τοπίο και η αδιάκοπη μεταβολή της μορφής και του χρώματος της βλάστησης είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Εξαιρετική πρόταση φυσικής και πολιτιστικής διαδρομής βορειοανατολικά του νομού είναι το Παγγαίο (το όρος των ιερών), χώρα των Ηδονών και της διονυσιακής λατρείας. Το «καταπράσινο Χρυσοφόρο Παγγαίο» που στήριξε την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία, με υψόμετρο 1.956 μ., έχει ασφαλτοστρωμένο δρόμο μέχρι την κορυφή του, όπου υπάρχει ορειβατικό καταφύγιο. Σε πολλά σημεία της διαδρομής υπάρχουν τρεχούμενα νερά, ψησταριές για πικνίκ και γραφικά ταβερνάκια κάτω από τα πλατάνια. Αξιόλογη είναι και η διαδρομή προς τους Φιλίππους, όπου σε συνδυασμό με την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο δίδεται και η δυνατότητα παρακολούθησης παράστασης στο αρχαίο θέατρο. Στην περιοχή βρίσκονται τα λασπόλουτρα. Επίσης, προτεινόμενη διαδρομή στον Νομό Καβάλας είναι η ημερήσια εκδρομή στη Θάσο, στο κατάφυτο νησί με τις ποιοτικές παραλίες και τη μεγάλη ιστορία. Πρέπει να τονιστεί ότι πολλές φορές οι φυσικές ομορφιές ενός τόπου είναι τόσο καλά κρυμμένες που δύσκολα μπορούν να ανακαλυφθούν, ακόμη και αν είναι αρκετά προσβάσιμες. Όμως, ο Ν. Καβάλας έχει αρκετά καλή προσβασιμότητα και προσπελασιμότητα ώστε να αναδείξει ένα πολύ εντυπωσιακό φυσικό θέαμα.

4.9 Συνοικίες της Καβάλας - Γειτονιές με μοναδικό χαρακτήρα

Αξιόλογες διαδρομές προτείνονται και εντός της πόλης της Καβάλας, η οποία διαθέτει ένα πλούσιο πολιτισμικό απόθεμα. Στο κέντρο περίπου της πόλης, με μια ιστορία που διαρκεί αιώνες, βρίσκεται η συνοικία της Παναγίας –γνωστή και ως «Παλιά Πόλη»–, η οποία φτάνει μέχρι τη σημερινή συνοικία του Αγίου Νικολάου και ήταν έως το 1864 το μόνο κατοικημένο σημείο. Η συνοικία του Άγιου Ιωάννη, με τις επαύλεις και τις αρχοντικές κατοικίες, η Αγία Βαρβάρα, ο Άγιος Αθανάσιος, το Σούγιουλο ή αλλιώς «Ο

110

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Δρόμος του Νερού» (σημερινός Τίμιος Σταυρός), ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Παύλος αποτελούν επίσης ενδεδειγμένες διαδρομές. Από τη δεκαετία του 1920 και μετά, λόγω του μεγάλου αριθμού προσφύγων που ήρθαν στην περιοχή αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, δημιουργήθηκαν νέοι συνοικισμοί στα ανατολικά και στα δυτικά της πόλης: Χίλια (η ονομασία που δόθηκε λόγω χιλίων οικογενειών προσφύγων που εγκαταστάθηκαν εκεί) και Βύρωνας, Δεκαοχτώ (αφού επρόκειτο για δεκαοχτώ προσφυγικά σπίτια), Πεντακόσια, Ποταμούδια, η Καλαμίτσα, η Κηπούπολη, Προφήτης Ηλίας, η Δεξαμενή και Αγία Παρασκευή. Η πόλη επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο στη συνέχεια και δημιουργήθηκαν και άλλες νέες συνοικίες, για να καλύψουν τις αυξημένες οικιστικές ανάγκες της σύγχρονης Καβάλας: ο Άγιος Τρύφωνας και το Περιγιάλι στα ανατολικά, ο Άγιος Λουκάς και η Νεάπολη (ΔΕΠΟΣ) στα δυτικά. Κάθε γειτονιά της πόλης έχει τη δική της ιστορία, ξεκινώντας από το όνομά της και φτάνοντας μέχρι τις εκατοντάδες αφηγήσεις των κατοίκων της.

111

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

112

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ο

Νομός Καβάλας αποτελεί μία από τις πλουσιότερες περιοχές της Ελλάδας λόγω των φυσικών πλουτοπαραγωγικών πηγών του. Η οικονομία στηρίζεται στη γεωργία (σιτηρά, καπνός, βαμβάκι, όσπρια, οπωροφόρα, εσπεριδοειδή κ.ά.), στην κτηνοτροφία (βοοειδή, αιγοπρόβατα, υποείδη, πουλερικά κ.ά.), στην παράκτια αλιεία και την αλιεία στις εκβολές των ποταμών και τις λίμνες, στη δασική εκμετάλλευση και την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου (σιδηροπυρίτης, μαγνησίτης, μόλυβδος, ψευδάργυρος, αμίαντος, άργυρος, χαλκός, λιγνίτης, πετρέλαιο κ.ά.), στη βιομηχανία και τη βιοτεχνία, το εμπόριο, τις υπηρεσίες και τον τουρισμό. Η πόλη της Καβάλας χαρακτηρίστηκε για πολλά χρόνια από μια πορεία οικονομικής στασιμότητας, γεγονός το οποίο οφείλεται κατά ένα σημαντικό μέρος στον παραμεθόριο χαρακτήρα της. Το «μειονέκτημα» αυτό διαφαίνεται και από την κατηγοριοποίησή της στην υποομάδα μικρών πόλεων που βρίσκονται στην περιφέρεια (οικονομική και γεωγραφική) της Ευρώπης, κρίνοντάς την ευάλωτη στο ανταγωνιστικό αστικό σύστημα. Η τριτογενοποίηση της απασχόλησης είναι εμφανής, με ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από την αντίστοιχη των υπόλοιπων τομέων. Επιπρόσθετα, σε επίπεδο μεγαλύτερης ανάλυσης των τομέων απασχόλησης καταγράφονται στατιστικά στοιχεία που αφορούν κάποιους υποτομείς του τριτογενή τομέα, οι οποίοι συνδέονται κυρίως με τον δημιουργικό τομέα. Η αγορά της πόλης της Καβάλας βασίζεται στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις ρουχισμού, εστιατορίων και καφετεριών. Μια φορά την εβδομάδα (κάθε Σάββατο) οργανώνεται στην παραλιακή οδό της πόλης η λαϊκή της αγορά. Στην Καβάλα λειτουργεί και η μοναδική Βιομηχανία Φωσφορικών Λιπασμάτων της χώρας. Αρκετές ακόμη μονάδες εδρεύουν στη βιομηχανική περιοχή της Καβάλας, με σημαντικότερες τις μονάδες επεξεργασίας μαρμάρου, γυαλιού και παραγωγής φυσικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων απασχολείται στον τριτογενή τομέα παραγωγής. Στην περιοχή λειτουργεί η Kavala Oil (που συνεργάζεται με την Energean), η μοναδική μονάδα της χώρας που εξορύσσει και αποθειώνει πετρέλαιο από το κοίτασμα του Πρίνου. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει την πόλη και αυτό διαφαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 3, στον οποίο καταγράφεται η εξέλιξη του βαθμού ανεργίας στον νομό τα τελευταία δεκαοχτώ (18) χρόνια. Στην οικονομική ανάπτυξη της Καβάλας συνετέλεσε η ύπαρξη του λιμανιού. Από το παρελθόν, η περιοχή απέκτησε τη δυνατότητα εξαγωγής μεγάλων ποσοτήτων καπνού. Με αυτό τον τρόπο έγινε γνωστή στην Αμερική και στην Ευρώπη ως η «Μέκκα του καπνού». Η ανάπτυξη του εμπορίου κατέστησε αναγκαία την κατασκευή νέου λιμανιού (εμπορικό λιμάνι Φίλιππος Β΄) στη βιομηχανική περιοχή της πόλης. Γύρω στα 1960 επιχωματώθηκε ο εσωτερικός χώρος του λιμανιού της Καβάλας μέχρι και το Φάληρο. Έτσι, ολοκληρώθηκαν οι βασικές υποδομές για την ασφαλή λειτουργία του λιμανιού. Το λιμάνι της Καβάλας, από τότε που άρχισαν τα έργα μέχρι την ολοκλήρωσή τους, 113

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πέρασε από κλιμακωτά στάδια ανάπτυξης και εμπορικής κίνησης και χαρακτηρίστηκε ως το τρίτο λιμάνι της χώρας σε εμπορική κίνηση. Από τον Οκτώβριο του 2002 έχει μεταφερθεί όλος ο μηχανολογικός εξοπλισμός, και η εμπορική κίνηση εξυπηρετείται πλέον από αυτό. Πίνακας 3. Η ανεργία στην Περιφέρεια Α.Μ.Θ. Γεωγραφική Περιφέρεια

ΝΟΜΟΣ 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ανατ. Μακεδονία

ΔΡΑΜΑΣ 10,3 19,7 15,7 22,3 22,4 19,6 17,8 15,8 13,7

και Θράκη

ΚΑΒΑΛΑΣ 14,3

13,1 14,9 15,9 12,9

ΕΒΡΟΥ 10,2

10,6 9,2 11,6 12,5 11,3 8,3 8,1 14,5 18,1 21,3 27,0 22,3 20,8 28,5 24,2 17,5

ΞΑΝΘΗΣ 7,7

6,8 10,9 10,1 9,0 8,1

9,5 6,7 11,2 16,4 23,5 26,7 38,1 31,8 26,9 30,2 25,5

ΡΟΔΟΠΗΣ 5,1

3,5

5,8 6,3 7,1 9,5 13,8 16,3 17,1 15,6 17,7 19,8 18,2

4,3 7,8 5,3 6,0

16,3 21,1 24,2 37,1 35,3 27,6 23,9 21,7

12,4 10,8 9,4 9,7

13,2 20,4 20,5 23,2 22,4 16,8 16,3 14,9

(Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή)

Ο παραγωγικός χαρακτήρας της Π.Ε. Καβάλας & Θάσου και ειδικότερα η διάρθρωση της απασχόλησης ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (παραγωγικό τομέα) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τα σχετικά στοιχεία προκύπτει το ειδικό βάρος που κατέχει ο δευτερογενής τομέας στην οικονομία της Π.Ε. και η ένταση/κυριαρχία του τριτογενή τομέα, ο οποίος συγκεντρώνει το 53% των απασχολούμενων. Σημειώνουμε ότι το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα ποσοστά της Περιφέρειας και των υπόλοιπων Π.Ε. (με εξαίρεση την Π.Ε. Έβρου). Επιπρόσθετα, το ποσοστό των απασχολούμενων στον δευτερογενή τομέα, ίσο με 24%, είναι μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα των υπερκείμενων χωρικών επιπέδων.

5.1 Πρωτογενής τομέας παραγωγής

Όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα παραγωγής, σημειώνεται ότι ο Ν. Καβάλας κατέχει την τρίτη θέση σε δάση και δασικές εκτάσεις. Είναι τέταρτος σε γεωργική γη και τρίτος σε αρδευόμενες καλλιέργειες στην Περιφέρεια Α.Μ.Θ. Το σύνολο των καλλιεργειών στον Νομό Καβάλας καταλαμβάνει μεγάλη έκταση. Το κλίμα, η σύσταση του εδάφους καθώς και η ύπαρξη αρδευτικών δικτύων ευνοούν την ανάπτυξη πολλών καλλιεργειών. Από τη δεκαετία του 1930 στην περιοχή παράγονται πατάτες οι οποίες είναι ιδιαίτερα γευστικές. Από το 1992 κάθε πρώτη Κυριακή του Σεπτέμβρη διοργανώνεται η γιορτή της πατάτας, που συγκεντρώνει μεγάλη επισκεψιμότητα. Παράγονται σε μεγάλο ποσοστό κάστανα, καλής ποιότητας κρασί, τσίπουρο και ούζο. Ταυτόχρονα, το μέλι της Θάσου είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία, έχει εξαιρετικό άρωμα και υψηλή διατροφική 114

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

αξία. Ο Ν. Καβάλας είναι γνωστός και για την παραγωγή βαμβακιού, ελιάς, κερασιάς, μηλιάς, πυρηνόκαρπων, αμυγδαλιάς, ακτινιδίων και αμπελιών. Τέλος, το έδαφος είναι πλούσιο για καλλιέργειες σιτηρών και φυσικά καπνού, που είναι η κύρια παραγωγή του νομού. Ο καπνός είναι προϊόν θερμών χωρών και είναι ευπαθής σε ακραίες θερμοκρασίες. Η παραγωγή καπνών εξαρτάται από μια ποικιλία παραγόντων όπως το έδαφος, η θερμοκρασία, η υγρασία, οι βροχές, η ηλιοφάνεια και ο άνεμος. Οι κλιματικές συνθήκες του Νομού Καβάλας ευνόησαν την παραγωγή καπνού, κάτι που χαρακτήρισε τον τόπο για πολλά χρόνια. Η κτηνοτροφία στον Ν. Καβάλας παρουσιάζει περιορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης, καθώς παρατηρείται έλλειψη σε έργα υποδομής. Η αλιεία όμως αποτελεί σημαντικό οικονομικό παράγοντα για την Καβάλα, καθώς η θαλάσσια περιοχή της είναι ένας από τους πλουσιότερους ψαρότοπους της χώρας, ενώ το λιμάνι της Καβάλας είναι το τρίτο μεγαλύτερο αλιευτικό λιμάνι της χώρας µετά τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη. Σήμερα η Καβάλα είναι ένα από τα πιο φημισμένα κέντρα αλιείας της χώρας και η συγκεκριμένη δραστηριότητα εξασφαλίζει εργασία σε πολλούς ντόπιους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι απασχολούνται όχι μόνο στην εκτροφή και την αλίευση, αλλά και στη διαδικασία της συσκευασίας. Στην πόλη της Καβάλας λειτουργεί μία από τις μεγαλύτερες ιχθυόσκαλες της Μεσογείου, από όπου διακινούνται εμπορεύματα στις εσωτερικές και διεθνείς αγορές. Η ανάπτυξη της αλιείας συνετέλεσε στο να δημιουργηθεί στην περιοχή ένα από τα τρία Ινστιτούτα Αλιευτικών Ερευνών (ΙΝΑΛΕ) που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα. Στην Καβάλα, επίσης, υπάρχουν ιχθυοκαλλιέργειες (ψαρικά όλων των ειδών) αλλά και αλιευτικά καταφύγια, που στην πλειοψηφία τους εξυπηρετούν τουριστικούς σκοπούς. Στη λατομική δραστηριότητα, ο Ν. Καβάλας διαθέτει ένα από τα κυριότερα κέντρα εξόρυξης µαρµάρου, σχιστόλιθου αλλά και βιομηχανικών ορυκτών και αδρανών υλικών στην Ελλάδα, με ιδιαίτερους ρυθμούς ανάπτυξης στην εξόρυξη και στην επεξεργασία του µαρµάρου τα τελευταία χρόνια. Το 70% του συνόλου των εξαγωγών µαρµάρου της χώρας προέρχεται από τον Ν. Καβάλας, ο οποίος κατέχει την πρώτη θέση στην παραγωγή ογκομαρμάρων και ακανόνιστων υποπροϊόντων (χιονόλευκο µάρµαρο Θάσου, κρυσταλλικό ηµίλευκο Θάσου, λευκό µάρµαρο Κεχροκάµπου, ηµίλευκο Στενωπού, λευκό Παγγαίου, κρυσταλλικό ηµίλευκο Παγγαίου και κρυσταλλικό Παγγαίου). Λόφοι με υψηλές συγκεντρώσεις σε αρσενικό και ουράνιο βρέθηκαν πριν 2.600 χρόνια στην περιοχή των αρχαίων ορυχείων χρυσού και αργύρου στο Παγγαίο Καβάλας. Σήμερα, στα βουνά γύρω από την Παλαιά Καβάλα υπάρχουν αρκετά ορυχεία, τα οποία δυστυχώς παραμένουν εγκαταλειμμένα και ανεκμετάλλευτα. Χαρακτηριστικά είναι κάποια ονόματα όπως «τρύπες», «μεταλλεία»'' κ.ά., ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν

115

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

σπήλαια με σήραγγες εκατοντάδων μέτρων οι οποίες λέγεται πως φτάνουν έως την πεδιάδα των Φιλίππων. Τέλος, ο Ν. Καβάλας είναι η μόνη περιοχή στην Ελλάδα από το υπέδαφος της οποίας αντλείται εδώ και είκοσι περίπου χρόνια πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ενώ δύο άλλα κοντινά κοιτάσματα που ανακαλύφθηκαν, το πρώτο στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου και το δεύτερο στην Επανομή Θεσ/νίκης, παραμένουν προς το παρόν ανεκμετάλλευτα.

5.2 Δευτερογενής τομέας παραγωγής

Στην περιοχή της Καβάλας έχουν την έδρα τους μικρές και μεγαλύτερες επιχειρήσεις οικογενειακού ή ευρύτερου χαρακτήρα. Επιπλέον, η βιομηχανική περιοχή της Καβάλας φιλοξενεί δεκαπέντε (15) επιχειρήσεις συνολικής απασχόλησης διακοσίων τριάντα τεσσάρων (234) ατόμων, ενώ το μέσο μέγεθος καταστήματος των επιχειρήσεων είναι δεκαπέντε (15) απασχολούμενοι ανά επιχείρηση. Στον νομό λειτουργούν δύο μεγάλες βιομηχανικές µονάδες: - η Βιομηχανία Φωσφορικών Λιπασμάτων (Β.Φ.Λ.) Νέας Καρβάλης, και - η Βιομηχανία Αποθείωσης Πετρελαίου ΝΑΡC. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, λόγω των αυξημένων αναγκών της περιοχής για άμεση διοχέτευση των προϊόντων σε άλλες αγορές, το 1990 ξεκίνησε η κατασκευή λιμανιού στη βιομηχανική περιοχή (εμπορικό λιμάνι Φίλιππος Βˊ), η οποία διήρκεσε δώδεκα (12) χρόνια. Στο νέο λιμάνι έχει μεταφερθεί πλέον όλη η εμπορική κίνηση. Ο μεγαλύτερος αριθμός βιομηχανικών και βιοτεχνικών μονάδων του Νομού Καβάλας βρίσκονται πέραν των ορίων της πόλης της Καβάλας. Οι εγκατεστημένες μονάδες στην πόλη είναι οι καπνοβιομηχανίες και οι βιομηχανίες ενδυμάτων, ενώ έξω από την πόλη υπάρχουν μονάδες επεξεργασίας μαρμάρου, υφαντικές μονάδες, ειδών διατροφής, βιομηχανίες πλαστικών, επίπλων και κατασκευής ηλεκτρικών μηχανώνσυσκευών κ.ά.

5.3 Τριτογενής τομέας παραγωγής

Ο τριτογενής τομέας παραγωγής του νομού Καβάλας παρουσιάζει καθυστέρηση σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αν και ο νομός παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήματα τόσο στον τουρισμό (ενδοχώρα, φυσικό περιβάλλον, αρχαιολογικοί χώροι κλπ.) όσο και στο εμπόριο και τις μεταφορές (δυνατότητα για εξέλιξη της Καβάλας σε κόμβο συνδυασμένων μεταφορών, κέντρο-πύλη προς τις χώρες των Βαλκανίων και της ανατολικής Ευρώπης). Η τουριστική δραστηριότητα συγκεντρώνεται κυρίως στη Θάσο, στην πόλη της Καβάλας και στα δυτικά παράλια του νομού, από την Καβάλα ως τη Ν. Πέραμο και στη συνέχεια ως την Τούζλα. Στις εν λόγω

116

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

περιοχές υπάρχει ικανός αριθμός ξενοδοχειακών καταλυμάτων όλων των τύπων, αλλά και υπηρεσιών εστίασης και αναψυχής. Επιπλέον, το χονδρικό και λιανικό εμπόριο συμμετέχει στην οικονομία του νομού σε μικρότερο βαθμό από ό,τι στο σύνολο της χώρας, αλλά σε μεγαλύτερο από ό,τι στην Περιφέρεια, ενώ η διαχείριση ακίνητης περιουσίας, η εκμίσθωση και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες είναι κλάδος με μερίδιο όσο περίπου στη χώρα και την περιφέρεια, αλλά χαμηλότερο από την Ευρωζώνη. Η εκπαίδευση διαθέτει υψηλότερο μερίδιο στην οικονομία του νομού από ό,τι στην Ευρωζώνη ή στη χώρα, αλλά χαμηλότερο από την περιφέρεια. Ο κλάδος είναι δυναμικός σε επίπεδο χώρας και σταθερός σε επίπεδο Ευρωζώνης, ενώ η ανάπτυξή του στον νομό είναι ακόμη ταχύτερη. Στην Καβάλα είναι ο κλάδος με το υψηλότερο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην υπόλοιπη οικονομία. Τέλος, ιδιαίτερα χαμηλό είναι το μερίδιο του κλάδου των κοινωνικών και προσωπικών δραστηριοτήτων (διάθεση απορριμμάτων και λυμάτων, δραστηριότητες οργανώσεων, ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες και άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών), με αρνητική τάση στον νομό την εξεταζόμενη περίοδο. Η τάση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την πορεία του σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, που είναι δυναμικός κλάδος. Συνεπώς, ο τριτογενής τομέας στον νομό εμφανίζει δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης, κυρίως στους τομείς του εμπορίου, των μεταφορών και του τουρισμού. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται μια σειρά με δράσεις όπως «Καβάλα, πρότυπη έξυπνη πόλη και οδική παιδεία», σύστημα καταγραφής και καθαρισμού της θαλάσσιας ζώνης του Ν. Καβάλας, καθώς και ένα σύστημα παρακολούθησης και ανίχνευσης πυρκαγιών, που θα συνεισέφεραν θετικά στην πόλη και στην αλλαγή της καθημερινότητας του κάθε πολίτη ξεχωριστά. Ταυτόχρονα με τα παραπάνω θα πρέπει να τονίσουμε και τα θέματα της εκπαίδευσης και των υποδομών. Στον τομέα της εκπαίδευσης, ο Ν. Καβάλας εμφανίζεται πρώτος σε αποφοίτους ΑΕΙ (πανεπιστημιακής και τεχνολογικής κατεύθυνσης) στην περιφέρεια, πρώτος σε αποφοίτους όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης και τελευταίος σε αναλφάβητους. Συγκεκριμένα, στην περιοχή της Καβάλας υπάρχουν είκοσι εννέα (29) δημοτικά σχολεία, τριάντα τέσσερα (34) νηπιαγωγεία, δεκατρία (13) γυμνάσια και δώδεκα (12) λύκεια, εκ των οποίων ένα μουσικό. Επίσης, υπάρχει και το ΤΕΙ Καβάλας με αρκετά τμήματα σε διάφορες ειδικότητες, το οποίο ήδη συνενώθηκε νομοθετικά και αποτελεί παράρτημα του Διεθνούς Πανεπιστημίου με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Θετικό πρόσιμο στην τοπική οικονομία προσδίδει και η ύπαρξη της σχολής πιλότων Egnatia aviation, μέχρι πρότινος μοναδικής στον ελλαδικό χώρο, της οποία πλέον λειτουργεί παράρτημα και στο αεροδρόμιο της Κοζάνης. Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες σχολές εκπαίδευσης επαγγελματιών πιλότων αερογραμμών στην Ευρώπη, με έδρα τον Αερολιμένα Καβάλας.

117

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ο Ν. Καβάλας αποτελεί τον μεγαλύτερο πόλο έλξης τουριστών σε ολόκληρη την περιφέρεια Α.Μ.Θ., ενώ ένα μέρος του θαλάσσιου κυρίως τουρισμού που υπάρχει στη χώρα οφείλεται στον Νομό Καβάλας, που με τη βοήθεια της παραλίας, του λιμανιού και του νησιού της Θάσου έχει επιφέρει θεαματική άνθηση-ανάπτυξη στον θερινό τουρισμό της ευρύτερης περιοχής. Η τοπική οικονομία υποστηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από την καλοκαιρινή σεζόν, κατά τη διάρκεια της οποίας υπάρχει αρκετά μεγάλη προσέλευση τουριστών. Πόλους έλξης αποτελούν τα εμπορικά κέντρα στη δυτική πλευρά της πόλης της Καβάλας, οι μεγάλες πλατείες, τα μοντέρνα κτίρια, οι παραδοσιακές οικίες, τα πλακόστρωτα σοκάκια της παλιάς πόλης, οι ξενοδοχειακές μονάδες και το εύκρατο μεσογειακό κλίμα. Η πόλη της Καβάλας ως παραλιακή πόλη έχει το προνόμιο της ακτοπλοϊκής σύνδεσης με τα νησιά του Αιγαίου και με τη Θάσο. Ωστόσο απαιτείται επισταμένη επίβλεψη του παραθερισμούτουρισμού των περιοχών που βρίσκονται κοντά σε θαλάσσιες περιοχές, ώστε να µην υποβαθμιστεί το σπάνιο φυσικό περιβάλλον της παραλιακής ζώνης. Ιδιαίτερα αναπτυγμένη τουριστικά είναι και η περιοχή της νέας Ηρακλείτσας, που αποτελεί το πιο γραφικό τουριστικό θέρετρο του νομού. Επίσης,έντονη είναι και η πολιτιστική δραστηριότητα στον νομό, ενώ ο τομέας της υγείας και πρόνοιας εμφανίζει δείκτες ανώτερους του µ.ο. της Ελλάδας. Στο εμπόριο, στον Νομό Καβάλας κυριαρχούν σε αριθμό οι επιχειρήσεις χονδρικού και λιανικού εμπορίου, και παράλληλα εμφανίζεται πρώτος στις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, από τα μέσα του 19ου αι. η Καβάλα, λόγω της υψηλής ποιότητας καπνών που παράγονταν στην περιοχή, καθώς και της ευνοϊκής της θέσης και του φυσικού της λιμανιού, αποτέλεσε ένα διεθνές κέντρο στο εμπόριο καπνού. Η ολοκλήρωση του έργου της Εγνατίας Οδού τα τελευταία χρόνια συνέβαλε, τέλος, σε μεγάλο βαθμό στην προσβασιμότητα του νομού και στη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών. Η Εγνατία Οδός προσφέρει τη δυνατότητα στην Καβάλα να προσελκύσει την εγκατάσταση βιομηχανιών μεγάλης κλίμακας, δεδομένης της δυνατότητας απρόσκοπτης μετακίνησης των παραγόμενων προϊόντων ανατολικά, δυτικά, βόρεια και νότια της Ελλάδας και της Ευρώπης.

118

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

119

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

120

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ε

κ του συνόλου των μεγάλων έργων που προγραμματίστηκαν και κατασκευάστηκαν στην Καβάλα τα τελευταία χρόνια, σημαντικότατο είναι το έργο της Εγνατίας Οδού. Η Εγνατία Οδός και οι κάθετοι άξονές της είναι ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος μήκους 670 περίπου χιλιομέτρων, που διασχίζει οριζόντια τη χώρα από την Ηγουμενίτσα της Θεσπρωτίας έως τους Κήπους του Έβρου. Με την ολοκλήρωσή της μειώθηκαν οι αποστάσεις και βγήκαν από την απομόνωση μερικές από τις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες της χώρας, όπως η Ήπειρος, η Δυτική Μακεδονία και η Θράκη. Επιπλέον, αυξήθηκαν οι δυνατότητες επενδύσεων σε μεταφορές, βιομηχανία και τουρισμό. Η Εγνατία Οδός αποτελεί το πιο σημαντικό σύγχρονο έργο υποδομής για την ανάπτυξη και επικοινωνία της χώρας με την Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία. Επίσης, αποτελεί τμήμα των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών και είναι ένα από τα δεκατέσσερα έργα προτεραιότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνδέεται με τέσσερα λιμάνια, έξι αεροδρόμια και εννιά κάθετους άξονες που διασφαλίζουν την πρόσβαση στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ο αυτοκινητόδρομος Εγνατία Οδός διασχίζει περιοχές εξαιρετικού φυσικού κάλλους και μοναδικής ιστορικής σημασίας. Το πλάτος του οδοστρώματος είναι 24,5 μ. με διαχωριστική νησίδα, δύο λωρίδες κυκλοφορίας και μία λωρίδα έκτακτης ανάγκης. Καθοριστικό στοιχείο του σχεδιασμού της αποτέλεσε η πρόβλεψη εγκάρσιων διαδρόμων διαφυγής μεταξύ των κλάδων των σηράγγων για την περίπτωση πυρκαγιάς. Τέλος, ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην εγκατάσταση υψηλών προδιαγραφών συστήματος παρακολούθησης και ελέγχου της ασφαλούς λειτουργίας των σηράγγων. Παράλληλα, σημαντικό έργο ήταν και ο οδικός άξονας ΚαβάλαςΔράμας, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί ως διευρωπαϊκός άξονας. Επέφερε πολλά θετικά οφέλη στην ενίσχυση της τουριστικής κίνησης αλλά και στη συνεργασία με άλλες χώρες. Επίσης, στο αεροδρόμιο της Καβάλας πραγματοποιήθηκαν έργα εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης. Στον νομό υπάρχουν δύο αεροδρόμια, από τα οποία αυτή τη στιγμή μόνο το αεροδρόμιο «Μέγας Αλέξανδρος» στη Χρυσούπολη χρησιμοποιείται για επιβατική κίνηση. Το αεροδρόμιο στον Αμυγδαλεώνα, το πιο παλιό στον νομό, μετά την έναρξη της λειτουργίας του νέου υπολειτουργεί και χρησιμοποιείται μόνο από μικρά στρατιωτικά αεροσκάφη από την Καβάλα και από πυροσβεστικά αεροσκάφη, κυρίως κατά την περίοδο του καλοκαιριού. Το συγκεκριμένο έργο πρόσφερε ενίσχυση του αναπτυξιακού πόλου, ενίσχυση της τουριστικής έλξης και σύνδεση με το διεθνές δίκτυο συνδυασμένων μεταφορών. Σημαντικό έργο στην Καβάλα τα τελευταία χρόνια είναι και το νέο εμπορικό λιμάνι Φίλιππος Βˊ, το οποίο στόχο έχει να εξυπηρετήσει κυρίως εμπορευματικές μεταφορές και να αποτελέσει μείζονα μεταφορικό κόμβο. Για πολλά χρόνια, όσο τα λιμενικά έργα βρίσκονταν σε φάση

121

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ολοκλήρωσης, εξυπηρετούσε περιορισμένες εμπορευματικές μεταφορές λιπασμάτων και πετρελαίου. Σημαντικά χαρακτηρίζονται και τα έργα ανακαίνισης του λιμανιού που μέχρι πρόσφατα ήταν το βασικό σημείο για τις θαλάσσιες μεταφορές. Η χερσαία ζώνη του λιμανιού περικλείεται από την πόλη της Καβάλας και σε αυτήν αναπτύσσονται εμπορικές και τουριστικές δραστηριότητες. Μεγάλης σημασίας έργο στην περιοχή της Καβάλας είναι και η δημιουργία αγωγού πόσιμου νερού. Ο αγωγός είναι έργο χρηματοδοτούμενο από την ιδιωτική εταιρία φυσικού αερίου. Η συγκεκριμένη επένδυση συμβάλλει στην πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό σε περισσότερους από δεκαπέντε χιλιάδες κατοίκους του νομού. Το συνολικό κόστος του έργου ανέρχεται στα είκοσι εκατομμύρια ευρώ. Το έργο θα συμβάλει τα μέγιστα και στην ομαλή φιλοξενία των τουριστών που θα επιλέξουν την περιοχή. Εκτός του προσφερόμενου πόσιμου νερού, θα λύσει και το πρόβλημα της αποχέτευσης στην περιοχή των Τεναγών Φιλίππων. Ταυτόχρονα προωθήθηκε και η κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων για την υποστήριξη των αγροτών της Καβάλας. Επιπλέον, σημαντική κρίνεται και η κατασκευή του έργου «Περιμετρική Οδός Καβάλας». Η ανάγκη για ολοκλήρωση της περιμετρικής οδού Καβάλας κρίνεται επιβεβλημένη, καθώς από την πλευρά της εισόδου-εξόδου της Καβάλας από και προς Ξάνθη η κίνηση των οχημάτων είναι πλέον προβληματική. Το συγκεκριμένο έργο μετά την κατάρρευση της γέφυρας στο παλιό Νοσοκομείο θα δώσει λύση στο τεράστιο κυκλοφοριακό αδιέξοδο της πόλης της Καβάλας. Θα αποτελέσει, επίσης, μια εναλλακτική της Εγνατίας Οδού, μία ζώνη ασφαλείας για την πόλη και παράλληλα θα αποφορτίσει το κυκλοφοριακό πρόβλημα εντός του αστικού ιστού, διότι η επιβάρυνση στις γειτονιές και στους δρόμους της πόλης είναι μεγάλη (προσωρινή λύση η χρησιμοποίηση της οδού Βάσσου, που οδηγεί στην οδό Κολοκοτρώνη στη συνοικία της Αγίας Βαρβάρας, προκειμένου τα αυτοκίνητα να φτάσουν στο κέντρο της Καβάλας, μετά την κατάρρευση της γέφυρας στο παλαιό Νοσοκομείο, που είναι επικίνδυνη). Το κυκλοφοριακό πρόβλημα δεν είναι μόνο δρόμοι και ρυθμίσεις, είναι και η αποσυμφόρηση του κέντρου από τα αυτοκίνητα, η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, η κουλτούρα για τη χρήση και τη στάθμευση του ΙΧ αυτοκινήτου, η οδική ασφάλεια, η καθημερινή λειτουργία της πόλης και πολλά άλλα. Επίσης, η Περιμετρική έχει μεγάλη αξία για την πολιτική προστασία, για να αποφευχθεί ένα συνολικό μπλοκάρισμα της πόλης σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως στο πρόσφατο παρελθόν στο Μάτι. Τέλος, σημαντικά έργα ήταν και αυτά που αφορούν την ανανέωση και ασφαλτόστρωση του οδικού δικτύου της Καβάλας. Ορισμένα από αυτά, πέραν της περιμετρικής οδού, είναι η εργολαβία που περιλαμβάνει παρεμβάσεις στις βορειοανατολικές συνοικίες του Σούγιουλου και του Τιμίου Σταυρού, αλλά και στη Λαχαναγορά. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τμήματα της οδού Θεοδώρου Καβαλιώτου και της Ιωάννου Μέξη, στη συμβολή της Αγίου Αθανασίου με τη Σαππαίων και στη Λαχαναγορά.

122

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Απαιτείται μία νέα κυκλοφοριακή μελέτη, ένα σύγχρονο Σχέδιο Πόλης (το ισχύον σχέδιο είναι από το 1980), ένας συνολικός σχεδιασμός για την αλλαγή της φυσιογνωμίας του κέντρου της πόλης. Αναπλάσεις, νέοι χώροι στάθμευσης, νέες χρήσεις παλιών και εγκαταλειμμένων κτιρίων, απομάκρυνση λειτουργιών που επιβαρύνουν την κίνηση στο κέντρο (όπως για παράδειγμα η μεταφορά του Τελωνείου) είναι παρεμβάσεις που πρέπει να εξεταστούν συνολικά και όχι αποσπασματικά.

123

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

124

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ο

ι πάσης φύσεως υποδομές στις μετακινήσεις είναι αναμφισβήτητα ο κορυφαίος παράγοντας που συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός τόπου. Ο δρόμος, είτε πρόκειται για αυτοκινητόδρομο, σιδηρόδρομο, είτε για δρόμο θαλάσσιο ή από αέρα, βγάζει από την απομόνωση τις περιοχές και συνεισφέρει τα μέγιστα στην προσβασιμότητα και στην προσπελασιμότητα. Οι θαλάσσιοι δρόμοι ήταν οι πρώτοι που αναπτύχθηκαν από την αρχαιότητα, ακόμα και τα λιμάνια ήταν τα πρώτα έργα υποδομής που αφορούσαν τις μετακινήσεις. Μέσω αυτών μετακινούνταν προϊόντα και άνθρωποι, συντελώντας στην εξωστρέφεια, στην επικοινωνία και στην ανάπτυξη. Ο Ν. Καβάλας, που τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε πόλο έλξης πολλών τουριστών, αποτελεί ιδιαιτέρως προικισμένο τόπο σε ό,τι αφορά τα γεωγραφικά του χαρακτηριστικά, αλλά και την ανθρώπινη παρουσία και τη δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, η αύξηση του πληθυσμού στον Νομό Καβάλας συνέβαλε από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη του εμπορίου και του βιομηχανικού τομέα. Η ανάπτυξη του εμπορίου κατέστησε αναγκαία την κατασκευή νέου λιμανιού στη βιομηχανική περιοχή της πόλης, το εμπορικό λιμάνι Φίλιππος Βˊ. Όμως, λιμάνια στην περιοχή της Καβάλας υπήρχαν από πολύ παλαιότερα. Από τα τέλη του 7ου αι. π. Χ. ακόμη, οι Θάσιοι ίδρυσαν λιμάνι που ήταν ένας φυσικός όρμος στις δυτικές ακτές της χερσονήσου της Παναγίας, το οποίο σήμερα έχει εξαφανιστεί κάτω από επιχώσεις. Το λιμάνι αυτό έδινε τη δυνατότητα δημιουργίας επαφών και διατήρησης ανοιχτών δρόμων μεταξύ της ευρύτερης περιοχής της Καβάλας με άλλες περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας και όχι μόνο. Έδινε τη δυνατότητα μεταφοράς στην περιοχή εμπορευμάτων, αλλά και ιδεών από άλλους τόπους, όπως για παράδειγμα θρησκειών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το 49/50 μ.Χ. την άφιξη του Αποστόλου Παύλου, που μετέφερε το μήνυμα της νέας θρησκείας στην Ευρώπη. Επίσης, τον 16ο και 17ο αι. το λιμάνι της Καβάλας κατείχε σημαντική θέση και ρόλο, όπως τον διοικητικό και φορολογικό έλεγχο της γειτονικής μεταλλευτικής περιοχής, ενώ διεξάγονταν μέσω αυτού το εμπόριο εξαγωγών με τοπικά αγροτικά προϊόντα (σιτάρι, βαμβάκι, ξυλεία κ.ά.). Κατά τη διάρκεια του 18ου αι. η Καβάλα και το λιμάνι της διένυσαν περίοδο ιδιαίτερης ακμής. Το εμπόριο του λιμανιού ήταν κυρίως εξαγωγικό και έπαιζε το ρόλο του κέντρου αλιείας και εμπορίου (κυρίως καπνού), ενώ στην πόλη της Καβάλας εγκαταστάθηκαν τότε οι πρώτες προξενικές αρχές της Γαλλίας και της Βενετίας. Το 1920 η Καβάλα απέκτησε Λιμενική Επιτροπή με σκοπό την κατασκευή του λιμανιού. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1928, μετά από μειοδοτικό διαγωνισμό τα έργα κατακυρώθηκαν στην Ανώνυμη Εργοληπτική Εταιρεία Θαλασσίων & Υδραυλικών Έργων. Τα εγκαίνια του λιμανιού έγιναν το Νοέμβριο του 1929 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το λιμάνι ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του ’50. Με την κατασκευή των λιμενικών έργων δημιουργήθηκε με επιχωματώσεις και η νέα παραλία της Καβάλας.

125

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τα τελευταία χρόνια δόθηκε έμφαση στην κατασκευή και στην ανακαίνιση λιμανιών στον χώρο της Καβάλας. Το 2015 ολοκληρώθηκε το έργο της κατασκευής του αποσπασμένου μόλου μήκους 200 μ., προϋπολογισμού 14 εκατ. ευρώ περίπου. Επίσης, ολοκληρώθηκε το έργο «Ολοκλήρωση επέκτασης κρηπιδωμάτων» μήκους 510 μ., προϋπολογισμού 16 εκατ. ευρώ περίπου και αυτό, με ημερομηνία αποπεράτωσης τον Δεκέμβριο του 2018. Βέβαια, οι υποδομές στις μεταφορές και η προώθηση μεταφορικών μέσων έχει αποδειχτεί ότι απαιτεί την οργάνωση δικτύων, αλλά και τον συνδυασμό των μεταφορικών μέσων, ώστε οι μετακινήσεις να διευκολύνονται σε κάθε γεωγραφικό σημείο, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο. Στη συνέχεια του κειμένου αναφέρονται κάποια από τα σπουδαιότερα λιμάνια του Νομού Καβάλας.

7.1 Επιβατικός Λιμένας «Απόστολος Παύλος»

Το λιμάνι της Καβάλας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της περιοχής από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα. Χτίστηκε στα τέλη του 7ου αι. και έχει μήκος 1.950 μ. και βάθος από 4 έως 10 μέτρα. Ο Απόστολος Παύλος έφτασε από τη θάλασσα στην Καβάλα στην πρώτη του πορεία προς την Ευρώπη και έτσι άρχισε να διαδίδει τον Χριστιανισμό σε όλη την Ήπειρο. Το λιμάνι απέχει 127 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και βρίσκεται απέναντι από τη Θάσο. Η απόστασή του από το λιμάνι του Πειραιά είναι στα 660 χλμ. Οι νότιοι άνεμοι είναι κυρίως αυτοί που πολλές φορές απαγορεύουν τη μετακίνηση των πλοίων από και προς το λιμάνι της Καβάλας. Το λιμάνι μπορεί να φιλοξενήσει σκάφη και πλοία με ανώτατο αθροιστικό πλάτος 325 μέτρα. Το μεγαλύτερο πλοίο που έχει σταθμεύσει εκεί ονομάζεται Riviera, χωρητικότητας περίπου 1.400 επιβατών. Το επιβατικό λιμάνι «Απόστολος Παύλος» περικλείεται από την πόλη της Καβάλας και μέχρι το 2002 αποτελούσε το κεντρικό σημείο αναφοράς των θαλάσσιων μεταφορών στην ευρύτερη περιοχή. Μετά τη μεταφορά της εμπορευματικής κίνησης τον Οκτώβριο του 2002 στο λιμάνι «Φίλιππος Βˊ», το κεντρικό λιμάνι πλέον εξυπηρετεί μόνο τον τουρισμό. Το κεντρικό λιμάνι της Καβάλας προσεγγίζουν κρουαζιερόπλοια και σκάφη αναψυχής, καθώς και ο αλιευτικός στόλος. Χρησιμοποιείται επίσης ως αλιευτικό καταφύγιο και για τον ναυταθλητισμό. Ταυτόχρονα έχει καθημερινά δρομολόγια από και προς τη Θάσο και τακτικά δρομολόγια προς τη Λήμνο, τη Μυτιλήνη, τη Χίο και τη Σάμο.

126

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 46. Επιβατικός λιμένας «Απόστολος Παύλος» (Πηγή: www.kavalapost.gr)

7.2 Λιμένας Ελευθερών

Το λιμάνι των Ελευθερών βρίσκεται 17 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης της Καβάλας. Χρησιμοποιείται για να διακινούνται φορτία. Συνεισφέρει στον αλιευτικό στόλο, στον οποίο παρέχει αλιευτικό καταφύγιο, και συμβάλλει στην ανάπτυξη του τουρισμού, καθώς παρέχει τη δυνατότητα προσέγγισης ιδιωτικών σκαφών αναψυχής. Το βάθος του λιμανιού ανέρχεται έως 10 μέτρα. Ο λιμένας των Ελευθερών αποτελεί ένα λιμάνι που χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο ως εμπορικό, δεδομένου ότι δεν εξυπηρετεί επιβατικούς σκοπούς, ρόλους που έχουν αναλάβει τα λιμάνια «Απόστολος Παύλος» και «Κεραμωτής». Για το λόγο αυτόν θα μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω εάν επεκτείνει τη σύνδεσή του και με άλλες ακτοπλοϊκές συνδέσεις με βαλκανικές χώρες που θα έχουν ως σκοπό το εμπόριο με εξαγωγές και εισαγωγές. Αυτό μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της ζήτησης τοπικών προϊόντων που θα αναπτύξουν την τοπική παραγωγή, με αποτέλεσμα τη συνεπακόλουθη αύξηση σε θέσεις εργασίας στην Καβάλα. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να αυξηθούν τα έσοδα της ναυτιλιακής εμπορίας, να ανοίξει δρόμος για νέες επενδύσεις από το εξωτερικό και να υπάρξει μεγαλύτερη εισροή χρημάτων με μια άμεση διαφήμιση και του λιμανιού, αλλά και του τόπου που θα εδρεύουν τα προϊόντα αυτά. Τα παραπάνω μπορούν να πραγματοποιηθούν με βιώσιμους όρους, με όσο το δυνατό λιγότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, καθώς είναι πλέον γνωστό πως η ναυτιλία έχει συμβάλει σε κάποιες περιπτώσεις αρνητικά στην κλιματική αλλαγή με τις εκπομπές των αέριων ρύπων. Η οποιαδήποτε δράση θα πρέπει να συνδυάζεται με τη λήψη των ανάλογων μέτρων, έτσι ώστε να χρησιμοποιηθούν τεχνικές για τη μείωση της ρύπανσης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με χρήση καυσίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο, χρήση 127

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ειδικών φίλτρων, τροποποιήσεις των κινητήρων, ηλεκτροδότηση των πλοίων από τη στεριά και χρήση λιγότερο ρυπογόνων καυσίμων (όπως το υγροποιημένο φυσικό αέριο LNG) από τα πλοία (Εικόνα 47).

Εικόνα 47. Λιμένας Ελευθερών (Πηγή: www.portkavala.gr)

7.3 Λιμένας Κεραμωτής

Το λιμάνι της Κεραμωτής βρίσκεται 42 χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη της Καβάλας και είναι το πιο κοντινό της Θάσου, από όπου εισέρχεται ο μεγαλύτερος αριθμός των επιβατών και των εμπορευμάτων της. Η χρησιμότητά του είναι μεγάλη, εφόσον εξυπηρετεί την επιβατική κίνηση με καθημερινά δρομολόγια από και προς τη Θάσο. Μέσω αυτού διακινούνται φορτία και εξυπηρετείται ο αλιευτικός στόλος που έχει χρήση και αλιευτικού καταφυγίου. Τα βάθη του λιμανιού φτάνουν έως και τα 7,5 μέτρα. Ο Οργανισμός Λιμένα Καβάλας έχει ως σκοπό μακροπρόθεσμα το λιμάνι να έχει χαρακτήρα επιβατικό και την έως τώρα εμπορική του ιδιότητα να αναλάβει αποκλειστικά ο εμπορικός λιμένας Φιλίππου Β΄. Ο λιμένας της Κεραμωτής βρίσκεται σε μια πολύ ευνοϊκή γεωγραφικά θέση, διότι απέχει μόλις 12 χιλιόμετρα από το αεροδρόμιο της Καβάλας «Μέγας Αλέξανδρος», το οποίο διαθέτει πτήσεις εσωτερικού και εξωτερικού, 145 χιλιόμετρα από την Αλεξανδρούπολη, απόσταση που καλύπτεται οδικώς, και 190 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη, απόσταση δύο ώρες οδικώς. Όμως, η μεγάλης σημασίας γεωγραφική του θέση δεν περιορίζεται μόνο στην πρόσβασή του από άλλες πόλεις εντός της χώρας αλλά και από πρωτεύουσες του εξωτερικού, όπως τη Σόφια, που βρίσκεται σε ακτίνα μόνο τεσσεράμισι (4,5) ωρών οδικώς, την Κωνσταντινούπολη –πέντε (5) ωρών οδικώς–, το Βουκουρέστι –εφτάμισι (7,5) ωρών οδικώς– και το Βελιγράδι, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση εννιάμισι (9,5) ωρών οδικώς.

128

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Είναι σαφές πως ο λιμένας, εκτός από τη γεωγραφική του θέση, συνδυάζοντας τα δρομολόγιά του στη Θάσο, έναν από τους πλέον γνωστότερους τουριστικούς προορισμούς της Ανατολικής Μακεδονίας, μπορεί να προσελκύσει τουρισμό. Η ανάπτυξη του λιμένα της Κεραμωτής μπορεί να διευρυνθεί με την αξιοποίηση των δρομολογίων που παρέχει, τα οποία χρειάζεται να διαφημιστούν κατάλληλα από τουριστικά πρακτορεία και να επεκταθεί σε μεγαλύτερο εύρος η προώθησή του. Για να κατέχει όμως μια τέτοια θέση, θετικό θα ήταν να δημιουργηθούν συνδέσεις και με άλλες επιβατικές ακτογραμμές, με λιμένες του εσωτερικού ή και του εξωτερικού, με απώτερο στόχο την αύξηση του τουρισμού. Παράλληλα, η ανάπτυξη του λιμανιού, από τουριστικής επίσης πλευράς, θα μπορούσε να υπάρξει αν διευρύνονταν οι δραστηριότητες και οι εκδηλώσεις που γίνονται σε αυτό με τις κατάλληλες εγκαταστάσεις και υποδομές. Με τον τρόπο αυτό ο λιμένας θα μπορούσε να αναδειχθεί περισσότερο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς θα εμπεριέχεται σε αυτόν και ο αθλητικός τουρισμός, ένας τομέας που επιφέρει μεγάλο οικονομικό όφελος, καθώς όλες οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τη θάλασσα κοστολογούνται αρκετά υψηλά. Έτσι, θα προσελκύσει τουρίστες που ο μοναδικός τους στόχος θα είναι να ψυχαγωγηθούν και να αθληθούν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους και όχι απλά να έρθουν σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον (παραλίες, ποταμός Νέστου και λιμνοθάλασσες) και τις υπηρεσίες διασκέδασης. Για να επιτευχθούν όλοι οι προτεινόμενοι τρόποι ανάπτυξης και να μπορέσει ο λιμένας της Κεραμωτής να αντεπεξέλθει στα έξοδα που απαιτούνται ώστε να υλοποιηθούν όλα αυτά, θα μπορούσαν οι Αρχές να απευθυνθούν σε επενδυτές, δήμους, πόλεις, χώρες που θα ήταν διατεθειμένοι να επενδύσουν στα παραπάνω και να υπογράψουν συμφέρουσες συμφωνίες. Παράλληλα θα μπορούσε να διερευνηθεί η δυνατότητα χορηγιών από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς. Τέλος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η βιωσιμότητα των έργων αυτών και των εγκαταστάσεων, και να παρθούν τα ανάλογα μέτρα για την προστασία της φύσης, να γίνει ορθή διαχείριση των αποβλήτων που θα προκύψουν. Ο λιμένας είναι μια ευαίσθητη οικολογικά περιοχή με εκβολές ποταμού και λιμνοθάλασσας, και είναι απαραίτητο να προβλεφθούν μέτρα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος (Εικόνα 48).

Εικόνα 48. Λιμένας Κεραμωτής (Πηγή: www.portkavala.gr)

129

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

7.4 Εμπορικός Λιμένας «Φίλιππος Β΄»

Με την πάροδο των χρόνων κρίθηκε αναγκαία η ύπαρξη ενός νέου λιμανιού έξω από την πόλη της Καβάλας για την ανάπτυξη του εμπορίου της περιοχής. Οι εργασίες για την κατασκευή του νέου λιμανιού με το όνομα «Φίλιππος Β΄» ξεκίνησαν το 1990. Σημειώνεται ότι το λιμάνι δεν είναι ανεξάρτητο, αλλά ένα κομμάτι της πόλης, ένας ζωντανός οργανισμός, και πρέπει να συνυπάρχει δημιουργικά με την πόλη της Καβάλας. Αυτό είναι ένα ζητούμενο δύσκολο μεν, εφικτό δε. Στόχος είναι να γίνει το λιμάνι κύριο διαμετακομιστικό κέντρο τόσο για την ευρύτερη περιοχή όσο και για τις χώρες της Βαλκανικής. Σε απόσταση μόνο 500 μέτρων από την Εγνατία Οδό, με την ολοκλήρωση των κάθετων αξόνων, θα αποτελεί την κύρια πύλη της Ανατολικής Βαλκανικής στη Μεσόγειο. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στο λιμάνι Φίλιππος Βˊ της Καβάλας να είναι ένα από τα δέκα ελληνικά λιμάνια εθνικής πλέον σημασίας λόγω της σημαντικής γεωστρατηγικής του θέσης. Για την αναπτυξιακή πορεία του κρίθηκε αναγκαία η υποπαραχώρηση τμημάτων του σε ιδιώτες (πρόκειται για έναν όρο που υπάρχει στα λιμάνια). Κάθε χώρος λιμανιού έχει το εμπορικό του κομμάτι, το τουριστικό, την ιστιοπλοΐα, και για αυτό υπάρχει η έννοια της υποπαραχώρησης. Στον σχεδιασμό του ΤΑΙΠΕΔ δεν είναι η πώληση του λιμένα ούτε η ιδιωτικοποίησή του, αλλά η υπο-παραχώρηση δραστηριοτήτων του με συγκεκριμένους όρους οι οποίοι θα αποτυπωθούν και στη διακήρυξη του διαγωνισμού που θα λάβει χώρα στο επόμενο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τον κ. Ηλιάδη (Πρόεδρο του Οργανισμού Λιμένα Καβάλας), υπάρχει η συμφωνία της Κυβέρνησης με τους θεσμούς ώστε να παραχωρηθεί το λιμάνι μέχρι τέλους του 2019. Το σκεπτικό είναι να αναλάβει τις υποδομές ο επενδυτής, όπως και τις υπερδομές που πρέπει να κατασκευαστούν για να ολοκληρωθεί το λιμάνι, και από εκεί και πέρα, όπως τόνισε, «για να έχουμε ένα λιμάνι ολοκληρωμένο, θα έχουμε και θέσεις εργασίας και κίνηση και πλούτο! Επιτέλους μετά το 1990 που άρχισε να κατασκευάζεται το λιμάνι θα έχουμε ένα ολοκληρωμένο λιμάνι που μπορεί να παίξει όπως πρέπει τον αναπτυξιακό του ρόλο. Είναι πάρα πολύ σημαντικό και το έχω πει πολλές φορές, αυτή είναι η μοναδική επιλογή που έχουμε και είναι η μοναδική ευκαιρία η παραχώρηση, για κάποια χρόνια και με όρους όμως που θα διασφαλίζουν τα οφέλη του τόπου μας». Ο Εμπορικός Λιμένας «Φίλιππος Βˊ» διαθέτει υποδομή και εξοπλισμό υψηλών προδιαγραφών και έχει τη δυνατότητα να προσφέρει προηγμένες υπηρεσίες φορτοεκφόρτωσης εμπορευματοκιβωτίων. Επιπλέον, εξυπηρετεί τη φόρτωση λιπασμάτων, πετρελαίου, τσιμέντου και άλλων προϊόντων όπως δημητριακών, καπνού, δομικών υλικών κ.ά. και την εκφόρτωση επεξεργασμένων καυσίμων, τσιμέντου, χαρτομάζας και γενικού φορτίου.

130

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Όμως, παρ’ όλη την πρόοδο των εργασιών του λιμανιού «Φίλιππος Βˊ» δεν υπάρχουν ακόμη οι κατάλληλες κτιριακές υποδομές, οι αποθηκευτικοί χώροι, ή οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει πλήρως ως ένα δυναμικό εμπορικό λιμάνι και να αποδώσει την ανάλογη αξία στην ευρύτερη περιοχή. Για την ολοκλήρωση των απαιτούμενων υποδομών απαιτούνται αυξημένες οικονομικές επενδύσεις που θα μπορούσαν να γίνουν από το ελληνικό δημόσιο. Τη χρονική, όμως, αυτή στιγμή το ελληνικό δημόσιο δεν έχει την οικονομική δυνατότητα για τόσο μεγάλη επένδυση. Σε αυτή την περίπτωση, θα μπορούσε να βρεθεί κάποια ιδιωτική εταιρεία ώστε να αναλάβει να ολοκληρώσει τις υποδομές. Φυσικά, όλα θα πρέπει να γίνουν με πλήρη διαφάνεια, που ανεξάρτητα από το οικονομικό κέρδος στόχος θα πρέπει να είναι το κοινωνικό όφελος. Η παρουσίαση ενός business plan σύμφωνα με το οποίο θα προκύπτουν και νέες θέσεις εργασίας και εξασφάλιση εργασίας για τα επαγγέλματα που αναπτύσσονται γύρω από το εμπορικό λιμάνι είναι απαραίτητη. Παράλληλα θα μπορούσε να τροποποιηθεί το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τους Οργανισμούς Λιμένος, για να μπορέσει να αντιμετωπιστεί ο ανταγωνισμός από άλλα λιμάνια ιδιωτικά όπως είναι της Θεσσαλονίκης ή όπως μπορεί να είναι στο προσεχέ μέλλον της Αλεξανδρούπολης. Επενδυτικό ενδιαφέρον εκφράστηκε από Αμερικανούς επενδυτές για το νέο Λιμάνι «Φίλιππος Βˊ» μέσω του Πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, κάτι που επιβεβαίωσε και ο Πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένα Καβάλας κ. Χρήστος Ηλιάδης. Συγκεκριμένα, από το 2012 οι μετοχές όλων των λιμανιών ανήκουν στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ), με σκοπό, όπως αναφέρει η νομοθεσία, την αξιοποίησή τους. Το αναμφισβήτητο γεγονός είναι η μεγάλη αξία ενός εμπορικού λιμανιού για την ευρύτερη περιοχή, όπου υφίσταται και το αναπτυξιακό «αποτύπωμα» και κοινωνικό όφελος που μπορεί να προσφέρει. Το λιμάνι «Φίλιππος Βˊ» έχει αρκετά πλεονεκτήματα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν. Απαραίτητη βέβαια είναι η σιδηροδρομική του σύνδεση, κάτι το οποίο έχει ήδη προγραμματιστεί. Με αυτό τον τρόπο το λιμάνι θα συνδεθεί με τα λιμάνια της Βουλγαρίας αλλά και του Δούναβη, κάτι που είναι συμβατό με την ενωσιακή «ομπρέλα». Με τη σιδηροδρομική σύνδεση το «Φίλιππος Βˊ», αποκτά πλέον άλλες δυνατότητες εξαιρετικά μεγάλες, και γι’ αυτό μπορεί να κινήσει ακόμη περισσότερο και το ενδιαφέρον επενδυτών για την αξιοποίησή του» (Εικόνα 49).

