n’GO nr 33

ON T W I K K E L I NG S S A M E N W E R K I NG E N M E N SE L I J K E R E L AT I E S

Geven

solidaire reizen ontwikkeling een boost ?

Annemarie Gielen Actief én geweldloos

Territoriale Coaching Als alles vastzit…

Achille Mbembe Identiteit is niet belangrijk

Nr33

februari 2017

N 33 r

n’GO februari 2017

| vooraf

radar P.3 portret P.7 Annemarie Gielen blog-notes P.25 Pol Vandevoort

Miguel de Clerck

Directeur Echos Communication

Spotlight

Actualiteit anders bekeken P.29

Territoriale Coaching Als alles vastzit…

Geven solidaire ling reizen ontwikke een boost ?

dossier P.14

COVER : © ARKADY CHUBYKIN - FOTOLIA

blog-notes P.42 Achille Mbembe

instrument P.36

2

De manier waarop we de andere benaderen bepaalt hoe hij zal reageren. Dat geldt voor het vredesproces, maar het principe is evengoed van toepassing in het toerisme.

Wellicht zit daarin het verschil tussen ‘toerisme’ en ‘geëngageerd toerisme’. Diezelfde ingesteldheid maakt dat bij Territoriale Coaching de lokale verkozenen hun vooroordelen tegenover de bevolking kunnen overstijgen en omgekeerd. Opnieuw maakt de menselijke component, die complementair is aan de technische aanpak, het verschil. Het vergt echter een inspanning om deze houding te verwerven. Jammer genoeg bestaat er een parallel tussen naar het buitenland gaan om daar terug te vinden wat je thuis kent en iemand (een leider) volgen om bevestigd te worden in je eigen wereldbeeld…

Ik wens u veel leesplezier en reflectie met dit nieuwe n’GO-nummer.

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

n’GO februari 2017

Cholitas, de wraak van een generatie Foto van de maand

© DELPHINE BLAST / HANS LUCAS

Bekijk de volledige reeks

Met haar reeks “Cholitas, de wraak van een generatie”, belicht de Franse fotograaf Delphine Blast de nieuwe kijk van de Boliviaanse maatschappij op jonge vrouwen met hoed en gekleurde jurken. De Cholitas bezetten de mediascène met veel aplomb, maar dat heeft weinig met folklore te maken. De machtsovername door Evo Morales heeft een nieuwe culturele wind doen waaien, waardoor deze vroeger sociaal gediscrimineerde vrouwen hun schaamte laten varen en de moderniteit van hun tradities tonen. Delphine Blast: “De Cholitas eisen voortaan hun plaats op, wat vroeger ondenkbaar was. Vandaag maken ze volledig deel uit van de nationale Boliviaanse identiteit. Ze staan symbool voor de herwonnen waardigheid van de Indiaanse bevolking. Deze fotoreeks wil de Boliviaanse vrouwelijkheid in een ander licht stellen. Er zitten nieuwe bevestigingen van identiteit in, maar het is evengoed een getuigenis van de sociale evoluties die bezig zijn.”

een andere kijk

4

© BEREZKO - FOTOLIA

n’GO februari 2017

Oeps, nooit gedacht…

Negatieve stereotypen over Afrika zijn zo hardnekkig dat ze het denken en doen van een hele planeet in hun greep hebben. We kunnen het niet helpen, maar valt het woord Afrika, dan vullen onze hersenen automa-

tisch aan met ‘oorlog, honger, corruptie, ziekte’. Even een reality check! Wist je dat...

4 van de 10 snelst groeiende economieën zich op het Afrikaanse continent bevinden? Dat Afrika 22 Nobelprijslaureaten telt, dat 1 op de 3 Afrikanen tot de middelklasse behoort, dat slechts 2% van het totale BNP buitenlandse hulp betreft? Tegenover die 43 miljard dollar staan 52 miljard inkomsten uit de diaspora.

Heb je er al bij stilgestaan dat het Afrikaanse

continent 7 vrouwelijke presidenten heeft gehad en dat Rwanda, met zijn 64% vrouwelijke parlementairen wereldwijd de kroon spant?

Nooit gedacht…?

http://www.aljazeera.com/programmes/ upfront/2015/10/reality-check-africacountry-151003102911239.html

een andere kijk

5

© .KQED.ORG

n’GO februari 2017

u 360° Voor gelezen

Hersengymnastiek Interview : https://www.vn.nl/sociolooghochschild-trump-stemmers-zijn-niet-gek/ Haar boek: Arlie Hochschild, Strangers in Their Own Land: Anger and Mourning on the American Right, 2016

Het schuurt, het voelt oncomfortabel, en toch is het discours van Arlie Hochschild een must read. De gepensioneerde, links-activistische, Amerikaanse sociologe stapte uit haar kosmopolitische comfortzone en bracht vijf jaar door met landgenoten die haar tegenpolen zijn: aanhangers van Donald Trump. In haar boek toont ze een ongeziene weigering van vooringenomenheid.

Omdat Donald Trump zichzelf dagelijks overtreft in absurditeit en grofheid, vergt het heel wat hersengymnastiek om niet te trappen in de valkuil van de stereotypering en bijhorende beschimping die we zo gemakkelijk loslaten op de Trump-aanhang. Mechanismen die we verwerpen wanneer het moslims, vluchtelingen of kleurlingen betreft, zijn evenzeer te mijden als het gaat over mensen die een discours steunen dat mijlenver staat van onze eigen visie. Lees deze verregaande manifestatie van empathie en de snelwegen in je hersenconnecties worden even omgeleid.

