Aklas

Pulso. Pulso ng pagkamulat ang nagtulak sa bawat indibidwal upang mag-aklas. Lumalaban ayon sa ideolohiyang naikintal sa isipan bunga ng karanasan sa malupit na lansangan - ang lansangang minamanipula ng masasamang elemento. Tumatangis... tumataghoy... nagpupumiglas sa mga kadenang gumagapos sa isipan at mga kamay na nag-aaklas.

Pag- aaklas!

Lumaya’t pinalaya ang isipan at damdamin. Pinagbigkis ng iisang hinaing at walang katapusang isinagaw sa sambayanan ang mensahe ng pag-aaklas.

Lumalaban at patuloy na lalaban sa iba’t ibang paraan mapaabot lang ang mumunting tinig.

Kinasangkapan ang panitikan sa libretong ito upang mapalaya ang damdamin ng mga manunulat na matagal ng naninindim sa kulturang inalalako lamang ng mga naghaharing uri. Sa kabilang banda mumulatin din nito ang mga mambabasa sa tunay, totoo at realistikong lipunang kinabibingan nila.

Nasa koleksyong ito ang mga babasahing hindi inilalantad ng kalakhang midya. Dito malayang naipapahayag ang mga katotohanang ikinukubli ng bawat sensura sa telebisyon.

Binabasag ng Aklas 2012 ang panitikang kinasanayan na.

IVY CLAIRE N. AQUIT

AKLAS? Ang mundo ay puno ng pag-aaklas. Nariyan ang WWI at WWII. Ang Pilipinas naman, bago ito madiskubre, patok na rito ang mag-aklas mula sa pangangamuhan. Nang dumating naman ang mga Kastila, Amerikano, Hapon, at Amerikanong muli, naging “hobby” at “habit” na ng mga Filipino ang magaklas din mula sa pangangayupapa. Ibig sabihin, hindi na dayuhan ang pagaaklas sa atin.

Ngayon, na ‘ika nga ay panahon ng Facebook, Twitter at IPod, “trending” naman ang pag-aaklas mula sa post-colonial na pananakop. Nag-aaklas ang kabataan, ang kababaihan, ang kaguruan, ang manggagawa, ang magsasaka at iba pang nilalang sa maraming paraan, sa mga “android” na pamamaraan. Makikita na mula noon hanggang ngayon, bulok an gating sistema.

Dito sa pinagpuyatan, pinag-awayan, at pinag-pagurang AKLAS ’12, mababanaag ang kasalukuyang “trend” sa lipunan na ubos-lakas na kinakalaban ng mga sawing palad.

Hihiling ako na sana hindi lamang maging collector’s item ang literary folio na ito. Ink your pen, serve the people!

DONNADETTE S.G. BELZA

Sa bawat pag-ikot ng kamay ng orasan ay nakikiayon ang mainit na panahon upang gisingin ang nahihimbing na tatlong manlilikha ng sining: ang manunulat, ang makata at ang mananaysay. Bawat isa’y mabubuong paksa para sulatin, sa bawat akdang natapos ay ipinararating sa mga mambabasa ang kanilang layunin.

Kung bakit nagsusulat ang manlilikha ng sining ay isang malaking manipestasyon, isang pagtatangka at isang pagluluwal ng bagong silang na tekstong literari, na pakikinabangan ng bawat mambabasa. Ito ang nais iparating ng AKLAS ‘12 sa panahon ng impormasyon at teknolohiya. Walang bagong paksa ngunit may bagong dugo ang panulat. Dugong magpapamulat sa naalimpungatang diwa ng babasa.

Prof. PATROCINIO V. VILLAFUERTE

AKLAS ang naging kasuyo natin sa kadiliman ng nagdaang administrasyon sa PNU; manawari’y AKLAS pa rin ang liwanag natin sa kasalukuyang panahon.

Di baga’t sa maraming mga pagkakataon, nanatiling dalisay na timbulan ng pag-asa ang AKLAS: tabak sa pakikidigma, kalasag sa sibat ng kaaway, salakot sa tag-ulan, tipanan ng magkakaibigan, gitara sa harana, libro ng pagsuyo, aklat ng pagmumulat.

Marubdod na pagbati sa The TORCH sa pagpupunyagi para sa makabuluhang panitikan ng ating paaralan para sa bayan!

Prof. VICTOR REY FUMAR

Talaan ng Nilalama Nilalaman Nostalgia (1) TAKING THE LEFT TURN ON THE STRAIGHT ROAD (2) Umaga sa Buhay ni Sarao (3) Pluma (4) Raket (5) Tinig (8) Mabuhok na Usapin (8) Paano nga ba maging Nobyo ang isang aktibista? (13) Mga Bakas ng Abo ni Sion (14) Lutong Chapsuy (15) Bato Bato Pik (18) Para Kay B (18) NAPAKARAMING TITSER DITO SA AMIN NGUNIT BAKIT TILA WALANG NATIRA? (19) IMPYERNO SA IBABAW NG LUPA(Ang Pakikipagsapalaran Ni Juan sa Mala-Impiyeno) (21)

MULING PAGTANGAN(24) PAKIUSAP LANG (25) Hinagpis sa Piling ng Kadena (26) GINTONG ANI NG KARIT (26) PAHINGI SA HANGIN (28) Punla(32) GALAW-GALAW (33) Piso (33) Upuan (34) URIPON (36) MUNI-MUNI (37) BANDALISMO (38) Isang Umaga sa Kastilyo (37) “Filipino Time” (43)

Kita at Kundiman (45) Sigaw ng Katarungan (46) Anino ng Kamatayan (47) LUNDUYAN (51) ANG PAKIKIPAGSAPALARAN NI TITSER AYAN (52) ICE CREAM (59) PITHAYA (65) ANG UNANG KASALANAN NI ADAN (66) D’ Pol Pisigan Band (70) Revolutionary (81) HALINA (83) TRIUMPH BEYOND DEEDS (84) THE OPPRESSOR, OPPRESSED, AND OPPRESSION (85) UNQUEERED THOUGHTSCarnival of Adam (85) Machismo (88) WHEN THE CREATOR MEETS HIS CREATION (89) FEMININE PSYCHE (95) THE FIRST TIME I SHUT MY MOTHER’S MOUTH (97) HOW I WANT TO BE LOVED? (98)

A LETTER OF WHISPER (99) GOLDEN FIELDS, AVENGING MOUNTAINS (100) AMATS (102) BUTTERFLY WINGS (102) A Tale of the Crumbling Walls (104) TT (104) OWING YESTERDAY (106) A LOVE STORY (107) SWEAT. . .. (108)

Wala na si Teresa (111) Pula (111)Excuse Me Po! (113) Confessario (113) Titris (115) Attendance (115) Make-up (117)Station (117) Bulong(119) Lumpen (121) Sa Looban (121) Self-Defense (123)

Rugs To Riches(112) Cocaine(114) Dicta(116) Kadena de Amor(118) Gusto ko Siyang Makilala(120) Outh of School Youth(122) Sagahasaa(124)

Mga salita at parirala inihambalang sa daluyong na kinasanayan...

Ruby Ana Bernardo Di kita kilalaa Sa pangalan, ni ang iyong pinanggalingang probinsya Maging ang iyong tahanan o kahit pa ang iyong edad Nasa hayskul o kelehiyo ka kaya ?

Saan ka kaya naorganisa?

Kilala kita Alam kong kilala kita Hindi dahil sa bitbit mong bag pack Hindi dahil sa alam kong pulang tsinelas na de goma, Bonet na butas at tisert na may nakasulat na ‘FETAD’ Ang huli mong gayak nang Makita kita Hindi dahil alam kong ballot at chicharon Ang huli mong kinain bago umakyat Kasama, Nakikita kita Nakikita kita sa piket ng mga magsasaka Sa mahabang martsa pa-Mendiola sa walkout ng mga estudyante sa US Embassy at higit sa lahat, Sa talaan ng mga mabubuting Anak ng Bayan Kilala kita Kilala kita hindi man sa Pangalan Kundi dahil tayo ay may iisang dugo- kulay pula sa pulang bandila Naalala ko, Noong huling gabi sa Cordillera Naramdaman ko ang wagayway ng mga pulang bandila Habang patungo kayo sa ating buhay na larangan Kung saan naroon ang wagas na pag-ibig sa Bayan nakikita kita nakikita pa rin kita sa piket ng mga magsasaka sa mahabang martsa pa-Mendiola Sa walkout ng mga estudyante Sa US Embassy at higit sa lahat, Sa talaan ng g mga g mabubuting Anak ng Bayan –

1

AKLAS2012 AKLAS

TAK KIN NG N GT TH HE L LEF LE EFT EF E FT TT TUR TU URN ON ON THE HE S ST TRA TR RAIG AIG GHT HT R HT ROA OAD OAD O R GHT AD E STRAIIG H T N O N R U T T F E HdT ROAD TAKING THE L AIG TldRKira Reginald Pradanos S E H T N O N R U T T TAKING THE LEF paulit-ulit sa balita..

Malaking pondo sa edukasyon May benepisyo sa mga fakulti at empleyado Mataas na sweldo para kay Sir at Ma’am Maganda ang pagnenegosyo ng pamantasan Magpapaunlad ng programang K to 12 ang dayuhan

Matuwid na daan Subalit paulit-ulit kong nakikita...

Bitak-bitak na silid aralan Panay amag at alikabok ang silid-aklatan kinakalawang na bentilador Warak-warak na pisara Durog-durog na mga silya Inaanay na kisame Pira-pirasong yeso Hungkag na laboratory nakasusulasok na banyo Estudyanteng walang pangmatrikula Gurong nagbebenta ng bra at longganisa Starbucks at Convergy’s imbis na klasrum Technical-Vocation na lang na kurso

Tinipid na daan Kaya paulit-ulit ko na gagawin Pagiging Guro ng bayan Isasantabi ang yeso Iba pang guro pasasamahin Ikukuyom ang kamao Pupunta sa Chino Roces Avenue kakaliwa ng daan

author Di pa sumisilip ang mga silahis ng araw ay pilit na niya akong gigisingin Pilit na pasisimulan ang ugong na nagpapanginig Sa aking katawan Upang simulan na ang buong araw ng pakikibaka Mabubuhay sandali uubo at mamamatay Pagod na nga yatang talaga ang aking kabuuan na ni hindi napapalamutian o naaayos man lang

Ni hindi nga napapaningning ang tansong kabayo sa harapan o napipinturahang muli ang mga karatulang patawa o pang-uyam Isa pa isa pang pagpupumilit Isa pang paghigpit ng susi Hindi maaaring sumuko ‘pagkat maraming mga munting matang nakatunghay mga mukhang nagsusumamo at mga sikmurang kumakalam kahit pa nga kaunting pera lang ang sa palad niya’y maiwan mula sa buong araw na pkikibaka sa usok at ingay ng kalsada habang ang nakaupo lang sa malambot na silya ang tatanggap ng mga papel na pera

3

AKLAS2012 AKLAS

Isa pang ubo’t buga bago ang tuluyang pagkabuhay ng nangingig kong katawan Pangingig at ugong na magpapatuloy sa buong araw upang sa gabi’y maibsan kahit kaunti ang mga munting matang nakatunghay mga mukhang nagsusumamo at mga sikmurang kumakalam at sa kinabukasa’y uulitin muli ang walang katapusang siklo upang kahit minsan sa isang araw ay matugunan ang mga munting matang nakatughay mga mukhang nagsusumamo at mga sikmurang kumakalam.

Kristine M. Salvador Titik Titik i sa bawat salita.

Hinaing sa bawat kataga.

Plumang tuluyang naubusan ng tinta.

Binusalan, tinapos ang sunod na kabanata.

Plumang hatid ay katotohanan.

Kaalaman sa sambayanan. papel na magbibigay daan.

Nakadadarang at nagbubukas ng kamulatan.

Mga titik na nagsisisgawan.

Malakas pa sa sigaw ng sanlibutan.

Patalim na matalas pa sa itak.

Nakamamatay pa sa asintadong sumpak.

Plumang gabay ng madla.

Takot ang dulot sa iba.

Pag-asa naman sa mga dukha.

Lasong nakamamatay sa mga marangya.

4

Andrew Bonifacio Clete Madaling araw.

Literal na nagmamadaling sumisikat ang araw. Walang palag na nilap ng liwanag ng araw ang dilim. Una ay kinantok ang kawaln, humalik, hanggang sa dinilaan, niyakap, nilapa at saka nilamon. Napaka-agresibo ng haring araw, napakabihasa at walang awing nilalapa ang dilim. Ang dilim; na walang palag, walang imik- sanay na.

Mula sa silingan, unit-unting lumiliwanag sa sanlibutan. Isa-isang nag-sisibangon ang kabahayan habang sabay-sabay sa pagkanta ng kani-kanilang tilaok ang mga manok.

Malakas ang tugtog sa kabilang bahay, “Mag-exercise tayo tuwing umaga, tuwing umaga, tuwing umaga. Mag-exercise tayo tuwing umaga upang ang katawan natin ay sumigla. At sa gabi, maaga kang matulog sa umaga, maaga kang gumising at agad mag-jogging-jogging, sa plaza mag-tambling-tambling.”

Alas-sais ng umaga, kakauwi pa lamang galing sa kung saan. Pagpasok ng bahay ay inihiwalay ang sapatos sa paa kasunod ang damit sa katawan. Buong magdamag ang raket ni Juan, bawal ang pagkurap. Lilingun-lingon at lilipat-lipat ng pwesto kung saan mas marami ang parokyano. Ilang taon na ang lumipas bago niya pinasok ang ganitong kalakaran. Noon mas presko, birhen, wala pang bahid, muwang at pumuputok ang kabog ng dibdib sa kaba.

Ngayon, bihasa, presko pa rin kahit papano (sa tulong ng kolerete), di na mabilang ang nabahiran ng katas, agresibo at walang lugar ang kaba.

Animo’y galing sa graveyard shift ng call center ang sistema; ang tanging kaibahan lamang ay iba ang gingamit na pantawag, paraan ng pantawag at serbisyong kalakip ng tawag. Sa call cente, pagalingan sa pagsagot sa Ingles. Sa kalakaran ni Juan, anumang lengwahe ang gamit mo ay mayroong pagkakaintindihan basta’t pangungunahan ng kindat at sitsit, ang mensahe ay mabilis pa sa isang tawag. Sa call center, airconditioned ang buong kwarto kasama ng mga nakahilerang computer sa harapan habang suot-suot ang headset.Sa kalakaran ni Juan, daig pa ang lamig ng aircon sa bawat hampas ng hangin sa katawan ng mga nagdaraan sa mga hile-hilerang katulad ni Juan; wala ng suot na headset pero palaging handa at palaging may dalang proteksyon.

Inihiwalay na ni Juan ang pantaloon ng suot niyang pang-ibaba. Pagkatapos ay inilabas ang pakete ng sigarilyo sa bulsa nito, nagsindi ng isa habang nakupo sa sofa ng tinitirahan n’yang tahanan; tahimik, walang kagamitan, madilim at ang damit ay nakakalat sa kung saan-saan. Putik nalang ang kulang sa sahig ay maaari nang ituring na kulungan

5

AKLAS2012 AKLAS

ng baboy. Ang pagkakaiba lamang ay malaya ang baboy,namumugad sa kung saan-saan nito nais. Namamasyal, bumibisita sa kapwa baboy, kakain ng kanin-baboy, at babalik din sa lungga kung saan putik ang kanyang kasama. Marami na ring bumisitang baboy at tinulungan siyang tuluyang gawing kulungan ng baboy ang kanyan kasama ng pang-habambuhay na putik. Putik na paulit-ulit niyang ipinanliligo sa araw-araw. Putik na isinusubo at iniinom. Putik na hindi niya matakasan.

Bigla siyang napaubo at nabilaukan sa hinihithit na yosi, pagtingin niya sa yosi ay may sumabit na hibla ng buhok mula sa dulo g kanyang bibig. Hinipan niya ito at bumagsak ang hibla ng buhok mula sa dulo ng yosi hanggang sa sahig. Pagkatapos ay isinuksok niya ulit sa bibig ang yosi, maya-maya ulit ay bubuga. Isinuksok niya ulit sa bibig at bubuga. Isinuksok niya ulit at bubuga hanggang sa tuluyang manghina ang yosi at maging upos ang kabuuan nito. Subalit marami pang nakapilang stick ng yosi sa loob ng pakete na handang magpahigop hanggang sa nagliliyab niyang baga. Inubos niya ang pakete ng sigarilyo at tumulala sa putting kisame habang pinagmamasdan ang elisi ng ceiling fan; maingay kasabay ng pag-ikot, puno ng alikabok (ni hindi man lamang nalinisan), titigil-tigil sa bawat kanto na may kaunting kalawang at wala nang tatak. Ibinalik niya ang atensyon sa kisame; nakakahilo, napapagod ang kanyang mga mata, umiikot ang paningin at pinikit ang mga mata ng sampung Segundo saka dumilat.

Halos ilang oras ding humiga si Juan sa sofa, nagpapalipas-oras. Iasang oras, isa’t kalahating oras, dalawang oras, dalawa’t kalahating oras. Tumayo siya at kinuha ang tuwalya, nagtungo sa palikuran, binuksan ang gripo at umagos ang gripo ng buhay, hindi nagpapaawat at patuloy na umaagos hanggang sa mapuno ang batya. Kinuha ang sabon at sinabunan ang leeg kung saan iba’t ibang klase at hugis na ng labi na ang dumampi, kumagat,dumila, at humalik. Sinabunan ang mukha, ang parte ng mata na ilangari-arian na ang nasilayan, ilong na iba’t ibang kolerete na ang naamoy, teanga na samu’t saring bulong at sitsit ang napakinggan kasabay ng pagmumumog ng bibig na ilang unggol na ang isinigaw sa kailaliman ng madaling-araw.

Simula noong pagkabata ay nabuo na ang konsepto ng solo sa kanyang bokabularyo. Ang buong buhay niya ang konsepto ng solo na parang solo niya ang mundo. Walng ibbang taong katunggali sa kanyang mga kagustuhan at pangangailangan. Kapag solo, walng kasama. kapag walang kasama, solo. Basta’t ramdam niya ang kamalayan ay ramdam na rin niya ang konsepto niya ng pagsosolo; pag-iisa.

May tumatawag sa kanyang cellhone, Samsung Tune ang ringtone. Subalit hindi niya sinagot bagamat rinig saq buong bahay ang tunog. Binuksan ang TV, nanood ng Doraemon. ipinalipat-lipat ang istasyon. Nanood ng cartoons, nanood ng cartoons at nanood ng cartoons. Muli na namang nagring ang kanyang cellphone na halos lumamon sa buong bahay sa lakas ng ingay na nilikha katulad ng sadyang busina na kumakaripas na truck sa highway. Kinuha niya ang remoteat mariing pinindot ang (+) sign na volume. Noong una ay maririnig ang pagtatalo ng dalawang ingay—mula sa TV at ang ring ng cellphone--subalit tuluyang nilamon ng ingay ni Doraemon ang Samsung Tune. Nanatiling nangingibabaw si Doraemon kasama ang kanyang mga mahiwagang bagay—mahiwagang takure,

6

mahiwagang sumbrero, mahiwagang baul, mahiwagang bintana at lahat ng pwedeng gawing mahiwaga. Natapos ang pang-aaliw ni Doraemon at nagpatalastas. sumunod na programa ay isang reality show, mariing pinidot ang power gamit ang hinlalaki ng kamao niyang puno ng ugat at galit. Wala nang paliwanag na pinakinggan mula sa TV, agad-agad tinanggalan ng kakayahang magpahayag. Sampung minuto ng pagtunganga ang dumaan na animo’y binisita ng anghel ang kabahayan.

Sampung minuto ng katahimikan, pagninilay-nilay at paggunita ng mga ala-ala ng nakaraan. Muli na naming narinig ang Samsung Tune mual sa kawalan. Inaakit ang mga tenga na lumapit at tuigunan ang tawag ng cellphone na nakapatong lang naman sa ibabaw ng lamesita sa kaniyang harapan. Hinuhubaran ang kaniyang atensyon upang mapalapit at damputin ang nag-iinit at kanian pang nag-bubungangang cellphone. Matagal na tinitigan ang cellphone habang pumuputak ito at inaabuso ang kaniyang pagiging marupok. Sa bangdang huli, inihaba pa rin niya ang kanyang braso at dinampot ang cellphone, binigyang-pansin ang nag-init na tawag (sa wakas) kasabay n g pambunagd niyang, “Putang Ina mo!”. Maya-maya’y tumilapon ang cellphone at sumapol sa matigas na pader, nagshut-down.

Ilang gabi at madaling-araw ang dumaan ay hinanap siya ng mga suking parokyano sa lugar na kaniyang pinaglalagian. Nagbilang sila ng mga nagdaang dilim. Sa malamig na gabi, hindi nasilayan ang mga mata niyang ang bisyo ay kumindat. Hindi narinig ang nakakakiliting sitsit na nakapang-aakit ng kababaihan, maging kalalakihan lalo na ang kalakhang kabaklaan---pinukpok ang mga marurupok sa gilid-gilid.

Isang gabi at madaling-araw ang dumaan na walang raket si Juan; walng suki ang sinasamahan niya sa pag-abot sa rurok ng tagumpay. Walng suki ang nainitan sa pag-indayog ng kaniyang katawan. Walang suki ang nakalunok ng katas ng kaniyang pagiging lalaki. Walang raket; walang kita. Wala!

Alas-sais ng umaga, nagsimulang lumipad ang mga dyaryo sa kabahayan at ang headline, “Lalaki, nagbigti ng walang saplot!”

At muling na naming narinig ang tugtog sa kabilang bahay, “Mag-exercise tayo tuwing umaga, tuwing umaga, tuwing umaga. Mag-exercise tayo tuwing umaga upang ang katawan natin ay sumigla. At sa gabi, maaga kang matulog sa umaga, maaga kang gumising at agad mag-jogging-jogging, sa plaza mag-tambling-tambling.” Kasabay ng pagbangon ng kabuhayan at pagkanta ng mga manok.

Panibagong-araw, muling nanlapa ang liwanag ng araw at kaniya-kaniyang raket na naman ang karamihan.

Unang Karangalan sa pagsulat ng Maikling Kwento 19thLiterary Awards- The Torch Publications Genoveva Edroza Matute

7

AKLAS2012 AKLAS

Agnes S. Bueza sa dagliang pagbabago ng panahon Ang masalimuot na hampas ng mapaglarong emosyon Ay lumulunod sa manipis na takip ng damdaming puno pilit na nakikipagsabayan sa isipang tuliro kumukulo, nag-uunahan upang makaagapas sa sisidlang siyang sibol ng nanggagalit na puso Kelan ba maririnig ang mga tinig na ito?

Tinig, kataga na magpapabago pagbabagong hihimlay sa katauhan ko Na nagpapainit pa sa kadahilanan Kung bakit ang imaheng nabubuo Ay tila isang aparisyon ng galit na mundo mapaglaro man ang araw sa sangkatauhan malungkot man minsan ang sinag ng madilim na si buwan sana maaninag nila ang malungkot na anino sa kumukubling ilaw At mabahagian ng init at liwanag na tutulong upang matunaw ang bawat lusak sa pingkian ng puso at kaisipan upang tuluyan ng maglaho ang debuhong nakahimlay sa sensitibong ugat na nagpapasikip sa daloy ng maluwalhating pangarap....

A Author Ang kimpal kimpal na usok mula sa mga pampasaherong jeep ang siyang bumati sa akin ng magandang umaga. Ang maiingay na busina ng mga naghahari-hariang bus at motor ang siyang tuluyang gumising sa diwa kong hindi pa gaanong nilulubayan ng antok. Ang mga bahay aliwan ay nagsasara pa lamang. Malamang dinayo ang show kagabe. Astig talaga ni Mayor Padua!

Subalit sa kabila ng polusyon, ingay at ilan pang alalahanin na araw araw nang bumabagabag sa akin, sinalubong ko pa rin ang umaga na may ngiti sa aking maninipis at mapupulang labi. Bakit naman hindi e ang araw na ito ay isa na naming araw ng karunungan. At isa pa, bibihira lamang sa mga kabataan sa bansang ito ang nabibigyan ng pribilehiyo para makapag-aral sa kolehiyo. Yung klasmeyt ko ngang salutatorian hindi na nag-aaral dahil ni ang pagkain sa araw araw ay problema na nila, e pag-aaral pa kaya? Sa hirap ba naman ng buhay dito sa Pinas! At sa kawalang kwenta ng mga lider sa bansa na wala nang ginawa kundi magpakapal ng magpakapal ng kaqnilang makakapal na wallet, (sa pangunguna na nung lider na kabababa lamang sa pwesto – at sigurado ako na masamang masama ang loob niya!) nararapay lang na magpasalamat ako sa mga biyayang katulad ng edukasyon (na tinitipid pa ng bansang ito!). Kahit na minsan ay may mga problema sa unibersidad na pinapasukan ko kasi yung president e medyo naubos na ata ang hiya. Hay! Bakit kaya hindi na lang ang isang katulad ni Adel Tamano ang pangulo ng unibersidad namin? Gwapo, matalino, mabait. Nakakainggit ang mga taga-PLM‌

8

Matapos masigawan ng isang napakayabang na motorista sa daanan dahil ayon sa kanya’y wala ako sa tamang babaan, (Pero teka nga? May tama ba talagang babaan sa Pinas? E halos lahat ng mga pasahero bumababa sa gusto nilang babaan e! Yung mga drayber din nagbababa at kumukuha ng pasahero kung saan saan!) pinulot ko ang mabigat kong backpack at tinahak na nag daan patungo sa pinakamamahal kong unibersidad! Excited akong pumasok ngayon dahil bukod sa magrereport ako sa paborito kong propesor, e ilang araw nang bago ang aking hairstyle! Hindi pa kasi kami nagkikita ng bespren kong si Coco at kailangan niyang makita ito. Subalit kahit medyo kakaiba ito sa paningin ng iba dahil sa dalawang guhit sa gilid ng aking ulo, sinunod ko pa rin naman ang prescribed na gupit pagdating sa haba at ikli na malinaw na nakasaad sa Student Handbook na binili ko nang halagang 50 pesos. (Oo! May bayad ang handbook sa aming pamantasan!) Hindi ako katulad ng mga koreano sa iskul na naghahabaan ng mga buhok pero hindi naman sinasaway ng mga gwardyang ang laging pinagdidiskitahan e yung mga babaeng mali daw ang suot na sapatos, nakatsinelas, may kulay ang buhok at kung anu-ano pang dahilan na siyang magpapainit lamang ng ulo ni Miriam Santiago.

Pagdating sa gate ng pamantasan, magiliw kong iniabot ang aking bag kay manong guard.

Tinusok tusok nya ito at kunwari’y iniinspeksyon (marahil tinitignan kung may dala akong bomba) nang biglang inilapat niya ang kanyang chinitong mata sa aking ulo o malamang mas nararapat sabihin, sa aking buhok.

“Bawal ang buhok mo. Dun ka sa kabila pumasok.” wika niya. Sa puntong iyon , kinakabahan na ako. Alam kong hindi maganda ang ibig sabihin ng mga salitang iyon. Sinusubukan kong mangatwiran, “E manong bawal ba’to? Ilang araw na akong pumapasok nang may ganitong buhok, ‘di nyo naman ako sinisi…” “He! Dun ka…dun ka sa kabila pumasok!” mabilis niyang banat. Hindi nya na ako hinayaang makapagpaliwanag. Siguro naisip nya na nais kong palabasin na hindi nila ginagawa ang kanilang trabaho dahil nakalusot ang isang pasaway dawn a katulad ko. Nakamamatay ang tingin ng mga chismosang estudyante sa likod ko. Sa kanilang mga tingin, tila hinaluan ko ng asupre ang pagkain ng pangulo ng pamantasan at ang kaniyang mga alipores.

Nang makarating na ako sa kabilang gate, inatasan ako ng babaeng guard na isulat ang aking pangalan sa inaamag at luray-luray nang log book. Ginawa ko ang iniutos niya at matapos nito’y inatasan niya akong pumasok sa loob ng opisina ng head guard. Malakas na kabog ng dibdib. Malalagkit na pawis ang tugon ng aking katawan sa alalahaning ito.

“Bakit ganyan ang gupit mo? Bawal yan e.” pambungad niya agad sa akin.

“Bawal po ba? Hindi ko po alam. Sinunod ko naman po yung prescribed na haba ng nakasulat sa handbook e. At isa pa po, marami na ang mga koreanong estudyante dito na lagpas na ang buhok sa patilya hindi niyo po sinasaway?” magalang kong sagot. Sa puntong iyon ay ginamit ko na ang lahat ng pagpapakumbaba at paggalang na aking nalalaman dahil alam ko na ang lahat ng pagpapakumbaba at paggalang na aking nalalaman dahil alam kong iyon na lang ang makakatulong sa akin.

“ABA! AT NAGTUTURO KA PA! TIGNAN MO NA LANG YANG SARILI MO!” Sa puntong iyon ay talagang tinaasan na niya ako ng boses. Hindi ko alam kung bakit. Hindi ko alam kung bakit ganoon siya makikipag-usap e ni hindi ko naman siya binastos. “Wala pa naman po akong…” sasagot pa lang ako pero sa puntong iyon ay minabuti ko na lamang na tumahimik. Hindi uubra ang ugaling aktibista sa mga taong katulad ng ginoong ito. At isa pa, sabi nga ni Sir Vic, “it’s hard to argue with stupid people!”

Mahirap nang makipagtalo pa sa mga taong tanga at sunod sunuran lamang sa status quo ng lipunan.

Mga taong nakakulong sa multo ng nakaraan at walang alam sa mga salitang “liberasyon at aklas”.

“Sumama ka sa akin at ipaparada kita sa buong campus para makita ng lahat na mali yang ginawa mo tapos dadalhin kita kay Mam,” sabi ng walanghiyang iyon sabay ngiti sa akin. Hindi ko na naintindihan kung sino ba yung tinutukoy niyang mam. Pero marahil hindi naman siya ganun kaimportante katulad ng president n aming unibersidad ng mga panahong iyon.

9

AKLAS2012 AKLAS

“Pero sir, kaylangan pa ba talaga yan?”

“O bakit papalag ka pa?”

“Pero..”

“Tama na! Aba. Gusto mo pa yatang madagdagan yang violations mo e!”

“Ha? Violations? Anu bang ginawa ko bukod sa mgapagupit ng kakaiba? At isa pa, kelan pa naging mali ang pagpapaliwanag at pangagatwiran? Huwag niya akong itulad sa ibang estudyante na hindi marunong magsalita at tikom ang bibig para sa pangangatwiran! Mga estudyanteng tila paos sa tuwing mangangatwiran! Hindi ako ang tipong tatahimik na lamang kapag may kamalian!

Sa puntong iyon ay wala na talagang pag-asa. Sumunod na lamang ako sa demonyo na tuwang tuwa sa kanyang ginagawang tila baga paghila sa akin sa impyerno. At ang mga tangang estudyante naman kung makatingin kala mo may karumal dumal na krimen akong ginawa!

“Hoy! Mga tanga! Dun kayo tumingin sa Maceda! Andun yung criminal! Andun yung walanghiya! Andun yung gahaman sa kapangyarihan!” gusting gusto kong isigaw sa kanilang mga pagmumukha.

Tagumpay ang walanghiyang head guard. Manang mana siya sa ugali ng Representative ng Party list nila! Yung bochog n anak ng dating pangulo ng bansa na magtatanggol daw sa karapatan ng mga gwardiya sa kongreso!

Tagumpay! Napahiya ako sa buong campus. Pero hindi pa ditto natatapos ang kalbaryo ko.

Dahil sa puntong iyon ay narating na naming ang opisina ng mam. Siyang siya pa sa pagkukwentuhan ang head na ito sa isang English teacher. Pinagchichismisan yata ang isang fakulti ng Soc. Sci. department dahil iba raw ang pananaw nito sa kanila. Aktibista kasi si Sir at napakaraming ipinaglalaban kaya hindi nila ito gusto. Sila kasi sipsip sa mga nakaupo sa pamantasan! Mga linta! Siyang siya sila sa pagkukwentuhan at pagtatawanan habang ga-bundok ang mga Gawain sa kanyang table.

“Mam! Good morning! Eto oh! Tignan nyo ‘tong violator natin ngayon.” Pasipsip na panimula ng walanghiya. “Tignan nyo naman ang gupit.”

“Aber. Patingin nga! Tsk. Tsk. Oh bakit naman ganyan ang gupit mo iho? Magteteacher ka ganyan ang itsura mo?” sbi I mam sa akin.

“Anu ba naman ‘tong mga estudyanteng ‘to! Akala nyo ata basta-bastang eskwelahan lang kayo nag-aaral e. dapat talaga inaayos ang pag-iinterview at proseso ng pagtanggap sa mga inaadmit na estudyante ditto e hindi po ba mam?,” wika ng sipsip na English teacher.

“Oh mam. Anu bang gagawin natin sa pasaway na ‘to?”

“Dalhin mo sa Head nya. Tsaka sa Dean ng College nya para maturuan ng leksyon! Para magtanda! Buti na lang nandiyan ka. Tama yan! Gawin mo lang ang trabaho mo.”

“Yes mam! Concern lang kasi ako sa reputasyon ng eskwelahan na ito e. Palala tayo ng palala…”

“O sige, dalhin mo na yan!”

Hindi pa nakuntento ang tatlong mga walanghiya at naghagakgakan sa tawa!

Akala ko’y tapos na ang panghihiyang ito nang biglang winika ng sipsip na teacher, “Yang mga tulad mo ang problema ng eskwelahan na ‘to! Kawawa naman ‘tong eskwelahan na’to!”

10

“Ang mga tulad niyo ang problema ng pamantasan na ito at lalo na ng lipunang ito! Mga taong gaya na sarado ang isip! Walang alam kundi ang sumunod na lamang ng sumunod na tila mga bakang kakatayin na ay sumusunod pa rin sa amo niya! Mga taong katulad ninyo ang problema ng bansang ito!

Mga sarado ang isip!” gusting gusto kong isigaw sa pagmumukha nilang lahat.

Hindi ko lubos na maintindihan ang gusto nilang palabasin. Bakit kaya sa akin isinisisi ang kabulukan ng eskwelahang ito? At doon pa sa mga katulad kong palaban, may prinsipyo sa buhay at kakaiba ang pananaw sa kanila? Bakit hindi nila ibaling ang sisi doon sa lalakeng naka-amerikana, at nagpupumilit na manatili sa kapangyarihan at pumipigil sa karapatan ng mga katulad kong mahilig magpahayag ng kabulukan ng sistema? Kung isa ako sa mga problemang dapat sugpuin ng unibersidad, aba’y tila mas malaking isda naman yata si President at yaong mga immoral na mga guro na nakikipagrelasyon sa kanilang mga estudyante? Sino kayang mas malala sa amin? Ako na many kakaibang pananaw sa buhay… ako na isang liberal! Ako na isang rebolusyonaryo! O yaong guro ko sa PE na may MA at minsang minura mura ako at halos saktan kami sa harap ng Dean at ng napakaraming tao? Nagpatong patong na tuloy ang mga alaala sa aking isipan. Lahat ng masasamang nangyare sa akin sa eskwelahan tila nag-flashback.