131

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 49. Εμπορικός Λιμένας «Φίλιππος Β΄» (Πηγή: www.portkavala.gr)

Κλείνοντας, θα πρέπει πάλι να τονίσουμε τα πλεονεκτήματα γεωστρατηγικής φύσεως του λιμανιού Φίλιππος Βˊ. Πρώτα απ’ όλα η θετική του θέση, στην έξοδο της Εγνατίας, δηλαδή η μικρή του απόσταση από τα δίκτυα μεταφορών και επικοινωνίας. Επίσης, η κοντινή απόσταση του αεροδρομίου (20 χλμ), η σιδηροδρομική σύνδεση, που καλώς εχόντων των πραγμάτων θα υπάρχει σε τρία χρόνια, δηλαδή η σύνδεση του Λιμένα με τους Τοξότες. Οι μελέτες έχουν προχωρήσει και η διαδικασία είναι σε εξέλιξη. Γενικά είναι ένα λιμάνι δίπλα στην πόλη αλλά και εκτός οικιστικού ιστού. Και ένα άλλο μεγάλο πλεονέκτημα είναι ότι με την ολοκλήρωση της κατασκευής του αποσπασμένου μόλου και της επέκτασης των κρηπιδωμάτων, από τα 400 μ. στα 910 μ. αποκτήθηκαν βάθη 17 μ., γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να φιλοξενηθεί πλοίο 400 μ. με βύθισμα 14,5 μ.

132

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

133

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

134

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τ

ο υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο θεωρείται αναχρονιστικό, παρωχημένο και στην πραγματικότητα δεν εξυπηρετεί τα δύο ελληνικά λιμάνια, τα οποία στο πλαίσιο των γενικότερων διεθνών μεταφορικών σχεδιασμών προορίζονται να αποτελέσουν, μαζί με αυτό της Θεσσαλονίκης, τις θαλάσσιες πύλες διακίνησης των εμπορευμάτων προς και από τη νοτιοανατολική Ευρώπη αλλά και τη Ρωσία, την Ουκρανία και τις αγορές του Καυκάσου. Ενδεικτικό αυτού είναι ότι το λιμάνι της Καβάλας δεν έχει σήμερα καν σιδηροδρομική πρόσβαση, ενώ αυτό της Αλεξανδρούπολης μόλις πρόσφατα συνδέθηκε σιδηροδρομικά με το δίκτυο Θεσσαλονίκης-ελληνοτουρκικών συνόρων, μολονότι η απόσταση που το χώριζε από τις γραμμές του τρένου δεν ξεπερνούσε τα διακόσια μέτρα! Η μορφολογία του εδάφους της Καβάλας δεν διευκόλυνε τη σιδηροδρομική της σύνδεση με το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Ωστόσο, εξυπηρετούνταν από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό της Δράμας. Τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια εντάθηκαν οι συζητήσεις για τον σχεδιασμό ένταξης της Καβάλας στον Προαστιακό Θεσσαλονίκης και για τη σύνδεσή της με τους Τοξότες μέσω της Νέας Καρβάλης. Έχουν ωριμάσει οι μελέτες της σύνδεσης του λιμανιού της Καβάλας και της νέας χάραξης μέχρι τη Θεσσαλονίκη, καθώς η υφιστάμενη γραμμή πραγματοποιεί έναν μεγάλο κύκλο ως τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Άλλωστε, είναι σαφές ότι προκειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη ταχύτητα στις μεταφορές απαιτείται σύγχρονος σιδηρόδρομος. Επίσης, πρόσφατα ολοκληρώθηκε μια ιστορικής σημασίας συμφωνία για την κοινή πορεία ανάπτυξης Ελλάδας και Βουλγαρίας, ύστερα από την υπογραφή του μνημονίου συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών για τη σιδηροδρομική διασύνδεση τριών λιμένων της βόρειας Ελλάδας –της Αλεξανδρούπολης, της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης– με τρία βασικά λιμάνια της Βουλγαρίας. Το μνημόνιο συνεργασίας προβλέπει τη δημιουργία κοινού φορέα υλοποίησης. Πλέον δεν υπάρχουν κοινοπραξίες εταιρειών, αλλά στενή συνεργασία κρατών, που δίνουν και τις εγγυήσεις για να ολοκληρωθεί το έργο με τη συμβολή της Ε.Ε. Ο προϋπολογισμός του έργου για την ελληνική πλευρά ανέρχεται στα 3,5-4 δισ. ευρώ. Το τμήμα Αλεξανδρούπολη-Ορμένιο είναι σε στάδιο υλοποίησης, όπως και άλλα τμήματα μέχρι τον Νέστο. Το έργο αφορά την κατασκευή νέας μονής σιδηροδρομικής γραμμής μήκους 31,8 χλμ., που θα συνδέει τον Νέο Εμπορικό Λιμένα της Καβάλας (Λιμένας Φίλιππος Βˊ στην περιοχή της Νέας Καρβάλης) με την υφιστάμενη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκη-Αλεξανδρούπολη στην περιοχή του εργοστασίου της ΕΒΖ Ξάνθης. Η νέα σιδηροδρομική γραμμή θα αποτελέσει το ανατολικότερο τμήμα της (μελλοντικής) νέας σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνδέει τη Θεσσαλονίκη και τα παράλια της δυτικής Μακεδονίας με τη Θράκη, παράλληλα σχεδόν με την Εγνατία Οδό. Ένα έργο υποδομής αυτού του βεληνεκούς θα συμβάλλει στο να συνδεθεί το λιμάνι του Ρούσε με το Αιγαίο μέσω του λιμανιού της 135

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Καβάλας. Η υλοποίηση του έργου αυτού θα συντελέσει στο να αναπτυχθούν εμπορικές σχέσεις μεταξύ της Καβάλας και του Ρούσε, με παράλληλη ανάπτυξη της οικονομίας των δύο περιοχών. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα να ενταχθεί και η Σερβία και, όταν ολοκληρωθεί το έργο, θα μπορούσε να ενταχθεί και η Ρουμανία. Η ολοκλήρωση του πιο πάνω έργου θα μεταβάλει το υφιστάμενο τοπίο των οδικών και θαλάσσιων μεταφορών στη νοτιοανατολική Ευρώπη και ταυτόχρονα θα αναβαθμίσει γεωπολιτικά την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Προωθείται ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση της σιδηροδρομικής σύνδεσης των λιμανιών της Αλεξανδρούπολης και της Καβάλας με αυτά της Βουλγαρίας (Μπουργκάς και Βάρνα), στα παραλία της Μαύρης Θάλασσας. Αυτό υποδηλώνει πως τα φορτία από και προς τις αγορές της Μαύρης Θάλασσας (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ουκρανία, Ρωσία, Γεωργία κ.ά.) θα μπορούν να παρακάμπτουν τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και να εκβάλουν στη Μεσόγειο για να συνεχίσουν προς την Ευρώπη, την Αφρική ή και την Ασία –και αντιστρόφως– σε συντομότερο χρόνο, με χαμηλότερο μεταφορικό κόστος και με μεγαλύτερη ασφάλεια από ό,τι εάν ακολουθούσαν τη σημερινή θαλάσσια διαδρομή, ή να διασχίσουν οδικά τεράστιες αποστάσεις μέσω πολλών χωρών. Πέραν του ελληνοβουλγαρικού, αλλά και του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, για το σιδηροδρομικό αυτό «bypass» στις μεταφορές, για την παράκαμψη του Βοσπόρου, θετικοί εμφανίστηκαν και οι πρόεδροι της Ρωσίας Βλάντιμιρ Πούτιν και της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκσο. Με την ταυτόχρονη αναβάθμιση των λιμανιών της Αλεξανδρούπολης και της Καβάλας, καθώς και με την ολοκλήρωση του κάθετου οδικού άξονα που τέθηκε σε λειτουργία τα τελευταία χρόνια στη Ροδόπη, διευκολύνεται η μετακίνηση ανθρώπων και φορτίων από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία στη θάλασσα του Βορείου Αιγαίου. Το παραπάνω έργο σε συνδυασμό με τα εν εξελίξει ενεργειακά σχέδια που προβλέπουν σταθμό υγροποίησης φυσικού αερίου (LNG), διέλευση του αγωγού ΤΑΡ, κάθετο άξονα μεταφοράς αερίου (ΙGB) προς τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία κ.ά. δημιουργούν τις προϋποθέσεις εξέλιξης της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης σε διεθνούς σημασίας μεταφορικό και ενεργειακό κόμβο. Η ολοκλήρωση του παραπάνω έργου αναμένεται να έχει πολλές θετικές επιπτώσεις στην περιοχή. Σκοπός δεν είναι μόνο οι συνδυασμένες μεταφορές, αλλά και η τουριστική και εμπορική ανάπτυξη του τόπου, η προσέλκυση νέων επενδύσεων στη μεταποίηση και την παραγωγή, σε εμπορευματικά κέντρα στη βόρεια Ελλάδα, που θα αναβαθμίσουν γεωπολιτικά όχι μόνο την ίδια τη βόρεια Ελλάδα, αλλά και τα Βαλκάνια. Η καλή σιδηροδρομική σύνδεση του Νομού Καβάλας αποτελεί ένα έργο το οποίο θα έπρεπε εδώ και πολλά χρόνια να έχει υλοποιηθεί, διότι κάθε σιδηροδρομική σύνδεση υποστηρίζει και την οικονομία του τόπου. Επίσης, η δημιουργία ενός σιδηροδρόμου αυξάνει τις θέσεις εργασίας, συμβάλλει στην υποστήριξη του λιμανιού και, στην περίπτωση της 136

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Καβάλας, η συνδρομή του σιδηροδρόμου είναι αδιαμφισβήτητη. Ταυτόχρονα, γίνεται πιο εύκολη η πρόσβαση σε νέους προορισμούς, συνεισφέροντας στη διεύρυνση του πνεύματος του κάθε πολίτη. Τέλος, με τέτοιου είδους έργα υποδομής, γίνεται πιο εύκολη η μετακίνηση των ατόμων, ανακαλύπτονται νέες κουλτούρες και καλλιεργείται η άμιλλα και η συνεργασία των λαών σε συνδυασμό με τον διαπολιτισμικό τρόπο σκέψης και το πολιτισμικό ήθος.

137

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

138

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τ

ο νησί της Θάσου είναι γνωστό ως «πράσινο νησί» λόγω της φυσικής του βιοποικιλότητας. Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του πολιτισμού και της τουριστικής προβολής της Θάσου. Ο ορεινός όγκος, τα δάση, οι άγριες ακτογραμμές και γενικότερα το τοπίο της της προσδίδουν ιδιαίτερα υψηλή αισθητική. Ήδη το νησί έχει προβάλει το brand name του ως «Σμαραγδένιο Νησί». Αυτό υποδηλώνει πραγματικά τη διάθεση των κατοίκων και των τουριστικών επαγγελματιών να προβάλλουν το φυσικό περιβάλλον του ως το κύριο στοιχείο της ταυτότητάς του. Το νησί της Θάσου θυμίζει μακεδονικό βουνό μέσα στο Αιγαίο και παράλληλα βρίσκεται πολύ κοντά στην ακτή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, συνδεδεμένο απόλυτα με την υπόλοιπη περιφέρεια. Το νησί είναι γνωστό για την περιοχή που φημίζεται ως ενδιαίτημα, για το σπάνιο Λευκόιο (Leucojum aestivum), ή τα τοπικά της «βαλτολούλουδα», που φύονται σε υγρές πεδινές εκτάσεις σε όλη την ακτή. Το συγκεκριμένο είδος κινδυνεύει με εξαφάνιση λόγω των αποξηράνσεων και της εκτεταμένης δόμησης, και διασώζεται σήμερα μόνο σε ελάχιστα υγρά λιβάδια του νησιού. Στη Θάσο έχουν ήδη θεσμοθετηθεί προστατευόμενες ευαίσθητες περιοχές, γεγονός που αναμένεται να προστατεύσει τους χώρους αυτούς και να συμβάλει στην αναβάθμιση της ταυτότητας και της προβολής γενικότερα του νησιού, προσθέτοντας επιπλέον σημαντικά πολλαπλασιαστικά οφέλη. Σχετικά με το δομημένο περιβάλλον, στο νησί υπάρχουν μικροί τοπικοί οικισμοί που διατηρούν τα αυθεντικά αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά τους στοιχεία. Δυστυχώς δίπλα στην ακτογραμμή, η οποία αποτελεί και τουριστικό πόλο, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα αλλοίωσης και υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος, που εντείνεται όλο και περισσότερο με τη δόμηση. Οι τρεις βασικοί αναπτυξιακοί πυλώνες της Θάσου είναι το πολιτιστικό της περιβάλλον, το φυσικό της περιβάλλον και ο ορυκτός της πλούτος. Το πλούσιο πολιτιστικό περιβάλλον συγκροτείται από τη μακραίωνη ιστορία του νησιού, το πλήθος αρχαιολογικών χώρων και μνημείων (προϊστορικών και κλασικών, βυζαντινών, οθωμανικών) και το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό περιβάλλον, καθώς υπάρχουν εννέα παραδοσιακοί οικισμοί και πλήθος κτισμάτων-μνημείων χαρακτηρισμένων ως «Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία και Έργα Τέχνης». Τα διασωθέντα παραδοσιακά κτίρια της Θάσου χρονολογούνται από το 1800 και μετά. Οι κατασκευαστές τους ήταν μετακινούμενοι έμπειροι μάστορες, Ηπειρώτες, Αρβανίτες, Βούλγαροι, αλλά και ντόπιοι. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του νησιού αντλεί κυρίαρχα στοιχεία από τη θρακομακεδονίτικη αρχιτεκτονική και όχι από τα νησιωτικά πρότυπα. Επιπλέον, η Θάσος έχει να επιδείξει ιδιαίτερα αξιόλογη δραστηριότητα και υποδομές σε θέματα πολιτιστικού και ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος, καθώς διαθέτει πέντε (5) μουσεία

139

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

(ένα αρχαιολογικό, τρία λαογραφικά και ένα δημοτικό), ένα πνευματικό κέντρο και τρεις χώρους εκδηλώσεων και εκθέσεων. Η πλούσια εξορυκτική και μεταλλευτική ιστορία της Θάσου χάνεται στα βάθη των αιώνων και αποτελεί βασικό αναπτυξιακό της πυλώνα από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Τα αρχαιότερα μέχρι στιγμής δείγματα ανθρώπινης δραστηριότητας στη Θάσο αποτελούν τα ορυχεία ώχρας στην περιοχή των Λιμεναρίων στη θέση «Τζίνες», που χρονολογούνται στη Νεότερη Παλαιολιθική Εποχή (20.000-10.000 π.Χ.). Τα πλούσια σε σίδηρο κοιτάσματα του αιματίτη της περιοχής αυτής, τα οποία στους Νεότερους Χρόνους υπήρξαν αντικείμενο συστηματικής μεταλλευτικής εκμετάλλευσης, προσέλκυσαν πρώτους τους παλαιολιθικούς κυνηγούς του νησιού αλλά και της απέναντι στεριάς, με την οποία ήταν τότε ενωμένη η Θάσος. Το οξείδιο του σιδήρου, η ώχρα με το έντονο, κόκκινο χρώμα της υπήρξε πολύτιμο υλικό για τον παλαιολιθικό άνθρωπο που το χρησιμοποίησε για να καταγράψει τα πρώτα συμβολικά μηνύματα στο σώμα του, στον χώρο που κατοικούσε, στα αντικείμενα που κατασκεύαζε. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο ορυχείο αποτελεί το πρώτο σε ευρωπαϊκό, ίσως και σε παγκόσμιο επίπεδο, υπόγειο ορυχείο με οριζόντια υπόγεια εξόρυξη [Κουκούλη-Χρυσανθάκη και Weisgerber, 1996]. Επίσης, αρχαιολογικά ευρήματα, σε συνδυασμό με φυσικοχημικές αναλύσεις, τείνουν να τεκμηριώσουν την πρώιμη εμφάνιση του θασιακού χρυσού σε κοσμήματα Πρώιμης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού, και να τη συνδέσουν με τη λοιπή μεταλλουργική δραστηριότητα των προϊστορικών κατοίκων του νησιού, οι οποίοι ήδη στη Χαλκολιθική Περίοδο εντοπίζουν και χρησιμοποιούν τον θασιακό χαλκό και στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού παράγουν άργυρο από τον θασιακό μόλυβδο. Το έτος 1903, η γερμανική μεταλλευτική εταιρεία SPEIDELPforzeheim ζήτησε και έλαβε από την οθωμανική κυβέρνηση το δικαίωμα να εκμεταλλευτεί τα μεταλλεύματα των ψευδαργυρούχων, μολυβδούχων και αργυρούχων κοιτασμάτων της Θάσου. Έτσι ιδρύθηκε η εταιρεία Μεταλλείων Θάσου στα Λιμενάρια, με το διακριτικό όνομα Ακτή Μεταλλείων. Κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων η εξόρυξη σταματά και το 1913 τα μεταλλεία περιέρχονται στο ελληνικό κράτος. Πάνω στον λόφο, που δεσπόζει της παραλίας στην οποία έφταναν τα βαγονέτα με τα μεταλλεύματα και φορτώνονταν στα καράβια για τη Γερμανία, κτίστηκε το Παλατάκι, που ήταν το διοικητήριο της γερμανικής εταιρείας. Το κτίριο υπάρχει μέχρι τις μέρες μας, αφού έχει κηρυχθεί διατηρητέο. Ωστόσο, το μεγάλο δώρο της φύσης στη Θάσο είναι το μάρμαρο˙ λευκό, χοντρόκοκκο και εύκολο στην εξόρυξη και στη μεταφορά του, εφόσον τα περισσότερα αρχαία λατομεία βρίσκονται στην ακτογραμμή. Η εξόρυξη του μαρμάρου στο νησί της Θάσου είναι μια αρχαία τέχνη και η ιστορία της έχει καταγραφεί τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα π.Χ. – τα στοιχεία δείχνουν ότι οι Παριανοί ίδρυσαν σχολή γλυπτικής. Οι πιο πλούσιες φλέβες εντοπίζονται στην περιοχή «Σαλιάρα» της Παναγίας 140

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

καθώς και στις νοτιοανατολικές ακτές, κυρίως στη χερσόνησο της Αλυκής. Εδώ η συνεχής εκμετάλλευση των λατομείων από τον 6ο αι. π.Χ. έως τον 6ο αι. μ.Χ. έχει αποκόψει τη μισή χερσόνησο, τα ίχνη επεξεργασίας του μαρμάρου, όμως, έχουν δημιουργήσει ένα μοναδικό μουσείο αρχαίας τεχνολογίας. Επιπλέον, είναι δυνατόν κανείς να δει εκεί τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν για την εξαγωγή του μαρμάρου. Από εκείνη την εποχή υπάρχουν κείμενα για το λευκό μάρμαρο Θάσου που χρησιμοποιείται σε όλη την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία, συνήθως στην κατασκευή και διακόσμηση των ναών και άλλων σημαντικών αστικών δομών. Λέγεται ότι οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν μάρμαρο Θάσου και ότι το μετέφεραν σε όλη την αυτοκρατορία τους. Κατά τη βυζαντινή εποχή είχε χρησιμοποιηθεί εκτενώς σε όλη την αυτοκρατορία, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής τμημάτων της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. H δημοτικότητα του λευκού μαρμάρου Θάσου είναι αμείωτη μέχρι σήμερα και χρησιμοποιείται για τη διακόσμηση εξαιρετικά σημαντικών κτιρίων σε όλο τον κόσμο. Η σύγχρονη λατομική δραστηριότητα στο νησί άρχισε το 1962 με τη δημιουργία ενός λατομείου στην περιοχή Βραχούδι. Στη συνέχεια, και λόγω της μεγάλης ζήτησης του μαρμάρου που εξαγόταν, η λατομική δραστηριότητα επεκτάθηκε σε όλο το νησί και κυρίως στις περιοχές μεταξύ Λιμένα Θάσου, Ραχωνίου και Παναγίας, σε δασικές εκτάσεις, και μάλιστα εκεί που τα δάση είναι συγκριτικά πυκνότερα και δεν επλήγησαν από τις πυρκαγιές. Η παραγωγή μαρμάρου από 3500 κ. μ. το 1978, ξεπερνάει τα 70.000 κ. μ. σήμερα. Σε αυτό συνέβαλε και το κλείσιμο των λατομείων της Πεντέλης το 1979, κάνοντας έτσι το μάρμαρο της Θάσου μοναδικό στο είδος του. Το 1978, υπήρχαν στη Θάσο 4-5 λατομεία μαρμάρου, το 1994 ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε 29, ενώ σήμερα ξεπερνούν τα 35. Παράλληλα, το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του νησιού (πάνω από το 60%) καλύπτεται από δάση. Η δασική βλάστηση καλύπτεται από δύο κύριες φυτοκοινωνικές διαπλάσεις και ενώσεις: τη φυτοκοινωνική διάπλαση των κωνοφόρων και τη φυτοκοινωνική διάπλαση των σκληρόφυλλων πλατύφυλλων. Λαμβάνοντας υπόψη το πλούσιο φυσικό απόθεμα της Θάσου μπορεί να προταθεί η επέκταση της οικοτουριστικής δραστηριότητας στη θάλασσα και στην παράκτια ζώνη (καταδύσειςπεριηγήσεις, ερμηνεία παράκτιας ζώνης κ.ά.) καθώς και πεζοπορικές διαδρομές μικρού μήκους. Οι συνδυασμοί φυσικών και πολιτισμικών στοιχείων παράλληλα με τις καλές περιβαλλοντικές συνθήκες που υπάρχουν στο νησί δημιουργούν άριστες συνθήκες για την ανάπτυξη διάφορων δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής φύσεως και ενασχόλησης. Ορισμένες από τις δραστηριότητες που μπορούν να συνδυαστούν με την οικοτουριστική αξιοποίηση του νησιού είναι ο καταδυτικός τουρισμός, ο αρχαιολογικός-πολιτιστικός-πολιτισμικός τουρισμός, οι παράκτιες περιηγήσεις με μικρά σκάφη, οι περιηγήσεις με μηχανοκίνητα σκάφη (π.χ. με παραδοσιακά καΐκια ή ιστιοφόρα σκάφη), ο φυσιοδιφικός 141

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

τουρισμός σε θαλάσσια περιβάλλοντα (ιχθυοπανίδα, θαλάσσια πανίδα και χλωρίδα, έμφαση σε οικοτόπους σπάνιους και προστατευόμενους), η ερασιτεχνική αλιεία, ο φυσιοδιφικός τουρισμός σε χερσαία περιβάλλοντα (βοτανική, ορνιθολογική, εντομολογική παρατήρηση), ο πεζοπορικός τουρισμός (μικρές οικογενειακές εκδρομές χαμηλού υψομέτρου), η ορειβασία - αναρρίχηση - Extreme Sports/ τουρισμός περιπέτειας στη φύση, οι πεζοπορικές διαδρομές (ήδη δραστηριοποιείται στο νησί ο Ορειβατικός Σύλλογος Θάσου), η ορεινή ποδηλασία, η ορεινή διάσχιση με μηχανοκίνητα μέσα, η περιβαλλοντική εκπαίδευση και οι οργανωμένες εκδρομές πανεπιστημιακών σχολών για συστηματική έρευνα και παρατήρηση. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί και το θαλάσσιο περιβάλλον της Θάσου, το οποίο συμβάλλει στην ανάπτυξη του τουρισμού για πολλούς και διάφορους λόγους, όπως είναι η εγγύτητα στις εκβολές του Νέστου και στα πλούσια σε θρεπτική αξία νερά της θρακικής ακτογραμμής. Ο ποικιλόμορφος βυθός και οι μεγάλες εκτάσεις με λιβάδια Ποσειδωνίας και άλλους παραγωγικούς και προστατευόμενους οικοτόπους (βραχώδεις ύφαλοι), οι ποικιλόμορφες ακτογραμμές με μεγάλη ετερογένεια εκτεθειμένων ακρωτηρίων και προστατευόμενων ορμίσκων, η μεγάλη ποικιλία ειδών ψαριών και θαλάσσιων οργανισμών. Επίσης, η παρουσία σημαντικών πληθυσμών δελφινιών, η καταγραφή της απειλούμενης Φώκαιας (μικρόσωμο είδος δελφινιού που στην ευρύτερη Μεσόγειο απαντάται μόνο στο Θρακικό και στη Μαύρη Θάλασσα) καθώς και η παρουσία αναπαραγόμενου πληθυσμού Μεσογειακής Φώκιας (Monachus monachus).

142

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

143

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

144

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η

πρωτεύουσα και κύριο λιμάνι του νομού, η πόλη της Καβάλας, αποτελεί σημαντικό εμπορικό, βιομηχανικό και αλιευτικό κέντρο, με παράλληλη παράδοση στην επεξεργασία και εξαγωγή καπνού. Πολλούς επισκέπτες προσελκύει η Παλαιά Πόλη, η Μεσαιωνική Ακρόπολη, το Παράλιο Τείχος, το Υδραγωγείο, το Ιμαρέτ, το σπίτι της οικογένειας του Μεχμέτ Αλή Πασά, οι παλιές καπναποθήκες, οι εκκλησίες της περιοχής, καθώς και οι Αμμόλοφοι στη θέση Άσπρη Άμμος. Γνωστές παραλίες της περιοχής είναι η Καλαμίτσα, ο Μπάτις, η Τόσκα, το Παληό και το Περιγιάλι. Γραφικό παραλιακό χωριό με αξιόλογη τουριστική υποδομή είναι η Κεραμωτή, χτισμένη κοντά στις εκβολές του Νέστου. Επισκεψιμότητα συγκεντρώνει και το δέλτα του ποταμού Νέστου με το δάσος και τις λιμνοθάλασσες από την Κεραμωτή ως τη Νέα Καρβάλη. Επιπλέον, μεγάλο αριθμό επισκεπτών προσελκύουν και τα ιαματικά νερά των Λουτρών Ελευθερών.

10.1 Τρόποι πρόσβασης στην Καβάλα

Η πρόσβαση στον Νομό Καβάλας είναι δυνατή οδικώς, από αέρα και θάλασσα. Από αέρα γίνεται μέσω του αεροδρομίου Μέγας Αλέξανδρος. Επίσης, τα τελευταία χρόνια και λόγω της δημιουργίας της Εγνατίας Οδού οι οδικές αποστάσεις έχουν μειωθεί αισθητά, κάνοντας γενικότερα τη βόρεια Ελλάδα, κατά συνέπεια και την Καβάλα, έναν ιδανικό προσβάσιμο προορισμό για ταξιδιώτες από τα Βαλκάνια και την Τουρκία. Η χιλιομετρική απόσταση της πόλης της Καβάλας από την Αθήνα είναι 650 χλμ. και ο χρόνος που απαιτείται είναι περίπου εφτά ώρες, η Θεσσαλονίκη απέχει 151 χλμ. και ο ταξιδιώτης χρειάζεται περίπου μία ώρα και τριάντα πέντε λεπτά για να φτάσει στον προορισμό του. Επίσης, η Καβάλα διαθέτει και λιμάνι το οποίο ενώνει την πόλη με το Βόρειο Αιγαίο καθώς και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Όπως ειπώθηκε πιο πάνω, ο νομός δε διαθέτει ακόμη σύνδεση με το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, γεγονός που έχει καταστήσει δύσκολη την πρόσβαση με τρένο. Φυσικά ο ταξιδιώτης μπορεί να φτάσει σιδηροδρομικώς σε μια γειτονική πόλη και στη συνέχεια να μεταβεί στον νομό με τα λεωφορεία της γραμμής. Γενικά, ο Ν. Καβάλας είναι πόλος έλξης πολλών επισκεπτών τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό της χώρας. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, παραδοσιακούς οικισμούς, μοναστήρια, τον υγροβιότοπο του Νέστου, τα παράκτια χωριά και τις πολύ καλής ποιότητας παραλίες. Στις υποενότητες που ακολουθούν γίνεται μια λεπτομερής αναφορά στις δυνατότητες του νομού που είναι πολλαπλές και πολυδιάστατες. Δυνατότητες που του επιτρέπουν να μετασχηματιστεί σε κοιτίδα πολιτισμού και παράλληλα σε κόμβο γραμμάτων και τεχνών.

145

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.2 Δασικό Χωριό Παγγαίου

Το Δασικό Χωριό Παγγαίου βρίσκεται σε απόσταση 10 χλμ. από την Ελευθερούπολη με πρόσβαση από το χωριό Ακροβούνι, σε έναν δρόμο που παραμένει ανοιχτός ακόμη και σε περιπτώσεις χιονόπτωσης. Για πολλά χρόνια ο συγκεκριμένος χώρος αποτέλεσε ένα σημείο αναφοράς για το Παγγαίο όρος, καθώς ήταν ένα από τα πλέον εμβληματικά αξιοθέατα της περιοχής και ένα σημείο το οποίο προσέλκυε πολλούς επισκέπτες από όλο τον νομό –και όχι μόνο– λόγω της φυσικής ομορφιάς του τοπίου. Στις αρχές της δεκαετίας το Δασικό Χωριό εγκαταλείφθηκε, στερώντας από την ευρύτερη περιοχή έναν σημαντικό πόλο προσέλκυσης επισκεπτών. Ωστόσο, πρόσφατα έχει παραχωρηθεί δωρεάν από τη δημοτική αρχή στην ομώνυμη ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. (Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση) για είκοσι πέντε (25) χρόνια, με σκοπό να αναβαθμιστεί και να τεθεί σε λειτουργία βάσει ενός χρονοδιαγράμματος που έχει ως τελικό του ορίζοντα το 2019. Στην ευρύτερη περιοχή, εντοπίζονται οι περίφημες βραχογραφίες Παγγαίου, δείγμα αρχέγονης παρουσίας του ανθρώπου, καθώς και το σπήλαιο και «Το μεταλλείο του Μ. Αλέξανδρου», ενισχύοντας τις δυνατότητες οικοτουριστικής ανάπτυξης της περιοχής (Εικόνα 50).

Εικόνα 50. Δασικό Χωριό Παγγαίου (Πηγή: www.kavalapost.gr)

146

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.3 Νέα Ηρακλείτσα Καβάλας

Η Νέα Ηρακλείτσα αποτελεί αναμφίβολα το γραφικότερο τουριστικό θέρετρο του Νομού Καβάλας, καθώς έχει καλής ποιότητας θάλασσα. Βρίσκεται 16 χλμ. δυτικά της πόλης της Καβάλας και ανατολικά της Θεσσαλονίκης. Η Νέα Ηρακλείτσα μαζί με τη Νέα Πέραμο αποτελούν τον κατεξοχήν προορισμό για καλοκαιρινές διακοπές στην περιοχή. Παράλληλα προσφέρουν τη δυνατότητα επίσκεψης στο ιδιόκτητο νησί Φιδονήσι και Αρεθούσα που βρίσκονται ακριβώς απέναντι. Η Νέα Ηρακλείτσα διαθέτει πλήρως εξοπλισμένη μαρίνα που προσφέρει σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές ασφάλειας και παροχής υπηρεσιών δυνατότητα παραμονής σε σκάφη αναψυχής. Το γεγονός αυτό ελκύει όλους όσοι διαθέτουν σκάφος, παρέχοντας την ευκαιρία εξερεύνησης στις θαλάσσιες σπηλιές στο Φιδονήσι και στην Παναγία. Η εκκλησία της Παναγίας της Φανερωμένης συγκεντρώνει πιστούς οι οποίοι έρχονται να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα, την οποία σύμφωνα με την παράδοση αγιογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Στα Εννιάμερα της Θεοτόκου (23 Αυγούστου) γιορτάζει ο ιερός ναός και κατ’ επέκταση όλο το χωριό, καθώς πραγματοποιείται μεγάλο πανηγύρι που προσελκύει όχι μόνο κατοίκους αλλά και πλήθος επισκεπτών (Εικόνα 51).

Εικόνα 51. Νέα Ηρακλείτσα Καβάλας (Πηγή: www.kavalapost.gr)

10.4 Ο Άγιος Νικόλαος

Στην πόλη της Καβάλας, κοντά στην πλατεία Ελευθερίας, βρίσκεται η παλιά συνοικία του Αγίου Νικολάου με πολλά μικρά μαγαζάκια και καφέ. Εκεί βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που μετατράπηκε από τζαμί σε ορθόδοξη εκκλησία. Εξωτερικά έχει ψηφιδωτή παράσταση. Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει μνημείο προς τιμήν του Αποστόλου 147

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Παύλου και υπολείμματα από τη βάση ενός κίονα. Πιστεύεται ότι επάνω του υπάρχει το αποτύπωμα του Αποστόλου Παύλου και το συγκεκριμένο σημείο προσελκύει επισκεψιμότητα από τουρίστες που έρχονται στην περιοχή.

10.5 Αστικός τουρισμός στην Καβάλα

Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι ασχολούνται με τη νέα τουριστική τάση που έχει εμφανιστεί διεθνώς, τον αστικό τουρισμό. Η αλλαγή των τάσεων στον τουρισμό σε συνδυασμό με τον βαθμό ωρίμανσης των τουριστών έχουν δημιουργήσει τις σημαντικότερες προϋποθέσεις για την αλματώδη ανάπτυξή του. Οι τουριστικοί φορείς και οι κυβερνήσεις θεωρούν πλέον τον αστικό τουρισμό ως μία σημαντική ευκαιρία για την αύξηση της τουριστικής ζήτησης και των τουριστικών εσόδων των χωρών τους. Το City Break, όπως διεθνώς αναφέρεται (ο τουρισμός των πόλεων), προβλέπει την ανάδειξη μιας πόλης μέσα από την πολιτιστική και την ιστορική της διάσταση, προωθώντας νέες μορφές τουρισμού, όπως ο τουρισμός αναψυχής, ο συνεδριακός τουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός κ.ά. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσεται και η προσπάθεια όλων των τουριστικών φορέων για την ανάδειξη της Καβάλας σε έναν δημοφιλή προορισμό για City Break. Η πόλη της Καβάλας συνδυάζει την ιστορία και το παρελθόν με τη σύγχρονη πραγματικότητα και συγκεντρώνει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να την καταστήσουν έναν από τους πιο δημοφιλείς αστικούς τουριστικούς προορισμούς. Εν τούτοις, μέχρι σήμερα δεν έχει αξιοποιηθεί πλήρως αυτή η δυνατότητα, κυρίως λόγω λειτουργικών μειονεκτημάτων και έλλειψης συντονισμένων δράσεων. Με στόχο την ανάδειξη της πόλης της Καβάλας σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό µε αυξανόμενη ζήτηση και μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα όχι μόνο στην ευρωπαϊκή αλλά και στη διεθνή αγορά, πρέπει να υλοποιηθούν μια σειρά από δράσεις, που θα έχουν ως στόχο τη διαφοροποίησή της από τις ανταγωνιστικές πόλεις. Αυτό μπορεί να γίνει με την οργάνωση στρατηγικού σχεδίου με συγκεκριμένους στόχους, την αποτελεσματική διαχείριση και με τον συντονισμό των ενεργειών από τον Οργανισμό Τουριστικής και Οικονομικής Ανάπτυξης. Ο Οργανισμός Τουριστικής και Οικονομικής Ανάπτυξης συστήθηκε με αυτόν τον σκοπό. Όπως διαφαίνεται, η συνεχώς αυξανόμενη τάση του τουρισμού πόλεων και οι μεγάλες δυνατότητες της Καβάλας, σε συνδυασμό με τη διαμορφωμένη πλέον αντίληψη των αρμόδιων δημόσιων και ιδιωτικών τουριστικών φορέων και επιχειρήσεων να συνεργαστούν, της εξασφαλίζουν τις καλύτερες προοπτικές.

148

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.6 Θεματικά συνέδρια και συνεδριακός τουρισμός

Συνεδριακός τουρισμός Συνεδριακός είναι ο τουρισμός εκείνος που περιλαμβάνει οργανωμένες εκδηλώσεις όπως συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετεχόντων και οι μετέχοντες μπορούν να αναπτύξουν τουριστική δραστηριότητα. Τα συγκεκριμένα συνέδρια μπορεί να γίνονται σε εθνικό, διεθνές και σε τοπικό επίπεδο. Αποτελεί μια προσοδοφόρα μορφή τουρισμού, εφόσον τα άτομα τα οποία λαμβάνουν μέρος σε αυτά καθ’ όλη τη διάρκεια της διαμονής τους (από δύο έως τέσσερις ημέρες), λόγω του ότι ανήκουν σε υψηλά κοινωνικά στρώματα, έχουν τη δυνατότητα να δαπανήσουν χρήματα στον τόπο που επισκέφτηκαν [Λαγός, 2005: 73; Var, Cesario & Mauser, 1985]. Η Καβάλα διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που συντελούν στην καθιέρωση ενός τόπου σε συνεδριακό προορισμό, όπως το κλίμα, τα αξιοθέατα, το φυσικό περιβάλλον, την πολιτιστική ταυτότητα και την τουριστική εικόνα. Παράλληλα, η περιοχή της Καβάλας προσφέρει πολλές επιλογές, όπως επισκέψεις σε αξιοθέατα, επαφή με τη φύση, ψυχαγωγία και διασκέδαση, φαγητό και ψώνια. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο στην Καβάλα φιλοξενούνται συνέδρια και σεμινάρια υψηλών προδιαγραφών με συμμετέχοντες από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο. Συνεδριακοί χώροι, ξενοδοχεία αλλά και ειδικά εξοπλισμένες αίθουσες προσφέρουν τις κατάλληλες παροχές για την πραγματοποίηση συνεδρίων και επαγγελματικών συναντήσεων υψηλών απαιτήσεων. Το Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών που υπάρχει στην πόλη της Καβάλας παρέχει πληροφορίες στους επισκέπτες κατά τη διάρκεια ενός επαγγελματικού ταξιδιού, διακοπών αναψυχής, εναλλακτικών δραστηριοτήτων, για ολοήμερες οικογενειακές εκδρομές, για τις ακτές της πόλης, για τους τρόπους ψυχαγωγίας κ.ά. Οι πληροφορίες δίνονται στην ελληνική, στην αγγλική και στη γερμανική γλώσσα. Πιο αναλυτικά, παρέχει έντυπη πληροφόρηση, όπως για παράδειγμα χάρτη του κέντρου της πόλης, καθώς επίσης και ενημέρωση σχετικά με το πού μπορούν να πραγματοποιηθούν αγορές αναμνηστικών και εντύπων, κρατήσεις δωματίων, «e-corner», καθώς και η θυρίδα πώλησης εισιτηρίων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Φυσικά, υπάρχει η δυνατότητα για εκτενή αναφορά σε σημεία ενδιαφέροντος της περιοχής, για αξιοθέατα, μνημεία, μουσεία και ακτές, διαμονή, σίτιση, προτεινόμενες περιηγητικές διαδρομές κ.ά.

10.6.1 Συνέδριο με θέμα το κρασί

Η Καβάλα, όπως και πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, έχουν χρόνια παράδοση στην παραγωγή του κρασιού. Αυτό δημιουργεί ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τον νομό έναντι των υπολοίπων, όσον αφορά τον αγροτουρισμό, διότι τόσο οι αμπελώνες όσο και τα αποστακτήρια αποτελούν 149

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πόλο έλξης πολλών τουριστών από την Ελλάδα και από τον υπόλοιπο κόσμο. Εύλογη θα ήταν λοιπόν η πρόταση δημιουργίας ενός θεματικού συνεδρίου με θέμα το κρασί, όπου επαγγελματίες θα μπορέσουν να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους και να ανταλλάξουν σκέψεις και ιδέες για το μέλλον, για τη διαδικασία παραγωγής του κρασιού, αλλά και γιας τη μετέπειτα διάθεσή του. Συνήθως οι παρευρισκόμενοι σε συνέρια αυτής της μορφής δεν προέρχονται μόνο από τον νόμο ή την πόλη που διεξάγεται το συνέδριο, αλλά προέρχονται από όλη την Ελλάδα ή ακόμη και από γειτονικές χώρες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την προσέλευση τουριστών οι οποίοι διαθέτουν υψηλό εισόδημα και, για τις μέρες τις οποίες θα παρευρεθούν, θα ενισχύσουν τον ντόπιο πληθυσμό, καθώς θα δαπανήσουν χρήματα αρχικά σε βασικές ανάγκες όπως ύπνος (ξενοδοχεία), φαγητό (εστιατόρια), αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς στη συνέχεια. Η περιοχή της Καβάλας λόγω της ιδιομορφίας των εδαφών της έχει πολυποίκιλα είδη κρασιών, τα οποία άλλοτε είναι πιο φρουτώδη και άλλοτε απλά πιο αρωματικά. Πιο συγκεκριμένα, λόγω των γεωγραφικών και κλιματικών ιδιαιτεροτήτων που διακρίνονται παρατηρούνται στα πιο βραχώδη και ξέρα σημεία του εδάφους εύγευστες ποικιλίες ερυθρού οίνου σε σχέση με τα πιο ορεινά που παράγεται κυρίως λευκό κρασί με πολλές αρωματικές νότες. Όλα όσα προαναφέρθηκαν μπορούν να προσελκύσουν συγκεκριμένο επιστημονικό κοινό από όλο τον κόσμο, προκειμένου να διεξαχθεί γευσιγνωσία στο πλαίσιο ενός πολυπολιτισμικού συνεδρίου στην Καβάλα, ώστε να μελετηθούν όλοι οι τρόποι παραγωγής καθώς και οι τοπικές διαδικασίες που πραγματοποιούνται για να παραχθεί το συγκεκριμένο είδος κρασιού.

10.6.2 Συνέδρια αγροτουρισμού

Ο αγροτουρισμός είναι η παράλληλη ανάπτυξη ενός συνόλου δραστηριοτήτων που έχουν ως στόχο την οικονομική και κοινωνική αναβάθμιση των αγροτικών περιοχών και πιο συγκεκριμένα της υπαίθρου. Είναι η μορφή εκείνη που προσπαθεί να αναδείξει τον πολιτιστικό και τον φυσικό πλούτο της κάθε περιοχής, να δημιουργήσει και να προωθήσει τα παραδοσιακά προϊόντα και να προσφέρει τουριστικές υπηρεσίες μικρής καθώς και ήπιας κλίμακας [agrotravel, 2009; Phillip, Hunter & Blackstock, 2010; Koc, 2008]. Στην Ελλάδα, παρ’ όλες τις δυνατότητες, δεν έχει πλήρως αξιοποιηθεί ο αγροτουρισμός, ο οποίος αποτελεί συμπλήρωμα εισοδήματος σε νοικοκυριά, ιδιοκτήτες φάρμας ή παραγωγής ενός προϊόντος που θα μπορούσε να προωθηθεί τουριστικά. Μέσω ειδικών θεματικών συνεδρίων σχετικών με τον αγροτουρισμό, δίνεται η δυνατότητα για ενημέρωση πάνω στα σχετικά θέματα. Στα συνέδρια αυτά μεταφέρεται γνώση, καθώς ο καθένας μέσα από τον κλάδο του μπορεί να την προσφέρει και στους υπόλοιπους. Συνέδρια αγροτουρισμού μπορούν να διοργανωθούν στην Καβάλα, δεδομένης της αγροτικής παραγωγής που ήδη διαθέτει.

150

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.6.3 Συνέδρια αγροτικής ανάπτυξης

Ένας από τους σκοπούς της διοργάνωσης των συνεδρίων αγροτικής ανάπτυξης είναι η ανάδειξη των ευκαιριών που υπάρχουν για εναλλακτικές καλλιέργειες και αγροτικά προϊόντα. Επίσης, για μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τόσο οι υπάρχοντες αγρότες όσο και αυτοί που επιθυμούν να ασχοληθούν με τον χώρο. Συμμετέχουν άτομα της διοίκησης, κρατικοί φορείς, νέοι επιχειρηματίες, οι οποίοι ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες για τις νέες τεχνολογίες και τις νέες πρακτικές και τάσεις. Μέσω συνεδρίων αυτής της μορφής μπορούν να τεθούν μακρόπνοοι στόχοι για την Καβάλα και να καταλήξουν οι εμπλεκόμενοι σε συγκεκριμένες πολιτικές που θα ακολουθηθούν στο μέλλον, με στόχο την αγροτική ανάπτυξη.

10.6.4 Συνέδριο αλιείας

Στο πλαίσιο υιοθέτησης των αρχών της γαλάζιας ανάπτυξης, η ευρύτερη περιοχή της Καβάλας έχει τη δυνατότητα να διοργανώνει διεθνή συνέδρια και εκθέσεις με θέμα την αλιεία, αξιοποιώντας τόσο το ανθρώπινο δυναμικό και τις υποδομές του ΙΝΑΛΕ, όσο και την ύπαρξη της Ιχθυόσκαλας Καβάλας, μίας εκ των δυναμικότερων της χώρας. Η γαλάζια ανάπτυξη αποτελεί μια πρωτοβουλία για εκμετάλλευση του αναξιοποίητου δυναμικού των θαλασσών και των ακτών μέσω καινοτόμων και σύγχρονων ενεργειών, με σκοπό τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την προσέλκυση επενδύσεων και επισκεπτών. Τα συνέδρια θα διοργανώνονται σε συνεργασία με την Αναπτυξιακή Καβάλας ως διαχειριστή του CLLD (LEADER) στην περιοχή. Επίσης, παρέχεται και δυνατότητα στήριξης και χρηματοδότησής τους από την ΕΕ, στο πλαίσιο της προώθησης της Γαλάζιας Οικονομίας.

10.7 Ανάπτυξη μέσω επιχειρηματικής δραστηριότητας

Η επιχειρηματική δραστηριότητα προσφέρει κέρδος τόσο στον ίδιο τον ιδιώτη όσο και σε όλη την κοινωνία. Η διοργάνωση σχετικών συνεδρίωνσυναντήσεων μπορεί να κινητοποιήσει νέους επιχειρηματίες, αλλά και να προσφέρει τεχνογνωσία στους ήδη υπάρχοντες, με σκοπό την εξέλιξη της επιχείρησής τους. Τέτοιες εκδηλώσεις μπορεί να έχουν τουριστικό περιεχόμενο ενημερώνοντας τους κατοίκους για τις ευκαιρίες που τους προσφέρει ο τόπος τους αλλά και για το πώς ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο όπως η δημιουργία ξενοδοχειακών μονάδων μπορεί να υλοποιηθεί. Είναι απαραίτητο, βέβαια, να είναι σαφείς και οι δυνατότητες για χρηματοδότηση που προσφέρονται από την Ε.Ε., όπως π.χ. τα προγράμματα από το Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ).

151

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.8 Εκθέσεις 10.8.1 Έκθεση KAVALAEXPO

Η Έκθεση KAVALAEXPO διοργανώνεται από το Επιμελητήριο Καβάλας με στόχο την υποστήριξη του επιχειρηματικού κόσμου και την ενίσχυση της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων. Η έκθεση αποτελεί μια σύγχρονη αντίληψη επιχειρηματικής προώθησης και προβολής. Καθ’ όλη τη διάρκεια των χρόνων της διοργάνωσης, πάνω από 2.000 εκθέτες και 100.000 επισκέπτες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα και την αναπτυξιακή προοπτική της. Η KAVALAEXPO προσφέρει το ιδανικό περιβάλλον στους εκθέτες για να δείξουν και να παρουσιάσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους στους επισκέπτες. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να συγκρίνουν και να αποφασίσουν τις νέες επιχειρηματικές τους συνεργασίες. Προβάλλει τα προϊόντα των επιχειρήσεων, ενώ ήδη έχει θέσει τα θεμέλια για την καθιέρωσή της ως βαλκανικής έκθεσης. Συνεισφέρει στην άμεση επαφή, υπό την ίδια στέγη, εταιρειών που προσφέρουν υπηρεσίες και προϊόντα στην αγορά της περιοχής με τις εταιρείες που αναζητούν λύσεις. Αποτελεί ένα κοινό σημείο αναφοράς του επιχειρηματικού κόσμου του Νομού Καβάλας, της Ελλάδας και των Βαλκανίων. Τα οφέλη για τους εκθέτες και επισκέπτες είναι ότι συμμετέχουν στο πλέον καταξιωμένο οικονομικό γεγονός της ευρύτερης περιοχής, συγκεντρώνοντας το δυναμικό παρών όλου του παραγωγικού, εμπορικού, καταναλωτικού και πολιτικού ιστού. Η έκθεση είναι ένα σημαντικό οικονομικό γεγονός που τοποθετεί σε πρώτο πλάνο τους πρωταγωνιστές της επιχειρηματικής ανάπτυξης. Από το 2008 πραγματοποιείται στο Εκθεσιακό-Συνεδριακό Κέντρο «Απόστολος Μαρδύρης», το οποίο διαθέτει στεγασμένο χώρο τεσσάρων χιλιάδων είκοσι εννέα τετραγωνικών μέτρων (4.029 τ.μ.). Πέραν του εκθεσιακού χώρου διαθέτει και ένα πλήρως εξοπλισμένο συνεδριακό κέντρο, μεταφραστικούς κόμβους, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, καθώς και χώρο για συνεντεύξεις τύπου. Το Επιμελητήριο Καβάλας προβάλλει και διαφημίζει την Έκθεση, διοργανώνει παράλληλες συνεδριακές εκδηλώσεις έμπορο-οικονομικού χαρακτήρα, εξασφαλίζει χορηγούς που συμβάλλουν στην αναβάθμιση του θεσμού. Επίσης, οι επισκέπτες στην πόλη επωφελούνται από ειδικά διαμορφωμένες τιμές στα ξενοδοχεία της περιοχής (Εικόνα 52).

Εικόνα 52. Έκθεση KAVALAEXPO (Πηγή: www.kavalapost.gr)

152

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

10.8.2 Έκθεση κρασιού

Όπως ειπώθηκε πιο πάνω (βλ. Συνέδριο με θέμα το κρασί), το κρασί μπορεί να αποτελέσει μεγάλη πηγή εισοδήματος για τον νομό Καβάλας, εφόσον υπάρχει ήδη η τεχνογνωσία και η κουλτούρα της παραγωγής του στην περιοχή. Οι παραγωγοί βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της διαδικασίας παραγωγής και εμπορίας του κρασιού, όπου πρέπει να παρουσιάσουν, να αναδείξουν και να πουλήσουν το προϊόν τους. Σε αυτό το στάδιο πρέπει να επιλέξουν τον τρόπο προώθησής του. Τόποι με παράδοση στο κρασί οργανώνουν εκδηλώσεις όπως γιορτές κρασιού για ανάδειξη του προϊόντος τους. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί φυσικά η κατάλληλη επιλογή του target group. Όσον αφορά την Καβάλα, η έκθεση του κρασιού θα πρέπει να γίνεται σε χώρους προσβάσιμους, ώστε να μπορεί να παρευρεθεί το αγοραστικό κοινό αλλά και έμποροι, οι οποίοι θα διαθέτουν τα προϊόντα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, απαραίτητη είναι η υποστήριξη από τους τοπικούς και τους κρατικούς φορείς, όπως για παράδειγμα το Υπουργείο Πολιτισμού, για τη δημιουργία ενός μουσείου του κρασιού, το οποίο μέσα από την έκθεση της παραγωγικής διαδικασίας ανά τους αιώνες θα επιδεικνύει και την ιστορία της Καβάλας και των παραγωγών της (Εικόνα 53).

Εικόνα 53. Έκθεση κρασιού (Πηγή: www.maxitisthrakis.blogspot.com)

10.8.3 Έκθεση παρασκευής καπνού

Πρακτική η οποία έχει αναπτυχθεί στο εξωτερικό είναι η ανάπτυξη εκθέσεων παρασκευής και τυποποίησης καπνού. Σε έναν τόπο όπως η Ανατολική Μακεδονία, κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ εύκολο να ευδοκιμήσει σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Το αγοραστικό κοινό συνήθως αποτελείται από τουρίστες που επιθυμούν να δοκιμάσουν τα τοπικά προϊόντα, ή ακόμη και από καταναλωτές που επιθυμούν να δοκιμάσουν μια διαφορετική επιλογή από τις συνηθισμένες. Φυσικά, η παραγωγή καπνού από μικρο-επιχειρηματίες προσφέρει λιγότερο τυποποιημένα προϊόντα σε σχέση με μια μεγάλη βιομηχανία, αλλά και πιο ακριβά,

153

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

γεγονός που φανερώνει τη δυσκολία που υπάρχει στο να βρεθεί το κατάλληλο κοινό για να ευδοκιμήσει. Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η Καβάλα διαθέτει τις βασικές υποδομές για να αναπτυχθεί μία τέτοια δράση. Διαθέτει μουσείο καπνού, το οποίο είναι ενεργό με πλήθος δραστηριοτήτων. Ορισμένες από αυτές είναι να συλλέγει αντικείμενα και υλικό σχετικά με την καλλιέργεια, την επεξεργασία και το εμπόριο του καπνού στην πόλη της Καβάλας και της γύρω περιοχής, ώστε να εξασφαλίζει τη διαφύλαξη, την προβολή αλλά και την ανάδειξή τους. Να φροντίζει για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα που αφορούν την ιστορία του τόπου και του καπνού. Έχει ως μέλημά του την προβολή της ιστορίας της επεξεργασίας του καπνού, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο συνδέθηκε η πόλη της Καβάλας με τη γύρω περιοχή. Ακόμη, συγκεντρώνει, καταχωρεί και ψηφιοποιεί το ιστορικό αρχείο, προκειμένου να διατηρηθεί η ιστορική μνήμη και να καταστεί διαθέσιμη στους ερευνητές. Παρέχει βοήθεια σε ερευνητές, φοιτητές κ.ά. για την έρευνα σχετικά με την πολιτικοοικονομική και κοινωνική ιστορία της πόλης και την ανάπτυξη των εργασιών του καπνού ώστε να προωθήσει τη συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα.

10.9 Φεστιβάλ

Τα φεστιβάλ που διοργανώνονται σε διάφορες περιοχές συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην προσέλκυση διάφορων ομάδων σχετικού ενδιαφέροντος από διάφορα μέρη της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού. Τα φεστιβάλ εντάσσονται στις μορφές του εναλλακτικού τουρισμού. Κατά τη διάρκειά τους αναπτύσσεται ατομική και ομαδική αλληλοεπίδραση. Η θεματολογία τους μπορεί να ποικίλλει, όπως μουσικό φεστιβάλ, φεστιβάλ κρασιού, καπνικών ειδών, ζωγραφικής κ.ά. Στην Καβάλα έχουν ήδη οργανωθεί πληθώρα θεματικών φεστιβάλ, όπως το φεστιβάλ παιχνιδιού, που έγινε τον Μάιο του 2017 για 2η χρονιά. Στο πλαίσιο αυτό συμμετείχαν μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπου ανέδειξαν το παιχνίδι σε όλες του τις μορφές. Σημαντικό επίσης είναι και το Πανελλαδικό Φεστιβάλ Βιομηχανικής Πληροφορικής. Συγκεκριμένα, το Κέντρο Τεχνολογικής Έρευνας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Α.Μ.Θ.), το Επιμελητήριο Καβάλας, η Περιφέρεια Α.Μ.Θ. και το Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) Α.Μ.Θ., έχοντας ως προηγούμενο την επιτυχία των εφτά φεστιβάλ, διοργάνωσε το φεστιβάλ στο Εκθεσιακό Κέντρο Καβάλας «Απόστολος Μαρδύρης». Πρόκειται για ένα φεστιβάλ νέων τεχνολογιών που απώτερος σκοπός του είναι η ανάδειξη της δυναμικής της βιομηχανίας της πληροφορικής και των σημαντικών επιδράσεών της στην κοινωνική, οικονομική και στην πολιτιστική ζωή. Η προσέγγιση σε αυτό το τόσο σοβαρό ζήτημα διέθετε πολύμορφα χαρακτηριστικά ώστε να προσελκύσει σε έναν φεστιβαλικό 154

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

χώρο ανθρώπους διάφορων ηλικιών, μορφωτικών επιπέδων και τεχνολογικών αντιλήψεων. Επίσης, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ένα από τα πιο γνωστά φεστιβάλ στην Καβάλα είναι το Cosmopolis. Το Διεθνές Φεστιβάλ Cosmopolis πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2000 και αποτελεί ετήσιο σημείο αναφοράς στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης. Βασικός σκοπός του είναι η γνωριμία των πολιτισμών, η ανάδειξη των διαφορών και η ανταλλαγή εμπειριών μέσα σε ένα πνεύμα κατανόησης και αποδοχής. Το Cosmopolis, όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται, είναι «μία τεράστια αγκαλιά που μας χωράει όλους». Επίσης, αποτελεί «μία γιορτή από αυτές τις παλιές, που χόρευες αγκαλιασμένος δίχως να νοιάζεσαι ποιος είναι ο διπλανός σου. Σου έφτανε που ήταν συνάνθρωπος» (Εικόνα 54).

Εικόνα 54. Διεθνές Φεστιβάλ Cosmopolis (Πηγή: www.kavalapost.gr)

Η Καβάλα έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει τέτοιες δράσεις για διοργάνωση φεστιβάλ. Θετική θα ήταν η διοργάνωση θεματικού φεστιβάλ κρασιού, εφόσον, όπως είδαμε πιο πάνω, η γεωμορφολογία της είναι τέτοια που επέτρεψε την παραγωγή κρασιού αξιόλογης ποσότητας, υψηλής ποιότητας και ιδιαίτερης διαφορετικότητας. Το φεστιβάλ αυτό θα συνέβαλλε στην αύξηση της επισκεψιμότητας και συνεπαγωγικά στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Παρόμοια φεστιβάλ προσελκύουν έμπειρους δοκιμαστές (σομελιέ) αλλά και ένα διευρυμένο κοινό.

