THE NORSU NIAN ANG OPISYAL NA LINGGUHANG PAHAYAGAN NG MGA MAG-AARAL NG PAMBANSANG PAMANTASAN NG NEGROS ORIENTAL SA LOOB NG 36 TAON
NAGSUSULAT PARA SA INYO. NAKIKIBAKA PARA SA INYO. TOMO XXXVI | ISYU BLG. 10 | AGOSTO 6-10, 2018
TANGKILIKIN ANG SARILING ATIN. Singkil, isa sa 13 katutubong sayaw ng Pilipinas, ay ipinamalas ng mga estudyante ng MAPEH noong pangalawang panlalawigang pagsasanay ng folk dance na isinagawa sa unibersidad, ika-5 ng Agosto. Kuha ni Harvey M. Iquio
P70-M inilaan sa twin-bldg ng NORSU kampus II Akreditasyon pinaghandaan; 18 programa nakasalalay Kenneth Carlorio S. Surilla
Upang mapataas ang kalidad ng edukasyon sa NORSU Dumaguete kampus I at II, tinipon ng Quality Assurance Management Center (QUAMC) ang iba’t ibang sangay ng unibersidad para sa akreditasyon. Sa pangunguna ni Dr. Cesar Estrope, direktor ng QUAMC, noong ika-8 ng Agosto ay itinalakay niya ang mga tatahaking gawaing tatagal mula ika-12 hanggang ika-18 ng parehong buwan. Susuriin ng Accrediting Agency of Chartered Colleges and Universities of the Philippines (AACUP) ang walong programang nag-aplay para sa level 2 status: anim para sa level 1; tatlo sa preliminary survey visit; at, isa para sa level 3 phase 1. Ang mga programang nag-aplay para sa level 2 status ay BS Geology, BS Mathematics, BS Accountancy, BS Tourism Management, BS Nursing, BS Architecture, BS Computer
Engineering, at BS Geodetic Engineering. Ang mga programang nagaplay para sa level 1 status ay Bachelor of Arts (AB) in General Curriculum, BS Geothermal Engineering, BS Agriculture, BS Business Administration, at BS Hospitality Management. Habang ang Bachelor of Elementary Education, Secondary Education, at Master of Arts in Psychology ay nag-aplay para sa Preliminary Survey Visit, at ang Bachelor of Technology Education ay nag-aplay para sa level 3 phase 1 status. Sa linggo ng akreditasyon, ang bawat programa ay susuriin sa sampung “area”; ang suporta sa estudyante, guro, kurikulum, pasilidad, pananaliksik, ekstensiyon, pangangasiwa, pangkalahatang ideya ng programa, library, at laboratoryo. Tinalakay ng direktor ang target na iskor o “mean” sa iba't ibang mga lugar ng pagtatasa kung saan 3.75 pataas ang katanggap-tanggap. Kasama sa akreditasyon Akreditasyon/ pahina 4
silid-aralan ang mga Norsunian, partikular na sa mga nasa kanilang pang-una at pangalawang taon. Idinagdag pa ni Saga na sa ‘NORSU savings’ manggagaling ang pondong ilalaan sa pagpapatayo ng isang multipurpose twin-building. Ang twin-building na ito ay pamamahayan ng 60 standard-sized na silidaralang itatayo sa likod ng entablado ng kampus II kung saan ang isang gusali ay nakaharap sa field, at ang isa naman ay sa lumang gusali ng Maritime College, at mayroong limang metrong pagitan ang dalawang gusali na
iuugnay ng lobby. “Originally, three stories jud siya pero amo na siyang i-design para maka-accommodate og more stories,” tugon ni Saga. Naipahayag din niya na hindi maitatayo ang gusali nang madalian dahil kakailanganin nilang hatiin ang proseso ng pagtatayo sa ilang bahagi kung saan ang bawat isa ay tatapusin lamang sa loob ng isang taon at kalahati. “We’ll try our best to do it within this school year, probably next year na siguro. If dili karon na year, next school year na pod. I-carry over ra
ang budget next school year,” ayon kay Saga. Nagawa na ang conceptual plan at tatapusin na lamang ang mga detalye ng plano, at gagawin pa nila ang program of works kung saan kailangan pang tukuyin ang lahat nang itemized na gawain at ang katumbas nitong halaga. “If makagama na mi og program of works, we’re going to submit na sa Bids and Awards Committee (BAC) for procurement. The BAC will now be in-charge of inviting bidders to bid sa project,” saad ni Saga. Dagdag pa rito, sinabi niya na ang buong proseso ng pagpili ng bidder ay maaaring umabot ng dalawang buwan.
Upang mahasa sa iba’t ibang uri ng folkdance sa Pilipinas, pinangunahan ng NORSU Dumaguete ang isang pagsasanay na dinaluhan ng mga guro at mga estudyante mula sa iba’t ibang kolehiyo at unibersidad ng lalawigan, Agosto 3-5.