Hindi ito ang unang beses na winalanghiya ako ng isang propesyonal sa pamantasan. Grabe talaga ang buhay. Kung sino pa ang may pinag-aralan sila pa ang umaasal na mga mangmang!

Tandang tanda ko pa. labinglimang minuto na ang nakakaraan at wala pa ang napaka-aktibo at napaka-busy na propesor ko. At dahil unang taon ko pa lamang sa unibersidad at hindi pa alam ang ilang ga bagay bagay ditto, minabuti kong umalis sa klase nya. Wala pa rin kasi akong assignment sa Academic Listening and Speaking subject ko. Dun na lang ako gagawa ng assignment para ‘di masayang ang oras! Aba! Ang gaga (o gago?) hinanap ako! Dumating pala matapos ang ilang minuto. Pinahanting pa ako sa mga kaklase ko. At ayun nakorner ako pinagmumura ako ng wlang humpay at gumawa ng mga gestures na hindi kasiya-siya! Hindi pa nasiyahan at dinala ako sa opisina ng Dean ng Student Affairs. Akala ko’y nakahanap na ako ng kakampi ng dinala niya ako dito. Nung tinanong ako ng dean kung bakit daw ako umalis sa klase ni Propesor Bright magalang kong isinagot na, “E kasi po Sir 15 mins. na po siyang wala sa klase. Umalis nap o ako. Yun naman po ang nakasulat sa handbook hindi ba?” walang humpay ang bibig ni Propesor Bright sa pangangatwiran. Nang matapos na siya sa kanyang walang kwentang argument, nagsalita ang Dean, “iho, hindi dahil sa nakasulat sa handbook susundin na; ung iba dun inilagay lang for formality.” Natameme ako. Ayaw ko na. hindi na ako nagsalita pa. alam kong talo na ako sa laban.

At nung kinausap ako sa fakulti nya, nung nag face to face kami, inungkat ba naman ng Propesor kong ito na kamukha ng pangulo ng basa ( pareho sila ng ngiping tila mouth piece sa laki!) noong panahong iyon ang lahat lahat! Kesyo napapansin daw niya na hindi ako aktibo sa subject niyang Rhytm and Dance. Bakit daw ganun ako? Bakla daw ako pero bakit hindi ako mahusay sa pagsayaw?

Dapat daw e artistic ako! Aba mam! Tanga ka pala e! may tinatawag tayong multiple intelligences! At sa kasamaang palad, wala sa artistic yung akin! Nandito sa linguistics ma’am! At isa pa, kasama ba sa semantic field ng salitang bakla ang salitang pagsayaw? “Gayness does not entail the word dancing. Study your lessons more. My God…” nakikinikinita kong sasabihin sa kanya ng napakahusay kong propesor sa linguistics kung sakaling nakaenrol siya sa klase nito.

Ngayon, kung talagang ginagawa nila ang kanilang mga trabaho sabihin nila sa akin kung bakit hindi ganitong mga klaseng tao ang sinusugpo nila. Mga propesyonal na nagaasal walang pinagaralan! Mga degree holders na hindi ginagamit ang pinagaralan. Wala silang ipinagkaiba sa mga politikong nagtapos nga sa mga prestihiyosong unibersidad pero naubos na ang mga moral.

Narating naming ang opisina ni Dr. Mac ang Head ng aking department. Sinuwerte pa ako nang mga panahong iyon dahil wala ang malupit na Dean ng kolehiyo ko. Ipinaliwanag ng butihing head of guard ang violation ko.

11

AKLAS2012 AKLAS

“You know Sir; I really don’t give much attention when it comes to hair ang such matters. Because you know, I believe in the student’s freedom of speech and liberation. So, I can’t seem to find what the issue here is. I’m sure sir that you have your teenagers too. So you must understand how teenagers behave nowadays.” Paliwanag ng tinitingila kong propesor. “Whooooaaaahh! Achieve na achieve ka ma’am! PAK! Gusting gusto ko isigaw nung mga panahong iyon.

“Yes ma’am…” yan lamang ang nasagot ng matapobreng lalakeng yun. Palibhasa’y di siguro naintindihan ang liberation at ang ipinaliwanag ng napakatalinong head ko.

Pinakawalang din ako ng head of guard at hinayaan akong pumasok sa aking klase. Mahigit kalahating oras din ang nasayang sa buhay ko noong araw na iyon. Mabuti na lamang at absent pala ang propesor ko sa subject kung saab ako dapat magrereport. Kapag sinuswerte ka nga naman! Ang mga taong katulad ni Dr. Mac ang kailangan ng unibersidad at lalo na nga bansang ito upang hindi matuluyan. Mga taong liberal at walang takot!

Subalit iilan na lang ang mga katulad nila.

Ang mga katulad natin.

Huwag naman sana!

12

Stephanie Ann A. Miran Miranda “They lived without rules...

They loved without fear...

But as the world changed So did they�

- hango sa pelikulang Across the Universe Kapwa tayo nagbabalik sa pagiging estranghero Sa tuwing makikisangkot tayo sa mapangahas na komosyong ito.

May bangis na kumawala sa iyong dibdib Na bumubulalas sa iyong bibig.

Hindi ka ganito Kapag nag-aangkin tayo Ng ating sariling daigdig Matamis ka bumanat Ng mga korni ngunit malutong Na litanyang maromansa.

Mahinahon ngunit pilyo Kung mangarap n gating kinabukasang Pambara sa mapait kamaong nakaraan.

Ngunit sa iyong kaanyuan, Tanong sa akin nanlalaban: Sa bigwas at pawis ng iyong mukha, Saan nagmumula ang motibo mong Tanganan mga karatulang yaring palaban?

Mag-iingat ka, mahal ko, Sa pakikibakang karnal.

Kahit pa maghalo pawis mo sa tubig na ipinupukol sa iyo sa tuwing magkakaengkwentro, di ko makakayang maglaho sa santinakpang mapaniil ang aktibistang nobyo na gaya mo...

Unang Karangalan sa pagsulat ng Tula Ika-19 Gawad Pamapanitikan ng The Torch Genoveva Edroza Matute

13

AKLAS2012 AKLAS

Mark Rommeld Santos Sila.

Oo. Sila.

Sila ang sa aki’y nagpaasa.

Sila na sa aki’y nagbigay-buhay Sila.

Oo. Sila.

Sila.

Oo. Sila.

Sila na kawangis raw ng maylikha.

Tao raw ang kanilang ngalan.

Sila ang nagkait sa akin ng karapatan.

Sila.

Oo. Sila.

Sila.

Oo. Sila.

Ang nangakong magiging magulang.

At ako raw ay tatawaging anak.

Nanabik ako noon, Akala ko’y masisilayan ko ang ganda ng tinatawag na mundo.

Ngunit bakit ganito?

Kahit ang sarili kong katawan.

Kahit ang sarili kong laman.

Hindi ko man lang masilayan.

KAYO! Kayo ang dahilan ng lahat ng ito.

Madamot kayo.

Sana hindi niyo nalang ako binuo Para wala kayong kikitilin ng ganito.

Hindi man lang ako nakalaban… …kawawa akong nilalang Oo, kayo ‘yun!

Wala kayong karapatang maging magulang!

Wala!

Wala!

Sila.

Oo. Sila.

Isa ka rin ba sa kanila?

14

Jason Pozon “Nakatikim ka na ba ng Chopseuy? Masarap ba? Nasasrapan din kaya sila ?

P1.58 Billion.

12 Year Education Privatization P.9.50 CARP at SDO Union Busting “Ano ang mga ito? Mga pamilyar na salita? Marahil ay sasabihin ng mga tambay sa kanto “ Ano naman ‘yan?” o ng mga estudyante “Whatever!” pero ilan lamang iyan sa mga suliranin na kinakaharap ng ating Inang Bayan. Nakakabahala ang paglobo ng mga problemang panlipunan ay palala na ng palala. Kadalasan sa aspeto ng Edukasyon, Agrikultura, Industriya, at Gobyerno ang nakararanas ng mga kabigatan na ito. Nababatid man natin o hindi, ito ang nakakasira sa imahe ng ating bansa. Halos marami ang pinipili ay manatiling bulag at manhid sa kanilang nakikitang kaganapan sa kanilang kapaligiran.

Natatakot silang isiwalat ang naagnas na kalakaran ng lipunan sa kadahilanang maaring buhay ang maging kapalit ng kanilang pananahimik. Ginugusto ni Juan Dela Cruz na pasanin ang krus sa halip na gawan ng paraan at makisangkot sa paglutas sa mga suliraning minana pa natin sa mga naunang administrasyon.

Una ay sa Edukasyon, Wala nang dahilan pa para paulit-ulitin ang mga nakakaumay na kalagayan ng sistemang pangedukasyon dito sa Pilipinas. Tinatayang 1.58 Billion ang natatanggap ng Kagawaran ng Edukasyon taun-taon at kung minsan ay lumalaki pa ngunit ano nga ba ang nararating nito? Nanlilimahid na mga pasilidad, kakulangan sa mga guro at silid-aralan. Ah! Alam ko na baka naman ang papaliit na subsidiya ng Pamahalaan sa mga SCUs o State Colleges and Universities na paliit na pinagtitiisan ng mga tinaguriang “Eskolar ng Bayan”. Sinasabing bumababa na ang kalidad ng edukasyon?

Sana huwag namang lustayin at ipitin ang pondo para sa mga kabataang mag-aaral na binansagan ni Rizal na pag-asa ng bayan. Sa kabila ng lahat ng ito, may inamyendahan na namang 12 year education. Pahirap na naman sa magulang na hindi malaman kung saan huhugutin ang panustos sa pag-aaral ng kanilang mga anak. Para saan ba ang dagdag na dalawang taon ng pag aara? Hmmm... para makalevel natin ang mga dambuhalang bansa pagdating sa palakad ng edukasyon. Basta ang alam ko para mapahirapan na naman ang mga Pilipino. Napakagandang layunin di ba? Katwiran nila, napaghuhulihan na raw tayo ng mga maunlad na nasyon tulad ng Japan, ang paborito nating Korea at Estados Unidos.

Eh ano ba sila? Mayaman at masagana. Samantalang tayo? Patuloy ang walang kamatayang kurapsyon at pagpapaalila sa ibang bansa. Naninindigan ako na hindi kailangan ng 12 year education ang tunay na kailangan ay ang mas malaking budyet at pondo para

15

AKLAS2012 AKLAS

lalong mabundat este maisaayos nang ganap ng mga kinaukulan ang mga pagdurusang iniinda ng mga estudyanteng Pilipino.

Ikalawa sa usapin ng pagsasapribado (Privatization) ng mga korporasyon na hawak ng Gobyerno upang matugunan ang ibang mga pangangailangan. Kung ating aalalahanin, panahon ni Cory ng maisapribado ang ilang pag-aari ng Pamahalaan na sinamantala ng mga pribadong sector. Ano nga ba ang layunin nito? Upang bayaranang lumolobong interes ng ating utang sa WB (World Bank) at IMF (Internatinal Monetary Fund). Kitangkita ang puno’t dulo ng lahat ay upang mabayaran ang panlabas na utang. Lahat ng antas ng tao dito sa ating bayan ay apektad. Tulad ng nakagawian sa edukasyon at agrikultura na naman ang pinakamalaking sakripisyo ang natatanggap. Kapag hinayaan lamang ito, darating ang araw na lahat ng serbisyo publiko ay maya bayad na dahil pribadong sector na ang nagpapatakbo nito.

Ikatlo, ang umuusbong na namang kontrobersyal sa “Hacienda Luisita Massacre” na tungkol sa mga dinanas ng mga magsasaka sa Tarlac na nauwi sa madugong pagkasawi ng pitong buhay at naglalarawan sa kabiguan ng pamahalaan mula pa sa panahon ng dating Pangulong Corazon Cojuangco Aquino hanggang sa kasalukuyang bagong rehime. Napakabilis ng panahon, limang taon na ang nakaraan mula ng gulantangin tayo ng isang nakakagimbal na senaryo. Hindi malilimutan ng marami ang ika- 14 ng Nobyembre taong 2004, kasagsagan noon ng protesta at pambabatikos sa Hacienda Luisita na nagbunga sa pagkakapaslang sa pitong magsasakang pinalabas na NPA upang maikubli ang hubad na katotohanang ilan lamang sila mga maliliit na manggagawang-bukid na ipinaglaban ang kanilang karapatan at sumasalungat sa bulok at baluktot na sistema ng reporma sa lupa. Ano nga ba ang kwento at lihim ng tinaguriang “Hacienda Luisita Massacre”? Sadyang milya-milya panga ba layo ng hustisya sa mga naapai at sa mga pamilyang pinahihirapan ng mga buwitreng ganid at hayok sa kapangyarihan magkamal ng ari-arian at kaban na dapat ay sa mga maralita?

Sino nga ba ang tunay na may-ari ng Hacienda Luisita? Taong 1975 nang mabili ni Jose Cojuangco Sr. Ang malaking bahagi ng azucarera at ang buong Hacienda mula sa Tabacalera na isang espanyol na kompanya. Hindi lingid sa kaalaman ng nakararami,ang salamping ipinambayad ngmga Cojuangco ay hiram lamang sa Bangko Sentral ng Pilipinas at GSIS kalakip ang kasunduang makalipas ang 10 taon ay ipapamahagi ang lupa ng Hacienda samga manggagawang-bukid. Dumaan ang napakaraming araw at tunay na nagkalagas na ang mga dahon sa kanyang kapanahunan,tulad ng inaasahan hindi tumupad ang mga Cojuangco sa kasunduan kasabay ang pagguho ng mga pangarap at pag-asa ng mga magsasaka. Dumating ang pinakamalaking dagok sa mga manggagawa ng Hacienda nang manalo sa Corazon Cojuangco Aquino buhat sa isang snap election. Nilagdaan niya ang CARP o Comprehensive Agrarian Reform Program/Law na naglalayon na magkaroon ng lupa ang mga magsasakang walang lupang sakahan. Maganda naman di ba?

Pero sinusugan pa ito ng SDO o Stock Distribution Option sa kaparaanang nagsaad ng pagkalugi ang Hacienda upang maiwasan ang pagpapamahagi ng lupa at isinangkalan ng mga Cojuangco na hindi tamang hatiin sa libu-libong magsasaka ang Hacienda sapagkat hindi “raw” makakabuti sa ekonomiya ng mga panahong iyon. Taong 2004, napanayam

16

sa isang sikat na palabas sa President Noynoy Aquinosa senador pa lamang noon. Ayon sa kanya,pinili ng mga manggagawa ang SDO dahil may mga lagda “raw” ito ngunit ang mga pluma na ipinanglagda roon ay may kaakibat na pananakot at pagbabanta. Pinabulaanan din ni Aquino ang P9.50 take home pay ng mga empleyado ng Hacienda ngunit ang mga payslip ay hindi maaaring magsinungaling. Ang mga matataas na opisyal ng unyon ay inalis nila sa pamamagitan ng “Union Busting”. Pinatunayan ito ni Ric Ramos, Presidente ng unyon sa sinibak na pinatahimik isang taon makalipas. Malinaw na ipinakita na ibinagsak ang sweldo ng mga manggagawa habang unti-unting ibinebenta ang Hacienda sa mga higanteng Investors. Nanganganib na gawing komersyal ang kabuuan ng Hacienda Luisista at tuluyan nang mailibing sa hukay ang karapatang mag may-ari ang mga magsasaka.

Nakilala mo ba sina Caballero, Jhun David, Jhalvie Basillio at Juancho Sanchez? Sila ang apat na kasama sa pitong inalisan ng hininga. Nagsusumamo ang kanilang mga dugo para sa totoong hustisya at katarungan. Wala pang nananagot sa krimeng ito. Baka dumating ang araw na legal na ang pagpatay. Nakakapangilabot tanawin di ba? Masasabing ang mga suliranin sa lupa ay patuloy sa paglala at paglalakbay sa iba’t ibang administrayon. Sa kasalukuyan, binibigyang tulong ng mga mapagimbabaw na nilalang ang mga pamilya sa Hacienda Luisita ngunit kung titimbangin kulang pa ito sa lahat ng nagbuwis ng buhay. Usad pagong ang pagiimbistiga sa kasong ito. Kaugnay nito, 290 ang tinatayang pinatay mula noong 2004 at iisa ang pagkakapareho nila. Sila ay mga aktibista at taggapagtanggol ng mga karapatang pantao. Walang pagbabago at nalulutas pa na hanggang ngayon kaya naman naiisip ko minsan kapag pala aktibista ang papatayin at mga maliit na taong katulad ko posible na pala. Naalala ko tuloy ang sikat na kanta ni bamboo na tatsulok at Upuan ni Gloc-9 na tumatalakay sa ilang nagpapasasa samantalang ang marami ay nagdarahop at nababaon sa putik na kanilang nakasanayan at itinuring na tahanan.

Natatandan ko pa nang pumasok kami sa isang restawran at nakita ko sa kanilang menu ang “Classic Chopsuey”. Nagkaroon ako ng ideya na iugnay ang pagkaing ito sa mga panlipunan ngunit huli na nang maisip kong napakarami nang suliranin na naghalu- halo at salasalabid na. Nakakatuwang isipin na maihambing ang mga ito sa lutong Chopuey. Imposibleng hindi ka pa nakakakain ng Chopsuey o nakakakita man lang? Halu-halong gulay na parang mga panlipunang pasakit na halu-halo na rin, ang kaibigan nga lang ay magkakaugnay ang mga ito.

Tuwing makakakita akong chopsuey parang bumabaligtad ang sikmura ko sapagkat para ko na ring kinakain ang iba’t ibang dumi ng sambayanan.

Nakakasawa na. Nakakapagod na. Tuldukan na natin ang mga pagdurunsang ito.

Makiisa at makibahagi tayo, huwag maging tanga at asong ulol ng papadilim na sistema ng lipuanan. Ngayon gugustuhin mo pa bang kumain ng lutong Chopsuey na gawa sa lipunan?

17

AKLAS2012 AKLAS

John Carlete Roy Kakabit ng mapanirang pangakong pumupukol sa prutas na hindi pa man hinog ay bulok na.

Ang nilikha nyang lindol na yayanig sa sarili niyang tuwid na daan na sa bawat metro ay may nag-aabang na maniningil ng utang, isang daang iiolan lang ang mapald na nakikinabang.

Ang kulay dilaw na sagisag ng damit na pilit mang labhan, ilang ulit mang kusutin, lalabas, mangingibabaw, ang mantsang dulot ng isinuka ni Juan.

May nagbabadya. katapusan.

Ihanda ang sarili sa digmaan.

Ang sulat sa papel ay walang talab, kung hindi dugo ang tinta sa pluma. magdala ng maraming bato, subukang ipalunok sa mga nagda-darna-darnahan ang iba ay ipukol sa barbering panot, supilin ang kanyang gunting na may kalawang.

Andrew Bonifacio L. Clete Kinindatan mo ang baluktot na puno Hanggang sa tumuwid.

Nag-usbungan ang mga dahon At ang mga bunga’y hitik na hitik – Handa nang pitasin.

Kinindatan mo ang maalat na karagatan Hanggang sa ito ay tumamis.

Kinaibigan ng mga pating ang dilis

18

At malayang dumaong ang mga sirena sa dalampasigan.

Kinindatan mo ang mga pinong buhangin sa disyerto hanggang sa ang buhangin ay nagyelo.

Lumamig ang ihip ng hangin At bumubulong ng mga katagang mainit pa sa kumukulong mantika.

Pinapalipad mo ang mga baboy Gamit ang pakpak na kasing lawak ng mundo.

Kinulayan mo ng puti ang uwak Gamit ang pangkulay na tadhana. *Walang kinalaman si Ricky Lee pero may kinalaman si B

Donnadette S.G. Belza Sabi ni Gloc 9 Nag-a-abroad sila – Upang yumaman, Yumaman, Yumaman.

Sabi ni Titser Nag-a-abroad sila – Upang kumita ng pera, Makapagpadala ng grasya, Sasaya ang pamilya.

(Tama nga si Gloc 9) Pagtapak sa lupa ng dayuhan, Golden cat nasilayan, Ampao unti-unting napunan.

Lumipas ang ilang buwan – ‘Masarap ang Hersheys’ Sabi ni Bunso.

19

AKLAS2012 AKLAS

‘Astig yung Nike’ Sabi ni Kuya.

‘Sosyal ng Louis Vuitton’ Sabi ni Ate. ‘Mabango yung Christian Dior’ Sabi ni tatay.

Pero – ‘Miss ko na si Nanay.’

Kaya sabi ni Titser – Tiis-tiis.

Konting kape at kayod pa Uuwi rin siya.

Lumipas pa ang ilang taon – ‘Masarap din ang Cadbury’ ‘Astig din yung Sketchers’ ‘Sosyal din ng Gucci’ ‘Mabango rin yung Calvin Klein’ Pero – ‘Ang tagal ni Nanay!’

Kaya sabi ni Titser – …

Walang balita.

Isang araw Pagbukas ng flatscreen TV: Pilipinong guro, bibitayin sa Tsina!

Tulala.

Bumagsak ang Ferrero sa kamay ni Bunso.

Tumigil sa pagsuot ng Converse si Kuya.

Huminto sa pagpindot ng Blackberry si Ate. Dumulas yung Lacoste sa kamay ni Tatay.

Tulala.

At biglang tumugtog Sa flatscreen TV Ang kanta ni Gloc 9.

*halaw sa awit ni Gloc 9, Walang Natira

20

Estrella E str t lla ll Y. Cabanlit b l “Sampung taong gulang lang ako ng marating ko ang impiyernong kinatatakutan ng lahat.” Katulad ng dati, ganyan nanaman ang iwiniwika ni Juan, ngayon ay isang disinuwebe anyos na binata. Buong pagmamalaki niyang ipagsasabi sa mga batang nagkukumpulan sa kanya kung paano nyang naranasan ang tumira sa impiyerno. May halong pagmamayabang ang makikita sa mga mata ni Juan.

Pagkatapos sabihin ang mga katagang iyon ay biglang sisingit si Bugoy, isang 10 taon na gulang na tila baga fan na ni Juan sa mga kwento nito. “Talaga kuya Juan, paano mo naman narating ang impiyerno" Mag kwento kanaman sa amin!” Nakikita ni Juan ang kasabikan sa mga mata ng mga bata, sabik na sabik ang mga itong malaman ang mga naging karanasan nito sa impiyerno. Bibigkas siya ng kaunting kataga. “Hindi ko malilimutan ang unang dalaw ko sa impiyerno. Tulad mo ay sampung taong gulang lang din ako noon....” unti unti ay matitigilan si Juan sa pagsasalita. Ang pananabik na nakikita sa mga mata nito ay napalitan ng mga paluhang mata, at ang matatamis na ngiti sa labi ay naging mapait. Pagkatapos niyon ay nagmadali siyang tumayo, tumingin sa relo at kinuha ng mabilis ang bag sa tabi. Ipinaliwanag nya sa mga bata namahuhuli na sya sa trabaho at baka maubusan pa sya nang ibebentang diyaryo. Nais sana syang pigilan ni Ramil, isa pa nyang taga hanga, ngunit nagpumilit sya at sinabi na ipagpapatuloy nya ang pagkukwento mamaya sa kanyang pag-uwi.

Mabilis na tinungo ni Juan ang lugar kung saan siya aangkat ng diyaryo na kanyang ipaglalako. Tama, ipaglalako, dahil hindi sya katulad ng iba na may bisikleta. Mahirap lamang sya at hindi nya kaya ang bumili ng bisikleta.

Habang siya’y naglalakad, marahan nyang bubuksan ang isang diyaryo at doon ay tatambad sa kanya ang mga di kanais-nais na balita.Mga pangyayari sa ating bansa na tila baga wala ng solusyon, ang lipunan at mga mamamayan na pinabayaan na ng gobyerno, mga estudyanteng halos araw araw ay nakikipag-welga sa taas ng tuition fee, mga politikong manggagamit, at ang gobyerno mismo na mapag balat-kayo. Pagkatapos nyang mabasa ito ay marahan nyang ibabalik ito sa pagkakatupi. Babagkasin ang haba ng EDSA at doon ay ipaglalako ang mgadyaryo.“Dyaryo! Dyaryo kayo diyan!. Paos at malapit na ang oras ng pananghalian ngunit kakaunti palamang ang naibebenta niya. “Adik!! Mukhang minamalas na naman ah! Hindi pa nakakabenta gastos nanaman! Anung ba namang buhay to! Impiyerno na naman! Halos araw-araw nalang ganito! Kung hindi lang sana namatay sina itay at inay.. “ Bigla natigilan si Juan. Si itay at inay. Siyam na taon na ang nakakaraan, ngunit sariwa pa rin sa ala ala ni Juan ang pagkamatay ng mga ito.

21

AKLAS2012 AKLAS

Sampung taon lamang si Juan nang namatay ang mga magulang niya. Nakisama ang mga ito sa rally noon dahil sadyang hindi na maganda ang pagpapalakad ng gobyerno sa lipunana noon. Mag isa lamang si Juan sa bahay nila, panuod nuod ng t.v. Walang kamuwang muwang kung ano ang mangyayari sa mga magulang niya. Bigla ay may kumatok sa pintuan nila at tumambad ang sa kanya ang duguan niyang mga magulang. Sa kabila ng mga sugat ng mga ito ay nakuha parin nilang mag salita upang paalalahanan si Juan. “ Anak..huwag mong..ha..ya..an..na araw-ar..aw maging..im.pi...yerno ang ..buhay mo... Mahal ki..ta anak.. Naghihingalo iyang sabi ng mga magulang ni Juan, at unti unti ng pumikit ang mga mata nito at nawalan na ng hininga. Wala na atang mas sasakit pa sa naging kalagayan ni Juan. “Hindi ba’t ang makita ko kayong patay, itay at inay ay parang nasa impiyerno na din ako".” Iyon lamang ang tanging nasabi ni Juan at pinakawalan na ang malakas na bulahaw na kanina niya pa itinatago.

Dumaan ang mga araw, buwan at taon. Mabilis ang panahon. Hindi tumatak sa isipan ni Juan na mamatay kagaya ng sinapit ng mga magulang niya. Lagi niyang iniisip ang mga huling salita ng mga magulang niya, na magkakaroon ng saysay ang kamatayan ng mga ito. Ngunit ilan taon na ang nag daan ay wala parin siyang nadadama na pagbabago. “Ilan taon na ang nag daan ngunit wala pa rin naman akong nadadama sa naging kamatayn nila itay at inay, kaya bakit ko ibubuwis ang buhay ko sa mga bahay na wala namang ibubunga?”. Iyan lagi angsinasabi ni Juan sa kanyang sarili. Mula ng mamatay ang mga magulang niya ay nag iba na ang prinsipyong pinaniniwalaan nito. Hindi na ang prinsipyo ng mga magulang na “Lumaban ka at magkakaroon ng saysay ang kamatayan mo” ngunit ito na, “Huwag magbuwis ng buhay, wala itong ibubunga. Magpakasaya, gawin lahat ng gusto at tiyak wala kang pagsisisihan.”

Dahil doon ay natuto siya ng ibat ibang bisyo. Sa edad na dose anyos ay nahithit niya ng unang sigarilyo, natikman ang ibat-ibang uri ng alcohol. Sa mga sumunod na taon ay nalasahan niya ang sarap ng droga at nalanghap ang nang rugby, mga bagy na lumalamon sa katauhan niya, ngunit mga bagy din na nagbibigay saya sa impyerno niyang buhay dito sa ibabaw ng lupa.

Natuto din siyang magnakaw upang may pangkain. Ngunit sadyang mailap sa kanya ang swerte dahil isang araw habang ninanakawan niya ng bag ang isang babae ay nakita siya ng isang binata. Bigla siyang kinuyog nito at doon ay naramdaman niya ang napakasakit na tadyak, hampas at pang-aalipusta. Nakita nya ang pangungutya sa mga mata ng madaming tao. Nadinig niya ang mga salita na nakadudurog ng puso. Paika-ika siyang tumakbo habang tumutulo ang pulang likido sa kanyang katawan. Para siyang daga na hinahabol ng pusa at nagkukumahog na madating ang lungga niya. Habang iniinda niya ang sakit ng katawan ay naalala niya ang prinsipyo ng kanyang mga magulang.. “Lumaban ka at tiyak na magkakaroon ng kasaysayan ang kamatayan mo”. Paulit-ulit itong sumasagi sa isipan niya. Napagtanto niyang tama sila at mali siya. Mali ang prinsipyo niya na “Magpakasaya ka, gawin ang lahat ng gutso at tiyak wala kang pagsisisihan”. Kanina lamang, ginusto niyang magnakaw- ginusto niya ito at masaya siya doon. NGUNIT..ang kuyugin at muntik ng mamatay-isang bagay na pinagsisihan niya. Ayaw niyang mamatay ng walang saysay. Magbabago na siya.

22

“Kuya. Kuya pabili ng diyaro.” Tinig iyon ni Isabela, may ari ng karinderya na pinagkakainan nya. Para namang bumalik ang ulirat ni Juan sa pagkakatulala. “Ang lalim ata ng iniisip mo? Tungkol ba iyan sa napupusuan mo?” pabirong tanong ni Isabel.

“Hay nako! Wala akong napupusuan! Iniisip ko lang ho kung paano ako makakatakas sa impiyernong buhay na ito”, seryosong sabi niJuan. “Hay naku batang ito! Gutom lang iyan! Kung magsalita ka parang mas matanda ka pa sa akin ah! Hala! Sige kumain ka muna.”

At natapos ang tanghali ni Juan. Isang kanto na lamang at makakauwi na siya sa kanyang... masikip magulo at mainit na.. paraiso ba? Mali! Hindi paraiso kundi impiyerno! Iyan ang tatlong salita na maarinyang ibahagi sa munti niyang impiyerno. Nang makarating siya dito ay muli nanamang nagkumpulan ang mga bata, sabik na makinig sa ipagpapatuloy ni Juan sa pagpunta niya sa impiyerno.

“Kuya Juan, ikiwento mo na ulit yung pagpunta mo sa impiyerno.”, ani Ramil. “Hay! Mga bata, masyado pang mura ang mga isipan ninyo. Hindi niyo pa ito maiintindihan. Halina’t magpunta tayo sa parke at maglaro doon.”-pag iiba ni Juan sa usapan. Ang totoo ay wala pang sinasabihan si Juan tungko lsa pagkatao niya. Natatakot siya na baka pag sinabi niya ang karanasan niya sa iba ay lumayo ang mga ito, kung kayat sa mga bata siya nakikisama dahil alam niyang hindi siya lalayuan ng mga ito dahil wala pa ang mga ito sa tamang pagiisip.

Nasa parke na sila at masayang naglalaro nang mapansin ni Bato na may parada doon dahil sa dami ng mga taong nagmamartsa, walang kaalam laam sa pwedeng mangyari sa kanila sa mga oras na iyon. Nang araw na iyon ay may isang rally namagaganap sa parkeng iyon. Madaming tao ang sangkot hawak ang mga placards nila namayroong sulat tungkol sa pagtuligsa sa gobyerno at sa mga katiwaliaan nito.

Namulat ang mga mata sa kung ano ang dapat na talagang makita nila ngayon- ang bansang lubog sa dagatdagatang paghihirap. Sabik na sa pagbabago. Uhaw na matikman ang mga sagot sa plataporma ng mga politikong nangako sa pagbabago ng bayan. Gutom sa pagunlad ng bawat isa, at higit sa lahat handang ng sugurin ang daan kung saan matitikman ang kaginhawaan- anumang paraan ang kanilang gamitin.

Agad natumakbo si Bato sa kabilang banda ng parke, natutuwang pinanood ang mga tao na ayon sa kaniya ay nagpaparada lamang. Samantala ay nagbalik nanaman sa gunita ni Juan ang pagkamatay ng mga magulang nito. Naguguluhan siya. Natatakot na baka matulad ang kamatayan niya sa kanyang mga magulang, ang mamatay ng agad agad at walang saysay.Nagsimula namang maging magulo ang mga tao. Nakipaglaban sila sa mga pulis at ayaw sumuko. Ayaw sanang gumamit ng dahas ng mga pulis, ngunit hindi na makakayanan pa ang pwersa ng mga tao. Nagkaroon ng labanan na ginagamitan ng lakas pisikal, isang baagy na ipinangamba ni Juan. Iisa lamang ang natatangin paraan na nalalaman niyakailangan nilang makaalis agad sa lugar na iyon.

Agad niyang itinawid ang mga bata sa lugar na espasyo, kung saan malayo sa mga tao at sa disgrasya.Naalala niyang si Bato ay hindi kasama sa kanila.Natakot siya, nanginginig ang mga tuhod niya. Maaring matamaan si Bato ng mga ihinahagis na bato at ligaw na bala. Agad niyang binalikan ang lugar at hinagilap si Bato . Nakita niya ito sa isang sulok na umiiyak.

23

AKLAS2012 AKLAS

“Bato tahan na. Aalis na tayo dito.! Kinuha niya si bato at nagsimulang maglakad.

Ilang hakbang na lamang at maitatawid na niya si bato ng biglang .... BANG! Isang putok ng baril ang umalingawngaw na nagpaiyak kayBato. Tumama ang bala sa likod ni Juan. Tumutulo ang pulang likido sa likod nito. Ngunit pinilit niya pa din niyang makatayo, iika ika na siya. Bigla ay naalala niya ang pangyayari noong kinuyod siya ng mga tao dahil sa pagnanakaw niya. Kung noon ay takot siyang mamatay, ngayon ay hindi na dahil alam niya na magkakaroon ng saysay ang kamatayan niya dahil isang buhay ang kaniyang maililigtassi Bato. “kuyaaaaa!!! Kuya Juan! Sigawan ang mga bata ng makatawid sila, kasabay nito ay ang pagbagsak niya at ang paggunita sa kamatayan ng mga magulang niya habang binibigkas ang mga kataga sa mga batang nakapalibot sa kaniya. “Huwag kang matakot at umupo na lamang sa isnag sulok. Lumaban kayo at tiyak na ,agkakaroon ng saysay ang kamatayan ninyo.!Iyon lamang at tuluyan ng nagdilim ang kaniyang mga paningin. Unti unting nawala ang mga tinig at sigawan sa kanyang paligid. Namatay siyang hindi naibabahagi ang sikreto ng kanyang nakaraan.

Sa wakas ay nakalaya na siya sa mumunti niyang buhay impiyerno dito sa ibabaw ng lupa!

Ikatlong Karangalan sa Pagsulat ng Maikling Kwento Ika-20 Gawad Pamapanitikan ng The Torch Genoveva Edroza Matute

Ethel Dianna Jordan Sana hindi mo ako nilisan, Sana nakatulong ako dumipensa, Subalit,sabi mo kaya mo.

Umarya ang mga bala, kapagdaka’y biglang napawi ang uhaw ng tigang na lupa.

Hindi mo na ako naabot Ibang kamay na ang tumangan sa akin: Siya, Sila, Silang Nagbubungkal . . .