155

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ένα φεστιβάλ καπνού στη συγκεκριμένη περιοχή θα προσέλκυε επίσης πολλούς λάτρεις του ταμπάκο, προκειμένου να μάθουν την ιστορία του καπνού, αλλά και να δοκιμάσουν νέες γεύσεις. Το φεστιβάλ μπορεί να συνδιοργανωθεί μεταξύ του δήμου, της περιφέρειας, του μουσείου και των διάφορων καπνοπαραγωγών που ενδεχομένως να ήθελαν και οι ίδιοι να τους δοθεί η δυνατότητα να εκθέσουν την παραγωγή τους και τα προϊόντα τους, υπό την προϋπόθεση ότι είναι ελεγμένα και αδειοδοτημένα από κρατικούς μηχανισμούς. Γενικά, θα μπορούσαν να οργανώσουν πολυποίκιλα φεστιβάλ, τα οποία θα συνεισφέρουν θετικά στον Νομό Καβάλας, με την προσέλκυση ατόμων κάθε ηλικιακής ομάδας. Δεδομένου ότι η Καβάλα γειτονεύει και με άλλες χώρες, λόγω της γεωγραφικής της θέσης θα μπορούσε να οργανωθεί ένα φεστιβάλ αυτοσχεδιαστικού θέατρου, το οποίο να μην απαιτεί επαγγελματίες καταξιωμένους ηθοποιούς, αλλά ερασιτέχνες οι οποίοι θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους σε μικρού μήκους φεστιβάλ/παραστάσεις σε κάποια σκηνή της Καβάλας. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι, εκτός από γνωριμία με τον τόπο, σύνδεση και με άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς. Επίσης, σε πολλές περιοχές του κόσμου τα τελευταία χρόνια οργανώνονται και οι stand up comedy παραστάσεις. Το συγκεκριμένο είδος τέχνης μπορεί να αναπτυχθεί στον Νομό Καβάλας. Σε άλλες περιοχές, όπου πραγματοποιήθηκε, είχε θετική ανταπόκριση από ντόπιους και παράλληλα από ξένους καλλιτέχνες. Επίσης, μπορούν να καθιερωθούν τα φεστιβάλ γεύσεων που ήδη διοργανώθηκαν πειραματικά, να προγραμματιστούν φεστιβάλ γευσιγνωσίας για τους λάτρεις των γεύσεων και των παραδοσιακών «εδεσμάτων». Ακόμη, φεστιβάλ για τους «τετράποδους φίλους» με γνώμονα το παιχνίδι, την ενασχόληση μαζί τους, τη χαρά της ελευθερίας στη φύση και πάνω από όλα το φυσιολατρικό πνεύμα που δεν επιτρέπει τη ρύπανση του χώρου που θα διεξάγεται το γεγονός. Ταυτόχρονα, υπάρχει η δυνατότητα διοργάνωσης φεστιβάλ τέχνης στην περιαστική δασώδη περιοχή της Καβάλας. Τα δάση, πέραν της αισθητικής και της περιβαλλοντικής τους ωφέλειας στις αστικές περιοχές, προσφέρουν στους κατοίκους των πόλεων τη δυνατότητα της εύκολης και γρήγορης πρόσβασης σε χώρους άθλησης και εκτόνωσης. Ένα ανάλογο δάσος περιβάλλει την πόλη της Καβάλας από τη βόρεια πλευρά της. Εκτείνεται από τον Άγιο Σίλα και το Κωνστάντιο Οικοτροφείο, μέχρι την περιοχή της Χωράφας και του Αγίου Αθανασίου. Η εγγύτητα της συγκεκριμένης δασικής έκτασης σε οργανωμένο αστικό περιβάλλον και η εύκολη πρόσβαση παρέχει τη δυνατότητα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες να διεξαχθεί ένα τριήμερο φεστιβάλ μουσικής με καλλιτέχνες από διάφορους εναλλακτικούς μουσικούς χώρους, έχοντας μάλιστα και τη δυνατότητα ελεύθερης κατασκήνωσης κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης αυτής της πολύ όμορφης μουσικής εκδήλωσης.

156

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Όλα τα παραπάνω φεστιβάλ θα μπορέσουν να συνδυαστούν με παραστάσεις, συναυλίες παραδοσιακής μουσικής και διάφορες ακόμα καινοτόμες ιδέες γύρω από την κουλτούρα του τόπου.

10.10 Πολιτιστικός τουρισµός

Σύμφωνα µε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, πολιτιστικός τουρισμός είναι ο τουρισμός εκείνος που γίνεται µε στόχο κυρίως πολιτιστικό, περιλαμβάνοντας παράλληλα και εκπαιδευτικές περιηγήσεις, θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, προσκυνήματα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, καθώς και τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, του λαϊκού πολιτισμού και της τέχνης [Chaniainfo, 2009]. Όταν ένας τουρίστας επιθυμεί να γνωρίσει καλυτέρα έναν τόπο με γνώμονα κυρίως τον πολιτιστικό τουρισμό, αυτά που σίγουρα δεν πρέπει να παραλείψει είναι την ιστορία και την αρχαιολογία, τον λαό και τον τρόπο ζωής του, την πολιτιστική εξέλιξη, τις τέχνες και την αρχιτεκτονική, το φαγητό, το ποτό και την τοπική παραγωγή, την κοινωνική, οικονομική και πολιτική δομή, τη μορφολογία της περιοχής, τα διάφορα φεστιβάλ και τις εκδηλώσεις.

10.11 Κοινωνικός τουρισμός

Είναι η μορφή εκείνη του τουρισμού που προωθείται από επαγγελματικές ενώσεις, οργανισμούς, συνεταιρισμούς και εργατικά σωματεία, έτσι ώστε ακόμα και τα άτομα που ανήκουν στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και βρίσκονται σε δύσκολη οικονομική κατάσταση να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι. Αυτή η µορφή τουρισμού υπάρχει σε διάφορες τουριστικές περιοχές της Ευρώπης. Στην περιοχή υποδοχής γίνεται προσπάθεια να εξοπλιστεί κατά τέτοιον τρόπο ο τόπος, ώστε να μπορέσει να κατασκευάσει σχετικού τύπου τουριστικές εγκαταστάσεις. Τα τελευταία χρόνια προωθείται ο Κοινωνικός Τουρισμός, παρέχοντας οικονομική βοήθεια σε άτομα χαμηλού οικονομικού εισοδήματος, µέσω διάφορων επιδοτήσεων όπως π.χ. δελτία διακοπών, προκειμένου να αναπτυχθεί η τουριστική δραστηριότητα [Λαγός, 2005: 70-71; Maitland & Miller, 2009]. Η Καβάλα έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει και αυτού του είδους τις τουριστικές εγκαταστάσεις.

10.12 Νυχτερινή ζωή στην Καβάλα

Είναι αρκετοί οι τουρίστες που κάθε χρόνο επισκέπτονται την Ελλάδα για να ζήσουν τη νυχτερινή ζωή της, η οποία σε πολλά τουριστικά μέρη συχνά διαρκεί μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Επομένως, ένας παράγοντας για την ανάπτυξη του τουρισμού είναι και η νυχτερινή διασκέδαση, ιδιαίτερα σε κάποιες κοινωνικές ομάδες όπως οι νέοι. Η ύπαρξη χώρων ψυχαγωγίας ακόμα και κατά τη διάρκεια των βραδινών ωρών αποτελεί αναπόσπαστο 157

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κομμάτι για την επιλογή προορισμού διακοπών. Ομοίως και στην Καβάλα θα μπορούσαν οι ιδιώτες και οι τοπικοί φορείς να συμβάλουν έτσι ώστε, πέραν όλων εκείνων που η πόλη παρέχει, να προσφέρει και εικοσιτετράωρη δυνατότητα ψυχαγωγίας για τους επισκέπτες της. Λέγοντας «τοπικούς φορείς» εννοούμε την τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία έχει την ευθύνη για την καλύτερη δυνατή διαχείριση των τοπικών ζητημάτων, και ένα από αυτά τα ζητήματα είναι η ανάπτυξη του τουρισμού. Αντιστοίχως, λέγοντας «ιδιώτες» εννοούμε τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (όχι απαραίτητα μόνο τις νυχτερινές ώρες). Τέτοιες επιχειρήσεις παρέχουν κυρίως φαγητό, μουσική, ποτό και διασκέδαση η οποία είναι είτε ήπια είτε όχι. Σημαντικό για τον τομέα της ψυχαγωγίας τη νύχτα είναι το φαγητό. Εστιατόρια μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα ενός δείπνου για το ξεκίνημα της βραδινής εξόδου, δηλαδή μια ήπια μορφή ψυχαγωγίας. Ακόμα, η ύπαρξη μεζεδοπωλείων στα οποία θα σερβίρονται τοπικοί μεζέδες, συνοδευόμενοι από μουσική (ζωντανή ή και όχι) και άφθονο ποτό σε προσιτές τιμές, όπως ντόπιο κρασί –για το οποίο και φημίζεται η Καβάλα– θα προσφέρουν θετικά στην τουριστική ανάπτυξη του τόπου. Επιπροσθέτως, απαραίτητη θεωρείται η ύπαρξη και η λειτουργία των νυχτερινών κέντρων που θα «φροντίσουν» ώστε η διασκέδαση να κρατήσει μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, κυρίως για τους νέους, οι οποίοι είναι και οι κυριότεροι επισκέπτες τους. Ταυτόχρονα, δεδομένου ότι η Καβάλα είναι παράκτια πόλη, τα beach bar μπορούν να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία την καλοκαιρινή περίοδο, συνδυάζοντας τη διασκέδαση με τη θάλασσα. Σημειώνεται ότι η καλύτερη πρακτική είναι τα κέντρα διασκέδασης να βρίσκονται συγκεντρωμένα σε συγκεκριμένη περιοχή, π.χ. σε έναν μεγάλο δρόμο-πεζόδρομο, έτσι ώστε να μειωθεί η απόσταση που πρέπει να διανύσει ο επισκέπτης για να πάει απ’ το ένα στο άλλο, αλλά και γιατί είναι αποδεδειγμένο ότι, όταν η συγκέντρωση είναι μεγαλύτερη, παρατείνεται και για περισσότερο χρόνο η διασκέδαση. Οι διάφορες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις επίσης που αναφέρθηκαν πιο πάνω μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης των τουριστών σε μία περιοχή. Μια καλή λύση είναι ανά τακτά χρονικά διαστήματα η διοργάνωση φεστιβάλ σε κεντρικό σημείο των πόλεων, όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να δοκιμάσει και να αγοράσει τοπικά προϊόντα για τα οποία η πόλη φημίζεται –στην περίπτωση της Καβάλας είναι το κρασί και ο καπνός κυρίως–, και αυτό γιατί θα επιφέρουν την αίσθηση του ξεχωριστού πλεονεκτήματος αλλά και της ταυτότητας για τον συγκεκριμένο τόπο. Επιπλέον, οι μουσικές βραδιές με τοπικά παραδοσιακά γλέντια διοργανωμένα από τοπικούς συλλόγους και άτομα που γνωρίζουν καλά τα ήθη και τα έθιμα της Καβάλας θα αποδώσουν έναν πιο γραφικό χαρακτήρα στην περιοχή, γεγονός που θα προσελκύσει επισκέπτες που αναζητούν ιδιαίτερες εμπειρίες από τοπικούς πολιτισμούς.

158

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Σημαντικό βέβαια είναι και το αίσθημα ασφάλειας για τον επισκέπτη, ιδιαίτερα τις νυχτερινές ώρες που η κατάσταση είναι πιο εύκολο να βγει εκτός ελέγχου, λόγω και του αλκοόλ που συνήθως καταναλώνεται κατά τη διάρκεια της νυχτερινής ψυχαγωγίας. Ένας τόπος ο οποίος είναι κακόφημος για παράνομες και ανεξέλεγκτες συμπεριφορές δεν αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες και ιδιαίτερα για τις οικογένειες. Ευθύνη των τοπικών φορέων είναι να μεριμνήσουν για την κατάλληλη επίβλεψη της ασφάλειας της πόλης και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Όλα τα παραπάνω βέβαια, προκειμένου να απευθύνονται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος πληθυσμού, θα πρέπει να παρέχονται σε ειδικές προσιτές τιμές στους επισκέπτες και, εάν είναι εφικτό, σε ειδικές τιμές για νεαρούς τουρίστες (π.χ. φοιτητές). Συνοψίζοντας, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι –ορισμένοι από αυτούς αναφέρθηκαν– ώστε η περιοχή της Καβάλας να μπορέσει να προσελκύσει τουρίστες μέσω της νυχτερινής ζωής, αρκεί ιδιώτες και τοπικοί φορείς να προβούν σε ανάλογες δράσεις.

10.13 Θαλάσσιος τουρισμός 10.13.1 Τουριστικές εκδρομές στο νησί της Θάσου

Σε αντίθεση με τα άλλα ελληνικά νησιά στα οποία υπάρχει περιορισμένος αριθμός δρομολογίων, οι ναυτιλιακές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στο νησί της Θάσου εξυπηρετούν με δεκάδες δρομολόγια καθημερινά τις ανάγκες του νησιού κατά τη θερινή περίοδο. Τα πλοία εξυπηρετούν γρήγορα και άμεσα επιβάτες και οχήματα έτσι ώστε η μετακίνηση του κοινού και η πρόσβαση στο νησί με οποιοδήποτε όχημα να είναι αρκετά εύκολη. Το «διαμάντι της Μεσογείου», όπως αναφέρεται σε διάφορους τουριστικούς οδηγούς, η Θάσος διαφέρει όχι μόνο σε έθιμα, παραδόσεις και ιστορίες, αλλά και στο ανάγλυφο της ακτογραμμής, το οποίο διαμορφώνει τις φανταστικές παραρρλίες για τις οποίες είναι γνωστή και σε διεθνές ακόμη επίπεδο. Στη συνέχεια αναφέρονται κάποιες από τις πιο γνωστές παραλίες αλλά και παραθαλάσσιοι προορισμοί της Θάσου. Λιμένας Με τη θάλασσα από τη μία πλευρά κι ένα πυκνό πευκοδάσος από την άλλη, το λιμάνι της πρωτεύουσας της Θάσου είναι ένας ζωντανός τόπος, με νυχτερινή ζωή εφάμιλλη των πιο κοσμικών νησιών του Αιγαίου. Παράλληλα, στα γραφικά μικρομάγαζα, ψαροταβέρνες και στέκια αναδύεται η μυρωδιά του ούζου με τους μεζέδες. Στην παραλία υπάρχουν beach bars, cafe και εστιατόρια. Λιμενάρια Τα Λιμενάρια είναι ο μεγαλύτερος παράκτιος οικισμός της Θάσου και προσφέρει πλήθος επιλογών για διαμονή, φαγητό και ψυχαγωγία. Σήμα 159

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κατατεθέν του το Παλατάκι –όπως αποκαλείται το οίκημα της εταιρείας που εκμεταλλευόταν τα ορυχεία σιδήρου–, το οποίο βρίσκεται σε μια προεξοχή πάνω από τη θάλασσα. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και η παραλία των «Μεταλλείων». Σκάλα Μαριές Η Σκάλα Μαριών βρίσκεται στα νοτιοδυτικά παράλια του νησιού, σε επαφή με τον περιμετρικό οδικό δακτύλιο. Οι κεντρικές λειτουργίες του οικισμού συγκεντρώνονται στην παραλία, όπως και οι χρήσεις εστίασης και αναψυχής. Σε έναν από τους τρεις κολπίσκους του οικισμού βρίσκεται η οργανωμένη παραλία Ατσπάς, με ρηχά νερά και ψιλή άμμο. Σαλιάρα Η Σαλιάρα είναι μια μικρή εξωτική παραλία στη βόρεια Θάσο. Απέχει 5 χλμ. από τον Λιμένα. Η παραλία έχει άσπρο πετραδάκι και το χρώμα του νερού αντανακλάται καταγάλανο. Πρόκειται για μία οργανωμένη παραλία αρκετά δημοφιλή τα τελευταία χρόνια. Παράδεισος Ο Παράδεισος είναι από τις δημοφιλέστερες παραλίες της Θάσου. Το όνομά της το πήρε από την εξωτική ομορφιά και το δάσος που την περιβάλλει. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού και απέχει 22 χλμ. από τον Λιμένα. Το κοντινότερο χωριό είναι τα Κοίνυρα, σε απόσταση 2 χλμ. Η παραλία είναι αμμώδης, έχει ρηχά νερά και συχνά κύμα. Το χρώμα της θάλασσας είναι γαλαζοπράσινο, θυμίζοντας μέρη τροπικά. Ο Παράδεισος αποτελεί μια οργανωμένη παραλία με ξαπλώστρες, δυνατότητα διατροφής και beach volley. Αποτελούσε παλαιότερα παραλία γυμνιστών, καθώς δεν είναι ορατή από τον δρόμο, ωστόσο πλέον οι γυμνιστές βρίσκονται απομονωμένοι στη μία άκρη της παραλίας. Η πρόσβαση είναι σχετικά εύκολη και υπάρχουν τρεις χώροι στάθμευσης. Παχύς Ο Παχύς είναι μία παραλία με πολλά πεύκα και καταπράσινο νερό κοντά στη Σκάλα Ραχωνίου. Απέχει 7 χλμ. από τον Λιμένα και είναι οργανωμένη με εύκολη πρόσβαση και στάθμευση. Η θάλασσα είναι ρηχή, κάνοντάς την ιδανική για παιδιά. Γκιόλα Η Γκιόλα είναι μία φυσική βραχώδης πισίνα που έχει δημιουργηθεί στην περιοχή Αστρίς. Το ύψος των βράχων φτάνει τα 8 μέτρα, σημείο από το οποίο βουτούν πολλοί λουόμενοι. Αλυκή Οι Αλυκές βρίσκονται στην νοτιοανατολική πλευρά της Θάσου σε απόσταση 32 χιλιομέτρων από τον Λιμένα. Υπάρχουν δύο κόλποι στην Αλυκή με παραλίες από βότσαλο, άμμο και κρυστάλλινα νερά. Οι κόλποι 160

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

χρησιμοποιούνται και ως φυσικό λιμάνι από μικρά αλιευτικά. Η δυτική παραλία είναι πολυσύχναστη και οργανωμένη, ενώ η ανατολική παραλία είναι ήσυχη και όχι τόσο οργανωμένη. Δίπλα από τις παραλίες βρίσκεται μία χερσόνησος με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ιδανική για σύντομες πεζοπορίες. Χρυσή Αμμουδιά Η Χρυσή Αμμουδιά είναι η μεγαλύτερη παραλία της Θάσου. Απέχει 12 χλμ. από τον Λιμένα, 4 χλμ. από την Παναγία και βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού. Το άλλο της άκρο είναι η Χρυσή Ακτή, παραλία της Σκάλας Ποταμιάς. Δημοφιλής, πολυσύχναστη, με ρηχά καθαρά νερά, οργανωμένη και κάτοχος μπλε σημαίας. Το όνομά της το οφείλει στο χρώμα που αντανακλά η άμμος στο φως του ήλιου. Είναι γνωστή και ως Αυλάκια ή Σκάλα Παναγίας. Η πρόσβαση και η στάθμευση στην παραλία είναι εύκολη, ενώ είναι προσβάσιμη και για ΑμεΑ. Η περιοχή είναι ιδανική για περιπάτους ειδικά προς τη Σκάλα Ποταμιάς. Στη χρυσή αμμουδιά παρέχονται πολλά ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες, κάμπινγκ και θαλάσσια σπορ.

10.13.2 Ενοικίαση σκαφών

Οι διακοπές με σκάφος αποτελούν σήμερα έναν πολύ διαδεδομένο τρόπο καλοκαιρινών διακοπών σε όλο τον κόσμο, καθώς πλέον οικονομικά είναι προσιτές σε όλους. Η ελληνική πολυνησία με τους αμέτρητους προορισμούς δίνει την ευκαιρία να ταξιδέψει κανείς με σκάφος μέσω των θαλάσσιων δρόμων και να επισκεφτεί πολλούς παράκτιους προορισμούς. Όσοι επιλέγουν αυτού του είδους τις διακοπές έχουν ταυτόχρονα την ευκαιρία για παράλληλες δραστηριότητες όπως ψάρεμα, καταδύσεις, πρόσβαση σε «παρθένες» παραλίες. Όσον αφορά τον Νομό Καβάλας, δίνει προσβασιμότητα σε νησιά όπως η Θάσος, η Λήμνος αλλά και η Σαμοθράκη, καθώς επίσης και σε απόμερες παραλίες και νησίδες στη γύρω ακτογραμμή. Ιστιοπλοϊκό Ο Νομός Καβάλας προσφέρει τη δυνατότητα για διακοπές με ιστιοπλοϊκό μέσω των διάφορων υποδομών που διαθέτει (μαρίνες κ.ά.). Ωστόσο οι διακοπές με ιστιοπλοϊκό αποτελούν τρόπο ζωής τον οποίο δεν μπορούν όλοι να ακολουθήσουν. Όσοι όμως το επιλέξουν, με έναν καλό υπολογισμό στοιχίζει περίπου όσο οι διακοπές σε ξενοδοχείο. Υπολογίζεται ότι 8 στους 10 ενοικιαστές ιστιοπλοϊκών σκαφών είναι κυρίως ξένοι τουρίστες, οι οποίοι έρχονται στην Ελλάδα ακριβώς για αυτόν τον λόγο. Ταχύπλοο Το ταχύπλοο ως μέσο μετακίνησης χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στον Νομό Καβάλας. Για τουρίστες οι οποίοι δεν έχουν είτε την οικονομική 161

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

άνεση είτε την ευχέρεια χρόνου, ένα ταχύπλοο μικρού μήκους, φουσκωτό η πολυεστερικό, μπορεί να ενοικιαστεί από τα διάφορα σημεία που βρίσκονται στην παράκτια περιοχή του νομού. Τζετ σκι Είναι πολλοί πλέον κάθε χρόνο οι τουρίστες, κυρίως νέοι, όπου στις ακτές του Νομού Καβάλας, μόνοι τους ή με παρέα, επιλέγουν να κινηθούν στις κοντινότερες παράλιες για μονοήμερες αποδράσεις, ή ακόμα και για κάποιες ώρες, μέσω του τζετ σκι. Το τζετ σκι παρέχει τη δυνατότητα εξερεύνησης της ακτογραμμής του Νομού Καβάλας σε σύντομο χρόνο και με οικονομικό τρόπο. Αλιευτικός Τουρισμός Η αλιεία αποτελεί ουσιαστικής σημασίας υποκατηγορία της ελληνικής οικονομίας και της παράδοσής της, καθώς 24.000 επαγγελματίες ζουν από αυτήν. Ο Νομός Καβάλας φημίζεται από τα αρχαία χρόνια για την αλιεία, όχι μόνο σε ποσότητα αποθέματος, αλλά και σε πρωτοπορία. Δεδομένου ότι από το 2015 συμμετέχει σε διάφορων ειδών προγράμματα για τη βιωσιμότητα των ιχθυοαποθεμάτων, με ανάλογες δράσεις μπορεί να προσδώσει τη δυνατότητα εξάπλωσης της γνώσης που έχει χτιστεί σε βάθος χρόνων, σε συνάρτηση με ευρωπαϊκές μεθόδους, με στόχο την ανάπτυξη του αλιευτικού και όχι μόνο τουρισμού.

10.13.3 Επίδειξη τεχνικών αλιείας

Μέσω των οργανωμένων προγραμμάτων επίδειξης τεχνικών αλιείας και την άμεση και ενεργό συμμετοχή των τουριστών-επισκεπτών σε αυτές, τόσο στον υδάτινο χώρο όσο και σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους στην παράκτια, παρόχθια και παραλίμνια ζώνη, μπορεί να αναπτυχθεί αυτού τους είδους ο τουρισμός. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να συμπεριλάβουν την παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας, εστίασης σε παράκτιες, παρόχθιες και παραλίμνιες περιοχές αλιευτικών κοινοτήτων, την παροχή υπηρεσιών ενημέρωσης, παρακολούθησης ή και συμμετοχής σε δράσεις, ενέργειες ή δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν με στόχο την ψυχαγωγία και την απόκτηση γνώσεων και εμπειριών του επισκέπτη-τουρίστα, μέσω της επαφής του με την αλιεία και τη σπογγαλιεία, και το φυσικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον της. Όλα τα προαναφερόμενα μπορούν να φέρουν τη μορφή της επίσημης διοργάνωσης εκπαιδευτικών και επιμορφωτικών σεμιναρίων.

10.13.4 Σπογγαλιευτική και υδατοκαλλιεργητική δράση

Παρόμοια προγράμματα μπορούν να οργανωθούν στον Νομό Καβάλας για τη σπογγαλιευτική και υδατοκαλλιεργητή παραγωγή, το πολιτιστικό περιβάλλον των αλιευτικών κοινοτήτων, τα τοπικά έθιμα που σχετίζονται με αυτές, τα τοπικά προϊόντα, τη σχετική παραδοσιακή κουζίνα και την 162

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

τοπική γαστρονομία. Η συμμετοχή των τουριστών σε γιορτές και εκδηλώσεις στις αγροτικές και αλιευτικές περιοχές ακολουθώντας τα τοπικά έθιμα, τον τοπικό πολιτισμό και τις τοπικές παραδόσεις είναι θετικές δράσεις που ενισχύουν την τουριστική δραστηριότητα. Για την εφαρμογή των παραπάνω, επαγγελματίας αλιέας θεωρείται οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο είναι νόμιμος κάτοχος επαγγελματικού αλιευτικού. Το αλιευτικό σκάφος που διατίθεται για δραστηριότητες αλιευτικού τουρισμού εφοδιάζεται με σχετική Ειδική Άδεια Αλιευτικού Τουρισμού. Η συγκεκριμένη δράση είναι ιδιαίτερα εύκολα εφαρμόσιμη στην Καβάλα.

10.14 Θαλάσσια Σπορ

Ο αέρας, ο βυθός και η ενέργεια των κυμάτων στην ακτογραμμή του Νομού Καβάλας προσφέρει δυνατότητες για θαλάσσια σπορ και ανάλογες δραστηριότητες. Οι καταδύσεις, η εξερεύνηση του βυθού ή surfing, το ψαροντούφεκο κ.ά. παρέχουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να ανακαλύψει ναυάγια και υποθαλάσσια σπήλαια και παραλίες απόμερες της περιοχής.

10.14.1 Καταδύσεις

Στην Καβάλα υπάρχουν εξειδικευμένες σχολές καταδύσεων με επαγγελματίες δύτες, όπου παρέχονται μαθήματα, εξοπλισμός και κατάλληλη καθοδήγηση. Γενικότερα, καταδύσεις στην ευρύτερη περιοχή του Νομού Καβάλας σημαίνει περιπέτειες σε εντυπωσιακά ναυάγια, υποθαλάσσια σπήλαια, υφάλους, έχοντας συντροφιά πολλά είδη ψαριών και θαλασσινών, που κρύβονται στον βυθό ανοιχτά της θαλάσσιας περιοχής.

10.14.2 Ιστιοσανίδα

Σχεδόν παντού στην παράκτια ζώνη του Νομού Καβάλας και της Θάσου υπάρχουν οργανωμένες εγκαταστάσεις και απαραίτητος εξοπλισμός ή σχολές, για μαθήματα ιστιοσανίδας, wakeboard και θαλάσσιου σκι.

10.15 Αθλητικός τουρισμός

Στις μέρες μας ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζει σε μεγάλες πόλεις, δέχεται πιέσεις, ζει με άγχος και κάνει καθιστική ζωή, µε αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει ψυχικά και σωματικά προβλήματα. Ένας τρόπος για να προστατέψει ο άνθρωπος τον εαυτό του είναι να στραφεί στον τουρισμό και συγκεκριμένα στον αθλητικό τουρισμό. Μέσω του τουρισμού δίνεται η δυνατότητα διαφυγής από την καθημερινότητα και ό,τι κακό µπορεί να σχετίζεται µε αυτήν. Άλλωστε ο αθλητισμός μέσω της κίνησης προστατεύει την ψυχική και σωματική υγεία. Στη συνέχεια

163

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

παρουσιάζονται μερικοί τρόποι ανάδειξης του τουρισμού στον Νομό Καβάλας, αξιοποιώντας τα αθλητικά δρώμενα.

10.15.1 Πεζοπορία

Στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον του Νομού Καβάλας δίνεται η δυνατότητα για πεζοπορία σε μονοπάτια στο βουνό, σε δασικούς δρόμους και καλντερίμια και εξερεύνηση παρθένων περιοχών με πυκνά δάση και ξεχασμένα χωριουδάκια. Είναι μία μοναδική δραστηριότητα που οδηγεί σε νέους προορισμούς, χαρίζει υγεία και εγγυάται εικόνες ποιοτικής αισθητικής που κάθε συμμετέχων θα χαράξει στη μνήμη ή στη φωτογραφική του μηχανή. Η πεζοπορία μπορεί να πραγματοποιηθεί όλες τις εποχές του χρόνου και να είναι ολιγόωρη ή πολυήμερη. Για να λάβει κάποιος μέρος σε μία μονοήμερη ή πολυήμερη απλή πεζοπορία, το μόνο που χρειάζεται είναι η καλή ψυχική και παράλληλα σωματική του υγεία. Για τις πιο απαιτητικές πεζοπορίες απαιτείται καλή φυσική κατάσταση, δεδομένων των μεγάλων αποστάσεων και του βαθμού δυσκολίας. Ο εξοπλισμός που θα πρέπει να διαθέτει κάποιος μαζί του είναι παπούτσια πεζοπορίας, άνετα ρούχα, αδιάβροχο, καπέλο, γυαλιά ηλίου, σακίδιο, νερό και τροφή.

10.15.2 Ποδήλατο

Η τοποθέτηση και λειτουργία έξι σημείων ενοικίασης ποδηλάτων στην πόλη της Καβάλας αποδεικνύει ότι ο Δήμος Καβάλας αποφάσισε να στραφεί σε εναλλακτικές λύσεις αποσυμφόρησης του κυκλοφοριακού προβλήματος, ενώ παράλληλα επενδύει στον εσωτερικό τουρισμό, προτρέποντας όλους για επίσκεψη, ξενάγηση, βόλτα με ποδήλατα. Όλα αυτά σε μια πόλη που λόγω της μορφολογίας της, αλλά και του μεγάλου όγκου αυτοκινήτων που κυκλοφορούν καθημερινά, αντενδείκνυται η παρουσία ποδηλάτων. Σημειώνεται ότι ο δήμος προσπαθεί να διοργανώνει και να συμμετέχει σε εκδηλώσεις, αξιοποιώντας κάθε ευκαιρία «ποδηλατικής κυκλοφοριακής» εορτής. Κάτι το οποίο θα μπορούσε επιπλέον να προωθηθεί είναι η δημιουργία διάφορων ειδών διαδρομών, έχοντας ως επίκεντρο τις ορεινές περιοχές του Νομού Καβάλας.

10.15.3 Κέντρα προπονητικού αθλητικού τουρισμού

Τα κέντρα προπονητικού αθλητικού τουρισμού είναι επιχειρήσεις που συνδυάζουν τον τουρισμό με αθλητικές δραστηριότητες των επισκεπτών. Οργανώνονται αυτοτελώς ή σε συνδυασμό με ξενοδοχεία τριών αστέρων και άνω. Επίσης, μπορούν να ενταχθούν σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα. Ο Νομός Καβάλας, ο οποίος συνδυάζει βουνό και θάλασσα και διαθέτει πολλά ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα, μπορεί όχι μόνο να συνθέσει κέντρα, αλλά να τα δημιουργήσει από την αρχή, εφόσον 164

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πληροί όλες τις προϋποθέσεις. Αρχικά θα πρέπει να βρεθούν χώροι που πληρούν τις οριζόμενες από τον νόμο προϋποθέσεις, διότι ένα κέντρο αθλητικού τουρισμού πρέπει πρωτίστως να εξασφαλίζει την αθλητική ταυτότητα του χώρου. Ακολούθως, θα πρέπει να προσδιοριστεί το κοινό στο οποίο θα απευθύνεται, δεδομένου ότι θα πρέπει να υπάρχει διάκριση ανάμεσα σε φυσικά πρόσωπα, ερασιτεχνικές και επαγγελματικές ομάδες. Τέλος, για την υλοποίηση ενός ποιοτικού αθλητικού κέντρου, απαραίτητος είναι ένας επενδυτής, εφόσον τέτοιου είδους συγκροτήματα απαιτούν τεράστια κεφάλαια. Τα μεγάλα αυτά κεφάλαια συνήθως δεν έχουν στη διάθεσή τους φυσικά πρόσωπα, αλλά εταιρείες.

10.16 Τουρισμός Κρουαζιέρας

Η Καβάλα παρουσιάζει μία δυναμική προώθησης του τουρισμού κρουαζιέρας, ο οποίος γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση τα τελευταία χρόνια. Αφενός ο λιμένας της Καβάλας έχει χαρακτηριστεί ως «Λιμένας Διεθνούς Ενδιαφέροντος» και, αφετέρου, τόσο η πόλη της Καβάλας όσο και η ευρύτερη περιοχή του νομού διαθέτουν πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, το οποίο δύναται να λειτουργήσει υποστηρικτικά με τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ο Αρχαιολογικός Χώρος των Φιλίππων, η αναγνωρισιμότητα και σπουδαιότητα του οποίου ξεπερνά την εθνική εμβέλεια και αποτελεί πόλο έλξης των επισκεπτών των κρουαζιερόπλοιων. Συνεπώς, προτείνεται η περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισμού κρουαζιέρας και η αναγκαιότητα εκπόνησης των απαιτούμενων μελετών για την ενίσχυσή του και για την ένταξη της περιοχής στα Διεθνή Δίκτυα Κρουαζιέρας, καθώς, ενώ την τριετία 2012-2014 παρουσίασε αλματώδη ανάπτυξη, εντούτοις τα τρία τελευταία χρόνια παρουσιάζει πτωτικές τάσεις, γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη μεν της δυναμικής αλλά την απουσία ολοκληρωμένης στρατηγικής. Επίσης, στόχος πρέπει να τεθεί η ανάδειξη της Καβάλας σε Home port (λιμάνι αφετηρίας) από transit (λιμάνι διέλευσης). Μάλιστα, σύμφωνα με το ΠΠΧΣΑΑ της ΠΑΜΘ, ο επιβατικός λιμένας Καβάλας χαρακτηρίζεται ως λιμένας κρουαζιέρας. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται στοιχεία κρουαζιέρας στο σύνολο της χώρας για τα έτη 2015-2018 και φαίνεται ότι η Κκαβάλα βρίσκεται στην 30ή θέση.

165

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Πίνακας 4. Στοιχεία Κρουαζιέρας

(Πηγή: Ένωση Λιμένων Ελλάδος)

166

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τέλος, σημειώνεται ότι η ανάδειξη της Καβάλας ως πύλης εισόδου επιβατών κρουαζιέρας, σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, επιβάλλει την αναβάθμιση των σχετικών εγκαταστάσεων του λιμανιού και πρόσθετες εγκαταστάσεις (προβλέπεται η ανάπτυξη χώρων εμπορικών χρήσεων, ψυχαγωγίας και προώθησης τοπικών προϊόντων). Στην κατεύθυνση αυτή, θα συνεισφέρει η δημιουργία του Kavala Port Center, μίας ιδιωτικής επένδυσης στον χώρο του λιμένα με υπηρεσίες υποστηρικτικές στην κρουαζιέρα και όχι μόνο.

167

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

168

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Σ

το παρόν κεφάλαιο τίθενται προβληματισμοί σχετικά με το φυσικό περιβάλλον της Καβάλας και διερευνώνται στοιχεία και σημεία φυσικού ενδιαφέροντος που μπορούν να προβληθούν με ταυτόχρονη ανάδειξη του αισθητικού χαρακτήρα του φυσικού πόρου. Η πρακτική και η έρευνα έχει δείξει ότι το τοπίο δεν είναι άνευ όρων διατηρητέο, ούτε και αντικείμενο κατανάλωσης, αλλά πρέπει να διατηρείται, να συντηρείται, να βελτιώνεται και να προστατεύεται, στο πλαίσιο πάντοτε μιας ορθολογικής διαχείρισης. Ασφαλώς απώτερος στόχος είναι η προβολή, η προστασία και η ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος του Νομού Καβάλας. Όμως, η οικολογική ισορροπία, η προστασία των οικοσυστημάτων, η αισθητική-επιστημονική και πολιτισμική αντιμετώπιση του τοπίου, καθώς και η βελτίωση της ποιότητας αναψυχής, αποτελούν κύρια συστατικά για την ορθή προβολή και φροντίδα της φύσης. Βασικά ερωτήματα που τίθενται είναι εάν επαρκούν τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την αποτελεσματική προβολή του Νομού Καβάλας και του φυσικού περιβάλλοντός του ως τουριστικού προορισμού. Οι θεματικές ενότητες που αναλύονται στο παρόν κεφάλαιο αρχικά είναι τα βουνά και τα δάση, σε συνδυασμό με τα ρέματα και τα μονοπάτια. Ακολούθως, παρουσιάζονται τα ποτάμια, ενώ τέλος καταγράφεται η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής. Το σύνολο των καλλιεργουμένων εκτάσεων του νομού καταλαμβάνει το 25,6% της συνολικής έκτασής του. Οι κυρίως πεδινές περιοχές εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή του ποταμού Νέστου, στην πεδιάδα των Φιλίππων και στην Πιέρια κοιλάδα. Από πλευράς μορφολογίας του εδάφους επικρατούν τα ορεινά εδάφη κατά 54,9%, ενώ τα πεδινά καταλαμβάνουν το 21% [Υπηρεσία Περ. Αναπτύξεως Αν. Μακεδονίας, 1980].

11.1 Βουνά 11.1.1 Παγγαίο

Το Παγγαίο βρίσκεται ΒΔ του Νομού Καβάλας. Έχει μήκος 40 χλμ. και πλάτος 20 χλμ. Είναι ένα βουνό απλωμένο σε μεγάλο μήκος και πλάτος με εκτεταμένη περιοχή κορυφών, η οποία δεν έχει δημιουργήσει γεωλογικά φαινόμενα τέτοια ώστε να διακρίνονται ορθοπλαγιές με μεγάλες υψομετρικές διαφορές. Ωστόσο, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ύπαρξη στη βόρεια και βορειοανατολική πλευρά των κορυφών του Τρίκορφου, μιας σειράς από κάθετους βράχους, μυτίκια και πύργους, με υψομετρικές διαφορές 150-250 μέτρα, που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ένα αξιόλογο αναρριχητικό πεδίο. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, άρχισαν οι πρώτοι αναρριχητές να επισκέπτονται την περιοχή. Προέρχονταν κυρίως από τον Νομό Καβάλας και γενικά τη βόρεια Ελλάδα, και ορισμένοι από την Αθήνα. Στη βορινή πλευρά του Τρίκορφου επικεντρώνεται το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των αναρριχητών τον χειμώνα.

169

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Οι αναρριχητές δημιούργησαν γραμμές που μέχρι σήμερα παραμένουν κλασικές και δέχονται κάθε χρόνο αρκετές επαναλήψεις. Από τις καλοκαιρινές, στη βορινή πλαγιά σημαντικότερες είναι οι «Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας» από τους Χατζηβαρσάνη-Τσιλίδου, ο «Άσωτος» των ΜπουντόλαΔελημπαλτά-Σπανούδη και η «Πρώτη Άνοιξη» των Παπαποστόλου-Θεοδώρου-Χαλκιδαίου. Στη βορειοανατολική πλευρά, ο «Πύργος», των Παπαποστόλου-Πρασίνη και η «Τζώνυ» των Ραζάκου-Μούστρη είναι κάποιες από τις σημαντικότερες. Από τις πιο σύγχρονες χειμερινές στη βόρεια και βορειοανατολική πλευρά διακρίνονται το «Κρυφό Λούκι», ο «Παπατρέχας», το «Εγκεφαλικό» και η «Αλπίσια» στη βόρεια όψη, ενώ δεν είναι λίγες οι χειμερινές της βορειοανατολικής πλευράς, μικρά λούκια με ανάπτυγμα μέχρι και 80 μέτρα που ανοίχθηκαν για να εξυπηρετήσουν κυρίως σχολές χειμερινής αναρρίχησης, οι οποίες πολύ συχνά γίνονται στο Παγγαίο. Οι πιο γνωστές, το «Λούκι του Πρασίνη» και το «Λούκι του Κασίν». Τα τελευταία χρόνια, με τη μεγάλη ανάπτυξη της αθλητικής αναρρίχησης, δημιουργήθηκαν στο Παγγαίο αρκετές γραμμές με ακόμη μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας και έντονο ενδιαφέρον. Αυτές που ξεχωρίζουν είναι ο «Πίτερ Παν» των Βακόνδιου-Μανόλη και τα «Δίεδρα του Άσπρου Βράχου» των Χατζηζυρλή-Κολώνη. Πέραν του μεγάλου ενδιαφέροντος που έχει η περιοχή του Τρίκορφου, ένα μικρότερο σύμπλεγμα βράχων κάτω από τα λυόμενα των Δασικών με υψομετρική διαφορά 100-130 μ. έχει δημιουργήσει ένα μικρό αναρριχητικό πεδίο για καλοκαιρινές διαδρομές μέχρι και αργά τον χειμώνα. Υπογραμμίζεται ότι το ανάγλυφο του βράχου προσφέρεται για ασφαλή αναρρίχηση στις διαδρομές που δέχονται συχνές επαναλήψεις χωρίς, όμως, να υπάρχουν μόνιμες ασφάλειες και χωρίς να απουσιάζουν τα σαθρά. Άλλωστε, οι διαδρομές είναι βουνίσιες και οι αναρριχητές στην περιοχή θα πρέπει να ξεκινούν με τον απαραίτητο εξοπλισμό (Γ. Κολώνης, «Αναρρίχηση στο Παγγαίο»).

11.1.2 Γεφύρια

Η περιοχή του Παγγαίου όρους διαθέτει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό παλιών πέτρινων γεφυριών. Τα γεφύρια αυτά, σε αντίθεση με τα φημισμένα μεγάλα γεφύρια της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας, είναι μικρά σε μέγεθος και στην πλειοψηφία τους άγνωστα. Είναι αξιόλογα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου και αποτελούν σημαντικά ιστορικά τεκμήρια. Ιστορικές αναφορές για το πότε και από ποιους χτίστηκαν δεν υπάρχουν. Οι ελάχιστες πληροφορίες για αυτά διασώζονται μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες των ηλικιωμένων κατοίκων. Το πιο πιθανό είναι να έχουν κατασκευαστεί τον 19ο αι. από συνεργεία μαστόρων της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας, όταν έχτισαν και τις περισσότερες κατοικίες των οικισμών. Η πλειοψηφία των γεφυριών βρίσκεται μέσα στους οικισμούς, περιμετρικά του βουνού, και γεφυρώνουν τα ρέματα και τις 170

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

στενές χαράδρες που εμπόδιζαν τη μεταξύ τους επικοινωνία, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες που τα ορμητικά νερά των χειμάρρων δυσκόλευαν τη διέλευσή τους. Τα ονόματά τους προέρχονται από το όνομα του χωριού, από την τοποθεσία στην οποία βρίσκονται ή από το όνομα του ιδιοκτήτη κάποιας γειτονικής κατοικίας που ενδεχομένως να χρηματοδότησε την κατασκευή τους. Ο αρχικός αριθμός τους ήταν υπερδιπλάσιος, αλλά πολλά από αυτά είτε αντικαταστάθηκαν από νέα τσιμεντένια γεφύρια, είτε μπαζώθηκαν, είτε εντοιχίστηκαν σε τσιμεντένιους οχετούς κατά τη διάνοιξη σύγχρονων αυτοκινητόδρομων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα πέτρινα γεφύρια της Ελευθερούπολης, όπου από τα οκτώ που υπήρχαν έχει διασωθεί μόνο το ένα. Επίσης, σε αρκετά από τα πέτρινα γεφύρια έχει ασφαλτοστρωθεί το κατάστρωμά τους και έτσι συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να εξυπηρετούν τις μετακινήσεις ανθρώπων και αυτοκινήτων. Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στον πρώην Δήμο Πιερέων, υπήρξε μια οργανωμένη προσπάθεια για τη διάσωσή τους, με αποτέλεσμα δεκαπέντε (15) πέτρινα γεφύρια αναπαλαιώθηκαν και συντηρήθηκαν. Όμως, μόνο τα έξι (6) γεφύρια του χωριού Δωμάτια έχουν κηρυχτεί διατηρητέα μνημεία (Εικόνα 55).

Εικόνα 55. Τα γεφύρια (Πηγή: www.visitkavala.gr)

11.1.3 Το περιαστικό δάσος της Καβάλας

Τα περιαστικά δάση, πέρα από την αισθητική και την περιβαλλοντική τους ωφέλεια στις αστικές περιοχές, προσφέρουν και τη δυνατότητα της 171

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

εύκολης και γρήγορης πρόσβασης στους κατοίκους των πόλεων που επιζητούν χώρους άθλησης και αναψυχής. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε όσους δε διαθέτουν επαρκή χρόνο και χρήματα. Ένα ανάλογο δάσος περιβάλλει την πόλη της Καβάλας από τη βόρεια πλευρά της. Εκτείνεται από τον Άγιο Σίλα και το Κωνστάντιο οικοτροφείο, μέχρι την περιοχή της Χωράφας και του Αγίου Αθανασίου. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1985 επέφερε την ολική καταστροφή του δάσους. Με τις συστηματικές προσπάθειες φορέων και εθελοντών, και με τη δύναμη αναγέννησης που επέδειξε η ίδια η φύση, μεγάλο μέρος του έχει αναδασωθεί. Στο ανατολικό τμήμα του περιαστικού δάσους, και συγκεκριμένα ξεκινώντας από τα δύο πάρκινγκ με τις βρύσες που υπάρχουν δεξιά, ανεβαίνοντας για τον Άγ. Σίλα, βρίσκεται ο πιο οργανωμένος και εκτεταμένος χώρος αναψυχής. Στην περιοχή αυτή το δασαρχείο Καβάλας έχει διανοίξει ένα εκτενές δίκτυο περιηγητικών μονοπατιών που φτάνει το συνολικό μήκος των 3,5 χλμ.. Ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί με άνεση μέσα στο πευκοδάσος, επιλέγοντας και εξερευνώντας διαφορετικές κάθε φορά διαδρομές. Σε όλο το μήκος των διαδρομών υπάρχουν κιόσκια, παγκάκια, βρύσες και γεφυράκια όπου είναι απαραίτητο. Δύο από τα μονοπάτια οδηγούν στον δασικό χωματόδρομο. Το ένα καταλήγει στον κόμβο του περιφερειακού με την 7ης Μεραρχίας, αλλά ο εντοπισμός της αρχής του είναι δύσκολος λόγω της βλάστησης και των διαφημιστικών πινακίδων που υψώνονται σε εκείνο το σημείο. Όλα τα υπόλοιπα καταλήγουν στα δύο πάρκινγκ που προαναφέρθηκαν. Πρόσφατα και μετά από πολλά χρόνια, η δασική υπηρεσία καθάρισε όλη την περιοχή, έτσι ώστε σήμερα να αποτελεί έναν άριστο προορισμό αναψυχής, ακόμα και για οικογένειες με μικρά παιδιά. Στο κεντρικό τμήμα του περιαστικού δάσους υπάρχει η πιο γνωστή διαδρομή της περιοχής, η οποία οδηγεί από τον περιφερειακό δρόμο στο ξωκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα και στη συνέχεια στη θέση «Σταυρός», σε ύψος 328 μ. Η διαδρομή έχει μήκος 1.050 μ., και, καθώς περνά πάνω από απόκρημνες θέσεις και εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, προσφέρει πολύ ωραία θέα. Η αποκορύφωση της πορείας βρίσκεται στο τέρμα της, τον Σταυρό, που παραμένει το καλύτερο σημείο για τη συνολική θέα στην πόλη της Καβάλας και τη Θάσο. Ένα δεύτερο μονοπάτι, στο ίδιο τμήμα, ξεκινά από τον χωματόδρομο λίγο πάνω από το «Σανατόριο», και η αρχή του εντοπίζεται εύκολα από τη μεταλλική πράσινη καμάρα που έχει τοποθετηθεί στο σημείο αυτό. Το μονοπάτι, στενό αλλά ανοιχτό, ελίσσεται ανάμεσα στην τυπική βλάστηση της περιοχής (μιλιάρια, σπάρτα, ψευδακακίες, δρυς, κουμαριές, ρείκια) για να καταλήξει στον χωματόδρομο που οδηγεί από το Σανατόριο στον Σταυρό. Εάν ακολουθήσει κάποιος για ογδόντα (80) μέτρα τον δρόμο προς τα αριστερά, θα ξανασυναντήσει τη συνέχεια του μονοπατιού και θα βρεθεί τελικά στον χωματόδρομο που έρχεται από το κτήμα Φουντουκλή. Συνδυάζοντας τα δύο αυτά μονοπάτια με τους 172

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πολλούς χωματόδρομους της περιοχής, μπορούν να συνδεθούν πολλές διαφορετικές διαδρομές. Στα βορειοανατολικά της πόλης, στον Κουλέ και στη Χωράφα, βρίσκονται τα λίγα τμήματα του δάσους που κατάφεραν να διασωθούν από την πυρκαγιά του 1985. Παλαιότερα υπήρχαν πολλά κτήματα, τα οποία εγκαταλείφτηκαν με την πάροδο των χρόνων. Τα μονοπάτια τους, όμως, διατηρήθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση μέχρι και σήμερα. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου 2,5 χλμ. μονοπατιών και σίγουρα δεν είναι όλα όσα υπάρχουν. Οι διαδρομές ξεκινούν είτε από το κιόσκι στη στάση του «Κόντη», είτε από τις τελευταίες κατοικίες της Χωράφας, είτε πάνω από το σχολικό συγκρότημα του 1ου- 4ου Λυκείου. Αξίζει να αναφερθεί ότι σε ορισμένα σημεία τα μονοπάτια συναντιούνται με τα υπολείμματα του Μακρού Τείχους που έχτισε ο Ανδρόνικος Βˊ ο Παλαιολόγος, το 1307, για να ελέγχει τη διάβαση της Χριστουπόλεωςς, όπως ονομαζόταν τότε η Καβάλα. Σημειώνεται ότι τα μονοπάτια αυτά, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται τόσο κοντά στην πόλη και προσφέρουν θέα προς το κάστρο και το υδραγωγείο, δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς (Εικόνα 56).

Εικόνα 56. Το περιαστικό δάσος της Καβάλας (Πηγή: www.eoskavalas.gr)

173

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.1.4 Αισθητικό Δάσος Αμυγδαλεώνα

Το αισθητικό δάσος του Αμυγδαλεώνα «αγκαλιάζει» την πόλη της Καβάλας από το ΒΑ ως το ΝΔ τμήμα της, ο δε ρόλος του αισθητικού δάσους είναι προστατευτικός για την πόλη που απλώνεται αμφιθεατρικά στους πρόποδές του. Η μορφολογία της περιοχής είναι καθαρά ορεινή με έντονα ανάγλυφα και χειμαρρώδη ρέματα με απότομα πρανή. Η συγκεκριμένη μορφολογία φαίνεται να οφείλεται μάλλον στους γνευσιακούς σχιστόλιθους που είναι εύθραυστα και ευκολοδιάβρωτα πετρώματα. Ωστόσο, ακόμη και σε τμήματα γυμνά από βλάστηση, όπου είναι εμφανές το πέτρωμα της περιοχής, κυριαρχεί με την επιβλητικότητά του το τοπίο. Τις τελευταίες δεκαετίες έγιναν εκτεταμένες αναδασώσεις κυρίως με κωνοφόρα σε υποβαθμισμένες, διαβρωμένες και γυμνές εκτάσεις, προφανώς για αποτροπή της χειμαρρικότητας αλλά και για αισθητικούς, εδαφοπροστατευτικούς και υγιεινούς σκοπούς. Τα κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου κυριαρχούν στο ανάγλυφο του αισθητικού δάσους (μορφή, γραμμή, χρώμα, υφή), προσδίδοντάς του εναλλαγές και αντιθέσεις. Η πολυσύνθετη ορεογραφική κατάσταση του δάσους, οι πολυάριθμοι και διαφορετικοί προσανατολισμοί των πλαγιών και ράχεων, το μεγάλο υψομετρικό εύρος και η πολυποίκιλη εναλλαγή των μητρικών πετρωμάτων συντελούν στη δημιουργία πολλών μικροκλιματικών τύπων που επικρατούν στην περιοχή του αισθητικού δάσους. Συνδυάζοντας τα παραπάνω στοιχεία με τη γεωγραφική θέση του δάσους, την ορεογραφική και τοπογραφική διαμόρφωση της περιοχής, θεωρείται ότι το δάσος ανήκει στον ενδιάμεσο ή μεταβατικό τύπο μεταξύ του μεσογειακού και του υπομεσογειακού κλιματικού τύπου. Έτσι οι πλευρές του δάσους που δέχονται την επίδραση της θάλασσας έχουν μεσογειακό κλίμα, δημιουργώντας έτσι ευνοϊκές συνθήκες για ορισμένα είδη βλάστησης, ενώ οι πλευρές που βλέπουν προς το εσωτερικό και δε δέχονται την επίδραση της θάλασσας έχουν ελαφρώς υπομεσογειακό κλίμα στα βόρεια κράσπεδα της εξάπλωσης του οποίου βρίσκεται όλο το δάσος (Εικόνα 57).

Εικόνα 57. Αισθητικό δάσος Αμυγδαλεώνα (Πηγή: www.efimeridakavala.gr)

174

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.1.5 Δάσος Κοτζά Ορμάν (Μεγάλο Δάσος)

Το παραποτάμιο δάσος Κοτζά Ορμάν ή Μεγάλο Δάσος αποτελεί φυσικό τοπίο ανεκτίμητης οικολογικής αξίας και ομορφιάς. Ήταν κάποτε από τα μεγαλύτερα υδροχαρή της Ευρώπης, καθώς το 1946 είχαν καταγραφεί 74.000 στρέμματα. Με την πάροδο του χρόνου όμως εκχερσώθηκαν 54.000 στρέμματα και δόθηκαν στους αγρότες για καλλιέργεια, αφήνοντας ένα μικρό κομμάτι, το οποίο το Δασαρχείο Καβάλας προσπαθεί να διαφυλάξει περιφράζοντας περιμετρικά τμήματα γης και απαγορεύοντας οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα φυτά που κυριαρχούν είναι οι ιτιές, τα σκλήθρα, οι βελανιδιές, οι φτελιές, οι φράξοι και τα αναρριχώμενα φυτά (η αγράμπελη, ο λυκίσκος, ο κισσός κ.ά.). Καταγράφονται αρκετά είδη της άγριας πανίδας, όπως ο αγριόχοιρος, το τσακάλι, η αλεπού, το ζαρκάδι, ο λαγός, ο ασβός και ο μοναδικός μη εκτρεφόμενος πληθυσμός κολχικού φασιανού στην Ευρώπη. Το Δασαρχείο, σε μια έκταση περίπου 15.000 στρεμμάτων, καλλιεργεί λεύκες, στοχεύοντας τόσο στην παραγωγή ξυλείας όσο και στην επαναδημιουργία του φυσικού παραποτάμιου δάσους (Εικόνα 58).

Εικόνα 58. Δάσος Κοτζά Ορμάν (Μεγάλο Δάσος) (Πηγή: googleusercontent.com)

11.1.6 Μονοπάτια

Πολλά μονοπάτια χαράχτηκαν από βήματα ταξιδιωτών και ρόδες υποζυγίων, καθώς διευκόλυναν τη μετακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων. Υπήρξαν μάρτυρες σημαντικών γεγονότων και 175

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πολιτισμικών αλλαγών και σήμερα μεταφέρουν τη μνήμη, την ιστορία και τη φυσική ομορφιά. Η αρχαία Εγνατία Οδός Η πόλη της Καβάλας έχει την τύχη να διατηρεί στις παρυφές της ένα μεγάλο τμήμα από την αρχαία Εγνατία Οδό. Πρόκειται για τον παλιό λιθόστρωτο δρόμο, ο οποίος, μέχρι και τις αρχές του 20ού αι., αποτελούσε την κύρια οδική αρτηρία που έφτανε από τα δυτικά. Σαν περιπατητική διαδρομή, το τμήμα αυτό δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες ούτε μεγάλο μήκος, για αυτό και δεν παρέχει κίνητρο σε πολλούς πεζοπόρους να το περπατούν. Η ιστορική του όμως αξία επιβάλλει την παρουσίασή του (Εικόνα 59).