Sa inisyatiba ng Samahang Tagapagtaguyod ng Katutubong Sayaw ng Pilipinas kung saan si Dr. Carlou Bernaldez, direktor ng Cultural Affairs, ang presidente ng NORSU Chapter, ay naisagwa nang matagumpay ang tatlong araw na pagsasanay. Ayon sa kanya, “Sa pangatlong [worksyap] ay mag-i-invite kami ng mga
tagapagsalita upang maraming maibahagi at suportado din kami sa national.” Upang makarehistro, ang mga kalahok ay magbibigay ng isang piso (estudyante) at 12 piso (guro). “Mas maraming nakilahok [ngayon] kumpara noon– 150 guro at yung 210 ay mga estudyante,” dagdag pa niya.
Ang mga aktibidades na bumuo sa worksyap ay ang 13 sayaw na itinuro. Isang fourth year MAPEH major at kalahok ng naturang pagsasanay na si Devon Sedillo ay nagsabing ang selebrasyong ito ay nakakapagbigay ng kaalaman ukol sa sayaw nating mga Pilipino na repleksyon ng ating kultura.
[rules].” Kasagaran sa mga balaod nga gisupak sa mga manunungha sa unibersidad gawas sa dili pag-gamit sa ilang ID, mao ang dili pagsunod sa dress code. Sa kasamtangan, ang mga estudyante nga madakpan nga wala musunod sa mga lagda sa unibersidad paga-sentisyahan
nga adunay una nga sala (first offense) nga mao ang pagsulat og promissory note. Apan, kon ang maong estudyante masakpan pag usob nga naglapas sa palisiya sobra sa usa ka higayon, ang USMO mapugos nga dili tugtan ang estudyante mga musulod sa eskwelahan dili igsapayan sa iyang rason.
“Gahi jud silag mga tungol ug way respeto sa skuwelahan. Gi-ingnan na na sila na di jud pwede apan ila gihapon gibuhat. Usa kini ka pamaagi sa pag disrespetar dili lang sa mga awtoridad kundi sa eskwelahan,” ingon sa freshman BS in Secondary Education major in T.L.E nga si Rose Pearl Clavero.
Samtang sumala ni Lorie Darong, usa ka freshman BS in Civil Engineering nga estudyante, “They should just transfer to another school, ‘cause they have oriented and all.” “Those students na di musabot [di musunod sa mga palisiya], they need another level of punishments Mga estudyanteng/pahina 4
Karah Jane B. Sarita
Bilang pagtugon sa kakulangan ng silid-aralan dahil sa pagdagsa ng mga bagong magaaral sa unibersidad, naglaan ng P70 milyon sa pagpapatayo ng isang twin-building sa NORSU Dumaguete kampus II. Sa isang panayam ng TN noong Agosto 8, ani university engineer Michael Saga na ang kakulangan ng silid-aralan sa Dumaguete kampus I ang dahilan kung bakit ang ibang klase ay nasa kampus II at sa gymnasium ng unibersidad. Ayon kay Saga, ito ay pang-akademikong gusali na naglalayong bigyan ng maayos na
Ika-2 panlalawigang folkdance workshop pinangunahan ng NORSU Rick Lyndon C. Calma
Mga estudyanteng misupak, USMO naanad na julius joe T. umbina
Gipahayag sa USMO nga hangtod niining higayun, aduna pa’y mga estudyanteng dili mahadlok musupak sa mga balaod sa unibersidad bisan pa man nga human na igasaysay ang mga silot niini panahon sa tinuig nga oryentasyon. Matod pa ni Rosalinda
Abellon, direktor sa USMO, “Ang among mindset is naa gyuy mga estudyante nga di gyud mu-follow og rules because mura og mao na murag fad. Murag mao gyuy ilang gusto ba. Dili kayo mi ma-kuan[bother]. Ang amo is murag normal ra gyud guro nang naa gyuy mga estudyante nga ingon-anang dili kabalo mu-follow ug kuan
City of gentle...
KAULAYAW SA TAG...
IKA-2 PANLALAWIGANG...
OPINyON | sa pahina 2
LATHALAIN | sa pahina 3
ULTIMO | sa pahina 4
El “even”
TALAARAWAN
UNIVERSITY POLL
OPINYON
2
TOMO XXXVI | ISYU BLG 10 | AGOSTO 6-10, 2018