Nagtatanim ng binhi ng pagmamalasakit Tangan ang karit na lalagot sa hiningang pyudal.

24

Hanggang sa muli . . .

Hanggang sa muling pagbawi.

*Alay sa mga manggagawang bukid na nangabuwal para sa kanilang karapatan sa lupa.

Andrew Bonifacio Clete Araw-araw silang nagpapakita At nagpaparamdam Wala silang pinipiling oras o lugar Pinahihirapan akong makatulog Gusto nilang makipaglaro Mabigat ang kanilang yabag Bumubulong ng mga malalamig na salitang Hindi ko maintindihan Mapa-umaga, tanghali hapon Gabi o madaling-araw, Hindi nila ako nilulubayan.

Mapa-umaga, tanghali, hapon Gabi o madaling araw, Gusto nila akong pahirapan Paulit-ulit nila akong binibisita Paulit-ulit nila akong kinakamusta Silang mga naninirahan sa kababalaghan Sila mga malayo sa katotohanan Silang mga pagala-gala; walang matuluyan.

Mga multo ng nabitin nating nakaraan Huwag n asana nating balikan‌ Pakiusap lang.

25

AKLAS2012 AKLAS

Erickson P. Avila Nagdilim ang langit, dumighay, at lumuha.

Hanggang sa hindi na kayang tiisin, ulan ay tuluyang kumawala.

Sige, ibuhos mo... ibuhos mo hangga’t may natitira pa.

Sa ibaba, may kadenang nakatali sa leeg ng lalaking ito, Basa ng luha ang katawan at unti-unting natutuklap ang balat, Sagad ang hirap! Uungol sa sakit, pighati, at kalungkutan.

Uupo, tatayo hindi kayang pumirmi sa iisang tagpo.

Psst, manong! kilala niyo ba siya?

Kung nakakapagsalita lamang yaring naka-kadena, baka kayo ay kanya nang minura!

Huwag kang magpanggap na hindi mo nakikita, manong na naka-Amerikana Matakot ka... matakot ka sa karma.

Patuloy pa rin ang paghigpit ng kadena, Maya-maya’y humawak siya ng bandera at pluma, At isinigaw sa eskinita, ang mga salita na hangad ay paglaya.

Robert Gabriel Cosme Binhi...

Bagong sibol Ang bigeng dati’y nakausli Sa uhay na sumasayaw sa hampas ng hangin sumisipol Iginiik!

Isa-isa iginiik Itatanim, ipupunla Isasaboy sa ekta-ektaryang lupa Kaya dapat diligan marapat na pasikatan ng araw.

Palay...

Uusbong titindig sa matatabang lupang nakaalay maghihintay ng tamang panahon ng kanyang pagyabong

26

Ngunit!

May mga damong pilit na dumudikit Sa palay, sinasadyang kumapit Upang pagyabong ay tuluyan ng mapunit Kaya dapat alisin, marapat na gamasin Mayroon pang dumating!

Lumilipad, maliliksing mga atangya Sumasalabay sa mga anihin Mga mala-gintong butil ng pag-asa Kukutkutin kakainin ng buong-buo Ang lama’y sa balat ay aalisin Upang kalian ma’y din a maisubo kaya dapat sugpuin, marapat na bugawin.

Bigas Bumalik ang bige sa uhay Ngunit muling ikakalas hanggang ang lahat ay tuluyan nang mawalay Igigiik!

Isa-isang iginigiik Hindi upang itanim,ipunla O isaboy man sa namamatay na lupa Saan dadalhin?

Sa imbakang may iisang layunin Ang kamalig sa siyang makapaghihiwalay Sa butyl ng buhay at darak na wala nang saysay Kaya dapat pakaingatan, marapat na tipunin.

Apoy Bigas na nakatakal Sa sisidlang yari sa kahoy Huhugasan, lilinisin nang matagal Sisilaban! hahaluin at papakuluan ‘Ayan na! mumunting mga butil ay sumusulak Bungan g mga adhikang sabik na sa pagliyab Kaya lakas ng apoy ay dapat pagpagan, marapat na h’wag panghinaan Kanin Umalsa naglaho ang tubig na dapat higupin Handa nang maghandog ng panibagong pag-asa Pag-angat ng takip

27

AKLAS2012 AKLAS

Usok ay nagmamadaling tumakas maglalakbay hanggang makarating sa langit At iiwan ang hapag na maghahatid-sarap Kaya dapat lubus-lubusin, marapat na lasapin.

*Alay kay Tatay mando at sa milyun-milyong magsasakang nakikibaka Bige- butil Uhay- palay Atangya- pesteng kumakain ng palay Darak- butyl na walang laman

Emmanuel A. Sangco “Mas mabuti na po ang manghingi kaysa magnakaw.” Wika ni Pedring habang nakalahad ang palad sa mga pasahero ng dyip byaheng Quiapo.

Habang pinupunasan niya ang mga paa, sapatos at sandalyas ng mga pasaherong pauwi, paalis o magsisimba, mananalangin, mamamanata, hihingi ng gabay o hihingi nang kung anong bagay na di naman kailangan sa buhay o di naman kaya tatambay ang magkasintahan magka-hawak-kamay, minsan nama’y magkaakbay sa loob ng simbahan. Bumaba ang dadalo ng misa – si Aling Maria (dahil sa dyip pa lang siya na ay nagdadasal ng Aba Ginoong Maria) hawak ang rosaryo na nagtaboy kay Pedring nang ilahad nito ang kanyang kamay at ipakita ang mga mata ng isang batang isang linggo ng walang pagkain, “Ano ba boy! Nasaan ba yang mga magulang mo at sa’min inaasa ang pangkain mo?” si Kuya Red (kalaking lalaki pulang pula naman ang labi) hawak ang pulang shoulder bag, ang nagbigay ng limang piso habang abala itong gawin ang sarili na mistiso, “Here oh, wag mo ng dumihan yung shoes ko ng basahan mo.” Ilan lang sila sa bumaba papuntang simbahan, matapos sinundan sila ng bata upang pagmasadan ang simbahan at ang mga taong nagsisimba.

Nakasalubong niya si Nene na may hawak na kwintas pilit inaalok sa mga nagdaraan, di alinatana ang siksikan at ipitan. Di halata kay Nene na ang labinlimang taong gulang na dalaga ay dalawang beses nang nagpalaglag ng dinadalang sanggol. “Pedring!” “Nene.” “Hoy Nene! Sino na naman yang kausap mo? aba, hindi pa nga lumalabas yang anak mo lumalandi ka na naman.” ‘yun ang hiyaw ng nanay niyang tindera ng kandila sa gilid ng simbahan. Ang akala ni Pedring malaki lang ang tiyan ni Nene dahil sa mga bulate, pero hindi, muling may laman ito, isang batang iiyak sa mundo malamang siya ang susunod na magpipilit na magtinda ng kwintas. Kung siya nga ay lalabas.

Kung may kapangyarihan ang mga kandilang tinda nila, bakit di sila magsindi para sa ikabubuti nilang mag-ina?

28

Naglakad pa si Pedring, sa labingapat na taon niyang paghinga, anim na taon nito ay paglaboy niya kung saan-saang daan. Natikman ang iba’t-ibang pagkain sa basurahan. Natikman ng babae, bakla, matrona, at maging ng isang balbasaradong lalaki, para mairaos lang ang gutom.

Kaliwa. Kanan. Diretso, sa mga babaan at sakayan.

“Mas mabuti na po ang manghingi kaysa magnakaw.” Muling sinabi ni Pedring ng sumakay sa dyip. Pilit na pinapaalis ng drayber, “Tarantado ka! Di ka bababa...” sabay hinto ng dyip, bumaba ang drayber at kumaripas ng takbo si Pedring.

“Saan ba ang punta mo?” tanong ni kuyang konduktor na hinihingian ni Pedring ng pangkain, pero ng tumanggi ang kanyang hiniling ay iangkas na lang siya. “Saan ba ang punta mo? baka maligaw ka lang.”

Saan nga kaya ang punta ni Pedring? Eh dalawang taong gulang pa lang siya ay ulila na. Napatay sa bakbakan sa Mindanao ang kanyang ama’t ina, siya’y nakaligtas dinala sa ampunan, inampon, naglayas, naglakad, tumakbo, nanlimos.

Teka, babalik siya sa umampon sa kanya? Matapos ang anim na taong pagkawala. Babalik siya?

Ang laki ng mundo yan ang paniwala ni Pedring, nakikita niya sa mga larawan ang magagandang tanawin sa sariling bansa maging sa mga banyaga.

Gagawa siya ng puting kastilyong buhangin dun sa Boracay. Titkman niya kung gaano katamis ang tsokolate sa Chocoate Hills. Susubukan niya kung pwede ring taluntalunan ang Hagdan-Hagdang Palayan katulad ng ginagawa niya noon sa ampunan.

Mamamangka sa malaking kanal sa Italy. Tatumbling bago maghiwalay ang London Bridge. Hahanapin ang F4 sa Taiwan. Kakagatin ang mansanas sa Big Apple. Titkman ang anghang ng sili sa Chile.

“Broom...” umandar ang bus habang tinatanaw ni Pedring ang mga taong natutulog at matutulog, may hawak na libro at yung maliit na tv na hinahawi ng mga daliri. Si ate na masama ang tingin kay Pedring na naghahawi ang daliri ay may hawak ding isang maliit na papel na may mga nakasulat sa itim pero nangingibabaw ang mga numerong kulay pula. Halata sa kanya ang inis at takot habang nakatingin sa papel, “Tang inang Professor yan!” mahinang sigaw niya.

Pulang bag naman ang dala ng babaeng nasa likod ni Pedring. Si Ate Crizette, na napakaganda, madaming dala pero nang tiningnan siya ni Pedring ay nginitian niya ito at nagmistulang ice cream na nakabilad sa araw ang binata.

“Kamusta? Ako nga pala si Crizette, ikaw?”

29

AKLAS2012 AKLAS

“Pe... Pedring po.”

“Bakit mag-isa ka lang? Ilang taon ka na ba?”

“Wala po kasi akong kasama. Twelve na po ako.”

“Talaga? Mukha ka lang eight o nine. San ba ang punta mo?”

San nga ba ang punta ni Pedring? Kahit siya di niya rin alam eh.

“Di mo rin ba alam ang pupuntahan mo. Parehas pala tayo. Katulad tayo ng mga kahoy na pinutol dun sa gubat, di lam kung saan dadalhin ng mga pumutol sa kanila. Nakikita mo ba?”

Nilingon ni Pedring ang bintana sa kanan nila. Isang gubat na nakakalbo. Isang tuyong ilog. Ilang mga trosong nakakalat sa daan.

“Iyan yung mga trosong naiwan nung nagkaroon ng landslide sa bundok, paano ba naman kasi putol sila ng putol, di naman pinapalitan. Ninakaw nila yung mga tirahan ng mga hayop, pati ang bahay at buhay ng mga tao.” “ Mas mabuti po ang manghingi kaysa magnakaw di ba Ate Crizette.”

“Oo nga Pedring.”

Muling ngumiti si Ate Crizette, at pakiramdam ni Pedring ay parang malamig na parang mainit. Tama siya, sinang-ayunan siya ni Ate Crizette at napangiti niya ito.

Sa wakas may napangiti siya. Sa wakas tama siya.

Mabilis lumipas ang oras. Nakatulog si Pedring. “Si Ate Crizette?” tanong niya sa konduktor na kaibigan na niya. “Bumaba na.” Parang ice cream na nilagay sa freezer ang pakiramdam ni Pedring, pero laking taka, kahit sobrang lamig, para siyang natutunaw.

“Oh...” sabay abot ng tinapay at isang sulat ng konduktor.

Muling nanumbalik ang sigla ni Pedring, inamoy ang tinapay binuksang ang sulat.

Pero dahil kahit kinder ay di tinapos ni Pedring pinabasa niya ito sa konduktor.

“Salamat, sa maikli pero masayang kuwentuhan. Nagsinungaling ako. Alam ko kung saan ako pupunta, ang di ko alam eh kung saan ako tatangayin ng pupuntahan ko.

Pinatigil ako ni Inang at Amang sa pag-aaral dahil mag-aasawa lang din naman ako. Ipakakasal nila ako sa anak ng kumpare ni Amang. Mayaman, nakapag-aral sa ibang bansa, kaya daw kaming buhayin.

30

Mag-iingat ka. Kung saan ka man dalhin ng hangin. Kung saan ka man manghihingi.”

-Crizette Sumama na lang pabalik ng Maynila si Pedring. Field Trip lang pala ang gusto.

Saan nga kaya siya pupunta? Saan nga kaya siya manghihingi?

Pagbalik ng Maynila, balik sa dati – sasabit sa dyip, mamalimos, magmamakaawa, manghihingi. Sisigawan, itataboy, pagbibigyan, matutulog sa kung saan. Uulit-ulitin ang “Mas mabuti na po ang manghingi kaysa magnakaw.”

Pagtambay niya sa mga kapwa palaboy na nagkakantahan, nakita niyang sila ay iilan na lamang. Konti o marami basta masaya sila yun ang mahalaga. Mga inabandona ng ama’t ina, mga naglayas, at tumakas.

“Saan yung iba?” sabi ni Pedring na taking-taka.

“Ewan, baka may mga kostumer, baka nahuli ng pulis dinala sa DSWD o ginawang parausan. Alam mo naman yung mga yun. Ano yan?” sabay turo ni Dodong sa plastic na nakatali sa kamay ni Pedring.

“Eto, plastic.”

“Alam ko, gago! Bakit tinali mo yang plastic sa kamay mo?”

“Pinaglagyan ito ng tinapay.”

Matapos nilang mag-usap, pumarada sa harap nila ang isang puting van. Kanyakanyang takbuhan. Sa kanan, sa kaliwa, nanlaban sa mga lalaking pilit silang kinukuha, at ilalagay sa van. Di naligtas ni Pedring ang sarili, dahil siya’y hinang-hina dahil sa gutom at pagod. Pinukpok sila ng baril sa ulo.

Nakita sila ng iba, pero mga walang nagawa, dahil sa oras na maisipan nilang tumulong, bala ang babaon sa kanila.

Madilim, madilim na madilim, walang makita si Pedring dahil tinakpan ang kanyang mga mata.

“Mga gago talaga kayo, isang buong araw kayong wala, isang batang pulubi lang ang dala niyo.”

“Sorry boss.”

Yun ang narinig ni Pedring, di niya alam kung nasaan siya. Mayroon pa siyang narinig. “Aahhhhhhhhhhhhhh!!”

31

AKLAS2012 AKLAS

Takot, takot na takot siya, di lang siya ngayon ice cream sa initan, mas masahol pa sa pagkatunaw ang pakiramdam. May tinusok kay Pedring, di niya malaman kung ano.

Dilim. Katahimikan. Nakabubulag na kadiliman at nakabibinging katahimikan.

Para siyang ice cram na matapos lantakan ay itinapon na lang sa basurahan. Kinuha ang laman at tinapon ang apa, walang kahit anong natira.

Mas mabuti na po ang manghingi kaysa magnakaw. Di ba ‘to alam ng mga kumuha kay Pedring, sana nanghingi na lang sila.

Clariza A. Reyes Paano nga ba lumuha ang mga pesante sa kanayunan?

Kung halos lahat ng kanilang luha’y naidilig na sa lupang sinasakang kinamkam ng mga ganid sa lupa.

Paano nga ba sila umawit ng pagsinta?

Kung ang nilalamyos ng kanilang damdamin ay ang himig ng paglaya’t pagtangis sa dinustay na karapatan.

Paano nga ba sila magpuyos sa galit?

Kung ang pagkatao nila’y binahiran ng putik at dugo’y dumanak sa punla hanggang sa ang nadarama’y higit pa sa salitang “galit.”

Paano nga ba sila mabuhay?

Kung ang katumbas ng buhay sa kanila’y parusa at sa kaibuturan ng laman at buto’y salat maliban sa pusong naghihimagsik, nagliliyab na karit.

32

John Carlette Roy Kausapin ang sarili – Hoy ! Bakit ka nakanganga?

Baka may pumasok na langaw na di mo naman inimbita.

Sa bunganga mong maraming singaw dahil hindi ka makasigaw.

Tumayo.

Humakbang.

Magpatuloy.

Maki-baka.

Maki-kalabaw.

Gumalaw.

Ngayon na. Magsalita ka. Hanapin ang alab ng puso sa dibdib mo’y buhay.

Sa pipi mong estado, maraming mawawala, maraming mararatay. makiramay.

Hindi ka bobo, Isko! Hindi ka tanga, Iska! Sadya lang mapagwalang bahala.

Ang lawak ng utak mo ay kaiba sa kanilang mga may trono at korona.

Sumigaw.

Bumulyaw.

Humiyaw. magsuot ng pula, hindi dilaw.

Galaw-galaw.

Sarah Angela Cabadin isang maulan na tanghali Nasa bus ako, pauwi nakadungaw sa bintana Nagmamasid may namataang piso, gumugulong Tumigil sa gitna ng daan Kung saan ang mga sasakyan Ay rumaragasa Sa di kalayuan may biglang sumulpot Batang gusgusin, maliit, madumi Dumiretso sa gitna ng daan Pinulot yung piso...

33

AKLAS2012 AKLAS

Anna Clarissa S. Caraga Kayo po na nakaupo, subukan niyo namang tumayo at baka matanaw ninyo ang tunay na kalagayan namin. Gusto ninyo palagi na lang kayong nakaupo at nakakulong sa inyong malalaking silid. Subukan niyo namang tumayo. Subukan niyo lang.

Hindi na bago sa ating mga Pilipino ang pagkakaroon ng mga iresponsableng pulitiko. Nakasanayan na nga yata natin ang ganitong kalakaran ng ating gobyerno. Pahapyawan natin ang mga pangyayari kapag papalapit na ang buwan o taon ng eleksyon.

Asahan na natin na puno na naman ang bakuran at pader ng bawat bahay ng barangay.

Hindi magkandamayaw sa pagdidikit ng mga poster ang mga kagawad. Tiyak marami na namang basura pagkatapos nito na maaaring maging sanhi ng pagbaha. Tuwing eleksyon mararamdaman natin ang mga pulitiko, may iba’t ibang gimik upang mapalapit sa masa.

Dito sila magaling, sa mga gimik, bawat pulitiko may kanya-kanyang gimik para makilala ng mga tao. Parang piyesta sa bawat barangay sa dami ng banderitas na mukha ng kandidato ang nakalagay. Halos bumigay na ang poste sa dami ng nakasabit dito.

Maraming nangangako at nanunumpa. Lahat tayo ay napapaniwala. Akala mo kung sinong makata, mukhang pinaghandaan ang plataporma. Pinuno ng mababangong salita, mga salitang masarap sa pandinig. Ang sarap paniwalaan. Tayo kasing mga pinoy madaling mabola. Madali tayong makuha sa mga ganyan ganyan. Sino ba naman kasi ang hindi mapapa-oo sa mga makatang pulitiko. Inilabas yata nila ang kanilang koleksyon ng mga tula at sanaysay. Sino ang hindi mapapa-ibig sa mga katagang kanilang binibitawan?

Dito yata sila magaling.

Habang papalapit ang eleksyon hindi rin mapakali ang mga kandidato, nag-iisip ng mga pahabol na estratehiya upang manalo. Naglalabas ng kung anu-ano. Yan ang gusto ng mga pinoy-lagay. Sino ba ang hindi nakakalam nyan? Huwag ng magkunwari halata ka na. At syempre sino ba ang hindi makakalimot sa mga mokong (pulitiko) na ito, na halos minu-minuto nating nakikita sa telebisyon. Ang gagwapu at mukhang ang bango-bango, eleksyon eh. May mga kandidato ding ayaw pumirmi sa kanilang mga bahay, may mga pakalat-kalat, pakamay-kamay, pakaway-kaway. Daig pa ang artista sa dami ng tagahanga at tagasuporta.

Tapos na ang eleksyon, may mauupo na naman sa malambot na upuan. May nakabola na naman kay Juan dela Cruz. Ilang taon na naman ng kuropsyon (di na mawawala yan). Bagong pamunuan, bagong patakaran at bagong kalakaran. Pero hindi dyan nagtatapos ang lahat, dahil kadikit na yata ng eleksyon ang iba’t ibang isyu. Nariyan ang pandaraya at panunuhol (wag magmalinis). Asahan na natin na matapos ang naganap na eleksyon maraming maglalabas ng kung anu-anong anumalya (bitter kasi). Maraming hindi marunong tumanggap ng pagkatalo , kunsabagay mahirap nga namang tanggapin ang pagkatalo kung alam mong malakilaki din ang nailabas mong salapi. Syempre nga naman

34

namuhunan sila tapos hindi sila ang tutubo o makikinabang. Ilan lang yan sa mga bahagi ng eleksyon dito sa ating inang bayan.

Ngayon natin masusubukan ang kakayahan ng ating mga iniluklok na umupo.

Alam naman siguro nating lahat ang mga problemang hinaharap ng ating bansa ngayon.

Halos sunod sunod. Ngunit sa gitna ng krisis na ito, nasan kaya sila? Nasan ang ating mga inampalan. Bakit patuloy pa rin silang nakaupo, ayaw tumayo. Tamad. Ewan. Halos nagkakagulo na ang buong sambayanan, hindi mo sila mahagilap. Nakakagalit. (Ang sarap sapakin sa mukha ang taong walang mukha). Kung kalian natin sila kilangan, tsaka nawawala. Kung saan saan nagpupunta. Palibhasa sila’y nalulunod sa dagat ng salapi ng bayan. Kurakot doon, kurakot dito, hindi na naawa kay Mang Juan.

Pero kung iisipin natin nagtapos ang mga at nag-aral pa sa ibang bansa. Ang hirap din palang paniwalaan. Ganun talaga siguro pag lumaki ka sa marangyang buhay, walang ibang importante sayo kung di pera.

Kalokohan lang ba ang kanilang mga binitiwang pangako noong panahon ng kampanya. Hanggang salita lamang ba sila (wala ng gawa)? Tila yata tuluyan ng napako ang kanilang magagandang pangako sa atin. Niloko lang yata nila tayo. Noong sila ang nangangailangan, tinulungan naman natin sila, binuto natin sila, pero ngayon, talo pa ng mga naka-upong iniluklok ang nagka-amnesia. Ang bilis makalimot, umakyat lang sa taas, kala mo kung sino na. baka nakakalimutan nila, galling din sila sa baba, at kung hindi dahil sa atin hindi naman sila aangat sa buhay. Ang mga Pilipino talaga, umangat lang, daig pa ang may amnesia, halos nakalimutan na niya ang mga taong tumulong sa kanya noong araw ng kompanya. Simula ng maka-upo sila sa puwesto tila bang ayaw na nilang tumayo.

Dinadaan lang nila yata tayo sa porma. Kung bibigyan nating pansin, may mga pulitiko talagang angat sa pananamit, talo pa ang mga matinee idol. Palaging nakabarong akala mo may kasalang nagaganap. At teka, hindi lang sa porma nagkakatalo ang mga pulitiko, sino bang pulitiko ang walang marangyang sasakyan. Punta ka ng malakanyang o sa kahit na anong tanggapan ng gobyerno, mabubusog ang mata mo sa mga makikita mo. Nakakalungkot lang isipin na may mga taong nagugutom habang sila ay nalulunod sa pera ng gobyerno.

Hanggang kalian kaya ang ganitong sistema? May pag-asa pa ba? Kawawang Juan.

Hanggang kalian kaya sila sa pagkaka-upo? Hanggang kalian sila magbubulag-bulagan at magpapakamanhid sa tunay na sitwasyong hinaharap ng ating bansa. Tao po, tao po, nandiyan po ba kau? Pakibukas naman po ang pinto, at subukan niyong lumabas, ano bang nakikita niyo? Meron ba? Hindi naman siguro malabo ang mga paningin niyo diba? Kailangan pa po bang tumawag kami ng doktor, ano pong nakikita niyo?

Sayang naman ang kanilang pinag-aralan kung hindi nila ito gagamitin, para saan pa ang pinag-aralan nila kung hindi nila ito i-aaplay. Naniniwala ako na matatalino ang mga naka-upo sa ating gobyerno, dahil kung hindi, hindi sila magtatangkang tumakbo para pahirapan ang mga sarili nila. Pero hindi naman natin masisisi ang mga pulitiko, sigura nga sumusunod lang sila sa nakasanayan ng kalakaran. Kapag nag-iba sila ng landas sila ang mapapahamak, kaya nakikiuso na lang sila. Bakit ganoon kahit alam na nila na masama ang isang

35

AKLAS2012 AKLAS

bagay patuloy pa rin nila itong ginagawa. Para hindi mga katoliko.

Kungsabagay hindi din natin sila masisisi, pati mga Obispo ngayon ay naaakit na rin ng masamang gawain. Pero tao lang naman sila, hayaan na natin. Ang nasa itaas na ang bahala sa kanila. Mabuhay ang mga Obispo.

Gaano nga ba kahirap (kasarap) ang maupo sa kinauukolan. Ano bang pakiramdam ng may puwesto? At tila bakit ang daming nag-aagawan sa posisyong ito. Gusto nga ba nilang tumulong sa mga mahihirap o gusto lang nilang mas lalong umangat sa buhay. Ano nga kaya? Kitang kita naman natin sa mga pulitiko ang kanilang pagpupursige sa panliligaw sa ating kababayan sa mga malalayong lugar. Pero sana gaano man kasarap sa kanilang puwesto, subukan naman sana nilang tumayo paminsan minsan, silipin o tanawin ang mga bagay na hindi naaabot ng kanilang paningin. At pag natawid o napahapyawan ito ng kanilang mata, sana bigyang pansin nila ito. Gumawa ng paraan para mabago ang buhay ng ating mga kababayang patuloy na naghihirap. Hindi naman masamang mag-ambisyong mapa-unlad ang ating bansa, kung matututo lamang tayong sumunod sa tamang landas, hindi ko masasabing tuwid sapagkat wala naman talagang tuwid na landas, kahit anung tuwid niyan, pagdating sa dulo balu-baluktot pa din yan. Ang importante ay kung papano natin ito dadaanan at lalagpasan.

Pero hindi natin dapat isisi ang lahat sa mga nakaupo, bagkus tayo mismo sa mga sarili natin ay maging dahilan ng pagbabago. Tao lamang sila tulad natin, gumagawa ng tama at nakakagawa din ng mali. Gamitin na lamang sana nila ang pagkakamaling ito upang mas lalong mapa-unlad ang ating bansang Pilipinas.

Ikatlong Karangalan sa Pagsulat ng Sanaysay Ika-20 Gawad Pamapanitikan ng The Torch Genoveva Edroza Matute

Cedrick C. Castillo Alipin ng ibang bayan samu’t saring kahirapan sariling likas na yaman Walang habas na kinamkam Alipin ng kasaysayan Iba’t ibang panlilinlang Ninuno’y kinalimutan Walang habas na pinaslang

Alipin hanggang kalian? bakit hindi magpumiglas?

Imulat ang kaisipan pag-aralan ang lipunan Ikaw na inaalipin palayain ang sarili Tunguhin ang pulang landas Simulan na ang pag-aaklas

Alipin ka ng sistema Na pilit pinaniwala Ikinulong ang isipan Ginawang tau-tauhan

36

Clarissa A. Reyes Sino ba talaga si Happiness?

Bakit sa tuwing malapit na siya sa’kin, at hahawakan ko na lang, unti-unti siyang naglalaho sa alapaap?

Simple lang naman ang hiling ko, ang maaninag ang liwanag sa mukha ni Happiness, yakapin siya nang mahigpit at kung papayagan ng pagkakataon, makipagdaupang-palad sa kanya upang makasiguro kong wala na siyang kawala.

Ayoko na kay Loneliness. gusto ko nang makipaghiwalay sa kanya.

Pero, pilit niyang pinagsisiksikan ang sarili niya sakin.

Ngunit luha, pasakit, pagkaulila-ito lamang ang aking ‘altanghap’ ‘pag kasama ko siya.

Si Moral, ang aking matalik na kaibigan.

Palagi niyang pinalalakas ang loob ko.

Pinapaalalahanan niya ako palagi ng mga teoryang napag-aralan at hinahamon ako sa katanungang “para kanino?”

Sa tuwing paga ang aking mga mata kakaiyak dahil kay Loneliness sa gabi at nabibitin kay Happiness na palagi akong pinapaasa, ginigising ako ni Moral kapiling ang mainit na 3 in 1: ang masa + ang bayan + ganap na paglaya = a cup of struggle!

Minsan tuloy naisip ko, si Moral nalang kaya ang ibigin ko? kami na lang kaya?

Si Moral na nagmumulat sa’kin sa katotohanan at si Moral na kailanman, hindi ako pinaiyak o pinaasa. * isang tula mula sa’king pagmumuni-muni sa hating-gabi...nagugulumihan.

Pinatataas ang moral mula sa hindi maipaliwanag na kalungkutan at paghahanap kung tunay o ilusyon lamang ba si Happiness...

37

AKLAS2012 AKLAS

John Carlo P. Fernando i.

Mahapding kumikis ang aking siko pababa, papuntang sahig.

Hindi ko kinaya ang lambot ng aking mga tuhod. Masyado nang malala ang mga naranasan ko sa mundo.

Putang ina. Anong gagawin ko?

Pagkatapos ng trahedyang ‘to, san ko pupunta?

Iniyak ko muna ang lahat.

Tahimik na gumagapang ang aking luha pababa sa aking pisngi...

Sa aking leeg.

Sa kwelyo ng akin damit.

At humagulgol na ako.

Humahagulgol akong nakalapit at nakayakap sa taong ngayon ko lamang nakilala.

Humahagulgol akong nakalapit at nakayakap sa huling taong maaari kong makakasalamuha. ii.

Nagmamantikang humalik sa hangin ang mga labi sa pagitan ng aking mga hita nang bigla kong maramdaman ang biglang pasok ng init sa aking likuran. Habang dumadakot ako ng pinatigas na mantika upang ipahid sa aking pagkababae ay dumating na si Joel dala-dala ang palanggana ng mga bagong produkto para sa amin.

Nagbabanggaan ang mga produkto sa loob ng palanggana. Lumalangoy na animo’y mga buhay na longganisa, o di kaya’y mga nagpupumiglas na mga bagong putol na sanggol na itinapon ng kanikanilang mga ina, na aking naaalala dahil sa masarap kong karanasan sa Tsina - ang pagkain ng mga siopao na sanggol. Isa ang Tsina sa mga unang bansang napuntahan ko dahil sa trabaho kong ito atsi Joel ang tsaperon ko doon. Humakbang si Joel sa buntis na tiyan ni Puray upang ibigay ang isa sa mga produkto sa akin. Dahan-dahan kong kinuha ang produkto, at inilapag ito sa sahig.

Hoy mga walangya! Si Marvin, bagong pasok.

Mahiya-hiyang ngumiti si Marvin ( na tangan ni Big Boss) sa halos isang dosenang nakahubo at nakabukangkang mga babae sa harap niya - lahat ay abala sa pagpapadulas ng kani-kanilang mga ari.

Malamang ay nanginginig sa takot at hiya si Marvin.

“Hoy ‘tol. Baka himatayin ka. Bawal babakla-bakla rito. Kapag pumasok ka na, walang atrasan,” ani Ruffa, kasamahan ko.

Ito kasi ang isa sa mga kasunduan kapag pumasok ka sa aming grupo. Sa grupong nangangalaga sa amin, sa grupong nagbibigay ng buhay sa aming mga pamilya, sa grupong nagbibigay ng buhay sa aming mga pamilya, sa grupong nagpapawi ng lungkot at lumbay sa masalimuot naming mga buhay.

38

Noong unang araw ko dito ay hindi ko naintindihan ang mga pasikot-sikot ng mundong ito.

Itong mundong mas masahol pa sa beerhouse, mas malala pa sa kulungan ng baboy, mas masahol pa kaysa sa nabubulok na laman ng tao.

Ito ang mundong ito ayon sa perspektibo ng dating ako: 1. Kinakalawang ng mga pader.

2. Punung-puno ng mga drum na naglalaman ng mga pinatigas na mantika.

3. Poster ng mga babaeng walang saplot na libre sa bawat bili ng isang kahon ng beer buwan-buwan.

4. Sahig na naglalawa sa pawis, sa dugo at sa minsanang lupon ng mga semilya.

5. Kwartong tadtad ng mga kahon ng pampapurga.

6. Sumasamba sa dambuhalang si Big Boss na nagdedestino sa amin sa kung saan-saan.

Noong una ay tumiklop din ako sa nakapaninibagong lugar - pero kalauna’y minahal ko rin ito. Napabilang. Nakilala. Natagpuan ko ang aking pagkatao.

C________, si Marvin. Marvin, si C_______. Pagmasdan mo kung ano ang gagawin niya.

Ani Big Boss, “ Ako na naman ba ang magpapakita kungn paano?” Tumitig si Marvin a pagitan ng aking mga hita upang mapag-aralan kung ano ang sistema ng grupong ito. “ Ano bang gagawin dito Big Boss? Subo o pasok?” “ Pasok na lang muna. Mas madali. Baka mabilaukan pa ‘to. Perstaym e. Oh sige. Maghubad ka na pogi.” “ Manunuod na lang po muna ako.” “ Hubad na bata. Marami na akong nakita - mas malaki kaysa diyan.

Naghubo siya. At nagkamali ako.

O sige, magsimula na tayo: 1. Dahil tapos na tayo sa unang step, at iyon ay ang paghuhubad, punta na tayo sa step two.

2. Bumukaka ka. Depende sa’yo kung gusto mong nakatayo, nakahiga, nakaupo, nakaheadstand. Basta nakabukaka ka - lantad sa mundo ang masustansiyang dulo ng iyong bituka.

3. Dumakot ng mantika, o kahit anong pampadulas sa paligid at loob ng butas. Kung ayaw mo ng taba at nasasangsangan ka, may conditioner dyan at lotion.

4. Kumuha ng produkto sa palanggana at ipasok ito dahan-dahan sa butas. Kung dapat sumigaw, sumigaw ka. Kung dapat umiyak, umiyak ka. Basta’t siguraduhing nakapasok na nag produkto.

5. Isara mo ang butas at magsuot muli ng salawal.

Nangyari na ang dapat manyari.

Nagmadali na rin ako sa aking ritwal upang samahan si Marvin. Ako at si Marvin - patungo sa mundo upang magdala ng regalo sa sambayanan. iii.

Nakasakay kami sa bus papuntang Cubao nang tinanong ni Marvin kung paano sumubo. “ Matutunan mo rin yan. Kapag naging successful ka dito, pababalikin ka pa rin naman ni Big Boss. Mabuti Ma yun, basta’t masunurin ka lang. “ Gusto ko pong matutunan lahat para po mas maging magaling pa ako.” “ Sige. Ito ang limang payo kapag susubo ka:” 1. Huwag uminom ng gatas pagkatapos kumain ng maasim - magiging acidic ang tiyan.

2. Siguraduhing hindi ka pa nakakakain. Tsaka na pagkatapos. Sisikip lang ang tiyan kung

39

AKLAS2012 AKLAS

kumain na.