Εικόνα 59. Η αρχαία Εγνατία Οδός (Πηγή: www.eoskavalas.gr)

Η Εγνατία Οδός είναι σήμερα χωρισμένη σε δύο τμήματα, λόγω των αυτοκινητόδρομων που έχουν διανοιχθεί στον αυχένα του Αγίου Σίλα. Το ένα τμήμα κατηφορίζει από τον Αγ. Σίλα προς τον συνοικισμό του Σταυρού και βλέπει προς την πεδιάδα των Φιλίππων. Με μήκος μόλις τετρακοσίων μέτρων, παρουσιάζει πολλά προβλήματα στην πρόσβαση και έχει εγκαταλειφθεί οριστικά. Το δεύτερο και πιο ενδιαφέρον τμήμα της παλιάς Εγνατίας, με μήκος 1.100 μ., ξεκινά από τη συμβολή των οδών Εγνατίας και Μακεδονίας, κάτω από το ξενοδοχείο Εγνατία, και καταλήγει στην οδό Ιοκάστης. Είναι εύκολα προσβάσιμο με τα πόδια, μέσω 176

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

καλοδιατηρημένου πέτρινου οδοστρώματος που ανηφορίζει δίπλα στο ρέμα. Ή, ακόμα καλύτερα, μπορεί κάποιος να το κατηφορίσει, έχοντας μπροστά του τη θέα της πόλης και του κάστρου της στο βάθος, λαμβάνοντας ταυτόχρονα και μια ιδέα για την εικόνα που αντίκριζαν παλαιότερα οι επισκέπτες της Καβάλας. Δυστυχώς, παρά την ιστορική και την τουριστική της σπουδαιότητα, η Εγνατία Οδός έχει εγκαταλειφθεί εδώ και πολλά χρόνια. Μάρτυρες της εγκατάλειψης, τα χορταριασμένα κιόσκια, οι στερεμένες από νερό βρύσες, τα κατεστραμμένα φωτιστικά. Επιπλέον, δεν υπάρχει πουθενά πινακίδα που να πληροφορεί τον επισκέπτη για την ύπαρξη της οδού, ενώ απουσιάζει ακόμα κι από τους τουριστικούς οδηγούς της πόλης. Μονοπάτι Καβάλα - Παλιά Καβάλα (Ο Δρόμος του Νερού) Πρόκειται για το σημαντικότερο μονοπάτι της Καβάλας, όχι μόνο λόγω της αισθητικής του αξίας, αλλά κυρίως για τα ιδιαίτερα ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία που διαθέτει. Η διαδρομή χωρίζεται σε δύο τμήματα. Το πρώτο μισό, με μήκος 5 χλμ., φτάνει από την Καβάλα μέχρι τη «Μάνα του Νερού» στην τοποθεσία «Τρία Καραγάτσια». Το δεύτερο μισό, με μήκος 5,5 χλμ., φτάνει μέχρι το χωριό της Παλιάς Καβάλας. Η διαδρομή ξεκινάει από το εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου, στο τέρμα της οδού 13ης Σεπτεμβρίου. Η αρχή της είναι ένας στενός χωματόδρομος, η διέλευση του οποίου γίνεται μέσα από κτήματα και αγροικίες, για να μετατραπεί γρήγορα σε ένα φαρδύ μονοπάτι. Μετά την πρώτη γέφυρα – στο πλάι της υπάρχει βρύση απ’ όπου μπορεί κάποιος να προμηθευτεί πόσιμο νερό– αφήνοντας τις τελευταίες κατοικίες υπάρχει το πρώτο λιθόστρωτο τμήμα του μονοπατιού. Από εδώ και για αρκετή ώρα κυριαρχεί η θέα προς το Περιγιάλι. Στη συνέχεια, το μονοπάτι στενεύει, διασχίζει πευκόφυτες εκτάσεις και φτάνει σε ένα χαρακτηριστικό πέτρινο γεφύρι, δύο χιλιόμετρα από την αφετηρία. Συνεχίζοντας σε χωματόδρομο ο οποίος ανοίχτηκε για τις ανάγκες της κατασκευής της Εγνατίας Οδού, η πορεία οδηγεί στη μεγάλη χαραδρογέφυρα του αυτοκινητόδρομου. Το μέγεθός της είναι εντυπωσιακό και προκαλεί δέος και θαυμασμό. Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το μεγαλύτερο και ομορφότερο παλιό πέτρινο γεφύρι της διαδρομής, το οποίο γειτνιάζει με τη σύγχρονη γέφυρα. Έχει τρία τόξα, με το κεντρικό του σε δύο σειρές λόγω του μεγάλου βάθους της χαράδρας. Από το σημείο αυτό και μέχρι την πηγή η απόσταση είναι δύο χιλιόμετρα. Το λιθόστρωτο μονοπάτι, χωρίς άλλες σύγχρονες παρεμβάσεις, διασχίζει ένα ακόμα γεφύρι και ανηφορίζει σε μια εντυπωσιακή πορεία δίπλα στο ρέμα με την πυκνή βλάστηση. Το νερό υφίσταται σε αρκετά σημεία καθώς οι πλάκες που σκέπαζαν το αυλάκι έχουν μετακινηθεί και το αφήνουν να τρέχει ελεύθερο πάνω στο μονοπάτι. Τα τελευταία μέτρα μέχρι τη «Μάνα του Νερού» είναι αρκετά ανηφορικά. Μέχρι το σημείο αυτό απαιτείται πορεία δύο περίπου ωρών. Συνεχίζοντας προς το χωριό της Παλιάς Καβάλας, θα πρέπει να ακολουθηθεί η περίφραξη του κτήματος που υπάρχει μπροστά από την 177

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

πηγή. Η διαδρομή είναι ασαφής, χωρίς σηματοδότηση και με πολλά μονοπάτια ανοιγμένα από τα κοπάδια της περιοχής. Με κατεύθυνση βορειοδυτική, περνώντας ανάμεσα σε εγκαταλειμμένα χωράφια, το μονοπάτι ανηφορίζει για να καταλήξει σε χωματόδρομο. Ύστερα από πεζοπορία δέκα λεπτών (500 μέτρα), η διαδρομή στρίβει προς τα αριστερά, στο μονοπάτι προς το χωριό. Καθαρό πια και ευδιάκριτο, το μονοπάτι τραβερσάρει την πλαγιά, ενώ η θέα προς τον κάμπο των Φιλίππων και προς το Παγγαίο είναι εντυπωσιακή. Στο τέλος της τραβέρσας η διαδρομή γίνεται κατηφορική προς την Παλιά Καβάλα, που αρχίζει να διακρίνεται χαμηλότερα. Το μονοπάτι περνά μέσα από παρατημένα χωράφια και καταλήγει σύντομα σε χωματόδρομο με βρύση και πλάτανο. Στη συνέχεια κατηφορίζει προς το ρέμα, το οποίο διασχίζεται από μια μικρή γέφυρα. Η τελική ανηφόρα οδηγεί στις πρώτες κατοικίες και στον κεντρικό δρόμο του χωριού (Εικόνα 60).

Εικόνα 60. Ο Δρόμος του Νερού (Πηγή: www.eoskavalas.gr)

11.1.7 Ρέμα στην περιοχή της Καβάλας

Το μονοπάτι στο ρέμα της Παλιάς Καβάλας Συχνά οι φυσικές ομορφιές μιας περιοχής είναι τόσο καλά κρυμμένες που δύσκολα μπορούν να ανακαλυφθούν, ακόμα και αν βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Ο ανηφορικός δρόμος με αυτοκίνητο προς την Παλιά Καβάλα

178

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

δεν επιτρέπει την άμεση επαφή με την αισθητική του γύρω τοπίου, όπως του ρέματος, που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο χαμηλά από τον δρόμο. Πριν από μερικά χρόνια, ο Δήμος Φιλίππων, με τη βοήθεια προγράμματος Leader, δημιούργησε ένα περιηγητικό-περιβαλλοντικό μονοπάτι, το οποίο είναι παράλληλο με το ρέμα της Παλιάς Καβάλας, διαθέτει εύκολη πρόσβαση και καταφέρνει να αναδείξει με μοναδικό τρόπο την αισθητική αξία της περιοχής. Σήμερα, το μονοπάτι της Παλιάς Καβάλας είναι το μοναδικό έργο της περιοχής που αξιοποιεί με τόσο καλό τρόπο το φυσικό περιβάλλον, ενώ βρίσκεται κοντά στην Καβάλα –μόλις δεκαπέντε λεπτά με αυτοκίνητο– προσφέροντας με τον τρόπο αυτό ιδανική λύση για όσους επιθυμούν να δραπετεύσουν πρόσκαιρα από την καθημερινότητα και να έρθουν σε επαφή με την κοντινή φύση. Για να προσεγγίσει κάποιος την αρχή του μονοπατιού θα πρέπει να ακολουθήσει τον δρόμο προς την Παλιά Καβάλα. Τριακόσια μέτρα μετά τη διασταύρωση του Ζυγού, δεξιά, υπάρχει χωματόδρομος ο οποίος θα πρέπει να ακολουθηθεί. Συνεχίζοντας τον (καλό) χωματόδρομο για 1000 μέτρα υπάρχει μία διασταύρωση μπροστά σε ένα παλιό λατομείο. Ακολουθώντας τον αριστερό κλάδο και έχοντας στη δεξιά πλευρά το εγκαταλειμμένο λατομείο, υπάρχει μια ανηφορική διαδρομή για άλλα 500 μ., όπου τελειώνει ο δρόμος και αρχίζει το μονοπάτι. Το μονοπάτι είναι φαρδύ και ευκολοδιάβατο, ακολουθεί την πλαγιά, ενώ το νερό κάνει έντονη την παρουσία του από την πρώτη στιγμή, από το βάθος της χαράδρας. Μετά από δέκα λεπτά πεζόδρομο ο επισκέπτης συναντά το χαρακτηριστικότερο σημείο της διαδρομής, έναν εντυπωσιακό καταρράκτη, ο οποίος προσεγγίζεται με μια ελάχιστη παράκαμψη της πορείας. Ο καταρράκτης χωρίζεται στα δύο, με το ένα τμήμα του να φτάνει τα έξι μέτρα. Το νερό, λαξεύοντας για χρόνια τον βράχο, έχει δημιουργήσει δύο καταγάλανες βάθρες σε δύο επίπεδα, ιδανικές για μπάνιο τους καλοκαιρινούς μήνες. Επιστρέφοντας στο μονοπάτι, ο περιηγητής περνά την πρώτη ξύλινη γέφυρα. Η βλάστηση είναι πυκνή, με τους κισσούς και τις κληματσίδες να σκεπάζουν τους κορμούς των πλατάνων, δημιουργώντας εικόνες «μικρής ζούγκλας». Το καλοκαίρι οι ακτίνες του ήλιου δύσκολα διαπερνούν τα πυκνά φυλλώματα, και σε συνδυασμό με το νερό που κυλά, διατηρούν την αίσθηση της δροσιάς ακόμα και σε περιόδους καύσωνα. Στο μονοπάτι υπάρχουν και τα ερείπια αρκετών νερόμυλων. Μετά από 2,5 χλμ., περίπου μιάμιση ώρα, ο περιηγητής συναντά τα πρώτα σπίτια της Παλιάς Καβάλας και την κεντρική άσφαλτο του χωριού. Υπάρχει η δυνατότητα για όποιον επιθυμεί να διανύσει το μονοπάτι και από την αντίθετη κατεύθυνση. Πρέπει από την Ταβέρνα του Ζαφείρη πάνω στον κεντρικό δρόμο, (υπάρχει διευκρινιστική πινακίδα) να κατηφορίσει 500 μ., για να συναντήσει τα ξύλινα προστατευτικά κάγκελα του μονοπατιού (Εικόνα 61).

179

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 61. Το μονοπάτι στο ρέμα της Παλιάς Καβάλας (Πηγή: www.paliakavala.gr)

11.2 Ποτάμια

Σημαντικότερο υδάτινο ρεύμα είναι ο ποταμός Νέστος, ο οποίος ρέει στα όρια του Νομού Καβάλας με τον Νομό Ξάνθης και αρδεύει την πεδιάδα της Χρυσούπολης. Στην πορεία του σχηματίζει τοπία μοναδικής αισθητικής και οικολογικής αξίας με πλούσια δάση, σπάνιους υδροβιότοπους και εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς. Ο Νέστος φιλοξενεί ένα ευαίσθητο οικοσύστημα, γεγονός που τον κατατάσσει ανάμεσα στους πέντε σημαντικότερους βιότοπους της Ευρώπης. Αναμφίβολα, το καλύτερο τμήμα του ποταμού είναι τα Στενά του, επονομαζόμενα και Θρακικά Τέμπη. Ένα αληθινό μνημείο της φύσης, ένας βοτανικός κήπος 23.800 στρεμμάτων, που έχει απόλυτα δικαιολογημένα χαρακτηριστεί ως «Αισθητικό Δάσος». Τμήμα του προστατεύεται από τη Συνθήκη Ramsar, ως Περιοχή Ειδικής Προστασίας και Ειδικά Προστατευόμενη Μεσογειακή Περιοχή. Επίσης, ανήκει στο Δίκτυο Φύση (NATURA) 2000, ενώ αποτελεί και τμήμα του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, το οποίο εκτείνεται από το δέλτα του Νέστου μέχρι τις λίμνες Βιστωνίδα και Ισμαρίδα. Στην περιοχή των Στενών του Νέστου υπάρχει πλούσια χλωρίδα όπως πλατάνια, σκλήθρα, λεύκες, αγροκουμαριές, κουτσουπιές, αγριελιές, πουρνάρια, κέδρα, αναρριχώμενα φυτά (περιπλοκάδες, αγιοκλήματα, κισσοί), ποώδη φυτά (ανεμώνες, ίριδες κ.ά.). Η πανίδα είναι εξίσου πλούσια με είδη αετών, πετροχελίδονα, μπούφους κ.ά. Νοτιότερα, στο Δέλτα Νέστου, η πανίδα είναι ακόμη πλουσιότερη με παρυδάτια πουλιά όπως λαγγόνες, ερωδιούς, χουλιαρομύτες, αγκαθοκαλημάνες, φαλαρίδες, πάπιες κ.ά., αλλά και θηλαστικά όπως αγριόχοιρους, αλεπούδες κ.ά. Η χλωρίδα εξαρτάται από την περιοχή εξάπλωσης, δηλαδή εάν είναι σε λιμνοθάλασσες, αμμοθίνες, καλαμώνες, παραποτάμια δάση, μικρές λίμνες με γλυκό νερό κ.ά. Η μεγάλη ποικιλότητα σε χλωρίδα και πανίδα είναι ένα από τα εναπομείναντα στοιχεία του Μεγάλου Δάσους του Νέστου, το οποίο πριν από τον πόλεμο 180

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

έφτανε τα 120.000 στρέμματα. Σημαντικό στοιχείο στην σπάνια πανίδα του Δέλτα Νέστου είναι και η ύπαρξη νεροβούβαλων. Ένα σπάνιο είδος βουβαλιών, που επιβιώνουν με την προσωπική φροντίδα και αγάπη ενός ιδιώτη, του κ. Μαραγκού Νίκου, και που μπορούν να τα απολαύσουν οι φίλοι της φύσης στο φυσικό τους περιβάλλον. Συμπερασματικά, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στη σημερινή του κατάσταση το υδάτινο σύμπλεγμα του ποταμού Νέστου αποτελεί μεγάλη οικολογική αξία για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Η εκτίμηση της οικολογικής αξίας της ευρύτερης περιοχής στηρίζεται στη μοναδική για την Ελλάδα ποικιλία βιότοπων, στη μεγάλη έκταση που καταλαμβάνουν, στη φυσικότητα που παρουσιάζουν πολλοί από αυτούς, στη μεγάλη ποικιλότητα ειδών χλωρίδας και πανίδας, καθώς και στην παρουσία σπάνιων ειδών και ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη και, τέλος, στη συγκέντρωση μεγάλων πληθυσμών ειδών ορνιθοπανίδας.

11.2.1 Δέλτα Νέστου

Στην εκβολή του ποταμού στη θάλασσα δημιουργούνται, μέσω των προσχώσεων με φερτές ύλες, μια σειρά από λιμνοθάλασσες και βάλτους είτε από υφάλμυρο είτε από γλυκό νερό. Το Δέλτα Νέστου εκτείνεται στα δυτικά έως την περιοχή της Νέας Καρβάλης και ανατολικά έως τους πρώτους οικισμούς του Δήμου Αβδήρων του Νομού Ξάνθης. Το Δέλτα έχει χαρακτηριστεί υγρότοπος διεθνούς σημασίας ενταγμένος στη Συνθήκη Ramsar και ανήκει στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Η οικολογική σημασία του Δέλτα είναι μεγάλη. Στους μικρούς υγρότοπους και στην παραποτάμια βλάστηση βρίσκει καταφύγιο ένας μεγάλος αριθμός ειδών πανίδας και ορνιθοπανίδας, πολλά από τα οποία είναι απειλούμενα. Το δάσος του Κοτζά-Ορμάν, ένα από τα ομορφότερα υδροχαρή δάση στην Ευρώπη, περιλαμβάνει είδη όπως η ασπρόλευκα και η μαύρη λεύκα, ο σφένδαμος, η πεδινή πτελέα, η δρυς και η ολότριχος μελία, που σε πυκνές συστάδες συναντάται μόνο στο συγκεκριμένο δάσος. Σύμφωνα με το ΠΠΧΣΑΑ της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, οι υγρότοποι του Δέλτα Νέστου, της Λίμνης Βιστωνίδας και Λίμνης Ισμαρίδας αποτελούν ένα ενιαίο σύμπλεγμα με κοινά χαρακτηριστικά και θα πρέπει να προωθείται και η σύνδεσή τους. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια τουριστική θαλάσσια διαδρομή, που θα πραγματοποιείται με καΐκια και θα περιλαμβάνει διάφορα σημεία ενδιαφέροντος (Εικόνα 62).

181

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 62. Δέλτα Νέστου (Πηγή: www.georgoulias.com)

11.3 Παράκτιος χώρος

Ο Νομός Καβάλας διαθέτει πολλά χιλιόμετρα παράκτιου χώρου. Μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες και ιδιαίτερες παραλίες του νομού είναι αυτή των Αμμόλοφων. Περίπου 1 χλμ. από την Ν. Πέραμο, πίσω από την Aνακτορούπολη της Οισύμης, που είναι μια σειρά από βυζαντινά κάστρα, βρίσκεται η παραλία των Αμμολόφων, μήκους 3 χλμ. Η ψιλή άμμος σε συνδυασμό με την κρυστάλλινη και ρηχή θάλασσα δημιουργούν ένα μαγευτικό, εξωτικό τοπίο, γι’ αυτό και η παραλία προσελκύει κάθε χρόνο πολλούς επισκέπτες λουόμενους. Η παραλία των Αμμόλοφων κατατάσσεται στη λίστα των δέκα ωραιότερων παραλιών της Ελλάδας. Επιπλέον, στο διαδίκτυο έχει λάβει την πέμπτη θέση, ενώ βραβεύεται με τη Γαλάζια Σημαία για τα καθαρά νερά της. Οι Αμμόλοφοι είναι η παραλία που διαθέτει τον μεγαλύτερο όγκο άμμου στην Ελλάδα. Η παραλία χωρίζεται σε τρία τμήματα ανάλογα με την παρουσία βράχων και τα ονόματα αυτών: πρώτοι Αμμόλοφοι, δεύτεροι Αμμόλοφοι και τρίτοι Αμμόλοφοι – ξεκινώντας από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Και τα τρία τμήματα διαθέτουν οργανωμένη παραλία με beach bars, ξαπλώστρες, ομπρέλες και δωρεάν parking. Η περιοχή των Αμμόλοφων ανήκει στα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/45863117-3-1980, ΦΕΚ 363/Β/11-4-1980) και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Παγγαίου.

182

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.4 Πανίδα 11.4.1 Ζώα

Η θέση του Παγγαίου και οι γύρω από αυτό περιοχές, όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα, επιδρούν αρνητικά στην πανίδα του βουνού. Το Παγγαίο δε συνορεύει με άλλα βουνά και μοιάζει με νησί μέσα στον κάμπο που το περιβάλλει, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί των περισσότερων θηλαστικών που ζουν εκεί να είναι απομονωμένοι. Τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει το βουνό και τα οποία φαίνεται ότι έχουν αντίκτυπο στην πανίδα του είναι η εκτεταμένη δασοπονία και τα πολλά λατομεία μαρμάρου και σχιστόλιθου, που το έχουν πληγώσει εκτεταμένα και ανεπανόρθωτα. Επίσης, πολλοί δρόμοι έχουν ανοιχτεί τα τελευταία χρόνια, διαταράσσοντας την ενότητα και το άβατο των δασών και των λοιπών βιότοπων του βουνού, μην αφήνοντας περιθώρια και ζωτικούς χώρους για πολλά ζώα. Ακόμη, ολοένα και περισσότεροι κάτοικοι της γύρω περιοχής καταφεύγουν στο βουνό για αναψυχή, συχνά χωρίς όρια και σεβασμό προς αυτό, με αποτέλεσμα η ηχορύπανση και τα απορρίμματα να προκαλούν δυσκολίες στη ζωή των ζώων. Παρ’ όλα αυτά, αρκετά είδη θηλαστικών ζουν ακόμη στην περιοχή. Αυτό οφείλεται στην ύπαρξη άφθονου νερού σε όλη την έκταση του βουνού. Η μεγάλη ποικιλία βιότοπων, τα δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων δέντρων, οι μεγάλες εκτάσεις με θάμνους και χαμηλή βλάστηση, τα ξέφωτα, η αλπική βλάστηση και οι περιοχές στους πρόποδες που δεν έχουν καλλιεργηθεί είναι πολύ σημαντικοί βιότοποι για την πανίδα. Ιδιαίτερα, οι περιοχές κοντά στους δεκάδες χειμάρρους, όπου ακόμη υπάρχουν γέρικα δέντρα, βράχια με κοιλώματα και σπηλιές, που παρέχουν καταφύγιο για πολλά είδη ζώων. Τα τελευταία χρόνια απαγορεύεται το κυνήγι σε τμήμα της περιοχής, δεδομένου ότι παλαιότερα το εντατικό κυνήγι αποδεκάτισε τον πληθυσμό πολλών ειδών. Παρόλο που δεν υπάρχει επαρκής επιτήρηση, τηρείται αυτή η απαγόρευση σε μεγάλο βαθμό από τους κυνηγούς της περιοχής. Το γεγονός αυτό συμβάλλει στην πληθυσμιακή ανάκαμψη κάποιων ειδών τα τελευταία χρόνια. Το πιο πολυσύχναστο μεγάλο θηλαστικό της περιοχής είναι η αλεπού (Vulpes Vulpes). Ζει σε όλη την έκταση του βουνού, πλην ίσως της αλπικής ζώνης, την οποία όμως επισκέπτεται πολύ συχνά. Ο ασβός (Meles meles) επίσης ζει στους πρόποδες του βουνού. Είναι γνωστός και ως «μπουρσούκι» στους κατοίκους της περιοχής. Ενώ όλοι έχουν να πουν κάτι για αυτό το ζώο, ελάχιστοι στην πραγματικότητα το έχουν δει. Βλέποντας όμως τα ίχνη που αφήνει στο πέρασμά του, τα σκαψίματα και τις ζημιές στις καλλιέργειες καλαμποκιών, συνέθεσαν την εικόνα του, που μοιάζει μάλλον με μικρό χοίρο παρά με ασβό (Εικόνα 63).

183

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 63. Ο ασβός (Meles meles) (Πηγή: www.e-artemis.gr)

Ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor) είναι ένα άλλο νυκτόβιο θηλαστικό, που ζει στην περιοχή και κυρίως στους πρόποδες του βουνού. Βάσει μαρτυριών, ο αριθμός τους φαίνεται ότι έχει μειωθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια. Για αυτό ευθύνεται μάλλον η ανάπτυξη της γεωργίας και τα φυτοφάρμακα (Εικόνα 64).

Εικόνα 64. Ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor) (Πηγή: www.cretanbeaches.com)

Η νυφίτσα (Mustela nivalis) ζει σε όλη την έκταση του βουνού εκτός ίσως από την αλπική ζώνη. Είναι νυκτόβιο ζώο αλλά πολλές φορές κυκλοφορεί 184

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

και τη μέρα. Σε μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα συναντάται κοντά σε κατοικημένες περιοχές, ενώ εγκαταλειμμένα σπίτια, αποθήκες και στέγες σπιτιών τής προσφέρουν καταφύγιο. Είναι συνηθισμένο ζώο στην περιοχή, αν και σπανίως γίνεται αντιληπτό (Εικόνα 65).

Εικόνα 65. Η νυφίτσα (Mustela nivalis) (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

Ο σκίουρος (Sciurus vulgaris), σύμφωνα με παλαιότερες μαρτυρίες, υπήρχε σε όλο το βουνό στις δασοσκεπείς εκτάσεις αλλά και στα δέντρα που υπήρχαν στους πρόποδες. Ήταν πολύ συνηθισμένο ζώο, όμως κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 μειώθηκε πολύ, με αποτέλεσμα να γίνει πολύ σπάνιος στην περιοχή. Τα τελευταία χρόνια μάλλον ο πληθυσμός του ανακάμπτει, αφού εμφανίζονται σκίουροι σε περιοχές που δεν υπήρχαν πριν (Εικόνα 66).

Εικόνα 66. Ο σκίουρος (Sciurus vulgaris) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

185

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Το κουνάβι (Martes foina) ζει κυρίως στους πρόποδες του βουνού αλλά και ψηλότερα. Είναι νυκτόβιο ζώο και προτιμά δάση πλατύφυλλων δέντρων και βραχώδεις εκτάσεις. Συχνά ζει κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Κρύβεται και φωλιάζει σε κουφάλες και κοιλώματα δέντρων, σε πεσμένα δέντρα, σε σπηλιές ή σε σωρούς από πέτρες κάτω από ορθοπλαγιές (Εικόνα 67).

Εικόνα 67. Το κουνάβι (Martes foina) (Πηγή: www.earth.com)

Ο λαγός (Lepus europaeus) παλαιότερα υπήρχε σε όλη την περιοχή στους πρόποδες του βουνού, στην αλπική ζώνη και όπου αλλού υπήρχαν κατάλληλες γι’ αυτόν συνθήκες. Η δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων στους πρόποδες, η ολοένα αυξανόμενη ενόχληση, η διάνοιξη πολλών δασικών δρόμων και το έντονο κυνήγι, συχνά χωρίς όρια, συρρίκνωσαν τον πληθυσμό των λαγών. Σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τους πρόποδες, με εξαίρεση τη νοτιοδυτική και δυτική πλευρά του βουνού, ενώ δεν είναι σπάνιος στην αλπική ζώνη (Εικόνα 68).

Εικόνα 68. Ο λαγός (Lepus europaeus) (Πηγή: www.fupload.wikimedia.org)

Το αγριογούρουνο (Sus scrofa) παλαιότερα (μεταπολεμικά) υπήρχε σε αφθονία σε όλη την έκταση του βουνού. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, 186

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κάτοικοι της περιοχής είχαν εξημερώσει αγριογούρουνα και τα διατηρούσαν σε ημιάγρια κατάσταση για το κρέας τους. Τα τελευταία χρόνια ο άγριος πληθυσμός τους ανακάμπτει μετά τη δραματική μείωση που υπέστη τη δεκαετία του ’70 και ’80. Αυτό οφείλεται πιθανώς στην απαγόρευση του κυνηγιού σε μεγάλο μέρος του βουνού, καθώς και στη στροφή των κυνηγών προς άλλα βουνά, εφόσον και τα θηράματα στο Παγγαίο είχαν λιγοστέψει πολύ (Εικόνα 69).

Εικόνα 69. Το αγριογούρουνο (Sus scrofa) (Πηγή: www.pixers.pics)

Ο λύκος (Canis lupus) εξακολουθεί να ζει στο βουνό, όμως ελάχιστοιαποτελούν τους μόνιμους κατοίκους του. Υπάρχει ωστόσο επικοινωνία του πληθυσμού με γειτονικούς πληθυσμούς όπως αυτούς του όρους Λιμνιά και το Σύμβολο. Μερικές φορές κατεβαίνουν ως τον κάμπο ψάχνοντας να βρουν τροφή, κυρίως μοναχικά άτομα συνήθως νεαρά αρσενικά (Εικόνα 70).

Εικόνα 70. Ο λύκος (Canis lupus) (Πηγή: www.lhilna.gr)

187

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Το ζαρκάδι (Capreolus capreolus) επίσης αφθονούσε στην περιοχή. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 υπάρχουν ενδείξεις ότι ζούσε ακόμη στο βουνό. Η μεγάλη πίεση του απομονωμένου αυτού πληθυσμού από την ενόχληση και το έντονο κυνήγι επέδρασε αρνητικά στην εξάπλωση του είδους. Πιθανώς λίγα ακόμη ζαρκάδια απομένουν στη βόρεια και δυτική πλευρά του βουνού, αλλά είναι δύσκολο να εντοπιστούν, ενώ έχει εξαφανιστεί από περιοχές που υπήρχε σε αφθονία (Εικόνα 71).

Εικόνα 71. Το ζαρκάδι (Capreolus capreolus) (Πηγή: www.flickr.com)

188

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.4.2 Πουλιά

Η ορνιθοπανίδα του Παγγαίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα λόγω της ποικιλίας των βιότοπων που παρέχει (ορθοπλαγιές, αλπικά λιβάδια, δάση, ξέφωτα, χαράδρες και άφθονο νερό, ακαλλιέργητες εκτάσεις στους πρόποδες). Καθοριστικό ρόλο στην ποικιλία αυτή της ορνιθοπανίδας καθώς και στον εμπλουτισμό της διαδραματίζει η θέση που βρίσκεται και κυρίως η θέση του όρους σε σχέση με τον ποταμό Στρυμόνα, που αποτελεί κύρια μεταναστευτική οδό για τα πουλιά. Γι’ αυτό και το Παγγαίο βρίσκεται στη λίστα των σημαντικότερων περιοχών για τα πουλιά της ελληνικής ορνιθολογικής εταιρείας. Από διηγήσεις κατοίκων της περιοχής, στο πρόσφατο παρελθόν (μεταπολεμικά) εδώ φωλιάζαν όρνεα (gyps fulvus) (Εικόνα 72), ασπροπάριδες (neophron percnopterus) (Εικόνα 73), πλήθος αρπακτικών όπως χρυσαετοί (aquila chrysaetos) (Εικόνα 74), φιδαετοί (circaetus gallicus) (Εικόνα 75), πετρίτες (falco peregrinus) (Εικόνα 76), διπλοσάινα (accipiter gentilis) (Εικόνα 77), γερακίνες (buteo buteo) (Εικόνα 78), μπούφοι (bubo bubo) (Εικόνα 79), και πλήθος γερακιών και νυκτόβιων πουλιών. Στους πρόποδες του βουνού, σε κατοικημένες περιοχές, φώλιαζαν πελαργοί (ciconia ciconia) (Εικόνα 80), «λελέκια» για τους ντόπιους. Τους καλοκαιρινούς μήνες υπήρχαν άφθονοι συκοφάγοι (oriolus oriolus) (Εικόνα 81). Σήμερα οι περισσότερες εκτάσεις γύρω απ’ το βουνό αποτελούν καλλιεργήσιμη γη, στην οποία δεν υπάρχουν πια τα δέντρα που παρείχαν καταφύγιο και τροφή γι’ αυτά τα πουλιά, τα οποία και σπανίζουν σήμερα στην περιοχή.

Εικόνα 72. Όρνεα (gyps fulvus) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

189

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 73. Ασπροπάριδες (neophron percnopterus) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

Εικόνα 74. Χρυσαετοί (aquila chrysaetos) (Πηγή: www.hbw.com)

190

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 75. Φιδαετοί (circaetus gallicus) (Πηγή: www.flickr.com)

Εικόνα 76. Πετρίτες (falco peregrinus) (Πηγή: www.fbirdsna.org)

191

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 77. Διπλοσάινα (accipiter gentilis) (Πηγή: www.hbw.com)

Εικόνα 78. Γερακίνες (buteo buteo) (Πηγή: www.nikosfokas-photography.blogspot.com)

192

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 79. Μπούφοι (bubo bubo) (Πηγή: www.commons.wikimedia.org)

Εικόνα 80. Πελαργοί (ciconia ciconia) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

193

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 81. Συκοφάγοι (oriolus oriolus) (Πηγή: www.mediterraneannature.com)

Πολλές μπεκάτσες (scolopax rusticola) (Εικόνα 82) και άλλα συγγενικά είδη έβρισκαν καταφύγιο στα υγρά δάση της περιοχής. Επίσης, οι φάσες (columba palumbus) (Εικόνα 83) και τα φασοπερίστερα (columba oneas) (Εικόνα 84) τον χειμώνα και τα τρυγόνια (streptopelia turtur) (Εικόνα 85) το καλοκαίρι αφθονούσαν, ενώ πλήθος πάπιες (Εικόνα 86) και χήνες σταματούσαν στους πρόποδες για να ξεκουραστούν και να τραφούν στα σιτοχώραφα κατά τις μεταναστεύσεις και μετακινήσεις τους.

Εικόνα 82. Μπεκάτσες (scolopax rusticola) (Πηγή: www.hbw.com)

194

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 83. Οι φάσες (columba palumbus) (Πηγή: www.fupload.wikimedia.org)

Εικόνα 84. Τα φασοπερίστερα (columba oneas) (Πηγή: www.wikimedia.org)

195

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 85. Τα τρυγόνια (streptopelia turtur) (Πηγή: www.flickr.com)

Εικόνα 86. Πάπιες (Πηγή: www.pixabay.com)

Όλα αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν. Σήμερα ο πληθυσμός των πελαργών δεν ξεπερνά τα δεκαπέντε ζευγάρια στην περιοχή, μάλλον με μια τάση αύξησης. Πετρίτες (falco peregrinus) (Εικόνα 87) και σταυραετοί (hieraaetus pennatus) (Εικόνα 88) φωλιάζουν στα απόκρημνα βράχια που υπάρχουν σποραδικά στο βουνό. Ακόμα, υπάρχουν 2-3 ζευγάρια χρυσαετών (Aquila chrysaetos) (Εικόνα 89) που φωλιάζουν στη βόρεια και δυτική πλευρά του βουνού.

196

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 87. Πετρίτες (falco peregrinus) (Πηγή: www.hbw.com)

Εικόνα 88. Σταυραετοί (hieraaetus pennatus) (Πηγή: www.hbw.com)

197

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 89. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) (Πηγή: www.hbw.com)

Τα βραχοκιρκίνεζα (falco tinnunculus) ή «κιρκινέζια» (Εικόνα 90) και οι γερακίνες (buteo buteo) (Εικόνα 91) ή «καρτάλια», για τους ντόπιους, είναι τα συνηθέστερα αρπακτικά. Τα βραχοκιρκίνεζα φωλιάζουν κυρίως στους πρόποδες, συχνά κοντά ή μέσα σε κατοικημένες περιοχές, ενώ οι γερακίνες συνήθως σε μεγαλύτερο υψόμετρο σε ορθοπλαγιές.

Εικόνα 90. Τα βραχοκιρκίνεζα (falco tinnunculus) (Πηγή: www.hbw.com)

198

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 91. Οι γερακίνες (Πηγή: www.hbw.com)

Πλούσια στην περιοχή είναι και η ορνιθοπανίδα της νύχτας. Τα βράδια του καλοκαιριού από τη μία άκρη ως την άλλη του βουνού αντηχεί η φωνή του γκιώνη (otus scops) (Εικόνα 92). Κουκουβάγιες (athene noctua) (Εικόνα 93) και πεπλόγλαυκες (tyto alba) (Εικόνα 94) φωλιάζουν στις αμέτρητες ερειπωμένες και ακατοίκητες κατοικίες των χωριών στους πρόποδες. Ο πληθυσμός τους όμως έχει ελαττωθεί πολύ, πιθανώς από τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων.

Εικόνα 92. Γκιώνη (otus scops) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

199

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 93. Κουκουβάγιες (athene noctua) (Πηγή: www.steemitimages.com)

Εικόνα 94. Πεπλόγλαυκες (tyto alba) (Πηγή: www.wikimedia.org)

200

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Οι χουχουριστές (strix aluco) (Εικόνα 95) στοιχειώνουν με τη φωνή τους την ησυχία των δασών οξιάς σαν φαντάσματα, ενώ οι νανόμπουφοι (asio otus) (Εικόνα 96) φωλιάζουν στα πευκοδάση λίγο χαμηλότερα. Συχνά κάνουν την εμφάνισή τους και οι μπούφοι (bubo bubo) (Εικόνα 97), αν και δεν είναι τόσο συνηθισμένοι κάτοικοι του βουνού. Δεν είναι σπάνιο να δει ή να ακούσει κανείς πετροπέρδικες (alectoris graeca) (Εικόνα 98) στην αλπική ζώνη του βουνού, ενώ περιστασιακά κατεβαίνουν μέχρι τους πρόποδες, σε ορθοπλαγιές κοντά στην κορυφή, όπου φωλιάζει ο κόρακας (corvus corax) (Εικόνα 99).

Εικόνα 95. Οι χουχουριστές (strix aluco) (Πηγή: www.flickr.com)

201

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 96. Οι νανόμπουφοι (asio otus) (Πηγή: www.upload.wikimedia.org)

202

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 97. Οι μπούφοι (bubo bubo) (Πηγή: www.upload.wikimedia.org)

Εικόνα 98. Πετροπέρδικες (alectoris graeca) (Πηγή: www.upload.wikimedia.org)

203

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 99. Ο κόρακας (corvus corax) (Πηγή: www.upload.wikimedia.org)

Χαλκοκουρούνες (coracias garrulus) (Εικόνα 100), δενδρογέρακα (falco subbuteo) (Εικόνα 101), κούκοι (cuculus canorus) (Εικόνα 102), γαιδουροκεφαλάδες (lanius minor) (Εικόνα 103) και άλλα είδη κεφαλάδων, αηδόνια (luscinia megarhynhos) (Εικόνα 104), κουφαηδόνια (cercotrichas galactotes) (Εικόνα 105) και λιοτσιρίδες (hippolais olivetorum) (Εικόνα 106) συμπληρώνουν την εικόνα της ορνιθοπανίδας στους πρόποδες. Σε μεγαλύτερο υψόμετρο αρκετά είδη δρυοκολαπτών βρίσκουν καταφύγιο, όπως η πρασινοτσικλητάρα (picus viridis) (Εικόνα 107), η σταχτοτσικλητάρα (picus canus) (Εικόνα 108), η μεσοτσικλητάρα (dendrocopus medius) (Εικόνα 109), ενώ η σπάνια μαυροτσικλητάρα (dryocopus martius) (Εικόνα 110) κρύβεται στα πιο απόμερα και απάτητα δάση στο βορειοδυτικό μέρος του βουνού.

204

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 100. Χαλκοκουρούνες (coracias garrulus) (Πηγή: www.birds.kz)

205

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 101. Δενδρογέρακα (falco subbuteo) (Πηγή: www.monaconatureencyclopedia.com)

Εικόνα 102. Κούκοι (cuculus canorus) (Πηγή: www.staticflickr.com)

206

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 103. Γαιδουροκεφαλάδες (lanius minor) (Πηγή: www.juzaphoto.com)

Εικόνα 104. Αηδόνια (luscinia megarhynhos) (Πηγή: www.hbw.com)

207

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 105. Κουφαηδόνια (cercotrichas galactotes) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

Εικόνα 106. Λιοτσιρίδες (hippolais olivetorum) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

208

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 107. Πρασινοτσικλητάρα (picus viridis) (Πηγή: www.flickr.com)

Εικόνα 108. Η σταχτοτσικλητάρα (picus canus) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

209

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 109. Η μεσοτσικλητάρα (dendrocopus medius) (Πηγή: www.severi.be)

Εικόνα 110. Μαυροτσικλητάρα (dryocopus martius) (Πηγή: www.hbw.com)

210

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.4.3 Ερπετά και αμφίβια

Τα ερπετά είναι ποικιλόθερμα ζώα, γεγονός που υποδηλώνει ότι τη θερμοκρασία του σώματός τους τη λαμβάνουν από το περιβάλλον. Αγαπούν πολύ τη ζέστη. Αυτός είναι και ο λόγος που ο βιότοπός τους χαρακτηρίζεται από χαμηλή βλάστηση και πέτρες, ώστε να έρχονται εύκολα και συχνά σε επαφή με τον ήλιο, από τον οποίο αντλούν ενέργεια. Συχνά είναι ορατά φίδια και σαύρες να λιάζονται πάνω σε βράχους. Το Παγγαίο αποτελεί πολύ καλό βιότοπο για πολλά είδη φιδιών. Όλα τα φίδια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ωφέλιμα, εφόσον τρέφονται με έντομα και τρωκτικά, που προκαλούν ζημιές στη γεωργία και τη σοδειά τους. Εξάλλου, από τα φίδια που ζουν στην περιοχή, μόνο η οχιά έχει δηλητήριο και χρειάζεται προσοχή όταν τη συναντήσει κανείς. Οι κάτοικοι δεν το γνωρίζουν αυτό και θεωρούν τα περισσότερα είδη δηλητηριώδη. Τα φίδια ζουν κυρίως στις χαμηλότερες περιοχές (κάτω από τη ζώνη της οξιάς), όπου υπάρχει χαμηλή βλάστηση και θάμνοι. Αλλά και στα ξέφωτα που βρίσκονται ψηλότερα δεν είναι σπάνιο να δει κανείς φίδι. Το κονάκι (Anguis fragilis) (Εικόνα 111) είναι ένα από τα φίδια που απαντάται και θεωρείται δηλητηριώδες. Στην πραγματικότητα, αποτελεί ήσυχο και δειλό φίδι, που δεν αντιδρά επιθετικά ακόμη και αν το αγγίζει κανείς. Ο οφιόμορος (Ophiomorus punctatissimus) (Εικόνα 112) είναι ένα ακόμα φιλήσυχο φίδι, που περνά απαρατήρητο και είναι εντελώς άγνωστο στους κατοίκους της περιοχής, λόγω του μικρού του μεγέθους, που σπανίως ξεπερνά τα είκοσι εκατοστά. Στην πραγματικότητα τα δύο αυτά είδη δεν είναι καν φίδια, αλλά άποδες σαύρες.

Εικόνα 111. Κονάκι (Anguis fragilis) (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

211

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 112. Ο οφιόμορος (Ophiomorus punctatissimus) (Πηγή: www.flickr.com)

Ο τυφλίτης (Ophisaurus apodus) (Εικόνα 113) είναι το πιο συνηθισμένο φίδι στην περιοχή, ήσυχο, μονόχρωμο και σκούρο, ενώη σαΐτα (Columber najadum) (Εικόνα 114) μάλλον το πιο παρεξηγημένο φίδι της περιοχής. Είναι πολύ γρήγορο και νευρικό στις κινήσεις του, και αυτή είναι η αιτία που θεωρείται δηλητηριώδες και επιθετικό. Επίσης, στην περιοχή υπάρχουν δύο είδη λαφιατών, ο Elaphe longissima (Εικόνα 115) και το Elaphe quatuorlineata (Εικόνα 116). Άλλος ένας εκπρόσωπος της οικογένειας των λαφιατών που ζει εκεί είναι το σπιτόφιδο (Elaphe situla) (Εικόνα 117). Ταυτόχρονα υπάρχει η δενδρογαλιά (Coluber gemonensis) (Εικόνα 118), τo χωραφόφιδο (Coluber caspius) (Εικόνα 119), το αγιόφιδο ή γατόφιδο (Telescopus fallax) (Εικόνα 120), ο σαπίτης ή σαυρόφιδο (Malpolon monspessulanus) (Εικόνα 121) και το νερόφιδο (Natrix natrix) (Εικόνα 122). Τέλος η οχιά (Vipera ammodytes) (Εικόνα 123), το μοναδικό δηλητηριώδες φίδι της περιοχής. Δεν είναι συνηθισμένο είδος εκεί, εκτός από μερικές τοποθεσίες. Χαρακτηριστικός βιότοπος για την οχιά είναι οι ξηρικές βραχοπλαγιές με μικρό σχετικά υψόμετρο και η χαμηλή βλάστηση.

212

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 113. Ο τυφλίτης (Ophisaurus apodus) (Πηγή: www.burgaslakes.org)

Εικόνα 114. Η σαΐτα (Columber najadum) (Πηγή: www.balcanica.info)

213

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 115. Λαφιάτης ο Elaphe longissima (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

Εικόνα 116. Λαφιάτης το Elaphe quatuorlineata (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

214

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 117. Το σπιτόφιδο (Elaphe situla) (Πηγή: www.cretanbeaches.com)

Εικόνα 118. Δενδρογαλιά (Coluber gemonensis) (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

215

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 119. Τo χωραφόφιδο (Columber caspius) (Πηγή: www.balcanica.info)

Εικόνα 120. Το αγιόφιδο ή γατόφιδο (Telescopus fallax) (Πηγή: www.flickr.com)

216

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 121. Ο σαπίτης ή σαυρόφιδο (Malpolon monspessulanus) (Πηγή: www.payload.cargocollective.com)

Εικόνα 122. Το νερόφιδο (Natrix natrix) (Πηγή: www.herpetolife.ro)

217

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 123. Η οχιά (Vipera ammodytes) (Πηγή: www.mediterraneannature.com)

Πολλές είναι και οι σαύρες που ζουν στην περιοχή. Καταγραφή τους δεν έχει γίνει ποτέ. Σίγουρα όμως υπάρχουν πέντε είδη που ονομάζονται αδιακρίτως από τους κατοίκους γουστέρες ή με ονόματα που δηλώνουν το χρώμα τους, όπως καφέ ή πράσινη γουστέρα κ.ά. Η αμμόσαυρα (Lacerta agilis) (Εικόνα 124), η μεγάλη πρασινογουστέρα (Lacerta trilineata) (Εικόνα 125), η πρασινογουστέρα (Lacerta viridis) (Εικόνα 126), η βαλκανόσαυρα ή ταυρική γουστέρα (Podarcis taurica) (Εικόνα 127) και η αιγαιόσαυρα (Podarcis erhardii) (Εικόνα 128).

Εικόνα 124. Η αμμόσαυρα (Lacerta agilis) (Πηγή: www.pixabay.com)

218

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 125. Η μεγάλη πρασινογουστέρα (Lacerta trilineata) (Πηγή: www.balcanica.info)

Εικόνα 126. Η πρασινογουστέρα (Lacerta viridis) (Πηγή: www.commons.wikimedia.org)

219

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 127. Η βαλκανόσαυρα ή ταυρική γουστέρα (Podarcis taurica) (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

Εικόνα 128. Η αιγαιόσαυρα (Podarcis erhardii) (Πηγή: www.inaturalist.org)

Σίγουρα υπάρχουν και άλλα είδη που δεν έχουν εντοπιστεί, αφού δεν έχει γίνει καμία μελέτη σχετικά με την ερπετοπανίδα της περιοχής. Στο 220

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Παγγαίο υπάρχουν επίσης δύο είδη χελώνων, η λιβαδοχελώνα, (Testudo hermanni) (Εικόνα 129) και η γραικοχελώνα (Testudo graeca) (Εικόνα 130). Τα δύο είδη οι κάτοικοι της περιοχής δεν τα διαχωρίζουν, εφόσον μοιάζουν πολύ και είναι γνωστά σαν χελώνες.

Εικόνα 129. Η λιβαδοχελώνα (Testudo hermanni) (Πηγή: www.flickr.com)

Εικόνα 130. Η γραικοχελώνα (Testudo graeca) (Πηγή: www.researchgate.net)

221

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Στα δάση της οξιάς ζει η σαλαμάνδρα (Salamandra salamandra) (Εικόνα 131), γνωστή σε όλους, μαύρη με κίτρινες κηλίδες. Ακόμα, στους πρόποδες συναντάται ο μικροσκοπικός δεντροβάτραχος (Hyla arborea) (Εικόνα 132), οι φρύνοι (Bufo bufo - Εικόνα 133 και Bufo viridis - Εικόνα 134), ο λιμνοβάτραχος (Rana ridibunda) (Εικόνα 135) στους πρόποδες και ο ρυακοβάτραχος ή γραικοβάτραχος (Rana graeca) (Εικόνα 136) στους πρόποδες αλλά και ψηλότερα και ο κιτρινογάστορας φρύνος (Bombina variegata) (Εικόνα 137) αλλά είναι δύσκολο να εντοπιστεί.

Εικόνα 131. Η σαλαμάνδρα (Salamandra salamandra) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

222

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 132. Ο δεντροβάτραχος (Hyla arborea) (Πηγή: www.commons.wikimedia.org)

Εικόνα 133. Οι φρύνοι (Bufo bufo) (Πηγή: www.earth.com)

223

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 134. Οι φρύνοι (Bufo viridis) (Πηγή: www.mnhn.fr)

Εικόνα 135. Ο λιμνοβάτραχος (Rana ridibunda) (Πηγή: www.elvalledesabero.blogspot.com)

224

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 136. Ο ρυακοβάτραχος ή γραικοβάτραχος (Rana graeca) (Πηγή: www.iucnredlist.org)

Εικόνα 137. Ο κιτρινογάστορας φρύνος (Bombina variegata) (Πηγή: www.treknature.com)

225

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.4.4 Ψάρια

Σύμφωνα με τον Π. Οικονομίδη (1974, 1991) τα είδη των ψαριών που υπάρχουν στη θαλάσσια περιοχή της Καβάλας είναι όλα όσα υπάρχουν στις θάλασσες του Αιγαίου: το Τσιρωνάκι (Alburnoides bipunctatus strymonicus) (Εικόνα 138), το Τσάλι (Barbus plebejus cyclolepis) (Εικόνα 139), η Πεταλούδα (Carassius auratus gibelio) (Εικόνα 140), ο Γουρουνομύτης (Chondrostoma vardarenseo) (Εικόνα 141), το Φιδόψαρο (Cobitis taenia) (Εικόνα 142), το Γριβάδι (Cyprinus carpio) (Εικόνα 143), το Κουνουπόψαρο (Gamubusia affinis) (Εικόνα 144), το Γυφτόψαρο (Gobio gobio bulgaricus) (Εικόνα 145), ο Ποντογωβιός (Knipowitschia caucasica), το Μικροσίρκο (Leucaspius delineatus) (Εικόνα 146), το Τυλινάρι (Leuciscus cephalus macedonicus) (Εικόνα 147), η Μουρμουρίτσα (Rhodeus sericeus amarus) (Εικόνα 148) και το Γλίνι (Tinca tinca) (Εικόνα 149).

Εικόνα 138. Το Τσιρωνάκι (Alburnoides bipunctatus strymonicus) (Πηγή: www.fishbiosystem.ru)

Εικόνα 139. Το Τσάλι (Barbus plebejus cyclolepis) (Πηγή: www.fishbase.ca)

226

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 140. Η Πεταλούδα (Carassius auratus gibelio) (Πηγή: www.bat.uoi.gr)

Εικόνα 141. Ο Γουρουνομύτης (Chondrostoma vardarenseo) (Πηγή: www.ittiofauna.org)

Εικόνα 142. Το Φιδόψαρο (Cobitis taenia) (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

227

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 143. Το Γριβάδι (Cyprinus carpio) (Πηγή: www.fishesofaustralia.net.au)

Εικόνα 144. Το Κουνουπόψαρο (Gamubusia affinis) (Πηγή: www.bishopmuseum.org)

228

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 145. Το Γυφτόψαρο (Gobio gobio bulgaricus) (Πηγή: www.fishbase.sinica.edu.tw)

Εικόνα 146. Το Μικροσίρκο (Leucaspius delineatus) (Πηγή: www.vetofish.com)

229

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 147. Το Τυλινάρι (Leuciscus cephalus macedonicus) (Πηγή: www.vetofish.com)

Εικόνα 148. Η Μουρμουρίτσα (Rhodeus sericeus amarus) (Πηγή: www.rybarskyrozcestnik.cz)

230

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 149. Το Γλίνι (Tinca tinca) (Πηγή: www.upload.wikimedia.org)

Στις λιμνοθάλασσες και στα υφάλμυρα νερά η ιχθυοπανίδα επιπροσθέτως αποτελείται από λαβράκια, μουρμούρες, γλώσσες, τσιπούρες, μπαρμπούνια, κέφαλους (Εικόνα 150), μιξυνάρια και άλλα ψάρια θαλάσσιας προέλευσης.

Εικόνα 150. Κέφαλος (Πηγή: www.emedi.gr)

231

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

11.5 Χλωρίδα

Οι ακτές του Δέλτα καταλαμβάνουν έκταση σαράντα χιλιομέτρων και καλύπτονται από αμμόφιλες φυτοκοινωνίες, που σχηματίζουν μια ζώνη πλάτους 250 μ. παράλληλα με τη θάλασσα. Τα κυριότερα είδη που αποτελούν αυτές τις φυτοκοινωνίες είναι η Suaeda maritima (Εικόνα 151), η Euphorbia paralias (Εικόνα 152), η Euphorbia peplis (Εικόνα 153), η Ammophila arenaria (Εικόνα 154), ο Sporobolus arenarius (Εικόνα 155), η Ephedra distachya (Εικόνα 156), το Hypericum olympicum (Εικόνα 157), η Silene conica (Εικόνα 158), το Agropyron junceum (Εικόνα 159), το Medicago marina (Εικόνα 160) κ.ά.

Εικόνα 151. Η Suaeda maritima (Πηγή: www.amazonaws.com)

232

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 152. Η Euphorbia paralias (Πηγή: www.calphotos.berkeley.edu)

Εικόνα 153. Η Euphorbia peplis (Πηγή: www.flickr.com)

233

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 154. Η Ammophila arenaria (Πηγή: www.keyserver.lucidcentral.org)

Εικόνα 155. Ο Sporobolus arenarius (Πηγή: www.actaplantarum.org)

234

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 156. Η Ephedra distachya (Πηγή: www.comps.canstockphoto.com)

Εικόνα 157. Το Hypericum olympicum (Πηγή: www.alpine-plants.eu)

235

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 158. Η Silene conica (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

Εικόνα 159. Το Agropyron junceum (Πηγή: www.thegiraffemoonblog.files.wordpress.com)

236

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 160. Το Medicago marina (Πηγή: www.biodiversitysitia.gr)

Στα νότια τμήματα του Δέλτα υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις με φυτοκοινωνίες αλοφυτικών ειδών. Επικρατέστερο είδος είναι η Salicornia europaea (Εικόνα 161), που εμφανίζεται πολλές φορές με τη μορφή τάπητα. Άλλα είδη είναι η Halimione portulacoides (Εικόνα 162) και το Arthrocnemum fruticosum (Εικόνα 163).

237

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 161. Η Salicornia europaea (Πηγή: www.worldofsucculents.com)

Εικόνα 162. Η Halimione portulacoides (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

238

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 163. Το Arthrocnemum fruticosum (Πηγή: www.eunis.eea.europa.eu)

Στις περιοχές που υπάρχουν υφάλμυρα νερά, συναντάται το Arthrocnemum glaucum (Εικόνα 164) και η Puccinellia distans (Εικόνα 165). Σε θέσεις που αυξάνεται η κλίση του εδάφους εμφανίζονται τα είδη Halocnemum strobilaceum (Εικόνα 166), Spergularia salina (Εικόνα 167), Limonium vulgare (Εικόνα 168), Juncus maritimus (Εικόνα 169) κ.ά.

Εικόνα 164. Το Arthrocnemum glaucum (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

239

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 165. Η Puccinellia distans (Πηγή: www.newfs.s3.amazonaws.com)

Εικόνα 166. Η Halocnemum strobilaceum (Πηγή: www.floraofqatar.com)

240

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 167. Η Spergularia salina (Πηγή: www.maltawildplants.com)

Εικόνα 168. Limonium vulgare (Πηγή: www.plantsam.com)

241

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 169. Juncus maritimus (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

Πίσω από τους αμμόλοφους της ακτής επικρατούν τα είδη Juncus acutus (Εικόνα 170) και Juncus maritimus (Εικόνα 171). Γύρω από τα έλη και από τα κανάλια υπάρχουν θάμνοι από Tamarix hampeana (Εικόνα 172) και Tamarix parviflora (αρμυρίκια) (Εικόνα 173).

Εικόνα 170. Juncus acutus (Πηγή: www.freenatureimages.eu)

242

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 171. Juncus maritimus (Πηγή: www.maltawildplants.com)

Εικόνα 172. Tamarix hampeana (Πηγή: www.greekflora.gr)

243

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 173. Tamarix parviflora (αρμυρίκια) (Πηγή: www.terrain.net.nz)

Στις όχθες των ελών, των καναλιών και των λιμνοθαλασσών αναπτύσσονται επίσης και οι καλαμιώνες, με χαρακτηριστικά είδη τα Phragmites communis (Εικόνα 174), Typha latifolia (Εικόνα 175) και Typha angustifolia (Εικόνα 176).

Εικόνα 174. Τα Phragmites communis (Πηγή: www.science.halleyhosting.com)

244

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 175. Τα Typha latifolia (Πηγή: www.plantsam.com)

Εικόνα 176. Τα Typha angustifolia (Πηγή: www.tnnursery.net)

245

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Στο τμήμα του αρχικού δάσους που σώθηκε και προστατεύτηκε (700 στρ.) αλλά και όπου αλλού διασώθηκαν μικρά δάση και συστάδες, αντικρίζεται ένα μοναδικό για τον ελληνικό χώρο θέαμα. Τα είδη των δέντρων που επικρατούν είναι η Populus alba (Εικόνα 177), ο Quercus pedunculiflora (Εικόνα 178), ο Fraxinus angustifolia-oxycarpa (Εικόνα 179), ο Ulmus minor (Εικόνα 180), ο Alnus glutinosa (Εικόνα 181) και η Salix alba (Εικόνα 182). Υπάρχουν επίσης στο δάσος τα Morus alba (Εικόνα 183), Morus nigra (Εικόνα 184), Crataegus azarolus (Εικόνα 185) και Frangula alnus (Εικόνα 186).

Εικόνα 177. Η Populus alba (Πηγή: www.amazonaws.com)

246

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 178. Ο Quercus pedunculiflora (Πηγή: www.greekflora.gr)

Εικόνα 179. Ο Fraxinus angustifolia-oxycarpa (Πηγή: www.landscapeplants.oregonstate.edu)

247

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 180. Ο Ulmus minor (Πηγή: www.vdberk.se)

248

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 181. Ο Alnus glutinosa (Πηγή: www.cdn.shopify.com)

Εικόνα 182. Η Salix alba (Πηγή: www.keyserver.lucidcentral.org)

249

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 183. Τα Morus alba (Πηγή: www.greenleafnurseries.co.nz)

Εικόνα 184. Τα Morus nigra (Πηγή: www.img.crocdn.co.uk)

250

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 185. Τα Crataegus azarolus (Πηγή: www.staticflickr.com)

Εικόνα 186. Τα Frangula alnus (Πηγή: www.lhprism.org)

251

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τα αναρριχώμενα είδη δημιουργούν ένα αδιαπέραστο πλέγμα και δεν επιτρέπουν στις ακτίνες του ήλιου να φτάσουν στο έδαφος. Τα είδη των αναρριχώμενων φυτών είναι τα Hedera helix (Εικόνα 187), Periploca graeca (Εικόνα 188), Vitis vinifera-sylvestris (Εικόνα 189), Clematis vitalba (Εικόνα 190), Tamus communis (Εικόνα 191) κ.ά.

Εικόνα 187. Τα Hedera helix (Πηγή: www.crocus.co.uk)

252

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 188. Τα Periploca graeca (Πηγή: www.luirig.altervista.org)

253

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 189. Τα Vitis vinifera-sylvestris (Πηγή: www.vinetowinecircle.com)

Εικόνα 190. Τα Clematis vitalba (Πηγή: www.fassadengruen.de)

254

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 191. Τα Tamus communis (Πηγή: www.plant-world-seeds.com)

Σημειώνεται ότι στην περιοχή εξάπλωσης της ευμεσογειακής ζώνης βλάστησης (Quercetalia ilicis) η επέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα στη βλάστηση έχει επιφέρει αλλοίωση της φυσικής κατάστασης και υποβάθμιση των φυτοκοινωνιών. Οι νησίδες των θαμνώνων εμφανίζονται συνήθως ανάμεσα στις καλλιέργειες κυρίως αμπέλου και ελιάς, ενώ σε ράχες, νότιες εκθέσεις, σε θέσεις με ξηροθερμικότερες συνθήκες από το ευρύτερο περιβάλλον εισέρχονται και μέσα στην ανώτερη ζώνη (Quercetalia pubescentis) υπό μορφή εισδοχικών γλωσσών, διαμορφώνοντας έτσι είκοσι οχτώ εικόνες υψηλής αισθητικής αξίας. Τα υπολείμματα της χνοώδους δρυός (Quercus pubescens) που υπάρχουν φανερώνουν ότι στο παρελθόν η περιοχή καλυπτόταν από δάσος του είδους αυτού με υπόροφα αείφυλλα πλατύφυλλα. Οι αλόγιστες καυσοξυλεύσεις, πυρκαγιές, εκχερσώσεις κ.ά. και η υπερβόσκηση είχαν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της περιοχής, η οποία ευνοήθηκε και από τις τοπικές γεωλογικές και κλιματικές (ξηρότερη περιοχή) συνθήκες. Με την κατάλληλη διαχείριση, πιθανώς, το αισθητικό δάσος να αποκτήσει την πλούσια βλάστηση του παρελθόντος. Οι πρινώνες που υπάρχουν εδώ οφείλονται τόσο στις παραπάνω ανθρωπογενείς επιδράσεις όσο και στη μεγάλη αντοχή του πρίνου στη βοσκή, στις πυρκαγιές και σε άλλες κακώσεις, καθώς και στη μεγάλη ριζοβλαστική και πρεμνοβλαστική ικανότητά του.