Verdomd moeilijk...

een andere kijk

6 © YOUTUBE

n’GO februari 2017

| Video van de maand

Mannen zullen mannen zijn “Ik was drie toen ik de schoenen van mijn mama aantrok. Ik vond ze kleurrijker en vrolijker dan die van mijn papa. Maar die schreeuwde het uit: ‘Mijn zoon is geen nicht!’ Ik wist niet wat dat wilde zeggen, maar ik dacht dat ik iets vreselijks had gedaan.” Zo begint de man in deze video de lijst met kleine moordende zinnetjes die

mannen en vrouwen vanaf de kindertijd kunstmatig vastzetten in afzonderlijke vakjes. Een feministisch discours verdedigd door een man: dat maakt de boodschap alleen maar sterker.

Feministisch? Deze video toont dat seksisme niet enkel een probleem van vrouwen is, maar evengoed mannen opsluit in een wereld van

plichten en verboden. De man in de video laat geen spaander heel van de traditionele vakjes en van het gezegde ‘mannen moeten mannen zijn’. #changethenarrative Bekijk de video

© PAX CHRISTI VLAANDEREN

portret

n’GO februari 2017

7

Annemarie Gielen

Directeur Pax Christi Vlaanderen en Vredesvrouw

“Actieve geweldloosheid: er is geen andere weg.”

portret

n’GO februari 2017

1972

| bio

Geboren in Hulst, Nederland

1994-95

Afgestudeerd in Oosteuropese Talen en Culturen/Internationale Betrekkingen (beide KULeuven)

1995-96

Stafmedewerker voor Gemenebest van Onafhankelijke Staten en ex-Joegoslavië (Pax Christi Internationaal)

© DELPHOTOSTOCK - FOTOLIA

Ze werd niet militant geboren, noemt zichzelf geen barricadespringer. Maar een toevallige vertaalopdracht veranderde het universum van Annemarie Gielen fundamenteel. Ze sloot zich aan bij de Russische ngo Soldatenmoeders van Sint-Petersburg, die haar pad effende voor een onvermoeibaar, jarenlang pleidooi voor geweldloze vredesopbouw.

8

1997

Stafmedewerker Soldatenmoeders van Sint-Petersburg

1998

Vrijwilliger Werkgroep Centraal- en Oost-Europa (Pax Christi Vlaanderen)

2002

Stafmedewerker voor OostEuropa, vanaf 2006 ook Actieve Geweldloosheid (Pax Christi Vlaanderen)

2012

Algemeen Secretaris Pax Christi Vlaanderen Wint prijs “Vredesvrouw”

portret © PAX CHRISTI VLAANDEREN

O

ns gesprek is net afgelopen en Annemarie Gielen verwacht al een volgende bezoeker: een Tsjetsjeense vluchteling. Ze kan het niet laten, de steun aan asielzoekers, ook nu ze bijna vijf jaar Algemeen Secretaris van Pax Christi Vlaanderen is. En toch was het ooit anders. De radar van Annemarie Gielen stond met diploma’s in Slavische talen en Internationale Betrekkingen van bij aanvang op het Oosten gericht, maar niet noodzakelijk op vredesopbouw. Onwetend ging ze aan de slag bij de vredesbeweging Pax Christi Internationaal. Niets deed vermoeden dat ze haar kantoorwerk zou inruilen voor de harde realiteit van het terrein. Vanuit Brussel onderhield ze de relaties met partners in exSovjetlanden, schreef ze lobbybrieven naar Bill Clinton, naar de patriarch van Moskou,

n’GO februari 2017

9

|K ennis als wapen tegen stereotypen Annemarie Gielen hecht veel belang aan vormingswerk. Ze deed het in Rusland en Oekraïne, maar evengoed in België, onder andere voor jeugdhuizen en politie.

Ze stelde daar met ontzetting vast hoe vertekend het beeld van de Tsjetsjeense cultuur is: gewelddadig en crimineel, een stigma dat door de Russische propaganda wordt doorgegeven. Annemarie Gielen: “Jeugdwerkers, politiemensen en (jonge) journalisten nemen die Russische informatie over zonder enige kritische terughoudendheid. Tjsetsjenen zijn clangericht en dat kennen wij in onze cultuur niet.

Maar systematisch worden enkel de duistere kantjes hiervan uitvergroot, hoewel de politie erkent dat bij de Tsjetsjenen niet meer criminaliteit voorkomt dan bij andere bevolkingsgroepen. Door stereotypering wordt de kwetsbare Tsjetstjeense bevolking ongelooflijk veel onrecht aangedaan, waardoor hun integratie moeizamer verloopt. Tegen die onrechtvaardige stereotypering moeten we ons verzetten, onder andere via vormingswerk.”

“Geweld bestrijden met geweld genereert altijd nieuw geweld. De manier waarop je de andere benadert bepaalt hoe hij reageert.”

portret

n’GO februari 2017

10

“

© KANINSTUDIO - FOTOLIA

Is onze kijk naïef? Kijk naar de geschiedenis. Ken jij één voorbeeld waar geweld ander geweld heeft doen stoppen? Er is geen andere weg.

naar Europese leiders. Geëngageerd voor de vrede, dat wel, maar veilig tussen vier muren. Tot een tolkopdracht van de Quakers toevallig bij haar belandde. Het zou haar leven volledig omgooien.

Werk dat ertoe doet

“Door de tolkopdracht voor de voorzitster van de ‘Soldatenmoeders van Sint-Petersburg’ en een Tsjetsjeense vrouw die de oorlog met foto’s en film documenteerde werd ik in een harde, ongekende realiteit geduwd.

Zij kwamen naar Europa om steun te zoeken voor een vredesproces in Tsjetsjenië.