3. Uminom ng maramiong tubig para maging mas madulas ang lalamunan. Minsan ay nakakatulong din ang pag-inom ng mantika o ang pagkain ng mantekilya para maging madulas ang bibig.

4. Tiyaking nakadumi na. Mahirap maghugas ng produktong maraming nakadikit. Nakakadiri.

5. Kapag ilalabas na ang produkto, idumi lamang ito sa papel o sa plastik na nakalapat sa lapag. Huwag sa bowl at baka mai-flush. “ Mas komplikado po pala.” “ Magkaiba kasi yan ng purpose. Kapag pasok lang, malapit lang ang pupuntahan. Kapag isusubo mo, minsan sa ibang bansa ang punta mo - o ‘di kaya’y isang lugar na malayo sa Maynila. “ Nakasubo na po ba kayo? Ilan po?” “ Oo naman, Lahat naman kami nakasubo na. Nakalimang produkto nako sa isang trip. Ang halimaw pagdating sa pagsubo si Big Boss. Nakakataranta.” “ Lumuluwag po ba yung... ano niyo?” “ Oo naman! Lahat na halos ng mga liblibna parte ng aking katawan na masyadong maselan para sabihin sa loob ng bus na ‘to ay lumaya na. Lahat na. Kulang nalang maghimagsik. Lahat sila malaya na, ako nalang ang hindi. iv.

Dit. Dit. Dit. Dit. Mit me at T______ at 2. C u der. 120k ryt?

Tinignan ko ang relos ng aking cellphone. Ala una y medya. Munoz. May oras pa.

YES. 120k. C U DER. Marvin, maghanda ka na para sa una mong kostumer. v.

Kahit magkaiba kami ng ari, sinamahan ko si Marvin sa loob ng cubicle sa mall na pagkakakitaan namin ni Mrs. Uy. “ Sige. Ipatong mo nalang ‘tong kaliwa mong paa at bumukaka ka. Huwag kang maingay at may mga tao sa labas.”

Dali-dali namang naghubo si Marvin (na hindi mapakali sa kung anong nakapasok sa pwet niya) sa harap ko. “ Naku! Wag kang maingay. Mababatukan kita kapag sumigaw ka.”

At bumukaka na siya sa harap ko. Ipinasok ko ang aking daliri sa kaniyang pwet at sinubukang kapain ang produkto sa loob ng bituka niya. Kinuha ko ang garapon ng petroleum jeely sa aking bag para maging mas madulas ang mga daliri ko. “ No signs of invasion” - sabi ng puwet niya.

Maluha-luhang pumiglas si Marvin na ngayon ay nakakapit na sa flush ng toilet. * Grrrrrrrrrrrrrrrkk. Grk. Grk. Glokglokglok.* Ang batang ito, muntikan nang maiflush ang sarili niyang paa. Kumapit ka lang sa pader. Huwag sa flush. Sayang ang tubig.

Buong kamay na ang pinasok ko sa kaniyang pagkabata. Halukay dito. Halukay doon. Nasaan na?

Dahan-dahang naglawa ang aking kamay ng kung anong malapot na bagay.

Masangsang, malapot - parang laway.

Hanggang sa...

Matagpuan ko ang produkto.

40

At natagpuang nabutas ito.

Hinimatay si Marvin.

Bumagsak.

Pumipiglas.

Nanginginig.

Nilalamig.

Hanggang sa... bumula ang kaniyang bibig.

Bumula hindi ng laway, kundi ng dugong animo’y buhay. vi.

Hindi ko alam kung ano nang gagawin ko.

Putang ina mo Marvin. Huwag kang mamatay dito. Gumising ka.

Huwag mong iwanang mag-isa. Huwag ka namang mamatay dito sa loob ng kubeta.

Hindi ko alam kung sinong dapat kong sisihin. O kung may karapatan talaga akong manisi.

Hindi ko alam ang gagawin ko.

Mahapding kumikis ang aking siko pababa; papunta sa sahig.

Hindi ko kinaya ang lambot ng aking mga tuhod. Masyado nang malala ang mga naranasan ko sa mundo.

Habang sinusuka ni Marvin ang kaniyang buhay, iniisip ko na kung paano ako tatakas. Kailangan kong tumakas.

Ayokong makulong. Ayokong mabulok sa bilangguan. Hindi naman nila ako pakikinggan kung sasabihin kong ito ang alam kong paraan para mabuhay.

Walang tainga ang hustisya.

Bibig lang ang pinaiiral nila. Bibig na nanghuhusga at mfa matang nangungutya.

Nalagutan siya ng hininga.

Nalagutan siyang naktitig sa akin na para bagang pinamumukha sa akin na ako ang tunay na salarin.

Pagkatapos ng trahedyang ‘to, san ako pupunta?

Iniyak ko muna ang lahat.

Tahimik na gumapang ang aking mga luha pababa sa aking pisngi...

Sa aking leeg.

Sa kwelyo ng aking damit.

At humahagulgol akong nakalapit at nakayakap sa taong ngayon ko lamang nakilala.

Humahagulgol akong nakalapit at nakayakap sa huling taong maaari kong makakasalamuha.

Natauhan ako. Nabatukan. Nasampal ng katotohanan.

Walang halaga ang buhay ko.

At magiging mas walang halaga ang buhay ko kung hindi ako magpapakatao.

Alin ba ang susundin ko?

Ang katapatan ko sa kadiliman?

O panibagong-buhay para sa kaliwanagan?

Dalawang bagay lang ang naisipan kong gawin.

Pero bago ko pa man maisip kung ano na ang gagawin ko pagkatapos apos ng trahedyang ito ay kinuha

41

AKLAS2012 AKLAS

ko ang kulay pulang kolerete ko sa aking nguso at nagsimula na ako sa aking hangarin.

Isusulat ko ang lahat ng nalalaman ko.

Lugar.

Tao. Bagay.

Hayop.

At dalawang bagay na aking pinag-iisipan, ay kung: 1. Ikakalas ang kandado ng pintuan ng kubeta.

2. O babasagin ang salamin sa loob ng aking bag.

Parehas kong hinawakan ang dalawang bagay na ito.

Pagkakataon lang ang magdidikta kung ano ang huli kong desisyon.

April Mae Carvajal Sa isang barung- barong sa loob ng eskinita, May isang reyna na naghihintay sa kanyang prinsesa Kinabukasan dumating ang prinsesa, ikasiyam at kalahati ng umaga.

Di umimik ang reyna, tinanaw ang mga naglalaro ng baraha Pumasok ang prinsesa, di man lang tumingin sa reyna Dumiretso sa mesa, ipinatong ang pagkaing dala-dala Tumuloy sa kwarto, inilapag ang limang libo sa kama Pagkatapos kumuha ng tuwalya, dumiretso sa kubeta Pumasok sa kwarto ang reyna, kinuha ang nakalapag na pera Hinagilap ang baraha, pinuntahan ang mga nagbabaraha Samantala, matamang naglinis ng katawan ang prinsesa Kuskos dito, kuskos doon, hilod dito, hilod doon Kasabay ng pagbuhos ng tubig sa nangangatal na katawan Umagos ang nagliliyab na luha sa inosente at maamong mukha Tinangay ng daloy ang mga duming likha ng nakaraang gabi Maging ang umaagos na dugong likha ng di ginustong pangyayari.

42

“Filipino Time” o Oras Pilipino ang likhang parilala sa pagiging lagging huli sa pagdating. Ito ang iuugnay sa mga Pilipino sa kanilang pagiging lagging huling kagawian.

Halimbawa, naghanda ako ng pagtitipon na 6:00 ang simula. 7:00 ng umaga ang pagkakahulugan nito sa mga Pilipino.

Sinasabing ang mga Pilipino ay lagging nahuhuli sa mga pupuntahan, walang pagpapahalaga sa pupuntahan, at hindi maagap. Sinasabi ding madalas nagpapaghuli sa pagdating ang mga Pilipino dahil gusto nilang makuha ang pansin ng makararami. Sa tingin niyo, lahat ban g mga negatibong paratang na ito laban sa mga Pilipino ay totoo?

Isa sa mga naging paksa ni Rex Navarette sa isa sa kanyang mga kilos ang Filipino Time. Ayon sa kanya, ang mga Pilipino sa bansang Amerika ay hindi laging nahuhuli.

Umaayon din lamang sila sa oras ng Pilipinas kung saan sda katunayan ay mas maaga pa ng labintatlong oras na mas maaga sa Amerika. Samantalang sa Pilipinas, ang pangunahing paliparan ditto ay tinatawag na Philippine Airlines o PAL a pabirong pinangalangang “Paliparan (Airline) Always Late.”

Karaniwan lamang sa ating mga Pilipino ang madalas na nahuhuli sa pagdating. Gayunman, naniniwala akong may mga lohikal at siyentipikong paliwanag kung bakit nangyayari ang ganitong bagay. Una sa lahat, ang Pilipinas ang bansa kung saan mabagal ang daloy ng trapiko. Aabutin ng ilang oras bago makarating sa ating pupntahan. Sa paglipas ng panahon, natamo natin ang kaugaliang tinatawag na ”Bahala Na” hanggang sa at nakasanayan natin ito at naisalin sa pang araw-araw na gawi. Ikalawa, mas gusto nating pumunta sa oras na kung saan alam nating madaming tao ng sa gayon ay madali na lamang para sa atin ang makibagay sa kanila. Ikatlo, dapat nating sisihin ang kolonyanismo.

Nang ipakilala ang Encomienda sa ating mga Pilipino, hindi bahagi ang “goal-setting” sa pantas-aral dahil sa takot ng pag-hihimagsik. Ito marahil ang salarin. Ipinaliwanag nito kung bakit ang mga Pilipino ay magalang, magaling sa madaming bagay ngunit kulang sa pagka-maagap.

Anong magagawa natin tungkol dito? Ang susi ay ang kaalaman. Mahalagang maunawaan natin na sa bawat hakbang pasulong, ito ay malamang dalawang hakbang paurong. Dapat alam natin sa mga sarili natin kung paano gamitin ang oras. Kung marunong lamang tayo gamitin ang oras sa tama at bigyan ng importansya ang iba, marahil siguro walang magdudusa pagdating sa huli.

Ngunit, naniniwala akong mali ang paratang na ibinato sa ating mga Pilipino. Bata pa lamang tayo ay tiniruaan na tayo ng tamang didiplina pagdating sa oras. Karaniwang nagsisimula sa klase, pampubliko man o pribadong paaralan, ay bandang 6:15 ng umaga.

Para naman sa mga pumapasok ng pang-hapon nag uumpisa ito bandang tanghali. Ang mga estudyanteng pumapasok ng pang-umaga ay gumigising bago pa man sumikat ang

43

AKLAS2012 AKLAS

araw. Sa oras na sila’y bumangon sa kanilang higaan, nagmamadali na maligo, kumain, magssipilyo at magbihis ng kanilang uyniporme. Naktutuwang isipin na mayroong mga mag-aaral sa Unang Baitang na gumigising at anliligo ng maaga para lamang hindi mahuli sa paaralan. Sa mag-aaral naming nanggagaling sa malalayo, gumigising sila ng mas maaga para hindi mahuli sa paaralan at maiwasan ang mabagal na daloy ng trapikotuwing umaga. Karamihan naman sa mga estudyante at guro ay pumapasok bago pa man ang nakalaang oras ng kanilang pasok. Ito ay tinatawag na didiplina. Ayon sa pagsusuri, mahigit dalawampung milyong mag-aaral at guro ang nagsasagaw nito araw-araw. Sa mga nagtatrabaho naman sa opisinak, pabrika at iba pang kompanya, kadalasang nagbubukas ang mga itong 8:00 ng umaga kaya naman nagmamadali sila sa pag-aasikaso ng gayon ay makarating sila sa kanilang pupuntahan ng nasa oras. Muli ito ay tinatawag na disiplina.

Ngayong nagtatrabaho na silapara itaguyod ang kanilang mga sarili, isinasagawa pa din nila kung ano ang ginagawa nila nung sila ay mga estudyante pa lamang. Samantala, ang mga tindero at tindera naman sa palengkeay handa na bago pa lang sumikat ang araw ng sa gayon ay makabili sila ng sariwang prutas, gulay, isda, karne, at iba pang tinda sa palengke. Kailangan nilang kumuha ng pinaka mahusay na kalakal at matatamo lamang nila iyon kung sila ay dadating ng maaga sa delivery centers o sentro-patirahan.

Isang napakalaking pagkakamali sa isang bagong empleyado ang pag-pasok ng huli sa kanyang trabaho. Gayundin naman sa isang palabas. Kung malasakit lamang tayo sa iba at may malay sa oras, wala ng dahilan upang tayo ay mahuli.

Bakit kaya tayong mga Pilipino ay sinasampal sa mga paratang na lagging nahuhuli sa pagdating kahit na tayo ay dumadating ng nasa oras o nasa tamang oras? May kinalaman ito sa kolonasyon ng mga Espanyol sa ating lahi. Bilang mga mananakop, nais ng mga Espanyol na makahigit sa ating mga Pilipino at sa lahat. Nais nilang pagsilbihan, sambahin, at ibigay sa kanila ang lahat ng atensyon.

Marami sa atin ang karaniwang nangangatwiran para sa ating pagkahuli. Para a pagiging huli sa mga pulong o handaan, madalas nating sinisisi ang mga Espanyol, at an gating lipunan bilang isang kabuuan, ang orasan, ang trapiko, ang mga baterya ng kotse, ang kasambahay, pati na ang mga inosente’t walang-sala na sanggol mismo. Ang paggawa ng mga katwiran ay hindi nakakabuti. Mas lalo lamang nitong pinapalala ang mga pangyayari. Marahil oras na para tumngin tayo sa salamin upang tignan ang tunay na salarin, magsagawa ng mga tumpak na kritikal na pagsusuri, at atasan ang sarili sa naangkop na paggamot.

“Filipino Time” gaya nga ng sabi nila, ang hindi isang katangian na lahat ng mga Pilipino ay sinasanay at pinapahalagahan. Kapag sinabing “Filipino Time”, isa itong paninirang puri para sa mga Pilipinong ginagamit ng maayos ang kanilang mga oras. Baguhin natin ang maling pananaw sa ating mga Pilipino. Kailangan nating magkaroon ng isa pang hanay ng mga mata. Maging mapagmasid tayo at ating hanoin kung ano ang mga lakas natin. Hindi ito magiging matagal sa kahit sino na matuklasan an gating kagandahan. Pagkatapos nito ay mauunawaan ng mga taong nakakakita ng ating kagandahan kung bakit ang mga tao sa bansa ay nagpapasyang manatili sa ating bansa.

44

Magpakita tayo ng magandang halimbawapara sa mga mas nakababata sa pamamagitan ng pagpapakita sa kanila kung paano natin papahalagahan ang oras, kung paano mawawala ang pras at hindi na mababawi pa, at ang paggalang ng pakay ng ibang tao.

Kung lahat lang sigurotayo ay isinasagawa ang ganitong bagay, ito na siguro ang oras upang mawala na ang masamang reputasyon na ibinabato sa ating mga Pilipino.

Masasabi kong ang “Filipino Time” o Oras Pilipino ay isang sakit para lamang sa mga taong walang konsiderasyong mamamayan. Kaya, kapag ang isang tao ay nahuli sa kanyang lakad, mangyari lamang na hindi na isama ang tinatawag na “FILIPINO” time, ang oras na pwede nating ipagkapuri.

Ikalawang Karangalan sa pagsulat ng Tula Ika-20 Gawad Pamapanitikan ng The Torch Genoveva Edroza Matute

Eulogio Ruiz D. Dimabayao Ang aking kundiman ay ‘di lang basta awit, Ang akin ngang kundiman ay higit na musika. may sariling Indayog at sigla, puno ng aliwiw at ganda.

Ang aking kundiman ay hindi sa akin.

Kundi higit nga’y sa iyo, Ikaw ang saliw sa bawat nota, Ako’t ikaw, tayo, kita.

Sa sumpa mong kundiman mo’y ako.

Ang Sagot ko mahal ko: Sa lahat ng musika na may aliwiw at sigla, Sa mga awit na puno ng indayog at ganda, Ang pili ko’y walang iba, Mahal, kundi kita.

45

Kristine M. Salvador

Ayon kay Rizal, kabataan ang pag-asa ng bayan, At laging sinasabing edukasyon ang susi sa kaunlaran.

Ito ang mag-aalis sa mga kaluluwang lubog sa kahirapan.

Ganap na magbibigay liwanag sa landas na tunguhan t Magandang hinaharap binigyang daan.

Sa lahat ng kabataan mahirap man o mayaman.

Libreng edukasyon mula sa pamahalaan.

Sagot sa hinaing ng maraming mamamayan.

State Universities at colleges, edukasyon para sa lahat.

Hindi pribilehiyo, kundi karapatang panlahat.

Mababang tuition fee, pagtuturong de kalidad.

Mga propesor na mahuhusay,maayos na pasilidad.

Iskolar ng bayan kung ituring nitong inang bayan.

Perang mula sa pamahalaan at sa taong bayan.

Edukasyong mula sa inang pamantasan.

Gumisisng, nagmulat sa makabagong kabataan.

Ngunit nawala ang liwanag sa landas na tunguhan.

Unti-unting nilulubog ang mga kaluluwang nahihirapan.

Edukasyong panlahat nagiging pribilehiyo at hindi karapatan.

Iskolar ng bayan pinapabayaan, pribitasasyon pinagdidikdikan.

Budget cut sa edukasyon, 12.8 bilyon ng nakaraang taon.

Kawalan ng pondong nagpababa sa kalidad ng edukasyon.

Merege classes,pag-alis ng mga magagaling na guro sa institusyon.

Lahat ay bunga ng pang-gigipit sa iskolar ng bayan, pag-asa ng bayan.

Pagbawas sa budget, nakatakda nanaman sa susunod na taon.

Milyun-milyong kabawasan sa de kalidad na edukasyon.

Iskolar ng bayan, pag-asa ng bayan saan na patungo?

Tuluyan na bang mawawalan ng pangarap at tuluyang susuko?

Isang krimen ang pagsasawalang bahala at pagpapabaya.

Sa unos na patuloy na lumulupig at nagababadya.

Iskolar ng bayan, kumikilos, lumalaban!

Budget cut proposal, wag nang pahintulutan!

Ikatlong Karangalan sa pagsulat ng Tula Ika-20 Gawad Pamapanitikan ng The Torch Genoveva Edroza Matute

46

Erickson P. Avila Eri May mga bagay sa mundo na hindi kayang ipaliwanag ng tao, tila misteryong bumabalot sa makapal na balat nito. Maliwanag ang buwan ,tanaw nito ang bawat kaganapan tuwing sasapit ang dilim. Walang sino man ang makatatakas sa liwanag ng buwan.

Isang malagim na pangyayari ang gumising sa natutulog kong kaluluwa, kaluluwa na noong una ay hindi malaman ang patutunguhan. Buhay ko’y Punong puno ng kasalanan, hinagpis at pagsisisi. Damang dama ko ang paglamon ng demonyo sa aking pagkatao.

-Remelito bitawan mo ko! pakiusap nasasaktan ako! babalik lang ako kapag maayos na ang buhay mo. Anu ba masakit ! hayaan mo na akong umalis !

Pilit kong pinigilan ang kanyang paglisan, nagmakaawa ako pero hindi niya ako pinakinggan. Hindi man lamang niya ako binigyan ng ikalawang pagkakataon. Ang tinig kong punong puno ng pagmamahal para lamang sa kanya, ay kanyang binalewala Noong gabi ring iyon nag kalat ang dugo sa sahig ng aking bahay. Buong gabi kong nilimas ang dugong nagmistulang baha, na sa tuwing matatapakan ko ay kumukulay sa aking mga paa. Malalim na ang gabi, nakatulala ang aking sarili sa parang. Hindi ko magawang makatulog dahil sa kakaisip kung saan at kung paano ko itatapon ang katawan ng aking kasintahan. Muli akong lumabas ng aking silid upang balikan ang katawan ng aking mahal, hawak hawak ang patalim na aking ginamit kanina lamang. Hindi ko ito ginusto gumuhit sa aking puso ang mga salitang kanyang binitawan, nagdilim ang aking paningin. Ito marahil ang dulot ng matinding emosyon at bawal na gamot na lumalatay sa aking dugo, ang nagtulak sa akin upang magawa ang bagay na iyon. Mahal ko siya, mahal na mahal higit pa sa aking buhay. Ibinigay ko naman ang lahat- lahat, ibinuhos ko ang buo kong atensyon sa kanya lamang, ngunit lilisanin niya ang aking buhay, hindi ko kakayanin pag nawala siya sa buhay ko, hindi ko kayang makita siya sa bisig ng ibang lalaki!

Payapa ang paligid, marahil pagod ang mga tao dahil sa maghapong trabaho, tanging ang tunog lamang ng mga kuliglig mula sa mga puno’t halaman ang pumapatay sa katahimikan. Nagsiga ako sa likod-bahay, sinigurado kong walang sinumang tao ang naroon. Nanginginig ang buo kong katawan kasabay ng mabilis na pagtibok ng aking puso, habang buhat buhat ko ang malamig at pira-pirasong katawan ng aking minamahal, tila lalong namanhid ang aking mga paa para bang pinipigilan akong makalapit sa dapat nitong kalagyan. Pumapatak ang luha sa aking mga mata habang sinusunog ko ang bawat bahagi ng kanyang katawan, walang sino man ang dapat makaalam nito, makukulong ako , ayoko!

Ayokong makulong ! Noong mga oras ding iyon lalo akong nag madali sa pagsunog ng kanyang katawan. Umalingasaw ang maitim na usok , ngunit hindi pansin dahil sa kadiliman ng paligid. Paalam na, patawarin mo ako aking mahal !

- oh Yosi kayo diyan , Yosi! Yosi!

47

AKLAS2012 AKLAS

Makalipas ang ilang araw, habang ako ay wala sa sariling naglalakad sa isang magulo at maduming kalsada, madilim ang kalangitan, sa kapal ng ulap tila sobrang bigat na ng dinadala nito. Marahil malakas na ulan ang nag babadya, ngunit walang pakialam ang mga taong nag bebenta ng kung anu-ano sa paligid ng kalsada. Nagtungo ako sa bilihan ng dyaryo, pinaghahanap na pala ng kapulisan ang mahal ko, ilang araw na ang lumipas wala paring ebidensyang nakalap ang kapulisan. Ebidensyang magpapakita sa tunay na kinahinatnan ng aking sinta, napaka hina talaga nila mga walang kwenta! Hindi naman ako bihasa sa mga ganitong gawain ngunit bakit malaya parin ako, Malaya parin akong nakakapaglakad saan man gustohin ng aking mga paa, malaya kong nagagawa ang kahit na anong bagay na naisin ng aking utak, nagagawa kong makatakas sa katotohanan, sa krimen na ako mismo ang may sala. Mabuti rin pala ang naging desisyon niya na gawing palihim ang aming relasyon, tutol ako noon sa kanyang desisyon, tinanong ko siya kung bakit,“ikinakahiya mo ba ako ?� ngunit parang hangin na nag daan ang paulit-ulit kong mga tanong. Wala rin akong nagawa dahil mahal ko siya, pumayag narin ako sa naging sitwasyon namin. Pero hindi ko alam na ang sikreto palang iyon ang siyang magliligtas sa akin sa ngayon. Dahil palihim ang naging relasyon namin, walang sino man ang nakakaalam na may koneksyon kami ultimo ang kanyang mga magulang na nasa probinsya ay walang alam tungkol sa aming dalawa. Kaya naman ngayon walang sino man ang nagtuturo sa akin bilang suspek sa krimen. Hanggang sa ilang araw pa ang lumipas patuloy ang imbestigasyon ng pulisya, isang suspek ang lumitaw at siya ay si Mang Ando, nabigla ako sa aking nabasa. Ang isang pamilyado, masipag at mabait na guwardya sa pinapasukang kumpanya ng aking kasintahan ang siya ngayong suspek sa pagkawala niya.

Bilang tagapamahala ng isang kumpanya kadalasan ay ginagabi na ng uwi ang aking kasintahan. Ayon sa nakapagsabi huling nakita daw ang aking mahal at si mang ando na nagtatalo sa harapan ng pina pasukang kumpanya nito. Bandang alas nuebe ng gabi nung sila ay mamataan, oras iyon bago siya tumungo sa aking bahay. Bago maganap ang malagim na krimen .

Si mang Ando ngayon ang pinaniniwalaang dahilan ng pagkawala ng aking mahal.

Naitanong ko sa aking kasintahan kung bakit malungkot siya nang dumating sa bahay, nasabi niya na nagkaroon sila ng maikling pagtatalo ni Mang Ando, dahil sa isang batang nagtitinda ng sampaguita na nakapasok sa loob ng opisina.. kaawa-awang Mang Ando , walang kamalay malay sa isang krimen na hindi siya ang gumawa. Ngayon ay paniguradong inuusig na siya ng mga pulis, nasisiguro kong ipinasok na siya sa isang silid na may pintuang bakal, at may nag iisang ilaw na nakatutok sa kanyang bumbunan. Sa araw na ito sana magtitipon ang pamilya ni mang Ando. Masaya sana nilang pinagsasalo-saluhan ang kakarampot na pag kain na nakahain sa lamesa bilang kaarawan ng kanyang bunsong anak. Kaawa awang pamilya ngayoy nag dadalamhati sa sinapit ng kanilang Padre de pamilya. Napakahina ng hustisya sa lupaing ito, ang tinaguriang perlas ng silangan, ay nagungutim na.

Lumalalim na ang gabi, sa palagay ko’y nararapat na akong umuwi sa aking bahay na malapit sa sugalan sa may binondo. Dumudukot ako ng barya sa aking bulsa nang malaglag at gumulong ang isa sa mga ito . sinundan ko ang pagulong ng barya.

48

Sa aking pagtingala natagpuan ko ang aking sarili sa isang kuwartong hugis bilog. Untiunting lumutang ang aking katawan. Hindi ko maisip kung ano ang lugar na iyon . Ako’y nagtataka kung paano ako napunta sa naturang lugar. Napakadilim ng paligid wala akong makita miski kakarampot na liwanag, pakiramdam ko na ako’y nakapikit kahit na ako ay nakadilat.

Natatakot ako! Ramdam ko ang paggalaw ng aking mga tuhod. Isang malakas na hangin ang tumama sa aking naninigas na katawan tumagos hanggang sa aking mga buto ang malakas na hangin na iyon. Hindi ko alam kung saan nagmula ang naturang hangin, ngunit pakiramdam ko’y may nais itong iparating.

Nagpatuloy ako sa paglutang , hindi nawawala ang pagtataka at pangamba kung nasaan na ako. Nang marating ko ang tila gitna ng bilugang kuwarto walang ipinagbago nananatiling madilim ang buong kapaligiran. Mas lalong tumindi ang aking takot. Hindi ko na alam ang aking gagawin. Nanginginig ang buo kong katawan, mayroong nasa loob ko na may dapat akong katakutan. Sa mga oras na iyon, para akong isang saranggola na walang patutunguhan. Isang katakot – takot na tinig ang aking narinig. Isang tinig na punong – puno ng galit, pagsisisi, pangungulila, at hinagpis. Hindi ko ito maintindihan waring nabibingi ako sa lakas ng tinig , ayoko na tama na ! Nais kong takpan ang maiinit kong tainga ngunit may pumupigil sa aking mga kamay…

Lumipas ang kay tagal nawala ang hindi maipaliwanag na tinig nagbalik ang katahimikan sa paligid. Bigla akong bumagsak mula sa pagkakalutang ngunit wala mi anumang sakit akong nadama, namamanhid na ang buo kong katawan , tila isang halamang lupay-pay.

- tulong … tu..tulungan niyo ako Pinag masdan ko ang paligid , natanaw ko ang mga tao , hindi ako nag iisa, nakadama ako ng konting saya at pag – asa noong mga oras na iyon . Pinilit kong sumigaw na muli, paos at wala na akong boses - tu…tu…long , pa..parang awa ……… ninyo na..

Ngunit bakit ganon hindi sila gumagalaw , wala silang imik . Gumapang ako upang makalapit sa kanila . iba ang aking nakita . May mga preso, mga taong lulong sa masamang gamot, mag nanakaw , bangkay at mamamatay tao !!! Gumapang ako papalayo, dahil sa aking takot. Ilang beses kong sinubukan na tumayo ngunit hindi ko magawa. Lalong tumindi ang aking kagustuhan na makaalis sa naturang lugar. Naghanap ako ng daan papalabas, wala akong Makita, mas bumilis ang tibok ng aking puso hindi ko na alam ang gagawin ko ..

Isang halakhak ng demonyo ang kumitil sa katahimikan. Ito nanaman ang kalbaryo ,kasabay nito ang paglaho ng mga taong pilit kong nilayuan . @ Ilang tao naba ang nasira ang buhay dahil sayo ?

- hindi tumigil ka !! @ hindi ba’t nag bebenta ka ng shabu ?

- ahhh HAYOOOP ka ( hawak –hawak ko ang aking ulo habang namimilipit ) @ sino ang ulo sa pagtakas ng mga preso sa kulungan hindi ba’t ikaw … @ Isa kang mamamatay tao , pinatay mo ang minamahal mo . ikaw ang masama , ikaw ang demonyo , ikaw , ikaw , ikaw !!!!!

- hindeeee , hindi ako masama, ayoko na … ayoko na !!!

49

AKLAS2012 AKLAS

Naglaho ang tinig ng demonyo, matinding takot ang idinulot nito sa akin. Ang lahat ng sinabi niya ay ako, ang lahat ng nakita ko kanina ay ako. Ako ang dahilan kung bakit nakatakas ang mga preso noong nakaraang taon , oo nag benta at gumagamit ako ng shabu walang ibang paraan dahil sa hirap ng buhay nagawa kong mag benta ng ipinagbabawal na gamot , anung magagawa ko? Naghanap ako ng mapapasukan ngunit walang kahit na anong uri ng trabaho ang tumanggap sa akin lahat sila isinusuka ako , bakit ? Dahil wala akong tinapos ,puro sakit ng ulo ang dinulot ko sa aking mga magulang noong ako ay bata pa , hindi ako nag-aral hindi ko sila pinahalagahan , hanggang sa bawian na sila ng buhay.

Ako din ang nag nakaw sa pera ng aking kaibigan na dapat ay ipangbabayad niya sa operasyon sa puso ng kanyang anak, dahil doon namatay ang bata. Ako ang may sala, napaka sama ko , hindi ako nararapat na mabuhay , wala akong karapatang mahalin ng iba dahil wala akong puso, hindi ko kayang harapin ang nakaraan.

Sa kalagitnaan ng kadiliman ako’y nakatanaw ng isang liwanag . Isa itong pag – asa sa akin. Sinubukan kong puntahan ang naturang liwanag. Ngunit isang anino ang pumigil sa akin. Walang habas akong kinapitan nito. Mahigpit na mahigpit ang pagkakahawak sa akin . Hindi ako makahinga pakiramdam ko’y babawian ako ng buhay. Nadama ko ang aking luha na tumutulo galing sa aking mga mata . Naalala ko ang mga magagandang bagay na ginawa sakin ng mga tao sa paligid ko, ang pag mamahal sa akin ng aking mga magulang at ng aking kasintahan , naalala ko ang mga taong tumulong sa akin noong ako ay ulila na , pero tinarantado ko sila , imbis na pag mamahal at kabutihan ang aking isukli kawalang hiyaan ang ibinato ko.

Unti – unti nang binabalot ng anino ang buo kong katawan. Alam ko na sa mga oras na iyon ay wala ng ibang makatutulong pa sa akin kundi ang may lalang ng lahat ng bagay.

Ngunit anong karapatan kong humingi ng tulong. Hindi niya ako kakaawaan , bakit naawa ba ako sa mga taong pinatay ko, pinakinggan ko ba sila? Ngunit anong magagawa ko ngayon patawarin mo ako Panginoon, patawarin mo ako.

Ipinikit ko ang aking mga mata. Lumipas ang ilang sandali. Malamig ang hangin, humuhuni ang mga ibon , rinig ko ang tunog na nagmumula sa ilog at sa mga puno’t halaman.

Sa aking pagdilat tumambad sa akin ang isang malawak na paraiso . Sa mga oras na iyon alam ko na ako’y nasa mabuti nang kalagayan kahit na hindi ko pa maigalaw ng lubusan ang aking katawan. Sa tunog ng paligid , sa pagaspas ng mga puno at sa liwanag na aking natamo , salamat at nagtiwala ako, Niligtas mo ako … @ Beep! Beep! Oh sakay na sakay na # Sampaguita , sampaguita ho kayo diyan. // Mag nanakaw !!! tulongan niyo ho ako mamang pulis mag nanakaw yung bag ko .. waaah ( sigaw ng ale ) hoy gising! gising anak ng teteng naman oh , hindi mo ba alam na bawal ang matulog sa gilid ng kalsada . hala sige tayo!

50

Ginising ako ng isang Pulis . hindi ko maintindihan , kung anu ang nangyari sa akin , totoo ba ang lahat o ito ay isa lamang bang panaginip? Ngunit ang importante alam ko na ang nararapat kong gawin. “Mamang Pulis , pwede ho ba akong sumama sa presinto may mahalaga lamang akong sasabihin�

Isiniwalat ko ang lahat- lahat ng nangyari mag mula sa punot dulo ng lahat. Tinuldukan ko na ang matagal ko nang pag papanggap, ang matagal na pagtakas sa katotohanan at hustisya . Papatayin ako ng aking konsensya kung hindi ko pa gagawin ang tama. Sawang sawa na ako sa buhay na puno ng kasinungalingan.

Remelito R. Dela Cruz Jr. is found Guilty beyond reasonable doubt of the Second degree Murder of Maria Kristina B . Alba and sentenced for a Mandatory lifetime Imprisonment .

Ngayon walong taon na akong nakalagi sa loob ng kulungan , kasama ang mga preso at ang mga kinakalawang na rehas. Kung minsan nauuwi ako sa bartolina dahil sa kaguluhang hindi naman ako ang gumawa. Marahil ito ang bato sa akin ng tadhana, alam ko sa aking sarili na matagal – tagal pa akong mananatili sa loob ng madilim at mabahong kulungan na ito. Konsensya ang ang nagtulak sa akin upang maparito. Ngunit wala akong pinagsisisihan. Nakakulong man ang aking katawan, malaya naman ang aking kalooban dahil alam kong pinag babayaran ko na ang lahat ng aking pagkakautang.

Malalim na ang gabi, saksi ang liwanag ng buwan sa lahat ng pangyayari.

Eric Laurence Gandia Ikaw na lunduyan ng mga guro sa hinaharap, Ang pinaghuhugutan ko ng pag-asa at pangarap.

Ang nagbigay ng alab para matutong mag-aklas.

Ikaw na nagtatanim ng binhi ng kaalaman, Ang patuloy na nagluluwal g ng g bayani ng bayan, Ang nag nagturo gturo rin riin upang up panng ako ako ayy lumaban. lum

51

AKLAS2012 AKLAS

Ikaw na nagbibigay ngunit lagi ring pinagkakaitan, Ang laging nagtitiis kahit pa may naghihimagsik, Ang simula ng damdaming walang hanggang mag-aalab, Ikaw na salamin ng kawalang katarungan.