255

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εξετάζοντας τη διανομή της βλάστησης από άποψη φυτογεωγραφικής κατανομής, διαπιστώνεται ότι σε πολλά σημεία της βρίσκεται σε κατάσταση διαταραχής της φυσικής της ισορροπίας, σημαντικής οπισθοδρομικής εξέλιξης και με τάσεις ανακατατάξεων. Οι διαφορές στη σύνθεση της βλάστησης οφείλονται και στους φυσιογραφικούς παράγοντες, στις ειδικές εδαφικές συνθήκες, αλλά και τους ανθρωπογενείς παράγοντες, όπως αναφέρεται πιο πάνω (από την εποχή της Τουρκοκρατίας ακόμα και μέχρι σήμερα). Από τους φυσιογνωμικούς παράγοντες, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η έκθεση. Έτσι, οι ηλιαζόμενες εκθέσεις (Ν, ΝΑ, Δ, ΝΔ) παρουσιάζουν ξηροθερμικότερες συνθήκες με ανάλογα αποτελέσματα στη σύνθεση της βλάστησης. Επίσης, ιδιαίτερη συμβολή στην κατανομή της βλάστησης στην περιοχή έχουν τόσο το υπερθαλάσσιο ύψος όσο και η σύσταση του υπεδάφους. Η δρυς καταλάμβανε τα ανώτερα, τα μεγαλύτερα υψόμετρα του δάσους, όπως αυτό συμπεραίνεται από τα λείψανά της που σώζονται ακόμα και σήμερα, και ο πρίνος τα χαμηλότερα. Σε πολλά σημεία του δάσους σήμερα παρουσιάζονται φαινόμενα αναστροφής της βλάστησης, δηλαδή δρύες να κατέρχονται σε χαμηλά υψόμετρα και ο πρίνος να ανέρχεται σε ψηλότερα. Τα γεγονότα αυτά οφείλονται τόσο σε παλαιότερες αποδασωτικές ανθρώπινες ενέργειες όσο και στο υπεδάφιο πέτρωμα, δηλαδή τον ασβεστόλιθο, ο οποίος καταλαμβάνει κυρίως τις κορυφές και δημιουργεί ξηροθερμικότερες συνθήκες από ό,τι οι γνεύσιοι, οι οποίοι συναντώνται κυρίως σε περιοχές με χαμηλό υψόμετρο. Στην περιοχή των γνευσίων, το κύριο δασοπονικό είδος είναι η δρυς, ενώ στην περιοχή των ασβεστόλιθων ο πρίνος και τα λοιπά σκληρόφυλλα αείφυλλα πλατύφυλλα είδη. Στις αναδασώσεις, βασικό είδος που χρησιμοποιήθηκε αρχικά είναι η θαλάσσια πεύκη και ως δευτερεύον η τραχεία πεύκη, και τα δύο είδη με επιτυχία. Ακολούθησαν και άλλα είδη ανάλογα με το οικολογικό περιβάλλον της περιοχής, όπως η μαύρη πεύκη, η ακτινωτή πεύκη και η ψευδακακία σαν προστατευτικό είδος για τη διάσπαση της συνέχειας του δάσους, την προστασία των πρανών από διάβρωση και τη δημιουργία αντιπυρικών λωρίδων παράλληλα στους δρόμους. Ωστόσο αισθητικά το δάσος παρουσιάζει μια μονοτονία λόγω της ελάχιστης συμμετοχής φυλλοβόλων δένδρων, τα οποία θα του προσέδιδαν χρώμα, μορφή και υφή, καθώς και ένα πιο σταθερό οικοσύστημα. Το δάσος αυτό, όπως διαμορφώθηκε, καταβάλλονται προσπάθειες ώστε να προστατευτεί, να βελτιωθεί και να ανορθωθεί αισθητικά, με την εισαγωγή αυτόχθονων φυτικών ειδών.

11.6 Προτεινόμενη διαδρομή

Το μονοπάτι της Μεσορόπης χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη άφθονων υδάτων, γεγονός που απουσιάζει από τα υπόλοιπα. Διαμορφωμένο το 2006 από το δασαρχείο Καβάλας, επιτρέπει την πρόσβαση σε μέρη σπάνιας ομορφιάς με μικρούς καταρράχτες και λίμνες, διαθέτει παγκάκια και κιόσκια 256

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

στα σημεία ξεκούρασης, προστατευτικούς φράχτες, ξύλινα γεφυράκια και πέτρινα σκαλοπάτια σε μέρη που ήταν κακοτράχαλα και γλιστερά. Το σημαντικότερο είναι πως όλα αυτά υπακούουν σε μια αρμονική αισθητική, που σε κανένα σημείο δεν προσβάλλει τη φύση ή τον περιπατητή. Η διαμόρφωση αυτή εκτείνεται έως τη Σπηλιά «Βοσκοβρύση» (Τσομπάν Σουί) διανύοντας μια απόσταση πέντε περίπου χιλιομέτρων. Περιγραφή διαδρομής (διάρκεια 5 ώρες) Το χωριό της Μεσορόπης βρίσκεται στο 36ο χιλιόμετρο της παλιάς εθνικής οδού Καβάλας - Θεσσαλονίκης. Οι επισκέπτες μπορούν να σταθμεύσουν το αυτοκίνητο στην πλατεία του χωριού ή να οδηγήσουν λίγα μέτρα ακόμα, στρίβοντας μετά την πλατεία στο πρώτο στενό δεξιά, λίγο πριν το πρώτο ρέμα με την πέτρινη γέφυρα. Ακολουθώντας τον χωματόδρομο, οδηγούνται στο σημείο όπου βρίσκεται η λίμνη «Ομβριός», όπου γίνεται ο αγιασμός των υδάτων του χωριού σε υψόμετρο 400 μέτρων και το οποίο θεωρείται ως το σημείο εκκίνησης. Το υγρό στοιχείο κάνει αισθητή την παρουσία του από την αρχή. Σε λιγότερο από πέντε λεπτά, η διαδρομή περνάει για πρώτη φορά το ποτάμι από την ξύλινη γέφυρα. Αν ο καιρός είναι καθαρός, από τα πρώτα αυτά λεπτά, ακριβώς μπροστά, διακρίνεται η ψηλότερη κορυφή του Παγγαίου, το Μάτι, με τη χαρακτηριστική κεραία της ΕΡΤ. Περπατώντας στο μονοπάτι ο περιπατητής προσπερνά τη διασταύρωση που οδηγεί σε κιόσκι και διαμορφωμένο χώρο και συνεχίζει ακολουθώντας τις πινακίδες. Σημειώνεται ότι το καλοκαίρι το μονοπάτι είναι ελάχιστα ορατό, λόγω του ύψους των φυτών της φτέρης, χωρίς όμως να υπάρχει κίνδυνος να χαθεί κάποιος. Σε διάστημα μισής ώρας, ο περιπατητής συναντά έναν μεγάλο πλάτανο σε υψόμετρο πεντακοσίων μέτρων, με παγκάκι από κάτω του. Μισή ώρα αργότερα, σε υψόμετρο 650 μέτρων, λίγο μετά από έναν εντυπωσιακό καταρράκτη, περνά το ποτάμι από τη δεύτερη γέφυρα, αφήνοντάς το στα δεξιά. Το μονοπάτι έχει ήδη αρχίσει να ανηφορίζει και με τη βοήθεια των διαμορφωμένων σκαλοπατιών του οδηγεί (αφού προσπεράσει σειρά με πέτρες) στη συμβολή δύο ρεμάτων σε χαρακτηριστικό πλάτωμα με πλατάνια και παγκάκι. Ακολουθώντας το αριστερό ρέμα, συναντά ξανά το νερό που σχηματίζει εντυπωσιακά «δαντελωτά» σχέδια καθώς κυλά στους βράχους. Στο σημείο αυτό υπάρχει βρύση και παγκάκι για ξεκούραση. Συνεχίζοντας, σε υψόμετρο 840 μέτρων, περνά για τρίτη και τελευταία φορά το ποτάμι (εδώ χρειάζεται προσοχή να μην ακολουθήσει τα σκαλιά στα αριστερά που υπάρχουν πριν τη γέφυρα). Η σπηλιά από όπου ξεχύνεται το ορμητικό νερό περιέχει στοιχεία ιδιαίτερου κάλλους και πλούσιου ενδιαφέροντος. Από μια στενή είσοδο όπου δύσκολα εισέρχεται άνθρωπος, βρίσκεται στον προθάλαμο που αποκτά ύψος και, όρθιος πλέον, μπορεί ο περιπατητής να προχωρήσει σε νερό μέχρι πάνω από το γόνατο και μόνιμης θερμοκρασίας 7οC. Ανάμεσα από σταλακτίτες και με την απαραίτητη χρήση των φακών κεφαλής, μπορεί να περπατήσει πενήντα περίπου μέτρα. Στη συνέχεια η σπηλιά πλαταίνει 257

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

δημιουργώντας μια μεγάλη και βαθιά λίμνη στην οποία για να συνεχίσει κάποιος πρέπει να κολυμπήσει. Η πορεία σταματά σε σημείο που το πέρασμα του νερού βαθαίνει και στενεύει τόσο, που μόνο εξοπλισμένοι με φιάλες κατάδυσης και διάθεση εξερευνητικής περιπέτειας μπορούν να εισδύσουν στα ένδον μυστικά της. Αφήνοντας το ποτάμι πίσω, οδηγείται σε ξέφωτο με την ονομασία «Πουλιάνα» (εδώ το καλοκαίρι θέλει προσοχή λόγω της ψηλής φτέρης που μετατρέπει το μονοπάτι σε δυσδιάκριτο). Κάνοντας διαδοχικά ζικ-ζακ στη γυμνή πλαγιά, ο περιπατητής προσπερνά ένα ακόμα παγκάκι και μια κατεστραμμένη καλύβα για να ξανασυναντήσει τα ξύλινα κάγκελα του μονοπατιού. Αυτά θα τον οδηγήσουν με ασφάλεια πρώτα μέσα στο δάσος με τις οξιές και, στη συνέχεια, αφού κατηφορίσει στην πέτρινη σκάλα και περάσει σύρριζα τη βάση των βράχων, ανηφορίζει για να φτάσει στη σπηλιά της Βοσκοβρύσης (οι ντόπιοι την ονομάζουν Βοσκότρυπα ή Τσομπάνσουί). Από το χωριό μέχρι το σημείο αυτό απαιτούνται περίπου τρεις ώρες. Αν ο στόχος είναι οι ψηλές κορυφές του Παγγαίου και τα καταφύγιά του, θα πρέπει, αφού συναντήσει τα ξύλινα κάγκελα μετά την καλύβα, να εγκαταλείψει το διαμορφωμένο μονοπάτι, στην πρώτη αριστερή φουρκέτα που κάνει, συνεχίζοντας ευθεία (βορειοανατολικά). Με έντονα ανηφορική πορεία, προσπερνά από δεξιά τη συστάδα των δέντρων που βρίσκεται μπροστά και κατευθύνεται στο δεξιότερο και ψηλότερο σημείο της πλαγιάς, μέχρι το ύψος των 1.250 μέτρων – υπάρχουν κορδέλες και πιο ψηλά πάσσαλοι που δείχνουν την κατάλληλη πορεία. Εδώ θα συναντήσει υπολείμματα παλιάς στάνης. Στο σημείο αυτό ο περιπατητής τραβερσάρει την πλαγιά προσπερνώντας τα πρώτα δένδρα και αμέσως κατηφορίζει προς το ρέμα με βορειοανατολική κατεύθυνση, προσέχοντας να ακολουθήσει τις κορδέλες και τα σημάδια. Με στόχο την απέναντι πλαγιά, προσπερνά το ρέμα «Άμμος» και αρχίζει να ανηφορίζει για να μπει στο δάσος με τις οξιές. Στα πρώτα δένδρα διακρίνεται το φαρδύ, σηματοδοτημένο μονοπάτι που θα πρέπει να ακολουθήσει ώστε να τραβερσάρει τη δασωμένη πλαγιά. Στη συνέχεια όμως θα πρέπει να το εγκαταλείψει και να ακολουθήσει μικρότερο μονοπάτι που τον οδηγεί έξω από το δάσος, ανεβαίνοντας την απότομη και γυμνή τώρα πια πλαγιά. Στόχος του εκάστοτε περιπατητή είναι οι δύο μοναχικές οξιές που διακρίνονται στο ανατολικότερο σημείο της ακολουθώντας τους πασσάλους. Αμέσως μετά τις οξιές τραβερσάρει δεξιά και φτάνει σε πέντε λεπτά στη βρύση «Καρτάλη». Πρόκειται για τα υπολείμματα παλιάς ποτίστρας που δυστυχώς το νερό της έχει χαθεί και βγαίνει τώρα αρκετά μέτρα πιο χαμηλά από το μονοπάτι. Ανηφορίζει ομαλά με ανατολική κατεύθυνση μέχρι την επόμενη ράχη. Τραβερσάρει για άλλα δεκαπέντε λεπτά παράλληλα με τον δρόμο που βρίσκεται ψηλότερα, προσπερνά μικρό ρέμα και ανηφορίζει λίγο για να βγει στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο που έρχεται από την Ελευθερούπολη, δίπλα σε δάσος με πεύκα. Στρίβει αριστερά προχωρώντας 100 μέτρα και αμέσως στρίβει πάλι δεξιά σε κατεστραμμένο χωματόδρομο, έχοντας δεξιά το πευκοδάσος. Λίγο πιο πάνω ο δρόμος διχάζεται. Αν ο περιπατητής ακολουθήσει την αριστερή κατεύθυνση, θα 258

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

φτάσει κάτω από την κορυφή «Αυγό» και στο καταφύγιο «Χατζηγεωργίου». Ακολουθώντας τη δεξιά κατεύθυνση, σε δέκα λεπτά θα συναντήσει το καταφύγιο του Ε.Ο.Σ. Καβάλας. Χάρτης προτεινόμενης διαδρομής 1. Το ξέφωτο στο οποίο βγαίνει ο περιπατητής μόλις περάσει για τελευταία φορά το ρέμα.

2. Τα υπολείμματα παλιάς στάνης δεξιά από τη συστάδα των δένδρων.

3. Το σημείο από όπου διασχίζει το ρέμα «Άμμος». Λίγο πιο πάνω ξεκινάει ευδιάκριτο μονοπάτι μέσα στις οξιές.

4. Το χαρακτηριστικό σημείο που πρέπει να προσεγγίσει είναι οι δύο χαρακτηριστικές μοναχικές οξιές που βρίσκονται πάνω στην δεξιά, καθώς ανεβαίνουμε.

5. Η βρύση του «Καρτάλη».

6. Το σημείο από όπου περνά από τη βάση κάθετων βράχων. Η σπηλιά από εδώ απέχει 300 περίπου μέτρα. Συνοψίζοντας και λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που παρατέθηκαν στο κεφάλαιο που αφορά τα φυσικά χαρακτηριστικά του Νομού Καβάλας προκύπτει ως συμπέρασμα ότι ο τόπος ξεχωρίζει τόσο για τη φυσική όσο και για την ιστορική ομορφιά του και είναι ένας προορισμός ο οποίος ήδη αξιοποιείται τουριστικά, όμως έχει ακόμα πολλές δυνατότητες τουριστικής αξιοποίησης. Από τις περιγραφές και την παράθεση των στοιχείων που προηγήθηκαν, είναι σαφές ότι ο επισκέπτης έχει πολλά να δει όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον του νομού, αφού τα βουνά, τα δάση, ακόμη και τα ποτάμια είναι ιδανικά για εξορμήσεις και δραστηριότητες.

11.7 Ζυγάκτης ποταμός

Ο Ζυγάκτης είναι το ποτάμι που διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό –και όχι μόνο– κόσμο. Είναι ο ποταμός εκείνος που διέσχισε το άρμα του Πλούτωνα, καθώς μετέφερε προς το βασίλειο του Κάτω Κόσμου το μεγάλο του λάφυρο, την Περσεφόνη. Ονομάζεται Ζυγάκτης ποταμός –και λέμε ονομάζεται και όχι ονομαζόταν, γιατί δεν αποτελεί μυθολογικό στοιχείο, είναι ένας ποταμός πολύ υπαρκτός στην πραγματική γεωγραφία. Ο Ζυγάκτης, που το όνομά του σημαίνει «αυτός που ισορροπεί δύο ακτές», ή «αυτός που ενώνει δύο ακτές», έκανε μια απόπειρα να καταστρέψει το σχέδιο του Πλούτωνα, διαλύοντας τις ρόδες του άρματός του. Αυτός ο ποταμός λοιπόν αποτελεί το σύνορο του κόσμου. Από τη μια μεριά είναι η ζωή, η Γαία, οι καρποί, το φως. Από την άλλη του όχθη, τη μυστική, είναι το σκοτάδι, η ερημιά, ο θάνατος και οι ψυχές. Σε αυτό ακριβώς το σημείο, το τόσο συνηθισμένο, διάλεξαν οι αρχαίοι Έλληνες να χωροθετήσουν το σύνορο ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα τοπίο ιδιαίτερου αισθητικού κάλλους, ένα από τα πιο όμορφα στην περιοχή.

259

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

260

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

12.1 Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού

Ο θρησκευτικός τουρισμός εντάσσεται στην κατηγορία του εναλλακτικού τουρισμού. Ιστορικά η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται για τη θρησκευτικότητα, τη βαθιά πίστη και την αφοσίωση στη χριστιανική πίστη για δΎο χιλιάδες χρόνια, διατηρώντας τις αρχές της Ορθοδοξίας. Το γεγονός αυτό μαρτυρούν χιλιάδες βυζαντινές εκκλησίες, αμέτρητα εκκλησάκια, μοναστήρια, μονές και τοποθεσίες για ιερό προσκύνημα που υπάρχουν διάσπαρτα στα ελληνικά αστικά κέντρα και την περιφέρεια. Πολλά από αυτά προκαλούν δέος στους επισκέπτες του θρησκευτικού τουρισμού της Ελλάδας και κατατάσσσονται πολύ υψηλά σε βαθμό επισκεψιμότητας. Η σύνδεση με την κουλτούρα του τόπου και την τέχνη της εποχής είναι επίσης σημαντικός λόγος που παρακινεί τους τουρίστες να επισκεφτούν τα ιερά αξιοθέατα. Τα έργα τέχνης της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Περιόδου, τα ψηφιδωτά, οι τοιχογραφίες, οι εικόνες, καθώς και άλλα θρησκευτικά μνημεία ελκύουν κάθε χρόνο το ενδιαφέρον χιλιάδων τουριστών. Μερικοί από τους λόγους του ενδιαφέροντός τους είναι η βαθύτερη γνώση των παραδόσεων, του πολιτισμού και η σύνδεση της τέχνης με τη θρησκεία. Επομένως, τα μνημεία της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας, όπως βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, καθεδρικοί ναοί, ξωκλήσια και μοναστήρια υποδηλώνουν τη διασύνδεση της τέχνης µε τη θρησκευτική λατρεία, είναι τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς και αποτελούν αξιόλογο πόλο έλξης επισκεπτών [Μοίρα & Μυλωνοπούλου 2000; Σφακιανάκης 2000, Λύτρας 2001]. Όπως σε όλο τον δυτικό κόσμο, έτσι και στην Ελλάδα ο προσκυνητής αποτελεί έναν ειδικό στόχο της τουριστικής βιομηχανίας. Υπολογίζεται ότι µόνο οι εγχώριοι τουρίστες, επισκέπτες θρησκευτικών μνημείων, υπερβαίνουν τις 300.000 κάθε χρόνο. Η συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στην ανάπτυξη της οικονομίας στην Ελλάδα και κυρίως στην περιφέρεια είναι ιδιαίτερα σημαντική. Επισκέψεις σε θρησκευτικούς χώρους και ναούς, εκδρομές µε αφορμή κάποιες μεγάλες θρησκευτικές εορτές καθώς και διάφορες εκδηλώσεις διοργανώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου από τις ενορίες, τις μητροπόλεις και από τα ιδιωτικά τουριστικά γραφεία που εξειδικεύονται σε αυτό τον τομέα. Τα θρησκευτικά μνημεία βρίσκονται διασπαρμένα σε όλους τους νομούς της χώρας και, κατά συνέπεια, οι ροές του θρησκευτικού τουρισμού έχουν τον προσανατολισμό «κέντρο προς περιφέρεια» ή είναι κυρίως «μητροπολιτικής προέλευσης». Η μεγάλη χωρική διασπορά των θρησκευτικών μνημείων συμβάλλει στην ανάπτυξη του τουρισμού σε πολλά μέρη της χώρας καθώς και στα νησιά, ως περιφερειακή οικονομική δραστηριότητα, και ιδιαίτερα στην οικονομική ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων και μειονεκτικών περιοχών, που μέχρι πρότινος δεν είχαν βιώσει καθόλου την τουριστική ανάπτυξη. Ο τρόπος με τον οποίο η κάθε μορφή τουρισμού συμβάλλει στην 261

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

οικονομική ανάπτυξη των προορισμών βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση και με άλλους παράγοντες. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι: ● η ημερήσια δαπάνη κατανάλωσης των τουριστών, ● η περίοδος παραμονής των τουριστών στον προορισμό, ● οι τιμές των περιφερειακών πολλαπλασιαστών της συγκεκριμένης περιοχής. Η Καβάλα αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς και μεγάλο τμήμα της αυξημένης τουριστικής της κίνησης οφείλεται στην επισκεψιμότητα σε θρησκευτικά μνημεία, εκκλησίες και μοναστήρια (Φίλιπποι, Ναός Αγίου Νικολάου κ.ά.). Αποτελεί πόλο έλξης τόσο από αλλοδαπούς όσο και από εγχώριους τουρίστες και η αυξημένη ζήτηση παρουσιάζεται κυρίως τις περιόδους των εορτών των Χριστουγέννων και του Πάσχα, ενώ κορυφώνεται το καλοκαίρι. Τις υπόλοιπες περιόδους υπάρχει αυξημένη σχετικά κινητικότητα. Σημαντικότερος λόγος της αυξημένης προσέλευσης είναι η πολιτιστική της κληρονομιά σε θρησκευτικά κειμήλια.

12.2 Η συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στην ανάπτυξη της οικονομίας του Νομού Καβάλας

Όπως όλες οι μορφές τουρισμού, έτσι και ο θρησκευτικός τουρισμός επηρεάζει την ανάπτυξη και την οικονομία των τόπων επίσκεψης. Ο θρησκευτικός τουρίστας μετά την εκπλήρωση των θρησκευτικών του καθηκόντων συμπεριφέρεται ως τυπικός καταναλωτής-τουρίστας, υπό την έννοια ότι έχει ανάγκη για κατάλυμα, για γεύματα, για αγορά τοπικών ενθυμίων ή άλλων προϊόντων κ.ά. Ο θρησκευτικός τουρίστας, εκτός από την ικανοποίηση του θρησκευτικού συναισθήματος, αποβλέπει και στην ικανοποίηση των καταναλωτικών του αναγκών. Με αυτό τον τρόπο αναζωογονείται η αγορά της περιοχής, καθώς είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να διατεθούν προς πώληση στους τουρίστες πολλά τοπικά προϊόντα, με αποτέλεσμα μέσω του θρησκευτικού τουρισμού να επωφεληθούν και οι παραγωγοί αλλά και οι επιχειρηματίες της περιοχής. Από την άλλη πλευρά, λόγω αυτής της άνθησης της οικονομίας υπάρχει ο κίνδυνος της εμπορευματοποίησης των θρησκευτικών συμβάντων και συχνά αλλοιώνεται η θρησκευτική σημασία που θα έπρεπε να αποδοθεί στα θρησκευτικά δρώμενα, τα οποία χάνουν λόγω του τουρισμού, διότι ακόμα και όταν πραγματοποιούνται αυθεντικά δεν προκαλούν την απαιτούμενη θρησκευτική κατάνυξη στους θεατές / τουρίστες, ούτε όμως και στον τοπικό πληθυσμό, ο οποίος αποτελεί τον φορέα της θρησκευτικής παράδοσης της περιοχής. Μια διάκριση που μπορεί να γίνει στον θρησκευτικό τουρισμό και έχει μεγάλη σημασία για την οικονομική ανάπτυξη αφορά τον χρόνο παραμονής του τουρίστα στην περιοχή προορισμού. Έχοντας ως κριτήριο τον χρόνο της παραμονής διακρίνεται ο βραχυπρόθεσμος θρησκευτικός τουρισμός χωρίς διανυκτέρευση και ο μακροπρόθεσμος τουρισμός, µε διανυκτέρευση τουλάχιστον μίας έως δύο ημερών. Ο βραχυπρόθεσμος θρησκευτικός 262

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

τουρισμός διακρίνεται από το χωρικά περιορισμένο ταξίδι πέρα από τις σύντομες αποστάσεις. Ο στόχος του είναι η μετάβαση σε ένα θρησκευτικό κέντρο µε τοπική ή περιφερειακή σημασία για τη συμμετοχή σε θρησκευτικό εορτασμό, θρησκευτική διάσκεψη ή εκδήλωση. Ο μακροπρόθεσμος θρησκευτικός τουρισμός περιλαμβάνει τις επισκέψεις σε θρησκευτικά κέντρα και παραμονή στην περιοχή για περισσότερες της μιας ημέρας. Στη συνέχεια του κειμένου παρουσιάζονται προτάσεις για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στον Νομό Καβάλας. Αναφερόμαστε ιδιαίτερα στην περίπτωση της αρχαίας πόλης των Φιλίππων και του Ιερού χώρου του Βαπτιστηρίου της Αγίας Λυδίας, σε σχέση με τη ζωή και το έργο του Αγίου Αποστόλου Παύλου, στον βαθμό που αυτό σχετίζεται με τις ως άνω τοποθεσίες. Χωρίζεται σε τρία μέρη, το κάθε ένα εκ των οποίων έχει σαφώς διακριτό περιεχόμενο. Στο πρώτο μέρος γίνεται μια γνωριμία με τον Απόστολο Παύλο, την Αγία Λυδία και την περιοχή των Φιλίππων. Βιογραφικά στοιχεία αντλήθηκαν από τις Γραφές, ενώ για την πόλη των Φιλίππων από τις ιστορικές καταγραφές. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται ο θρησκευτικός τουρισμός ως ιστορικό φαινόμενο και ως έκφανση ή τάση της σύγχρονης τουριστικής βιομηχανίας. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος παρατίθενται μια σειρά από προτάσεις όπως αυτές προέκυψαν από πληροφορίες που αντλήθηκαν ύστερα από έρευνα στο διαδίκτυο, τηλεφωνική και ηλεκτρονική (e-mail) επικοινωνία με φορείς της ευρύτερης περιοχής. Η μελέτη των προσωπικοτήτων του Αποστόλου Παύλου και της Αγίας Λυδίας δεν αποτέλεσε εύκολη υπόθεση. Για τον πρώτο υπάρχει τεράστια βιβλιογραφία, ενώ για τη δεύτερη μόνο ελάχιστες αναφορές βασισμένες σε κάποια μικρά εδάφια από τις Πράξεις των Αποστόλων. Όμως, παρά τη χαοτική διαφορά μεταξύ των δύο προσώπων, ως προς τις πηγές αλλά και τη διεθνή ακτινοβολία, μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως, ενώ ο Απόστολος Παύλος αναγνωρίζεται ως ο άνθρωπος που επηρέασε βαθύτατα την εξέλιξη του Χριστιανισμού προκαλώντας ουσιαστικά τη διεθνοποίησή του, η Αγία Λυδία είναι εκείνη που τον βοηθά να εδραιώσει το πρώτο βήμα για αυτή του την αποστολή. Εάν δεν υπήρχε η Λυδία με τη φιλόξενη οικία της, η οποία αποτέλεσε και τον πρώτο χώρο συνάθροισης της νεοσύστατης εκκλησίας των Φιλίππων, είναι πολύ πιθανό ο Παύλος να είχε εγκαταλείψει την αποστολή του, ειδικά μετά από τον πολύ άσχημο ξυλοδαρμό του από τους ραβδούχους της πόλης των Φιλίππων. Αυτός λοιπόν ο τόπος της πρώτης επιτέλεσης του μυστηρίου της Βάπτισης και της ίδρυσης της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας επί ευρωπαϊκού εδάφους χαρακτηρίζεται από μία μοναδικότητα. Ένα μνημείο που όμοιό του δεν υπάρχει σε κανέναν άλλο τόπο του κόσμου και που είναι απορίας άξιο το πώς και το γιατί η Ελληνική Πολιτεία δεν έκανε κάτι για να το διεθνοποιήσει εδώ και δεκαετίες. Μία από τις σπουδαιότερες μορφές της χριστιανικής πίστης, συγγραφέας των μισών περίπου βιβλίων της Καινής Διαθήκης,είναι ο 263

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Άγιος Απόστολος Παύλος. Γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας στη Μικρά Ασία, από οικογένεια εξελληνισμένων Ιουδαίων, στους οποίους είχε χορηγηθεί η ιδιότητα του Ρωμαίου Πολίτη ως επιβράβευση για την παροχή υψηλών υπηρεσιών προς την αυτοκρατορία. Ένας άνθρωπος που κατά γενική ομολογία αναγνωρίζεται ως ιδιαιτέρως ευφυής. Εκτός από ιδιαίτερα προνομιούχος, συνδύασε τη γνώση και τις παραδόσεις τριών πολιτισμών. Μιλούσε άπταιστα την Ελληνική, αφού γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια από τις σπουδαιότερες ελληνιστικές πόλεις της Ανατολικής Μεσογείου. Μιλούσε τη Λατινική διότι ήταν υποχρέωσή του ως Ρωμαίου πολίτη. Τέλος, μιλούσε την Αραμαϊκή, γλώσσα αρκετά διαδεδομένη στις χώρες της Μέσης Ανατολής εκείνης της εποχής, εξαιτίας του γεγονότος ότι μαθήτευσε δίπλα σε έναν από τους σημαντικότερους δασκάλους (Ραββί) του Ιουδαϊσμού, τον Ραββί Γαμαλιήλ. Αξιοποιώντας λοιπόν αυτό το γνωστικό υπόβαθρο κατάφερε να προωθήσει τη χριστιανική θρησκεία πέρα από τα όρια του ιουδαϊκού λαού και για αυτό τον λόγο χαρακτηρίστηκε ως «Απόστολος των Εθνών». Μάλιστα σε αυτόν οφείλεται η ονομασία Χριστιανισμός, σε αντιδιαστολή με την ονομασία Ιουδαϊσμός, αφού αυτός πρώτος χρησιμοποίησε τη λέξη χριστιανός, κάτι που βοήθησε ώστε να παύσει κάθε πνευματικήεννοιολογική ταύτιση των δύο θρησκειών. Ως εκ τούτου θα μπορούσε χωρίς υπερβολή να ειπωθεί ότι μετά τον Ιησού Χριστό είναι η δεύτερη σημαντικότερη προσωπικότητα του Χριστιανισμού. Ο Παύλος επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα κατά τη Δεύτερη Αποστολική Περιοδεία (μεταξύ 49 και 52 μΧ). Δεν είναι ξεκάθαρο αν σκόπευε να περάσει σε ευρωπαϊκό έδαφος, αλλά ο Ευαγγελιστής Λουκάς, που από ένα σημείο και μετά ήταν και αυτός ένας από τους συνοδούς του Αποστόλου (μαζί με τον Σίλα), περιγράφει στο βιβλίο του, Πράξεις των Αποστόλων: «Και στον Παύλο φάνηκε κατά τη νύχτα ένα όραμα: Ένας άνδρας Μακεδόνας στεκόταν όρθιος, παρακαλώντας τον και λέγοντας: Διάβα στη Μακεδονία, και βοήθησέ μας» (Πράξ. 16:9). Έτσι, από την Τρωάδα πέρασαν στη Σαμοθράκη, όπου διανυκτέρευσαν, την επομένη αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νεάπολης (σημερινή Καβάλα) και κατευθύνθηκαν προς την πόλη των Φιλίππων. Τον χειμώνα του 49 μ.Χ. ο Απ. Παύλος αποβιβάζεται για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό έδαφος, στη Νεάπολη. Από τη Νεάπολη πέρασε στους Φιλίππους (μέσω της παλιάς Εγνατίας Οδού), η οποία ήταν τότε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας και ρωμαϊκή αποικία για να κηρύξει την πίστη του. Στο σημείο λοιπόν που εικάζεται ότι έγινε η αποβίβαση του Απ. Παύλου έχει δημιουργηθεί ένα μνημείο τιμώντας τα πρώτα του βήματα στην πόλη της Καβάλας. Σύμφωνα με τη διήγηση των Πράξεων των Αποστόλων, ο Απόστολος Παύλος φυλακίστηκε στους Φιλίππους όταν θεράπευσε την παιδίσκη που είχε μαντικό πνεύμα. Σήμερα, πάνω από την αγορά των Φιλίππων υπάρχει το πρόπυλο της μεγάλης Παλαιοχριστιανικής Εκκλησίας. Ένας στενός διάδρομος οδηγεί στην κρύπτη της Εκκλησίας σε ένα μικρό σκοτεινό

264

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κτίριο με δυο χώρους που τον σκεπάζουν καμάρες. Αυτό το κτίσμα κατά την παράδοση ήταν η φυλακή του Αποστόλου Παύλου.

12.3 Αγία Λυδία η Φιλιππησία

Η τακτική του Αποστόλου Παύλου ήταν να μιλά πρώτα στους Εβραίους της κάθε περιοχής που επισκέπτονταν, για αυτό λοιπόν περίμενε μέχρι το Σάββατο, ώστε να μπορέσει να μιλήσει σε όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα. Όταν όμως προσέγγισε το μέρος για το οποίο είχε ακούσει ότι αποτελεί σημείο συνάντησης των Ιουδαϊστών, συνάντησε μόνο μια ομάδα από γυναίκες που προσεύχονταν στον θεό του Ισραήλ. Προσευχήθηκε μαζί τους και στη συνέχεια ο Παύλος άρχισε να κηρύττει το Ευαγγέλιο. Μεταξύ του ακροατηρίου υπήρχε μια γυναίκα με καταγωγή από τα Θυάτειρα της Μικράς Ασίας. Το όνομά της δεν είναι εξακριβωμένο, ήταν όμως η πρώτη που πείστηκε από τη διδασκαλία του Αποστόλου και εκεί στο Ζυγάκτη ποταμό βαπτίστηκε από τον Παύλο μαζί με την οικογένειά της και τους υπηρέτες της. Πήρε το όνομα Λυδία και αποτελεί την πρώτη χριστιανή επί ευρωπαϊκού εδάφους. Η πόλη των Φιλίππων αποτέλεσε την πρώτη χριστιανική εκκλησία της Ελλάδας, της Ευρώπης και κατ’ επέκταση του δυτικού κόσμου. Είναι λοιπόν ξεκάθαρη η σπουδαιότητα του τόπου τόσο από ιστορική όσο και από θρησκευτική σκοπιά.

12.4 Το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας

Το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας ανεγείρεται δυτικά των αρχαίων Φιλίππων, στις όχθες του ποταμού Ζυγάκτη, προς τιμήν της πρώτης Ευρωπαίας χριστιανής. Η Λυδία, Ιουδαία από την πόλη Θυάτειρα της Μικράς Ασίας και έμπορος πορφυρών υφασμάτων, γίνεται ο πρώτος άνθρωπος στην Ευρώπη που βαπτίζεται, αποδεχόμενη τη νέα θρησκεία. Τιμάται ως αγία και ισαπόστολος στην Ορθόδοξη Εκκλησία και προς τιμήν της υψώνεται στον τόπο βαπτίσεώς της ναός-βαπτιστήριο, ομοίως με εκείνους που σώζονται στις Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές των Φιλίππων. Ο ναός-βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας της Φιλιππησίας προβάλλει ως σύγχρονο χριστιανικό μνημείο με πολλά στοιχεία πρωτοχριστιανικά. Διαιρείται σε προαύλιο και εσωτερικό χώρο. Στον εξωτερικό χώρο, σύμφωνα με την παράδοση, τελούνται οι προκαταρκτικές λειτουργίες του Βαπτίσματος, η κατήχηση και η ομολογία της πίστεως, ενώ στον εσωτερικό ή φωτιστήριο βρίσκεται μαρμάρινη κολυμβήθρα σταυροειδούς σχήματος με βαθμίδες, στην οποία τελείται το μυστήριο της Βαπτίσεως. Η εκκλησία-βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας είναι πλησιέστερη προς τη Βασιλική του Μουσείου των Φιλίππων, γεγονός στο οποίο συνηγορεί και ο διάκοσμος με βιτρό στα παράθυρα (Εικόνα 192).

265

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 192. Το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας (Πηγή: www.religiousgreece.gr)

12.5 Προώθηση θρησκευτικού τουρισμού

Στην περίπτωση του Νομού Καβάλας ο θρησκευτικός τουρισμός πρέπει να αντιμετωπιστεί σε συνδυασμό με τις άλλες μορφές τουρισμού. Συγκεκριμένα, η προώθηση του τουρισμού αυτού του είδους στη χώρα µας θα πρέπει να επιτευχθεί μέσα από τη συγκρότηση ενός ενιαίου προϊόντος το οποίο θα προσφέρει εναλλακτικές δραστηριότητες και δυνατότητες. Στην προσπάθεια οργάνωσης του θρησκευτικού τουριστικού προϊόντος θα πρέπει να περιληφθεί και η ανάδειξη θρησκευτικών πόρων, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις άλλων επισκεπτών.

12.6 SWOT Ανάλυση μελέτης περίπτωσης αρχαιολογικού χώρου Φιλίππων και Βαπτιστηρίου Λυδίας

Strengths (Δυνατά Σημεία) ➢ Ιστορική σημασία του τόπου: ίδρυση πόλης από τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Φίλιππο Βˊ. Η Μάχη των Φιλίππων ήταν καθοριστική για τη μετάβαση της Ρώμης από τη δημοκρατία στη μοναρχία, με συμμετοχή διάσημων προσωπικοτήτων όπως ο Βρούτος, ο Μάρκος Αντώνιος και ο Οκταβιανός ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης. ➢ Μεγάλης συμβολικής σημασίας για τη χριστιανοσύνη, καθώς αποτελεί το πρώτο σημείο κηρύγματος του Λόγου του Θεού στην Ευρώπη, το 266

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

➢ ➢

➢ ➢ ➢

➢

➢

➢ ➢

➢ ➢

πρώτο σημείο βάπτισης και τον τόπο σύστασης της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας επί ευρωπαϊκού εδάφους. Αναγνώρισή της από την UNESCO και ένταξη στον κατάλογο προστατευόμενων περιοχών πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την πόλη της Καβάλας, μόλις 12 χλμ. Αυτό παρέχει τη δυνατότητα αξιοποίησης των υποδομών που ήδη υπάρχουν, όπως του Διεθνούς Αεροδρομίου Καβάλας και του λιμανιού της πόλης, το οποίο φέρει και το όνομα «Απόστολος Παύλος». Βρίσκεται πολύ κοντά στον αυτοκινητόδρομο της Νέας Εγνατίας Οδού, ο οποίος αποτελεί διεθνή οδό. Ευνοϊκή μορφολογία εδάφους λόγω πεδινότητας, με ελκυστικό τοπίο και εύκρατο κλίμα τις περισσότερες ημέρες του έτους. Η Καβάλα και οι γύρω περιοχές αποτελούν εδώ και χρόνια δημοφιλή τουριστικό προορισμό, με αποτέλεσμα τόσο η κίνηση των επισκεπτών όσο και αυτή καθ’ εαυτή η τουριστική αγορά να είναι πολύ αναπτυγμένες. Εδώ και κάποια χρόνια έχουν δημιουργηθεί τάσεις οι οποίες υποστηρίζονται από δυναμικές προσπάθειες τοπικών φορέων για μετάβαση από τον μαζικό τουρισμό σε άλλες μορφές, όπως αγροτικός τουρισμός, εναλλακτικός τουρισμός, οικολογικός τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός. Σε κάθε μία από τις προαναφερθείσες μορφές περιλαμβάνεται ή συνδυάζεται και κάποιο στοιχείο θρησκευτικού τουρισμού, π.χ. πεζοπορικές διαδρομές που διέρχονται από μοναστήρια ή εξωκλήσια. Τουριστική υποδομή με διεθνώς αναγνωρισμένα standards στη φιλοξενία. Δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός ότι το αεροδρόμιο «Μέγας Αλέξανδρος» δέχεται πτήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους από διάφορες χώρες του κόσμου. Μεγάλος αριθμός καταρτισμένων εργαζομένων στον τουριστικό τομέα εργάζεται στην τουριστική βιομηχανία της Καβάλας. Πολιτιστική ταύτιση, σε αρκετά μεγάλο ποσοστό, με γειτονικούς λαούς, λόγω της μακρόχρονης συνύπαρξης κάτω από την προστατευτική ομπρέλα μεγάλων αυτοκρατοριών (Ανατολική Ρωμαϊκή - Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Οθωμανική Αυτοκρατορία). Θρησκευτική ταύτιση με γειτονικούς λαούς λόγω της κοινής χριστιανικής πίστης (ομόδοξοι Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Μολδαβοί, Σέρβοι, Σκοπιανοί). Και το κυριότερο από όλα τα παραπάνω, η ύψιστη σημασία που αποδίδεται στην προσωπικότητα του Αποστόλου Παύλου από ολόκληρο τον χριστιανικό και μη κόσμο.

Weaknesses (Αδύνατα Σημεία) ➢ Αγκυλώσεις νομοθετικού πλαισίου για την προστασία των αρχαιοτήτων υποχρεώνουν για κάθε ενέργεια, έργο ή επιχειρηματική δραστηριότητα να ελέγχεται και να εγκρίνεται ή να απορρίπτεται από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

267

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

➢ Έλλειψη προσωπικού στους αρχαιολογικούς χώρους με αποτέλεσμα την υπολειτουργία τους κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους. Εποχική στελέχωση με ανειδίκευτο προσωπικό. ➢ Το μεγαλύτερο μερίδιο/ποσοστό των μνημείων θρησκευτικού ενδιαφέροντος ανήκουν στην Εκκλησία της Ελλάδας. Υπάρχει όμως και κάποιο ποσοστό του οποίου το ιδιοκτησιακό καθεστώς δεν είναι ξεκαθαρισμένο ή είναι μεικτό (δηλαδή συνδιαχείριση Δημοσίου και Εκκλησίας), και κάποια μνημεία τα οποία είναι αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Τα μεν πρώτα (αυτά δηλαδή που ανήκουν στην Εκκλησία), το Ελληνικό Δημόσιο επιχειρεί να τα θέσει υπό τον έλεγχό του, ενώ για τα τελευταία η Εκκλησία, επικαλούμενη δογματικούς λόγους, επιδιώκει να αυξήσει τη χρήση για θρησκευτικούς εκκλησιαστικούς σκοπούς και να τα θέσει με αυτό τον τρόπο υπό τον δικό της έλεγχο. ➢ Δεν υπάρχει επαρκής ξενοδοχειακή υποδομή ούτε υποδομές εστίασης στην περιοχή Φιλίππων - Λυδίας, με αποτέλεσμα να βασίζεται στις υποδομές των γύρω περιοχών με ότι αυτό συνεπάγεται για τη διατήρηση ενός μίνιμουμ επισκεψιμότητας και τουριστικών εισπράξεων για τον τόπο. ➢ Υπάρχει μια διαρκής προσήλωση και κατά προτεραιότητα προβολή του παράκτιου μαζικού τουρισμού, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Με ευθύνη κατά κύριο λόγο του Εθνικού Οργανισμού Τουρισμού. ➢ Αδύναμη κρατική υποστήριξη στην προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού. ➢ Ανεπαρκής έως ανύπαρκτη κρατική χρηματοδότηση της υλικής υποδομής του θρησκευτικού τουρισμού. Ιδιαίτερα μετά από την εφαρμογή των μνημονίων και τις προσπάθειες περιορισμού των δημοσίων δαπανών. ➢ Πολλές επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα, προκειμένου να μειώσουν το μισθολογικό κόστος, έχουν την τάση να προσλαμβάνουν ανειδίκευτο προσωπικό ή, εκμεταλλευόμενες τους νέους εργασιακούς νόμους, προσλαμβάνουν νέους κάτω τον 25 ετών με ελάχιστη συνήθως προϋπηρεσία. Συνέπεια των παραπάνω αποτελεί η πτώση του επιπέδου ποιότητας των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών. ➢ Τα μεγάλα ξενοδοχειακά - τουριστικά συγκροτήματα της περιοχής βρίσκονται κατά κύριο λόγο μέσα στην πόλη της Καβάλας και κατά μήκος της παράκτιας ζώνης του δήμου, ενισχύοντας έτσι ακόμη περισσότερο τον θερινό - θαλάσσιο προσανατολισμό της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας.

Opportunities (Ευκαιρίες) ➢ Έτοιμες διεθνείς συγκοινωνιακές προσβάσεις (αεροδρόμιο, λιμάνι, Εγνατία Οδός). ➢ Νέοι αυτοκινητόδρομοι που συνδέουν την περιοχή με τις γειτονικές βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία, Ρουμανία, Ευρωπαϊκή Τουρκία).

268

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

➢ Συνέδρια Φιλοσοφίας και Τέχνης, καθώς και διαθρησκειακά συνέδρια που διοργανώνονται από διάφορους εθνικούς και διεθνείς φορείς κάθε χρόνο. ➢ Θετικό κλίμα για την αύξηση της επισκεψιμότητας σε τόπους θρησκευτικού ενδιαφέροντος, λόγω του προσφυγικού ζητήματος και της συνακόλουθης ανάγκης των λαών για πνευματική υποστήριξη και για καθοδήγηση. ➢ Μετά το ξέσπασμα της ελληνικής οικονομικής κρίσης, τα μεγάλα τουριστικά γραφεία διαμόρφωσαν ελκυστικά πακέτα διακοπών μειώνοντας το κέρδος τους, με αποτέλεσμα την αύξηση των αφίξεων τα τελευταία χρόνια. ➢ Το αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας που απολαμβάνει η χώρα στις συνειδήσεις των ξένων επισκεπτών, πάντα σε σχέση με τους γειτονικούς ανταγωνιστικούς προορισμούς, βρίσκεται σε πολύ υψηλό επίπεδο.

Threats (απειλές) ➢ Υψηλός ανταγωνισμός από την πολύ κοντινή σε απόσταση ομόδοξη Βουλγαρία, αλλά και από τη συντονισμένη και πολύ επισταμένη προσπάθεια ανάδειξης των χριστιανικών μνημείων της ευρωπαϊκής (και όχι μόνο) Τουρκίας από τους αρμόδιους εθνικούς της φορείς. ➢ Έμμεσος ανταγωνισμός από άλλους κοντινούς προορισμούς θρησκευτικού ενδιαφέροντος, για παράδειγμα το όρος Άθως, ευρύτερα γνωστό ως Άγιον Όρος, στη γειτνιάζουσα ομώνυμη χερσόνησο της Χαλκιδικής. ➢ Οι ανεπαρκείς χώροι υποδοχής μεγάλου αριθμού επισκεπτών, με αποτέλεσμα να επικρατεί συνωστισμός, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, αποτελούν αποτρεπτικό παράγοντα για επίσκεψη του τόπου για πολλούς ταξιδιώτες που θα μπορούσαν ή θα ήθελαν να τον επισκεφθούν. ➢ Κίνδυνος αλλοίωσης του τοπίου ή απαξίωσης και μη ανάδειξης των δύο μνημείων από έργα που δεν εναρμονίζονται με τον περιβάλλοντα χώρο, για παράδειγμα πολυώροφα ξενοδοχεία που περιορίζουν τον οπτικό ορίζοντα και δε σέβονται την τοπική παράδοση.

12.7 Προτάσεις για την ανάπτυξη θρησκευτικού τουρισμού στην Καβάλα

Στρατηγικός στόχος της προσπάθειας για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού είναι η αύξηση και διασπορά της επισκεψιμότητας καθ’ όλη τη διάρκεια του ημερολογιακού έτους. Προσελκύοντας επισκέπτες από όλα τα μέρη και όλους τους πολιτισμούς της υφηλίου, δημιουργώντας μοναδικές ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης. Ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων είχε την τύχη να ενδυθεί της αίγλης και του κύρους ενός παγκόσμιου οργανισμού. Το καλοκαίρι του 2016 η UNESCO, αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα του μνημείου, το ενέταξε στον 269

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Μια διάκριση που πολλοί τόποι θα επιθυμούσαν για τα δικά τους μνημεία. Η ένταξη αυτή όμως δε σημαίνει μόνο δόξα και αίγλη, αλλά και αύξηση των υποχρεώσεων. Ούτε συνεπάγεται αυτομάτως κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης για ταξίδια προς την περιοχή. Αυτό απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια και συνεχή εγρήγορση, δεδομένου ότι ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος. Λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδικότητα του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων, που είναι πλέον αναγνωρισμένη σε παγκόσμιο επίπεδο, την αξία του για τη χριστιανική κουλτούρα, τη διαχρονικότητα της σημασίας του, από την αρχαιότητα, τα ρωμαϊκά χρόνια, τη βυζαντινή περίοδο ως τη χρήση του για πολιτιστικούς σκοπούς σήμερα και τον τόπο όπου κατά την παράδοση έλαβε χώρα η βάπτιση της Λυδίας. Της πρώτης χριστιανής (γυναίκας) στην ευρωπαϊκή ήπειρο, γεγονός που αναγνωρίζεται από όλους, αφού μαρτυράται στη Βίβλο και το Βάπτισμα αποτελεί μυστήριο για όλα τα δόγματα του Χριστιανισμού, με δυνατότητες να προωθηθεί ως τόπος ειρήνης, διαπολιτισμικής ενότητας και διαλόγου. Θα ήταν ιδανική η ενοποίηση αυτών των δύο χώρων μέσα σε έναν φορέα διαχείρισης. Με αυτό τον τρόπο και ενόψει της νέας προγραμματικής περιόδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2020, θα μπορούσαν να ενταχθούν για χρηματοδότηση σε ένα ειδικό πακέτο στήριξης έργα ανάπλασης και για τα δύο μνημεία. Πιο συγκεκριμένα: 1. Υπογειοποίηση του δρόμου που χωρίζει τα δύο μνημεία (Πόλη και Βαπτιστήριο) ώστε να δημιουργηθεί διάδρομος πεζοπορίας που θα τα συνδέει μεταξύ τους.

2. Δημιουργία δύο εισόδων στον ενιαίο χώρο, μία από κάθε μνημείο, ώστε να μπορούν οι επισκέπτες να εισέρχονται είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά με κοινό εισιτήριο.

3. Βελτίωση της περίφραξης και ανακαίνιση των εκδοτηρίων με παράλληλη δημιουργία κυλικείων-καφέ κατά το πρότυπο των Δελφών χωρίς διαφημιστικά σκίαστρα και ηλεκτρονικά παιχνίδια που δεν αρμόζουν στο κύρος ενός τέτοιου χώρου.

4. Επισήμανση της αναγνώρισης από την UNESCO και εμφανής ανάρτηση πριν την είσοδο στον αρχαιολογικό χώρο.

5. Σήμανση για την τοποθεσία του Μουσείου, γιατί βρίσκεται μακριά από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.

6. Διαδραστικές δραστηριότητες για παιδιά με ανάλογη υλικοτεχνική υποδομή (όπως στο Μουσείο Ακρόπολης ή στο Εθνικό Αρχαιολογικό στην Αθήνα).

7. Δημιουργία ιστορικών διαδρομών μέσα στον χώρο, ώστε να υπάρχει μια ιστορική ενότητα - διασύνδεση και να μην αλλοιώνεται το ενδιαφέρον του επισκέπτη.

8. Ενεργοποίηση δωρεάν παροχής δικτύου Wi-Fi και δημιουργία εφαρμογής ξεναγού με τις βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά και σε γλώσσες όπως ρωσικά, τουρκικά, βουλγαρικά. Αυτό θα πρέπει να εφαρμοστεί και στις αναλογικές ή ψηφιακές πινακίδες του χώρου, αφού είναι κάτι που εκτιμάται ιδιαίτερα από τους επισκέπτες αυτών 270

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

των χωρών, ιδιαίτερα από τους μεγαλύτερους σε ηλικία που δε γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα. Επίσης, θα ήταν καλύτερα να χρησιμοποιηθούν περισσότερες απεικονίσεις ή QR-codes (με υπερσυνδέσεις σε σελίδες με ψηφιακές αναπαραστάσεις των κτιρίων) για τις επεξηγηματικές πινακίδες των εκθεμάτων.

9. Ο χώρος των Φιλίππων χωρίζεται από τον δρόμο σε δύο βασικές περιοχές: στη βόρεια βρίσκεται το θέατρο, το οποίο χρησιμοποιείται σήμερα για την πραγματοποίηση του Φεστιβάλ των Φιλίππων κάθε καλοκαίρι, ενώ στη νότια βρίσκονται οι παλαιοχριστιανικές Βασιλικές και το Φόρουμ. Είναι σημαντικό οι δύο περιοχές να ενωθούν.

10. Στον χώρο του Βαπτιστηρίου της Λυδίας δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση για το γεγονός της βαπτίσεως της Αγίας, για τον ορθόδοξο ναό και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του, για κανόνες ευπρεπούς συμπεριφοράς αφού πρόκειται για έναν ενεργό λατρευτικό χώρο, καθώς και για το γειτονικό χώρο των Φιλίππων (πάντα με την ένδειξη UNESCO). Γεγονός που προσδίδει μια επιπλέον δυσκολία σε μεμονωμένους επισκέπτες να κατανοήσουν τη σημασία του χώρου και να βιώσουν το μεγαλείο του.

11. Συχνότερη χρήση του Συνεδριακού κέντρου στο Βαπτιστήριο και ιστορική έκθεση ανοιχτή για το κοινό όλο τον χρόνο ως φόρος τιμής στην Αγία και τον Απόστολο Παύλο.

12. Οργανωμένες ξεναγήσεις, με πιθανή επιπρόσθετη χρέωση, από ανθρώπους με θεολογική κατάρτιση, που θα επικεντρώνονται όχι τόσο στη μεταφορά «στεγνής» γνώσης, όσο στη δημιουργία εμπειριών που οι επισκέπτες θα θυμούνται για πάντα.

13. Ανάδειξη της αρχαίας Εγνατίας μέσα στον αρχαιολογικό χώρο και επέκτασή της έξω από αυτόν προς την Καβάλα, με στόχο τη δημιουργία ενός μονοπατιού το οποίο θα οδηγεί από το λιμάνι της Πόλης στο Βαπτιστήριο της Λυδίας, με ενδιάμεσους σταθμούς τη Μονή του Αποστόλου Σίλα και τους Φίλιππους. Υπάρχουν τμήματα της αρχαίας οδού που έχουν βρεθεί από τους αρχαιολόγους σε κάποια σημεία ανάμεσα στα προαναφερθέντα μνημεία, όμως παραμένουν αναξιοποίητα και δύσκολα προσβάσιμα.

14. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν και εναλλακτικές διαδρομές περισσότερο περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, όπως από την Καβάλα προς τους Φιλίππους, παράλληλα με τον ποταμό Ζυγάκτη.