EDITORYAL May pagbabago pala Paulit-ulit. Walang hangganan. Walang katapusan. Ito ang kasalukuyang estado ng sistema ng ating pinakamamahal na unibersidad— ang Negros Oriental State University (NORSU). Paulit-ulit na lamang ang pagbibigay ng mga abiso at iskedyul na sa bandang huli ay hindi rin naman susundin. Paulit-ulit na lamang ang pagbibitaw ng mga pangakong hindi naman lahat natutupad. Paulit-ulit na lamang ang pagpapaasa sa mga Norsunian, na ang iba ay nasa kanilang huling taon na, ngunit hindi pa rin nararanasang makibaka sa mga kaganapan sapagkat kulang ang inisyatiba (at pondo) upang sila’y ma-engganyo. Walang hangganan ang mga pila sa pagbabayad o pagpapaadvise kapag linggo ng enrollment dahil lamang sa ibang mga estudyanteng sisingit sa linya. Walang hangganan ang kawalan ng kaalaman dahil lamang sa mas mahabang kuwento ng ibang mga guro tungkol sa kanilang mga buhay kaysa sa mismong pagtuturo ng mga aralin. Walang hangganan ang pagbubuntot ng ibang mga estudyante sa kanilang mga guro tuwing may INC o iba pang katanungan sa kanilang estado sa klase dahil ni anino ay hindi mo matagpuan sa loob ng unibersidad. Walang katapusan ang mga proyektong ipinapagawa kahit ang iba pa rito ay hindi na naaayon sa syllabus. Walang katapusan ang mga gabing pinaghahandaan ng ibang mga estudyante ang iilang mga presentasyon at proyekto, ngunit sa bandang huli ay di rin pala itutuloy ng guro o kaya naman ay liliban pala sa klase ang guro. Walang katapusan ang pagsasabi sa mga estudyante na dapat ay labinlimang minuto pagkatapos ng oras ng klase ay dapat naroroon na lahat, ngunit ang guro naman ay umaabot ng tatlumpong minuto bago makarating. Ang lahat nang mga nabanggit ay hindi na lingid sa kaalaman ng nakararaming Norsunian. Ngunit sa pagdating ng linggo ng akreditsayon, nagkakaroon ng pagbabago. Bigla na lamang nagiging mabusisi ang mga guro sa kanilang mga estudyante at kung mabuti ba ang performance nila sa klase. Bigla na lamang nagsidatingan ang iba’t ibang mga dekorasyon upang mas maging malinamnam sa mga mata ang unibersidad. Sa pagdating ng akreditasyon ay bigla na lang kinailangan ang mga litrato at artikulo ng lingguhang publikasyon ng unibersidad. Kung dati ay iniismiran lamang ang mga manunulat at mga litratista kapag ginagawa ang kanilang mga alituntunin, pagdating ng akreditasyon ay bigla na lamang naging espesyal ang kanilang presensya. Ito nga ba ang nais nating makagisnan at makasanayan ng mga susunod pang mag-aaral sa unibersidad? Kung hindi magbabago ang sistema, lilitaw lamang ang mga himala at pagbabago sa tuwing mayroong malalaking kaganapan sa ating paaralan.
Tatsulok
Hindi na ako magpapaligoyligoy pa. Ang kolumnang ito ay upang bigyang-diin ang nakakabahalang diskurso patungkol sa matinding kaibahan ng langit at lupa, pinagpala at pinagkaitan, mayaman at mahirap. Sa pader na naghihiwalay sa dalawang magkaibang bagay, may magagawa kaya ang hustisya sa panahong ito’y tawagin ng mga nangangailangan dito? Gagamitin kaya niya ang tamang panghuhusga upang ipagtanggol ang mga naaapi laban sa mga
tiwali? Sa tingin ko ay malabo itong magkatotoo. Umuwi ako sa bahay daladala ang puyat galing sa paaralan nang marinig ko sa telebisyon ang isang balita na gumulat sa akin. “Zaldy Ampatuan, pinayagang pansamantalang umalis sa bilangguan upang dumalo sa kasal ng anak,” huni ng tagapag-ulat. Hindi naman sa pagiging kontrabida sa kaniyang buhay pero hindi ko lang talaga maintindihan kung bakit may mga taong mas binibigyan ng
City of Gentle People Nailhan ang siyudad sa Dumaguete isip ‘City of Gentle People’. Matinahoron, mahigalaon, maabiabihon— kining mga pulonga ang kasagarang mahulagway sa mga lumulupyo sa siyudad sa Dumaguete. Apan angayan pa ba ang mga Dumagueteño nga pagatawgon niining mga pulonga ilabi na sa pagbag-o sa panahon karon? Batid sa atong mga kahibalo isip mga Pilipino ug bisan sa mga tawo sa ubang nasod ang kahapsay ug kamalinawon sa siyudad sa Dumaguete, hinungdan nga daghang mga langyaw
nga turista ang nagaduaw sa maong siyudad. Usa pa ka rason nganong daghan ang ganahang mubisita mao ang pagkamalumo sa mga tawo. Usa usab ako sa mga nakadayeg sa maong lugar. Tuod man, nakasaksi ako kung unsa kamaayo ang mga lumulupyo sa maong lugar. Apan, ang wala nako nagustohan sa maong lugar mao ang kakulang sa pagpakabana sa mga tawo kabahin sa kalimpyo sa lugar. Tinuod nga malumo ang mga Dumagueteño ngadto sa ilang isigkatawo apan ngadto sa kinaiyahan? Wala ko masayod.