Ang mukha ng pamantasang pinagkaitan.

Ang imahe rin ng walang katapusang paglaban.

Ikaw na lunduyan ng aking pag-asa’t pangarap.

Ang siyang lunduyan din ng damdamin kong nag-aalab, at ng damdamin kong patuloy na mag-aaklas.

Clarizza A. Reyes Alas dos na ng umaga sa orasan ni Ayan. Kapiling ang bolpen at kuwadreno, nananatili pa ing mulat ang mga mata habang mag-isa nakaupo sa silyang kahoy ng bilugang lamesa sa kusina. Tila nalang laging may hiwagang taglay na nakapaloob sa kanyang kaluluwa dahilan kung bakit hindi agad sinasaniban ng antok sa hating gabi ang kanyang katawang lupa. Mas nakakapagsulat kasi siya ng mga tula at kung anu-ano pa sa tuwing siya ay mag-isa. Ninanamnam niya ang paligid ng nakaraan, kasalukuyan at hinaharap.

Sinasalat, inaamoy, tinitikman, pinapakinggan. Kung walang maisulat, siya’y mag-isang nagmumuni-muni kung saan walang sagabal at walang nakabibinging pagputak na nagmumula sa bibig ng kanyang ina. Ito ang kanyang ritwal, na parang dito niya natatagpuan ang kapayapaan ng kanyang damdami’t pag-iisip.

Dalawang oras na lamang makalipas sa orasan ni Ayan ay kailangan na niyang gumising. Sa madaling salita, dalawang oras na lamang ang kanyang itutulog. Alas sais y medya kasi ng umaga dapat ay nasa paaralan na siya. Bawal ma-late dahil araw pa naman na ito ang unang araw ng mga bata sa klase at ang kanya ring unang araw sa pagtu-

52

turo. Bawal makupad, bawal matrapik at lalong-lalo nanag bawal ma-bad shot sa principal at mga bata. Matapos ang kanyang ritwal, kinuha niya ang kanyang cellphone at isinet ang alarm nito sa alas-kuwatro. Sinugod niya ang kamang parang sasabak sa giyera. Kinuha ang malaking unang parang kanyang sandata. Humiga siya at iniunat ang kanyang dalawang paa sabay ibinalot ang sarili sa kumot na parang kanyang pananggalang.

“Sumapi ka na sa’kin ngayon, antok, at lumayas sa katawan ko pagkatapos ng dalawang oras! Kundi...ha!” maangas na sambit niya sa antok na tila naghahamon ng suntok.

Dalawang oras ang nakalipas, nagising si Ayan sa kanta ni Lady Gaga na Poker face. Kinuha niya ang cellphone at saka pinatahimik. Gusto na ng kanyang ulirat na bumangon ngunit ayaw pa ng kanyang katawang nasasarapan pa sa piling ng malambot na kutson.

Maya-maya pa’y bumirit na namang muli Lady Gaga- “can’t read my, can’t read my... oh you can’t read my poker face...”

Muli niyang pinatahimik ang cellphone. Ipipikit na sana niyang muli ang kanyang mga mata ngunit naramdaman niya ang masakit na pagkurot sa kanyang pwet.

“Arayyy naman!”

“Akala ko ba maaga ka" Gising na!...blah blah blah,” ang muling pagputak ng kanyang ina.

“Ona! Ano pa nga ba... eto na nga, babangon na oh...”

Nagmadali siya sa pag-aayos ng sarili at isinuot ang isang disenteng itim na slacks at puting polo dahil wala pa siyang uniporme. Bahagyang natagalan siya sa pagpapalamuti sa mukha. Bagong bili ang kanyang mga make-up. Pero simple lang dapat ang paglalagay.

Dapat disente ang itsura ‘pag harap sa mga katrabaho’t mga bata. Ipinahid niya ang concealer sa paligid ng kanyang mga mata at saka ikinalat ito gamit ang kaynang gitna at hintuturong daliri. Isinunod ang liquid blush on at bahagyang ipinahid sa cheek bone habang nakangisi sa harap ng salamin. Matapos nito ay ang paglalagay ng face powder sa mukha, mascara talukap ng mga mata, eyebrow sa kilay at eye shadow. Last retouch, ang lipstick na kulay mapusyaw na rosas at isang pagpitik ng curlash sa talukap ng mga mata. Click! A total make-over.

Alas singko y medya na nang siya’y makaalis ng bahay. Hindi siya nangangamba sa oras dahil umaga naman, kampante siyang maluwag ang daloy ng trapiko at saktong sakto lamang ang isang oras na biyahe. Sa loob ng jip ay di niya naiwasang maalala ang mapaniil niyang nakalipas habang siya’y nakadungaw sa bintana at inaalala ang mga ito. Nagparamdam sa kanyang isipan ang mga ala-alang iyon. Hindi ito ang una niyang trabaho bilang guro.

Nang makatapos siya sa kolehiyo, una siyang natanggap bilang guro sa isang eksklusibong paaralan. Sa P100k-200k na tuition ng mga bata roon ay tila ginto ang presyo ng bawat butil ng kaalaman. Nang minsan siyang magkaroon ng bakanteng oras, nilibot niya ang paaralan. Maliban sa swimming pool, mga updated na libro sa library, mga makabagong kagamitan at malinis na kapaligiran, wala naman siyang nakitang ginto.

53

AKLAS2012 AKLAS

Bago magpasukan ang mga bata, nakalaan ang isang buwan sa mga guro roon para sa samu’t saring maghapunang training at seminar. Minsan masaya pero kadalasan nakakaantok. Magdamag ba namang nakaupo ang pwet niya sa silya na parang inahing makakalimutan ang matandang principal doon na nasa edad sitenta pataas at parang laging nagmemenopause. Paano ba naman, sukat ba namang pansinin lahat ng kilos ng mga guro roon. Isang pagkakamali lang, lagot na. Walang pasubali siyang maninita at mamamahiya sa harap ng kapwa guro na para bang natural na lang sa kanya. Wala siyang pagkakaiba sa isang mabangis na lobo.

Matapos ang ilang linggo ring seminar, nasasabik na si Ayan na makapagturo sa mga magiging estudyante niya at makipagsabayan ng Ingles sa kanila hanggang sa dumugo ang kanyang ilong. Ilang araw na rin kasi ay pasukan na at binigyan na rin siya ng mga pangkat na kanyang tuturuan. Doon siya sa hayskul inilagay. Sa mga oras na iyon, mas naririnig ng kanyang tainga ang mga boses ng kanyang magiging estudyante na masiglang nagrerecite sa kanyang klase kaysa ang boses ng ispiker sa harapan na nagpapaliwanag tungkol sa Understanding by Design (UBD), ang makabagong approach ng pagtuturo. Mas nakikita niya ang bawat mukha ng mga batang may iba’t ibang ekspresyon habang nakikinig sa araling kanyang itinuturo kaysa ang mukha ng nagpapaliwanag ng UBD. At mas nadarama niya ang atmospera ng silid-aralan kapiling ng mga batang uhaw sa impormasyon kaysa sa ispiker na nagpapaliwanag ng UBD. Sa kalagitnaan ng lahat ay biglang binuksan ni Miss Nenita ang pinto, siya ang assistant principal ng paaralan.

“May I excuse for Miss Ayan?,” magalang na pakiusap ni Miss Nenita sa ispiker.

Tumango lamang ang ispiker at ngumiti kay Miss Nenita na nagpapahiwatig ng kanyang pahintulot. Nablangko ang ulirat ni Ayan nang marinig niya ang kanyang pangalan.

Zorayda wants to talk with you.”

Nagtaka siya,at gusto daw siyang kausapin ni Miss Zorayda, ang nagmemenopause na principal. Biglang lumukso ang kanyang dibdib, mabilis na mabilis. Ikinubli ng kanyang rosas na lipstik ang namumutla niyang mga labi habang tila nabalutan naman ng yelo ang kanyang mga palad at talampakan. Pero sinubukan niyang pakalmahin ang sarili. Wala siyang ginagawang masama at alam niyang wala siyang ginawang masama - period. Taas noo siyang lumakad at nagtungo sa kuwarto ng mabangis na lobo.

“Sit down,” ang utos ni Miss Zorayda na nakaupo sa silya ng kanyang mesa habang nakaupo naman si Miss Nenita sa silya na nasa kanang harapan ng lamesa ni Miss Zorayda.

Hindi nangiming naupo si Ayan sa kaliwang upuan katapat ni Miss Nenita habang naghihintay sa mga salitang bibitawan ni Miss Zorayda na para bang siya ay lilitisin. Seryoso ang kanilang mga mukha. Hawak ni Miss Zorayda ang isang papel na kanyang binabasa habang nakakunot-noo at suot an salaming halatang may makapal na grado.Mukhang mahaba ang kanyang binabasa. Ilang sandal pa’y narinig na niya ang mabagal at garalgal na boses ng principal na para bang hinuhugot mula sa ilalim ng lupa.

54

“ I have known that you facilitated a protest inside your school during a formal event. As a teacher, I don’t think that’s ethical.

Pinigilan ni Ayan ang pagtaas ng kanyang kanang kilay. Hindi inaasahan ni Ayan ang sasabihan niya. Nawala ang kanyang kaba ngunit mas nanaig ang kanyang pagtataka kung papaano niya iyon nalaman. “ Where did that come from, Miss?” “ I can’t tell the name of the person here in the school who has informed me. We asked about it to one of your Deans in your Alma Matter and he confirmed it. So what was there in your banner?” “ Stop Campus Repression.” “ But you’re a teacher and you’re supposed to act as a model to your students, isn’t it? What urged you to do that ‘unethical’ act?” “ With due respect Miss, are you telling me to just be passive? They have repressed our student leaders in their right to lead in the Student Council by imposing some tedious rules that almost control them. They keep on silencing the student is publication by having revenge to its members and not releasing the fund. And the worst thing is that they have totally implemented commercialization inside the university and didn’t do anything to stop the nearly implementation of the tuition and other fees increase that will affect the students who are supposed to be Iskolar ng Bayan.” “ I’m still not convinced with your explanations... I don’t think I can accept you here...(blah blah blah)” Nanlabo na ang paningin ni Ayan. Ang nakikita na lamang niya ay ang slow motion na pagsasalita ni Miss Zorayda, may pangil at nanlilisik ang mga mata. Matapos ang senaryo ay pinatayo na si Ayan mula sa kanyang kinauupuan. Lumakad siya papalayo. malayong malayo hanggang sa hindi na niya maaninag ang paaralan kung saan naganap ang paglilitis sa kanyan. Basta sa sarili niya, alam niyang wala siyang ginawang masama. “ Prrrrrrrrttttttt! Beeeep!,” ang sabay-sabay na pagbusina ng mga sasakyan na gumambala sa kanyang ulirat habang inaalala ang mabangis niyang nakaraan sa dating paaralang inalisan. “ Naknang tinapa! trapik"!! Tsk! Agang-aga ah"” “ Hindi niya inaasahan ang trapiko. Alam niya kasing umaga kaya maluwag ang daloy ng trapiko. Sa di kalayuan ng jeep na kanyang sinasakyan, may nasagasaan. Ang isang magarang sasakyan daw ng lasing na binatang Koreano ang nakasagasa sa isang estudyanteng tumatawid sa kabilang daan. Ito ang narinig niya mula sa pag-uusap ng mga usiserang tindera ng tinapa na napadaan sa gilid ng bintana ng jeep kung saan siya di mapakaling pagdudungaw-dungaw sa naganap na sakuna. Tumingin siya sa kanyang orasan. Matapos ang tatlumpung minuto, dapat nasa paaralan na siya. Pero mukhang malabo. Nasa tapat pa lang ng Mini Stop ang jeep. May ilang kilometro pa bago makarating sa paaralan, wala pa sa kalahati kung nasaan siya ngayon. Naalala niya ang paalala sa sarili kaninang hating gabi bawal makupad, bawal matrapik at lalong-lalo nang bawal ma-bad shot sa prinicipal at mga

55

AKLAS2012 AKLAS

bata. Walang disiplina sa sarili. Haist...” Dahil dito, naalala niya ang kanyang mga estudyante noon sa isang International School. Koreano ang may ari ng paaralan ngunit halo-halo ang lahi ng mga estudyante roon, may Pilipino, Kano, Intsik, pero mas lamang ang mga Koreano.

Naka-apat na buwan din siyang nakapagturo roon. Gaya ng naunang paaralang pinasukan, masalimuot din ang kanyang naging karanasan sa paaralang iyon.

Kilalang masipag at mahusay magturo si Ayan ngunit sa tuwing magkakatoon ng pagkakataon, naglalaan rin siya ng ilang minuto sa pagtatalakay ng mga isyung nagaganap sa loob at labas ng bansa. Literatura ang kanyang itinuturo. Matapos ang klase ay may tutor naman si Ayan sa isang estudyante bilang isa pa niyang sideline. Isang beses, tinanong siya ng kanyang koreanong estudyante kung bakit marami siyang nakikitang sasakyan na may nakadikit na dilaw na lasong istiker sa likod ng mga ito. “ That is the trademark of former Philippine President Cory Aquino which was also adopted by her son, Noynoy, when he ran for presidency last election and won. But you know what, there’s a blood in that yellow ribbon...,” at nagpatuloy pa siya sa pagpapaliwanag tungkol dito.

Isang araw, kinausap siya ng kanilang head sa lingwistika. Sinabi nito sa kanya ang ukol sa planong pagbuo ng publikasyon ng paaralan at siya ang itinalaga nitong tagapayo.

Tinanggap ni Ayang ang alok ng head. Nagtalaga naman siya ng mga estudyanteng magiging miyembro ng publikasyon. Pagkatapos ng kanyang tutor, pinulong niya ang mga ito at nagkasundo sa iskedyul kung kailan magkakaroon siya ng ilang mga pagtuturo sa pagsulat.

Una niyang itinuro ang istraktura ng pagsulat ng balita. “... the parts of the news story are the lead, the body, and the ending. So who can draw its structure in the board? Let me check if you’re familiar with the structure...”

Igunuhit ng estudyanteng babaeng Kano sa pisara ang isang malaking triyanggulo at hinati sa tatlo. Sa tuktok at matulis na bahagi nito, isinulat niya ang “lead,” sa gitna ang “body” at sa ilalim na mas malaking parte naman ang “ending.” Nagtawanan ang ilang mga bata. Mali daw ang istrakturang iginuhit. “ You invert the triangle,” ang nagmamarunong na utos ng isang estudyanteng lalaking Pinoy. Tinawag ni Ayan ang Pinoy na estudyante upang siya ang gumuhit sa pisara ng tinutukoy. Tama naman. “ That’s right Erick, good. So this is the well-known structure in writing a nwes story,” ang pagsang-ayon ni Ayan sa bata. Sa ilang sandali, may naalala siya sa tatsulok. Iba kasi ang kanyang naiisip sa tuwing makakakita ng hugis na iyon, iba ang kanyang nararamdaman.

Nawala na naman siya sa ulirat at tila ba may kakaibang sumapi sa kanya habang natagpuan na lamang ang sarili na iginuguhit sa kabilang pisara ang isa pang malaking tatsulok at hinati ito sa lima. Nagtaka ang mga bata. Iba-iba ang naging paggalaw ng kanilang ulo- may pasulong, may pakanan, at may pakaliwa. Halos karamihan ay nakakunot-noo. “...this is a triangle which should be inverted...”

56

Sa puntong iyon, ang istruktura ng lipunan ang kanyang iginuhit. Ipinakita’t ipinaliwanag niya ang napakaliit ngunit makapangyarihang porsyento ng mga nagsasamantalang uri sa lipunan at ang napakalaking porsyento ng mga nagsasamantalang uri sa lipunan at ang napakalaking porsyento ngunit mahirap na kalayagan ng mga pinagsasamantalahan.

Bakas na bakas sa mukha ng mga estudyante ang pagtango ng kanilang ulo sa bawat impormasyong kanyang sinasabi na hindi matatagpuan sa kahit saang pahina ng kanilang libro sa paaralan. Bago matapos ang kanyang pagpapaliwanag sa tatsulok ay napansin niya ang kanina pang pabalik-balik na assistant head sa kanyang departamento, Mr. Darwin. May edad na rin siya, mga nasa trenta pataas. Nung una pa lang niyang kita sa gurong iyon, kakaiba na para sa kanya. Dahil ba parang nakita na niya iyon noon?-kamukha ng isang tindero ng mais tuwing may mobilisasyon? May-ari ng isang internet shop? Nagxexerox na mama sa Sta. Mesa? Oh baka napaparanoia lang siya? Ah eh, ewan niya. Basta may iba. O baka dahil sa ganun lang ang gawain ng gurong iyon, ang maki-isyuso sa kanyang mga itinuturo dahil siya’y isang baguhan. Naisip niya tuloy kung ganun din ang gawain niya sa iba pang mga guro. Malalaman niya...

Agad niyang binura ang mga nakasulat sa pisara at iniliban na ang aralin sa pagsulat ng balita. Pagkatapos nito, kasabay niya sa pag-uwi ang isa pang baguhang gurong katulad niya na kanya ring kadepartamento, si Miriam. Sa paaralang iyon, siya na ang kanyang naging kaututang dila dahil na rin sa parehas silang baguhan. “ Uy Ayan, bigyan mo naman ako ng textmate!” “ Huh?... Eh, ano bang tipo mo? Lalake, babae, baklush, o bomboy? Haha!,” pabirong banat niya. “ Ano ka ba! Straight ako! Hahahaha! Yung gwapong... babae! Ching!” “ Toinks! ‘to pala ‘to eh!” “ Hindi, uy, seryoso na...yung gwapo, mayaman, matalino, malibog...” “ Sira! Taas ng standard mo ah! Chaka! At bakit may ‘malibog’ na kasama?” “ Hihihi... secret... basta, ah"” “ Naku, di ko maipapangako ah... nga pala, si Mr. Darwin... may napapansin ka din bang kakaiba sa kanya?...” “ Huh? Di ko siya type. Gurang na siya, duh!!!” “ Sira, di iyon. Ang ibig kong sabihin, sa tuwing nagtuturo. Kasi ako, malimit ko siyang mahuling nakiki-isyuso sa itinutuo ko. Ganun din ba siya sayo?” “ Hindi naman. Bibihira ko nga siya makita eh.”

“ Oh Lauan, oh!” sigaw ng drayber ng jeep.

57

AKLAS2012 AKLAS

“ Uy Ayan! Tulala ka na naman! Dito ka na, bumaba ka na!” “ Ay oo, sige... kitakitas bukas!”

Isang linggo ang nakalipas, bigla siyang ipinatawag sa tanggapan ng principal sa hindi naman inaasahang dahilan. Sa puntong iyon, wala na siyang kahit ano pa mang nerbyos na nadarama dahil alam niya sa kanyang sarili na wala siyang ginagawang masama, period. Pero sa di inaasahan ay muling naganap ang paglilitis sa kanya. Ang paglilitis ng nagbalik gunita sa unang paaralang kanyang pinasukan. At isang iglap ay doon na nagwakas ang lahat. “ Miss, hanggang dito na lang ho tayo! San ka ba?,” ang sigaw sa kanya ng mamang drayber ng jeep.

“Sa Bayan ho.” “ Naku lumagpas ka! Mukhang kanina pa kasi lumilipad ang isip mo sa kawalan. Tapos na ang sakuna ineng!” “ Ay lintek! Kamalas-malasan nga naman oh! Lumagpas pa ko! Whew! Dapat kanina pa ko pumara eh! Wala, bad shot na ko...”

Pero hindi pa rin sumuko si Ayan. Sumakay siya ng jeep na dumaraan pabalik ng Bayan. Humahangos siyang binagtas ang daan patungo sa pampublikong hayskul na kanya na ngayong pagtuturuan. Hindi niya alintana ang pagkahapong nadarama ng kanyang hininga mula sa pagtakbo. Maya-maya pa’y pumalakda siya sa mabatong daan dahil sa isang malaking batong nakaharang sa kanyang daanan. Napasigaw siya nang malakas sa sakit. Naisanggalang niya ang kanyang siko pagbagsak niya sa batuhan kung kaya’t iyo ang nagdugo. Kinuha niya ang takong ng kanyang high heels gawa ng mababatong daan. Pero nagpatuloy pa rin siya sa pagmamadali patungo sa paaralan. Nilusaw na ng kanyang pawis ang kanyang palamuti sa mukha. Sa kabila ng lahat ay bigla niyang naisip ang mga magiging estudyante niya.

Kunsabagay ito naman talaga ang pangarap niya, ang makapagturo sa mga batang nagmula sa pamilya ng malawak na hanay ng masa. Sila ang mga batang lubos na nangangailangan ng kanyang serbisyo. Sa wakas, natupad na rin niya ang inaasam. At sa wakas, natunton na rin niya ang paaralan. Huminga siya nang malalim habang hawak hawak niya ang kanyang sikong may nakabendang panyo. Nakita niya nag nakasulat sa malaking poster na nakapaskil sa harap ng gate ng paaralan: “ Classes resume on June 13. Happy Independence Day!” May mga nakakabit pang maliliit na bandila ng Pilipinas sa itaas ng gate. Napakamot na lamang siya sa ulo. Kinuha niya sa loob ng bag ang ibinaong tubig sa botelya at sabay nilagok ito upang mahimasmasan. “ Ampph! Independence Day nga pala ngayon! Tsk tsk...” “ Anong ‘Happy Independence Day’ ka diyan! Sira! Hindi pa tayo tunay na malaya!,” bulalas niya.

Hinubad niya ang sapatos na high heels at saka ipinalit ang baong tsinelas mula sa loob ng kanyang bag. Nagalakad siya patungong terminal ng jeep palabas ng Bayan. Bukas bawal makupad, bawal, trapik at lalong-lalo nang bawal ma-bad shot sa principal at mga bata.

58

Cromwell Allosa “…sa pagkakaintindi ko, may tatlong uri lang ng tao sa lipunan: ang mahihirap, ang mas mahihirap, at ang makapangyarihang oportunista na may likha sa dalawa.”

-Ong Nakasusulasok ang amoy ng itim na usok na nagmumula sa libo-libong sasakyang nagdaraan. Nakapandidiring mga basurang puno ng uod at nakakalat sa bangketa. Nakaririnding ingay mula sa umpukan ng mga tsismoso’t tsimosa. Mga sugarol na walang ginawa buong maghapon kundi magsugal. Mga lasenggong araw-gabi’y alak ang kayakap at kapiling. Nagtatakbuhang mga bata sa iba’t ibang eskinita, paroo’t, parito.

Ito ang karaniwang paligid na kinasasawaan nang pagmasdan ni Andong, 36 taong gulang, isang drayber, ama sa 3 anak, balo. Isang karaniwang eksena sa kalyeng kanyang binabaybay patungo sa kanyang maliit at marupokniyang tahanan.

“Emon, Tinay, Onyok, narito na si Tatay” ito ang pagod ngunit punong-puno ng pagmamahal na bati ni Andong habang nagtatanggal ng sapatos na halos wala ng suwelas at medyas na pinaluwag ng mga butas at garter na tastas.

Dali-dali namang lumabas ng kwarto ang magkakapatid na sabik upang salubungin ang kanilang ama.

“Tulungan na po namin kayo d’yan, ‘tay” tugon ng mga bata sabay kuha sa mga bitbitin ng kanilang ama.

“Nag-aral ba kayong mabuti kanina mga anak?” tanong ni Andong sa mga bata pagkatapos magbihis.

“Opo, ‘tay” sabay-sabay na sagot ng mga bata.

Habang kumakain, walang ano-ano’y nagsalita ang magkakapatid.

“Tatay, malapit na po ang final exam namin. Kailangan na po naming magbayad” sabi ni Emon, unang taon sa pampublikong unibersidad.

“Ako din po, ‘tay. Kailangan ko na din pong bayaran yung graduation fee ko at nagpunta din po pala dito si Aling Marta upang singilin tayo sa mga utang natin sa tindahan at sa kuryente” paalala ni Tinay, ikaapat na taon sa sekundarya.

“Ako din po, Tatay. Bukas na po ang betdey ko. Gusto ko po ng ice cream” inosen-

59

AKLAS2012 AKLAS

teng pangungulit naman ni Onyok, apat na taong gulang.

“Gano’n ba, mga anak? Sige, babayaran natin ‘yan at bibili na rin tayo ng ice cream para sa kaarawan ni Onyok bukas” sagot ni Andong nang may pag-aalinlangan sa sarili.

Natapos ang munting pagsasalo at maya-maya pa’y natulog na ang mga bata.

Naiwang gising si Andong, nakadungaw sa kalangitan habang nilulukob ng lungkot ang kanyang puso sa alaala ng kanyang yumaong asawang si Ines.

Tatlong taon na rin ang lumipas mula nang mangyari ang malagim na krimeng kumitil sa buhay ni Ines ngunit sariwa pa rin ito sa alaala ni Andong.

Isang dapit-hapon habang abalang naglalako ng kakanin si Ines sa Luneta, ilang di—kilalang kalalakihan ang sumaksak kay Ines at dali-daling umalis matapos limasin ang kinita ng babae. Halos masiraan ng loob si Andong nang makita niya ang kanyang walang-buhay na asawa. Wala naman siyang sapat na pera upang humiling ng imbestigasyon mula sa pulisya. Mahirap nga talagang makamit ang hustisya sa bansang nagpapangalandakan ng demokrasya kung wala ka namang pera. Mula noon, mag-isa na lang niyang itinataguyod ang pamilya sa kakarampot na kita sa araw-araw.

Ang matrikula nila Emon at Tinay…

Ang pambayad sa utang sa tindahan ni Aling Marta…

Ang pambayad sa kuryente…

Ang kakainin sa araw-araw…

Ang pangakong ice cream sa kaarawan ni Onyok bukas…

Ang mga bagay na ito ang labis at madalas na gumugulo sa isipan ni Andong kasabay ng kanyang pinagtitiisang pananakit ng ulo.

Maagang nagtungo sa kanyang amo ang drayber na si Andong. Susubukan niyang bumale sa kanyang maliit na suweldo nang sa gayon ay makapagbayad sa mga naunang mga utang at makabili ng ice cream.

“Baka ho puwede naman muna akong bumale sa suweldo ko. Babayaran ko lang po ‘yung utang naming sa kuryente at sa tindahan… atsaka pambili ko na rin po ng kahit konting panghanda o ice cream sa bertdey ng bunso ko.” pagmamakaawa ni Andong sa kanyang amo sa pag—asang pahihintulutan siya nitong maka-bale.

“Ano! Panghanda! At kailan pa naman kayo natutong kumain ng ice cream? Aba, kayong mga mahihirap, kaya kayo nagiging patay—gutom ay dahil na rin sa mga pag-uugali at kawaldasan ninyo. Kayong mga dukha ay walang karapatang kumain ng masarap o

60

gumawa ng mga bagay na ginagawa lamang naming mga mayayaman.”

“Sige na po Sir Jun… Kahit maliit lang po para may maiuwi naman ako sa amin.

Kailangan ko lang po talaga.” muli siyang humirit ng pakiusap.

“Kung wala kang utang sa akin, baka puwede pa. Aba’y hindi naman basta-basta ang pagpapakawala ng pera ngayon noh! Kung sa iba magbabayad ka ng utang, sa akin, mangungutang ka pa ulit? Pagtrabahuhan mo muna yung gusto mong kitain.”

Lungkot na lungkot si Andong sa insulto at pambabastos ng kanyang Boss Jun. Nalulungkot siya ng husto sapagkat hindi niya maibibigay ang pambayad sa matrikula ng dalawa niyang anak at ang pangakong ice cream sa anak niyang si Onyok para sa kaarawan nito. Nagpunta na lamang siya sa palengke upang bumili ng ilang apa.

Pagkarating sa bahay, agad siyang sinalubong ng kanyang tatlong anak lalo na ang sabik na sabik na si Onyok.

“Tatay, ano po ‘yang dala ninyo? Paniguradong ‘yan na po ang pasalubong ninyong ice cream. Tama po ba ako, ‘tay?” sabay-sabay na tanong ni Onyok sa amang kakarating lamang.

“Pasensya na, Onyok. Mga apa lamang ang dala ngayon ni Tatay kasi naman . . .” sagot ni Andong sa bunsong anak na bigla namang naputol dahil sa pagsabat ni Emon.

“Alam mo Onyok, hindi na nagtatagal ang ice cream ngayon dahil sa global warming. Malamang natunaw na ‘yong ice cream na pasalubong para sa’yo ni Tatay. Si Tatay talaga, ayaw pang umamin” sabi ni Emon sa kapatid na bunso sabay lingon kay Andong.

“Marahil nga” natatawang sagot ni Andong kay Emon.

“Teka po! Ano po ba ‘yong gyobal waming na yan, kuya?” tanong ni Onyok sa kanyang kuya.

“Kahit ipaliwanang ko ‘yon sa iyo, hindi mo ako maiintidihan” mariing sambit ni Emon kay Onyok.

“Kahit na po. Gusto ko pa rin pong malaman kung ano ung gyobal waming na ‘yan” mariing sagot ni Onyok sa kanyang kuya.

“Sige na nga. Ang global warming ay ang matinding pag-init ng panahon sa mundo. Basta ‘yon na ‘yon” sambit ni Emon.

“Ah! Panggulo naman ‘yang gyobal waming na yan. Kakain tuloy ako ng tunaw na ice cream” sagot ni Onyok na may pagkainis.

61

AKLAS2012 AKLAS

Tawanan ang bumalot sa buong tahanan at wala pang ilang saglit ay kumain na sila ng hapunan.

Bandang alas-otso ng gabi, natulog na ang mga bata. Naiwan na namang gising si Andong. Malalim na naman ang iniisip.

“Nakakaawa naman ang mga anak ko. Kahit man lang isang ice cream, naipagdadamot ko pa” nasa loob ni Andong na may pagkadismaya sa kanyang sarili.

Biglang tumunog ang cellphone ni Andong!

“Hello Andong!” boses ng kanyang Boss Jun. Agad na naging malikot ang isipan ni Andong kung bakit tumawag sa des-oras ng gabi ang kanyang boss, bago siya nakapagsalita.

“Hello po sir Jun. Bakit ho kayo napatawag?” tanong na may pagtataka ni Andong.

“Eh diba kailangan mo naman ng pera? Babayaran na lang kita. Kuhanin mo lang yung padala sa akin. Dyan sa Airport, sa terminal sa Pasay… Dalhin mo sa bodega yung kargamento, tapos iwan mo na lang sa garahe yung kotse. Kuha mo?

“Ah sige ho sir. Pupuntahan ko na ho ngayon.”

Agad na pinuntahan ni Andong ang sinasabing terminal at kinuha ang sinasabing kargamento. Pagkakuha nito ay agad-agad siyang nagbyahe pabalik sa kanilang warehouse sa Quezon City ngunit di pa man siya nakalalayo sa airport terminal ay hinarang na siya sa isang checkpoint.

Ininspeeksyon ng mga nakatalagang pulis ang kanyang sasakyan pati na rin ang kanyang mga kargamento.

“Droga toh ha! Sabi na nga ba eh! Pang-ilang puslit mo na toh? Marami-rami to ah, medyo malaking asunto ‘to. Yari ka rito.”

Napatda si Andong sa pagkagulat.

“Ha? Teka lang ho sir! Drayber lang ho ako ni Mayor. Drayber lang ho ako ni Mayor Angeles. Hindi ko ho alam kung anong laman niyan. At lalong hindi ko alam na droga yan at hindi talaga akin yan!” Pagpapaliwanag ni Andong sa kapulisan.

“Lumang estilo at dahilan na yan iho. Sige na men, posasan na yan at dalhin na sa presinto. Dun na lang siya hingan ng paliwanag para makapag—isip pang umamin. Suma-

62

ma ka nang maayos kung gusto mong hindi na lumala pa ang kaso mo.” Giit ng matabang hepe ng mga pulis.

“Wala ho akong kasalanan. Wala ho. WALA!” pagsisigaw ni Andong na tila nahihibang.

Tinext at tinawagan ni Andong ang kanyang Boss Jun. Nakiusap siya sa text na tulungan siyang makalabas kung hindi ay ituturo at ididiin niya ang kanyang amo sa kasong ito. Ngunit hindi nag-reply o sumagot man sa tawag ang kanyang amo.

Kinabukasan, dumating ang kanyang amo. Kinausap ang mga pulis at nangako siyang tutulungan niya si Andong. Baka bukas o sa makalawa raw ay mapalaya na siya sa pamamagitan ng piyansa. Bahagyang humupa ang takot at panganib sa kanyang dibdib.

Nang ipasok siya sa selda, binigyan siya ng Selda Mayor na si Mario ng pambungad at pambating suntok – sa mukha, sa simura, sa mukha ulit, sa sikmura ulit.

Kalawanging rehas . . . mga nagsusugal na kakosa . . . mapanghing selda . . . nakakasulasok na usok mula sa yosi . . . ito na ang paligid nang magkaroon ng malay si Andong. Halos magwala siya sa pagkalampag ng mga malalamig rehas ngunit ngayo’y isa na siyang ibong nakakulong sa hawlang bakal na kahit anong gawin ay hindi masilayan ang kalayaang nais.

Hindi na naman makatulog si Andong sa kulungan. Paano ba nama’y hindi na mul-ing bumalik pa ang kanyang amo upang piyansahan siya. Malaki pa naman ang kanyang g pag-asa sapagkat Mayor sa isang malaking lungsod ang kanyang amo. Ngunit hindi naa siya nito binalikan. Muli na namang naglalaro sa kanyang isipan: Ang matrikula nila Emon at Tinay…

Ang pambayad sa utang sa tindahan ni Aling Marta…

Ang pambayad sa kuryente…

Ang kakainin sa araw-araw…

Ang pangakong ice cream sa kaarawan ni Onyok bukas…

Sa kaiisip nito’y lalo niyang naramdaman ang sakit ng tama ng mga suntok ni Sel-da Mayor Mario sa kanyang mukha at sikmura. Ngunit tinalo ang sakit na iyon ng kanyang g pagal na katawan at hindi na niya napigilan pang makatulog. Nanaginip siya ng magagan-dang bagay: Tumama raw siya sa lotto, nakabili ng sariling lupa at bahay, nagging isang g opisyal ng sikat na kompanya sa Makati, nakapagpbukas ng mga negosyo… hanggang saa magising siya.

Pagkagising ay akto siyang pupunta sa warden upang isuplong na ang lahat. Ang g lahat-lahat. Hindi lamang sa pagkakahuli sa kanya kundi sa ilan pa niyang mga nalamang g

63

AKLAS2012 AKLAS

bagay tungkol sa kanyang amo.

Ngunit bago pa niya magawa yun, heto’t muli na naman siyang nilapitan ng Selda Mayor. Muli siyang binigwasan ng sunod-sunod na malalakas na suntok at saka sunod-sunod na inundayan ng saksak sa dibdib, sa tiyan, sa leeg at kung saan-saan pa sa kanyang buong katawan. Hindi na niya nagawa pang sumigaw o humingi ng saklolo. Tuloy-tuloy ang pagsirit at pagsambulat sa lupa ng kanyang sariwang dugo.

