SANDIGAN WALL NEWS EDITION
VOLUME 63 NUMBER 5 · OCTOBER 2018
LTFRB: P2 nga dugang plete pinakaulihi nga pagtaas para sa 2018 NI IVEE E. MANGUILIMOTAN KAG MA. KRISTINE JOY R. BADAYOG Gin-deklarar sang Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) Region 6 nga ang dugang nga duwa ka piso sa pasahe nga ginpatuman sugod sang ika30 sang Agosto ang mangin pinakaulihi na pag-pataas sang plete sini nga tuig. Suno sa LTFRB - Region VI, ang rason sang gulpi nga pagtaas sang pletehan amo ang pagtaas sang presyo sang krudo, pagmahal sang bili sang piyesa, kag ang dako nga gasto sa maintenance sang mga dyip. Gin-aprubahan sang LTFRB ang pagpataas sang presyo sa pletehan tuman sa petisyon nga gin-sumitar sang nanarisari nga mga grupo sang mga drayber kag operator sang dyip tungod man sa epekto sang pagpatuman sang Tax Reform for Acceleration and Inclusion ukon TRAIN law. Antis ma implementar, gin konsiderar man sang LTFRB ang kapasidad sang mga pasahero nga makabayad kag nag kooperar sa National Economic Development and Authority sa pangusisa sa mga pumuluyo. Dugang sang ahensya, mahimo ini na ang ulihi nga pagtaas sang plete sa rehiyon kung wala na sang may magasunod pa nga petisyon para sa fare increase sa katapusan sang tuig 2018. Labi nga apektado ang mga drayber nga nagapasada sang public utility jeepneys (PUJs) kag ang mga pumuluyo nga nagacommute sa pagdugang sang ?2 sa plete sa siyudad sang Bacolod kag Iloilo. Suno kay Butch Bonoso, isa ka PUJ driver, makabulig man kuntani sa mga drayber ang gin-implementar nga duwa ka piso
SARDINAS
FOUNDED 1956
facebook.com/thespectrumusls · thespectrum.usls@gmail.com VOLUME _ NUMBER _ · OCTOBER 2018 Joshua Martin P. Guanco EDITOR-IN-CHIEF
Katherine E. Co ASSOCIATE EDITOR
NEWSPAPER EDITOR Starlene Joy B. Portillo MAGAZINE EDITOR Hezron G. Pios ONLINE PUBLICATIONS EDITOR Martini M. Falco LITERARY EDITOR Alvin Brian S. Legario PHOTOS AND VIDEOS EDITOR Mariano O. Javier ASST. PHOTOS AND VIDEOS EDITOR Ena Louise P. Apelo LAYOUT AND GRAPHICS EDITOR Glen Jed J. Descutido ASST. LAYOUT AND GRAPHICS EDITOR Alfredo Jr. R. Bayon-on EDITORIAL ASSISTANT Keanu Joseph P. Rafil
Victoria Marian B. Belmis MANAGING EDITOR
COMICS BY: CARL HASON T. GERALE Robert H. Jerge III EXTERNAL AFFAIRS DIRECTOR
NEWSPAPER WRITERS Kynah Rhea B. Fuentes, Joshua L. Mahilum, Ivee E. Manguilimotan MAGAZINE WRITERS Disney Marie Espartero, Lance Christian M. Juarez ONLINE WRITERS Ma. Angeline M. Mayor, Charlene Marie D. Lim, Ida Sarena Gabaya LITERARY WRITERS Ma. Kristine Joy R. Badayog, Lorraine M. Labos, Chad Martin Z. Natividad PHOTOJOURNALISTS Nicci Bernelle D. Aguilar, Millen Andre E. Gela, Gerico T. Guanco VIDEOGRAPHERS Alfed Edrian D. Ama, Kyle Jyrax D. Sevilla LAYOUT AND GRAPHIC ARTIST Alexandra V. Bachoco ILLUSTRATORS Andrea Danielle A. Gamboa, Carl Hason T. Gerale, Anna Theresa S. Parayno WEB ADMINISTRATOR Keanu Kent. B Gargar PUBLICATION MODERATOR Jean Lee C. Patindol
nga saka sa plete, pero mabatyag naman ang mga pasahero sa wala untat nga pagmahal sang mga balaklon sa merkado, kag nagdugangan pa ang pagmahal sang plete. Iya pa ging-dugang nga biskan may duwa na ka piso nga saka, kulang pa gihapon ang kinitaan sang mga drayber nga husto lang magkadto sa ila nga gasolina, boundary, kag galastuhon sa matag-adlaw. Nagtaas tuod ang plete, perdi man gihapon sila sa kamahalon sang mga balaklon. “Indi mo mapaktan, matulog ka lang, pagkabwas masaka naman duwa ka pesos ang plete. Kung pwede man lang kuntani nga tuldukan nila ang pagsaka sang presyo sa gasolina. Kay kung ang gasolina magsaka, halos tanan gasaka man,” dugang pa ni Bonoso. Siling man ni Danielle Joy Alegre, estudyante sang University of Negros Occidental Recoletos kag naga-istar sa Brgy. Vista Alegre, nakibot kag naapektuhan siya sa pagsaka sang plete tungod nga gakabuhinan ang iya tiniguman kag nagadugang pa sa galastuhon. “Kung pigado ka kag sakto lang kwarta mo, luoy ka gid ya,” komento ni Alegre. Dugang man sang LTFRB nga nagpataas man sa flagdown rates ang taxi sa mga nanligad nga bulan sa tuig. Luwas sina, ging-athag sang LTFRB nga indi apektado ang Western Visayas sa dugang na pagtaas sa plete sang sa NCR, Region 3 kag 4 na nagsugod sang Nobyembre 2 na hantud na ?10 ang minimum fare.