15. Ίδρυση και δημοπράτηση λεωφορειακής σύνδεσης στα πρότυπα των τουριστικών γραμμών παρακολούθησης αξιοθέατων με λίγες στάσεις στα Βήματα του Αποστόλου Παύλου. Με σημείο εκκίνησης το μνημείο του Αγίου στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου στο λιμάνι, επίσκεψη στο Μοναστήρι του Αγίου Σίλα, επίσκεψη στο Βαπτιστήριο και, στη συνέχεια, στον χώρο των Φιλίππων, όπου θα υποδεικνύονται στους επισκέπτες η φυλακή των Αποστόλων και το Φόρουμ όπου δικάστηκαν και τελικά αθωώθηκαν. Όλα τα προαναφερθέντα μπορούν να ενταχθούν για χρηματοδότηση σε κάποιο πακέτο ΕΣΠΑ ούτως ώστε να μπορέσουν 271

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Δήμος, Περιφέρεια και Ι. Μητρόπολη να συγχρηματοδοτήσουν την ανάδειξη της πρώτης πόλης που επισκέφτηκε ο Απόστολος Παύλος πατώντας σε ευρωπαϊκό έδαφος. Παράλληλα είναι σημαντικό να υπάρξει μια σταθερή επικοινωνία μεταξύ Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου, Συνδέσμου Τουριστικών Πρακτόρων και Εμπορικού Συλλόγου. Ο Νομός Καβάλας είναι ένας κλασικός τουριστικός προορισμός που αγγίζει ποσοστά πληρότητας των καταλυμάτων άνω του 95% τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, έτσι ώστε να διοχετευτεί η κίνηση των αποκλειστικά ενδιαφερόμενων για τον θρησκευτικό τουρισμό σε πιο ήπιους μήνες, όπως ο Απρίλιος, ο Μάιος (που γιορτάζεται και η μνήμη της Αγίας Λυδίας) και ο Οκτώβριος. Θα μπορούσαν, επίσης, να αξιοποιηθούν και οι χειμερινοί μήνες, λόγω του πλεονεκτήματος ότι οι θερμοκρασίες δεν είναι τόσο χαμηλές και υπάρχουν πολλές ημέρες με ηλιοφάνεια. Μέσα στον χώρο του Βαπτιστηρίου θα μπορούσε να αναπτυχθεί ένα είδος θεματικού πάρκου με ήπιες δραστηριότητες, όπου μέσα σε ειδικές αίθουσες θα γίνεται επίδειξη είτε με ψηφιακά μέσα, είτε από έμπειρους τεχνίτες των επαγγελμάτων της σκηνοποιίας και της επεξεργασίας της Πορφύρας, εφόσον αυτά ήταν τα επαγγέλματα των δύο αγίων. Ενδεχομένως να μπορούσαν να χτιστούν και εργαστήρια άλλων επαγγελμάτων των οποίων τα προϊόντα μπορούν να πωληθούν στους επισκέπτες για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Επειδή η Ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων ήταν μία αγροτική αποικία, δηλαδή περιτριγυριζόταν από αγροκτήματα στο κέντρο των οποίων υπήρχαν οι επαύλεις των ιδιοκτητών τους, μια ακόμη πρόταση είναι η ανοικοδόμηση ενός αντιγράφου ρωμαϊκής έπαυλης, πλησίον του αρχαιολογικού χώρου, κατάλληλου για επίσκεψη και ξενάγηση με βιωματικές δραστηριότητες. Το συνεδριακό κέντρο στον χώρο του Βαπτιστηρίου χρησιμοποιήθηκε το 2017 για να φιλοξενήσει ένα Διεθνές Χριστιανοπαιδαγωγικό Συνέδριο με πρωτοβουλία της Μητρόπολης. Θα μπορούσε να θεσμοθετηθεί και να μετατραπεί σε ετήσια επαναλαμβανόμενη διοργάνωση. Επίσης, ο Διεθνής Προσκοπισμός δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τόπους όπως οι Φίλιπποι, που συνδυάζουν πολιτιστικές και οικολογικές γνώσεις και θα μπορούσε να ιδρυθεί ένα διεθνές Camp Προσκόπων στο σημείο. Το Αεροδρόμιο Καβάλας είναι αρκετά μεγάλο ώστε να δέχεται πτήσεις από πολλές χώρες της ευρύτερης περιοχής. Από τις πληροφορίες που παρέχει η Fraport, η εταιρεία που διαχειρίζεται πλέον τον αερολιμένα έχει συστηματική σύνδεση με: α) Δυτική Ευρώπη και, συγκεκριμένα, τις χώρες Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Βέλγιο και Ηνωμένο Βασίλειο, β) Ανατολική Ευρώπη (από Λευκορωσία, Πολωνία, Τσεχία, Ρωσία Σλοβακία), γ) Βόρεια Ευρώπη (από Δανία, Φινλανδία, Σουηδία και Νορβηγία), δ) Ανατολική Μεσόγειο (από Κύπρο, Τουρκία και Ισραήλ). Προτείνεται να διερευνηθεί η δυνατότητα σύνδεσης με την Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία, χώρες στις οποίες ο Χριστιανισμός αποτελεί την 272

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

επικρατούσα θρησκεία και ειδικά η πρώτη αποτελεί συνέχεια και καταληκτικό προορισμό της πορείας του Αποστόλου Παύλου. Επίσης, μια πιθανή διασύνδεση θα μπορούσε να είναι η Αίγυπτος, λόγω των ιστορικών δεσμών της με την Καβάλα. Η περιφέρεια Α.Μ.Θ. έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία χρόνια πολλές παρουσίες σε Διεθνείς Τουριστικές Εκθέσεις σε Μόσχα, Βερολίνο, Λονδίνο, Βελιγράδι, Βουκουρέστι, Σόφια, Κύπρο και Παρίσι, αλλά και σε εθνικές όπως η Filoxenia στη Helexpo στην Θεσσαλονίκη. Όπως είναι ορατό, με εξαίρεση τις παγκοσμίου ενδιαφέροντος εκθέσεις σε Λονδίνο και Βερολίνο, όλες οι άλλες λαμβάνουν χώρα σε χριστιανικές χώρες. Η πόλη της Καβάλας όμως έχει και μνημεία που ανήκουν στον Ισλαμικό Πολιτισμό, συνεπώς θα ήταν ωφέλιμη και η συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις στην Κωνσταντινούπολη ή στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ο Δήμος Καβάλας έχει συστήσει μια αναπτυξιακή εταιρεία, τη «Δημωφέλεια», μέσω της οποίας εκτός από άλλα προωθεί την πόλη ως τουριστικό προορισμό. Η εταιρεία διαχειρίζεται δύο ιστότοπους, α) www.kavalagreece.gr και β) www.visitkavala.gr, όμως και στους δύο θα πρέπει ο επισκέπτης να ψάξει πολύ για να βρει πληροφορίες για το Βαπτιστήριο και τους Φιλίππους. Ο θρησκευτικός τουρισμός θα έπρεπε να μπει σε πρωτεύουσα θέση και στους δύο διαδικτυακούς τόπους. Συνοψίζοντας τα παραπάνω στοιχεία και τις προτάσεις που παρατέθηκαν, προκύπτουν κάποια σημαντικά συμπεράσματα. Πρώτα απ’ όλα, η Μητρόπολη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου καταβάλλει προσπάθειες για την ανάδειξη του Βαπτιστηρίου. Ο Δήμος Καβάλας μέσω της αναπτυξιακής εταιρείας του λαμβάνει μέτρα για να αυξήσει την επισκεψιμότητα με κίνητρο τον θρησκευτικό τουρισμό. Η περιφέρεια Α.Μ.Θ. έχει εντάξει στα προγράμματά της την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού σε συνεργασία με τις άλλες περιφέρειες της χώρας. Ο Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού έχει προσθέσει στον επίσημο ιστότοπο για την προβολή της χώρας (visitgreece.gr), έστω και σε μικρό ακόμη βαθμό, την προβολή των μνημείων θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Όμως όλα γίνονται μεμονωμένα χωρίς μεταξύ τους συντονισμό και, το βασικότερο, χωρίς μετρήσιμα χαρακτηριστικά ώστε να μπορεί να εξαχθεί ένα συμπέρασμα για την αποτελεσματικότητα όλων αυτών των πρωτοβουλιών. Με απλά λόγια, δαπανάται δημόσιο χρήμα χωρίς να υπάρχουν δείκτες αποδοτικότητας ώστε να είναι κάποιος υπόλογος για την επιτυχία ή αποτυχία της όλης προσπάθειας. Είναι λοιπόν απαραίτητο να δημιουργηθεί ένας φορέας, σε εθνικό επίπεδο, στον οποίο θα συμμετέχουν το Υπουργείο Πολιτισμού, οι Περιφέρειες, η Εκκλησία της Ελλάδας, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων, η Βουλή των Ελλήνων. Ο φορέας να έχει τη μορφή ανεξάρτητης αρχής νομικά κατοχυρωμένης, η οποία θα έχει τον έλεγχο και το μάνατζμεντ όλων των τόπων πολιτιστικού ενδιαφέροντος που έχουν ενταχθεί στη λίστα της παγκόσμιας κληρονομιάς σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες, ώστε σε κάθε απόφαση να λαμβάνεται υπόψη η άποψη της κοινωνίας (Bottom273

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Up Approach). Πρακτική που απαιτεί μεγαλύτερη εμπλοκή των κατοίκων μιας περιοχής υποδοχής με διασύνδεση της τοπικής παραγωγής με το φυσικό περιβάλλον και τον παραδοσιακό τρόπο ζωής. Στην εξεταζόμενη περίπτωση παρατηρείται το εξής οξύμωρο: α) το Βαπτιστήριο ανήκει στην Εκκλησία και κάθε δραστηριότητα πρέπει να λαμβάνει έγκριση από την Μητρόπολη, άρα κάθε φορά εξαρτάται από την καλή θέληση ή ανεκτικότητα του εκάστοτε Μητροπολίτη, β) ο αρχαιολογικός χώρος ανήκει στην Τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων και διέπεται από ένα πολύ αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο κανονισμών και διατάξεων που γίνεται αρκετές φορές ακόμη πιο δύσκαμπτο από την αδιαλλαξία των αρμόδιων υπηρεσιών. Ευτυχώς για την περιοχή, το διεθνές ενδιαφέρον αλλά και το προσδοκώμενο οικονομικό όφελος έχουν υποσκελίσει σε μεγάλο βαθμό τις όποιες αντιστάσεις. Παρ’όλα αυτά, αν και αποτελούν έναν χώρο του οποίου η συνέχεια διακόπτεται από την ύπαρξη του οδικού δικτύου, η μεταξύ τους συνεργασία είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Πρέπει να τονιστεί το γεγονός πως ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων έχει ενταχθεί στο World Heritage and Sustainable Tourism Programme της UNESCO αποτελεί, εκτός από αναγνώριση, μεγάλη ευκαιρία για αξιοποίηση του δυναμικού που δημιουργεί γύρω από έναν τόπο το όνομα του διεθνούς οργανισμού. Δεν μπορεί όμως να είναι ζητούμενο η ανάπτυξη θρησκευτικού τουρισμού, όταν ο φορέας που κατέχει τα περισσότερα μνημεία ή τόπους ενδιαφέροντος έχει διαφορετική άποψη, θεωρώντας ότι ένας εν ενεργεία ιερός ναός πρέπει να ακολουθεί το τυπικό της Εκκλησίας και να ανοίγει και να κλείνει όποτε θεωρούν κατάλληλη στιγμή οι ιερείς που έχουν την ευθύνη του. Αυτό μπορεί να επανεξεταστεί, αν όχι σε όλους τους ναούς, τουλάχιστον σε αυτούς που μπορεί να έχουν ένα ενδιαφέρον για τους επισκέπτες που δεν είναι προσκυνητές. Οι προσκυνητές γνωρίζουν τις εορτές και μπορούν να προγραμματίσουν τις επισκέψεις τους κατάλληλα. Τέλος, ενώ οι φορείς του δημοσίου καταβάλλουν προσπάθειες για την προώθηση και την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, δυστυχώς δεν υπάρχει ανάλογη σε μέγεθος και έκταση ανταπόκριση από τους επιχειρηματίες του κλάδου, με πρόσχημα την οικονομική κρίση, αλλά με πραγματική αιτία την επιμονή και τον «εγκλωβισμό» λόγω δεσμευτικών συμβολαίων στον μαζικό τουρισμό και στη φιλοσοφία Sea-Sand-Sun που μαστίζει ακόμη και σήμερα τον τουριστικό κλάδο στη χώρα. Αποτέλεσμα αυτού αποτελεί η επικρατούσα νοοτροπία ότι οι επισκέπτες των μνημείων ή των τόπων οικολογικού ενδιαφέροντος ή των αγροκτημάτων είναι «εναλλακτικοί τουρίστες». Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους εμπλεκόμενους επιχειρηματικά με τον τουρισμό είναι ελάχιστα ή και καθόλου καταρτισμένοι στο αντικείμενο. Ίσως η απονομή ενός σήματος (παραρτήματος ή υποκατηγορίας του σήματος) ΕΟΤ συνοδευόμενου από οικονομικές διευκολύνσεις να αποτελούσε κίνητρο για τους επαγγελματίες να ασχοληθούν συστηματικά με τον θρησκευτικό τουρισμό.

274

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

275

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

276

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Σ

το παρόν κεφάλαιο διερευνώνται οι δυνατότητες αξιοποίησης του ιαματικού τουρισμού στον Νομό Καβάλας. Καταγράφονται τα χαρακτηριστικά των θεραπευτικών ιαματικών πηγών και ιδιαίτερα τα Λουτρά Ελευθερών και τα Λασπόλουτρα Κρηνίδων Φιλίππων. Αρχικά αναλύεται η έννοια του ιαματικού τουρισμού και οι ιδιότητές του, καθώς επίσης και οι λόγοι για τους οποίους είναι τόσο αναπτυγμένος. Ακολούθως παρουσιάζεται το πηλοθεραπευτήριο στην περιοχή των Κρηνίδων, όπου αναφέρονται κυρίως οι θεραπευτικές δράσεις τόσο του ιαματικού πηλού όσο και του ιαματικού νερού. Τέλος, παρουσιάζονται οι εγκαταστάσεις και οι ιδιαιτερότητες των υδάτων των ιαματικών πηγών Ελευθερών και προκύπτουν τα ανάλογα συμπεράσματα. Αυτό που αρχικά λαμβάνεται υπόψη είναι ότι τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται όλο και περισσότερο οι διάφορες μορφές του εναλλακτικού τουρισμού. Στον εναλλακτικό τουρισμό συγκαταλέγεται και ο τουρισμός υγείας και συγκεκριμένα ο ιαματικός τουρισμός. Η έρευνα έχει ως σκοπό να εξετάσει τους λόγους εξέλιξης του ιαματικού τουρισμού και να προβάλει τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών του Νομού Καβάλας και ιδιαίτερα των Λασπόλουτρων Φιλίππων και των Λουτρών Ελευθερών. Το ερευνητικό ζητούμενο το οποίο διατυπώνεται μέσα σε αυτό το κεφάλαιο είναι σχετικό με την έντονη χρήση του ιαματικού νερού σε συνδυασμό με τον ιαματικό πηλό, τα οποία προτείνονται για την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών και επομένως για την αύξηση των ποσοστών μακροζωίας στη σύγχρονη εποχή. Οι θεματικές ενότητες που αναλύονται στη συνέχεια αφορούν την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού και την προβολή και αξιοποίηση του πηλοθεραπευτηρίου Κρηνίδων και των ιαματικών πηγών Ελευθερών της πόλης της Καβάλας, πράγμα το οποίο πραγματοποιείται μέσω διερεύνησης και συλλογής της κατάλληλης βιβλιογραφίας.

13.1 Ανάπτυξη ιαματικού τουρισμού

Ο ιαματικός τουρισμός αποτελεί εναλλακτική μορφή τουρισμού που ανήκει στην κατηγορία του κοινωνικού τουρισμού. Αυτή είναι η πρώτη μορφή του τουρισμού υγείας που είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Ανήκει στον κοινωνικό τουρισμό επειδή αφορά τους τουρίστες κυρίως των αδύναμων οικονομικών τάξεων. Οι δραστηριότητες σχετίζονται με την αποκατάσταση της ψυχικής και σωματικής υγείας καθώς και με τη βελτίωση της υγείας των επισκεπτών που χρησιμοποιούν αυτές τις φυσικές πηγές. Οι θερμικοί πόροι δεν είναι τίποτα περισσότερο από τις γνωστές θερμές πηγές. Οι ιαματικές πηγές είναι πηγές των οποίων τα νερά έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Εκλύονται από το εσωτερικό της γης και κατά τη διαδρομή τους αποκτούν πολύτιμα μεταλλικά συστατικά, στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική δράση τους. Οι ιδιότητές τους είναι γνωστές 277

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

από τα ιστορικά χρόνια, με τον Ηρόδοτο να είναι ο πρώτος που παρατηρεί τη θεραπευτική αυτή δράση. Ο Ιπποκράτης επίσης ασχολήθηκε συστηματικά με τις ιαματικές πηγές, καταγράφοντας τις ασθένειες στις οποίες έχουν θεραπευτικά αποτελέσματα. Η υδροθεραπεία των ιαματικών πηγών μπορεί να είναι είτε εσωτερική όταν χρησιμοποιείται το νερό για πόση, είτε υπαίθρια όταν χρησιμοποιείται για μπάνιο, που ονομάζεται κολύμβηση. Υπάρχουν πολλές ασθένειες στις οποίες έχουν θετική επίδραση (αρτηριακή υπέρταση, αναπνευστικές παθήσεις, ρευματικές ασθένειες κ.ά.), αλλά επειδή υπάρχουν πολλές αντενδείξεις πρέπει πρώτα να ακολουθηθούν οι υποδείξεις των γιατρών. Στην Ελλάδα, ολόκληρη η γεωγραφική επικράτεια είναι πλούσια σε ιαματικές πηγές. Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, υπάρχουν περισσότερες από οχτακόσιες θερμές πηγές. Οι περισσότερες βρίσκονται στην Κεντρική Ελλάδα (περίπου 156), στη Μακεδονία (115 πηγές), την Πελοπόννησο (114 πηγές), την Κρήτη (100 πηγές). Από τις καταγεγραμμένες, περίπου εκατόν ογδόντα χρησιμοποιούνται για θεραπείες spa και για πόσιμες θεραπείες. Η κυριότητα των ιαματικών πηγών, η χρήση και εκμετάλλευσή τους ανήκουν στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού, ανεξάρτητα από την ιδιοκτησία της γης, εκτός αν βρίσκεται σε δημόσιους χώρους και παραλίες που ανήκουν στο κράτος. Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού διατηρεί γενικό μητρώο θερμικών φυσικών πόρων. Με απόφαση του Υπουργού Τουρισμού καθορίζεται η χορήγηση της εκμετάλλευσής τους σε τρίτους. Οι λόγοι για τους οποίους κάποιοι επισκέπτονται τα ιαματικά λουτρά δεν είναι μόνο τα ευεργετικά αποτελέσματα που έχουν σε πολλά προβλήματα υγείας. Αναζητούν επίσης μια διέξοδο από το άγχος που υπάρχει στην καθημερινότητά τους. Προσφέρουν χαλάρωση και ευεξία όχι μόνο στο σώμα αλλά και στο πνεύμα. Στην Ελλάδα, παρά τον μεγάλο αριθμό των ιαματικών πηγών, τα περισσότερα από αυτά έχουν παραμείνει αχρησιμοποίητα. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει η χώρα μας για την ανάπτυξη του τουρισμού λουτρού έχει παραμείνει αναξιοποίητο. Η ανάπτυξή του στην Ελλάδα μειώνεται, και αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους. Ένας από τους κύριους είναι η έλλειψη πληροφοριών και πληροφόρησης του κόσμου σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες των υδάτων των ιαματικών πηγών. Ένας άλλος λόγος για αυτή τη μείωση είναι τα εμπόδια που θέτει η ιατρική επιστήμη. Αρκετοί γιατροί δεν αναγνωρίζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες της υδροθεραπείας και επιμένουν στη χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων. Η υδροθεραπεία μπορεί να μην έχει σε όλες τις περιπτώσεις τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα, και έτσι υπάρχουν διαφορές από άτομο σε άτομο. Μερικοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν κάποια επιπρόσθετα προβλήματα υγείας μπορεί επίσης να είναι ακατάλληλοι για χρήση υδροθεραπείας ή θαλασσοθεραπείας επειδή, αντί να τους ωφελούν, μπορεί να τους βλάψουν. Αυτός είναι ένας βασικός 278

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

λόγος για τον οποίο οι γιατροί αποφεύγουν και δε συνιστούν φυσικές μεθόδους επούλωσης. Σε γενικές γραμμές, οι επιπτώσεις τους στην υγεία είναι επωφελείς και ορισμένες μεμονωμένες περιπτώσεις δεν μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα, πάρα μόνο την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Ένας άλλος λόγος είναι το υψηλότερο κόστος που ο επισκέπτης πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει. Παλαιότερα, η κρατική επιχορήγηση υδροθεραπείας ήταν υψηλότερη και η διαχείριση των ιαματικών πηγών γινόταν ως επί το πλείστον από τις τοπικές αρχές. Εντούτοις, η επιδότηση από το κράτος έχει μειωθεί και η διοίκηση ανήκει πλέον σε ιδιώτες επιχειρηματίες οι οποίοι έχουν ως μοναδικό σκοπό τους το κέρδος. Αυτό σημαίνει ότι οι δαπάνες των επισκεπτών για υδροθεραπεία στις ιαματικές πηγές είναι αυξημένες, γεγονός που αποτρέπει τη χρήση τους από αρκετά άτομα. Η πτωτική αυτή πορεία σε συνδυασμό με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του πλούτου των ιαματικών πηγών που υπάρχουν είναι μια σημαντική ευκαιρία για τη χώρα μας. Υπάρχει ευρύς χώρος για την ανάπτυξη του θεραπευτικού τουρισμού, ώστε να προσελκύσουν πολλούς τουρίστες για τις φυσικές πηγές. Η αύξηση της κίνησης από την ανάπτυξη αυτής της ιδιαίτερης μορφής τουρισμού θα προσφέρει σημαντικά έσοδα στις περιφέρειες που έχουν αυτό το πλεονέκτημα. Ο συνδυασμός υδροθεραπείας παρέχει στον επισκέπτη την ευκαιρία να αφιερώσει περίπου δύο εβδομάδες στην περιοχή όπου λειτουργεί το κέντρο υδροθεραπείας. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, πρέπει να γίνουν πολλά για την προώθηση των περιοχών που διαθέτουν ιαματικές πηγές, με διαφημιστικές εκστρατείες σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα σε όλο τον κόσμο. Απαιτείται μια λεπτομερής παρουσίαση της περιοχής, αλλά πάνω από όλα των ευεργετικών αποτελεσμάτων της υδροθεραπείας από τα ύδατα των ιαματικών πηγών. Αυτό που οι άνθρωποι πρέπει να συνειδητοποιήσουν μέσω της προβολής είναι ότι η υδροθεραπεία έχει μόνο θεραπευτικές ιδιότητες και δεν βλάπτει την υγεία όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένα προβλήματα2.

13.2 Πηλοθεραπευτήριο Κρηνίδων Φιλίππων

Η αρχαία πόλη των Φιλίππων είναι ένας ιστορικός τόπος ενταγμένος στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Εντοπίζεται στη Δημοτική Ενότητα Φιλίππων του Δήμου Καβάλας, όπου λειτουργούν τα λασπόλουτρα Κρηνίδων. Στους Φιλίππους, ο θεραπευτικός πηλός συνδυάζεται με το ιαματικό νερό, παρέχοντας την απαραίτητη φροντίδα και θεραπεία που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος.

2

Παπαδημητράκης, Γ., «Ιαματικός τουρισμός: μια εναλλακτική μορφή με σημαντικές προοπτικές στην Ελλάδα», στο www.taxhorizon.club.

279

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Τα λασπόλουτρα Κρηνίδων λειτουργούν για οχτώ περίπου δεκαετίες και είναι χιλιάδες οι άνθρωποι, Έλληνες και ξένοι, κάθε ηλικίας που δέχτηκαν όλα αυτά τα χρόνια τις ευεργετικές ιδιότητες του πηλού και του μεταλλικού νερού. Μία από τις σημαντικές δράσεις του πηλού είναι η αντιμετώπιση των δερματικών παθήσεων, αφού τα ευεργετικά συστατικά του απορροφώνται άμεσα από την ανθρώπινη επιδερμίδα. Επιπλέον, τα λασπόλουτρα ενδείκνυνται και για θεραπεία μυοσκελετικών ασθενειών, γυναικολογικών παθήσεων, ρευματοπαθειών και καρδιαγγειακών παθήσεων, καθώς επίσης και ως καλλυντική φροντίδα για αισθητικούς λόγους. Βεβαίως, η πηλοθεραπεία δεν προϋποθέτει απαραίτητα προβλήματα υγείας, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και προληπτικά, ή για λόγους υγείας (Εικόνα 193).

Εικόνα 193. Πηλοθεραπευτήριο Κρηνίδων Φιλίππων (Πηγή: kavalagreece.gr)

13.2.1 Πηλοθεραπεία

Ο μηχανισμός δράσης του πηλού των Κρηνίδων κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής αγωγής αποτελεί γεγονός σύνθετο και πολύπλοκο. Σημαντική προϋπόθεση για την επιτυχία της πηλοθεραπευτικής αγωγής αποτελεί η τήρηση των οδηγιών του θεράποντος ιατρού. Βασίζεται στη χρήση «ώριμου» πηλού. Η εφαρμογή του μπορεί να είναι ολική ή μερική, με εμβάπτιση του σώματος σε αυτόν ή με επάλειψη.

280

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η θεραπευτική δράση του πηλού είναι διπλή, καθώς ασκεί τοπική δράση στην επιφάνεια του δέρματος, και γενική. Η δράση της πηλοθεραπείας οφείλεται κυρίως σε τρεις παράγοντες: μηχανικό, θερμικό και χημικό. Η χημική δράση του πηλού των Κρηνίδων οφείλεται στην παρουσία οργανικών και ανόργανων συστατικών, ουσιών με ορμονική και αντιβιοτική δράση, βιοδιεγερτών, χημικών στοιχείων και ιχνοστοιχείων. Αυτά επιδρούν είτε με την επικάθησή τους στην επιδερμίδα, είτε με τη διείσδυσή τους μέσω του δέρματος και των βλεννογόνων στον οργανισμό, και έτσι ασκούν χημική δράση στις λειτουργίες του. Η θερμική δράση χαρακτηρίζει τον πηλό και το ιαματικό θερμό νερό, όταν υπερβαίνουν τη θερμοκρασία της επιδερμίδας του σώματος. Σημαντικές είναι οι ενέργειες του θεραπευτικού πηλού στο δέρμα, στην αναπνοή, στο αίμα, καθώς επίσης στο κυκλοφορικό σύστημα, το νευρικό και το πεπτικό. Η θερμοκρασία επιφέρει αύξηση στο ενεργειακό δυναμικό των ιστών, ενεργοποιεί τους θερμορυθμιστικούς μηχανισμούς και προκαλεί επιτάχυνση των μεταβολικών και οξειδοαναγωγικών εργασιών. Η θερμοκρασία διαστέλλει σε ικανοποιητικό βαθμό τα αιμοφόρα αγγεία που βρίσκονται επιφανειακά και αυξάνει την αιμάτωση του δέρματος, με αποτέλεσμα την ευκολότερη και ισχυρότερη σύσπασή τους. Στη μηχανική δράση του πηλοταμιευτήρα, το σώμα δέχεται την επίδραση δυο μηχανικών παραγόντων: της άνωσης και της υδροστατικής πίεσης. Η άνωση προκαλεί ελάττωση του σωματικού βάρους και κατά συνέπεια επέρχεται χαλάρωση και σημαντική ευχέρεια των κινήσεων στις αρθρώσεις, ενώ η πίεση κατανέμεται ομοιόμορφα στο σώμα. Η άνωση στον πηλοταμιευτήρα υποβαστάζει το σώμα και αντισταθμίζει αρκετά την επίδραση της βαρύτητας. Αυτή η στήριξη συνεισφέρει θετικά ως προς τη χαλάρωση και μειώνει τον πόνο.

13.2.2 Ιαματικός πηλός

Ο θεραπευτικός πηλός είναι ο πηλός ο οποίος ασκεί θεραπευτική δράση στον ανθρώπινο οργανισμό για: ● Ρευματολογικές διαταραχές (τραυματολογικές διαταραχές, φλεγμονώδεις αρθροπάθειες, νευραλγίες) ● Μετατραυματική αγωγή (σε διαστρέμματα, μώλωπες, αιματώματα, κατάγματα) ● Γυναικολογικές παθήσεις (φλεγμονώδεις παθήσεις των γεννητικών οργάνων, διαταραχές εμμήνου κύκλου, εμμηνόρροιες, ενοχλήσεις από συμφύσεις κατόπιν γυναικολογικών εγχειρήσεων, αιδοιίτιδες, κολπίτιδες, πυελοπεριτονίτιδες) ● Καρδιοαγγειακές παθήσεις (αγγειακές παθήσεις, φλεβίτιδα, ενδοαρτηρίτιδα) ● Δερματικές παθήσεις (εκζέματα, νεανικές ακμές, ψωρίαση, τοπικές δερματίτιδες, κνησμός διαφόρων αιτιολογιών) ● Παθήσεις νευρικού συστήματος (τραυματικές περιφερικές παραλύσεις των νεύρων, αλλά αν υπάρχει αισθητική απώλεια) 281

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

●

Καλλυντικό στην αισθητική.

Αποτελέσματα εφαρμογής πηλού: • Αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος • Αύξηση ηλεκτρικής αγωγιμότητας • Μεταβολές δυναμικότητας της μεμβράνης • Επιρροές στο φαινόμενο απορρόφησης • Υπεραιμία των τριχοειδών αγγείων • Ενεργοποίηση ιδρωτοποιών αδένων • Ενεργοποίηση (ενζύμων - ορμονών) Τα συμπεράσματα των επιστημονικών μελετών σχετικά με την πηλοθεραπεία είναι τα εξής: ● Αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος ● Δράση στο καρδιακό και κυκλοφοριακό σύστημα ● Δράση στο αναπνευστικό ● Επιρροές στις ανταλλαγές νερού - ηλεκτρολύτη ● Επιρροές νευροδιαβιβαστικές (Κ.Ν.Σ. νευρική αγωγιμότητα) ● Επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα ● Επίδραση στην ενεργοποίηση ενζύμων και μεταφοράς τους στην κυκλοφορία ● Επίδραση στον μεταβολισμό ● Επίδραση στη γενική κιναισθησία 13.2.3 Ιαματικό νερό

Θεραπείες: ● Η υδροθεραπεία ενδείκνυται για ρευματοειδή αρθρίτιδα, οστεοαρθρίτιδα ισχίου και γόνατος, ινομυαλγία, ρευματοπάθειες, προβλήματα ΟΜΣΣ κ.ά. ● Η θερμοκρασία του νερού είναι περίπου 35°C. ● Πριν την είσοδο στην πισίνα οι άνθρωποι επισκέπτονται τον ιατρό του Κέντρου για τη λήψη των κατάλληλων συμβουλών και στη συνέχεια ακολουθεί ντους. ● Η διάρκεια του λουτρού είναι τριάντα λεπτά.

13.3 Λουτρά Ελευθερών

Οι ιαματικές πηγές της περιοχής είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Πιθανώς εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη Απολλωνία, που η ονομασία της σχετίζεται με τις ιαματικές πηγές. Τα Λουτρά της Ιαματικής Πηγής των Ελευθερών βρίσκονται 45 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης της Καβάλας στην παραλιακή εθνική οδό προς Θεσσαλονίκη. Αποτελούν επένδυση αιχμής, καθώς μπορεί να

282

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

δημιουργηθεί ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κέντρο ιαματικού τουρισμού αναζωογόνησης και ευεξίας, κάνοντάς το ιδιαίτερα ανταγωνιστικό. Τα λουτρά βρίσκονται σε ακίνητο 780 στρεμμάτων περίπου, σε δασώδη περιοχή, και είναι σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη θάλασσα. Η βασική σύνθεση του νερού είναι χλωριονατριούχα παρουσία υδρόθειου. Η συνολική επιφανειακή παροχή αυτή τη στιγμή είναι περίπου 267 κυβικά μέτρα την ώρα, ενώ προβλέπεται με κατάλληλη καλλιέργεια κάποιων αναβλύσεων η παροχή αυτή να αυξηθεί. Η θερμοκρασία του νερού κυμαίνεται από 37οC έως 41,5οC. Τα Λουτρά Ελευθερών χαρακτηρίστηκαν ως «ιστορικός τόπος» από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Η περιοχή αναπτύχθηκε σε λουτρόπολη γύρω στο 1908-1910 από τον καπνέμπορο Ζάχο Α. Ζάχου, που ανέλαβε από το Οθωμανικό Δημόσιο την εκμετάλλευση των πηγών. Η λουτρόπολη αυτή, επειδή αναπτύχθηκε μακριά από κατοικημένη περιοχή, αναγκάστηκε να καλύψει και χρήσεις οικισμού, γι’ αυτό λειτουργούσε σε αυτήν φούρνος, παντοπωλείο κ.ά. Η λουτρόπολη έγινε τόπος έλξης τόσο για θεραπευτικούς όσο και λόγους αναψυχής. Οι εγκαταστάσεις των λουτρών περιλαμβάνουν τριάντα ένα κτίρια. Ένα από τα κτίρια αυτά είναι προγενέστερο του 1830. Τα υπόλοιπα τοποθετούνται χρονικά σε τρεις περιόδους: στην πρώτη φάση κατασκευής της λουτρόπολης, από το 1908 έως το 1910, στην περίοδο 1910-1950 και στη φάση μετά το 1950. Το σύνολο των κτιρίων είναι κατασκευασμένο με απόλυτο σεβασμό προς τη φυσιογνωμία της περιοχής, τόσο λόγω της αρχιτεκτονικής του όσο και λόγω της κλίμακάς του. Το σχέδιο των κτιρίων φέρεται να είναι του σπουδαίου αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου, αδελφού του ιδρυτή των λουτρών. Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε η μακροχρόνια εκμίσθωση των εγκαταστάσεων σε ιδιώτη επενδυτή από την πρώην Αναπτυξιακή Εταιρεία Καβάλας, νυν εταιρεία «Εργοανάπτυξη» της ΠΑΜΘ, που έχει αναλάβει τη διαχείριση των λουτρών, έπειτα από παραχώρηση του ΕΟΤ. Στόχος της συγκεκριμένης ενέργειας είναι ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων και η επαναλειτουργία τους. Τα ιαματικά νερά θεραπεύουν πολλές παθήσεις, ακόμη και χρόνιες. Οι θειούχες πηγές είναι ιδανικές για μυοσκελετικές παθήσεις, δερματοπάθειες στο κυκλοφοριακό, εισπνευσιοθεραπεία σε άσθμα κ.ά. (Εικόνα 194).

283

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 194. Λουτρά Ελευθερών (Πηγή: www.advroutes.blogspot.com)

Όπως είδαμε σε προηγούμενα κεφάλαια, η ανάπτυξη του τουρισμού γίνεται όλο και πιο συστηματική τα τελευταία χρόνια. Για το λόγο αυτόn, αρχίζει να αναπτύσσεται ιδιαιτέρως και ο εναλλακτικός τουρισμός με τις διάφορες μορφές του. Μέσα στον εναλλακτικό τουρισμό εντάσσονται και τα ιαματικά λουτρά, των οποίων η ιστορία είναι συνδεδεμένη με την ιστορία των τόπων. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους είναι γνωστές από την αρχαιότητα και η Ελλάδα είναι τόπος που δίνει τη δυνατότητα για τις περισσότερες ιαματικές πηγές από όλες τις χώρες της Ευρώπης. Οι ιαματικές πηγές της χώρας οφείλονται κατά κύριο λόγο σε τεκτονικά ρήγματα ή σε έντονη ηφαιστειακή ενέργεια που υπάρχει στην περιοχή. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, μία από τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού που αρχίζει να έχει μεγάλη αναγνωσιμότητα στον ελλαδικό χώρο είναι ο ιαματικός τουρισμός ή αλλιώς ο τουρισμός υγείας. Ο τουρισμός υγείας σε συνδυασμό με τις μορφές υδροθεραπείας και τις θεραπευτικές δράσεις του νερού, σύμφωνα με τις ιδιότητες που περιέχει, μπορούν να θεραπεύσουν πολλαπλές παθήσεις τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά του οργανισμού. Πιο συγκεκριμένα, στην περιοχή των Κρηνίδων έχει δημιουργηθεί ένα σύγχρονο κέντρο αγωγής υγείας κι ευεξίας, που αξιοποιεί ταυτόχρονα τον ιαματικό πηλό και το ιαματικό νερό. Η πηλοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπευτικής αγωγής, και αυτό συμβαίνει διότι ο πηλός έχει δύο μορφές δράσης. Αρχικά, ασκεί τοπική δράση στην επιφάνεια του δέρματος κι έπειτα γενική δράση, καθώς οι ουσίες που περιέχει μπορούν και διεισδύουν μέσα στον οργανισμό. Για το λόγο αυτόν, η πηλοθεραπεία 284

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

συνίσταται και για αισθητικούς λόγους αλλά και για διάφορες παθήσεις του δέρματος και του σώματος. Όσο για τα Λουτρά Ελευθερών και την υδροθεραπεία που πραγματοποιείται εκεί, είναι γεγονός ότι θεωρείται ένας ιδιαίτερα ανταγωνιστικός τόπος σχετικά με τον τουρισμό, όχι μόνο για την ποιότητά του, αλλά και για τα πολλά οφέλη που προσφέρει στους ποικίλους επισκέπτες του. Συνοψίζοντας, τονίζεται ότι ο ιαματικός τουρισμός μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση του σύγχρονου πολιτισμού και του τρόπου ζωής, χάρη στις θεραπευτικές του ιδιότητες και στα ευεργετικά αποτελέσματα που έχει σε πολλά προβλήματα υγείας. Στο Νομό Καβάλας, αυτή η μορφή τουρισμού είναι αναπτυγμένη λόγω των λασπόλουτρων που υπάρχουν στην περιοχή των Φιλίππων και των ιαματικών πηγών των Ελευθερών. Όμως, μπορούν να αναπτυχθούν ακόμη περισσότερο και να συμβάλουν πολλαπλά και στην οικονομική ανάπτυξη των τόπων όπου βρίσκονται.

285

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

286

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ο

παράκτιος χώρος του νομού παρουσιάζει μία ιδιαίτερα αναπτυξιακή δυναμική που χρήζει στοχευμένου και ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Πρόκειται για αναπτυγμένη τουριστικά περιοχή με ταυτόχρονη συγκέντρωση παραθεριστικής κατοικίας που αφενός προσελκύει σημαντικές τουριστικές μονάδες και αφετέρου δημιουργεί οικιστικές παραθεριστικές πυκνώσεις με έντονα αυξητικές τάσεις και περιβαλλοντικές πιέσεις. Παρακάτω παρουσιάζονται τέσσερις από τους σημαντικότερους παράκτιους οικισμούς του Νομού Καβάλας πλην των οικισμών της Θάσου.

14.1 Νέα Ηρακλείτσα

Η Νέα Ηρακλείτσα ανήκει στον Δήμο Παγγαίου της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας. Είναι ένας παραθαλάσσιος οικισμός και βρίσκεται 13 χλμ. δυτικά της πόλης της Καβάλας. Έχει υψόμετρο 11 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας σε γεωγραφικό πλάτος περίπου 40,8 και γεωγραφικό μήκος 24,3 και είναι χτισμένη κατά μήκος μιας αμμώδους παραλίας στο μυχό ευρύτερου κόλπου από τον Βορρά προς τον Νότο (Εικόνα 195).

Εικόνα 195. Νέα Ηρακλείτσα (Πηγή: www.visitkavala.gr)

Χτίστηκε με το πρόγραμμα προσφυγικής αποκατάστασης το 1924 και εγκαταστάθηκαν σε αυτήν πρόσφυγες από την Ηρακλείτσα της περιοχής Γανοχώρων Ανατ. Θράκης, της εκκλησιαστικής επαρχίας Μυριοφύτου και Περιστάσεως.

287

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η έκταση του οικισμού ανήκε στο ρωσικό μετόχι Νουζλά και παραχωρήθηκε στους κατοίκους του Αγ. Ανδρέα και της Ν. Ηρακλείτσας αφού το ελληνικό δημόσιο κατέβαλε τις σχετικές αποζημιώσεις στο ρωσικό μοναστήρι του Αγίου Όρους. Η πρώτη επίσημη διανομή γης έγινε το 1932 και η δεύτερη το 1940. Οι κάτοικοι αρχικά καλλιεργούσαν καπνά, λαχανικά, δημητριακά και ασχολούνταν με την αλιεία και την κτηνοτροφία. Αργότερα αναπτύχθηκε ο τουρισμός και αποτέλεσε βασική οικονομική δραστηριότητα για τη Ν. Ηρακλείτσα και γενικότερα για τη Δημοτική Ενότητα Ελευθερών. Η Ν. Ηρακλείτσα και η περιοχή της αποτελούν σημαντικό τμήμα της πάλαι ποτέ «Βιβλίνης Χώρας». Φαίνεται μάλιστα πως, εκτός από λιμάνι του μετοχίου Νουζλά κατά τον τελευταίο αιώνα, ήταν και κατά τα αρχαία χρόνια «εμπορείο», πιθανόν δε και επίνειο της αρχαίας Δάτου. Βορειοδυτικά του χωριού, σε θέση που εποπτεύει τη γύρω περιοχή, εντοπίστηκαν δύο αρχαίοι πύργοι. Ανάμεσα από τους πύργους αυτούς πιθανότατα περνούσε αρχαίος δρόμος, που ξεκινούσε ίσως από την Οισύμη και οδηγούσε στην Πιερίδα κοιλάδα, όπου και θα ενωνόταν με τον μεγάλο δρόμο, αυτόν που χρησιμοποίησε και ο Ξέρξης. Σήμερα η Ν. Ηρακλείτσα και η ευρύτερη περιοχή της αποτελούν το Ν.Α. όριο της περιοχής της Δημοτικής Ενότητας Ελευθερών. Απέναντι από αυτήν, στη θάλασσα, απαντώνται το νησάκι Αρεθούσα και το ακατοίκητο νησάκι Φιδονήσι. Η Νέα Ηρακλείτσα είναι κυρίως μια τουριστική περιοχή. Διαθέτει ένα μικρό σε έκταση λιμάνι –μαρίνα και παραλία με πολλούς τουριστικούς χώρους αναψυχής. Το κυριότερο αξιοθέατό της είναι η εκκλησία της Παναγίας της Φανερωμένης με τη θαυματουργή εικόνα η οποία σύμφωνα με την παράδοση έχει φιλοτεχνήσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Επιπρόσθετα, υπάρχουν οργανωμένοι χώροι στάθμευσης που επιτρέπουν στην κοινότητα να υποστηρίξει τη δημιουργία μεγάλων αναπτυξιακών έργων. Η περιοχή αποτελεί «ζωτικό» χώρο εξόδου στη θάλασσα των κατοίκων των αστικών κέντρων και τμημάτων των επαρχιών των Νομών Καβάλας και Δράμας, σε ένα βαθμό και του Νομού Σερρών, ενώ με αυξανόμενους ρυθμούς την επισκέπτονται και κάτοικοι των Νομών Θεσσαλονίκης και Ξάνθης, αλλά και των Βαλκάνιων Χωρών και της Τουρκίας, είτε για τουρισμό- αναψυχή (σύντομη παραμονή) είτε σαν δεύτερη κατοικία.

14.2 Νέα Πέραμος

Ο οικισμός της Νέας Περάμου είναι παραλιακός και βρίσκεται στον Όρμο των Ελευθερών στο βορειοανατολικό άκρο του δήμου. Ανατολικό όριο του οικισμού είναι η θάλασσα, δυτικό η Εγνατία Οδός, ενώ στη βόρεια πλευρά περιορίζεται από δασική έκταση και, νότια, από τον αρχαιολογικό χώρο της βυζαντινής Ανακτορούπολης και Οισύμης. Τον Οκτώβριο του 1922, οι περισσότεροι Περαμιώτες πρόσφυγες είχαν συγκεντρωθεί στην Καβάλα. Στεγάστηκαν προσωρινά σε σπίτια, σε δημόσια κτίρια, σε καπναποθήκες και όπου αλλού βρισκόταν χώρος.

288

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Άμεση ήταν η ανάγκη να βρεθεί ένας τόπος κατάλληλος για μόνιμη εγκατάσταση. Έτσι, την άνοιξη του 1923, οι πρώτες οικογένειες Περαμιωτών εγκαταστάθηκαν στον συνοικισμό Νέα Μήδεια, που είχε χτιστεί για τους πρόσφυγες από τη Μήδεια της Μαύρης Θάλασσας. Ακολούθησαν κι άλλες Περαμιώτικες οικογένειες αλλά και οικογένειες από άλλα χωριά της Κυζίκου (τη Διαβατή, το Καστέλι, τη Χαρταλιμή, το Πασα Κιοΐ, τα Γανόχωρα). Με την πάροδο του χρόνου, περιορίστηκαν οι βαλτότοποι στην περιοχή και αντιμετωπίστηκε η ελονοσία που έπληττε παλιότερα τους Μηδιώτες αλλά και τους νεότερους οικιστές. Τα προβλήματα σταδιακά υποχωρούσαν και ο τόπος άρχισε να αναπτύσσεται. Αρχές του 1928, ο οικισμός αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα Ν. Περάμου και συγκροτήθηκε το πρώτο κοινοτικό συμβούλιο. Ο κοινοτικός κύκλος ζωής της Νέας Περάμου, όπως και των άλλων κοινοτήτων που συναποτέλεσαν τον νέο δήμο, έκλεισε με το περίφημο Σχέδιο Καποδίστριας το 1998. Η Νέα Πέραμος Καβάλας στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη γεωργία και η περιοχή φημίζεται για το σταφύλι, το κρασί και το τσίπουρο, καθώς επίσης και για το λάδι και τις ελιές της. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει αυξηθεί πολύ και ο τουρισμός της περιοχής, με πιο γνωστή την παραλία Αμμόλοφοι, μια οργανωμένη παραλία με καλής ποιότητας άμμο και θάλασσα (βλ. σχετικό κεφάλαιο με παραλίες του Ν. Καβάλας).

Εικόνα 196. Νέα Πέραμος (Πηγή: www.k-tipos.gr/)

Το πολεοδομικό κέντρο της Νέας Περάμου εκτείνεται κατά μήκος της παραλιακής οδού καθώς και σε μερικά τετράγωνα εκατέρωθεν της κύριας κάθετης οδού προς την παραλιακή, όπου βρίσκεται και το πρώην δημαρχείο. Εκτός των υπηρεσιών, των γραφείων και των καταστημάτων, το πολεοδομικό 289

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κέντρο χαρακτηρίζεται και από την έντονη παρουσία λειτουργιών αναψυχής και τουρισμού. Τέλος, στο βόρειο άκρο αλλά εκτός του οικισμού υπάρχει το λιμάνι, που λειτουργεί και ως αλιευτικό καταφύγιο (Εικόνα 196). Ομοίως με την Νέα Ηρακλείτσα, η περιοχή αποτελεί «ζωτικό» χώρο εξόδου στη θάλασσα των πληθυσμών των αστικών κέντρων και τμημάτων των επαρχιών των νομών Καβάλας και Δράμας, σε έναν βαθμό και του Νομού Σερρών, ενώ με αυξανόμενους ρυθμούς την επισκέπτονται και κάτοικοι των Νομών Θεσσαλονίκης και Ξάνθης, αλλά και των Βαλκάνιων Χωρών και της Τουρκίας, είτε για τουρισμό-αναψυχή (σύντομη παραμονή) είτε σαν δεύτερη κατοικία.

14.3 Κεραμωτή

Η Κεραμωτή ανήκει διοικητικά στον Δήμο Νέστου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 1.438 κατοίκους και βρίσκεται σε υψόμετρο δέκα μέτρων. Απέχει 42 χιλιόμετρα από την Καβάλα και αποτελεί το πλησιέστερο σημείο στη Θάσο. Με το Πρόγραμμα Καποδίστριας εντάχθηκε στον Δήμο Κεραμωτής, του οποίου ήταν έδρα, και παλαιότερα υπαγόταν στην κοινότητα Κεραμωτής. Στην τοπική κοινότητα Κεραμωτής ανήκουν επίσης οι οικισμοί Μοναστηράκι και Χαϊδευτό. Η περιοχή της Κεραμωτής κατά τους οθωμανικούς χρόνους δεν κατοικούνταν, ωστόσο υπήρχαν αποθήκες εμπορευμάτων, οι οποίες στη συνέχεια μεταφέρονταν στη Θάσο και σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Κατά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, στην Κεραμωτή εγκαταστάθηκαν πενήντα εννιά προσφυγικές οικογένειες από τον Εξάστερο στην Ανατολική Θράκη. Τα επόμενα χρόνια, η περιοχή υπέφερε από την ελονοσία, αλλά αργότερα εγκαταστάθηκαν οικογένειες από τις γύρω περιοχές. Άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά τη δεκαετία του 1970, χάρη στο λιμάνι της και τις παραλίες (Εικόνα 197).

Εικόνα 197. Κεραμωτή (Πηγή: www.portkavala.gr)

290

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η Κεραμωτή σήμερα είναι ένας από τους σημαντικότερους παράκτιους οικισμούς του Νομού Καβάλας. Βρίσκεται σε μια μικρή χερσόνησο η οποία σχηματίζει φυσικό λιμάνι κοντά στις εκβολές του Νέστου, με αμμουδερή παραλία. Στην Κεραμωτή λειτουργεί λιμένας από τον οποίο διεξάγεται το μεγαλύτερο τμήμα της ακτοπλοϊκής σύνδεσης εμπορευμάτων και επιβατών με τη Θάσο. Επίσης, το λιμάνι, βάθους μέχρι 7,5 μ., λειτουργεί και ως αλιευτικό καταφύγιο.

14.4 Παραλία Οφρυνίου

Το Οφρύνιο βρίσκεται στη δυτική άκρη του Νομού Καβάλας και συνορεύει δυτικά και βόρεια με τον Νομό Σερρών με όριο τον ποταμό Στρυμόνα και το όρος Παγγαίου, ανατολικά με τα χωριά Γαληψό και Ορφάνι. Νότια βρίσκεται η καλύτερη παραλία του κόλπου Ορφανού-Στρυμωνικός κόλπος, η Παραλία Οφρυνίου (Τούζλα). Ο πληθυσμός του Οφρυνίου ανέρχεται στους 758 κατοίκους και της Παραλίας Οφρυνίου στους 1.181 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011, σημειώνοντας πληθυσμιακή αύξηση την τελευταία δεκαετία. Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με τον τουρισμό, την αλιεία και τη γεωργία, με κυριότερα προϊόντα παραγωγής τα αμύγδαλα, τις ελιές, τα σταφύλια και το τσίπουρο. Το Οφρύνιο κατοικήθηκε το 1923 από πρόσφυγες της Μ. Ασίας, με την πλειοψηφία να προέρχεται από το Οφρύνιο (Ερένκιοϋ), 16 χλμ. από το Τσανάκαλε και 8 χλμ. από την Τροία. Πόλη που αναφέρεται από τον Στράβωνα και τον Ξενοφώντα και κατοικείται μέχρι σήμερα με τη νέα τουρκική ονομασία Ίντεπε. Οι πρόσφυγες του Οφρυνίου διάλεξαν την όμοια σχεδόν περιοχή για να κατοικήσουν, με τη θάλασσα σε 3 χλμ. απόσταση. Στο ύψωμα στους πρόποδες του Παγγαίου κτίστηκε ο οικισμός της ενδοχώρας και αργότερα δημιουργήθηκε ο παραθαλάσσιος οικισμός. Στη δυτική άκρη της παραλίας βρίσκουμε βυζαντινά τείχη της Χριστοπόλεως, η οποία χτίστηκε πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης (Ηιών), πόλης των εννέα οδών, επίνειο αργότερα της Αμφίπολης. Από την Ηιόνα, γράφει ο Αριανός, ξεκίνησε ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την εκστρατεία. Από τους ντόπιους η περιοχή ονομάζεται Σάρσα-ΣάριαΣάρισα και, σύμφωνα με την παράδοση, εδώ εκπαίδευσε ο Μέγας Αλέξανδρος τον στρατό του. Η Παραλία Οφρυνίου προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών από τον Νομό Θεσσαλονίκης, τον Νομό Σερρών και τον Νομό Δράμας, από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία κ.ά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζει τουριστική δυναμική και να συγκεντρώνει αρκετές υπηρεσίες τουρισμού και αναψυχής, όπως τουριστικά καταλύματα, χώρους αναψυχής και εστίασης κ.ά. (Εικόνα 198).

291

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Εικόνα 198. Παραλία Οφρυνίου (Πηγή: www.visitkavala.gr)

292

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Επιπλέον, από την παραλία ξεκινούν δύο μονοπάτια για ορειβασία στο Παγγαίο, όπου μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει τη φύση και τα ορυχεία του Θουκυδίδη ή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

293

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

294

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η

γεωθερμική ενέργεια μαζί µε τις υπόλοιπες μορφές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, ενέργεια από βιομάζα και υδροηλεκτρική) συγκαταλέγεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), πρακτικά δεν εξαντλείται, οπότε και δε ρυπαίνει, εφόσον η διάθεση του γεωθερμικού νερού γίνεται κατάλληλα µε επανεισαγωγή. Τα γεωθερμικά πεδία που υπάρχουν διαχωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες ανάλογα µε τη θερμοκρασία τους: 1. Ομαλή γεωθερμία: Θ<25°C, απόδοση < 2% (ιδανικά για ψύξη θέρμανση κτιρίων).

2. Χαμηλής ενθαλπίας: Θ=25-100 °C, απόδοση 2-8% (ιδανικά για νερό οικιακής, γεωργικής, τουριστικής και ιαματικής χρήσης).

3. Μέσης ενθαλπίας: Θ=100-150°C, απόδοση 2-8% (ιδανικά για ηλεκτροπαραγωγή µε πτητικό ρευστό).

4. Υψηλής ενθαλπίας: Θ>150°C, απόδοση 8 - 18% (ιδανικά για ηλεκτροπαραγωγή). Διαχωρίζονται σε ξηρού ατμού: Η>1.5 MJ/kg και υγρής φάσης: Η>2.5 MJ/kg και τέλος τα θερμά ξηρά πετρώματα. Οι χρήσεις της γεωθερμικής ενέργειας από τα ανωτέρω γεωθερμικά π εδία είναι πολλαπλές και οι εφαρμογές που συναντάμε στον αγροτικό τομέα είναι και αυτές πολλές και ποικίλες. Όλες συμβάλλουν στη μείωση του κόστους παραγωγής, στη βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος, στην αύξηση του γεωργικού εισοδήματος και στην προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι, συνοπτικά οι χρήσεις γεωθερμίας για τα πεδία χαμηλής ενθαλπίας μεμονωμένα ή σε συνδυασμό μεταξύ τους είναι οι παρακάτω: • Θέρμανση θερμοκηπίων, προτίμηση αγροτικών καλλιεργειών (π.χ. σπαράγγι).

• Ξήρανση γεωργικών προϊόντων σε ξηραντήρια και σε άλλες μεταποιητικές μονάδες αγροτικών προϊόντων.

• Θέρμανση για αύξηση της παραγωγής ιχθυοκαλλιεργειών και αντιπαγετική προστασία αυτών.

• Η παραγωγή σπιρουλίνας, βιομάζας από μικροφυή και ενδεχομένως η παραγωγή βιοντίζελ από την κατάλληλη επεξεργασία αυτής.

• Τηλεθέρμανση κτιρίων.

• Αφαλάτωση θαλασσινού νερού.

• Ιαματικό - θεραπευτικό τουρισμό. Τα γεωθερμικά πεδία μέσης και υψηλής ενθαλπίας είναι ιδανικά για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ανάλογα µε τις συνθήκες για τη συμπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας. Στην περιοχή της Καβάλας οι έρευνες ξεκίνησαν από το ΙΓΜΕ και σήμερα τα κυριότερα γεωθερμικά πεδία χαμηλής ενθαλπίας που υπάρχουν είναι αυτά της κοιλάδας του Στρυµόνα του Ακροποτάµου Καβάλας και του Δέλτα Νέστου (Χρυσούπολης και ΕρασµίουΜαγγάνων). Συνοπτικά, τα χαρακτηριστικά αυτών των πεδίων αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα: 295

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Περιοχή

o ΘΕΡΜ/ΣΙΑ C

ΕΚΤΑΣΗ (km^2

ΒΕΒΑΙΩΜΕΝΟ 3 ΔΥΝΑΜΙΚΟ m /h

ΠΙΘΑΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 3 (m /h)

Ν.Κεσσάνη Ξάνθης Ν.Εράσµειο Μάγγανα Ξάνθης

15 15

45-80 56-65

250-350 400

1000 1000

Ακροποτάµµου Χρυσούπολης /Ερατεινού Καβάλας

7 40

45-90 70-90

150-200

450 2000

Θερµοπηγής -Σιδηρόκαστρου Σερρών Λιθότοπου- Ηράκλειας Σερρών Θερµών- Νιγρίτας Σερρών Αγγίστρου Σερρών Ιβήρων-Αχινού

80

1000

25

40-62

200

500

16

40-60 40-47 Μέχρι 35

400 100

1000

Στην περιοχή του Ν. Καβάλας υπάρχουν δύο βεβαιωμένα γεωθερμικά πεδία χαμηλής ενθαλπίας: το πεδίο του Ακροποτάµου του Δήμου Παγγαίου και το Πεδίο Ερατεινού στον Δήμο Νέστου, ενώ ακόμα υπάρχουν και οι αξιοποιημένες ιαματικές πηγές Ελευθερών, όπου και βρίσκονται τα λουτρά Ελευθερών.

15.1 Γεωθερμικό πεδίο Ακροποτάµου

296

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Το γεωθερμικό πεδίο της περιοχής του Ακροποτάµου που ανακαλύφθηκε πιο πρόσφατα εκτείνεται από το δέλτα του ποταμού Στρυµώνα έως λίγα χιλιόμετρα δυτικά των ιαματικών πηγών Ελευθερών. Το πεδίο αποτελείται από δύο διακριτούς ταμιευτήρες σε διαφορετικό βάθος. Η μεγαλύτερη θερμοκρασία εντοπίζεται στον βαθύ ταμιευτήρα και τα χαρακτηριστικά του παρουσιάζονται στον παραπάνω πίνακα. Κύριο χαρακτηριστικό της γεωγραφίας του συγκεκριμένου πεδίου είναι ότι μέσα σε αυτό περιλαμβάνεται στο σύνολό της η παράκτια τουριστική περιοχή (παραλίες Κάρυανης και Οφρυνίου) και αγροτικές περιοχές µε δυναμικές γεωργικές καλλιέργειες. Συνεπώς οι δυνατότητες αξιοποίησής του είναι πολύ μεγάλες. Πρόσφατα μάλιστα δόθηκε η άδεια σε μεγάλη εταιρεία να διερευνήσει αυτό το πεδίο. Προς το παρόν, εντός του γεωθερμικού πεδίου έχουν κατασκευαστεί συνολικά έξι παραγωγικές γεωτρήσεις, οι οποίες αποτελούν τα μοναδικά μέχρι στιγμής γεωθερμικά έργα υποδομής στην περιοχή. Το θερµοενεργειακό προϊόν του πεδίου αυτού μπορεί να στηρίξει σημαντικές επιχειρηματικές δράσεις τόσο στον πρωτογενή τομέα (θερµοκηπιακές καλλιέργειες και ιχθυοκαλλιέργειες), στον τομέα της παροχής υπηρεσιών (ιαματικός τουρισμός, ξενοδοχεία, spa κ.ά.) αλλά και στη διαχείριση της θερμικής ενέργειας προς όφελος τρίτων (τηλεθέρμανση, λουτρά κ.ά.).

297

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

15.2 Γεωθερμικό πεδίο Ερατεινού

Το γεωθερμικό πεδίο της περιοχής Ερατεινού βρίσκεται δυτικά του ποταμού Νέστου (τα χαρακτηριστικά του αναφέρονται στον παραπάνω πίνακα), σε μια πεδινή αγροτική περιοχή µε δυναμικές καλλιέργειες (σπαράγγια, οπωροκηπευτικά, ιχθυοκαλλιέργειες κ.ά.). Η αξιοποίηση του πεδίου αυτού βρίσκεται σε πιο ώριμη φάση εκμετάλλευσης από αυτό του Ακροποτάµου, καθότι έχει ήδη εκχωρηθεί στον Δήµο Νέστου από την Περιφέρεια Α.Μ.Θ. Υπάρχει ολοκληρωμένη μελέτη υλοποίησης της εκμετάλλευσης του πεδίου µε τουλάχιστον τρεις παραγωγικές γεωτρήσεις, και η μελέτη αυτή κατευθύνει την αξιοποίηση του πεδίου κατά κύριο λόγο στον πρωτογενή τομέα λόγω και της ακμάζουσας γεωργικής δραστηριότητας της περιοχής. Ωστόσο, τα γραφειοκρατικά προβλήματα αρχικά και η οικονομική κρίση στη συνέχεια καθυστέρησαν την αξιοποίησή του. Η επιμονή όμως 298

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

και η συνέπεια των επενδυτών σε συνδυασμό με τη συστηματική προσπάθεια που κατελήφθη από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς απέδωσε τελικά καρπούς. Έτσι, το 2007 ο Δήμος Νέστου μίσθωσε από το Ελληνικό Δημόσιο το γεωθερμικό πεδίο του Ερατεινού. Στη συνέχεια εντάχθηκε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ με χρηματοδότηση ύψους 10 εκατ. ευρώ. Με αυτά τα χρήματα ο Δήμος Νέστου πραγματοποίησε διάνοιξη τριών γεωτρήσεων παροχής ζεστού νερού και κατασκεύασε δύο υπόγεια δίκτυα. Το έργο ολοκληρώθηκε στις 31/12/2015 και έπρεπε ο δήμος, σύμφωνα με την υποχρέωση που είχε από το πρόγραμμα, να βρει χρήστες του γεωθερμικού πεδίου. Στις αρχές του 2016, παραδόθηκε ολοκληρωμένο το έργο των γεωτρήσεων και δικτύων και έγινε εκ νέου πρόσκληση, για την κατάθεση ενδιαφέροντος για τη χρήση του γεωθερμικού ρευστού, από αγρότες. Δυστυχώς, λόγω της οικονομικής συγκυρίας η πρόσκληση αυτή κατέληξε άγονη και ο δήμος προχώρησε στην υπογραφή συμφωνίας με την εταιρεία selecta hellas για τη διάθεση γεωθερμικού δυναμικού με σκοπό τη θέρμανση εξήντα στρεμμάτων υδροπονιών θερμοκηπίων παραγωγής καλλωπιστικών φυτών.