Hun verhalen en hun steun aan de slachtoffers van het Russische militaire systeem1 raakten mij zo diep dat ik een voorstel voor In het Russische leger heerst een strafcultuur die sterk aanleunt bij het systeem in de goelags: een hiërarchie waarbij elk niveau de onderliggende laag onderdrukt met onmenselijke strafpraktijken.

1

terreinwerk in Sint-Petersburg niet kon afslaan. Wat ik daar meemaakte heeft mij diep geraakt. Jongens kwamen gebroken bij ons binnen, sommigen na een tocht van duizend kilometer; moeders en meisjes kwamen in tranen omwille van een gemartelde geliefde.

We gaven die mensen onderdak, organiseerden solidariteitsacties om geld in te zamelen, verzekerden medische verzorging. Het was werk dat er echt toe deed.”

Dit werk, dat op het eerste gezicht klassiek caritatief lijkt, was door de specifie-

ke insteek van de soldatenmoeders sterk emancipatorisch. Gielen: “Onze aanpak was uitgesproken pacifistisch. We vertrokken vanuit de kracht van elke mens om geweldloze weerbaarheid tegen onrecht op te bouwen. ‘Je kan het zelf’ was het uitgangspunt.

We werkten met netwerken van ex-slachtoffers, bevorderden onderlinge solidariteit en organiseerden twee keer per week een ‘school voor mensenrechten’. Zodra die gebroken mensen uit hun diepe dal kwamen, zetten we een proces op om van de slachtof-

portret

“

n’GO februari 2017

Alleen als er geluisterd wordt, als mensen hun belangen erkend zien en zelf een duit in het zakje kunnen doen, is er sprake van coownership, een primaire voorwaarde voor vrede.

fers nieuwe burgers te maken. Deze tweede schakel in het herstelproces was enorm belangrijk om te kunnen overleven in een samenleving die getekend is door geweld.”

Van spiritualiteit naar actie

Annemarie Gielen ontwikkelde ook een sterk respect voor de religieuze kracht die de vrouwen aanboorden. “De moeders masseerden het verdriet met gebed. Wekelijks organiseerden ze gespreksmomenten waarin ze hun onmacht deelden. Niet de christelijke insteek van de soldatenmoeders was voor mij van belang, wel de verbindende kracht van hun geloof. Ze stonden open voor alle strekkingen, maar het geloof hield hen recht, gaf hen kracht. Het was in de eerste plaats belangrijk dat de slachtoffers elkaar versterkten. Ik vond die manier van geloofsbeleving authentieker dan een wekelijkse kerkgang. Hun gebed was heel concreet.”

Hulp kan zich evenwel niet beperken tot verontwaardiging en spirituele steun, maar moet zich vertalen in concrete actie, vindt Gielen. Bij de soldatenmoeders verdiepte ze zich in het internationale politieke lobbywerk en stelde tal van rapporten op om hun grieven naar buiten te brengen, naar de Raad van Europa, naar de Europese Commissie…

Benader de vijand als mens

Bij haar thuiskomst in België bleef Annemarie Gielen de soldatenmoeders ondersteunen. Ze vond samen met Pax Christi Vlaanderen financiering via Buitenlandse Zaken. Daarnaast steunde ze ook de vele Tsjetsjeense vluchtelingen in België. Aan die zelfgegeven opdracht blijft ze tot vandaag trouw, binnen en buiten haar werk bij Pax Christi Vlaanderen, waar ze eerst als expert Oost-Europa werkte en gaandeweg als specialist in de methode van actieve ge-

11

Vredesvrouw: een erkenning, een missie Annemarie Gielen werd in 2012 – samen met 17 anderen – door de Vrouwenraad benoemd tot Vredesvrouw voor haar inzet voor de slachtoffers van de Russisch-Tsjetsjeense oorlogen. “Ik ben geen doorwinterde feministe, maar ik pak graag ietwat provocatief uit met het feit dat ik als deeltijds werkende moeder van drie de leiding van een organisatie op mij neem. Ik wil daarmee een signaal geven: mits een open kijk van je omgeving en een goede organisatie vergaat de wereld hierdoor niet! De genderkwestie laat mij zeker niet onverschillig, maar ze moet verder gaan dan een discours over onrecht van mannen aan vrouwen. In Tsjetsjenië zag ik hoe de Russen Tsjetsjeense mannen als terroristen viseerden en hen afvoerden, executeerden of martelden.

Daardoor moesten de vrouwen alleen instaan voor het onderhoud van hun familie. Bij hun terugkeer waren de Tsjetsjeense mannen zwaar getraumatiseerd en was hen bovendien hun mannelijke positie ontnomen. In de Tsjetsjeense cultuur is het diep ingebakken dat een man zijn familie beschermt. Om toch nog enige betekenis te hebben, gingen velen zich extreem gedragen, met erg negatieve gevolgen voor zowel vrouwen als mannen. Gendergelijkheid is een gedeelde opdracht.”

portret

© GAJUS - FOTOLIA

n’GO februari 2017

weldloosheid, de basisvisie van Pax Christi.

Geweld bestrijden met geweld genereert altijd nieuw geweld, verdedigt Annemarie die visie. “Geweld kan pas ophouden als je je openstelt en je vijand als mens benadert.

De Jezuïeten van Syrië kregen in 2014 de Pax Christi Vredesprijs omdat ze de deuren van hun kerken openhielden, ondanks het gevaar. Ze wilden de tegenstander na de oorlog in de ogen kunnen kijken. Er mocht geen sprake zijn van oneerlijke behandeling, want dat zou alleen maar wraak oproepen. Dat gaat ver, en ik ben de eerste om te erkennen dat geweldloosheid mij vaak moeilijk valt. Hoe moeilijk is het al niet om met een afwijkende mening van een collega of partner om te gaan; stel je dan voor dat je huis gebombardeerd wordt… Toch ben

ik er rotsvast van overtuigd dat de manier waarop je de ander benadert bepaalt hoe hij reageert. Is onze kijk naïef, zoals sommigen beweren? Kijk naar de geschiedenis. Ken jij één voorbeeld waar geweld ander geweld heeft doen stoppen? Hoe vaak welt wrok na generaties weer op door het discours van onrecht dat bleef voortleven, in een familie, bij een volledige bevolkingsgroep? Er is geen andere weg.”