pribileheyo kaysa sa iba, lalo na sa mga taong hindi pinagpala ng karangyaan. Bakit pa tinawag na hustisya ang hustisya kung meron lang din naman itong espesyal na pagtrato sa mga piling tao? Ah! Alam ko na! Siguro ay dahil mas pinapaburan ng paghuhusga ang mga taong mayayaman, pinagpala, at may matataas na posisyon sa lipunan kaysa sa mga mahihirap at pinagkaitan. Habang pinagdurusahan at sinentensyahan ang ibang mga mamamayan sa kasalanang hindi nila kailanman ginawa, at nalayo sa pamilya dahil na rin sa kanilang sariling kagagawan, ang dating gobernador naman ng ARMM at ngayo’y nakakulong na si Zaldy Ampatuan ay pinayagang pumunta sa kasal ng kaniyang babaeng anak noong Agosto 21. Kung iyong titignan sa mabuting perspektibo, makikita mo ang pagmamahal ng isang ama na gustong masaksihan ang kaniyang anak sa harap ng altar. Ngunit huwag naman sanang kaligtaan ang mga ibang preso na, dahil sa pagkakakulong, ay hindi
na nasaksihan ang kaarawan ng kanilang anak at burol ng kanilang mga magulang. Kung ang mga mahihirap na preso ay hindi ginawaran ng parehong pribileheyo na ibinigay kay Ampatuan, dapat ganoon din ang mga high-profile na nagkasala sa batas. Dapat nating tandaan na si Ampatuan ay kasalukuyang nakaharap sa mga kasong pagpatay dahil hinihinalaan siyang utak ng pinakamadugong masaker sa mga mamahayag noong Nobyembre 23, 2009 kung saan 58 ka-tao ang napatay, 34 rito ay mamahayag. Ilang taon na ang nakararaan ngunit hindi pa nakakamit ang hustisyang inaasam. Ang hustisya ay kaakibat ng pagpapalaganap nang totoo at walang kinikilingang husga. Ang pagpayag kay Zaldy Ampatuan na dumalo sa kasal ng kaniyang anak ay hindi lamang malaking sampal sa mga biktima ng masaker, pati na rin sa sistema ng hustisya ng ating bayang mahal. May kalakip na impormasyon mula sa inquirer.net at rappler.com
Matod sa rekord sa Numbeo, 81.30 porsyento ang pollution index sa Dumaguete. Unsa man ang hinungdan nianang hilabihan kataas nga polusyon? KITA! Sa yanong paglabay nato og basura bisan asa, sa yanong paggamit sa atong mga sakyanan bisan dili kinahanglan, sa yanong pagsunog og mga plastic, nakatampo na kita sa polusyon sa lugar. Kinsa man ang angay basolon niining mga butanga? Wala’y lain kon dili kita! Kining atong mga negatibong tawhanong buhat nibalik ra usab kanatong tanan. Ang hugaw nga hangin ug palibot labaw pa sa mga krimen nga nagapatay og mga tawo. Matuod nga walay piligro sa paglakawlakaw sa siyudad apan dili ba hinay-hinay na kitang gipatay sa polusyon sa maong lugar? Matag panahon nga kita nagginhawa, wala kaha nakompromiso atong panglawas sa kahugaw sa hangin? Kaniadtong Agosto 3, gisibya sa Department of Health (DOH) – Negros Oriental nga adunay 613
kaso sa dengue sa probinsya, 90 ang gikan sa siyudad sa Dumaguete. Nianang 90 ka mga kaso, 2 ang miabot sa kamatayon. Dili malimod nga ang pagpuyo sa usa ka tropikal nga nasod ang nag-unang hinungdan sa mga ingon niini nga mga sakit apan lakip usab sa mga hinungdan ang estado sa kalimpyo sa palibot. Kon hugaw ang atong palibot, daghan usab nga mga sakit ang posible natong makuha, apil na ang dengue, ilabina tungod sa kausaban sa klima. Tinuod nga gamay ra kining gidaghanona apan magpaabot pa ba kita nga mudaghan kining mga kasoha ayha kita molihok? Dumagueteño, hain na man ang imong kalumo? Hain na man ang imong kamaayo? Dili pa ulahi ang tanan aron magbag-o. Magminaayo kita dili lamang ngadto sa atong isigkatawo kon dili usab ngadto sa kinaiyahan. Ug atong pamatud-an nga ang mga Dumagueteño, mga maayo pa gihapon sa kasamtangang panahon. ‘City of Gentle People’, karon ug sa umaabot.
LATHALAIN
Mahal mo nga ba?
Imahe ng Kampus
Princess S. Farole
Dibuho ni Nichole C. Destor