15.3 Προβλήματα - Προοπτικές

Το βασικότερο πρόβλημα για την αξιοποίηση ενός γεωθερμικού πεδίου είναι το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο και οι δυσκολίες αδειοδότησης που υπάρχουν για τις δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη γεωθερμία. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι αυτό της εξεύρεσης των απαραίτητων πόρων για την κατασκευή όλων των απαραίτητων υποδομών που χρειάζονται για την αξιοποίηση ενός γεωθερμικού πεδίου (γεωλογικό ρίσκο, κόστος μελετών, παραγωγικές γεωτρήσεις, δίκτυο διανομής, γεωτρήσεις επανεισαγωγής κ.ά.). Ένα ακόμα πρόβλημα οικονομικής φύσεως είναι η χρηματοδότηση των παραγωγικών επενδύσεων (θερμοκήπια, μεταποιητικές μονάδες, δίκτυα τηλεθέρμανσης κ.ά.) αξιοποίησης της γεωθερμικής ενέργειας σε συνθήκες μάλιστα οικονομικής κρίσης. Ένα επίσης ιδιαίτερης σημασίας θέμα είναι η περαιτέρω έρευνα που πρέπει να γίνει σε παλιά και νέα γεωθερμικά πεδία, που σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και µε την παράλληλη κατάργηση του ΙΓΜΕ καθίσταται ιδιαιτέρως δύσκολη. Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει και καθορίζει τις διατάξεις σχετικά µε την έρευνα, εκμίσθωση και διαχείριση του γεωθερμικού δυναμικού μιας περιοχής είναι αυτό του Ν.3175/2003. Σύμφωνα µε τον νόμο, όλα τα γεωθερμικά πεδία θερμοκρασίας άνω των 25οC ανήκουν στο Υπουργείο Ανάπτυξης, ενώ οι γεωθερμικές πηγές θερμοκρασίας κάτω των 25οC ανήκουν στον ιδιοκτήτη της έκτασης. Για την περίπτωση λοιπόν ενός βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου ο διαχειριστής και χρήστης αυτού θα προκύψει µε βάση διαγωνισμό που θα προκηρυχθεί από την εκάστοτε περιφέρεια, έχοντας ως βάση ορισμένα κριτήρια.

299

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

15.4 Πλεονεκτήματα - Προοπτικές

Παρατηρείται, με βάση τα όσα έχουν ήδη αναφερθεί παραπάνω, ότι, παρά τα υπάρχοντα προβλήματα και τις δυσχέρειες που παρουσιάζονται, οι προοπτικές αξιοποίησης των γεωθερμικών πεδίων χαμηλής ενθαλπίας που υπάρχουν γενικότερα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, και ειδικότερα στον Νομό Καβάλας, είναι πολλές για πολλούς και διάφορους λόγους που επιγραμματικά μπορούμε να τους συνοψίσουμε στους παρακάτω: • Μεγάλος πλούτος γεωθερμικών πηγών στην Α.Μ.Θ.

• Αναδυόμενη αγορά στον τομέα αυτό – σημαντικές ευκαιρίες σε αρχικό επίπεδο.

• Υψηλή τιμή αγοράς της παραγόμενης ενέργειας.

• Δυνατότητα για πολλαπλές και ποικίλες εφαρμογές σε συνεργία µε άλλες δράσεις (πρωτογενή τομέα, τουρισμό, αλιεία κ.λπ.). Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι δε θα πρέπει να προσανατολιζόμαστε σε μεγάλες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που ως γνωστόν δεν αφήνουν προστιθέμενη αξία προϊόντων και υπηρεσιών στην περιοχή.

• Είναι διαθέσιμη ενέργεια όλο το 24ωρο, 365 μέρες το έτος και δεν έχει περιοδικότητα όπως οι άλλες ΑΠΕ.

• Προσφέρεται και έτοιμη ως θερμικό προϊόν, χωρίς να είναι απαραίτητο να μετατραπεί σε διαφορετική μορφή ενέργειας, όπως είναι ο ηλεκτρισμός.

• Αξιοποιείται επιτόπου από τις παραγωγικές δυνάμεις, και αυτό το χαρακτηριστικό την καθιστά ιδανική για τον πρωτογενή τομέα, τον τουρισμό και άλλες αστικές χρήσεις.

• Τα τελευταία χρόνια η γεωθερμία γίνεται ανταγωνιστικότερη μορφή ενέργειας λόγω και της κατακόρυφης αύξησης των τιμών του πετρελαίου. Με βάση τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο Νομός Καβάλας έχει μεγάλες δυνατότητες για αξιοποίηση των γεωθερμικών δυνατοτήτων του και θα πρέπει άμεσα να το αξιοποιήσει.

300

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Γενικά συμπεράσματα Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στα κεφάλαια που προηγήθηκαν, προκύπτουν πολλά σημαντικά συμπεράσματα και προτάσεις. Πολλές από αυτές αναφέρθηκαν μέσα στα κείμενα αμέσως μετά την παράθεση των σχετικών στοιχείων. Από το κεφάλαιο που αφορά τον γεωγραφικό προσδιορισμό, διαπιστώθηκε ότι ο Νομός Καβάλας καταλαμβάνει μια πλεονεκτική γεωγραφική θέση. Βρίσκεται στην Ανατολική Μακεδονία, σε μια απόσταση μικρότερη των 200 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και μικρότερη των 150 χλμ. από την Αλεξανδρούπολη. Επίσης, βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη Βουλγαρία και την Τουρκία. Επομένως, αποτελεί σταυροδρόμι δρόμων και πολιτισμών. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού τα τελευταία χρόνια ενίσχυσε ακόμη περισσότερο αυτό τον ρόλο του νομού, καθώς τον διασχίζει και τον ενώνει με την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό. Αναφορικά με τον γεωφυσικό προσδιορισμό της Καβάλας, διαπιστώθηκε ότι το έδαφος του νομού είναι στο μεγαλύτερο μέρος του είτε ημιορεινό είτε ορεινό. Ωστόσο η ποιότητα της ζωής των κατοίκων καταγράφεται ως θετική σε σχέση με την ποιότητα του περιβάλλοντος που απολαμβάνουν. Η Καβάλα συνδυάζει ένα σπάνιο φυσικό συνδυασμό της θάλασσας με τα όρη της. Η χλωρίδα του τόπου είναι σε καλή κατάσταση ποιοτικά και ποσοτικά, ενώ ανεξαρτήτως των όποιων δυσκολιών καταβάλλεται προσπάθεια για τη διατήρησή της. Από το σχετικό κεφάλαιο φάνηκε ότι ιδιαίτερα πλούσιο είναι το φυσικό περιβάλλον του νομού. Στην ανατολική πλευρά του βρίσκεται ο Νέστος, βορειοανατολικά το Παγγαίο και, απέναντι, το «καταπράσινο νησί» η Θάσος, με τις ποιοτικές παραλίες και τη μεγάλη ιστορία. Στο κεφάλαιο το σχετικό με το νησί της Θάσου διεφάνη ότι, πέραν των φυσικών και πολιτιστικών ποιοτήτων του, συνεισφέρει αρκετά στην τουριστική και οικονομική ανάπτυξη του νομού. Συγκεκριμένα, στο νησί συγκεντρώνεται έντονη τουριστική δραστηριότητα και επισκεψιμότητα. Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί και οικοτουριστικές δραστηριότητες στη θάλασσα και στην παράκτια ζώνη, όπως καταδύσεις, πεζοπορίες κ.ά., δηλαδή δράσεις που είναι απόλυτα εναρμονισμένες με τη βιωσιμότητα των τόπων. Από το κεφάλαιο που αναφέρεται στην πολιτισμική φυσιογνωμία του Νομού Καβάλας προκύπτει το συμπέρασμα ότι η ιστορία του τόπου άφησε σημαντική πολιτισμική κληρονομιά με το πέρασμα των χρόνων. Αναφέρθηκαν στοιχεία αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής κληρονομιάς στην περιοχή, δίνοντας το στίγμα της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας που αποκόμισε ο Νομός Καβάλας μέσω των ιστορικών σταδίων από τα οποία πέρασε. Ο πολιτισμός της Καβάλας, που έχει ρίζες από τα προϊστορικά χρόνια και εξελίσσεται ακόμη και σήμερα, αντικατοπτρίζει τις επιρροές που δέχτηκε ο τόπος και ο λαός. Εμφανείς είναι οι επιρροές και από την 301

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

περίοδο της Τουρκοκρατίας, έτσι όπως αναδεικνύεται μέσα από την υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Από την ιστορική διαδρομή προέκυψαν μνημεία και χώροι που «υπενθυμίζουν» την ιστορία του τόπου, ώστε να παραμείνει γνωστή στους κατοίκους και απογόνους του, καθώς και στους τουρίστες που τον επισκέπτονται. Στον νομό βρίσκεται και το πιο σημαντικό αρχαιολογικό μνημείο της Ανατολικής Μακεδονίας, το αρχαίο θέατρο των Φιλίππων. Στο χωριό Κρηνίδες λαμβάνει χώρα το δεύτερο τη τάξει φεστιβάλ αρχαίου θεάτρου και μουσικής πανελλαδικώς. Επίσης, ιδιαίτερα σημαντική πολιτισμική κληρονομιά αποτελούν οι αρχαιολογικοί χώροι της πόλης της Καβάλας, οι παραδοσιακοί οικισμοί, τα ιστορικά αρχεία και, φυσικά, τα μουσεία που περιλαμβάνουν υλικά και άυλα αποθέματα μιας πολιτισμικής κοινωνίας. Η έρευνα, επίσης, ανέδειξε πολλά ήθη και έθιμα που προέκυψαν από τη μακρά ιστορική πορεία του Νομού Καβάλας. Αυτό διαφαίνεται μέσα από την καταγραφή αυτών των στοιχείων στο σχετικό κεφάλαιο και από την ιδιαίτερη συμπεριφορά των κατοίκων στις διάφορες πολιτισμικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται καθόλη τη διάρκεια του έτους. Ο Ν. Καβάλας φημίζεται για τα ήθη και τα έθιμά του, τα οποία χαρακτηρίζουν τον τόπο, καθώς διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους. Ταυτόχρονα, τόσο τα πανηγύρια που οργανώνονται στην περιοχή όσο και τα τραγούδια και οι τοπικοί χοροί συμβάλλουν στη διατήρηση αυτής της ιδιαιτερότητας, παρότι συνδυάζουν ιδιώματα από παραδόσεις διαφορετικών περιοχών. Επομένως, προϊστορικοί οικισμοί, βραχογραφίες, σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι με κορωνίδα την ένταξη του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων στον κατάλογο μνημείων της UNESCO, τμήμα της αρχαίας Εγνατίας Οδού, ιστορικά γεγονότα, όπως η μάχη των Φιλίππων, η έλευση του Αποστόλου Παύλου, η βάπτιση της πρώτης Ευρωπαίας χριστιανής, η ίδρυση της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας στην Ευρώπη, μουσεία, ιστορικά αρχεία, πληθώρα μνημείων και ιστορικών κτιρίων, παραδοσιακοί οικισμοί, υλικά και άυλα απομεινάρια μιας άλλοτε πολυπολιτισμικής κοινωνίας, διεξαγωγή mega-events και άλλων πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων, αξιόλογη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία, όλα αυτά συνθέτουν την πλούσια και πολυδύναμη πολιτισμική φυσιογνωμία του Νομού Καβάλας. Στο κεφάλαιο που αναφέρεται στις προσωπικότητες της Καβάλας διεφάνη ότι ο νομός έχει προσφέρει πολλές προσωπικότητες, οι οποίες σημάδεψαν τον τόπο με την παρουσία τους και έχουν συνεισφέρει με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο ο καθένας τόσο στον Νομό Καβάλας όσο στον ελλαδικό χώρο. Από την περιοχή αυτή στο πέρασμα των χρόνων έχουν προκύψει σπουδαίοι άνθρωποι της θρησκείας και της ιστορίας. Κάποιοι από αυτούς είναι ο Απόστολος Παύλος, ο Αθηναίος ρήτορας και πολιτικός Καλλίστρατος, ο Νικόλαος Καγιάσας, ο Ιωάννης Δραγούμης και πολλοί άλλοι σύγχρονοι. Από το κεφάλαιο το σχετικό με την οικονομία της Καβάλας, φάνηκε ότι ο νομός έχει αναπτυγμένους και τους τρεις παραγωγικούς τομείς. Στον πρωτογενή τομέα, υπάρχουν δυναμικές καλλιέργειες οι οποίες ενισχύουν 302

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

την οικονομία του τόπου, στον δευτερογενή τομέα εντάσσονται οι υπάρχουσες βιομηχανίες και στον τριτογενή τομέα εντάσσονται οι υπηρεσίες και ο τουρισμός σε όλες του τις μορφές, συμπεριλαμβανομένου του πολιτισμικού. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο τόπος έχει αξιοποιήσει σε μεγάλο βαθμό όλους τους τομείς παραγωγής προκειμένου να αναπτυχθεί και να στοχεύσει στη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς στον Νομό Καβάλας υπάρχει μία σχετικά ισόρροπη ανάπτυξη του πρωτογενούς, του δευτερογενούς και του τριτογενούς τομέα παραγωγής. Ο τουρισμός στον Νομό Καβάλας είναι αρκετά αναπτυγμένος. Αυτό σε μεγάλο βαθμό είναι αρκετά συνδεδεμένο με το φυσικό περιβάλλον αλλά και με την παράκτια ζώνη. Η φυσική ποιότητα που διαθέτει ο νομός μέσα από τη χλωρίδα και την πανίδα του, την πλούσια βλάστηση και τα ορεινά μονοπάτια, προκαλεί το ενδιαφέρον των τουριστών να τον επισκεφθούν. Ο Νομός Καβάλας έχει τη δυνατότητα να μετατραπεί σε πόλο έλξης πολλών τουριστών, καθώς αποτελεί ιδιαιτέρως ευνοούμενο τόπο σε ό,τι αφορά τα γεωγραφικά του χαρακτηριστικά, αλλά και τη δραστηριότητα που μπορεί να αναπτύξει. Ο τουρισμός γενικότερα και ιδιαίτερα ο θρησκευτικός τουρισμός έχει ισχυρό λόγο ύπαρξης στην περιοχή. Τα βήματα του Απ. Παύλου και το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας έδωσαν το έναυσμα στη διάδοση του Χριστιανισμού. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την έντονη φυσιογνωμία της πόλης της Καβάλας, δημιουργούν πολλά ερείσματα επανεπίσκεψης στους τουρίστες της περιοχής. Σε σχετικό κεφάλαιο συνοψίστηκαν τα χαρακτηριστικά του θρησκευτικού τουρισμού του Νομού Καβάλας καθώς και των άλλων μορφών τουρισμού, αναδεικνύοντας έτσι το τουριστικό προφίλ του τόπου. Λαμβάνοντας υπόψη τα έργα τα οποία έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, διαπιστώνεται ότι οι ενέργειες τόσο των δήμων του νομού όσο και της Περιφέρειας υπήρξαν καταλυτικές, διότι προσπάθησαν να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις υποδομές και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής των κατοίκων. Ένα από τα πλέον αξιόλογα έργα είναι η Εγνατία Οδός, η οποία παρέχει τη δυνατότητα διασύνδεσης του νομού με την υπόλοιπη Ελλάδα, την Ευρώπη, αλλά και με όλη την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Αναφέρθηκαν επίσης και άλλα μεγάλα έργα στον τομέα των μεταφορών που κατασκευάστηκαν ή προγραμματίστηκαν να κατασκευαστούν στον Νομό Καβάλας (αυτοκινητόδρομοι, προγραμματισμένη σιδηροδρομική σύνδεση κ.ά.) και που η προσφορά τους είναι μεγάλη όχι μόνο στον ίδιο τον νομό, άλλα και στις γύρω ευρωπαϊκές χώρες. Με τη συμβολή τους ενισχύεται η οικονομία, η τουριστική κίνηση, καθώς και οι μετακινήσεις στις περιοχές και χώρες πλησίον του Νομού Καβάλας. Επίσης, από τα κείμενα τα σχετικά με τα λιμάνια του νομού διαπιστώνεται πως και αυτά τον έχουν αναβαθμίσει . Βέβαια, το κεντρικό 303

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

λιμάνι προκαλεί ρύπανση στην ευρύτερη περιοχή και το ίδιο ισχύει και με τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οι οποίες ρυπαίνουν με καυσαέρια την ατμόσφαιρα. Σημειώνουμε ότι σαφώς και υπάρχουν μειονεκτήματα, όμως η γενική περιβαλλοντική κατάσταση του νομού είναι καλή και το πρόσημο εξακολουθεί να είναι θετικό. Τέλος, όσον αφορά την πρωτεύουσα του νομού, την πόλη της Καβάλας, υπογραμμίζεται ότι είναι σημαντική λόγω της μακραίωνης ιστορίας της. Μια ιστορία που έχει τις ρίζες της στους προϊστορικούς, τους αρχαίους, τους ρωμαϊκούς χρόνους, τη βυζαντινή περίοδο, τη Φραγκοκρατία, την οθωμανική περίοδο, την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης, την περίοδο της Κατοχής και την Απελευθέρωση. Στην πόλη της Καβάλας, κάθε γειτονιά της έχει και μια μοναδική ιστορία, ξεκινώντας από το όνομά της και φτάνοντας μέχρι τις εκατοντάδες αφηγήσεις των κατοίκων της. Από την έρευνα σχετικά με τον πληθυσμό της πόλης της Καβάλας από το 1904 μέχρι και το 2011 διαπιστώθηκε ότι η πόλη είναι ένας τόπος επιλεγμένος για μόνιμη εγκατάσταση αλλά και για σύντομο χρονικό διάστημα. Η σπουδαιότητα της πόλης, παρ’ όλα αυτά, δεν εξαρτάται μόνο από την ένδοξη ιστορία της. Εξαρτάται και από τα μνημεία που αυτή η ιστορία έχει καταθέσει στον υλικό και άυλο μνημειακό πλούτο. Η Καβάλα διαθέτει αξιόλογα μνημεία όπως το τέμενος Ιμπραήμ Πασά, το Ιμαρέτ, τις Καμάρες, το Σπίτι του Μεχμέτ Αλή, το Δημαρχείο της Καβάλας, τη Μονή Λαζαριστών κ.ά., με τεράστια σημασία για την πόλη και τους κατοίκους της, αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα.

304

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Συμπεράσματα από τη SWOT ανάλυση Προτάσεις Αξιολογώντας την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και τη συνακόλουθη Ανάλυση SWOT που προηγήθηκε, χαρακτηρίζεται από σχετικά μικρά μεγέθη, μη ικανοποιητικούς ρυθμούς πληθυσμιακής και οικονομικής ανάπτυξης, που επιδεινώνονται λόγω της οικονομικής κρίσης, και χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα. Εντούτοις, παρά το ότι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και οι βασικές υποδομές υπολείπονται από αυτές της αστικής ζώνης της Καβάλας, και συγκριτικά με άλλες περιοχές της χώρας διαφαίνεται ότι η περιοχή παρουσιάζει μια εικόνα εξωστρέφειας με μεγάλα περιθώρια βελτίωσης, ενώ διαθέτει σημαντικές δυνατότητες για την αναστροφή της ύφεσης, την αντιμετώπιση της ανεργίας και την αναδιάταξη της παραγωγικής βάσης. Συγκεκριμένα, ο Νομός Καβάλας εμφανίζει το μοναδικό προνόμιο της ιδιαίτερα υψηλής συγκέντρωσης αποθέματος πολιτιστικών και φυσικών πόρων, συγκεντρώνοντας αξιόλογους φυσικούς, ιστορικούς και παραγωγικούς πόρους, σε συνδυασμό με την ύπαρξη ανθρώπινων πόρων με σημαντικά περιθώρια προσωπικής και συλλογικής ανάπτυξης. Τα στοιχεία αυτά, από κοινού και στο πλαίσιο ενιαίας και μακροχρόνιας στρατηγικής με στοχευμένες παρεμβάσεις, μπορούν να συνεισφέρουν σε ό,τι αφορά την αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων και στη βελτίωση της ελκυστικότητας και της ανταγωνιστικότητας της περιοχής, με συνακόλουθες θετικές συνέπειες στην τοπική οικονομική ανάπτυξη και με παράλληλη μείωση της ανεργίας. Το πλαίσιο αυτό, η αναπτυξιακή πρόταση, σύμφωνα με την Ανάλυση SWOT, διαμορφώνεται στις ακόλουθες συνιστώσες: 1. Επιταχυντικές πολιτικές: Οι πολιτικές που θα αξιοποιήσουν τα βασικά πλεονεκτήματα πρέπει να εστιάζουν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της δασοκομίας και του αγροδιατροφικού τομέα εν γένει, όπως και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της αλιείας. Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί με την αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων, αλλά και με την εισαγωγή νέας τεχνολογίας και καινοτομίας και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων.

2. Διαρθρωτικές πολιτικές: Oι πολιτικές που εστιάζουν στην αναδιάρθρωση για την ανάσχεση αδυναμιών πρέπει να δίνουν έμφαση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του Νομού Καβάλας, στην αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, στην αύξηση της απασχόλησης και στην επίτευξη της κοινωνικής συνοχής. Επίσης, βασικός στόχος πρέπει να είναι η διαφοροποίηση του τοπικού παραγωγικού ιστού μέσα από την ενθάρρυνση της τοπικής επιχειρηματικότητας, δίνοντας προτεραιότητα στην ποιότητα, στη συνεργασία, στην αξιοποίηση τοπικών πόρων και προϊόντων και στην εργασιακή ένταξη ειδικά των πιο ευαίσθητων 305

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

κοινωνικών ομάδων (π.χ. γυναίκες, νέοι). Ακόμα, βασική προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η ενίσχυση της ελκυστικότητας, της επισκεψιμότητας και της εξωστρέφειας της περιοχής και η διαμόρφωση μιας αναγνωρίσιμης ταυτότητας του τόπου, σε ό,τι αφορά το τουριστικό προϊόν και τα προϊόντα διατροφής. Η προσαρμοσμένη αξιοποίηση καλών πρακτικών σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο πρέπει να αποτελεί στοιχείο της προσέγγισης αυτής.

3. Σταθεροποιητικές πολιτικές: Oι πολιτικές αυτές έχουν ως στόχο να αξιοποιήσουν ευκαιρίες και να αναδείξουν τα ισχυρά σημεία με συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ως εκ τούτου, δίνεται προτεραιότητα στην αξιοποίηση του υφιστάμενου πλαισίου πολιτικών, τόσο ευρωπαϊκών όσο και εθνικών, για την αγροτική ανάπτυξη, την αλιεία, τη θάλασσα και την τοπική βιώσιμη ανάπτυξη κ.λπ. Οι σκοποί συνοψίζονται στη συγκράτηση του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές, ιδιαίτερα σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, αλλά και στη βιώσιμη ανάπτυξη της αλιείας, στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στην ανάπτυξη των γνώσεων και των δεξιοτήτων, στην προώθηση της δικτύωσης κ.ά.

4. Προληπτικές πολιτικές: Oι πολιτικές αυτές στοχεύουν στην πρόληψη των κινδύνων και στην αντιμετώπιση προβλημάτων που μπορούν να βαθύνουν με δεδομένες τις προκλήσεις στο εξωτερικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, δίνεται έμφαση στην αναχαίτιση της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης που πλήττει την ευρύτερη περιοχή και στη δημιουργία νέας απασχόλησης χάρη ειδικά στην κινητοποίηση της τοπικής επιχειρηματικότητας. Ακόμα όμως είναι απολύτως κρίσιμη η συνεχής ενθάρρυνση και εμψύχωση του τοπικού πληθυσμού και η τεχνική στήριξη για την εφαρμογή του τοπικού προγράμματος. Αξιολόγηση αναγκών - Ανάδειξη προτεραιοτήτων Όπως έχει αναφερθεί ήδη, η στρατηγική για την τοπική ανάπτυξη εστιάζει πρωτίστως στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και στην εξυπηρέτηση των ιδιαίτερων αναγκών στον Νομό Καβάλας, καθώς και στην αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων, δυνατοτήτων και ευκαιριών που προκύπτουν στο ευρύτερο περιβάλλον. Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα της Ανάλυσης SWOT, η περιοχή παρέμβασης καταλαμβάνει μία περιοχή τόσο αγροτική-ηπειρωτική και παράλληλα νησιωτική σε μία κρίσιμη γεωγραφική θέση. Όπως διαπιστώνεται, υπάρχει σχετικά καλή διασύνδεση με μεγάλες πόλεις στη Βόρεια Ελλάδα, όπως τις Σέρρες, αλλά και τη Θεσσαλονίκη, χάρη στις πιο νεόδμητες μεταφορικές υποδομές. Εμφανίζονται, επίσης, σημαντικές προοπτικές από τη γειτνίαση με την Τουρκία και τις αγορές των Βαλκανίων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν περαιτέρω, μέσα από την επέκταση του τουρισμού, του εμπορίου και των υπηρεσιών κ.λπ.

306

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Παρ’ όλα αυτά, η περιοχή παρέμβασης στο στάδιο αυτό βιώνει έντονα την οικονομική κρίση, απόρροια των οικονομικών εξελίξεων σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο, και τούτο διαφαίνεται τόσο στη δυσμενή κατάσταση στην αγορά εργασίας, όσο και στη δημογραφία του τόπου. Η τελευταία εξάλλου εμφανίζει μη ικανοποιητική εξέλιξη ήδη από προηγούμενες περιόδους (π.χ. δημογραφική γήρανση, υψηλή ηλικιακή εξάρτηση από τις παραγωγικές ηλικίες και χαμηλός δείκτης αντικατάστασης). Ακόμα όμως διαπιστώνονται και άλλα προβλήματα σε άλλους τομείς, με πρώτο και κύριο το φυσικό περιβάλλον. Ιδίως αναφέρονται οι πιέσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα από τις δραστηριότητες της αλιείας, και γενικότερα η υποβάθμιση των πόρων από χρήσεις της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής, όπως η χαρακτηριστική χωρική ανισορροπία στην κατανομή κλάδων, δραστηριοτήτων και ευκαιριών ανάπτυξης, δεδομένου ότι ο κλάδος ειδικά του τουρισμού, ο οποίος έχει και τις υψηλότερες αποδόσεις, εμφανίζει υψηλή συγκέντρωση στη Θάσο. Σε ό,τι αφορά πιο αναλυτικά στην τοπική οικονομία και στην απασχόληση, επισημαίνεται ότι ο αριθμός των απασχολούμενων μειώνεται και ο δείκτης ανεργίας αυξάνεται, με τον μόνιμο πληθυσμό να αυξάνεται οριακά. Επίσης, πρέπει να τονιστεί ότι η κρίση αφορά μέχρι πρόσφατα ζωτικής σημασίας και δυναμικούς κλάδους, μεταξύ αυτών τη μεταποίηση, τις κατασκευές, το εμπόριο και τις υπηρεσίες, ενώ πλήττει σημαντικά και τον πρωτογενή τομέα, κύριο πυλώνα ανάπτυξης στην περιοχή. Όλα αυτά κρατούν καθηλωμένο το τοπικό κ.κ. εισόδημα, σε επίπεδα χαμηλότερα του εθνικού μέσου όρου. Ανάμεσα στις δυνατότητες, επισημαίνεται πρώτα απ’ όλα η εξειδίκευση στον τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, καθώς ο Νομός Καβάλας τοποθετείται σε έναν από τους πλουσιότερους και σημαντικότερους ψαρότοπους της χώρας και διαθέτει βασικές υποδομές στην ευρύτερη παράκτια ζώνη (μεταφορικά δίκτυα - εμπορικά λιμάνια, ιχθυόσκαλα, αλιευτικά καταφύγια κ.ά.). Επίσης, πρέπει να πραγματοποιηθεί αναφορά στα ποιοτικά τοπικά παραδοσιακά προϊόντα όπως η ελιά θρούμπα και το λάδι της Θάσου, οι εκλεκτοί τοπικοί οίνοι του Αμπελώνα Ορφανού Ελευθερών, όπου καταγράφονται δεκαεφτά επώνυμα οινοποιεία και λοιπά ονομαστά προϊόντα, στον αναπτυγμένο κλάδο αγρο-διατροφής, στο ιδιαίτερης αξίας οικοσύστημα και στο πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα τελευταία, χαρακτηριστικά είναι τα μοναδικά τοπία που διαμορφώνονται ειδικά από τις υδροτροπικές ζώνες, το πλήθος χαρακτηρισμένων αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών μνημείων και η διεθνής αναγνώριση που επιτυγχάνεται με την ένταξη του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων στον κατάλογο των δεκαοχτώ Ελληνικών Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Το ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον διαμορφώνει ακόμα απειλές και ευκαιρίες, που πρέπει να ληφθούν υπόψη στον οποιοδήποτε στρατηγικό σχεδιασμό για τον Νομό Καβάλας. Η οικονομική κρίση, όπως 307

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

προαναφέρθηκε, προσθέτει δυσκολίες και επιταχύνει την αποδιάρθρωση ειδικότερα της βιομηχανικής βάσης στην ευρύτερη περιοχή. Ειδικά σε ό,τι αφορά την ΠΕ Καβάλας, αλλά και όλη την περιφέρεια της Μακεδονίας, ο τομέας της μεταποίησης πλήττεται περισσότερο, με βασική εξαίρεση τον κλάδο των τροφίμων, ενώ γενικότερα η τοπική επιχειρηματικότητα βρίσκεται σε αδύναμη ανταγωνιστική θέση στο ευρύτερο διεθνές και εθνικό σύστημα, λόγω χαμηλής οργανωτικής ικανότητας και μικρού μεγέθους. Παρ’ όλα αυτά, οι τρέχουσες εξελίξεις στο πεδίο της ευρωπαϊκής και της εθνικής πολιτικής σηματοδοτούν και αξιόλογες ευκαιρίες. Ειδικότερα, η ευρωπαϊκή πολιτική, παρέχοντας έμφαση στα συνδυασμένα δίκτυα και στη διαμόρφωση διευρωπαϊκών αξόνων, συμβάλλει στον επαναπροσδιορισμό της θέσης της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και στην ανάδειξή της σε σημαντική πύλη στους τομείς μεταφορών και ενέργειας στη Ν.Α. Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Στο πλαίσιο αυτό εξάλλου υλοποιούνται μεγάλα έργα υποδομής σε όλη την περιοχή, τα οποία συμβάλλουν στη βελτίωση της προσβασιμότητας της ευρύτερης περιοχής, με θετικά αποτελέσματα τόσο στην άνοδο του τουρισμού όσο και στη συγκράτηση του κόστους των επιχειρήσεων. Τέλος, η στροφή της Ε.Ε. στη χωροταξία και στην αξιοποίηση των ευκαιριών της οικονομίας της θάλασσας κατά το πρότυπο της «γαλάζιας ανάπτυξης», όπως και η σταθερή έμφαση στην ολοκληρωμένη, πολύ-τομεακή και αειφόρο ανάπτυξη για την ύπαιθρο και τον αγροτικό χώρο, δημιουργούν νέες προοπτικές σε τοπικό επίπεδο, αφενός για την αναχαίτιση της κρίσης και αφετέρου για την ανάδειξη σημαντικών παραδόσεων και ιστορικών εξειδικεύσεων. Τα ανωτέρω αποτυπώνονται διακριτά στη στρατηγική της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΠΕΠ ΑΜΘ 2014-2020). Σύμφωνα με τα παραπάνω, πρωταρχική ανάγκη αποτελεί η αξιοποίηση των ευκαιριών για την τοπική ανάπτυξη, καθώς και η αναστροφή της διαρθρωτικής κρίσης. Ως εκ τούτου, και όπως έχει ήδη επεξηγηθεί, κατά την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της Ανάλυσης SWOT, προτεραιότητες πρέπει να αποτελέσουν η άμεση κινητοποίηση της τοπικής επιχειρηματικότητας, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία νέας απασχόλησης και την αύξηση της προστιθέμενης ακαθάριστης αξίας, αλλά και η βελτίωση των όρων της εξωστρέφειας, μέσα αφενός από τη συνεργασία και την εξερεύνηση καινοτόμων λύσεων και κοινών σχεδίων, και αφετέρου από την αποτελεσματικότερη προώθηση των τοπικών προϊόντων και της τοπικής τουριστικής ταυτότητας. Στο ίδιο πλαίσιο, με την αξιοποίηση των υφιστάμενων πολιτικών, κρίνεται αναγκαία η διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας, με έμφαση στην ποιότητα σε κάθε τομέα δραστηριότητας (πρωτογενή, δευτερογενή, τριτογενή), στο κτίσιμο διασυνδέσεων και στην ενίσχυση των ανταλλαγών ανάμεσα στους ισχυρούς κλάδους (αλιεία-υδατοκαλλιέργεια, γεωργία, εμπόριο και υπηρεσίες) με τον τουρισμό. Ειδικά σε ό,τι αφορά την τουριστική ανάπτυξη, σύμφωνα με τις υφιστάμενες ανάγκες, στο επίκεντρο της στρατηγικής θα πρέπει να 308

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

βρεθούν οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Στον Νομό Καβάλας υπάρχει η ιδιομορφία ότι παρουσιάζει έξαρση στο τουριστικό προϊόν, κυρίως στο νησί της Θάσου, ενώ ελκυστική είναι επίσης η περιοχή των Φιλίππων (αρχαιολογικός, ιστορικός, θρησκευτικός) με αριθμό επισκεπτών πάνω από 150.000 ετησίως, ενώ υπάρχει ένα τεράστιο απόθεμα φυσικών πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων (όρη Λιμνιάς, Παγγαίο Όρος, Δέλτα Νέστου, 17 περιοχές Natura κ.λπ.). Όπως διαπιστώνεται και από τη SWOT Ανάλυση, η αξιοποίηση του τεράστιου φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής παρέμβασης μπορεί να αποτελέσει την εκκίνηση διαφοροποίησης της παραγωγικής βάσης, ώστε μέσω της ανάπτυξης όλων των μορφών εναλλακτικού τουρισμού, καθώς και παρεμβάσεων ανάδειξης και προστασίας του συνολικού αποθέματος (φυσικού, πολιτιστικού, περιβαλλοντικού, οικιστικού) να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και του επιπέδου ευημερίας. Επιπλέον, οι βασικές δράσεις πρέπει να καλύψουν την ανάγκη για ενίσχυση της ελκυστικότητας της περιοχής (ενδυνάμωση του τοπικού τουριστικού προϊόντος), καθώς και για πιο ισορροπημένη και αειφόρο χωρική οργάνωση του τομέα των τουριστικών αλλά και των κοινωνικών υποδομών στον χώρο. Η ήδη καταξιωμένη τουριστική ταυτότητα της Θάσου στην ευρύτερη περιοχή, όπως και η παραδοσιακή εξειδίκευση στην αλιεία και γεωργία, αποτελούν ορισμένους από τους παράγοντες που μπορούν να συνδράμουν προς τις παραπάνω κατευθύνσεις. Αναμφίβολα πρέπει να αντιμετωπιστούν επιπλέον: (α) η ελλιπής κατάρτιση μεγάλης μερίδας επαγγελματιών της περιοχής παρέμβασης, όχι μόνο στην αξιοποίηση σύγχρονων εργαλείων προβολής και προώθησης, αλλά και ανάπτυξης της έννοιας του «αφοσιωμένου» πελάτη, με αξιοποίηση επιτυχών προσεγγίσεων σε άλλες περιοχές σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο, μέσα σε ένα πλήρως κατανοητό μοντέλο επιχειρηματικής ανάπτυξης που κατανοεί τη σημασία της διαρκούς αλλαγής στην επιχειρηματική βιωσιμότητα, (β) η ανεπαρκής δικτύωση και συλλειτουργία των επαγγελματιών τουρισμού, αλλά και μεταπρατών κ.ά. στο πλαίσιο των ενιαίων προδιαγραφών ποιότητας, με διαρκώς βελτιούμενα χαρακτηριστικά, και (γ) η ανάπτυξη ευρύτερων συνεργασιών του ιδιωτικού τομέα της περιοχής με δημόσιους και άλλους ιδιωτικούς φορείς άλλων περιοχών και αγορών. Επιλογή θεματικών κατευθύνσεων Οι βασικές αρχές διαμόρφωσης της στρατηγικής ανάπτυξης πλέον των συμπερασμάτων της Ανάλυσης SWOT εστιάζονται στις ακόλουθες παραμέτρους: α) τη συνολική αξιοποίηση των ενδογενών πόρων, β) την ενίσχυση της καινοτομίας και της συνεργασίας/δικτύωσης, γ) τη βελτίωση της ποιότητας και την αύξηση της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας και παραγωγής τοπικών προϊόντων, 309

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

δ) την ενίσχυση των δεσμών (διασύνδεση) των τομέων του τοπικού παραγωγικού συστήματος, ε) την εξισορρόπηση των ρυθμών ανάπτυξης και απασχόλησης των δύο διαφορετικών χωρικών ενοτήτων του Νομού Καβάλας ορεινών – ημιορεινών περιοχών και παραθαλάσσιων– δυναμικών με διαφορετικά χαρακτηριστικά και ανάγκες, που μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά η μία προς την άλλη, στ) την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής με προτεραιότητα στις ευάλωτες πληθυσμιακά ομάδες και στους πρόσφυγες, και ζ) την προώθηση της ανταγωνιστικότητας, της εξωστρέφειας και της αειφορίας της συνολικής περιοχής ως ένα ενιαίο οικονομικοκοινωνικό σύστημα. Η προσέγγιση των ανωτέρω παραμέτρων επιφέρει την επιλογή των θεματικών κατευθύνσεων της αναπτυξιακής πολιτικής.Βασική θεματική κατεύθυνση αποτελεί η πολυτομεακή και χωρική διασύνδεση των κλάδων της τοπικής οικονομίας, στην κατεύθυνση ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας και της εξωστρέφειάς της. Η συγκεκριμένη κατεύθυνση επιλέγεται καθώς θεωρείται ιδιαζόντως κρίσιμη, εφόσον στηρίζεται στους ακόλουθους πυλώνες ανάπτυξης: • Τουρισμός, με προτεραιότητες την ποιοτική αναβάθμιση, τη διαφοροποίηση του μοντέλου του μαζικού τουρισμού με την ενίσχυση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.

• Αγροδιατροφικός τομέας, με άξονες την αύξηση της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας, τη στροφή του προς την κατεύθυνση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων και τον εμπλουτισμό της τοπικής αλυσίδας, έχοντας μεγαλύτερη σύνδεση με την τοπική τουριστική αγορά.

• Αλιεία, με προτεραιότητα τη διαφοροποίηση των παραγόμενων προϊόντων και του αλιευτικού εισοδήματος της περιοχής.

• Αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής, με άξονες την Καινοτομία/Δικτύωση, το Περιβάλλον, τις Υποδομές, την Κοινωνική Συνοχή και στόχο τη βιώσιμη ανταγωνιστική αναδιάρθρωση του τοπικού παραγωγικού συστήματος. Η κύρια θεματική κατεύθυνση επικεντρώνεται στην ανάγκη για υποστήριξη της τοπικής επιχειρηματικότητας, σε διάφορους τομείς της τοπικής οικονομίας, με τη δημιουργία δυνατοτήτων απασχόλησης εκτός του πρωτογενή τομέα, ιδιαίτερα στην κατεύθυνση αξιοποίησης των τοπικών παραγωγικών πόρων, της διαφοροποίησης της παραγωγικής βάσης, και ιδιαίτερα στην κατεύθυνση ανάσχεσης της αρνητικής οικονομικής και κοινωνικής διάρθρωσης των αγροτικών περιοχών και ιδιαίτερα των ορεινών και μειονεκτικών. Η τοπική επιχειρηματικότητα θα πρέπει να υποστηριχθεί, στρεφόμενη σε νέους τομείς, νέα προϊόντα, νέες τεχνολογίες και νέες πρακτικές, σε όλο το φάσμα των διασύνδεσης των βασικών κλάδων (αγροδιατροφή-προϊόντα αλιείας-τουρισμός) καθώς επίσης στη δευτερογενή και στην τριτογενή δραστηριότητα.

310

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ακόμα, τίθενται ως δευτερεύουσες θεματικές κατευθύνσεις οι ακόλουθες: 1η: Η προώθηση της μεταφοράς γνώσεων, των συνεργασιών, της καινοτομίας για την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Η συγκεκριμένη θεματική κατεύθυνση επιλέγεται καθώς η ανάπτυξη διατοπικών και διακρατικών συνεργασιών και η προώθηση των σύγχρονων πρακτικών και τεχνολογιών και η εκπαίδευση του αγροτικού πληθυσμού, ιδιαίτερα των παραγωγών στον γεωργικό και αλιευτικό κλάδο, αλλά και των τοπικών επιχειρηματιών, θα αποτελέσει το βασικό μέσο για την επίλυση κρίσιμων προβλημάτων. Η συνεργασία αυτή, στο πλαίσιο των διατοπικών και διακρατικών σχεδίων, θα βελτιώσει τους όρους εξωστρέφειας με τη διερεύνηση εναλλακτικών σχεδίων για την οικονομική ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος, την ανάδειξη και την αξιοποίηση των τοπικών φυσικών και πολιτιστικών πόρων, ακόμα και για την τεχνολογική πρόοδο και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, σύμφωνα με θετικές προσλαμβάνουσες εμπειρίες συνεργατών/εταίρων. Ιδιαίτερη έμφαση θα αποδοθεί σε ειδικά θεματικά πεδία, που εμπίπτουν στον πολιτισμό και στην παραγωγή σε σύνδεση με τη θάλασσα, όπως και στην προστασία του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Ακόμα, θα αποτελέσει προτεραιότητα η προβολή και η βελτίωση της ποιότητας (στα πρότυπα αριστείας) των τοπικών αγροδιατροφικών προϊόντων, καθώς και η διερεύνηση εναλλακτικών και καινοτόμων πρακτικών και διαδικασιών για την τοπική ανάπτυξη και τη διακυβέρνηση σε συνεργασία με άλλους φορείς και περιοχές. Εκτός από την εξωστρέφεια, όπως αποδεικνύεται από τα παραπάνω, βελτιώνεται μέσα από τη συνεργασία και η κοινή-συλλογική πρακτική σε τοπικό επίπεδο για την προστασία του περιβάλλοντος, την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού και συνολικά εξυπηρετούνται πολλές κατευθύνσεις προς την αειφόρο και τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής.

2η: Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και ειδικότερα η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της αλυσίδας αξίας του αγροδιατροφικού τομέα. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας αποτελεί μία ακόμα σημαντική δευτερεύουσα κατεύθυνση, παρέχοντας ιδιαίτερη έμφαση στα προϊόντα αγρο-διατροφής και στην ενίσχυση της προστιθέμενης αξίας των τοπικών προϊόντων μέσα από την τυποποίηση και την περαιτέρω επεξεργασία των γεωργικών, των κτηνοτροφικών, των αλιευτικών προϊόντων και των τοπικών πρώτων υλών. Τα τοπικά προϊόντα ποιότητας και αυτά που λαμβάνουν ιδιαίτερο χαρακτηρισμό ως προϊόντα τοπικής γεωγραφικής προέλευσης συνδέονται άμεσα με την τοπική ταυτότητα και έχουν ιδιαίτερη θέση στις δράσεις στο πλαίσιο της στρατηγικής. Η βασική θέση είναι ότι η διαφοροποίηση των αγροτικών και των άλλων τοπικών προϊόντων μπορεί να προσφέρει στη δημιουργία πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων σε όλο το σύστημα παραγωγής, καθώς επιτυγχάνει καλύτερους όρους διάθεσης στην αγορά. Τοπικά προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής όπως εκλεκτής ποιότητας αγροτικά προϊόντα (λάδι,

311

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ελιά, τοπικός οίνος Παγγαίου (ΠΓΕ), επιτραπέζια σταφύλια, αμύγδαλα, πατάτες, σπαράγγια, φέτα Χρυσούπολης (ΠΟΠ), άγρια αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά), εκτός από παραγωγικό, αποτελούν ταυτόχρονα και πολιτισμικό κεφάλαιο για την περιοχή παρέμβασης, δεδομένου ότι απασχολούν επί αιώνες τους κατοίκους της περιοχής. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του γεωργοκτηνοτροφικού και αλιευτικού τομέα, η ποιοτική παραγωγή τοπικών προϊόντων, η προώθηση και προβολή των τοπικών προϊόντων ποιότητας, η καθετοποίηση της παραγωγής, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και καινοτομίας στην παραγωγή καθώς και η αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τη διευκόλυνση της παραγωγικής διαδικασίας των μονάδων μεταποίησης και ο εκσυγχρονισμός των ΜΜΕ του αγροδιατροφικού τομέα μπορούν να συμβάλουν δραστικά στην αναγνωρισιμότητα τοπικών προϊόντων ποιότητας και στην αύξηση του εισοδήματος, στην ενίσχυση της απασχόλησης και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Οι παρεμβάσεις του προγράμματος θα καλύπτουν όλα τα βασικά τοπικά προϊόντα. Δεδομένου όμως ότι η πρωτογενής παραγωγή στηρίζεται διαρθρωτικά από άλλα προγράμματα, οι δράσεις που προτείνονται εδώ στρέφονται κυρίως προς τη δημιουργία και τη στήριξη τελικών καταναλωτικών προϊόντων και προς τη διευκόλυνση της πρόσβασης αυτών στην περιφερειακή, εθνική ή διεθνή αγορά. Οι επιχειρήσεις στον αγροδιατροφικό τομέα, αν και υστερούν σε τεχνολογικό επίπεδο και σε επίπεδο γνώσεων των στελεχών, συμβάλλουν σημαντικά στην προσφορά απασχόλησης, στη διατήρηση παραδοσιακών τροφίμων, καθώς και στην ποικιλία της διατροφής. Υστερούν ωστόσο σε προστιθέμενη αξία, και έτσι χρειάζονται στήριξη πολλαπλώς, για την υιοθέτηση καινοτομίας, τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό στις διαδικασίες, τη βελτίωση της ποιότητας στο προϊόν και στις διαδικασίες, τη διασφάλιση της υγιεινής και της ασφάλειας κ.ά. Επομένως, επιλέγεται να στηριχθούν οι υφιστάμενες τοπικές επιχειρήσεις και η δημιουργία νέων, σε όλα αυτά τα επίπεδα, αλλά και να προωθηθεί η διαδικασία παραγωγής βιολογικών προϊόντων καθώς και προϊόντων ποιότητας, με κύρια παραδείγματα τα Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), Προϊόντα Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) και Ειδικά Παραδοσιακά Προϊόντα Εγγυημένα (ΕΠΠΕ). Τέλος, θα επιδιωχθεί η ενίσχυση της αναγνωρισιμότητας και η προώθηση των τοπικών προϊόντων, κυρίως προϊόντων της αγροδιατροφικής αλυσίδας, η ένταξη των τοπικών προϊόντων στο πλαίσιο συνολικότερων προγραμμάτων δικτύωσης και η εξειδίκευση των συνεργασιών μεταξύ των τοπικών επιχειρήσεων και των φορέων.

3η: Ενίσχυση δράσεων και παρεμβάσεων για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Η θεματική κατεύθυνση αυτή επιλέγεται, καθώς η προστασία του περιβάλλοντος είναι κρίσιμη για την αειφόρο ολοκληρωμένη ανάπτυξη του Νομού Καβάλας. Ειδικότερα, το ευαίσθητο και ιδιαίτερης αξίας τοπικό οικοσύστημα είναι ζωτικής σημασίας, αφενός για την παραγωγή

312

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ποιοτικών προϊόντων στον πρωτογενή τομέα, αφετέρου για την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων που απορρέουν από τα μοναδικά μνημεία της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και στην ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων από τους κλάδους της αλιείας-υδατοκαλλιέργειας και της αγροτικής δραστηριότητας, στην περιοχή παρέμβασης. Η προστασία του παράκτιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος, ειδικότερα, δρομολογείται τόσο με δημόσια έργα και τεχνικές παρεμβάσεις, εδαφικές συνεργασίες και καινοτόμες εφαρμογές, όσο και με δράσεις ευαισθητοποίησης των αλιέων. Γενικότερα, η διατήρηση και προστασία των πόρων θα αποτελέσει και έναν βασικό όρο για την επιλεξιμότητα των νέων επενδύσεων, τόσο ιδιωτικού όσο και δημόσιου χαρακτήρα, εφόσον θα δοθεί προτεραιότητα σε σχέδια που προσβλέπουν στη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας και στην εφαρμογή φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων οργάνωσης, λειτουργίας και παράλληλα παραγωγής σε οποιονδήποτε κλάδο δραστηριότητας. Σε περιπτώσεις τουριστικών καταλυμάτων και άλλων τουριστικών επιχειρήσεων θα αποδοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση των επενδύσεων που σέβονται και εναρμονίζονται με το τοπίο, ή ακόμα που διατηρούν και προβάλλουν στοιχεία της αρχιτεκτονικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπλέον εκτιμάται ότι η συλλογική ενεργοποίηση του πληθυσμού στην κατεύθυνση αυτή (ενεργοποίηση πολιτιστικών συλλόγων, ευαισθητοποίηση επιχειρηματιών, εμπλοκή εθελοντών κ.ά.) θα σταθεί καθοριστική για την επιτυχία του προγράμματος. Παράλληλα, πρέπει να διαμορφωθεί ένα λειτουργικό πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων και εκτάκτων καταστάσεων λόγω φυσικών καταστροφών, που είναι αυξημένο πλέον ως απόρροια της κλιματικής αλλαγής και εν γένει των δραστηριοτήτων του ανθρώπου.

4η: Η αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης και της ποιότητας ζωής. Η θεματική κατεύθυνση επιλέγεται ως κατάλληλη για την περιοχή, καθώς από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης διαπιστώνεται η ανάγκη για ολοκληρωμένη ανάπτυξη και παρεμβάσεις σε ένα πλέγμα δραστηριοτήτων που αγγίζουν διάφορες πτυχές και τομείς της ποιότητας της ζωής (οικονομική, πολιτιστική, κοινωνική και περιβαλλοντική). Ιδιαίτερα, η θεματική αυτή κρίνεται αναγκαία, δεδομένων των χωρικών ανισοτήτων στην περιοχή και της υψηλής συγκέντρωσης του τουρισμού στη Θάσο. Στο πλαίσιο αυτό, δρομολογείται η βελτίωση των όρων ζωής σε μία πιο ισορροπημένη κατανομή, δίνοντας έμφαση στον εμπλουτισμό των κοινωνικών υποδομών, των τοπικών υπηρεσιών και των ευκαιριών εκπαίδευσης και κατάρτισης σε όλη την περιοχή. Ακόμα, η προστασία και η αξιοποίηση των τοπικών πόρων, η βελτίωση στοιχείων του δομημένου και του οικιστικού περιβάλλοντος θα συνδράμει επίσης προς την κατεύθυνση τόσο της βελτίωσης της ποιότητας ζωής όσο και της ενίσχυσης της τουριστικής ελκυστικότητας.

313

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Σκοπός είναι γενικότερα η διαμόρφωση ενός «θετικού» περιβάλλοντος όχι μόνο για κατοικία, αλλά και για επιχειρηματικότητα και διάχυση του τουρισμού στην ενδοχώρα και σε εναλλακτικούς πόλους. Η ανάδειξη και η αξιοποίηση των φυσικών και των πολιτιστικών πόρων θα αποτελέσει ένα διακριτό τμήμα του προγράμματος και θα επιδιωχθεί με ήπιες παρεμβάσεις, κυρίως σε τμήματα της περιοχής παρέμβασης, ιδιαίτερης αισθητικής ή περιβαλλοντικής σπουδαιότητας, ή σε οικιστικά σύνολα ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Στον παρακάτω πίνακα επιχειρείται η σύνδεση των κρίσιμων αναγκών και ζητημάτων για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής παρέμβασης, όπως αυτά αναδεικνύονται από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και της Ανάλυσης SWOT με τις Θεματικές Κατευθύνσεις που επιλέχθηκαν στο σχετικό κεφάλαιο. Πίνακας 5: Σύνδεση κρίσιμων αναγκών και ζητημάτων της περιοχής και θεματικών κατευθύνσεων που εξυπηρετούνται

ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ, ΤΗΣ SWOT KAI ΤΗΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ Αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης για την ανάπτυξη εμπορικών ανταλλαγών και τουριστικών εξειδικεύσεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Επιστροφή στην ανάπτυξη - δημιουργία απασχόλησης - ανάκαμψη της τοπικής παραγωγής. Εξωστρέφεια της τοπικής οικονομίας και ανάπτυξη συνεργασίας για έξυπνες λύσεις σε κρίσιμα προβλήματα. Εξισορρόπηση της κατανομής της τουριστικής δραστηριότητας και δημιουργία εναλλακτικών τουριστικών πόρων. Βελτίωση των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών και υποδομών ιδίως στην περιοχή της Θάσου. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της αλιείας και γεωργο-κτηνοτροφίας και του τοπικού αγροδιατροφικού προϊόντος. Συνεργασία για την προώθηση της καινοτομίας και της διάχυσης της γνώσης. Δημιουργία συμπληρωματικών εισοδημάτων για τους παραγωγούς στον πρωτογενή τομέα (αλιεία-γεωργία).

314

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΝΤΑΙ

Βασική 2η Δευτερεύουσα

Βασική 1η και 2η Δευτερεύουσα 1η και 2η Δευτερεύουσα

Βασική

Βασική

2η Δευτερεύουσα 1η Δευτερεύουσα Βασική 2η Δευτερεύουσα

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Διαφοροποίηση σε εξωγεωργικές και εξωαλιευτικές δραστηριότητες Βελτίωση του δομημένου περιβάλλοντος, προστασία του φυσικού οικοσυστήματος και αειφόρος διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Προβολή και ανάδειξη ιδιαίτερων στοιχείων της ιστορικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Προβολή και προώθηση τοπικών διατροφικών προϊόντων και προσαρμογή αυτών στο πρότυπο άριστης ποιότητας. Αξιοποίηση της θάλασσας, του πολιτισμού και του φυσικού περιβάλλοντος για την ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας και τη διαφοροποίηση του τουρισμού. Ενεργοποίηση των τοπικών ανθρώπινων πόρων για την ανάληψη επιχειρηματικής δράσης, την εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων, την ανάπτυξη νέων τομέων και την προστασία του περιβάλλοντος. Ανάσχεση της δυσμενούς δημογραφικής κατάστασης και τη συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού. Εμπλουτισμός των βασικών και των τεχνικών υποδομών για τον τοπικό πληθυσμό και παράλληλα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Βασική 2η Δευτερεύουσα Βασική 3η και 4η Δευτερεύουσα Βασική 3η Δευτερεύουσα 2η Δευτερεύουσα Βασική 1η, 3η και Δευτερεύουσα

4η

Βασική 1η και 4η Δευτερεύουσα

Βασική 4η Δευτερεύουσα Βασική 4η Δευτερεύουσα

Από τον προσδιορισμό και την ανάλυση των θεματικών κατευθύνσεων προκύπτουν οι παρακάτω βασικοί τομείς προτεραιότητας πάνω στους οποίους θα πρέπει να στηριχθεί η τοπική ανάπτυξη, οι οποίοι είναι οι εξής: ΤΟΜΕΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ

Αγροδιατροφικά 1. προϊόντα

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο αγροδιατροφικός τομέας έχει προτεραιότητα στο τοπικό πρόγραμμα, το οποίο συμπεριλαμβάνει δράσεις για τη στήριξη της παραγωγής, τη βελτίωση των υποδομών, την ενθάρρυνση της μεταποίησης των τοπικών αγροτικών και των αλιευτικών για την παραγωγή είτε γεωργικού, είτε μη γεωργικού προϊόντος, και τη δικτύωση για κοινή προώθηση των τοπικών προϊόντων κ.ά.

315

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

2 .