Iedereen in de boot

Annemarie is een grote voorvechter van inclusieve vredesopbouw. Participatie is daarin het sleutelbegrip. “Pas als mensen mee initiatief mogen nemen en verantwoordelijkheid dragen, kan men hopen op duurzame vrede. In Colombia ging het vre-

desplan eerst niet ver genoeg; het kon onmogelijk doorgaan zonder steun van de bevolking. Alle gevoeligheden moesten naar boven gebracht worden. Als men van de zogenaamde bloedkolen af wil, moet men ook rekening houden met het bijhorende jobverlies en moet men dus ook met actoren spreken die de reconversie naar een andere economie kunnen garanderen. Alleen als er vragen worden gesteld, als er geluisterd wordt, als mensen hun belangen erkend zien en zelf een duit in het zakje kunnen doen, is er sprake van co-ownership, en dat is een primaire voorwaarde voor vrede.”

Staren in de lichtbak

“De internationale gemeenschap staart in een lichtbak en ziet maar één oplossing:

12

© CHOCOLATEFATHER - FOTOLIA

portret

bombarderen, platwalsen”, zegt Gielen niet-­begrijpend. “We zijn blind geworden voor het immense budget voor defensie: jaarlijks 1700 miljard euro wereldwijd!

Daarmee kunnen we iedereen in de wereld te eten geven. De VS en China dragen de grootste last, maar het bedrag dat België aan defensie uitgeeft is een veelvoud van onze bijdrage aan VN vredesmissies met het accent op conflictpreventie en vredesopbouw. Conflictbemiddelingssystemen kosten nochtans zeer weinig. Met 100.000 euro kan je op één jaar tijd in Congo of Oekraïne een meetbare impact bereiken qua vredesopbouw.”

n’GO februari 2017

“

13

De internationale gemeenschap staart in een lichtbak en ziet maar één oplossing: bombarderen, platwalsen. Maar IS kan alleen een halt worden toegeroepen door naar de wortels van het probleem te gaan.

“Waarom pikt de internationale politiek deze aanpak niet op, of slechts in beperkte mate? Als ik in het gewone leven van iemand iets wil bekomen, dan moet ik toch ook eerst zijn belangen begrijpen en zijn inspanningen erkennen? Je bereikt toch niets door zaken af te dwingen? Zelfs met betrekking tot IS moeten we ons niet blindstaren op de excessen.

Deze gewelddadige beweging is crimineel, maar spint garen uit de frustratie over hoe het Westen vroegere conflicten heeft proberen ‘oplossen’. Daarom kunnen we hen alleen een halt toeroepen door naar de wortels van het probleem

te gaan. Al Baghdadi uitschakelen brengt geen zoden aan de dijk.”

Met het aantreden van Felipe Guttierez als VN-secretaris-generaal koestert Annemarie Gielen toch weer nieuwe hoop. “Hij wil van vrede zijn prioriteit maken. Ondanks de immense uitdaging, zal ik nooit cynisch worden.”

SYLVIE WALRAEVENS

Toerisme is in heel wat landen de belangrijkste economische sector, die zorgt voor buitenlandse deviezen en jobs. Maar zijn opkomende landen per se gebaat bij al dat reizen? In welke mate gaan de lokale bevolking en omgeving er echt op vooruit? Enige duiding bij solidaire, eerlijke en duurzame reizen is op zijn plaats aan het begin van het Internationale jaar van duurzaam toerisme voor ontwikkeling.

n’GO februari 2017

14 © BLUEORANGE STUDIO - FOTOLIA

dossier

Geven solidaire reizen ontwikkeling een boost ?

dossier

“Een duurzame reiziger is een bewuste reiziger.”

“E

lke dag maken meer dan drie miljoen toeristen een internationale reis. Elk jaar trekken meer dan 1,2 miljard mensen naar het buitenland. Toerisme is een economische pijler geworden, een paspoort naar welvaart en een sector die verandering en verbetering brengt in het leven van miljoenen mensen.

De wereld kan en moet mensen laten delen in de kracht van toerisme, zeker nu we ons inspannen om het Programma voor duurzame ontwikkeling voor 2030 uit te voeren”, zo zei VN-secretaris-generaal Antonio Guterres in zijn speech bij de opening van het Internationale jaar van duurzaam toerisme voor ontwikkeling (2017)1, op 19 januari van dit jaar. Duurzaam toerisme is onderdeel van het programma 2030 als motor voor ontwikkeling, werkgelegenheid en promotie van cultuur en streekgebonden producten. www.tourism4development2017.org

1

n’GO februari 2017

15

Lexicon van het toerisme Duurzame reizen

Verantwoord of solidair toerisme

Zij zijn gebaseerd op duurzaamheidscriteria, wat betekent dat de projecten een langetermijnvisie hebben. Verantwoord reizen is de koepel die alle andere vormen van duurzaam reizen verzamelt: het zijn vormen van toerisme die sociaal en ethisch gezien ‘eerlijk’ zijn ten opzichte van de gastbevolking, die milieuvriendelijk zijn en spaarzaam omgaan met lokale natuurlijke bronnen, en die toch economisch leefbaar zijn.