Mga paru-parong sa sikmura mo’y naglalaro, mga salitang tila kinikiliti ang iyong puso, at sa tuwing ngumingiti lamang siya sa iyo kasabay ang kislap ng kanyang mga mata, hindi mo na maipagkakaila ang pagkahulog mo sa kanya. Masarap man sa pakiramdam na ang isang tao ay mayroong marikit na epekto sa iyo, dapat ay alalahanin ang ilang mga bagay na makakapagtibay o makakasira sa inyong pagsasama. Ang pagpasok sa isang tao, habang ang pagtanggap sa tungkol sa kanyang mga Kaya tayo nawawala sa ating relasyon ay isang desisyon. iyong mga kamalian ay daan sa paniniwala, desisyon, o prinsipyo mga sarili kasi ginagawa nating Nararapat lamang na pag-isipan maligayang relasyon. sa buhay. Maaring gabayan mo mundo ang ating mga kasintahan mong maigi kung sakali mang Magkaroon ng tiwala sa isa’t- ang iyong kasintahan para sa na dapat ay inspirasyon at dumating ang panahong nais mo isa nakakabuti sa kanya. Alagaan karamay lamang sa ating mga nang magkaroon ng kasintahan. A n g at tulungan ang isa’t-isa para sa problema. Hindi lang siya ang Siyempre, hindi ka dapat tiwala ay isa sa ikauunlad ng relasyon. tao sa daigdig. Mahalaga pa rin nakikipagrelasyon pinakamahalagang Tanggapin mo kung ano ang na nakakapaglaan ka ng oras sa kung hindi ka elemento sa isang kuwento niya iyong pamilya at mga kaibigan. naman seryoso. relasyon. Walang Ibigin mo ang tao nang buo, Iilan lamang ito sa Siguraduhing saysay ang isang kahit ano pa ang mga paraan para sa handa ka at alam pagsasama kung dikta ng kanyang isang matiwasay na mo ang iyong walang tiwala pagkatao at pagsasama. Maaring pinasukan. sa isa’t-isa. Sa tanggapin mo mahal ka ng isang Sa panahon p a g t i t i w a l a , kung ano’ng tao sa paraang ngayon, mahirap na mas lalong mayroon siya. alam niya makahanap ng taong n a b i b i g y a n g Kung may d a h i l handang sumangga ng mga kahulugan ang mga bagay na ibaiba ang dagok, kaya kung nahanap isang relasyon. gusto mong pagpapakita mo na ang taong tapat sa’yo, N a a a l i n s u n o d n a mabago sa ng pagmamahal ng ugaliing alam mo ang susi komunikasyon ay kailangan kanya, huwag isang tao. At upang mas maging matibay Sabi nga nila, ang isipin na kahit gaano ang inyong pagsasama. komunikasyon ay susi sa m a b a b a g o mo pa siya Mahalin ang iyong sarili maayos na relasyon. Tama! niya ito sa kamahal kung Bago ka magmahal ng iba, Upang maiwasan ang hindi isang iglap ayaw na niya dapat alam mo kung paano pagkakaintindihan, kailangang lang. Huwag sa inyong relasyon, mahalin ang iyong sarili. pag-usapan ang mga bagay na mong pilitin ang isang tao na wala naman tayong magagawa Paano ka makapagbibigay nakakahadlang o nagbibigay baguhin ang kanyang sarili dahil desisyon niya iyon. ng pagmamahal kung ikaw komplikasyon sa isang relasyon. dahil kung totoong mahal ka Ngunit, sana naman, mismo hindi mo mahal ang Respetuhin ang pagkakaiba ng niya, alam niya kung ano ang mahal din tayo ng mga taong iyong sarili? Ang pagmamahal bawat isa mas makabubuti para sa inyong mahal natin. Kung hindi sa iyong sarili ay isa ring tulay Hindi dahil sa committed pagsasama. man, wala namang taong upang maging matatag laban kayo sa isa’t-isa ay may karapatan Huwag gawing mundo ang isa’t namatay dahil sa one-sided sa mga pangungutya ng ibang kang baguhin ang isang tao isa love, di’ba?
Kaulayaw sa Tag-araw Ni KV tyV
Iyon na marahil ang pinakamasayang bakasyon ng buhay ko! Ang sayang nabatid ko nang hawakan mo ang aking mga kamay? Hinding-hindi ko malilimutan iyon! Wala akong ibang inisp kundi ikaw, ako, at kung ano’ng meron tayo. Sabay nating tinatanaw ang paglubog ng araw habang pinaguusapan ang ating kahapon. Nang mga oras na iyon, damang-dama ko ang tunay na kaligayahan. Kahit hindi sangayon ang ama mo sa akin dahil magkapitbahay tayo’t alam niya ang kahapon ng pamilyang mayroon ako, sumumpa ka na ipaglalaban natin ang kung anumang mayroon tayo. Naaalala ko ang tamis ng iyong mga ngiti, sabay sa pagkislap ng iyong mga mata. Ang iyong mga tawang pauli-ulit na tumatakbo sa aking isipan na para bang sirang plaka. Sa bawat palitan ng matatamis na mga salita, sabay nating pinadama ang
3
pagmamahalan natin sa isa’t isa. Ang mga masasayang alaala ay hindi kailannman mabubura sa aking isipan. Naaalala ko pa ang bawat pagkunot ng iyong noo tuwing ikaw ay naguguluhan— ang ganda mo pa ring tignan. Inaasar pa kita na ang pangit mo, pero sa totoo, ikaw ang pinakamaganda sa lahat. Akala ko hindi na matatapos ang mga sandaling iyon hanggang sa magunaw ang mundo, pero akala ko lang pala lahat. Lumayo ka dahil sa pagaaral at nangako kang hindi ka magbabago, na lagi mo akong babalitaan, pero makalipas ang dawalang buwan, unti-unti kong naramdaman ang lamig at naglaho na ang dating init. Naging magulo ang aking isipan. Hindi ko na alam kung ano’ng gagawin kaya’t nakiusap akong magkita tayo at pumayag ka. Sabado ng umaga, dating tagpuan, hindi ko makalimutan ang araw na iyon.