SANDIGAN WALL NEWS EDITION
VOLUME 63 NUMBER 5 · OCTOBER 2018
sila na mga mananakay MGA LARAGWAY NI MILLEN ANDRE E. GELA, GERICO T. GUANCO KAG ALFED EDRIAN D. AMA Sa matag-adlaw, sila ining mananakay nga nagapagutok kag subong naga-antos sa hinali nga pagtaas sang plete.
Sa Likod ng Pagiging Hari NI JOSHUA L. MAHILUM AND KYNAH RHEA B. FUENTES
LARAWAN NI GERICO T. GUANCO
‘Hari ng kalsada’ kung bansagan ang mga dyip na naglipana sa mga lansangan ng Pilipinas. Ayon sa ulat ng Land Transportation Office, na nakalathala sa Philippine Yearbook 2013 ng Philippine Statistics Authority, umabot sa 1,794,572 ang mga rehistradong dyip sa bansa noong taong 2013. Ngunit ang mga numerong ito ay noong nakaarang limang taon pa. Sa patuloy na pagtaas ng populasyon lalo na ng mga mahihirap, lalo pang dumadami ang bilang ng mga dyip dahil ito ang isa sa mga nakagisnan nang kabuhayan sa siyudad. Bilang mga ‘hari ng kalsada’, nagmistulan na ngang kaharian para sa mga dyip ang lansangan. Ngunit sa likod ng pagiging hari nito ng mga dyip, nakatago ang masalimuot na istorya ng mga nagmamaneho nito. Isa ang 53 taong gulang na si Rogelio Bantuigi sa mga drayber ng tinaguriang “hari ng kalsada”. Siya ay ama sa tatlo niyang mga anak. Tubong Sagay City si Rogelio ngunit dahil sa kahirapan sa probinsiya, lumuwas siya papuntang Bacolod City at naging drayber ng dyip. Sa loob ng labing limang taon, nairaraos niya ang mga pangangailangan ng kanyang pamilya at ang pag-aaral ng kanyang mga anak sa pamamagitan ng kanyang pamamasada ng dyip. “Kung indi ka ya maghimakas, gutom pamilya mo. Ti dapat maghimakas ka na lang gid para makakaon sila adlaw-adlaw [Kung hindi ka mapupursige, magugutom lang ang pamilya mo. Kailangan talagang mapursige ka upang may makain sila araw-araw.],” bigkas ni Rogelio. Dahil sa layo ng Sagay City sa Bacolod, naging tahanan ni Rogelio ang bumubuhay sa kanila sa loob ng ilang taon. Simula noong maging drayber siya’y natutulog lamang siya sa mga nakaparadang dyip sa kanilang garahe. Umuuwi lamang siya tuwing katapusan ng lingo o di kaya nama’y hindi na kaya ng kanyang katawan. Minsan umaabot ng walong araw kung hindi siya umuwi sa kanyang pamilya ngunit bilang ama’y kakayanin niya ang lahat maibigay lang sa kanyang pamilya ang kanilang pangangailangan sa araw-araw. Ganoon na lamang ang pagpupursige Rogelio
upang makapag-uwi siya ng malaking pera mula sa kanyang kita sa maghapon hanggang gabi na kanya namang ipapadala sa kanyang mag-iina. Arawaraw, kailangang makalap si Rogelio ang kabuuang P1300-P1500 upang maibigay sa operator ang P750 na renta sa dyip at P600-P800 na pambayad sa gasolina. Ang maiiwan sa kanyang kita sa buong pamamasada niya sa isang araw ang tanging maiuuwi ni Rogelio. Kung minsan pa nga’y lugi pa siya. Kaya’t ganoon na lamang ang panlulumo ni Rogelio tuwing tataas ang presyo ng gasolina lalo pa nitong mga nakaraang buwan kung saan sunod sunod ang pagtaas ng mga produktong petrolyo dahil naging dagdag pasanin ito hindi lamang para kay Rogelio kung hindi para din sa iba niyang mga kasamahang drayber ng dyip. Kung noon nasa P600-P800 lamang ang inilaan ni Rogelio sa gasolina, ngayon umabot na ito sa P1000-P1200. Hindi pa diyan nagtatapos ang pasakit sa mga drayber tulad ni Rogelio dahil nitong nakarang araw, pinatungan pa ng dagdag na P100 ang kanilang renta sa dyip dahil sa pagmahal rin ng mga spare parts ng sasakyan na dagdag pasakit na naman sa kanilang bulsa. Upang maibsan ang kalbaryo ng mga drayber, inaprobahan kamakailan ang P1.50 - P2.00 dagdag pasahe sa dyip. Ngunit para kay Rogelio hindi pa rin ito sapat. Kung tumaas man raw ang pasahe sa dyip, wala naman silang kawala sa mataas na presyo ng gasolina. Ayon sa kanya, kung dumadaing ang mga pasahero dahil sa ilang baryang pagtaas sa presyo, isipin naman daw sana nila na higit na mas talo ang mga drayber dahil mas ramdam nila ang epekto ng pagtaas ng presyong petrolyo. Isa lamang si Rogelio sa mga drayber ng tinaguriang “hari ng kalsada”. Ngunit ang pagiging hari nito’y hindi nagbigay ginhawa sa kanya. Sa halip, siya’y nagmistulang alipin na naging sunudsunuran sa mga hindi inaasahang pagbabago sa lipunan, isang alipin na nagsasakripisyo at umiinda sa mga kalbaryo ng isang drayber maibigay lang sa pamilya ang hinahangad ng maayos na buhay.