Deze vorm is misschien niet radicaal anders dan eerlijk toerisme maar legt meer nadruk op de socio-economische kant en op de verbetering van de levensomstandigheden van de lokale bevolking. In deze categorie zitten bijvoorbeeld internationale bouwkampen voor de renovatie van gebouwen, scholenbouw of waterputten boren. Meestal verblijven reizigers in dit geval langer ter plaatse en worden ze onthaald door de gemeenschap die ze komen ondersteunen.

Eerlijk toerisme Dit is er eerst en vooral op gericht om lokale gemeenschappen mee te laten delen in de inkomsten uit toerisme, zodat ze hun levensomstandigheden kunnen verbeteren. Tal van reizen komen voornamelijk grote westerse touroperatoren of grote lokale spelers ten goede. De winst die zij maken, delen ze niet met de plaatselijke bevolking. Naast de socio-economische dimensie is er ook een ethische kant aan eerlijk toerisme, gebaseerd op respect voor de cultuur, de tradities van de lokale bevolking en de directe participatie van die bevolking aan het project.

Ecotoerisme Dit soort reizen zet natuur en milieu centraal en biedt daarom bestemmingen in de natuur aan. Ecotoerisme draait om het beperken van de ecologische voetafdruk van reizigers door weloverwogen keuzes te maken qua transport, logement, impact op de lokale biodiversiteit en behoud van de lokale natuurlijke hulpbronnen.

Sommige organisaties koppelen daar ook nog aandacht voor cultuur en het socioeconomische aan vast.

dossier

Een lucratieve sector

Toerisme is goed voor 8% van de wereldwijde tewerkstelling (200 miljoen rechtstreekse jobs) en is de belangrijkste bron van vreemde valuta in 46 van de 49 minst ontwikkelde landen (MOL). De toeristische sector vertegenwoordigt 9 tot 10% van het wereldwijde BBP en 4% van het Europese BBP. Frankrijk is nog steeds de populairste bestemming, maar het ziet ernaar uit dat China de leidersplaats zal overnemen tegen 2020. Specialisten verwachten dat er tegen 2020 jaarlijks ongeveer anderhalf miljard mensen zullen reizen. Ter vergelijking: in 2008 lag het aantal toeristen nog op 924 miljoen.2 Volgens de voorspellingen van de World Tourism Organization (WTO) zal 57% van de toeristen tegen 2030 naar opkomende economieën reizen. Dat zou het gevolg zijn van steeds goedkopere vliegtickets, waardoor vliegen de normaalste zaak van de wereld wordt, maar ook van de toe Cijfers gepubliceerd door het Franse Ministerie van Milieu, Energie en Zee. http://www.developpement-durable.gouv.fr/ Le-tourisme-en-quelques-chiffres.html 2

© KUSHNIROV AVRAHAM - FOTOLIA

Ook armoedebestrijding en gelijkheid van man en vrouw staan op het menu. De vicepresident van Honduras, Ricardo Alvarez Arias, zegt daarover het volgende : “Het Internationale jaar van duurzaam toerisme voor ontwikkeling (2017) is een aanzet tot een sociale en politieke dialoog, die moet uitmonden in initiatieven, investeringen en overheidsmaatregelen om ontwikkeling en armoedebestrijding te stimuleren.” Maar kan toerisme wel echt de leefomstandigheden van de armste bevolkingsgroepen verbeteren, hoe duurzaam dat toerisme ook is?

Kan het culturen dichter bij elkaar brengen en uitwisseling tussen mensen aanwakkeren? “Ik sta versteld van wat grote internationale organisaties doen. Ze kunnen de term 'duurzaam toerisme' misschien ingang doen vinden, maar ik geloof niet dat dingen daardoor ten gronde gaan veranderen en dat er op het terrein veel concrete projecten te zien zullen zijn. Ik geloof meer in lokale en regionale ondersteuning omdat dat beter aansluit bij de realiteit op het terrein”, legt Marie-Paule Eskenazi uit. Ze is gastprofessor duurzaam toerisme aan de Haute Ecole Bruxelles-Brabant.

n’GO februari 2017

16

dossier

n’GO februari 2017

17

© TREK6500 - FOTOLIA

“Alle partners in het proces moeten overtuigd worden duurzaam te werken. Dat vergt veel inspanningen.

Je kan niet ’s ochtends opstaan en zeggen: Nu wordt alles duurzaam.” nemende koopkracht in veel landen waar reizen betaalbaarder wordt. Verder zorgen de uitbreiding van het verlof en het belang van vrije tijd voor meer toerisme. Toch surft vooral massatoerisme, en de grote toeristische industrie in het bijzonder, op die golf.

De positieve impact op de lokale bevolking is een stuk beperkter. “In zuiderse landen zijn mensen ontgoocheld in massatoerisme, dat de verwachtingen niet heeft kunnen inlossen. Dat massatoerisme heeft heel wat kustlijnen verknoeid door stranden bij hotels te omheinen en heeft ook geleid tot grote infrastructuurwerken voor de aanleg van wegen en bruggen, op kosten van de plaatselijke bevolking. Maar vooral de relaties tussen mensen zijn veranderd. Zo zijn vissers bijvoorbeeld in de horeca gaan werken, aangetrokken door de belofte van hoge lonen. Vis en ander voedsel moesten daardoor in toenemende mate ingevoerd worden uit het buitenland, waardoor de plaatselijke

bevolking tegenwoordig een hoge prijs betaalt. Lokale mensen komen terecht in hotels of restaurants waar ze volgens een stresserend uurrooster werken en onder- Marie-Paule betaald zijn. Ze eten Eskenazi niet langer hun eigen lokale, traditionele keuken waar ze goed van konden leven. Zo zijn mensen teleurgesteld geraakt in traditioneel toerisme als bron van ontwikkeling”, stelt Marie-Paule Eskenazi.