Kinabukasan, dumating ang kanyang boss, si Mayor sa kanilang selda kasama ang kanyang mga anak. Ang tatlo niyang anak ay may kanya-kanyang ice cream. Pati si Mayor ay may dalang ice cream. Ipinatawag nito ang Selda Mayor na si Mario at ibinigay ang hawak niya kaninang ice cream. Palihim ding iniabot ni Mayor kay Mario ang isang makapal na sobre. Nagpasalamat si Mayor kay Maryo gayundin si Maryo.

Walang kamalay-malay ang mga anak ni Andong na ang kanilang sintaas ng mga gusaling pangarap ay matutunaw nang matutunaw tulad ng ice cream na hawak nila sa kanilang mga kamay habang hinihintay ang pagbabalik ng kanilang amang bangkay.

64 6 4

Aklas’12 Aklas’122 64

Melie l Rose E. Cortes Ibig kong gamitin bawat tunog, simbolo’t salita, lita, sumulat ng libo-libong nobela’t dula; Ibig kong isaayos sukat at tugma, ng isang prosa’t munting tula.

Ibig kong lumikha ng isang katha...

Lakip ang layuning--makahulagpos sa tanikala! ala!

Ibig kong isalaysay kabalintunaan ng epiko, gawing walang katapusan ang isang maikling g kwento; ibig kong salaminin ng isang soneto, pangaral ng pakikibaka, pamimighati, pag-asa’t, sa’t, pagkabigo.

Ibig kong ilarawan ng kundiman, isang pag-ibig na walang hanggan; ibig kong maging paksa ang kaligayahan, upang lumikha ng awiting bayan; ibig kong isatitik marubdob na damdamin, upang bumuo ng korido’t awitin.

Ngunit higit dito’y nais kong bigkasin...

Malalim na pagsintang sayo’y malaon nang lihim. ihim.

Pangarap kong isigaw, mga impit na hiyaw ng sakit at kirot; bibig na pilit binusalan, matang saksi sa kapalalua’t kasinungalingan.

Nilang mga ganid, hayok sa kapangyarihan.. karahasan.. walang humpay na patayan. kabi-kabilang pagkawala ng mga ilaw, haligi ng tahanan.

Mga pagpapalalong dinanas di lang ng aking panahon, di lang ng aking kahapon, bagkus maging silang sa mga susunod pang dantaon.

Sanay sa saliw nitong panitikan.

Munting pangarap ko’y maisakatuparan..

Na higit sa’king pithaya, Pangarap kong handugan ka— ng isang pag-ibig na mapagpalaya.

*pangarap kong ipakita sayo kung gano kita kamahal..

65

AKLAS2012 AKLAS

Emmanuel T. Barrameda Nagniningas ang kumpulan ng mga mumunting apoy na nakapalibot sa may tabernakulo. Nagbibigay ng kahulugan sa kadiliman. Sa paligid ay maririnig at madarama ang panaghoy ng kalungkutan ng mga parokyano. Impit na pag-iyak sa tahimik na pagluha.

Matanda na si Padre Simeon, hindi na kinaya ng kanyang katawan ang katandaaang dulot ng tuloy-tuloy na pag-ikot ng mundo. Pinaputi ng husto ng panahon ang kanyang mga buhok, binanat ng husto ng oras ang kanyang maputing kutis. Iba na ang kanyang karakas dahil sa pagturok ng formalin sa kanyang balat upang hindi mabilis na maagnas ang kanyang labi sa loob ng limang araw na pagbuburol sa kanya. Sa huling gabi niya, makikilala siya ng mga tao, bibigyan ko ng lagom ang kanyang naging walumpung taon sa mundo.

Si Padre Simeon ang nagbinyag sa akin. Sa larawan ko na nga lang yun mabalikan.

Nakapatong ang kanyang mga kamay sa aking murang bumbunan habang ang dalawang sakristan naman ay nakaayuda sa kanya. Makikita ang kasiyahan sa mukha ng aking mga magulang, tila isang pangitain ng magagandang bukas na naghihintay sa akin. Makikita na malayo na ang itsura ng dalawang Padre Simeon kung paghahambingin ang pari sa larawan at yung paring nakaratay sa ataul. Nabura na ang kanyang bigote at dumoble na rin ang timbang.

Linggo-linggo akong laman ng simbahan. Tuwing matatapos ang misa ay tinitiyak kong ako ang unang magmamano sa kanya. May mga pagkakataon pa nga na halos masubasob ako sa kanyang paanan dahil sa pakikipagunahan ko sa ibang bata. Bawat wisik ng holy water ay tinitiyak kong aambon sa akin. Laman din ako ng simbahan tuwing kwaresma, simbang gabi, pasko at iba pang mahahalagang pagdiriwang. Dumalas ng dumalas ang pagsimba ko hanggang sa nagiging gawi ko na ito kasabay ng pagtubo ng kamalayan sa akin. Tumatalima ako sa mga utos ni Padre Simeon dahil sa paniniwalang siya ay sugo ng kalangitan.

Gusto kong magpari. Yan ang nasabi ko sa sarili ko. Gusto kong tularan si Padre Simeon, gusto ko paglaki ko ay magiging katulad ko siya. Kabisado ko na nga ang mga bahagi ng misa, ang lahat ng mga sasabihin ng pari at ang maging ang tugon ng mga taumbayan. Dahil sa aking maalab na pagnanais na maging pari nagsakristan ako.

Kulay puti ang aking balutin. May kalapitan na kumpara sa suot-suot ni Padre Simeon sa bawat misa. Hindi ko makakalimutan nung unang beses kong isukat ang aking sutana, talagang kinilabutan ako ng husto sa bawat dampi ng tela sa aking balat. Binansagan kaming mga kawal ni Hesus kahit na ang ginagawa lang naman namin ay ang magbuhat ng kandila, mag-abot ng mga kailangan ng pari at ang pagsama sa kanyang mga gawain.

66

Sa pamamalagi ko sa lilim ng dambana mas lalo akong napalapit kay Padre Simeon. Paminsan-minsan inaabutan niya ako ng isang daan, pandagdag daw sa baon ko sa eskwela. Ako ang malimit na isinasama ni Padre sa kanyang mga idinadaos na misa para sa patay, mga binyag at kasalan maging ang pagdalaw sa mga ospital upang magpahid ng langis sa mga mayayamang pasyenteng nasa dapit hapon na ng kanilang buhay. Nakabisado ko na ang mga gawi, ang mga dapat gawin ang lahat ng sitwasyong maaaring mangyari. Tuwing hapon pag-uuwi na ako ay palagi akong pinagkukumpisal ni padre. Nakakapagkumpisal ako sa kanyang kotse, sa kanyang opisina at ang pinakamadalas ay sa kanyang kwarto. Sabi niya para daw maaari na akong muling gumawa ng kasalanan. Mahigpit din ang bilin niya na ituring na lihim at sagrado ang aktong iyon.

Dumating ang pinakamatinding pagbayo sa akin ng kapalaran. Talagang sinubok ang tibay ng aking pananampalataya sa Diyos. Pagkagaling ko sa isang kasalan inabutan kong nilalamon na ng usok at ng galit na galit ng apoy ang aming bahay. Nagkakagulo ang mga tao. Kanya-kanyang takbo, buhat ng gamit, buhos ng tubig at paroo’t parito. Ilang oras pa bago nagtagumpay ang tubig sa apoy. Napawi rin sa wakas ang usok at tumambad ang larawan ng kamatayan. Nabura sa mundo ang aking mga magulang na hindi man lang nakapag abiso kung paano ko bubuhayin ang sarili ko. Wala man lang pasabi o kaya bilin kung saan ko hahanapin ang mga bagay na ipupuno ko sa patlang. Nabingi ako sa mga sirena ng mga trak ng bumbero na siyang huli kong naaalala bago mawala ang aking malay tao.

Wala pa ako sa isang dekada sa mundo pero ang mga problemang dala ko ay para na sa mga taong may tatlong dekada na. Sa lahat ng ito si Padre Simeon ang kapiling ko. Dahil wala naman akong kakilala sa mga kamag-anakan namin, pinasya ni Padre Simeon na patirahin na lamang ako kasama sa kanyang tinutuluyan. Maging ang aking kakainin at baon sa eskwela ay magmumula sa bulsa niya. Lubos ang aking pasasalamat.

Kasalo ko siya sa bawat pagluha at tuwing hapon ay nangungumpisal ako sa kanya upang mabawasan ang aking dalahin.

Hanggang sa maghayskul nanatili ako sa poder niya. Nagpatuloy ang mga pagsama ko sa kanya sa kanyang mga lakad, nanatili ako sa kanyang tabi tuwing may misa.

Lumaki akong nakakulong lamang sa paaralan at simbahan. Sa paaralan, tampulan ako ng tukso. Kung ano-anong bansag ang ipinuputong nila sa akin nariyan na ang boy anghel, kerubin at padre damaso. Hindi ko iniinda ang lahat at nagpatuloy lamang ako sa aking kinagawian. Hanggang sa isang araw, nakilala ko si Julio.

Dati siyang sakristan kaya hindi na siya bago sa akin. Umalis siya dahil sa lumipat ng relihiyon ang kanyang ina. Kung titingnan siya ngayon, masasabi kong malayo na siya sa landas ng kabutihan na minsan niyang tinahak. Puno ng hikaw ang kanyang tenga at dila, mayroon din siyang tattoo sa likod, kabisado ang lahat ng uri ng bisyo, miyembro ng gang at tagapagpasimula ng gulo sa loob at labas ng eskwelahan. Pero kahit na ganoon na kalayo ang tinatahak naming landas ay nanatili pa rin kaming magkabatak, sa katunayan siya ang nakikipag-away pag may gumagalaw sa akin. Isang araw habang sabay kaming kumakain ng tokwa’t baboy sa kantina napagusapan namin ang gampanin ko

67

AKLAS2012 AKLAS

sa simbahan. Nakwento ko sa kanya ang mga misa sa patay na dinadaluhan ko, ang mga kasalan at binyagan maging ang pagpunta namin sa mga pasyente sa ospital. Ikukwneto ko rin sana pati ang madalas kong pangungumpisal subalit naalala ko ang tinuran ni Padre Simeon na ito’y lihim at sagrado. Natigilan siya sa pagnguya ng mabanggit ko ang salitang kumpisal.

Napadalas ang pagsama ko kay Julio, maging sa iba niya pang kabarkada ay nagging kasundo ko na rin. Paminsan minsan ay sumasama ako sa kanila. Pag nagkakatuwaan hindi na namin pinapasukan ang huling sabjek. Tumatambay kami sa bahay nila Julio. Palibhasa ay napakaluwag ng kanyang mga magulang at palagi pang wala sa bahay madalas na doon nila idinadaos ang mga inuman, sugal, pag-uuwi ng babae at pati pagbabato. Nasaksihan ko ang lahat ng iyon pero nanatili lang akong saksi. Para akong ding-ding na piping nagmamasid ng lahat ng kasamaang umiiral sa bahay na yun. Kaya sa aking pag-uwi, mabilis kong hinahanap si Padre Simeon upang magkumpisal at gumaan ang aking pakiramdam. Dumalas ang pagsama ko sa grupo ni Julio at dumalas din ang pangungumpisal ko kay Padre Simeon. Hanggang sa dumating ang isang araw. Maaga kaming umuwi ni Julio sa kanilang bahay. Wala ang tropa dahil alam niyang nasa bahay ang ate niya. Dahil sa init ng araw agad akong humingi ng tubig. Itinuro nalang ako ni Julio sa kusina pahiwatig na asikasuhin ko na lang ang aking sarili. Umkyat siya sa kanyang kwarto para magbihis.

Laking gulat ko ng puntahan ko ang kusina, nakita kong nangungumpisal ang kanyang ate sa paring nakaupo sa may lababo. Napatitig ako at nag tanda ng krus, ilang saglit pa ay dinatnan ako ni Julio sa ganung sitwasyon. Inaya niya ako sa kanyang kwarto para dun na lang tumambay.

Maraming tanong na nabuo sa akin. Pero ang pinakanangibabaw sa lahat ng tanong.

“Pari ba yung kasama ng ate mo?”

“Hindi a, boyfriend niya yun, ganun talaga kami sa bahay walang pakialamanan sa mga ganun.” Pagtugon ni Julio habang nagpipigil sa pagtawa.

“E bakit nangungumpisal sa kanya yung ate mo?” muli kong tanong, “Hindi kumpisal ang tawag dun, para masagot yang tanong mo salang mo tong dvd.”

Nanatili akong nakabitin sa ere, para bang biglang naging kulang ang aking buhay at may bahagi akong nilampasan.

Nilalagnat ako. Nag-aapoy sa galit matapos na ipakita sa akin ang iba’t ibang babae at lalaki na pawis na pawis at pagod na pagod sa kanilang pangungumpisal. Gusto kong patayin si Padre Simeon matapos kong mapanaood ang mga tagpong iyon. Nabulag ako ng husto sa aking paniniwala. Naging kasangkapan ako sa kanyang pagpaparaos at hindi lang iyon, sa lahat ng pangungumpisal na aking ginawa, ni minsan pala ay hinding-hin-

68

di nabawasan ang aking kasalanan. Wala akong pinag-iba sa iba, isa akong makasalanang tao. Matapos pindutin ang eject lumabas ako sa bahay nila Julio at tumakbo papalayo.

Malayo sa simbahan, malayo sa ruta ng mga prusisyon malayo sa lahat ng nakakakilala sa akin.

Nawala ako sa sirkulasyon ng simbahan. Sinubukan kong magsimba sa ibang parokya, sa ibang kapilya maging sa ibang sekta. Pero sa nakikinig ako sa taong nagsasalita sa unahan at tuwing ipipikit ko ang aking mga mata ay nakikita ko ang pagmumukha ni Padre Simeon, muli kong naririnig ang kanyang boses at nanunumbalik sa akin ang lahat. Nagpapatuloy ang mga panaginip sa bangungot. Nababastos ko lang ang katawan at dugo ni Kristo tuwing lulunukin ko ito dahil alam akong walang tumitimo sa akin kundi ang poot, galit at paghihiganti.

Nagutom ako kaya natuto akong magnakaw nakulong ako hanggang sa mapakawalan at muling makulong at muling mapakawalan dahil sa paulit-ulit na pagnanakaw ng pagkain sa karinderya upang maitawid ang sikmura sa gutom. Napasama ako sa isang sindikato at nagtinda ng sampaguita sa may labas ng simbahan. Sa loob ng mahahabang taon mas nakita ko ang realidad ng mundo. Tumakas ako sa grupo at tuluyang tinubuan ng sungay. Tumikim ako ng droga, nagtulak at nagging mautakak hanggang sa yumaman.

Pumatay ng mga taong hadlang sa pagyaman, at nakipagsabwatan sa mga makakapangyarihang tao upang mapalawak pa ang ari-arian.

Kaya ngayong gabi, tingnan niyo ako Padre Simeon. Pagmasdan niyo ang naging bunga ng aking araw-araw na pangungumpisal. Taumbayan ito ang paring minahal at iginalang niyo.

Titigan niyong maiigi ang sugo ng Diyos na nagging dahilan ng aking kasamaan. Hindi pa huli ang lahat, mangungumpisal ako ngayon sa paraang alam kong makapaglilinis ng aking mga kasalanan at makapagpapagaan ng aking pakiramdam. …Pinaulanan niya ng bala ang kabaong ni Padre Simeon at ang huling bala ay itinarak niya sa kanyang sintido.

69

AKLAS2012 AKLAS

Ferdinand Pisigan Jarin Isang paswit. Matining at mahabang paswit . Sapat na ‘to para umuwi kami ng bahay. Bagamat mabilis pa sa alas-kuwatro ang pag-iwan namin sa mga kalaro sa bukid, di kami nag-uunahang magpipinsan sa pagtakbo pauwi . Ilang daang metro lamang ang layo ng bukid mula sa tarangkahan ng aming bakuran. Isa ako sa nahuhuli. Di paligsahan sa bilis nang pagtakbo ang ginawa namin. Pabagalan. Dahil sa dulo, kung saan naghihintay ang pumaswit na si tatay, sa harap ng tarangkahan ng aming bakuran, malamang may sermong nakaabang.

Ang pagiging huli sa takbuhan ang magliligtas sa amin sa mas mahabang sermon at galit.

Pagkatapos, magpapasikatan kami kung sino ang may inabot na pinakamaikling talumpati ng isang lolong nagtawag ng mga apong di pa nagsasaing, naghuhugas ng pinggan, nagwawalis, gumatong ng kahoy dahil mas inuna ang pakikipaglaro sa bukid dahil sa pagsasara na ng klase.

Pero iba ang araw na ‘yon. Walang sermong umilandang sa hangin. Araw pala iyon na itinakda ni tatay ( tawag namin sa aming lolo ) upang ipasa sa amin ang kanyang musika. Ang tangi niyang maipapamana.

Sa taas ng bahay, sa pagitan ng paghingal at pagpupunas namin ng pawis, nakahanda na ang trumpet. Maayos na ring nakalagay ang solfeo sa music sheet stand. Nakaharap na rin ang isang upuang walang sandalan dito. Ang lugar na aming pag-eensayuhan ay isang silid na malaki. Tulugan ng mga anak at apo. Isa sa dadalawang silid na mayroon ang itaas ng aming bahay. Ang isa pang maliit na silid ay para kina nanay at tatay. Yari sa pawid ang aming dingding. Ang sahig sa itaas ay yari naman sa kawayan na kahit dikit-dikit ang pagkakahilera ay sadyang nagkakaroon ng pagitan na direktang nagpapasilip naman sa aming silong , na nagsisilbing imbakan naman ng mga instrumento at ginatong na kahoy.

Sa mga pagitan ng kawayang ito madalas idinedeklara naming magpipinsan ang aming mga pagkalalake lalo na sa hatinggabi na takot na kaming bumaba ng bahay para umihi. Maingat naming isinusuot ang aming mga munti at balut-na balot pang “patutoy” sa mga pagitan ng sahig at ibubuga ng malakas ang aming ihi na maluwag namang sasaluhin ng lupa sa aming silong. Kinabukasan, kitang-kita nang nagwawalis na si nanay ang mga ebidensiya.

Mga marka ng mumunting butas sa lupa ng akala mo ay tahanan ng mga langgam at nananatiling basa sa ihi na ang panghi ay humahalo sa amoy ng lupa at hamog ng umaga sa probinsiya. Ang ibaba ng bahay ay diningdinggan at sinahigan ng semento. Ang arkitektura ng bahay namin sa Quinabuangan, Candelaria, Zambales, ika nga sa ingles, ay fussion ng makaluma at modernong materyales sa paggawa ng bahay. Balintunang imahe nga lang na na maituturing na nasa itaas ang “kahirapan” at nasa ibaba naman ang “paminsan-minsang pagkakaroon ng pera”.

Sa bahay na ito humalo ang musika ni tatay sa aming kamusmusan at pagkamulat.

Lumangitngit ang mga kawayan sa bigat ng aming talampakan. Si kuya Roel at Chris, ako , at ang nakababata kong kapatid na si Michael ang hilerang magsasalitan sa pagbuga ng

70

trumpet, at ng laway sa bokilya nito.( Ngayon na lang ako natatawa sa tuwing naaalala ko ito at naiisip na siguro, dala ng takot kay tatay, ni hindi namin nakuhang mandiri sa simula pa lang ng proseso). Sunud-sunod kaming umihip sa bokilya ng notang “do”. Pahabaan ng hininga. Magilas sa umpisa pero nababali ang nota sa katagalan. Senyales na kapus ang hangin nang bumubuga. Idagdag pa dito ang pagtataya ng higpit ng lapat ng nguso at labi sa bokilya ng trumpet. Nandito ang susi kung tama o hindi ang ihip para makuha ang tono ng nota . Madalas masintunado si Kuya Rowel. Kinakapos ang hininga ni Kuya Chris. Masyado pang bata sa pagbuga-buga nung mga panahong ‘yon si Michael. May pagkakataon pa ngang di niya halos mabuhat ang trumpet. Ako, unang lapat pa lang ng nguso at labi ko sa bokilya, unang tingin ko pa lang sa notang “do”, unang ihip ko pa lang sa bokilya, kitang-kita ko kung paano lumitaw ang kampanteng ngiti sa labi ni tatay.

Bago ang araw na ‘yun, matagal ko nang narinig na tinuruan din ni tatay ang aking apat na tiyuhin sa pag-ihip ng saxophone at trumpet. Pero di natapos ang kanilang pagsasanay. Si Tito Jun, mas kumiling sa paggigitara at pagtatambol. Inilapag ang trumpet at naging laman ng mga Beerhouse at Night Clubs sa mga kalapit -bayan ng Masinloc at Sta. Cruz hanggang mapunta din sa Olongapo. Naging bokalista at lider ng iba’t-ibang banda . Variety Music ang banatan. Standard, Slow Rock, Pinoy Rock at Disco. Si Tito Genie, madaling “main-love”. Kasimbilis ng paglapag ng trumpet ang kanyang pakikipagsapalaran sa Maynila at pagtipa ng mga sariling komposisyon sa gitara. Love Songs. Senti. Madalas na pangalan ng mga babaeng karelasyon o nililigawan pa lang ang titulo ng kanyang mga komposisyon. Ang audience, mga barkada n’ya sa inuman. Siga-siga at nakapag-asawa na rin sa Maynila noon si Tito Ciel . Ang panganay sa mga lalake na si Tito Boy, mas una nang nag-asawa di pa man naipapanganak ang bunsong si Tito Genie. Lahat sila, matapos ang ilang ihip ng nota, tuluyang umalagwa sa kanya-kanyang buhay. Ang anim na babae sa mga anak nila tatay at nanay ( kabilang ang aking ina ) ay pawang maaalam din sa pagkanta kahit pagtugtog ng gitara at piano. Sa madaling salita, kinilala ang aming pamilya sa bayan na ‘yun bilang “pamilyang musikero”. Kaya’t mabigat na pasanin sa tulad kong apo ang pagkakakilala bilang susunod na henerasyon. Mas mabigat pa sa tangan kong trumpet.

Nang muling magbukas ang klase at tumuntong ako sa ikaanim na taon sa elementarya, ako na lang ang natirang umiihip ng trumpet. Lumipat na sila Tito Boy kasama sina Kuya Rowel, Chris at iba ko pang pinsan sa Olongapo. Doon na sila permanenteng maninirahan. Si Michael ay isinama na ng aking ina sa Maynila upang doon na mag-aral. Nagtarabaho kasi sa isang patahian sa mandaluyong si mama noon. Di ako isinama dahil grade 6 na ako ng mga panahong ‘yun. Tapusin ko na lang daw ang pag-aaral ko sa Candelaria at lumipat na lang sa Maynila ‘pag nag-hayskul na. Sobrang lungkot ang lumambong sa akin. Sa bawat pag-ihip ko ng trumpet, lalo na ‘yung malulungkot na kanta, naiiyak ako. Nababasag ang aking bokadura. Di ko alam kung lingid ito kila nanay at tatay. Naiwan akong mag-isa sa piling ng aking lolo’t lola. Subalit ang isang nagpapagana sa pagsasanay ko noon ay ang maipagpatuloy ang musika ni tatay at ako ang maging tagapagmana nito. Sa batang isip ko noon ay lumilitaw na ang ambisyon na balang-araw ay titingalain ako sa musika. Laging sinasabi ni tatay sa akin noon na kapag natapos ko ang pagsasanay, magiging pasaporte ko ito upang makapag-aral ng libre sa malalaking unibersidad sa Maynila. Pero mas namamayani sa akin na makilala ako, si tatay, ang aming pamilya sa buong bansa! Magaganap ito, asam ko, pagdating ng aking panahon. Tulad nang pagkilala kay tatay sa buong bayan ng Candelaria at mga kalapit-bayan nito bilang maestro ng musika at lider-musikero ng bandang nagbibigay

71

AKLAS2012 AKLAS

ng himig upang iduyan ang mga nasisiphayuang puso ng mga namatayan at buhayin ang kagalakan ng mga taong nagsasayaw tuwing may pista at kasalan.

D’ POL PISIGAN BAND. Naglalakihan ang mga titik na ito sa balat ng bombo. Ang malaking tambol ng banda. Pinapintura ito ni tatay na pulang-pula. Sunod sa kanyang pangalan: Apolonio M. Pisigan. Panahon iyon na nagbabagong bihis ang banda. May mga kasapi kasi ng banda na kanyang tinanggal dulot ng paglilipat-bakod paminsan-minsan sa kabilang banda na itinuring na kalaban namin sa negosyo. “Bakyo” ang tawag sa kanila. Salitang sambal sa kuhol . Dangan kasi ( obserbasyon ng marami) ay kababagal magsilakad at tila walang enerhiya ang pagtugtog ng bandang ito. Madalas pa daw masintunado. Marami rin sa kasapi, kundi man lahat , ay uido (uwido ) lamang. Ibig sabihin, di maalam bumasa ng nota.

Kapa-kapa, hula-hula, ala-tsamba.

Siyempre pa, masasabi kong kabaligtaran lahat ito ng katangian ng aming banda.

Lalo na’t kung titingnan ang pagsisimula nito, masasabing pawis at pag-ibig ang puhunan.

Dumating si tatay at nanay sa bayan ng Candelaria bilang bagong mag-asawa. Pangalawa ang Candelaria sa dulong bayan ng Zambales na Sta. Cruz. Labing-apat ang bayan na bumubuo sa Zambales kung isasama ang Olongapo. Sa mga bayang ito, naghahalo at halos pantay ang bilang ng mga mamamayang nagsasalita ng sambal at iluko .Maraming kamag-anak si nanay sa bayang ito. Si tatay ang tunay na maituturing na dayo sa lugar. Iba mangusap ang pag-ibig. Kaya’t mula sa pagkamulat at pagbibinata sa Calamba at Maynila, dinala si tatay ng kanyang trombone at pag-ibig sa Candelaria, Zambales upang maging asawa ni Florentina at ama ng sampung anak. Mula noon, nakilala sila dito bilang ang magasawang Poling at Floring. Dito, naging kapalagayang-loob niya ang ilang magsasaka at mangingisda mula sa pagiging maestro ng musika sa elementarya ng pampublikong-paaralan ng bayan. Sila rin ang magiging kaibigan niya hanggang pagtanda at magiging kasama sa itinayo niyang banda. Mula sa paghawak ng karit at lambat, tinuruan ni tatay sila Lolo Handring, Hemin, Pilo, Aloy, Mino, Tanny, Daming at Deoning tuwing hapon upang umihip ng trumpet, saxophone at flute. Pumalo ng tambol at pomompiyang ng cymbals. Makilala ang nota. Makasabay sa tiyempo. Makilala ang mga tugtugin ng cha-cha, balse, rumba, kundiman, disco, at iba pang piyesa. Sa mga panahong ito, natuto na ring magsalita ng sambal si tatay. Di nagtagal, naitatag ni tatay ang banda. Mula noon, lalo’t kung sabado at linggong wala siyang klase, madalas silang makumbida upang tumugtog sa mga pagtitipon. Kaarawan, kasal, binyagan at ang madalas, ang mga huling gabi ng lamay at paglilibing sa patay.

Kapag bakasyon, asahan na ang banda bilang ringal ng kapistahan. Sisimulan nila tatay ito sa madaling-araw pa lamang. Magmamartsa silang palibot sa buong baryo upang gisingin ang mga tao. Ipinapaalam na araw na ng kapistahan. At ang banda, sa buong araw ng kapistahan, ang magbibigay -musika sa lahat ng parada, pagtitipon hanggang sa prusisyon ng santong patron kinagabihan bilang pagtatapos nang pagdiriwang.

Dumaan halos lahat ng lalaki sa pamilya bilang kasapi ng banda. Una’y ang mga tiyuhin hanggang sa mga apo. Ang pinakahuli nga ay ako bilang naiwan na apo. Pero hanggang pagpalo lamang ng tambol (tom-tom o snaire) at pagpompiyang ng cymbals ang ipinagkatiwala sa amin ni tatay noon. Mas nauna pang natuto sa amin ang ilang binatilyong anak ng mga kaibigan niyang orihinal na kasapi ng banda kahit na puro uido lamang (dahil nga nahila ng gitara, pag-ibig at rakenrol ang aking mga tiyuhin). Dumating ang pagkakataon, lalo na sa panahong ako na lang ang madalas kasama, na ang mga anak-anak na ito ay kasapi na ng

72

banda at madalas mag-utos ( at pasimpleng kumutos sa ulo ko pag di ako sumusunod) sa akin upang ibili sila ng sigarilyo sa aming pagpapahinga tuwing tumutugtog. Ako kasi ang pinakamaliit noon. Madalas ako ang laruan ng banda. Sa matatanda, protégé ang dating ko. Pinakabatang musikero. Sa mga binatilyo, utusan at batang-hinuhubaran-bigla-ng salawal ang dating ko.

Pinakapaborito kong hawakan ang cymbals. Kaya ko itong ipompiyang ng may kasama pang pagpapasiklab lalo’t tinutugtog ang “Gracela” at “Cherry Pink” na cha-cha.

Talagang pinaiindak ako ng dalawang musikang ito. Marami kasing parte ng mga piyesang ito ang bagsakan na nagbibigay puwang sa solo ng tambol at cymbals. Tiyak na ang lahat ng makarinig, anumang okasyon, mapapaindak at kukuha ng kapareha sa pagsasayaw. Sa mga puwang na ito binubuhos ko ang orihinalidad ko sa pagpopompiyang.

Nandiyang ipompiyang ko ang harapang cymbals ng padulas at umiikot sa gilid ng isa’t isa pagkatapos ay mabilis na ihagis sa ere at saluhin ang cymbal na tangan ko sa kanan bago muling ipompiyang sa kaparehang cymbal sa kaliwa. Madalas kong gawin ito lalo’t tumutugtog kami sa mga baryo o bahayan na nagkataong doon nakatira ang mga crush ko sa eskuwelahan. O di kaya’y may magandang dalagita na kaedad ko na nanunuod. Bago pomompiyang, titingin muna ako sa kanila. Pagkatapos pomompiyang, titingin uli ako sa kanila. Madalas, wala namang tumitingin pabalik sa akin. Ako lang talaga ang laging tumitingin. Nagpapasikat. Sa elementarya, ako ang pinakamaliit sa klase at di anak o kaya’y apo ng mga negosyante at pulitiko ng bayan tulad ng maraming kong kaklase. Di kapansin-pansin. Subalit ‘pag hawak ko na ang cymbals, pakiramdam ko’y tumataas ako ng ilang dangkal lalo na’t tinutugtog ko ang mga musikang nagpapapantay sa akin sa mga matatanda dahil sigurado kong hindi ito alam ng mga batang kaedad ko. Tulad ni tatay na mataas na bahagi na ng buhay ng mga tao sa baryo namin sa Quinabuangan.

Alas-singko pa lamang ng umaga, maingat na tatangalin ni tatay ang trombone mula sa pagkakasabit sa dingding . Pupunasan ng espesyal na langis ang bokilya at katawan nito. Babatakin pababa at pataas ang loob at labas na slides nito upang lumuwag mula sa hamog ng umaga. Tatapat sa bintanang bukas at hihipan upang eensayo ang kanyang bokadura. Minsa’y puro pagpapahaba sa mababa hanggang pinakamataas niyang maaabot na nota. Minsan nama’y isang bagong piyesa na nais niyang iensayo ng banda. Karaniwan nang tumatagal ito ng tatlumpong minuto. Pagdating ng alas-singko ng hapon, uulitin niya ang ritwal pagkauwing-pagkauwi mula sa pagtuturo sa paaralan. Siya ang nagsilbing hudyat ng baryo, tulad ng batingaw ng simbahan, upang gumising na ito sa umaga at magpahinga sa hapon. Sa panahong nasa proseso na rin ako nang pag-eensayo sa trumpet, dalawa na kaming naririnig, umaga’t hapon, ng buong baryo.

Polong puti at itim na pantalon ang uniporme ng aming banda. Kapag may tanggap kaming kontrata sa pagtugtog, gabi pa lang ay masinop na itong pinaplantsa ni nanay, ang aking lola. Kinabukasan, madaling-araw pa lang ay isa-isa nang sinusundo ng inarkilang sasakyan ng nangontrata ang bawat kasapi ng banda na nakatira sa mga kalapit na baryo. Pinakahuli kaming susunduin. Prebilehiyo ng pagiging lider-musikero ni tatay.

Saanmang bayan o baryo ang aming destinasyon, tiyak na ipapakita agad ng banda ang kanyang gilas pag-apak na pag-apak pa lang ng aming mga paa sa lupa. Kung ang okasyon ay isang burol, darating ang banda sa tahanan ng namatayan sa huling gabi nang paglalamay. Halo ang piyesang aming tutugtugin. Sisimulan namin ito sa malulungkot na piyesa

73

AKLAS2012 AKLAS

ng kundiman o kontemporanyong awit ng pagmamahal at pamamaalam. Sa paglalim ng gabi, habang sumasapi na sa mga naglalamay ang espiritu ng pakikisalamuha at alak, asahan nang iilandang mula sa banda ang mga piyesang nagpapaindak. Ilan sa mga paborito ko ang “Go, Johnny, Go” na isang boggie, at ang malumanay at puno ng pagmamahal na “Let me call you sweetheart” na isa namang waltz. Sa panahong ito na di pa naiimbento ang mga makabagong teknolohiya ng CD, Karaoke, Videoke at IPod, isang malaking konsiyertong live sa mga tao sa probinsiya ang banda sa anumang okasyon. Dito sila nagpapakita ng mga emosyon sukdulang palitawin nila ito sa pamamagitan ng madalas na paghiling ng mga paborito nilang kanta na agad-agad namang ipapakapa sa amin ni tatay, lalo na ang mga piyesang di naman namin tunay na naensayo. Madalas na sasabayan ng kung sino mang humiling nang pagkanta o pagsasayaw ang aming tinutugtog. Mabilis nga lang naming ititigil ang pagtugtog at iiiwas ang mga instrumento sa mga minsang pagkakataong may mga barakong nasobrahan sa pagpapasapi ng espiritu ng alak at bigla na lang magsisigawan at magsusuntukan sa gitna ng kasayahan. Sa batang-isipan ko, isa ito sa mga ayaw ko talagang nakikita tulad din nang di ko mapilit ang sarili na kumain ng anumang pagkain na isinisilbi sa mga lamayan maliban sa mga kendi at biskuwit. Pakiramdam ko, ang lahat ng sahog ng karne sa mga putaheng isinisilbi ay parte ng menudensiya at katawan ng taong namatay. May panahong di ko malimutan ang unang patay na aking sinilip sa kabaong. Ginawa ko ito habang nagpapahinga panumandali ang banda.

Babae siya at Yolanda ang kanyang pangalan. Nalimutan ko na ang kanyang apelyido.