3

4

Μορφές εναλλακτικού τουρισμού

Βιοτεχνία

Κοινωφελείς Τοπικές Υπηρεσίες

Ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί επίσης τομέα υψηλής προτεραιότητας. Προωθούνται δράσεις για την ενίσχυση και την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών που αναπτύσσουν εύκολα συνέργειες μεταξύ τους και ειδικά με τον τουρισμό της υπαίθρου-αγροτουρισμό (π.χ. γαστρονομικός τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός, οικοτουρισμός) και τον θαλάσσιο τουρισμό. Στο ίδιο πλαίσιο, δίδεται έμφαση στην αναβάθμιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών καταλυμάτων, εστίασης και αναψυχής και στην ενίσχυση της τουριστικής ταυτότητας. Τομέας προτεραιότητας είναι ακόμα η βιοτεχνία - οικοτεχνία, η οποία βρίσκεται σε κρίση στην περιοχή. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται σε κλάδους συνδεδεμένους με την τοπική πολιτιστική ταυτότητα, το περιβάλλον και την τοπική κληρονομιά. Ο τομέας ενισχύεται με δράσεις που αφορούν τη δημιουργία και τον εκσυγχρονισμό μικρών ή πολύ μικρών επιχειρήσεων υποστηρικτικών κλάδων που σχετίζονται με την αγροτική και με την τουριστική οικονομία και την οικονομία της θάλασσας (π.χ. αλουμινοκατασκευές, ξυλουργεία, επισκευές σκαφών, τρόφιμαποτά, είδη λαϊκής τέχνης, είδη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως souvenir). Ο εμπλουτισμός των τοπικών υπηρεσιών προκειμένου να επιτευχθεί η συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού και να ανασταλεί η τάση εσωτερικής μετανάστευσης. Ειδικότερα για τα άτομα των πιο παραγωγικών ηλικιών αποτελεί βασική προτεραιότητα. Πιο συγκεκριμένα, το πρόγραμμα στοχεύει στην εξισορρόπηση των ευκαιριών που προσφέρονται στον αγροτικό χώρο σε απομόνωση, ειδικά στις ορεινές ζώνες, σε σύγκριση με τη Θάσο, τις παράκτιες ζώνες και την πόλη της Καβάλας. Η λογική πίσω από την παρέμβαση είναι ότι η ισότητα των ευκαιριών θα πρέπει να προσφέρεται για την ατομική ή την οικογενειακή διαβίωση, όχι μόνο σε τομείς όπως η υγεία ή η κοινωνική φροντίδα, αλλά αφορά επίσης την κατάρτισηεκπαίδευση, την ανταλλαγή εμπειριών, τη συνεργασία, ακόμα και την αναψυχή και τη 316

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

5

Υποδομές / ΠολιτισμόςΠεριβάλλον

6

Συνεργασία

διασκέδαση. Στο πλαίσιο αυτό, στηρίζονται ιδιωτικές επενδύσεις σε διάφορους τομείς των υπηρεσιών και παράλληλα δρομολογούνται δημόσιες παρεμβάσεις για την ενίσχυση βασικών υποδομών τόσο πολιτισμού όσο και αναψυχής. Προβλέπεται η βελτίωση και η συμπλήρωση βασικών υποδομών, ειδικά στους τομείς του πολιτισμού, του τουρισμού και του περιβάλλοντος. Επιπλέον, δρομολογούνται δράσεις για την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας, την προώθηση των τοπικών προϊόντων, την ενθάρρυνση της πολιτιστικής δράσης, την ήπια τουριστική αξιοποίηση της φύσης και του παραδοσιακού πολιτισμού. Γενικότερα, ο πλούτος του τοπικού πολιτισμού και του φυσικού περιβάλλοντος, ως κύρια πλεονεκτήματα στην περιοχή παρέμβασης, βρίσκονται στο επίκεντρο των δράσεων συνεργασίας και με τον τρόπο αυτό συστήνουν ένα προνομιακό πεδίο για δημιουργική δράση και ενεργοποίηση των πολιτών, αλλά και δυναμικό τομέα για την ανάπτυξη νέας επιχειρηματικότητας. Οριζόντιο τομέα προτεραιότητας θα αποτελέσει ακόμα το δίπτυχο καινοτομίασυνεργασία. Η διαμόρφωση και η εφαρμογή πιλοτικών δράσεων και εναλλακτικών λύσεων εστιάζει σε κρίσιμα τοπικά προβλήματα, στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων και στη δημιουργία απασχόλησης. Το πρόγραμμα θα συμπεριλαμβάνει έναν σημαντικό αριθμό νέων σχεδίων συνεργασίας, καλύπτοντας θεματικά πολλούς διαφορετικούς τομείς, από την παραγωγική δραστηριότητα (π.χ. αλιεία), την ανάδειξη των τοπικών προϊόντων διατροφής και της τοπικής γαστρονομίας, τη διερεύνηση καλών πρακτικών διακυβέρνησης και ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο κ.λπ.

Με βάση τα παραπάνω ο Κεντρικός Άξονας Ανάπτυξης για την περιοχή παρέμβασης θα πρέπει να εστιάζει στην εφαρμογή ολοκληρωμένης και αειφόρου τοπικής ανάπτυξης,με έμφαση στη διασύνδεση των παράκτιων ζωνών με αυτές της αγροτικής ενδοχώρας.

317

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Πιο αναλυτικά, επιδιώκεται η διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας, με ενδυνάμωση του πολυλειτουργικού ρόλου του αγροτικού και του αλιευτικού τομέα, η αειφορική διαχείριση των τοπικών πόρων και η ανάδειξη των πλεονεκτημάτων που σχετίζονται με το φυσικό (θαλάσσιο και χερσαίο) περιβάλλον, τον πολιτισμό και την τοπική παράδοση και κληρονομιά, αλλά και τα τοπικά προϊόντα ποιότητας. Προτείνεται ένα πρότυπο εκτεταμένων διασυνδέσεων και συμπληρωματικοτήτων μεταξύ οικονομικών δραστηριοτήτων, το οποίο θα εστιάζει στις δυνατότητες της πρωτογενούς παραγωγής και θα αντιμετωπίζει τα ιδιαίτερα προβλήματα της αγροτικής υπαίθρου. Στο πλαίσιο αυτό, η ήπια τουριστική ανάπτυξη θα προσανατολιστεί στην αλιευτική και την αγροτική παράδοση, τον πολιτισμό, την τοπική γαστρονομία, την ανάδειξη των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και της θάλασσας και τα τοπικά αγρο-διατροφικά προϊόντα. Ο Κεντρικός Άξονας συμπληρώνεται - αναλύεται στους παρακάτω στρατηγικούς στόχους ως εξής: Στρατηγικός Στόχος 1: Ενίσχυση επιχειρηματικότητας σε όλους τους κλάδους της τοπικής οικονομίας με έμφαση στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας στον αγροδιατροφικό τομέα. Σκοπός είναι η ενίσχυση των λειτουργικών και των οικονομικών διασυνδέσεων μεταξύ του πρωτογενή τομέα και των κλάδων της βιοτεχνίας, της βιομηχανίας και των υπηρεσιών (με έμφαση σε όλες τις μορφές τουρισμού). Ειδικότερα, η αύξηση της προστιθέμενης αξίας του τοπικού προϊόντος θα επιδιωχθεί μέσα από την ενίσχυση και υποστήριξη επιχειρήσεων που προσφέρουν τοπικά προϊόντα ποιότητας, την προώθηση των εξαγωγών και την αποτελεσματικότερη προβολή και προώθηση με σύγχρονα μέσα. Βασικές παρεμβάσεις θα αποτελέσουν γενικά η στήριξη νέων ιδιωτικών επενδύσεων στη μεταποίηση-βιοτεχνία και στις υπηρεσίες, για τον εκσυγχρονισμό της δραστηριότητας, την ανάπτυξη νέων προϊόντων/υπηρεσιών και την ενδυνάμωση συνεργειών με τον εναλλακτικό τουρισμό. Στρατηγικός Στόχος 2. Ενδυνάμωση της θαλάσσιας επιχειρηματικότητας Όπως έχει προαναφερθεί, ένας από τους στόχους του σχεδίου θα πρέπει να είναι η στήριξη της τοπικής επιχειρηματικότητας και η ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων, ειδικά σε κλάδους που σχετίζονται με τη θάλασσα και συμβάλλουν στην αξιοποίηση των ευκαιριών που προσφέρονται από αυτή. Συγκεκριμένα, προτεραιότητα έχουν η στήριξη των ιδιωτικών επενδύσεων στους τομείς της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας των τοπικών εκμεταλλεύσεων, καθώς και σε κλάδους του τουρισμού, της μεταποίησης και των υπηρεσιών που εμφανίζουν εν δυνάμει συνέργειες με τη δραστηριότητα της αλιείας και τη θάλασσα.

318

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Στρατηγικός Στόχος 3. Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και βελτίωση της ελκυστικότητας της περιοχής Για την επίτευξη του ολοκληρωμένου χαρακτήρα της αναπτυξιακής στρατηγικής απαιτείται να υπάρχουν δράσεις που άπτονται της ποιότητας ζωής των ίδιων των κατοίκων και της βελτίωσης της ελκυστικότητας της περιοχής, ως τόπου εργασίας και επίσκεψης. Οι δράσεις αυτές θα πρέπει να αφορούν τη δημιουργία και τον εμπλουτισμό των βασικών κοινωνικών, τεχνικών, τουριστικών και πολιτιστικών υποδομών, τη βελτίωση της ποιότητας των τοπικών λειτουργιών και την προστασία του περιβάλλοντος, την ανάπλαση οικισμών κ.ά. Επιπλέον, να αφορούν την ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας, με έμφαση στην καινοτομία, στις φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες, στην οικονομική διαφοροποίηση που αξιοποιεί τοπικούς πόρους και διαχέεται στο σύνολο των τομέων της τοπικής οικονομίας μέσω μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Στρατηγικός Στόχος 4. Καινοτόμος σχεδιασμός μέσω της συνεργασίας και της δικτύωσης Στόχος είναι η ενθάρρυνση των καινοτόμων προσεγγίσεων, των δικτυώσεων και των συνεργασιών στη βάση κοινών πρωτοβουλιών για την ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση σε πιλοτικά σχέδια για την αντιμετώπιση κρίσιμων προβλημάτων που αφορούν από κοινού ομάδες επιχειρήσεων, οργανωμένους φορείς ή και συλλογικά την περιοχή. Στρατηγικός Στόχος 5. Ανάπτυξη ενός διακριτού και ανταγωνιστικού τουριστικού προϊόντος Στο πλαίσιο του στόχου αυτού θα πρέπει να προβλέπεται η ενθάρρυνση της τουριστικής δραστηριότητας, ειδικά εστιάζοντας σε εναλλακτικές μορφές, όπως στον αγροτουρισμό, στον γαστρονομικό, στον πολιτιστικό τουρισμό, στον οικοτουρισμό και σε μορφές που σχετίζονται με τη θάλασσα (π.χ. αθλητικός τουρισμός, τουρισμός yachting, αλιευτικός τουρισμός, τουρισμός κρουαζιέρας). Ειδικότερα, στόχος πρέπει να είναι η ανάπτυξη μεγαλύτερης κλίμακας υποδομών που θα βελτιώνουν την πρόσβαση στη θάλασσα, θα διαμορφώνουν σημεία παρατήρησης, καταδύσεων και θα προσφέρουν ένα εναλλακτικό τουριστικό προϊόν με κεντρικό θέμα τη θάλασσα (π.χ. θαλάσσιο πάρκο). Στρατηγικός Στόχος 6. Προστασία και ανάδειξη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Ο στόχος επικεντρώνεται στην ανάγκη προστασίας και ανάδειξης των ιδιαίτερων στοιχείων του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και στην προώθηση της αρχής της αειφόρου διαχείρισης των πόρων. Στην περιοχή αλιείας, προτεραιότητα θα αποτελέσει η ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού, για τις επιπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας στο θαλάσσιο και στο παράκτιο περιβάλλον.

319

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Στην αγροτική περιοχή θα δοθεί έμφαση στη δημιουργία υποδομών προστασίας και στη συντήρηση αντιπυρικών ζωνών, σε σημειακές βελτιώσεις και στην ανάπλαση οικισμών. Καινοτομία – Στοιχεία Στρατηγικής Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, η καινοτομία συνδέεται με τις απαντήσεις που δίδονται στο ερώτημα «Τι θέλει να αλλάξει η τοπική κοινότητα;» καθώς και με τις προοπτικές της ολοκληρωμένης ανάπτυξης της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, η καινοτομία ως στοιχείο της τοπικής στρατηγικής στοχεύει στη δημιουργία πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων, τα οποία να διαχέονται σε όλους τους τομείς και σε όλες τις περιοχές εντός του Νομού Καβάλας. Στο πλαίσιο αυτό η στρατηγική εστιάζει σε μια νέα προσέγγιση σε ό,τι αφορά αφενός τα προβλήματα, αφετέρου τις ευκαιρίες, και διερευνά νέους δρόμους για την ανάπτυξη που μπορούν να οδηγήσουν σε πιο μακροπρόθεσμες και βιώσιμες λύσεις. Καταρχάς οι τοπικές υπηρεσίες εμπλουτίζονται και βελτιώνονται ως προς την ποιότητα, με απώτερο στόχο την αναβάθμιση του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων και την τόνωση της ελκυστικότητας και της εξωστρέφειας της περιοχής. Ως εκ τούτου, η οικονομική ανάπτυξη εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα, ωστόσο ιδιαίτερη έμφαση δίδεται και στην παραμονή των νέων και γενικότερα των ατόμων στις πιο παραγωγικές ηλικίες (25-45 ετών) στην περιοχή παρέμβασης. Τα άτομα αυτά, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, αποζητούν σε ατομικό οικογενειακό επίπεδο εξισορρόπηση των ευκαιριών σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας και ειδικά σε σχέση με τα μεγάλα αστικά κέντρα, στον τομέα του πολιτισμού, της αναψυχής και στις βασικές κοινωνικές τοπικές εξυπηρετήσεις, ή ακόμα στην ποιότητα του οικιστικού περιβάλλοντος, και δεν αξιολογούν ως κρίσιμες αποκλειστικά άλλες βασικές ανάγκες για δημόσιες υπηρεσίες (π.χ. υγείας, εκπαίδευσης). Παράλληλα όμως προσφέρονται οι δυνατότητες για την οικονομική ανασυγκρότηση και την απασχόληση με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και την ανάδειξη νέων προϊόντων, περισσότερο ανταγωνιστικών και διαφοροποιημένων. Μέσα από αυτό το πλάνο, δρομολογείται η ανάπτυξη σε νέους κλάδους και ενθαρρύνεται η περαιτέρω επεξεργασία ποιοτικών πρώτων υλών και προϊόντων ειδικά της αλιείας και της γεωργοκτηνοτροφίας, και φυσικά ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός στην παραγωγική διαδικασία και στη λειτουργία των τοπικών επιχειρήσεων. Ακόμα, εξελίσσεται και η δημιουργία μίας διακριτής «ταυτότητας», με την αξιοποίηση τουριστικών πλεονεκτημάτων και την ανάδειξη της περιοχής με τη συμβολή δράσεων επιχειρηματικής δικτύωσης κ.ά. Τέλος, η πρόταση επικεντρώνεται και στην ανάδειξη νέων προϊόντων που αξιοποιούν τις δυνατότητες της θάλασσας με ορθολογικό και συστηματικό τρόπο, συνδυάζοντας τις δυνατότητες του αγροτικού και του παράκτιου χώρου. Αυτή αποτελεί μία καινοτομία που μπορεί να επιφέρει ιδιαίτερα οφέλη τόσο για την αειφορία όσο και για την ανάπτυξη.

320

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Αναπτύσσοντας τη συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικά ενδιαφερόμενα μέρη στον Νομό Καβάλας και στο πλαίσιο εδαφικήςχωρικής δικτύωσης και ανταλλαγής εμπειριών, η τοπική στρατηγική έχει περισσότερες δυνατότητες ώστε να αξιοποιήσει τους υφιστάμενους πόρους με νέους και δημιουργικούς τρόπους. Απώτερος στόχος και φιλοδοξία είναι οι συνεργασίες που θα αναπτυχθούν στο πλαίσιο του προγράμματος να μετατραπούν σε πλατφόρμες για καινοτόμο σχεδιασμό στο μέλλον και να μοχλεύσουν εν συνεχεία χρηματοδοτικούς πόρους από εναλλακτικές πηγές, για τη συνέχιση και κατ’ επέκταση την κλιμάκωση αποτελεσματικών στρατηγικών σε τοπικό επίπεδο. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις συμπράξεις με σκοπό την ανάδειξη πιλοτικών σχεδίων για την ανάπτυξη, η καινοτομία δεν αποτελεί μοναδικό ζητούμενο, αλλά έμφαση δίδεται και στην αμοιβαία εμπιστοσύνη για την κάλυψη κρίσιμων βραχυπρόθεσμων αναγκών.

321

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Προοπτικές για την εξέλιξη της Καβάλας Προτάσεις Καβάλα, πρότυπη έξυπνη πόλη και οδική παιδεία Ο σκοπός της δράσης αυτής είναι διττός: η ανάπτυξη ενός έξυπνου συστήματος σηματοδοτών που θα διευκολύνουν την καθημερινή ζωή των πολιτών και η εκπαίδευση των μαθητών με στόχο να αναπτύξουν την απαιτούμενη οδική παιδεία. Όσον αφορά τους έξυπνους σηματοδότες που θα ρυθμίζουν την κίνηση, αυτοί θα ενσωματωθούν σε ένα κοινό δίκτυο λειτουργίας και θα προστεθούν σε αυτούς αισθητήρες καταμέτρησης οχημάτων και ενδείξεις του χρόνου λειτουργίας τους στα πρότυπα όλων των αναπτυγμένων πόλεων του κόσμου. Πιο συγκεκριμένα, θα τοποθετηθούν αισθητήρες οι οποίοι με την καταγραφή του πλήθους των οχημάτων που διασχίζει/πλησιάζει ένα φανάρι θα ρυθμίζουν την κίνηση δίνοντας προτεραιότητα στους δρόμους με την περισσότερη κίνηση, χωρίς να τη διακόπτουν όταν δεν απαιτείται, ενώ και οι χρόνοι που θα διαρκεί η κάθε ένδειξη θα προσαρμόζονται ανάλογα με την κυκλοφορία. Επιπλέον, θα υπάρχουν ψηφιακές ενδείξεις για τον χρόνο που θα διαρκεί η κάθε ένδειξη, οι οποίοι θα ενημερώνουν τους οδηγούς και θα απαλλάσσουν την πόλη από περιττά κορναρίσματα κ.ά. Ιδιαίτερα καινοτόμα θα είναι η δυνατότητα που θα δίνεται σε καταστάσεις έκτακτων αναγκών, όπως π.χ. πυρκαγιών ή ατυχημάτων, καθώς σε κρίσιμα για τις υποδομές και λειτουργία οχήματα της περιοχής, π.χ. ασθενοφόρα, πυροσβεστικά οχήματα, θα τοποθετηθεί ειδική συσκευή που θα επιτρέπει από την εκκίνηση ακόμα αυτών των οχημάτων να αλλάζει ο χρονικός προγραμματισμός των σηματοδοτών, δίνοντας προτεραιότητα στην κίνησή τους και ενημερώνοντας ταυτόχρονα τους υπόλοιπους οδηγούς. Το σύστημα αυτό σε κρίσιμες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα στην κίνηση ενός ασθενοφόρου, θα δίνει τη δυνατότητα ταχύτερης κίνησης του οχήματος και με περισσότερη ασφάλεια, προσφέροντας μερικά επιπλέον λεπτά στον ασθενή, τα οποία μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας. Για την προστασία των πεζών προτείνεται στα κεντρικά και πολυσύχναστα σημεία η τοποθέτηση ειδικής σήμανσης για τους οδηγούς, με τους σηματοδότες να είναι αυτόνομης τροφοδοσίας με τη βοήθεια μικρών φωτοβολταϊκών συστημάτων που θα είναι ενσωματωμένα σε αυτούς. Επιπλέον, προτείνεται η τοποθέτηση 3D διαβάσεων σε όλα τα πολυσύχναστα σημεία. Οι τρισδιάστατες διαβάσεις, σύμφωνα με τους ειδικούς, δημιουργούν μια οπτική ψευδαίσθηση που εξασφαλίζει την προσοχή των οδηγών και συνεισφέρει στο να μειωθούν τα ατυχήματα στους δρόμους και στο να περνούν οι πεζοί χωρίς φόβο. Ταυτόχρονα, εκτός από την ενημέρωση των οδηγών για τις αλλαγές αυτές, επιδίωξη είναι η καθιέρωση της ανάπτυξης της οδικής παιδείας με στόχο τη μείωση των ατυχημάτων που εδώ και πολλές δεκαετίες μαστίζει 322

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Για το σκοπό αυτό οι μαθητές όλων των σχολείων του Νομού Καβάλας όχι απλά θα ενημερωθούν για τις πρωτοποριακές δράσεις που θα εφαρμόζονται στην περιοχή τους, αλλά με την κατάλληλη παιδαγώγηση θα εκπαιδευτούν σε συγκεκριμένες συνήθειες-καλές πρακτικές για τη συμπεριφορά τους αρχικά ως πεζοί και στη συνέχεια ως οδηγοί, τη θέση-συμπεριφορά τους μέσα ή πάνω σε κάποιο όχημα κ.ά. Όλα αυτά θα εφαρμοστούν από μικρές ηλικίες ακόμα και με τη μορφή παιχνιδιών, με τη βοήθεια κατάλληλου εκπαιδευτικού λογισμικού που θα αναπτυχθεί για αυτό τον σκοπό και το οποίο θα διατεθεί στα σχολεία του Ν. Καβάλας. Σύστημα καταγραφής και καθαρισμού της θαλάσσιας ζώνης του Ν. Καβάλας Το έργο αυτό έχει διττό κεντρικό στόχο, αφενός τον προσδιορισμό της ποιότητας των υδάτων της θαλάσσιας ζώνης που περιβάλλει τον Ν. Καβάλας και αφετέρου, στις περιπτώσεις που αυτή είναι κατώτερη από την επιθυμητή λόγω της ύπαρξης ρύπων, τον καθαρισμό αυτής. Όλες οι μετρήσεις αναφορικά με την ποιότητα των υδάτων θα πραγματοποιηθούν σε πιστοποιημένα εργαστήρια, ενώ οι διαδικασίες καθαρισμού όπου και όταν απαιτηθεί θα γίνει ακολουθώντας συγκεκριμένη επιστημονική μεθοδολογία. Η προσέγγιση δε της διαδικασίας θα γίνει με καινοτόμες διαδικασίες που θα οδηγήσουν ταυτόχρονα στη λήψη τουλάχιστον μιας διδακτορικής και μιας μεταπτυχιακής διατριβής. Η εγκυρότητα αλλά και η καινοτομία της διαδικασίας θα πιστοποιηθεί με τη συγγραφή πρότυπων επιστημονικών εργασιών που θα δημοσιευτούν σε διεθνή περιοδικά και συνέδρια. Τα αποτελέσματα θα κοινοποιηθούν δημόσια, προβάλλοντας την περιοχή διεθνώς, με σκοπό την επίσημη αλλά και επιστημονικά τεκμηριωμένη προβολή της ποιότητας των θαλασσών που περιβάλλουν τον Ν. Καβάλας. Το σύστημα που θα βασίζεται στην καταγραφή ορισμένων παραμέτρων θα αναπτυχθεί με τη βοήθεια νέων επιστημόνων και σκοπός είναι σε αυτό να συμμετέχουν νέοι και νέες από τον νομό μέσω πολλών παράλληλων δράσεων. Οι δράσεις αυτές θα περιλαμβάνουν τη διοργάνωση διεθνούς συνεδρίου με κεντρικό θέμα όχι μόνο την προβολή των αποτελεσμάτων της δράσης, αλλά και την ταυτόχρονη ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, προβάλλοντας και προτείνοντας ιδέες για την περαιτέρω διάχυση στη διεθνή αγορά τοπικών προϊόντων εξαιρετικής ποιότητας που διαθέτει η περιοχή, όπως ελαιόλαδο, λάδι, ψάρια κ.ά. Ταυτόχρονα, προτείνεται η συμμετοχή των τοπικών σχολείων σε δράσεις με σκοπό όχι μόνο να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές-αυριανοί πολίτες τη σημασία της θάλασσας για την περιοχή, αλλά και να εκπαιδευτούν σε συγκεκριμένες χρήσιμες δράσεις που λάμπουν διά της απουσίας τους από την εκπαίδευση. Οι δράσεις αυτές ενδεικτικά περιλαμβάνουν τη σωστή παιδαγώγηση σε συνήθειες-καλές πρακτικές για την προστασία των

323

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

θαλασσών, εκπαίδευση σε θέματα πρώτων κολύμβησης και βοήθειας συνανθρώπων κ.ά.

βοηθειών,

τεχνικές

Σύστημα παρακολούθησης και ανίχνευσης πυρκαγιών Σκοπός του συγκεκριμένου έργου είναι η συλλογή κρίσιμων παραμέτρων/πληροφοριών για την παρακολούθηση και πρόληψη των δασικών πυρκαγιών με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και των σύγχρονων πληροφοριακών συστημάτων. Η επίγεια παρακολούθηση των συγκεκριμένων δασικών περιοχών και η ανίχνευση των πυρκαγιών θα υλοποιείται με τον συνδυασμό ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος και του κατάλληλου τεχνολογικού εξοπλισμού όπως θερμοκάμερες, αισθητήρες κ.ά. Το σύστημα θα βασίζεται στην παρακολούθηση ορισμένων κρίσιμων παραμέτρων για την εκδήλωση και ανάπτυξη δασικών πυρκαγιών, όπως είναι οι μικροκλιματικές και κυρίως οι μετεωρολογικές παράμετροι της συγκεκριμένης δασικής έκτασης, το ανάγλυφο της περιοχής, η καύσιμη ύλη της (είδος δέντρων), η χρονική περίοδο του έτους (ημέρες υψηλής επικινδυνότητας) κ.ά. Κύριος σκοπός του συστήματος είναι η γρήγορη και αποδοτική αναγνώριση των κρίσιμων παραμέτρων και η άμεση δημιουργία του μοντέλου λήψης αποφάσεων σχετικά με τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς, έτσι ώστε να γίνεται η έγκαιρη ειδοποίηση τόσο του πυροσβεστικού σώματος όσο και των πολιτών-κατοίκων της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, θα υπάρχει η δυνατότητα άμεσης αποστολής SMS στον πληθυσμό που ζει πλησίον της δασικής έκτασης όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες. Το σύστημα μπορεί να εγκατασταθεί αρχικά στα δάση που περιβάλλουν την πόλη της Καβάλας και συγκεκριμένα στο άλσος της Παναγούδας, στο άλσος των Πεντακοσίων και στο περιαστικό δάσος της Καβάλας. Ταυτόχρονα με την ανάπτυξη του συστήματος θα αναπτυχθούν παράλληλες δράσεις με στόχο την ανάδειξη της σημασίας αυτών των περιοχών με τη συμμετοχή/επίσκεψη τοπικών σχολείων (νηπιαγωγεία και δημοτικά) στα δάση αυτά, ενώ για τον ίδιο σκοπό θα αναπτυχθεί και κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό το οποίο θα διατεθεί δωρεάν στα σχολεία του Ν. Καβάλας. Τέλος, θα λάβει χώρα η διοργάνωση εκδηλώσεων για την ενημέρωση του πληθυσμού αναφορικά με το σύστημα που θα εγκατασταθεί στα δάση της περιοχής τους. Προγράμματα κατάρτισης ευάλωτων κοινωνικά ομάδων και ατόμων με ειδικές ανάγκες σε συγκεκριμένες ειδικότητες Βασικό κριτήριο αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων κατάρτισης θα πρέπει να είναι η βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των ανέργων και υποαπασχολουμένων, στο πλαίσιο της εξειδίκευσης σε διάφορα γνωστικά πεδία, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις 324

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

απαιτήσεις της νέας οικονομικής πραγματικότητας. Η δράση αυτή θα αποσκοπεί στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής µε την ισότιμη πρόσβαση όλων στην αγορά εργασίας και την πρόληψη φαινομένων περιθωριοποίησης και αποκλεισμού. Ορισμένα από τα έργα που απαιτούνται είναι για παράδειγμα η ανάπτυξη υποδομών προσβασιμότητας ΑμεΑ στις ακτές του Νομού Καβάλας, η βελτίωση προσβασιμότητας σε δημόσιους ελεύθερους χώρους και δημόσια κτίρια, η οργάνωση προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης και ενσωμάτωσης ΑμεΑ, καθώς και η αναβάθμιση του τομέα των αστικών και ενδονομαρχιακών συγκοινωνιών με σκοπό την ασφαλέστερη μετακίνηση των ατόμων με κινητικά προβλήματα. Η στρατηγική αυτή θα αποφέρει πολλά οφέλη στον Νομό Καβάλας, στους κατοίκους και στους επισκέπτες του. Δημιουργία τοπικών καταστημάτων τοπικών προϊόντων Η δημιουργία αυτή θα αποτελέσει σημαντικό βήμα για τον Νομό Καβάλας, καθώς θα περιλαμβάνει τη δημιουργία πρότυπων αναμνηστικών της πόλης τα οποία θα συνδέονται με την ιστορία της. Τα καταστήματα αυτά θα μπορούν να διαθέτουν και τα προϊόντα της περιοχής, ώστε με αυτό τον τρόπο να διαφημιστούν και να προωθηθούν με στόχο να αναπτυχθεί η οικονομία και να εξελιχθεί ακόμα περισσότερο η επισκεψιμότητα. Δημιουργία μουσείου των παραδοσιακών τεχνιτών Στο ναυπηγείο της πόλης, όπως είναι γνωστό ακόμη και σήμερα, επισκευάζονται πλοία και σε αυτό εργάζονται μόνο δύο τεχνίτες. Σημαντικό θα ήταν να αυξηθούν οι τεχνίτες και να μετατραπεί σε μουσείο επισκευής σκαφών προσθέτοντας έτσι μεγάλη υπεραξία στον τουρισμό. Το συγκεκριμένο έργο θα βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία αλλά και στην ανάδειξη του τόπου. Η μετατροπή αυτού του ήδη υπάρχοντα χώρου σε μουσείο θα πρόσθετε και άλλη αξία στην ιστορία και τη φυσιογνωμία της περιοχής. Δημιουργία ομάδων και υπηρεσιών για τις γυναίκες και τα παιδιά που κακοποιούνται Η δημιουργία ομάδων και υπηρεσιών που να αποσκοπεί στην προστασία αδύναμων ομάδων θα ασχολείται με την προστασία και την προαγωγή των δικαιωμάτων των παιδιών και των γυναικών που έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν να υποστούν κακοποίηση. Η οργάνωση αυτή θα πρέπει να έχει στόχο την ένταξη της διάστασης της ισότητας των δύο φύλων σε όλες τις πολιτικές σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, και συνεργασία με άλλες ειδικές υπηρεσίες.

325

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Η συνεργασία με τις κοινότητες των μεταναστών είναι απαραίτητη, ώστε να αντιμετωπιστούν φαινόμενα βίας και ρατσισμού. Στο πλαίσιο των δήμων του Νομού Καβάλας θα μπορούσαν να λειτουργήσουν τα σχολεία τα απογεύματα, για να διδάσκεται η ελληνική γλώσσα στους ενήλικες μετανάστες και παράλληλα η μητρική τους γλώσσα στα παιδιά τους. Επίσης, η δημιουργία κοινών πολιτιστικών εκδηλώσεων Ελλήνων και μεταναστών μπορεί να περιορίσει δραστικά την ξενοφοβία και να φέρει κοντά τους πολίτες. Σύστημα ενημέρωσης και πληροφόρησης όχι μόνο των πολιτών, αλλά και όλων των επισκεπτών Το σύστημα αυτό θα πρέπει να αποσκοπεί στη βελτίωση των υποδομών προσβασιμότητας και πληροφόρησης, συμβάλλοντας στην αναβάθμιση και την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων της περιοχής, με κύρια αναφορά στον τομέα τουρισμού - πολιτισμού. Εν ολίγοις, θα έχει ως στόχο τη διευκόλυνση των ξένων και Ελλήνων επισκεπτών, ώστε να ξεναγηθούν με άνετο τρόπο στα αξιοθέατα του Νομού Καβάλας. Βιώσιμη διαχείριση απορριμμάτων Προτείνεται ακόμη ένα διαχειριστικό σχέδιο που στόχο θα έχει την επαναχρησιμοποίηση και την ανάκτηση των υλικών, μέσω της διαλογής στην πηγή, την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση. Όλα αυτά, με τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, ώστε και οι δήμοι να έχουν έσοδα και να εξασφαλιστούν παράλληλα θέσεις εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, προτείνονται η διαμόρφωση της κατάλληλης πολιτικής για τη μείωση των αποβλήτων από την κοινωνία, η εφαρμογή της κομποστοποίησης σε οικίες και σε επιχειρήσεις και η πλήρης ανάπτυξη της χρήσης των τεσσάρων κάδων για χαρτί, αλουμίνιο, γυαλί και πλαστικό, και η επέκταση των σημείων συλλογής. Νυχτερινή ζωή, σπορ και αθλητικές εγκαταστάσεις Παρότι ο Ν. Καβάλας διαθέτει ποιοτικές παραλίες, εντυπωσιακά μνημεία, πλούσια ιστορία και καλές υποδομές, μόνο ένας στους δύο τουρίστες, ερωτώμενος, δηλώνει ότι θα ξαναρχόταν, αφού... υπολείπεται σε νυχτερινή ζωή, σπορ και σε αθλητικές εγκαταστάσεις. Κλείνοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι θεωρείται απαραίτητη η προώθηση ενός νέου μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης στον Νομό Καβάλας, με κοινωνική ανταποδοτικότητα που θα απαντά στις ανάγκες των εργαζομένων και των μικρομεσαίων τουριστικών επιχειρήσεων.

326

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Παράλληλα θα προστατεύει το περιβάλλον, θα αναδεικνύει τον πολιτισμό και τα ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά του νομού. Ειδικότερα, προτείνεται: ● Σχεδιασμός ενός ευρύτερου περιφερειακού δικτύου αρχαιολογικών διαδρομών σε συνεργασία με άλλους δήμους της περιοχής. ● Ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων και της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής. ● Ιδιαίτερη προβολή των ιαματικών λασπόλουτρων των τεναγών στις Κρηνίδες, με την ουσιαστική αναδιαμόρφωσή τους ώστε να μετατραπούν σε μία δημοτική επιχείρηση διεθνούς κύρους και εμβέλειας. ● Ανάδειξη της Καβάλας ως πόλης του καπνού και δημιουργία «αγροτικού μουσείου παραγωγής καπνού». ● Κατασκευή κολυμβητηρίων. ● Κατασκευή υπαίθριων γυμναστηρίων. ● Δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων. ● Δημιουργία πολύκεντρων χώρων ψυχαγωγίας για την οργάνωση εκθέσεων, συνεδρίων, παραστάσεων σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο. ● Δημιουργία θεματικών πάρκων (ζωολογικό πάρκο, κτηνοτροφικό πάρκο, βοτανικός κήπος). Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλειφθούν οι παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να υλοποιηθούν στον νομό προκειμένου να υπάρξει στήριξη αλλά και περαιτέρω ανάδειξη στον τομέα των τεχνών και του πολιτισμού. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν προτάσεις όπως: ● Αναβάθμιση της δημοτικής σχολής χορού της Καβάλας και δημιουργία παραρτημάτων της στη Νέα Καρβάλη και στις Κρηνίδες. ● Κατασκευή Μεγάρου Μουσικής Καβάλας. Συμπερασματικά, θα πρέπει να τονίσουμε ότι στο παρόν βιβλίο έγινε προσπάθεια από τους συγγραφείς - ερευνητές να καταγραφούν όλα τα βασικά στοιχεία της φυσιογνωμίας του Νομού Καβάλας, καθώς και η υπάρχουσα κατάσταση, οι δυνατότητες και οι προοπτικές του νομού. Μέσα από αυτή την καταγραφή προέκυψαν οι προτάσεις που αναφέρονται στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, οι οποίες έχουν ως στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη του Νομού Καβάλας σε όλους τους τομείς: στο περιβάλλον, την οικονομία, την κοινωνία, τον πολιτισμό. Πάνω απ’ όλα όμως, απώτερο στόχο έχουν να φροντίσουν για την ποιότητα ζωής των κατοίκων του Νομού Καβάλας. Όλων αυτών που είναι αποδέκτες μιας καθημερινότητας που οφείλει να τους εξασφαλίσει τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους και τη μέγιστη ποιότητα της καθημερινότητάς τους.

327

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Πηγές Ανδρικοπούλου, Ελ. (1994). «Περιφερειακή πολιτική στη δεκαετία του 1980 και προοπτικές» στο: Π. Γετίμης, Γ. Καυκαλάς, Ν. Μαραβέγιας (επιμ.), Αστική και περιφερειακή ανάπτυξη: θεωρία, ανάλυση και πολιτική, εκδ. Θεμέλιο. Αποστολόπουλος, Κ. & Σδράλη, Δ. (2009). Εναλλακτικός και ήπιος τουρισμός υπαίθρου: Θεωρητική προσέγγιση και εφαρμογές, εκδ. Ελληνοεκδοτική, Αθήνα. Απότας, Κ. (2006). Οι θρησκευτικές κοινότητες της Καβάλας 1850 – 1950, εκδ. Δημοτικό Μουσείο Καβάλας. Γκούσια-Ρίζου, Μ. & Σδράλη, Δ. (2017). Επιχειρηματικά σχήματα συνεργασίας και επικοινωνία στον τουριστικό τομέα. Βήματα για αποτελεσματικές εφαρμογές, εκδ. Παρισιάνου, Αθήνα.

Chionis, K. (2005). The History of Kavala, Kavala: Municipal Museum of Kavala.

Deffner, A., Metaxas, T., Syrakoulis, K. & Papatheohari, T. (2009). “Museums, Marketing and Tourism Development: The Case of the Tobacco Museum of Kavala”, Tourismos, 4(4), 5776.

European Commission, COM (2010) 352 final (2010). “Europe, the First Tourist Destination in the World - A New Policy Framework for European Tourism”, Brussels.

European Commission (2007). “An Agenda for a Sustainable and Competitive European Tourism”, Brussels.

Fantidis, J., Constantinos, P., Bandekas, D., Kogias, P., Stathakis, E., Karakoulidis, K. & Meresentoglou, K. (2015). “Performance Evaluation of Roof-Top PV Systems in the Area of Kavala North Greece”, Journal of Applied Engineering Science, 13(4), 217-224.

Graham, A. J. (1978). “The Foundation of Thasos”, Annual of the British School at Athens, 73, 61-98.

Graham, A. J. (2000). “Thasos: The Topography of the Ancient City”, Annual of the British School at Athens, 95, 301-327.

Hellenic Republic-Ministry of Culture and Sports (2015). “Nomination for Inscription on the UNESCO World Heritage List-Archaeological Site of Philippi”, Archaeological Receipts Funds. Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης - Οικονομικός Ταχυδρόμος (2000). «Η Οικονομία των Ελληνικών Περιφερειών», Έκτακτο Τεύχος, Αθήνα, 17-02-2000. Ιωαννίδης, Ι. Δ. (1999). Το καπνικό στην Καβάλα, Εκδόσεις Δημοτικού Μουσείου Καβάλας. Καραγιαννακίδης. Ν. & Λυκουρίνος, Κ. (2009). Νεάπολις - Χριστούπολις - Καβάλα. Οδοιπορικό στο χώρο και το χρόνο της παλιάς πόλης, εκδ. Δήμος Καβάλας. Καυκαλάς, Γρ. (2004). Ζητήματα χωρικής ανάπτυξης, εκδ. Κριτική, Αθήνα. Κέντρο Ιστορικών Μελετών Καβάλας (1987). «Η Καβάλα και η περιοχή της», τόμ. Αˊ, Καβάλα. Κοκκώσης, Χ. & Τσάρτας, Π. (2001). Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον, εκδ. Κριτική, Αθήνα. Κοκκώσης, Χ., Τσάρτας, Π. & Γκρίμπα, Ε. (2011). Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, εκδ. Κριτική, Αθήνα. Κοκκώσης, Χ. & Ψυχάρης, Ι. (επ.) (2005). «Περιφερειακή ανάπτυξη στην Ελλάδα: τάσεις και προοπτικές», Πρακτικά Ημερίδας του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Περιφερειακής Επιστήμης, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας. Κόνσολας, Ν. (1997), Σύγχρονη περιφερειακή οικονομική πολιτική, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. Κουγιουμτζόγλου, Δ. (2014). «Από την αρχαία Νεάπολη στη Βυζαντινή Χριστούπολη: σπαράγματα ιστορίας είκοσι αιώνων: μία εκπαιδευτική πρόταση», Πρακτικά σεμιναρίων τοπικής ιστορίας, επιμ. Κ. Απότας, Β. Λωλίδης, τ. Β΄, εκδ. Δήμος Καβάλας, σ. 87-143. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. & Weisgerber, G. (1996). «Παλαιολιθικό ορυχείο ώχρας στη Θάσο», Αρχαιολογία και Τέχνες, 60, σ. 82-89. Κρεμμυδάς, Β. (1989). Εισαγωγή στην Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης (16ος - 20ος αιώνας), Πανεπιστημιακό Εγχειρίδιο, εκδ. Γνώση, Αθήνα.

Karagiannis, St. (2013). “Cultural Tourism as a Development Factor of the Greek Countryside: Research-Suggestions”, Sustainable Development, Culture, Traditions Journal (SDCT Journal), Volume 2a/2013.

Kitikidou, K., Bountis, D. & Milios, E. (2011). “Site Index Models for Calabrian Pine (Pinus Brutia Ten.) in Thasos Island, Greece”, Ciência Florestal, 21(1), 125-131.

328

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Konsola, N. (2006). Cultural Development and Politics, Publisher: Papazisis, Athena.

Koroneos, C., Bobolias, C. & Spachos, T. (2004). “Evaluation of Utilisation Opportunities of Geothermal Energy in the Kavala Region, Greece, Using Exergy Analysis”, International Journal of Exergy, 1(1), 111-127. Λαμπριανίδης, Λ. (2007). Οικονομική Γεωγραφία, εκδ. Πατάκη, Αθήνα. Λυκουρίνος, Κ. (1998). «Το Ελληνικό Προξενικό Πρακτορείο-Υποπροξενείο της Ελλάδας στην Καβάλα (1835-1878)», Υπόστεγο, 10: 145-73. Λυκουρίνος, Κ. (2005). «Η Καβάλα της οθωμανικής περιόδου (τέλη 14ου αι. - 1912). Η παλιά πόλησυνοικία της Παναγίας», Η παλιά πόλη της Καβάλας (7ος π.Χ. - 20ός αι.), εκδ. Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγίας «Το Κάστρο». Μαραβέγιας, Ναπ. (1994). «Περιφερειακές ανισότητες και οικονομική ολοκλήρωση» στο: Π. Γετίμης, Γ. Καυκαλάς, Ν. Μαραβέγιας (επιμ.), Αστική και περιφερειακή ανάπτυξη: Θεωρία, ανάλυση και πολιτική, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα. Μπόσκου, Ε. (2014). «Η βιογραφία του Μωχάμετ Άλη (1769-1949)» στο Πρακτικά σεμιναρίων τοπικής ιστορίας, επιμ. Κ. Απότας, Β. Λωλίδης, εκδ. Δήμος Καβάλας, τ. Β΄, σ. 255-86.

Mandilas, A., Nikolaidis, M., Valsamidis, S. & Nikolaidis, A. (2010). “An Empirical Study on the Adoption of IFRS for Smes: The Case of Kavala, Greece”. Management of International Business and Economic Systems (MIBES-2010), Oral paper, 409-432.

Mitoula, R. (2006). Sustainable Regional Development in the European Union and Reconstruction of the Greek Urban Environment, Publisher: Stamoulis, Athens.

Mitoula, R. & Kaldis, P. (2018). City Branding and Sustainable Development. The case of Cultural Routes, Publisher: Papazisis, Athens.

Mattingly, H. B. (1981). “Coins and amphoras – Chios, Samos and Thasos in the fifth century BC”, The Journal of Hellenic Studies, 101, 78-86.

Mourmouris, J. C. & Potolias, C. (2013). “A Multi-Criteria Methodology for Energy Planning and Developing Renewable Energy Sources at a Regional Level: A Case Study Thassos, Greece”, Energy Policy, 52, 522-530. Νικολαΐδη, Σ. (1960), Ο Παύλος, Αυτοέκδοση, Αθήνα. Ν.1490/1984, «Κύρωση Πρακτικού μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου για τις βακουφικές ιδιοκτησίες Καβάλας και Θάσου» (ΦΕΚ 172 Αˊ). Οικονόμου, Α. & Μητούλα, Ρ. (2010). Οικολογική διαχείριση κτηρίων, οικισμών και πόλεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, εκδ. Σταμούλης, Αθήνα.

Osborne, R. (1986). “Island Towers: The Case of Thasos”, Annual of the British School at Athens, 81, 167-178. Παπαδάκη, Ο. (2010). Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και πολιτικές αλληλεγγύης, Αναθεωρημένη έκδοση, εκδ. Κριτική, Αθήνα. Παπαδασκαλόπουλος, Αθ. (2009). Πρότυπα και πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης, Βˊ, εκδ. Διόνικος, Αθήνα. Παπαδασκαλόπουλος, Αθ. & Χριστοφάκης Μ. (2002). Περιφερειακός Προγραμματισμός, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. Παπαδασκαλόπουλος, Αθ. & Χριστοφάκης, Μ. (2009). Περιφερειακός Προγραμματισμός, Βˊ Έκδοση, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. Παπαδούλης, Α., Πετράκος, Γ. & Ψυχάρης, Γ. (2004). «Πολιτικές επενδυτικών κινήτρων και περιφερειακή ανάπτυξη: επισκόπηση και πρώτη αξιολόγηση», Επιθεώρηση Οικονομικών Επιστημών, τεύχος 5. Πολύζος, Σ. (2011). Περιφερειακή ανάπτυξη, εκδ. Κριτική, Αθήνα. Ρουδομέτωφ, Ν. (2005). «Η Καβάλα και το Αιγαίο από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα», τόμ. Αˊ & Βˊ, Εκδόσεις του Ιστορικού και Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας. Ρουδομέτωφ, Ν. (2007). «Η Καβάλα & τα Βαλκάνια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η Καβάλα & το Αιγαίο», τόμος Αˊ, Εκδόσεις του Ιστορικού και Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας.

Rentetzi, M. (2008). “Configuring Identities through Industrial Architecture and Urban Planning: Greek Tobacco Warehouses in Late Nineteenth and Early Twentieth Century”, Science Studies, 21 (2008/1), pp. 64-81. Σαμουρκασίδου, Ε. (2017). «Καπναποθήκες Καβάλας: τα κτίρια της λήθης ή η “ταυτότητα” μιας πόλης;», 2o Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing και Branding Τόπου, Λάρισα 31/3-2/4/2017.

329

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Sève, M. (2014). 1914-2014. Philippes-Φίλιπποι-Philippi. 100 ans de recherches françaises. 100 χρόνια γαλλικών ερευνών. 100 Years of French Research. Athène: French School at Athens and Melissa.

Stylidis, D. & Terzidou, M. (2014). “Tourism and the Economic Crisis in Kavala, Greece”, Annals of Tourism Research, 44:210-26.

Stylidis, D., Sit, J. & Biran, A. (2016), “An Exploratory Study of Residents’ Perception of Place Image: The Case of Kavala”, Journal of Travel Research, 55(5), 659-674.

Stylidis, D., Szivas, E. & Biran, A., “Residents’ Perception of the Economic Impacts of Tourism in Kavala”, Greece.

Tsourgiannis, L., Karasavvoglou, A. & Florou, G. (2011). “Consumers’ Attitudes Towards GM Free Products in a European Region. The Case of the Prefecture of Drama-Kavala-Xanthi in Greece”, Appetite, 57(2), 448-458. (ΦΕΚ 594/Δ/13-11-1978) Π.Δ. «Περί χαρακτηρισμού οικισμών ως παραδοσιακών». (ΦΕΚ 74/Δ/1995) Π.Δ. Χιόνης, Κ. (2000). Συνοπτική ιστορία της πόλης Καβάλας, των Φιλίππων και της Θάσου, εκδ. Δημοτικό Μουσείο Καβάλας. Χριστοφάκης, Μ. (2001). Τοπική ανάπτυξη και περιφερειακή πολιτική, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.

Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, «Πηλοθεραπευτήριο www.emtgreece.com/el/hotsprings/pilotherapeutirio-krinidwn Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, «Λουτρά Ελευθερών www.emtgreece.com/el/hotsprings/loutra-eleutherwn-kabalas

Κρηνίδων»,

στο

Καβάλας»,

στο

Archmandrite Theotokatos, Ch. & Theodoropoulou, E. (2019). “The Contribution of Pilgrimage to Sustainable Development: The Case of the Birth of the Theotokos Monastery Pelagia in Akrefnio Viotia”, Sustainable Development, Culture, Traditions Journal (SDCT Journal), Volume 1a/2018 (doi: 10.26341/issn:2241-4002-2018-1a-8).

Available at: http://sdctjournal.com/index.php/2015-10-18-22-23-19/2018-volume-1-a/411-the-contribution-ofpilgrimage-to-sustainable-development-the-case-of-the-birth-of-the-theotokosmonastery-pelagia-in-akrefnio-viotia2 Βικιπαίδεια (2017). «Λουτρά Ελευθερών Καβάλας», στο el.wikipedia.org/ Economou, Ag. (2012), “Cultural Heritage, Tourist and the Environment”, Sustainable Development, Culture, Traditions Journal (SDCT Journal), Volume 1/2012 (doi: 10.26341/issn:2241-4002-20121a-6). Available at: http://sdct-journal.com/index.php/2015-10-18-22-23-19/2012-volume1-a/314-cultural-heritage-tourism-and-the-environment European Commission, (2013). “Sustainable Tourism for Development Guidebook. Enhancing capacities for Sustainable Tourism for development in developing countries”. Available at: http://icr.unwto.org/content/guidebook-sustainable-tourism-development Κουγιουμτζόγλου, Δ. (2014). «Από την αρχαία Νεάπολη στη Βυζαντινή Χριστούπολη: σπαράγματα ιστορίας είκοσι αιώνων», εκδ. Δήμος Καβάλας, στο www.taxidologio.gr/kavala.html Λυκουρίνος Κ. (2017) «Τα ξένα πρoξενεία στην Καβάλα (1700-1912)», στο lykourinoskavala.blogspot.gr/2017/01/ Λωλίδης, Β. (2018). «Ιαματικός τουρισμός στο πηλοθεραπευτήριο Κρηνίδων», στο www.amna.gr/tourism/article/263162/Iamatikos-tourismos-sto-pilotherapeutirioKrinidon, ΑΠΕ-ΜΠΕ. Παπαδημητράκης, Γ. «Ιαματικός τουρισμός: μια εναλλακτική μορφή με σημαντικές προοπτικές στην Ελλάδα», στο www.taxhorizon.club Πηλοθεραπευτήριο Κρηνίδων, http://pilotherapia.gr/?page_id=18&lang=el

330

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

http://www.ankavala.gr/ (12/2/2019) http://www.athinorama.gr (13/10/2018) http://www.diakopes.gr/destinations/siteseeing/?cid=40286 (12/2/2019) http://www.diakopes.gr/destinations/siteseeing/?cid=40286 (23/4/2019) https://www.diaamath.gr/ (12/2/2019) https://www.diazoma.gr (12/2/2019) http://www.efimeridakavala.gr/ (17/5/2018) https://www.emtgreece.com/el/st-paul (11/12/2018) https://www.emtgreece.com/el/st-paul (12/2/2019) https://www.eoskavalas.gr (7/8/2018) https://www.eoskavalas.gr/ (22/9/2018) https://www.eoskavalas.gr/ (12/2/2019) https://www.eoskavalas.gr/ (15/3/2019) https://www.eydamth.gr/ (16/9/2018) https://www.iene.gr/energyweek08/articlefiles/page03_04/b_arvanitis_kampouridis_chatzigia nnis.pdf (12/2/2019) http://www.igme.gr/index.php (12/2/2019) http://www.im-philippon.gr/ (18/5/2018) http://www.im-philippon.gr/ (12/2/2019) http://www.kathimerini.gr/853644/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/apoyh-h-prasinhnaytilia-kai-o-rolos-ths-elladas (18/5/2018) http://www.kathimerini.gr/853644/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/apoyh-h-prasinhnaytilia-kai-o-rolos-ths-elladas (12/2/2019) http://www.kavalagreece.gr (12/2/2019) http://www.kavalagreece.gr/tourismos/agora/paradosiaka-proionta/ (12/2/2019) https://www.kcci.gr/ (16/9/2018) https://www.kva-airport.gr/el/kva/air-traffic-statistics (12/2/2019) https://www.lexigram.gr/lex/enni/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%85%CE%BA% CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC#Hist0 (18/5/2018) https://www.newsbeast.gr/greece/arthro/201307/ti-kanei-simera-i-anna-verouli (12/2/2019) https://www.paliakavala.gr/ (7/1/2019) http://www.pamth.gov.gr/ (16/9/2018) http://www.pamth.gov.gr/ (12/2/2019) https://www.portkavala.gr/port-system/port-keramoti/ (12/2/2019) https://www.portkavala.gr/port-system/port-keramoti/ (16/2/2019) http://www.poths1991.gr (12/2/2019) http://www.pta-emth.gr/ (12/2/2019) http://www.statistics.gr/ (15/7/2018) http://www.taxidologio.gr/kavala.html (12/2/2019) http://www.teeam.gr/ (15/7/2018) http://www.thrakitoday.com/2012/12/blog-post_4230.html (17/5/2018) (12/2/2019) http://www.topeiros.gr/portal/parousiasi/fisi-tourismos/124-deltanestou.html (12/2/2019) http://www.unesco-hellas.gr (12/2/2019) http://www.visitgreece.gr/el/nature/rivers/escape_at_the_nestos_straits (5/11/2018) https://www.visitkavala.gr/ (12/2/2019) http://www.voria.gr/article/thasos-pano-apo-150-ekat-ependithikan-ston-tourismo-se-miadekaetia (18/5/2018) http://www.voria.gr/article/thasos-pano-apo-150-ekat-ependithikan-ston-tourismo-se-miadekaetia (Τελευταία επίσκεψη 12/2/2019)

331

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

http://www.voria.gr/article/tin-tetarti-i-ipografes-gia-ti-sidirodromiki-sindesi-kavalas---varna (12/2/2019) https://www.youtube.com/watch?v=DLBY1Q22QKQ&app=desktop (25/6/2018) https://www.youtube.com/watch?v=DLBY1Q22QKQ&app=desktop (5/11/2018) file:///C:/Users/cpek2/AppData/Local/Packages/microsoft.windowscommunicationsapps_8wek yb3d8bbwe/LocalState/Files/S0/123/Παύλος-Ελληνικό%20(1)[172].pdf (4/12/2018) http://11dim-kaval.kav.sch.gr/main/geitonia/roadsnames.htm (12/2/2019) http://aioniaellinikipisti.blogspot.com (2/6/2018) http://arxiokallari.blogspot.com (12/2/2019) https://chronismissios.wordpress.com/2012/11/20/ (12/2/2019) http://digilib.teiemt.gr/jspui/bitstream/ (7/1/2019) https://drive.google.com/file/d/1hhBkkdmg6Ha4IJOpZjmCLA3TRUvtIli-/view (18/5/2018) https://drive.google.com/file/d/1hhBkkdmg6Ha4IJOpZjmCLA3TRUvtIli-/view (12/2/2019) https://history-pages.blogspot.com (12/2/2019) https://kavala.gov.gr/o-dimos/o-dimos-xthes-kai-simera/istorika-stoixeia-dimou (29/5/2018) https://kavala.gov.gr/o-dimos/o-dimos-xthes-kai-simera/istorika-stoixeia-dimou (12/2/2019) http://kavala.pkteam.gr (13/10/2018) https://northsailing.gr/keramoti/ (21/2/2019) https://northsailing.gr/keramoti/ (23/4/2019) http://odysseus.culture.gr (12/2/2019) https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/5483/3/02_chapter_7.pdf (12/2/2019) https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/5483/3/02_chapter_7.pdf (22/3/2019) http://sde-kaval.kav.sch.gr (12/2/2019) https://unesco-hellas.org (12/2/2019) www.el.wikipedia.org (11/3/2019) www.emtgreece.com (16/9/2018) www.eoskavalas.gr (27/9/2018) www.ert.gr/perifereiakoi.../kavala/kavala-dialexi-gia-tin-atmosfairiki-rypansi-tis-kavalas (2/4/2019) www.kavalagreece.gr (9/4/2019) www.kavala.citypedia.gr (12/2/2019) www.kavala.pkteam.gr/index.php?page=history (5/12/2018) www.travel-drama.gr (12/2/2019) www.unesco-hellas.gr (24/1/2019) www.visitgreece.gr/el/nature/river (12/2/2019) www.ypeka.gr/?tabid=503 (12/2/2019)

332

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Βιογραφικά συντελεστών Η Ρόιδω Κ. Μητούλα, του Κωνσταντίνου και της Δέσποινας είναι Καθηγήτρια «Τοπικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης και Αστικής Ανασυγκρότησης» στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Ειδικεύεται πάνω σε θέματα Βιώσιμης Ανάπτυξης, Πολιτισμού, Τουρισμού και Αστικής Ανασυγκρότησης. email: mitoula@hua.gr

Ο Μακάριος Β. Λαζαρίδης γεννήθηκε στις 22 Ιουλίου 1969, στην Καβάλα. Είναι γιος του Βασίλη Λαζαρίδη και της Γεωργίας Δαλκιλίτση – Λαζαρίδη. Σπούδασα Πολιτικές Επιστήμες και Δημοσιογραφία. Υπηρέτησε ως σμηνίτης στην Πολεμική Αεροπορία. Εργάστηκε σε εφημερίδες, περιοδικά και ραδιοφωνικούς σταθμούς ως συντάκτης, αρχισυντάκτης, διευθυντής σύνταξης και σύμβουλος έκδοσης. Είναι παντρεμένος με τη Νάνσυ Κοτσαύτη – Λαζαρίδη και έχουν δύο παιδιά: την Εβελίνα και την Κωνσταντίνα. Η Άννα Α. Θυσιάδου, του Αποστόλου και της Μαρίας είναι Μηχανικός Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου, κάτοχος: μεταπτυχιακού τίτλου του πανεπιστημίου της Μασσαλίας, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε., διδακτορικού διπλώματος του τμήματος Χημείας (Α.Π.Θ.) και επιστημονικός συνεργάτης στο ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. email: thysiadou@hotmail.com

333

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

Ο Παναγιώτης Αρχοντίκης είναι Γενικός Διευθυντής στην Διαχειριστική Έργων Στήριξης Μικρομεσαίων Οικονομική Συμβουλευτική με αντικείμενο την διαχείριση Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και στόχο ανάπτυξη της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης.

Η Έλενα Σαμουρκασίδου είναι Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, MSc και Υποψήφια Διδάκτωρ της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ειδικεύεται στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη και στην αστική ανασυγκρότηση. e-mail: e.samourkasidou@gmail.com

Ο Μάρκος Δέμπας γεννήθηκε στην Καβάλα και είναι Οικονομολόγος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων (Μ.Β.Α.) στο Πανεπιστήμιο Birmingham της Αγγλίας. Από το 1997 εκλέγεται στο Επιμελητήριο Καβάλας, διατελώντας Αντιπρόεδρος, ενώ το 2017 εξελέγη Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Επιμελητηρίου.

334

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

335

ΚΑΒΑΛΑ 2020-2050 | Φυσιογνωμία και Βιώσιμη Ανάπτυξη του Νομού Καβάλας

336