Streken met veel toeristische infrastructuur dreigen te ‘accultureren’ en zelfs te folkloriseren, waarbij tradities voor toeristen opgevoerd worden en daardoor hun spontaneïteit, betekenis en waarde verliezen. Maar ook op het vlak van milieu blijven de gevolgen niet uit. Sommige kwetsbare biotopen staan onder druk van de toenemende bevolking,

n’GO februari 2017

“

Vaak lopen toeristen op reis veel rijkdom mis, omdat ze het land niet willen zien zoals het is.

Ze zoeken eerder westerse hotels op, met internationaal eten en hetzelfde comfort als bij ons. Ze zien niets van de lokale bevolking en hun levensstijl.

de afvalberg groeit aan (een toerist zorgt per dag gemiddeld voor 1,5 kg afval), en er wordt vooral teveel water verbruikt. Dat is sowieso al schaars in de betrokken regio’s en toerisme zorgt voor tal van schadelijke neveneffecten. Zelfs als ze op de hoogte zijn van plaatselijke gebruiken hebben buitenlandse toeristen nog altijd andere gewoontes en behoeften dan de lokale bevolking.

Voor duurzaamheid bestaat geen toverformule

Om ervoor te zorgen dat reizen voor iedereen aangenaam blijft, kunnen toeristen te-

genwoordig kiezen voor een ander soort verblijf, dankzij de initiatieven van een aantal vzw’s. Die reizen zijn respectvoller voor de lokale bevolking en hun cultuur en milieu.

‘Eerlijke’ reizen, inleefreizen, ecotoerisme: al die manieren om duurzaam op reis te gaan zijn erg in trek bij vakantiegangers die bewuste of zelfs geëngageerde keuzes maken.

“Tien jaar geleden werd alternatief toerisme op veel enthousiasme onthaald, zeker omdat het nieuw was. Er bestaat nog steeds veel interesse voor, zowel bij degenen die projecten opzetten in het Noorden als bij hun partners in het Zuiden, maar het loopt

niet altijd van een leien dakje. Het is niet gemakkelijk om een project te vestigen in toeristische gebieden waar grote touroperatoren het voor het zeggen hebben, en om er enige naambekendheid te verwerven. Daar zijn investeringen voor nodig – ook al is alles gemakkelijker geworden met de komst van het internet – maar ook verantwoordelijkheidszin. Het vraagt tijd en is complex, maar zijn stilaan komt er verandering. Net zoals mensen steeds bewuster consumeren, gaan ze ook op een bewustere manier op reis. We willen niet langer blindelings blijven kopen”, legt Marie-Paule Eskenazi uit.

18

© PULPITIS17 - FOTOLIA

dossier

dossier

19

© YOKOFOTO - FOTOLIA

n’GO februari 2017

Belangrijke criteria Stel vragen aan de organisatie waarmee je van plan bent te reizen en ga na of ze lokale partners heeft. Denk twee keer na als je hoort dat er folkloristische avonden op het programma staan. Hetzelfde geldt als er een hele reeks bezoeken gepland staat. Dat

betekent dat je als een kudde toeristen allemaal hetzelfde gaat bezoeken. Let op als je verteld wordt dat er internationale keuken op het menu staat… Tegelijk is het goed om nieuwsgierig te zijn en te informeren wat er ter plaatse te ontdekken valt, vooral dan

over tradities, om te kunnen begrijpen in welke omgeving je terechtkomt en om de ander te kunnen respecteren.

En ten slotte: neem je tijd, dat helpt om contact te maken met de lokale bevolking en mensen echt te ontmoeten.

Volgens een peiling van TNS Sofres uit 2009 kende 60% van de Fransen het begrip ‘verantwoord toerisme’ en 83% was bereid om in de eerste plaats een reisbureau te kiezen dat verantwoorde reizen aanbiedt.3 Bemoedigende cijfers dus.

Steeds meer vakantiegangers beseffen dat massatoerisme de bevolkingsdruk doet toenemen, terwijl duurzame reizen erop gericht zijn om ongunstige neveneffecten zoveel mogelijk te beperken. Toch blijft verantwoord toerisme een nicheproduct, dat alleen kan blijven bestaan en verder groeien als een aantal principes in acht worden genomen. Volgens Marie-Paule Eskenazi zijn de projecten die het best draaien en die een positieve impact hebben degene die opgezet worden in partnerschap met de lokale bevolking en die voortdurend geëvalueerd worden. “Duurzaam toerisme is een doel op zich waar we stap voor stap aan moeten werken. Eerst en vooral gaat het om sensibilisering en dan om concrete stappen waarbij de hele lokale bevolking, maar ook alle http://www.tns-sofres.com/sites/default/ files/2009.05.19-tourisme-responsable.pdf 3

dossier

n’GO februari 2017

20

“

sectoren betrokken moeten worden: hotels en andere overnachtingsplaatsen, eetgelegenheden, de transportsector, iedereen die vrijetijdsactiviteiten aanbiedt. Alle partners moeten overtuigd worden om duurzaam te werk te gaan en daar zijn veel inspanningen voor nodig. Voor duurzaamheid bestaat geen toverformule. Je kan niet ’s ochtends opstaan en zeggen: En nu wordt alles duurzaam.”