Basta nang mabasa ko ang kanyang pangalan sa plakeng nakalagay sa gilid ng kabaong at makita ang larawan niya nung nabubuhay pa, kinuyumos ako ng takot nang makita kong namamaga at ibang-iba na ang kanyang mukha sa kabaong. Tila humpak na malapad na ito sa pagkakaembalsamo. Umalis kami sa burol na iyon na nakarehistro sa isipan ko ang kanyang mukha at di nagpatulog sa akin ng marami-rami ding gabi ng aking pagkabata. Sa katunayan, hanggang ngayon ay nadala ko ito kaya’t sa mga pagkakataong makalikha ng kapani-paniwalang alibi, di ako sumisilip sa patay at niyayakag na lang ang namatayang kakilala sa pakikipagkuwentuhan at inuman. May naging karanasan din ako sa pagkakita ng isang babaeng nakaputi at nakatingala sa langit ang mukha minsang malalim na ang gabi at naglakad lamang ang banda pauwi. Di ko matiyak kung ito’y dulot lamang ng aking malikot na imahinasyon. Subalit hanggang ngayon ay tanda ko pa rin ang detalye ng itsura ng babae. Nasa bandang hulihan ako ng pulutong ng bandang naglalakad ng walang sabi-sabing kumaripas ako ng takbo at inabot ko ang malayong mga nasa unahan. Kinabukasan, bago namin ihatid sa libingan ang isang patay, sentro ng kuwentuhan at tawanan ng mga kasapi ng banda, kasama si tatay, ang aking naging karanasan sa multo.

Prak-prak.Prak-prak. Pararararaaaaaak.Prak-prak. Senyales ang tunog at palong ito sa snaire na natapos na namin ang isang hanay ng mga inihandang mga piyesa at inihahanda nang tutugtugin ang panibagong hanay. Nagsisilbi ang palong ito bilang panumandaling pahinga, pagtatanggal ng mga naipong laway sa bokilya ng mga instrumentong hinihipan, at pagtatanggal ng ngawit ng kamay ng mga nagtatambol at pomopompiyang. Lahat ito’y ginagawa namin habang naglalakad. Nagaganap ito sa kahabaan ng aming martsa sa mga lansangan tuwing kapistahan. Gayundin sa paghahatid sa patay sa simbahan at sementeryo. Madalas ay nakakadalawa hanggang tatlong hanay kami ng mga piyesa na may lima hanggang pitong mahabang tugtugin ang bawat isang hanay. Depende sa laki ng bayan at haba ng pangunahing lansangan nito. Depende sa layo ng bahay sa simbahan o sementeryo. Noon pa man, bata man ang katawan ko, nabatak na agad ito

74

sa malalayong lakaran, init ng araw, basa ng ulan tulad ng mga nakatatanda kong kasama sa banda. Ang importante, di dapat mawala ang musikang aakampanya sa emosyon ng mga naulila at naliligayahan. At higit sa lahat, ito ang ikinabubuhay naming lahat.

Matapos ang anumang okasyon, kinahapunan man o kinabukasang maagangmaaga ay tiyak na nagtitipon na ang lahat ng kasapi ng banda sa aming bakuran upang kunin ang kanilang kinita. Sa harap nila, tinutuos at hinahati ito ni tatay gamit ang isang buong papel, bolpen at calculator. Makikita sa papel ang nakahanay-pababa na mga pangalan ng mga kasapi. Nasa bandang itaas ang pangalan nila tatay at matatanda ng banda habang nasa ibaba ang mga binata at ako bilang bata. Ang matatanda ng banda, na sila ring may hawak ng mga hinihipang instrumento, ang tinatakdaan ng malaking bahagi ng kinita. Pababa na ang kinita batay sa edad at liit ng hawak na instrumento. Ako ang pinakabata at pinakamaliit, natural na ako ang may pinakamababang kita. Natatandaan kong ang pinakamalaking kinita ko ay 90 piso. Kita ito mula sa isang piyestahan na mas malaki siyempre pa ang bigayan kesa sa pagtugtog sa patay.Pero wala akong natandaang sitwasyong lumapag sa palad ko ang halagang ito. Pinakamalaki na ang 5 piso. Isinasama na ni nanay ang iba sa mga gastusin namin sa bahay. Tulad din ng kinita ni tatay na may pinakamataas bilang lider-musikero.

Tulad ng sa pagmamahal, ang katatagan ng isang grupo tulad ng banda ay nakatindig sa tiwala at respeto ng bawat isang kasapi. Dito pa lang tunay na masasabing ang bawat kasapi, grupo man o magsing-irog ay tunay na may relasyon. Subalit madalas, naisasantabi ito kundi man tuluyang mawala kapag pumapasok na sa isip at damdamin ng bawat isa ang hinala, inggitan at ambisyon. Sa pagtakbo ng panahon, bata pa man ang gulang ko noon, nasaksihan ko na rin ang mga ito sa mga kasapi ng banda. May mga pagkakataong nakikita ko ang mga matatanda na nahahati sa mga pangkat dulot ng di pagkakasundo ng mga opinyon. Ang mga kabataang kasapi ay madalas kumuwestiyon sa hatian ng kita, piyesang tutugtugin at direksiyon ng banda. May mga sitwasyong may ilang kasapi ang di magpapakita sa isang okasyon upang tumugtog dahil sa iba’t ibang kadahilanan tulad ng may mahalagang aasikasuhin o di kaya’y may karamdaman. Sa paglipas ng araw mababalitaan mong ang mga di nagpakitang ito ay tumugtog pala kasama ng “bakyo” sa mismong araw ng di nila pagtugtog sa aming banda. Bukod sa piratahan, may mangilan-ngilan ding nais nang sumubok magtatag ng panibagong banda at maging lider nito. Sa lahat ng ito, ni minsa’y di ko nakitang nagalit si tatay. Bagamat istrikto siya sa amin bilang mga apo sa loob ng bahay, madalas siyang kalma lamang makipag-usap kaninuman sa mga kasapi ng banda. Kahit alam kong ang mga sitwasyong ito’y di lingid sa kanya dahil madalas kong marinig na ibinabahagi niya ito kay nanay bago matulog ( manipis na dingding na playwud lamang ang bahagi ng mga silid ng aming bahay ) at sa ilang kaibigan at ka-gurong dumadalaw at nagyayaya sa kanya upang uminom sa bahay. Ni hindi niya gustong pag-usapan ito kahit sa pamamahinga namin sa pagitan ng mga pagtugtog. Kahit binubuksan ito ng ilang kasapi para pag-usapan. Mabilis niyang iibahin ang paksa. Malaya kong nasaksihan lahat ng ito, marahil, dahil ang tingin ng lahat sa akin ay isang bata lamang na bagamat kasapi ng banda ay puro paglalaro at kapilyuhan ang nasa utak. Di nila napansing mas madalas akong mapatigil at makinig sa mga usapan nila. Na mas tsismoso ako sa kanila.

75

AKLAS2012 AKLAS

Nang unti-unting nagaganap ang mga ito, panahon din ito ng unti-unti ko nang pag-aasam na mas makatuntong sa maynila at makasama na ang aking ina at kapatid.

Malapit na kasi ang aking pagtatapos sa elementarya. Unti-unti na rin palang humuhulagpos ang pagtangan ko sa trumpet. Ang banda, madalas na ring lipasan ng kontrata.

Panahon din ito na halos dalawang taon nang retirado si tatay mula sa pagtuturo. Madalas ko na ring maobserbahan si nanay na umaalis ng bahay upang dumelihensiya sa mga kamag-anak ng panggastos sa bahay. Lumilitaw na rin ang mga sakit nila Poling at Floring dulot nang pagtanda.

Nilisan ni tatay ang banda nang swerteng ipetisyon sila ni nanay ng aking tiyahin na nakapag-asawa ng kano. Isang araw ay natipon ang pamilya upang ihatid sila sa airport patungo sa California. Nasa unang taon na ako ng hayskul sa maynila ng mga panahong ito. Sulat lamang ang naging komunikasyon nila sa amin. Di nagtagal, ang mga sulat ay naglalaman na ng mga hinaing nang masyadong pagkaginaw ng kanilang katawan dulot ng malamig na klima ng bansang pinuntahan. Di nila ito makaya. Mas lalong lumitaw ang mga sakit nila nanay at tatay dulot ng lamig. Ilang taon lamang ang lumipas nang magpasiya silang tuluyan nang bumalik ng Candelaria. At ilang taon lamang ang lumipas, matapos makabalik, ng yumao si nanay na tuluyang ikinapanghina ni tatay.

Tigmak sa luha ang pag-uwi ng pamilya sa aming bahay sa Quinabuangan upang iburol si nanay . Doon, makalipas ang marami ding taon ng di pagkikita, tinabihan ko sa upuan sa labas si tatay. Ang tahimik, istrikto, at kalmado kong lolo ay nagkuwento, nang may panginginig, ukol sa huling gabi ni nanay kapiling niya sa kanilang silid. Kung paano ito nahirapan sa paghinga at di pinatulog ng karamdaman hanggang sa desperasyon na di niya madala ang minamahal sa ospital dulot ng muli, tulad ng sila’y mag-umpisa, dadalawa na lamang silang naninirahan sa bahay. Sinalaysay ito ni tatay habang banayad na umaagos ang luha sa kulubot na niyang mukha. Pinatanda na siyang lalo nang pagsakop ng hiblang abo sa kanyang dating itim na itim at esponghadong buhok. Nung araw na iyon, isang nilalang na inuupos na nang kalungkutan at pagtanda ang nasa harap ko. Hindi na niya nakuha pang tugtugan ang minamahal kahit pa sa huling gabi ng paglalamay dito hanggang ihatid ito sa huling hantungan.

At di na muling tumugtog si tatay. Madalas, mula ng mamatay si nanay, lagi na lamang siyang nakaupo sa bangkitong nasa labas ng bahay namin sa maynila. Kalaro ng mga bagong apo at apo sa tuhod. Subalit mas madalas, nakatingin lamang sa abuhing langit. Tahimik. Puro pagmumuni. Napalitan ng mga kulay- abong pader ang kanyang luntiang paningin nung naroroon pa siya sa probinsiya. Marahil, palaging hinahanap ang taong naglalambing na tumatawag sa kanya ng Poling. Ilang taon pa ang lumipas, habang mahimbing na natutulog ang lahat, nilisan ni tatay ang kalungkutan.

Ibinalik namin si tatay sa Quinabuangan upang makapiling sa huling hantungan si nanay. Ang bahay na halos wala nang nakatira ay ginayakan. Muli, nagkaroon ng aktibidad ang loob ng aming bakuran. Halos lahat ng mga tao sa aming baryo ay nasa loob ng aming bakuran nung araw na ‘yon. Tumutulong. Nakikipagkwentuhan sa pamilya. Tahimik

76

na nagbibigay-galang sa yumaong si tatay. Pilit itinatago ang lungkot tulad namin. Subalit itinakda naming maging masaya ang bawat gabi ng kanyang lamay.

Wala na ang D’POL PISIGAN BAND sa bombo. Sa katunayan, wala na talagang pangalan ang bandang tumugtog sa gabi-gabing burol ni tatay. Pero ang mga kasapi, ang mga dating binatilyo noon na nagkaroon na rin ng edad at iba pang kabataan na maaaring di na man lang narinig ang pangalan ni tatay . Ang mga kasabayan ni tatay na buhay pa ay gabi-gabing dumadalaw subalit di na rin makatugtog dulot ng katandaan. Pinaglaro ko na lamang sa isip ko ang di maipahayag na nararamdaman ng banda habang walangimik nilang patuloy na tinutugtugan ang nasa kabaong na si tatay. Mga nararamdamang di malayo sa aking pakiramdam. Walang hanggang pasasalamat sa lahat ng naituro ni maestro Poling. Kalungkutan sa pagkawala ng isang mabuting kaibigan at guro. May hiya ang nararamdaman kong lungkot. Hiya dahil ako man, tulad ng aking mga tiyuhin, ay di nakatapos sa pag-ihip ng trumpet. Nahila din ako ng gitara at rakenrol. Di ko naipagpatuloy ang tradisyon na pangarap ni tatay na pagtitibayin ng susunod sa kanya. Sa paglisan ko sa probinsiya patungong maynila, wala na akong inisip at ginawa kundi ang tumuklas ng tumuklas ng mga bago para sa akin nang di na tumitingin pabalik sa lugar na pinag-iwanan ko ng trumpet.

Bilang kasapi ng D’ POL PISIGAN BAND, bilang kabanda ng aking lolo, muli kong sinubok na hawakan ang cymbals para tumugtog sa huling gabi ng burol ni tatay. Bagamat alam ko pa ang ilang bagsakan, mas maraming detalye ng mga piyesang dati naming tinutugtog ay di ko na matandaan. Mabilis ko itong ipinasa sa isang batang lalaking aking hiniraman. Pumasok ako sa loob ng bahay at doon ay kinuha ang trombone ni tatay na nasa gilid ng kabaong. Kinakalawang na ito. Ang parteng slides ay bali na at tinalian na lamang ng tape.

Itinayo ko ang trombone ni tatay sa gitna ng pabilog na porma ng bandang tumutugtog. At upang basagin ang katahimikan at kalangkutan ng bandang biglang huminto sa pagtugtog, humiling ako ng isang cha-cha. Binalot ng ringal ng musika at indakan ang huling gabi ng burol ni tatay habang walang kurap at malungkot kong tinititigan ang trombone ng maestro. Namayapa na ang hininga ng trombone.

Maraming taon ang lilipas mula nang mailibing si tatay ng malaman ko sa pamilya ang masakit na katotohanang naghihirap pa rin ang mga musikero ng bayan. Dahil ang bandang itinaguyod at iniwan ni tatay , pinaggugulan ng kanyang panahon at pagmamahal, ay naningil sa amin ng kabayaran sa kanilang pagtugtog para sa pagyao ng kanilang lider-musikero.

Ikalawang karangalan, 2010 Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature Published in ANI: CCP Literary Folio (2010)

77

AKLAS2012 AKLAS

78

1

dibuho ni EDJordan

AKLAS AKLAS2012

Para sa iyo ang pahinang ito.

80

Jan Javir Laserna Ophelia unlocked the door, entered the studio-type apartment and turned on the lights, turned it off and turned it on again, revealing the stillness of the sofa, the dustcovered books and some periodicals in the shelf, and Rosauro’s photograph pressed in a book on the sofa. She sat and let her bag slip through her shoulder down to the floor. She took his picture, gazed at it and stared at the door and began to cry.

One night, Rosauro opened the door and found Ophelia turning the pages of his beloved book, Ninotchka Rosca’s State of War. “Hey, that’s mine.”

“Where were you last night?”

Rosauro, adamant to say a thing, just smiled to her. He sat beside her.

“O, I get it…meeting,” she sighed and returned the book to a file of books belonging to Rosauro.

“They would like to meet you,” he retorted, “they are so glad to invite you to one of their regular talks on women’s rights. That if your schedule allows you.”

“Dear, we’ve talked about this.”

“Well, I thought you may reconsider it, you know, those women—“ “Your comrades.”

“—yes, my comrades, they are interesting, intelligent women. I deemed that since you’re a journalist , you’d be interested to hear their opinions on current events and issues.”

“And politics.”

“And po—O, yes, politics. Well everything is…political. That history, according to Marx, history of hitherto existing society is the history of—” “—class struggle. Dear, I don’t doubt a thing about you…definitely, your comrades are interesting and intelligent and it’d be a pleasure to meet them.”

“So…you will come with me.”

“No.” “Why, you jst said that it’d be a pleasure to meet them. ” “Did I…O, wait, why, you seem so pushy about this? Tell me, did they argue you again—to organize me?”

“Not really,” he smiled to her.

“Ross, dear,” she sighed, “may I remind you kasamang Rosauro Abadilla that we first met at the road of Mendiola.”

81

AKLAS2012 AKLAS

“Two years ago.”

“Two years ago,” she nodded, “you, holding the megaphone, looked so handsome then.”

“I know,” he grinned, “and looking more handsome and handsome as each say passes” “Silly,” she pinched his nose, “my silly revolutionary.”

“Am I?” he chuckled at thought of it. She took his left hand and held it tightly near her face. Ophelia felt its roughness, the calluses which once were bruises festering on it but he didn’t care, she knew it, he didn’t for those were the marks of the struggles she had never experienced.

He pulled her in arms. She felt like dissolving in a space where there was only the two of them and their dreams; a time light years away from fascism, imperialism, feudalism… O, how she abhorred those- isms.

“Ophie…”

“Ross,dear?”

“Would you listen to me?”

She nodded.

“I am bourgeois- are you listening dear?”

She nodded.

“I am bourgeois- I’m serious dear- unico hjo of licensed teacher and a CPA, but in spite of this, I struggled to triumph over my class character.”

“What do you mean?”

“You can do the same… Ophie, triumph over your class character. The countryside has been calling us, urging us to break free of our comforts. The peasants, the workers…the oppressed…the country… they are calling us. This struggle is not theirs alone, it is ours,” he embraced her tightly, “this is for our children.”

“I understand Ross,” she closed her eyes, “I understand.”

“Mahal kita Ophelia.”

“Mahal kita Rosauro.”

“For the revolution…”

Ophelia felt the clench of his fist – a grip of wrath, swirling, whirling to be unleashed. She pulled his head into hers, surveyed his eyes, nose, ears, cheeks and lips with her hands

82

Maria Agapita B. Villasencio Two lovers w a l k I n g quickly, Like rats escaping from the cat’s stare.

Into a narrow maze so dimly lit yet truly inviting.

Leading to a cubicle Where freedom feels enticing.

Unpack.

Unravel.

Unite.

Unleash…

Top, The Reach Do not stop sheets.

Stains cover those immaculate After A war of desires And heats Time’s up.

Pack.

Keep.

1st Place -Poetry Writing Contest 19thLiterary Awards- The Torch Publications Genoveva Edroza Matute

83

AKLAS2012 AKLAS

Repel.

Pretend.

Out from the cube Of freedom into the world of careful pretensions.

Like rats escaping from the cat’s stare. *inspired by a place of lovers (") expressing ultimate love.

Maria Agapita B. Villasencio Life won’t be complete If we’re not to fight and compete Yet competition isn’t always there We just have to do our work and be fair Whoever was determined Be proud and admire him He who does very well Shall live in wealth for his heart was redeemed Success takes long time With much challenges and more trials But less talk and less smile Beyond that take the triumph and be inspired For your perspiration will turn into inspirations Be proud of what you did Be happy for what you have learned For it reflects you very faithful deeds.

84

Andrew Bonifacio L. Clete Dance with no beat Sing with no notes Captured in a box No air to breathe in Slowly dying You tried to shout No one listened But there’s no noise outside No one could hear you But you heard that unfamiliar noise Somebody shook the box And opened it Then, you saw the façade And realized that it’s a clothWith three stars and a sun, Cradled by an English-speaking rocking chair

1st Place -Poetry Writing Contest 20th Literary Awards- The Torch Publications Genoveva Edroza Matute

KC Daniel Inventor Like an assembled tent.

A rainbow arched in the night sky: Bright.

Wide.

The circus has arrived: Palms are itching, Holes are twitching.

Mouths are watering, Tongues are wriggling.

85

AKLAS2012 AKLAS

The carnivalization of lust and passion has started.

On thick vertical sticks hungry eyes Have feasted: Red, veiny.

Hard, viny.

Palms closed and juggled up and down; Mouths are wet and tongues danced like clowns; Acrobats of desire contorted to balls And entered holes in fire, As swords are swallowed And back it came out again: And again, And again…

Slim bodies swung back and forth As the trapeze brought them In the rain bowed night: Screaming.

Vibrating.

Moaning.

Then, a hush…

And a gush…

Drop, Drop…

Gravity drank the spilled life…

And from the earth, Little shadows mushroomed here and there Like a trick of pulling a rabbit outside a hat.

Then came the festival of lights: Multicolored.

Dancing.

Moving in trance.

The lights went off And one by one came out the shadows of AdamColored as of a rainbow.

86

Author You said, I, Can Never do it They say, I, Must Never do it.

Should Sex be the gauge? …

A sarcastic laugh.

You have the license To bed anyone you desire.

Everywhere.

Anytime.

They wouldn’t care.

It boosts you ego more.

It makes you a real man.

They tell me not to protest.

No big deal--They say.

Well then, I say, someday I’ll try that too.

I hear them gasped Scandalously And watch their eyes Grew wide Like they were the prudest of the prude. …

An ironic laugh.

Why can you And why can’t I?

87

You kissed girl[s] You gain fame.

I kissed boy[s] They call me names.

You are having fun While I am whoring around.

You are living your life, Seizing the day, While They see me ruining my life, depreciating myself.

It didn’t matter If women touched you And you touched them too.

You are still the same You are whole.

You Are You Untouched, They treat me noble.

Fragile and precious and pure.

Delicate as a rarest crystal.

Used and gashed---I lost my value.

Unworthy.

Already broken.

In their meticulous eyes, My soul’s wallowing

AKLAS2012 AKLAS

On the sea of fire. …

A knowing smile.

You see me undeserving Of love Pure and true Touched by others Before you.

But still…

You will kiss me.

You will touch me.

Like those “others’ do.

And when you are done, And the curiosity And lust’s over, You will leave, While I am asleep.

You will just use me To your content.

But you will refure to pay When its pay-back time.

You wouldn’t give me your name As you promised And leave the child I’ll bear Fatherless.

I know your kind Mind you, I do.

You smell perfectly Just like Them.

You love brand-new But you’re a sucker Of hand-downs.

Like a Man of Peace Who shoots with His gun.

I might reject you now But you’ll just shrugged Your shoulders and Start anew.

While I, I’ll be forever damned. …

A mocking smile.

If only Eve did not take a bite of That apple Thousand Years Ago.

88

Author He kicked his feet out of his shoes and sit exhaustedly on his swivel chair. He entangled his watch which imprisoned his wrist for almost eternity, removed the meaningless ring from his pinkie finger and the clicking sounds of his keyboard begun. He’s concentrating intensely on the screen of his laptop, frowning deeply on writing his newly started story. Anyways, the deadline was now haunting him even in his dreams. This was his daily routine that was disturbed one evening because of an annoying someone who just suddenly popped out of nowhere…

“Hey, Mr. Writer!”

“Don’t talk to me! Whoever you are, can’t you see I’m dead serious here! Out! Now! ” He replied without even looking at the source of the voice and without even wondering how came another voice was heard in his apartment.

“Wait! Mr. Writer, I need to talk to you…and you need to talk to me too!”, said the whining intruder.

“Why the hell do I need to talk to you, bastard" You…” Suddenly, he was frozen as he looked at the person in front of him. “Wait…I know you! How come…This is not real! Shit!

What the hell is going on in here? Am I dreaming? No! What the fuck! I am just tired, only tired yes, I just need to…” He was almost talking to himself.

“Ahm…Excuse me, Mr. Writer…Mr. Writer…Mr. Writer!” The intruder was incredibly pouting because of the lack of attention. “Please stop your soliloquy, you’re not a character, you’re a writer! Are you insane?”

“Hell, no! But…How come…You are…”

The intruder did not make him finish his sentence and excitedly yelled, “Yes! I am the character you have newly created! Are you proud of your creation? I am so damn perfect, right? Look at the built of my body, I so adore it! And my face, I really praise your imagination for creating this picture-perfect face! I almost own the world with my wealth and I attract everyone like a magnet! Oh my! Other characters would be jealous of me. I am really a perfection!” He finished bragging with a huge grin painted on his entire existence.

“Of course not, every character must have a flaw. You must not be perfect so I could create the conflict of my story out of your imperfection. That’s how it is to make a story.

Well, you won’t know that because you’re not a writer. Wait ... H-How come I am talking to you right now? Did you just come out of my story?”

“Are you kidding? Of course not! I am a character. How come I would pop out of your story and be talking in front of you? That’s so impossible Mr. Writer! Ha ha! You’re making me doubt your sanity.”

“Stop laughing! I know, I know! But why are you here?”

“Ah, yes. I just want to talk to you about my life. How are you going to make me play your story? Let’s talk about it!” The annoying character excitedly put his arm around the writer’s broad shoulders.

89

AKLAS2012 AKLAS

Irritated, the writer entangled himself from the other man. “I don’t need YOU in making my story! It is MY story!”

“But this is MY life! So, I must have a say on this!”

“But this is MY story and I AM the writer, YOU are only my character! I am serious here!

This is MY story!”

“But MY life is your story! It is MY life we are talking about, not YOURS! I am also darn serious here! It’s MY life! MY life that you’re going to build or destroy! I need to know what you are going to do with MY life!” He was almost on the verge of crying.

“Okay, Okay. Calm down. So, what do you want to know about my story?”

The writer received nothing but a frown and a pout from his character.

“Alright, let me rephrase it. What do you want to know about your life slash my story?”

He answered him with a huge beam. “Since I am your main character, I need someone to be my partner to be able to start my love story, right? Then, we’ll be getting married, and then we’ll live happily ever after.”

Grimacing, the writer retorted, “No! I am sorry to disappoint you but I don’t think I write that kind of story.”

“What"” Shocked was written all over his gorgeous face. “If not a love story, then probably I would be in a … HORROR story? No! No! Please!”, and in one breathing he said, Iamafraidofghosts! Nohuntedhouse,nocemetery,nowhiteladies,noscarythings! Oh my fucking god! I’ll die with heart attack if that would be my story!” He was now in great panic.

“Will you please calm down? Of course you are my character so I know you are afraid of those horrifying things…and I am afraid of horror stories too. So, I would never make one!”

Sighing, he replied, “So you mean, I am in a comedy. Wow! I really want to make people happy! I am a happy person! But, Mr. Writer, I suck at giving jokes but I would still do my best to be your best comedian!”

“Shut the hell up! How did you come up with that conclusion? Of course, you’ll never be in a comedy. My life’s not comic so I could never create a comic story out of it.”

“Then, what kind of story my life would be?”

“Tragic! Your story would be tragic! And this would be the best tragedy ever!” He was smirking at his own declaration.

“Wow! I am so speechless. I would be in a tragedy! What are we waiting for, Mr. Writer, let’s start!”

The writer was exceptionally shocked by the character’s answer. “So, you’re not afraid? or angry? or sad about it?”

“Afraid? or angry? or sad about…”

“About you being in a tragedy… About your life being tragic. Idiot!”

“Ah! Of course not. It’s cool, Mr. Writer and you chose it for me, right? So I know this story would be great! I am so excited!” He was now giggling.

“So weird.”

“Of course, I am your character!” .Smiling, he asked, “So, Mr. Writer, do I need to fall in love here in your story?”

“Why are you so eager with that topic? Anyways, yes, and I chose that gorgeous classmate of yours to be the object of your affection. I mean, that classmate who sits in front of you, remember? She always wears pink screaming headbands and she has this long

90

hair that she always flicks so that you could smell her strawberry shampoo. She looks hot for you, right?”

“Huh? How did you know all of those? Don’t tell me you are stalking me? My God! Even inside my class? You are such a stalker, Mr. Writer!”

“Idiot! If I am your stalker, then that means that I could also stalk not only in your classroom but also inside your mind.”

“So…you really are my stalker?” His wide eyes showed his undefined fear.

“Idiot! The hell I am! Of course, I know those stuffs because I am a writer! Writer as in the one who’s writing your story, remember? My gosh! Why did I make such a very idiot character?”

“Ah…sorry! But…wait, Mr. Writer, would you give me a choice?”

“What? What choice?”

“I don’t want to fall in love with that girl. I mean, please don’t make me fall in love with her.”

He was really looking like a kicked puppy.

“Huh? Then, my story would be ruined if you won’t fall in love!”

“No, you don’t understand. I really want to fall in love. Just don’t let me fall in love with that girl. Please let me fall in love with another person.”

“Then, who will that person be?”

“Ahm…what about with the one who’s sitting beside me during class, the one who always smells like mint. I want to fall in love with him. Please make me fall in love with him, Mr. Writer. Please, please, please!”

“What? But the last time I checked, he’s a guy!”

“What’s the problem with that?”

“Don’t you have any logic? You’re a guy and he’s a guy! Then, if that so, I would be creating an Adam and Steve story! That’s against their law! Plus, you two are supposed to be best of friends and he is supposed to take away that woman I am talking a while ago from you.”

“No! Mr. Writer, you are wrong! I know him! He is not as bad as that! He won’t do that! So don’t make him do that!”

“So, you’re bragging now that you know my story better than I do?”

“No! Of course not! It’s just, I believe he is good and I want to fall for him. I would be totally sad if you would not make me fall for him.”

“You know, I didn’t know you are insane but I think your suggestion is not bad at all. Anyways, an unrequited love adds flavour to the tragedy and then I will make it like...” Again, he begun talking to himself.

“Earth to Mr. Writer! Hey! Please don’t do that, talking things with yourself! Are you having a monologue while we are having some dialogue right here! Do all writers have to do that?”

“Shut up! Since you asked for that guy to be your beloved, then how am I going to make you fall for him?”

“Oh! I remember! Mr. Writer, do you still remember when the time we two had our first meeting? When that nerd bumped into me?”

“Yeah, I remember. Yes, I know what happened that time and how I would make it a scene that would mark the start of your affair with him.”

“You remember now?”

91

AKLAS2012 AKLAS

“Yes.” “So why don’t you say it out loud?”

“Why am I going to say it out loud? You and I already knew what happened so what’s the purpose of repeating it?”

“Because the readers don’t still know what happened that day and I want them to know it because it’s one of my life’s precious moments so I want to boast it!”

“Then, tell it to them using your own bragging mouth! Anyways, I didn’t make that scene to make you fall in love with him. It’s just a cliché of letting two characters meet who’s going to have a great impact on each other’s life. What’s so special about that?”

“Well, you don’t understand! When we bump into each other, his huge eyeglasses fell then I saw those captivating brown orbs of his. It was as if the angels sing, there was music everywhere, sweet melodies playing inside my head. After I saw those eyes, my soul was already glued to him and nothing matters anymore. But you know what’s the mystery of it, when he put those glasses back, the party of angels were gone and he was back into his boring nerd self again. That’s why I made friends with him. It’s because of that mystery.

Wait! Don’t tell me it was you who let those eyeglasses fell so I would see how mesmerizing his eyes are. It’s your entire fault!”

“Don’t blame me! I never thought that would have such an insane effect on you. Sorry, I never meant it!”

“Don’t worry; I am very thankful for you because of that! A visible grin was trapped on his face.

“Such a Schizo!”

“Ahm…Mr. Writer, I just wonder. How are you going to make him mine? I can die in contentment while thinking of him being mine and only mine! Every part of him being mine… his eyes, his face, his heart, his soul, his slender torso and his sexy bu…” but his giggling was interrupted by the writer.

“Pervert! And why would I think of the ways to make him yours? Am I the one who fell hard for him? You are! So it’s your problem on how to confess your feelings to him!”

“Couldn’t you help me at least? I am so nervous when I am near him and I am not used to making a confession with a guy.”

“Hey! Don’t you think it would be easier to confess because you already know that he loves you too?”

“How did you know that he loves me too? Are you a fortune-teller?”

“Idiot! I am the writer here, in case you forget again! You requested him to be your partner, so I will make him your partner. He’ll be yours as you wish!”

“So, it’s like destiny. Whatever happens, we will always end up with each other! (Daydreaming) He’ll be mine…He’ll be mine…Oh my fucking God! He’ll be mine and mine alone! I love this kind of destiny!”

“Yeah, the destiny I made up for you! Ha ha!”

His daydreaming was distracted by that devilish laugh. “Hey! What’s funny? You’re laughing at my destiny!” “ ‘Cause you’re going crazy over that destiny thing but can’t you understand there is no destiny for you! I made it up for you! I just made it up. And whatever happens, don’t forget you will still end up tragic. Your life is a tragedy, right?”

“Yes, I know. But can’t you just give my mind some privacy. Can’t you just give a moment

92

where I can be happy thinking of the happy things in my life? Let me think of love, of contentment, of trust, of my beloved.”

“You mention trust. You really trust him, huh?”, he said with a smirk.

“Yes. Of course, sometimes, when we’ll not be together, I know I would think of him being with some random girls or guys, laughing, happy and …Oh! God dammit! Just thinking of this makes me sick! Jealousy would be my end!”

The writer was just silent but the smirk never left his lips.

“Hey! Will you stop smirking! Don’t tell me…NO! Don’t you ever do that! Don’t ever let someone or anyone lay a finger on my beloved! He’s mine! Do you understand that? Only MINE! “Easy. I know he’s yours but the problem is that…one of you must die and leave the other to be able to make my story a tragic one.”

“What? Oh! Yeah! I almost forgot! But do we still need to die? Is death so tragic for people like you? Is it really a symbol for a tragedy? There are still things that are worse than death!”

“I know. Death isn’t the worst thing in the world! But I still care for my characters so I just chose death than those other living nightmares. So what would you choose, to be raped and be fucking traumatized for the rest of your life or just die?”

“I’d rather die of course! Living in hell like that is worse than being in a peaceful tomb.”

“So, I am giving you a choice here…who do you want to die? You or your beloved?”

“Shit! Do I need to choose like that? Death must be a surprise right? It must shock the person! It must come without him knowing it! : “That’s true if you are a real person. But you’re just a character I made to fulfil the role I have given you in this story.”

“Wait! Wait! I am confused! I thought everything will be alright!”

“Nuh uh! Definitely not! Real world or fantasy, everything is under the tragic sense of life.”

“Huh? Wait… I know, fairy tales are goddamn pretentious and those children stories are never innocent but I didn’t think that the life of a character like me would be this difficult!”

“Choose or do you want me to choose for you?”

“I don’t want him to leave me. I am so weak to endure that pain and I know he could endure the pain of moving on better than I can. But if I chose to die, will you promise me you will make him happy at least for the rest of his remaining life?”

“He’s my character too but this story revolves around you. After you die and after I die, only you and this story will remain. Others will be forgotten. People will judge your actions, the way I allow things to happen and the way this story marks a spot in them. They will judge us, you, me, this entire story. They will make meanings out of it that we don’t really included here at the first place. This story will fall into the hands of people we don’t know. After you die, I would never know what will happen to you, what more to your beloved? I can’t promise anything but just you can help him at least to accept the fact of your tragedy.”

“I don’t get it! What are you talking about? You’re confusing me a lot! You’re making me think!”

“You know, you exist like that, exactly like that because my mind perceives you to be like

93

AKLAS2012 AKLAS

that. But when people start reading you, you will change your appearance, your attitude and even your beliefs. They will be recreated according to how the readers’ mind will understand you.”

“You’re talking things in random. You’re confusing the readers as well now! I don’t understand any of it! I am just fucking worried about my beloved! What will happen to him when I die" And here you are worrying about what other people will think about your work?

Damn it!”

“Listen. Whatever happens, you need to fulfil your role here as my primary character or else your existence, and even your lover’s existence would be in void. You would never exist unless you play the role I am giving you in this fiction! Understand" I am saving you here! Trying to finish this fucking story so that I could give meaning to your character! I made you that is why I am taking responsibility of your existence! You must exist but this is your only way of existing. You are a character remember?”

“Right. So, I really need to fucking die to be able to live and I am fucking living right now to be able to die! Wow! Imagine I made that fucking epiphany! I am really a fucking genius!”

“What the hell! Fucking idiot!”

“Well, Mr. Writer, how shall I die? Don’t make it so gross, ok?”