Kuha ni Harvey M. Iquio
Dibuho nina Jessa C. Araneta, Jay Cheever G. Rocaberte, at Jerico Quibot
TOMO XXXVI | ISYU BLG 10 | AGOSTO 6-10, 2018
Sa biglang tingin, walang kakaiba sa binatilyong ito. Naglalaro lamang siya kasama ang kanyang mga kaibigan habang nagtatawanan. Walang humpay habang siya’y naglalakad patungo sa kinabukasang walang kasiguruhan. Sa isang labanang palaging pagkatalo ang kanyang dinaranas, tanging pangarap lamang ang kanyang bitbit upang mabigyan siya ng lakas upang pasanin ang bigat sa kanyang mga balikat. Siya si Jeck Gutang, kasalukuyang mag-aaral ng Negros Oriental State University (NORSU), Dumaguete at nasa unang taon sa kursong Bachelor of Science in Chemistry (BS Chem). Siya ay nagtapos ng Senior High na may mataas na parangal. Si Jeck ay tubong San Jose, Negros Oriental. Sa kanilang mapayapang pamumuhay sa bukid, masaya ang mga alaalang kalakip ng kanyang kabataan. Naghahabulan at naghihilaan ng mumunting kotseng binuo ng kanilang mga ama. Mga kunwariang kotse na gawa mula sa mga retasong kahoy, o bote ng polbo o pabango. Ngunit sa kabila ng isang makulay na kahapon, hindi maipagkakailang nakaranas din ng mga paghihirap ang kanyang pamilya. Tinatago lamang nilang magkakapatid ang lungkot dahil ano nga ba ang maidudulot nitong maganda? Sa murang edad, hindi na niya kinailangan pang bantayan ng kanyang mga magulang dahil naiintindihan na rin naman niya ang sitwasyon ng kanilang pamilya. Halos igapang na ng kanyang mga magulang kanyang pag-aaral ngunit pagtungtong niya sa ikalimang baitang ay napilitan siyang lumipat sa kanilang lungsod kung saan ilang kilometro ang layo mula sa kanilang bahay. Sa pagtilaok ng manok ay nagsasaing na ng bigas si Jeck. Siya rin ang gumigising sa kanyang mga kapatid upang makasabay niya sa paglalakad. “Paghuman namo og kaligo ug prepare sa mga balon namo para paniudto, kanang mga 5:45 [a.m.] magsugod nami’g lakaw ana pero dili mi mag-uniform daan. Amo rang gibutang among uniform sa bag. Maabot mi ana sa lungsod mga 6:40 [a.m.],” pahayag ni Jeck. Mabilis nilang hinuhubad ang mga damit na lugmok na ng pawis sa layo ng kanilang nilakad upang makapagbihis sa kanilang uniporme. Maliban dito, pinagkakasya pa niya ang sampung pisong baon sa bawat araw— limang piso sa meryenda at limang piso sa ulam pananghalian. Gayunpaman, masaya si Jeck na ginagampanan ang kanyang mga tungkulin sa bahay. Sampung beses man siyang madapa, makita lamang ang mga ngiti ng kaniyang mga magulang, mas
imahe/ sa pahina 4
“Naa na ba’y lain?” tanong ko. Sinabi mong wala, na walang ibang lalake sa buhay mo. Nang mga sandaling iyon gusto kong isa-isahin lahat ng mga bagay na ipinangako mo sa akin. Hindi ka kumibo o nagsalita. Tumitig ka sa aking mga mata at sinubukan kong damhin ang ningning sayo tulad ng dati pero naglaho na. “Nganong wala naman ka’y time nako?” tanong ko ulit sa’yo. Sagot mo’y abalang-abala ka sa iyong pag-aaral pero hindi ko lubos maintindihan na isang linggo palang ang pasukan ay ganoon ka nalang ka-abala. Gusto kitang pagsabihan pero wala ni isang salitang lumabas sa aking bibig. Wala akong ibang nagawa kundi tanggapin ang inyong mga dahilan dahil takot akong mawala ka sa akin. Ngiti at titig lang ang aking naipakita sa iyo habang iniisip ko ang dating mga yakap mo. “Bulag nalang ta,” mga salitang kay dali mong binigkas habang nakatitig sa akin.
Akala ko biro lang, pero inulit mo. “Bulag na ta, please. Natuok na ko,” sabi mo. Iniwan mo ako sa dating tagpuang lugmok sa luha. Nagpatuloy ka sa paglalakad habang ako’y tulalang nakatitig sa alon ng dagat. Pagkatapos ng nangyari, hindi ko maintindihan kung saan ka nasakal. Maraming tanong ang pumasok sa isip ko na gustong-gusto kong mabigyan ng kasagutan. Kinulit ko ang kaibigan mo at nahikayat ko siyang umamin sa akin. Sinabi nya ang lahat, na may matagal ka na palang kasintahan bukod sa akin. Nanlamig ako. Napagtanto kong pampalipas oras mo lang pala ako. Napaluha ako. Wala palang mas sasakit sa pakiramdam na ibinigay kong lubusan ang pagmamahal ko sa isang taong hindi naman talaga naging akin. Si KV ay isang DOTA player. Makikita mo siya palagi sa ZONE tuwing libreng oras niya.
ULTIMO
4
Kuha ni Jose Marie Royo
Baradong tubo sa canteen gireklamong baho
KAYA BA’NG AMOY? Barado nga tubo sa kilid sa canteen gikabalak-an sa mga magtutudlo ug estudyante nga kini magdala og kadaot sa mga ginaserbi nga pagkaon kada-adlaw sa kan-anan.