Geld en relaties

Om echt te kunnen spreken van menselijke uitwisseling en interculturaliteit moet een reiziger meer doen dan zomaar een traditioneel hoedje opzetten. Hij moet respect opbrengen voor lokale tradities en voor de culturele realiteit. De lokale bevolking moet toeristen ook niet per se willen behagen, maar eerst en vooral haar eigen cultuur respecteren. Uiteindelijk is het de gast die zich moet schikken naar de lokale gebruiken. “Vaak lopen toeristen op reis heel veel rijkdom mis, omdat ze het land niet willen zien zoals het is. Ze zoeken eerder westerse hotels op, met internationaal eten en

hetzelfde comfort als bij ons. Ze zien niets van de lokale bevolking en hun levensstijl.”

Maar worden ontmoetingen tussen mensen niet verknoeid doordat er geld in het spel is – ook al is dat onvermijdelijk, omdat de plaatselijke gemeenschap diensten aanbiedt waarvoor betaald moet worden? Kunnen mensen elkaar in die omstandigheden wel écht ontmoeten? “Dat hangt af van de rol van geld. Als ik Europese reizigers in geuren en kleuren hoor vertellen hoe ze bijna gratis bij arme lokale mensen gegeten en geslapen hebben, en dat ze dat fantastisch vonden, dan is dat voor mij een vorm van misprijzen. Lokale mensen hebben geld uitgegeven aan eten en het is maar normaal dat reizigers daarvoor betalen. Alleen zo kunnen ‘correcte’ relaties ontstaan, tussen mensen die elkaar respecteren.”

Geen humanitair toerisme a.u.b.

Zoals bij elke nieuwigheid zijn er ook hier wel een aantal addertjes onder het gras en minder gunstige neveneffecten: uitbuiting

© OSTERLAND - FOTOLIA

Vooral de relaties tussen mensen zijn veranderd. Zo zijn vissers in de horeca gaan werken, aangetrokken door de belofte van hoge lonen.

Vis en ander voedsel moesten voortaan ingevoerd worden uit het buitenland, waardoor de plaatselijke bevolking tegenwoordig een hoge prijs betaalt.

Hoe geloofwaardig zijn labels?

In elk domein bestaan er labels die consumenten naar initiatieven moeten leiden die bepaalde criteria respecteren. Maar in werkelijkheid zijn het vaak de merken en organisaties zelf die zich een label toekennen: initiatiefnemers van een project betalen om gebruik te maken van een label, en de organisatie die het label aflevert controleert of het project in kwestie wel efficiënt werkt. Maar vaak vindt er helemaal geen controle plaats. Aan Marie-Paule Eskenazi dus de vraag: welke labels zijn betrouwbaar? Zij vertrouwt ATR (Agir pour un Tourisme Responsable) en ATES (Garantie tourisme équitable et solidaire).

Infos www.tourisme-responsable.org www.tourismesolidaire.org

© NONIMATGE - ISTOCK

dossier

n’GO februari 2017

21

“

We mogen toerisme en hulpverlening niet door elkaar halen. Hulpverlening is een antwoord op een fundamentele noodsituatie waarbij mensen het slachtoffer zijn van een probleem. Dat soort hulp moet door professionals gebeuren, niemand kan van de ene dag op de andere hulpverlener beginnen spelen.

van ellende voor ramptoerisme, onder het mom van zogenaamd goede bedoelingen.

“Ik ben heel erg op mijn hoede voor wat men humanitaire reizen noemt. Dat is een trend die een jaar of twee, drie geleden begonnen is, door toeristen bijvoorbeeld in Cambodja mee te nemen naar een soort weeshuizen waarvan je niet altijd kan zeggen of ze al dan niet echt zijn. Maar toeristen vinden het best, maken wat foto’s van schattige kinderen en geven hen snoep. Dat soort dingen kunnen absoluut niet. Ik vind dat we toerisme en hulpverlening niet door elkaar mogen halen. Hulpverlening is een antwoord op een fundamentele noodsituatie waarbij mensen het slachtoffer zijn van een probleem. Dat soort hulp moet door professionals gebeuren, niemand kan van de ene dag op de andere hulpverlener beginnen spelen, dat slaat nergens op! Uiteraard kun-

nen mensen meewerken aan een humanitair project, maar alleen in heel specifieke contexten en als ze zich aan bepaalde regels houden.” Er zijn inderdaad projecten waarbij leerkrachten, dokters, veeartsen enzovoort een tijdje (vaak één tot twee maanden) naar het buitenland gaan om hun kennis en kunde te delen. Maar zij delen op hun beurt ook in de expertise van lokale partners. “In dat geval is er sprake van uitwisseling en dat is schitterend, want daar steken beide partijen iets van op. Maar we moeten er steeds over waken dat toerisme geen verdoken vorm van neokolonialisme wordt.” Een andere vorm van projecten, die ook werkt, is wanneer een ngo een inleefreis aanbiedt met lokale partners, die het bedrag dat ze aan de reizen overhouden in een fonds storten voor langetermijnprojecten, zoals de bouw van een school, een weg, een waterput, een

dossier

Opgepast voor bijwerkingen

Gemeenschappen die op ‘eerlijk’ toerisme rekenen om hun levensomstandigheden op lange termijn te verbeteren, moeten oppassen voor een aantal valkuilen, waaronder structurele oorzaken. Als de prijs van fossiele brandstoffen stijgt, dreigt het aantal vliegreizen – en dus het aantal bezoekers – te dalen. Behalve de kwestie van de prijs van vliegtuigtickets heeft vliegen ook [vervolg op p.24] zware gevolgen voor het milieu.