“I want it to be noble. How does that sound? You need to die to be able for someone to live. Sounds good?”

“Hey! That’s really great! I like that! How am I going to die! Come on think of it! Faster! I am so excited to die! Dying a hero! Sounds wow!”

“Such an idiot! Really excited to die, huh?”

“What if saving a cat from being hit by a car?”

“So common.”

“What if dodging a bullet before it reaches my beloved’s body?”

“Are you that agile to do that?”

“What if saving a huge mob by covering a bomb with my entire body?”

“When did I create you to be a superhero?”

“Then what?”

“With a sigh, the writer tiredly explained, “You know, there is a thing called thinking, if ever you haven’t heard of that. And I am doing that thing right now! So will you please shut your mouth!”

“Ah! I think this is a great idea… what if…”, he whispered something to the writer’s ear while the writer eagerly nodded.”

“Sounds interesting, huh? Congrats! Never thought you’ll be able to wake your stubborn brain cells up!”

“Mr. Writer!!”, he shouted before he ran after the scampering writer.

Then only sounds of a laughing writer and a whining character can be heard.

94

Lyka G. Dalumpines The Night I Went Home Unclean The night I went home Unclean, I recall…

I strode out of that Sinful Room In haste even with difficulty, feeling the throbbing pain in between my legs.

Half-running; escaping the haunting moans upon my ears.

I left the man in bed, Sleeping soundly brought by fatigue of the previous extraneous activity.

The other side of his face against the pillow; His countenance, I could hardly remember.

Even his name was lost from memory.

All was a blur: Vague and hazy.

Blame it on the liquor.

Blame it on the dancing.

Night out, having fun, Meeting boys, sweet talks.

He kissed me: his lips taste Like candy dipped in champagne, Luring me to give in.

He whispered something in my ears.

It didn’t even register in my head.

The next thing I knew, We were together in bed.

I woke up in the middle Of an ungodly hour, With a stranger next to myy side.

Disoriented, I sought for my clothing, And like a whirl of wind, I left as I came and sinned.

95

AKLAS2012 AKLAS

The night I went home Unclean, I brought in guilty conscience along with me.

Under the shower, in consternation, I cleaned myself.

Scrubbing every delicate part of my body, Letting go of all the accumulated dirt, Dusting my morality, Tidying up my innocence.

Erasing the traces and marks And assaulting scent All foreign to me.

I almost drowned myself But couldn’t quench the fire The man without face Has lit inside of me.

I am burning with want and desire But the internal heat Would not subside.

THIS, an awakened fervor Only a man could satisfy.

I stood in front of the mirror And gazed back at myself, Nothing has changed.

Yet my eyes screamed of Carnal knowledge.

I never knew a piece of flesh Could mean a lot until Someone ripped it and I couldn’t sew it back.

The night I went home Unclean, I know I cannot be my old self again.

I regretted deeply that night Of lost sanity.

---- But to no use.

My Spur of the moment wildness Has taken its toll And planted this throbbing seed Inside my womb.

96

Leizel M. Buso I thought about what I experienced when I was four years old. My mother taught me about the number line. Then, she asked me to draw a number line. I got confused so I told her I can’t because I didn’t know where to start and where to begin the line and the numbers. So I asked her to tell me first the lowest negative number and the highest positive number.

Later on, I just realized upon this situation that I was quite right in asking that question because essentially, there is no really a definite number line because the lowest and highest numbers do not exist at all. No one knows what the lowest and the highest number are. Any number can be added to both sides of the line. Therefore, the younger I is not wrong in saying that it is impossible to draw a number line.

“Draw a number line !”

“I can’t!”

“Why?” “Don’t know where to start, Don’t know where to end!”

“Start and end what?”

“The line” Sigh.

“But you’re already done with zero On its middle, just continue!”

“But I can’t continue!

Don’t know what the lowest negative number is, Don’t know what the highest positive number is, Tell me first.”

Silence.

97

AKLAS2012 AKLAS

Clariza A. Reyes How I want to be loved?

Simply with passion of the five senses that seek to bear.

I want to be seen far from Philomela; and outside the molded culture sprung from an ideal shape.

I want to be smelled not with the scent that lasts— sprays during gloom but spoils when sunbeam comes.

I want my voice to be heard.

As strident as his; as tranquil as his-the voice that speaks with proportionality.

I want my love to be tasted like wine after a century-kept best through the years of our struggle.

I want my heart to be felt its beating— for the country, for the masses, for him.

98

A LETTER WHISPER Kerstine Louise A. Talavera My heart’s singing.

Cradle the mood of mine; Gently falling beyond the signs.

As the flowers bloom, Waiting for you to come back soon, Sighing for the glimpse, Your touch I oddly miss.

Clouds wander nowhere.

My mind’s thinking forever.

When will I see you?

How can I embrace you?

Stars twinkle day and night.

Praying now and then with all my might; Let me have your presence for a while, Forget neither the distance nor the mile.

As the moon turns back to blue, Keeping your memories is all I do.

Can’t help but long for youYour warmth, I need you.

Sunrise opens my eye; This feeling won’t die.

Season may change, time may pass away Endless my love, this life I’d share.

99

AKLAS2012 AKLAS

GOLDEN FIELDS, AVENGING MOUNTAINS

Leizel M. Buso

Heavy rain is falling from the dark sky. I could feel the cold wind on my skin that enters through the open window of our home. I reminisce my peaceful life in the province with my father, happy even though simple and I thought nothing can compare to this feeling. But the days came to an end.

Two years had passed, I’m nineteen by then. Tomorrow should be the reaping of the rice fields which we will sell for income. Tilling the soil is the only labor father knows.

It is our only way of living. Father is a hard-working and patient man justified by his muscular built although skinny and his burnt skin because of prolonged exposure in the sun.

My father grew as a poor man, learned from vast experiences and has a strong will. Aside from aging, still he can work. He is really strong for he surpassed the storms that came.

Father raised me single handedly for mom passed early. My father didn’t finish studying but he does know many things, though not academic knowledge, but practical knowledge as a key for our survival. He taught me many things and raised me well like him. We are happy and contented.

Our peace was destroyed when the murderers of farmers who opposed the land and grabbing happened to our settlement. One day, three armed men came to our home.

Their motive is to inform my father that our land is already been bought and owned, that is why they demand our immediate abandonment of the land. They are the ones accused of several peasant murders. I’m afraid we could be the next.

One of the three men wears a formal suit and young in appearance, he is holding an envelope while the two companions serve as body guards with fearsome look. I felt nervous when they entered the door.

“Good afternoon,” exclaimed by the young suit wearing man.

“Who are you people?” I asked back keeping my nervousness unnoticed.

“I’m Mr. Alvares, secretary of Mr. Smith; the foreigner who had bought this land later to build as an industrial factory.”

“How come"” father stood up because of what he heard.

“This is true! If you want, I can show you the documents! We have papers!”

My father knows how to read English. Upon discovering, he exclaimed “Why is it that your master does not consult nor came to me who supposed to own this land?” with met eyebrows. “I who till and sow the land for years rightfully owned this!”

“Do you have evidence? Land title?” question of the young man.

100

“How come that a paper is just the price much appreciated rather than my long and painstaking labor?” father yelled back.

The three men isn’t patient enough for results. They said that by tomorrow they’ll start to claim the land and left with angry threats. My father has his knuckles in a tight grip. Father speaks no word. Just a few commands and reminds me to eat early this evening then sleep as soon as I’m done. I never thought that would be his last words….

The next day I woke up, father isn’t around and may have left early to start reaping. The field is golden but no one works in the wide. I felt alone. After washing my face, I traced the path where father usually takes towards the field. But the sound of trucks and engine has abruptly come to the scene. The three men were among them. From a distance, a bull dozer swept our house in a flash! Running towards the commotion, I shouted, “Father, they are destroying our farm,” repeatedly.

The two armed men approach me and tell me that no one can longer hear my shouts. “I have my father here!” I exclaimed. The two men pointed their guns on my forehead and spoke “this thing rules the land!” Then demonic laughed continuously.

I can’t do a thing but watch and hate. It seems father has gone to distant in the field and I must fetch him. I rushed and wasted no time.

On the trail of the golden rice fields, a portion of wet land has grown red. Some rice grains and leaves have blood spot…. I started to worry. I continuously called father and the echo was the only reply.

Twelve meters from my position, I saw father, dead and lifeless. From my position and at my feet sixteen bullet cartridges litter the ground.

I can no longer call father for he can’t hear anymore. I can’t do something from the start. And then I suddenly recalled what the armed men have spoken earlier. Really now I understand; the gun rule the land. Oppressor claim land from landless with the rule of the gun! Oh how I wish father has one, not to oppress but to defend!

I let the river of tears in my eyes free himself as I stood over the steep mountains from our field. How I wish the mountains were vengeful and liberating.

101

AKLAS2012 AKLAS

Author One. Your head starts to spin.

But you don’t mind.

The party’s just started Drink more.

Five.

You start to laugh out loud.

But you just started to enjoy.

The party’s getting intense.

Drink more.

Then you hear screaming. There’s nothing to eat.

You do nothing and kids are crying.

You were interrupted.

You left deprived.

You took the bottle.

You whacked her head.

And life was sucked, Little by little.

Ten. Your senses start walking.

I. All of her days Whether rain drops Or sunshine glare Neither lose nor gain Weight She steps into a dress that gives her shoulders butterfly wings She steps into a world where her beauty is not enough to fly

Joan Christi D. Sevilla

102

II. In her sleeves Hold a secret The key to independence Inked words of suffering and passion hidden in her dress Plans of rebellion only spoken in whispers seemed sown in the threads For beyond her beauty is passion; Like a fire made for her country, Like a fire made from her ancestors, Under her locks Pinned are her hopes for her homeland: to cherish her key to pass her torch III. Yet all her days Have been yawning into centuries Rain drops still fall The sun still glare Her shoulder inherited by her daughters And by her daughters’ daughters But her key to freedom forgotten Her fire to those who share her blood only a flame The urge to fly her granddaughters must take

103

AKLAS2012 AKLAS

Karla Marie M. Roldan Maybe I am. Maybe I’m not.

Maybe I can’t connect the dots.

Maybe it’s through. Maybe it’s late.

Maybe there’s no reason to wait.

I can’t catch a glimpse of certainty, An assurance on a single entity, A fall that has no name, No cause, no prize to gain.

I’m just mistaken !

By a dream must be awakened.

Don’t you or I just assume?

You are coming home just soon.

Didn’t you see? Haven’t you heard?

The walls crumbling at every word, In every step, in every mile, Tears were falling once in a while.

Didn’t you care? Or you just forget Your life? Our lives, you start cutting the threads.

I can’t forget. We were left behind With nothing but those broken lines…

Leizel M. Buso This is not about my story. This is about the adventures my mother’s tears underwent ever since my world accidentally collided with hers. This is not about angst. I can say it’s just a fluff but you may also call it a crack.

I was never planned. I was simply the sum of what they called as the futility of x plus the aggressive hormones of y. She told me, whenever I had done something wrong when I was a child that every day, when I was still inside her womb, my grandmother would always screech her musical wrath upon her, that she was a disgrace in their family, that she supposed to be a good model for her brothers and sisters, asking her always what would the neighbours would say about her, and so on and on. She was slapped by my grandfather many times too because of the little me inside of her. And every fucking day she had spent was a celebration of what she termed as “drowning-oneself-in-tears-festival”. I bet that was really fun. But whenever she told me this, I would only answer with a laugh, “As if it was me who put down my guard during that day I was lovingly created.” Then, as an answer she would again continue her celebration of that “drowning-oneself-in-tears-festival.”

104

I was four years old when I was first sent to school by my mother. Unlike other children, I hate being pampered by anyone. I was surrounded by holy crap sea of crying classmates when suddenly, I heard someone sniffing beside me. Then, that someone grabbed the sleeve of my blouse to wipe the tears embarrassedly rolling upon her cheeks. It was her, my annoying mother. Yes, she stole the role that I supposed to play. At least she saved me some pride and guts! She jived to the tune of the wailing damn children in the room. When I asked her why, she just answered me between sobs. “I can’t believe my little daughter is now going to school. I am so old now.” Honestly, I didn’t understand her darn reason. I just rolled my eyes and pushed her outside that shitty room.

The next year, I was lucky she no longer cried during the first day of class, at least in front of me because when I saw her leaving, I thought I saw her wiping something off her eyes, or was it just my mind imagining that crap? I never knew. The year after that, and the year after the year after that, I guessed she was already accustomed with the idea of me being away from home for eight hours a day. I was glad that I was already in peace since I could no longer see that annoying crying face of my onion-skinned mother.

Little did I know that I was not yet in peace because something happened when I was in Grade Six. Together with my best friends’ mothers, she was called upon by my teacher to meet with her. Our merciless teacher told her about the little prank we did to her. Well, actually as far as I knew, I did not do anything wrong to that bitch, I mean, that teacher! I was fucking innocent! It was her fault because she just told us to scrub and make the floor as shining as possible. We just did it.

So, her little idiotic act of slipping on it was definitely never our mistake. It was just that she saw us laughing the hell out of us and then she thought we planned it all. Yeah, right, we planned her stupidity. Immediately after my ruthless teacher told our mothers about that, my mother apologized to her endlessly as if her life depended on that witch! That’s it! She made my pitiful mother cry her life out. My eyes just threw daggers upon that wicked teacher, no that merciless bitch and grabbed my mother out of that pit of shame. I told her, “Ma, it was not my fault so don’t cry.” She answered me, “I know…I know…it’s all my fault! I did not raise you good enough. Don’t worry I’ll be better.” What the hell" As we went home, she cried herself out until sleep robbed her consciousness.

When I became a high school student, I thought that I would be less annoyed by my mother’s hobby of washing her eyes once in a while. But all my thoughts were just my thoughts because it just got worse and more embarrassing. I invited my best friend to do our pair work at home. Actually I already thought about this risk for the nth time but I took the risk nevertheless thinking that my mother would not give a damn on this. We finished our work successfully but when he was about to go, my best friend was approached by my mother. Until now, I did not know what they had talked about but after that my mother hugged me tight. I pushed her away of course. What the fuck? What’s with this act of hugging out of the blue? Then I saw traces of liquid upon her eyes. I shouted at her, “Stop acting like a child! You’re so annoying!” Teary – eyed, she just looked at me and said, “You are really a grown – up now. You won’t need me anymore.” My brows just furrowed as I reacted on what she said. I didn’t really understand her goddamn way of thinking.

High school tasks really exhausted me, especially the expectations being burdened on me by those damned people around me. Being an honor student is no joke at all. I suffered a lot just to maintain the spotlight they flashed upon me. Then, one time, I just get tired of all of them. During my last year of stay in that school, I freed myself from the cage of fucking expectations they put me in. I just enjoyed every day without thinking if I excelled or not. I took exams without killing myself for a review session. I did not care whether I passed or failed. I did not care whether I pleased my perfectionist monster teachers or not. I didn’t give a damn on everything. I just went out with my friends after classes, played my favorite games, slept during classes and even cut classes just

105

AKLAS2012 AKLAS

for nothing. Then, the repercussions came and it hit me big time. I would not deny that I was warned but this was what my rebellious self ever wanted, to get out of the box I was imprisoned for so long. And this was the outside world. I realized I was not that happy about the aftermath. Many teachers loathed me…as if I care! They told me that I was irresponsible, good-for-nothing, negligent, immature, name it...I have had it all and that was really an eternal damnation. I was really shocked when they announced that I would not graduate with the honors my parents were expecting me to have. Well, I guess this was it. The hell was frozen!

It was my entire fault, I admit but I had no regrets at all. If there was only one thing that frightened the hell inside of me, that was the fact that because of my negligence, I could fail my parents, I could hurt them, those people who stayed by my side when everyone else went out for a walk outside my life. I told my mother first about the devastating news. I expected her to cry tons and tons of tears so I readied all the pails we had and all the courage I had to face her. But, I was shocked by her reaction.

No tears from her eyes fell. She simply and adorably did not cry. For the first time, I did not use the word tear and my mother in one sentence. I could not believe that. Still, I knew there were some that wanted to escape her eyes but she did not allowed them to. Instead she hugged me so tight with the strength of God knows how suffocating. I did not push her this time. Instead, for the first time, in front of her, a liquid substance escaped from my eyes and rolled upon my cheeks. She whispered to me tenderly, “It’s okay, we understand. Even if they tell you that you are good for nothing, don’t believe them because we always believe in you and you will always be the number one for us.” I did not answer but my brain stubbornly answered, “Just shut the fuck up, or I’ll just cry more!” I tried hard not to be like her but I guessed at times like this, her genes could overpower me and tears fell senselessly upon my face. I ended up the hug because I could not breathe anymore. I stopped crying and was about to go to my room when I heard her sniffed. At least, I confirmed, she was still normal. Then, I found her so usual annoying crying face again. I just smirked and threw a hanky towards her face. I could not help and told her, “Oi, don’t cry, you’re ugly when you’re like that!” Then, I disappeared inside my room with a smirk painted on my face.

Why was I given such weird kind of mother? I guess my shoulders can answer this question and it is through a dramatic shrug!

Karla Marie M. Roldan I was standing in the middle of nowhere.

My eyes are looking afar somewhere.

Suddenly, race of tears came by running, And silent sobs twist my whole becoming.

I ran as fast as I could to feel nothing, But every step I made makes it everything.

Everything that I should have done but didn’t; Everything that I should have said but didn’t.

Of all the people, I should have seen it.

I should have felt it, I should have noticed it But all I did was to tell my story, My happiness, my achievements and my glory.

106

I should have been there like you always did.

A moon on my darkest hour that takes the lead.

Should have been your hero like you’ve always been, Saving me though my broken pieces aren’t seen.

If only I could owe yesterday to make you stay, And grab the chance to save you and make a way.

A way to choose and make a decision once again.

A way to listen as you call out my name.

But time never backs down as your voice slowly fades; Your smile, you laugh being washed out by waves.

It’s too late as I look at you as numb as you can be.

Nothingness came by and all that was left was a mere memory.

Karla Marie M. Roldan This may be late, or never Two choices on my forever.

I may feel regret or sadness Grief or an entire emptiness I was uncertain.

I knew it all along.

I can’t see nor did i hear it But this heart just felt it.

An arrow in my heart An axe that tears it apart Those were my last dance, My last laugh, my last smile, My last glimpse, my very last chance My last light, My last hope Can’t do anything but watch the waves, The bald skies, the dawn and dusk Hoping, wishing to nothing...

I’ve lost it, I’ve lost you Can’t take it back, Can’t take you back Like my last breath, my last love...

107

AKLAS2012 AKLAS

Author Traffic congestion. Day by day, this I sweat. Yeah, not really, because I ride those air-conditioned buses going school to and fro. But why would you care? Because I live in Cavite. If that makes any sense.

I wouldn’t have been wasting your time writing this if not because of this middle-aged-looking-bearded vendor whom I couldn’t help but notice each time he gets on board in sweaty clothes and sells what he sells – peanuts, corn, quail eggs, banana chips, another kind of nuts, another kind of chips, and other snacks that will make you chomp as noisy as the person snoring right next to you. Bili na kayong mani, bagong luto, masarap.

‘Pag di masarap, isauli niyo lang! – what an offer! I always lose track on how many times he yells what he yells. But it never fails to intrude my mind every time I hear him. Did he just mean what he said? He looked seriously sober to bluff around, didn’t he? I am fascinated (or more aptly: intrigued).

But not a single passenger ever tried to buy on the merchant, or no one ever believed in his deal – not even me. I want someone to buy first, someone’s who is going to tell the ‘mysterious’ vendor, ‘’Ayoko ng mani mo! Makunat! Ibalik mo sa’kin ang binayad ko kung ayaw mong magkagulo tayo!’’ Or, “Manong, bakit ganun ‘yung mani nyo? Masyadong mamantika, hindi na maganda sa kalusugan ‘to. Pakibalik na lang ng binayad ko, ayusin ninyo na lang sa susunod para bumili ulit ako sa inyo.’’

Until now, I have no idea what’s going on with that merchant. Will he really give back what people paid him because of customer’s dissatisfaction? He has always tried his best doing the ‘weirdest’ sales talk I’ve ever encountered but no one bites. I wonder how he managed to survive each day – another puzzle I’ll never solve.

People are wise. They don’t get easily deceived by words. Actions speak loudest. Like this expressway our bus is approaching to, I wonder why they call it an expressway when traffic jams usually take place at some point, and yet, they take the tolls in full rates. Woah! Mysteries are a sweat.

108

Pulandit ng mga dagling nagmamadali.

Dibuho sa paanan ng naaagnas na lipunan.

Erickson P. Avila

Bago pa man magkulay ginto ang langit, umalis na si tatay para mangisda, habang si nanay naman ay abala sa paguunat ng mga lumang damit. Gising na ang diwa ko, ngunit ayoko pa ding tumayo sa aking kinahihigaan, dahil alam kong matagal-tagal ko ding hindi maaamoy ang malansang higaan na ito. Kung may kakainin lang sana sila nanay sa maghapon, nakita sana ni tatay ang pag-alis ko.

Emmanuel T. Barrameda

Inihagis ng aktibista ang pintura sa simbolo ng embahada. NasaI h laula ang simbolismo na may nakabuyangyang na agila. Nagkalat ang kulay pula.

Nag-radyo ang gwardyang nakabarong. Sumenyas ang mga kamay tsaka pumasok sa loob.

Nahawi ang mga raliyhista sa isang putok ng baril.

Namutla ang mga kasama at nagpatuloy sa pagtingkad ang kulay pula.

111

AKLAS2012 AKLAS

Rags To Riches Ivy Claire L. Aquit

Ivy Claire Aquit

Nag-aabang…sasakay…bababa…at papasok sa paaralan.

Bibilisan…papasok sa pintuan…at uupo sa kanyang upuan. Papasok si Gng. Susan at muli tatalakayin ang araling dayuhan. Hindi makapagsalita si Juan.

Tatamarin…aantukin…(lalabas?),”Ma’am may I go out?” at tutungo muli sa lansangan bubuklatin at pag-aaralan ang suliranin ng bayan.

Ian Harvey Claros

Makulimlim. Papalubog na ang araw na nag masid sa buong maghapon. Wala lahat ang mga tao sa simbahan: Si Father, Mga Tsismosang Lay Minister at ang gwardya. Dagli niyang hinubad ang naka patong na sotana. Siya lang nag iisa. Pagkakataon niya ito. Kinuha niya ang isang supot ng ostia, bote ng mompo, at basket ng koleksyon. Para sa walong taong gulang na nag dadala ng mga to, aakalain mong nautusan lang siyang bumili ng pam piknik. Papalabas na siya nang biglang may gwardyang pumasok. Tang Ina! (mga salitang biglang na malagi sa isipan ng musmos).

Dalidali niyang tinakbo ang confessario para doon magtago. Pagbukas niya: Si Father at ang kanyang Ina, walang saplot. Napaatras at nabasag ang nabitawang bote ng alak sa katotohanang di akma sa isipan. “Anak” sabay siyang tinawag ni Father at ng kanyang Ina.

113

AKLAS2012 AKLAS

Cocaine Nico Oma

2

Ivy Claire Aquit

Kulay lila ang kalangitang dumuduyan sa mga patay na diwa. Ang gising na buwan at bituin ay saksi sa bawat galaw ng babaeng muling uupo sa harapan ng replekong bilog. Pupunasan, patutuyuin, at papahiran ng langis ang buong katawan. Ang katawang nag-aalab sa bawat patak ng dugong nakakalat sa kanayunan. Sa mulling pagbabagong anyo ng dalaga dadalhin niya ang tiwala ng buong mamamayan sa pagmulat ng mga mumunting kawal tungo sa pag-aklas.

Emmanuel T. Barrameda

Apolonio - present Asido - present Asuncion - present Atienza - present Benito - present Burgos Burgos...

-BURGOS --BURGOOOOOOS!!! ...wala na naman si Jonas -Ma’am si Jovito may dugo sa kamay.

115

AKLAS2012 AKLAS

4 Dicta Emmanuel T. Barrameda

2

Erickson P. Avila

May pasok nanaman pala si Utoy bukas ano ?

Wala pang baon ang mokong na’to ah, Tsk, mukhang mapapalaban ata ako ngayong gabi ahh, gosh ! kailangan ko nanaman ng mas bonggang lipstick, mas makapal na eyeshadow, at mas mapulang blash-on ...

Ivy Claire Aquit

Iba ako sa mga kapatid ko. Paborito kuno ako ni inang kasi mautak daw ako, “Sa’yo ko iiwan itong pambili ng mga kapatid mo ng ulam,” tiwalang sabi ni inang. Alam ko naang eksena anming magkakapatid, malamang gulo na naman.

Pero alam kong wala na silang magagawa basta ako ang masaya sa pustahan sa DOTA. (HaHaHa!) “Putang ina! Ayan na ang kalaban!...” (dumanak ang dugo sa station no. 21)

117

AKLAS2012 AKLAS

Kadena de Amor

Constantine h. Capco

B Bulong* Emmanuel T. Barrameda Nagkatumbahan na ang mga bote ng alak.

Larawan si Arturo ng isang tatay na naghahangad lang ng isang pamilyang may anak.

Kung pwede lang na sa sinapupunan niya na lamang ipunla ang magiging anak niya at siya na lang ang magdala nito sa loob ng siyam na buwan, malamang ginawa na niya.

Pero dahil sa imposible ito, alak na lamang ang araw-gabi niyang ipinampupuno dito.

Sa kanyang sobrang kalasingan naghahalo na ang ingay na likha ng mundong totoo at hindi. Alin ang likha ng mundong totoo at alin ang katha lamang ng kanyang isipan. Sa isang iglap isang malalim na boses ang naghari sa dalawang mundo.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Nagpapaulit-ulit ang tinig. Hindi siya nilulubayan.Hindi siya tinatantanan.

Hindi tumitigil hangga’t hindi siya kumikilos.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Pumasok siya sa loob ng tinutuluyang lumang apartment dala ang isang bote ng Anejo.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Nagpatuloy sa pag-iling ang electric fan. Sumuko ang ilaw.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Nagpatuloy siya sa kwarto at dinatnan ang humihilik na asawa.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Natumba ang family picture, nabasag, naapakan at nadurog.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

“BAOG KA! BAOG KA! MADAMOT KA! HINDI MO AKO PINAGKALOOBAN NG ANAK!!!”

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Walang kagatol-gatol niyang inihampas ang bote sa nahihimbing na asawa.

“Pumatay ka ng isang tao. Isang tao lang. Pangako maaabswelto ka.”

Naging pula ang unan, kumot, kutson, at sahig. Nanumbalik ang mundong totoo.

Nagising na lamang si Arturo sa likod ng rehas. Muling sumulpot ang malalim na tinig; “Magandang Umaga.”

“Nilinlang mo ako.”

“Hindi kita nilinlang Arturo.”

“Pero sinabi mo at nangako ka na maaari akong pumatay ng isang tao at hindi ako makukulong.”

“OO nga. Malay ko ba namang buntis pala ang papatayin mo.” *Mula sa koleksiyon ng mga dagling Delibiri

119

AKLAS2012 AKLAS

Gusto Ko siyang makilala.

Constantine h. Capco

Lumpen

Ian Harvey Claros

Hindi niya ito nais, pero kailangan! Hinahabol siya ng mama. Hindi sorbetero, di rin pulis.

Basta mama. Tumigil ang mama sa pagod. Napabuntong hinga. Di niya ; matukoy kung kanino mag papasalamat: Sa Diyos o Sa Diyablo. Napaupo siya sa sahig hawak-hawak ang alahas. Ngayon siya naman ang nag hahabol ng ...... hininga.

Ang siste iaalok niya ito sa mapera. Ito ang paraan ng pagkahig niya ng makakain.

May kanong dumaan! Sa wakas ! Akbay-akbay nito ang isang babaeng kayumanggi. Todo pa sweet pa ng babae. “Ang Landi!”, bulong niya sa isipan. Iaalok palang niya ang alahas sa kano nang biglang tumambad ang mukha ng babae na akbay ng Kano. INA?

Sa Looban Joselito M Albino

Madaming tao sa looban. Punong-puno ng usisero maging ang apartment na pinangyarihan ng krimen ng dumating ang mga pulis. Dinatnan nila ang kriminal na nakatitig sa pinaslang niyang land lady. Hawak pa ng kriminal ang martilyong ginamit sa pagpatay na basang basa pa ng dugo. At nang mapansin ng kriminal ang pagdating ng mga pulis ay agad siyang tumayo. Tinutukan siya ng baril ngunit hindi na naglakas loob na lumaban ang mama. Iniabot niya ang martilyong hawak, agad siyang pinadapa, at pinusasan “ex-con ka pala Boy ah. Alam mo naman siguro ang hirap ng buhay sa loob, gumawa ka pa ng magbabalik sayo sa impyerno.” “oo nga boss eh. Papalayasin na kasi ako dito, wala na kong matutuluyan kaya ito na lang yung naisip kong paraan.”

121

Out of School Youth Lloyd Christian R. Estodillo

Self-Defense Lynell Glen B. Agoncillio

Naglalakad siya sa isang madilim na eskinita. Habang nag lalakad ay may umakbay sa kanya. Ang lamig ng gabi na di niya alintana ay bigla niyang naramdaman. May tumusok sa kanang tagiliran niya. Pagkatapos ay may bumulong sa kanyang tainga, sa mababang boses, “ilabas mo selpon mo, di kita gagalawin�. Nanginginig niyang binuksan ang shoulder bag at kinapkap ang selpon at iniabot sa lalaking nakaitim/maitim. Pagkakuha ng lalaki ay bigla itong naglahong parang bula. Kumaripas naman siya ng takbo papauwi. Kinabukasan ay naghanap kaagad siya ng selfdefense class para matuto siyang manakit. Bumili rin siya ng balisong para sigurado na ang kanyang kaligtasan. Ilang buwan ang nakalipas, naglalakad ulit siya dun sa eskinita kung saan siya naholdap, mag-isa at walang takot. Madilim, pero di na siya kinakabahan dahil tiwala siya sa natutunan niya. Mga ilang sandali ng paglalakad ay may umakbay ulit sa kanya. Walang ano-ano ay siniko niya sa mukha ang lalaki at tinandyakan sa tiyan. Napayuko ang lalaki at agad niya itong inundayan ng saksak sa likod. Nang matumba ang lalaki ay agad siyang kumaripas ng takbo pauwi. Sa sobrang takot ay naiwan niya pang nakatarak sa likod ng lalaki ang balisong. Hapong hapo siyang pumasok sa loob ng bahay. Dinatnan niyang nakaupo ang kanyang nanay at nanonood ng t.v. Nang mapansin siya ng kanyang nanay ay agad itong nagtanong, “Nasaan si papa mo, bakit di mo kasama? Inabangan ka niya dun sa may eskinita ah.�

123

AKLAS2012 AKLAS

Sagahasa Pollah

Emmanuel T. Barrameda BSE FILIPINO Papauwi(3-4) Unattended(8) Regina(19-20) Kable(26) Yapak(27-28) Siesta Flavor (59, 60-64) Gardo (66) Liriko(69-72) Agunyas(78) RED(83) Sanatinampluplu(89 at 94) Lampshade(104) Pilantik(107).

Erickson P. Avila I-9 Muling Pagdapo (talaan ng nilalaman) 100 porsyentong enerhiya (48) Fly(88) The Real Me(97 at 98) Una’t Huli (99 at 100) Richelle B. Diaz BSE VALUES EDUCATION Wala nang Balikan(2) Ayala (12) Zoon in (32) Namamalimos(33) Walang Utang na Loob (41 at 42) Boni(45 at 46) Repleksyon(52)Rally Taas Kamao(81 at 82) Ebidensya(109 at 110) Franklin A. Amoncio BSE HISTORY Prinserena(mensahe ng mga patnugot) Pasas (35 at 36) Edible Torch (61) Langit, Lupa at Impyerno (106 at 107)

Mga matang mapagkalinga ng mga harayang mapagpalaya.

125

AKLAS2012 AKLAS

Ang ng g Pumalag Pumalag...

P maal m a aag g... g ... A Ang ng B Bu Bumalikwas... uumalikwas umalikwas... malikwas... m allikkw was Ang wa A Tumayo at nag nag-AKLAS. g AKLAS g-AKLAS LA AS. AS S. Sabi, ang pagsusulat ayhindi pagsasalsal. Ito ay pakikipagniig ng manunulat sa kanyang mambabasa.

Kaya hindi matatawaran ang mga taong nag-ambag para sa literary folio na ito, kasama ang mga nagwagi sa 19th at 20th Genoveva Edroza Matute...silang habambuhay makikipagtalik sa bawat pusong susuyos sa mga pahina nito.

Joselito M. Albino Lynell Glenn B. Agoncillo Agnes S. Bueza Leizel M. Buzo Estrella Y. Cabanlit Sarah Angela Cabadili Anna Clarissa S. Caraga Cedrick C. Castillo Andrew Bonifacio L. Clete Lyka G. Dalumpines Eulogio Ruiz D. Dimabayao John Carlo P. Fernando Eric Lawrence Gandia KC Daniel Inventor Prof. Ferdinand Pisigan-Jarin Jan Javir A. Laserna Stephanie A. Miranda Jason Pozon Reginald P. Pradanos Clariza A. Reyes Karla Marie M. Roldan Kristine M. Salvador Emmanuel A. Sangco Mark Rommeld Santos Kerstine Louise A. Talavera

emporxia

126

Aklas 2012 Ang Opi Opisyal na Literary Folio ng The Torch Publications ns Ivy Claire L. Aquit Patnugot sa Panitikan Emmanuel T. Barrameda|Robert Gabriel N. Cosme Erickson P. Avila|Ethel Diana G. Jordan Richelle B. Diaz|Ian Harvey A. Claros John Carlette Roy| Mga Istap Franklin A. Amoncio| Constantine h. Capco Llyod Christian R. Estudillo | John Paul A. Orallo Dibuhista Melie Rose E. Cortes Tagapaglapat

Propesor Victor rey Fumar| Konsultant tk ons sult l an ant nt Propesor Patrocinio V. Villafuerte|Tagapayong Teknikal a at konsultant

THE TORCH PUBLICATIONS Donnadette S.G. Belza| Punong Patnugot Joanna Marie R. Tabafunda |Kawaksing Patnugot sa Filipino at Ingles Geraldine Grace G. Garcia| Patnugot sa Pangangasiwa Ethel Diana G. Jordan| Kawaksing Patnugot sa Pangangasiwa Elaine I. Jacob| Patnugot sa Balita Ma. Cherry P. Magundayao| Patnugot sa Lathalain Ivy Claire L. Aquit | Patnugot sa Panitikan April Mae G. Carvajal| Patnugot sa Riserts Cromwell C. Allosa| Zhen Lee M. Ballard| John Omar Brillo |Ian Harvey A. Claros | Robert Gabriel N. Cosme | Vincent D. Deocampo | Richelle B. Diaz| Paolo Gonzales | Don James Indefenso| Jerahlene E. Matibag| Gimyma M. Medina| Ronalyn A. Tungcul

1

AKLAS2012 AKLAS