Faith jessica e. alejAno
Mga magtutudlo ug mga estudyante nireklamong baho ang nibarang tubo sa canteen nga ilang gikabalak-ang makadaot kay kini duol sa kan-anan sa unibersidad. Matag-tulo ka bulan kon abrihon sa maintenance ang tubo sa agi-anan sa mga hinugas sa canteen kay
Akreditasyon/ mula sa pahina 1
mubara kini ug kon muawas, baho gayud. “Gabara gikan sa canteen— mga hinugas, mga sebo,” saysay ni Danilo Silorio, gikan sa university maintenance sa Building and Grounds (BG). Kung unsaon ang pagkasiguro nga limpyo ang mga gipang-kaong pagkaon kon ang palibot baho, kini ang usa sa kadaghanang
imahe/ mula sa pahina 3
lalong napupunan ang kanyang kaligayahan at lakas na tumayo pa nang ilang ulit. “Nakahuman ko ug elementary. Lipay kaayo ko kay naa koy ribbon. Kanang feeling na ma-proud imong parents,” masayang hayag ni Jeck. Ibang landas ang tinatahak ni Jeck nang siya’y mag-Senior High. Dahil sa layo ng kanilang bahay mula paaralan, hindi na niya nagawa pang umuuwi arawaraw. “Triple ang paningkamot nako kay lage ganahan ko na mawala gamay ang stress nilang mama ug ako ipa-feel nila na dili sayang ilang pagpaningkamot
para makaskuwela mi,” sabi ni Jeck. Kung iisipin, hindi niya nakalimutan ang kanyang sarili dahil ang kaginhawaan ng kaniyang pamilya ay ligaya sa kanyang mata at puso. “Sobra na kaayo ilang efforts para namo. Para nila ni ug tungod nila ni nganung nagtinarong ko og skwela,” dagdag pa niya. Ang buhay ay simple lamang. Kailangan mo lang ng mga tamang desisyon upang matahak mo ang nais mong landas. Masira man ito ng mga maling pagpapasya, hayaan mong puso naman ang magbigay direksyon.
Balitang Pangkomunidad Nat’l ID system law ipinatupad Reychemver C. Credo
Ganap nang batas ang National ID System Law na minsan nang iminungkahi dalawampung taon ang nakalilipas matapos itong pirmahan ni Pangulong Rodrigo Duterte, Agosto 6. Kulob man sa kamay ng mga nagdaang administrasyon, nang mapagtibay ng Pangulo ang kanyang suhay sa kahalagahan ng naturang hakbang ay agad inaksyonan ng kongreso ang batas kalakip sa Senate Bill 1738 at House Bill 6221. Ang Philippine System Identification Act (PhilSys Act) ay naglalayong lumikha ng opisyal na identification card sa mga Pilipino upang tiyak na mapadali ang paglapit sa mga serbisyo ng gobyerno. “The Philippine ID will even aid in our drive against the social menaces of poverty, corruption, and criminal issues as well as terrorism and violent extremism,” banggit ng Pangulo sa isang simpleng signing ceremony sa Malacañang ng parehong araw. Ang ‘machine-readable’ na ID ay nagtataglay ng mahahalagang datos gaya ng PhilSys number, tunay na pangalan ng nagmamay-ari, kasarian, uri ng dugo, lugar ng kapanganakan, marriage status, tirahan, at ritrato. Ayon sa pananaw ni Paula Bianca Carreon, second year BS Computer Science, malaki ang posibilidad na mas malupasay sa panganib ang mga mamamayan dahil karaniwan silang umaakto sa mga ID-accessible na transaksyon. Dagdag pa ni Genesis Christian Herrera, isa ring estudyanteng BS Computer Science, bagaman isang panukala ng pamahalaan ang National ID System, nararapat na mariing pagtibayin ng bawat
mamamayan ang hakbang ng gobyerno at makiisa rito. Gayunman ay idineklara rin ng gobyerno na sisiguraduhin nila ang paguugnay ng Privacy Law upang maprotektahan ang makakalap na impormasyon. Haka-haka ng mga Norsunian sa ID System “Kung akong gi-rate ang (approval sa) law from 1-10, it would be 8 kay first time pa man pod siya (mahitabo) and we don’t fully recognize its finest effect yet,” pagtukoy ni Mary Alika Jane Gervacio, fourth year BS Pharmacy. Samantala, batid naman ng estudyanteng BS in Food Technology na si Mary Joy Dela Torre, makatutulong ang National ID System upang maibsan ang kanilang pagod at suliranin sa mga transakyon gaya ng pagkuha ng dokumento sa PSA, LTO License, atbp. “Oo, in need siya (law) kay base pod sa (akong) experience, ang uban (services) is requiring multiple IDs to transact and ang problema (kalagmitan) usa ra ang ID sa mga estudyante,” pahayag ni Roberto Silva, fourth year Bachelor in Elementary Education. Tungo sa pag-unlad Ang Pilipinas ay iilan na lang sa mga bansang walang National ID System kung kaya’t masigasig ang pamahalaan na maisakatuparan ang implementasyon sa loob ng limang taon mula 2019. Sa katunayan, ilan sa dahilan ng pag-aproba ng National ID System Law ay ang pagkamit ng, “efficient services delivery, enhanced administrative governance, reduced corruption, curtailed bureaucratic red tape, ease of doing business, and strengthened financial inclusion.” May kalakip na ulat mula sa People’s Journal Vol. XL No.190
BAGONG PAHAYAGAN. Gng. Virginia Lacuesta nagbigay ng kanyang pahayag tungkol ANINAW, ang annual newsletter ng NORSU. Kuha ni Jose Marie Royo
Degamo ipinagbawal ang paggamit ng plastik Alexe A. Luce
Sanilagdaang executive order noong Hulyo 18, pangkalahatang pinagbabawal na ni Roel Degamo, gobernador ng Negros Oriental, ang paggamit ng plastik sa mga pampublikong opisina at ospital sa buong lalawigan. Ang nasabing kautusan ay isang kilos-suporta sa paglulunsad ng Visayas leg ng Clean Seas Pilipinas, isang inisyatiba ng United Nations Environment Program (UNEP) kasama ang SmartSeas PH, isang Non-Government Organization
(NGO) sa Pilipinas. Kamakailan lang, lumabas sa pag-aaral ng Greenpeace, isang independienteng pandaigdigang organisasyon na sumusulong sa pagprotekta at pag-alaga sa kapaligiran at pati na rin sa pagtaguyod ng kapayapaan, na ang Pilipinas ay pangatlo sa pinakamalalang kontribyutor ng plastik sa pandaigdigang karagatan. Ayon kay Lucena Amaro ng Environment and Natural Resource Division (ENRD) ng Negros Oriental, talagang isinusulong ni Degamo sa lahat ng Local Government Units (LGUs) ng probinsiya ang zero
waste. “Kahapon, nagkaroon kami ng pagpupulong kasama ang Provincial Solid Waste Management Board na dinaluhan ng mga mayor, mga puno ng departamento, tatlong kinatawan, at mga board members,” saad ni Amaro. Binigyang-diin din niya ang problema ng mga LGUs ukol sa pagpapatayo ng mga sanitary landfills. “By law, naa man tay Republic Act 9003, supposed to be closed na unta ang mga open dumpsites and controlled dumpsites.” Dagdag pa ni Amaro, nahihirapan ang ibang mga LGU
ng probinsya sa paghahanap ng lugar na pagtatayuan ng sanitary landfills, kaya patuloy pa rin ang iba sa paggamit ng mga dumpsite. “Kay kanang sa Candauay ron, ilang dumpsite dapat i-close na jud na siya. Naa may notice of violation ang LGU nila from DENR,” wika ni Amaro. Noong nakaraang Marso, nag-isyu rin siya ng executive order 9, series of 2018 na ipinagbabawal ang mga “coalfired power plants” sa lalawigan, at noong Hunyo 1, ipinagbawal din sa lungsod ng Dumaguete ang paggamit ng “disposable plastic bags” partikular na sa pampublikong pamilihan.
Paglalarawan ni Jeke Cris G. Rocaberte
Dibuho ni Dinloven M. Janguin
Sinabi ni Estrope na ang ang “triangulation” na mayroong ay dapat panayam mula sa mga akreditor, dokumentasyon inspeksyon sa mga opisina, at gumamit ng mga papeles na tatlong taon na ang nakararaan pagmamasid ng mga klase. Dagdag pa rito, maaaring hanggang kasalukuyan upang tumawag ng mahigit kumulang ipakita ang mga kamakailang dalawang mag-aaral mula sa isang aktibidades ng mga programa. Sa kabilang banda, programa upang makapanayam binibigyang-diin ni Estrope ang ng mga akreditor. Isang “mock accreditation” mga plano upang makamit ang ang isinagawa nitong ika-9 ng katayuan ng (CoE) Centre of Agosto na siyang nagsilbing Excellence at Center of Development isang simulasiyon ng proseso (CoD), at ang nabanggit na mga ng akreditasyon upang makita programang Nursing at Pharmacy kung anong mga dokumento ay naaangkop. Ang mga resulta ng ang kulang at kung paano matutugunan ang mga akreditor akreditasyon ay ihahayag bago magtapos ang taon. nang higit pang impormasyon. Mga estudyanteng/ mula sa pahina 1 and it’ll serve them right. silag self-discipline first kay Hangtod sa makabalo sila unsa di ba sa atoa man jud nang kaimportante ang mga rules,” self mag sugod ang discipline. dugang pa ni Darong. Kay whether they like it or not Apan matod ni Jannine they need to obey the rules and Chiao, usa ka senior BS in policy sa school if ganahan silag Pharmacy, “Kinahanglan peaceful nga pageskwela.”
gipanghuna-hunaan sa mga nireklamong dili ma-agwanta ang kabaho sa baradong tubo nga agi-anan sa hinugas. “Pag-agi nako ganina, baho kaayo,” Jacel Angeline Lingcong, magtutudlo gikan sa Mathematics Department, nag-ingun.
Ang Mondel’s Food Choice, usa sa mga nagtinda sa canteen, nag-ingon nga ang pagbara sa tubo, sa maintenance na lagmit kay gi-dala nila ang ilahang ang mga mumho ug makusganong nagasiguro nga walay problema ang mga pagkaon. “Sure pod na gimaintenance? Nganong hugaw kaayo na?” Jessie Catalan, third year BS Information Technology nga esudyante, nag-ingun. “Ilain ang hinugas aron dili kini mubara”, Monalyn Catalbas, third year BS Information Technology , nag-ingun. Sanglit, matud ni Edgar Abella, Direktor sa BG, dili malikayan ang pagbara kay pagka-unan man na og maong adunay maintenance nga naga-check-up og naga-abri sa manhole arun limpyuhan ang mga baradong sebo.
TOMO XXXVI | ISYU BLG 10 | AGOSTO 6-10, 2018