22

© KRISS75 - FOTOLIA

dokterspost. De projectpartners zorgen voor het onthaal van de toeristen, vaak in gezinnen, en geven feedback over de ontwikkeling van de projecten. Andere, vaak grotere projecten zijn gebaseerd op plaatselijke milieubescherming. Bossen, en in het bijzonder de vele vogelsoorten die daar leven, worden tegenwoordig beschermd via jobs voor de lokale bevolking. Dat gebeurt vooral in bepaalde Centraal-Afrikaanse landen, zoals Congo, waar voormalige gorillastropers intussen boswachters en natuurgidsen geworden zijn. Hun kennis van die bijzondere biotopen staat nu ten dienste van de natuurbescherming.

n’GO februari 2017

Voorbeelden van duurzame reizen Op bezoek bij boeren wereldwijd De reizen die Tamadi organiseert, draaien rond de ontmoeting met boeren in verschillende landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Wie met Tamadi vertrekt, gaat letterlijk de boer op om specifieke landbouwstreken te verkennen. De gastorganisaties zijn vaak geëngageerd in acties voor sociale verandering en behoud van het plattelandsleven, toegang tot land en lokaal erfgoed. Reizigers logeren en eten bij mensen thuis en de winst van de reizen wordt op een transparante manier herverdeeld.

Infos: http://tamadi.org

Benin: solidair ecotourisme De ngo Eco-Benin zet zich sinds 1999 in voor eerlijke, solidaire ontwikkeling met aandacht voor de mens, in de vorm van een tiental projecten. Ecotoerisme dient vooral als pijler voor de economische ontwikkeling van lokale gemeenschappen in regio’s waar het natuurlijk en cultureel erfgoed onder druk staan of in bedreigde gebieden die van visvangst en landbouw afhankelijk zijn. Die projecten worden georganiseerd door de ontvangende gemeenschappen en het is de bedoeling dat ze op termijn autonoom verder lopen. Tussen 10 en 25% van de inkomsten zijn bestemd voor het opzetten van gemeenschapsprojecten zoals het renoveren van een school of het bouwen van toiletten. Alles samen onthaalden de projecten meer dan 6300 toeristen (cijfer voor 2011) en hadden ze een rechtstreekse positieve impact op 227 mensen, en onrechtstreeks zelfs op 880 mensen, van wie bijna de helft vrouwen.

Infos: www.ecobenin.org

dossier

| concrete case

Solidair reizen naar Madagaskar met Fédération GrandirA Interview met Claudine Civil, communicatieverantwoordelijke, en Aina Rajoeliarison, productieverantwoordelijke. n’GO Welke projecten heeft jullie solidaire toerisme concreet ondersteund?

Vorig jaar bijvoorbeeld heeft een groep jongeren, die op reis was met ons solidair reisbureau Grandir Aventure, mee helpen bouwen aan een school in Antsirabe. Tijdens hun verblijf zijn ze ook een vissersdorp gaan bezoeken in Mangily, in

het westen van Madagaskar.

Onze reizen onderscheiden zich door de aandacht die we besteden aan ontmoeting en uitwisseling met de lokale bevolking.

Door de totale onderdompeling laten we onze klanten ook participeren aan het culturele leven. Ze logeren niet noodzakelijk bij de bewoners, want daarvoor zijn ze te talrijk, maar ze slapen in dorpsinfrastructuur.

Ze leven en eten met de bewoners. In het vissersdorp Mangily waren oorspronkelijk drie bungalows, vandaag hebben we er dankzij het solidaire toeris-

me en het onthaal van jongeren al zes kunnen bouwen. n’GO Brengt het iedereen die betrokken is bij het project iets op? Kan dit soort reizen echte banden en culturele uitwisselingen creëren?

Het verblijf van de jonge reizigers beperkt zich niet tot vakantie; ze schakelen zich in in een solidair project, waar sommigen zich ook op langere termijn voor gaan inzetten. Solidair toerisme is een sensibiliseringsinstrument. Ik denk dat toeristen hierdoor be-

© DENNISVDW - ISTOCK

n’GO februari 2017

23

| Activiteiten en sociale projecten De Fédération GrandirA (Noisyle-Grand, regio Parijs) groepeert meerdere activiteiten.

Sociale projecten – Grandir Ailleurs: vereniging voor de bescherming van straatkinderen in Madagaskar –G randir à Antsirabe: lokale vereniging voor de bescherming van straatkinderen in Antsirabe

Winstgevende activiteiten in functie van sociale projecten – Grandir Aventure: solidair reisbureau voor jongeren (14-17 j. en 18-25 j.)

– Grandes Latitudes: solidair reisbureau gespecialiseerd in Madagaskar Met label ATES (Tourisme Equitable et Solidaire)

www.grandiraventure.voyage www.grandes-latitudes.voyage www.grandirailleurs.org

dossier © BRUNO - FOTOLIA

n’GO februari 2017

[vervolg] Vliegtuigen zouden verantwoordelijk zijn voor 5% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Als de huidige groei zich doorzet, zou de uitstoot tegen 2050 zelfs met 10 tot 20% kunnen stijgen, wat onvermijdelijk weer voor andere problemen zorgt. Verder is het belangrijk om kwetsbare milieus en hun biodiversiteit te beschermen: natuurbescherming kan immers toerisme aanwakkeren, maar kan slachtoffer worden van zijn eigen succes als er daardoor plots te veel toeristen komen. Daarom zijn sommige natuurgebieden slechts beperkt toegankelijk voor reizigers. Wat culturele verschillen betreft, kunnen de valkuilen van traditioneel toerisme (acculturatie, folklorisering) opnieuw de kop opsteken vanaf een bepaalde kritische massa bezoekers, vooral als het ethisch charter niet heel nauwgezet wordt nageleefd. Samengevat is de enige optie voor duurzaam toerisme een ontwikkeling op een menselijke schaal. Vandaar de vraag of een hoogmis zoals het Internationale jaar voor duurzaam toerisme voor ontwikkeling wel de geschikte aanpak is voor duurzaamheid in al zijn aspecten.

SANDRA EVRARD

ter de verschillen tussen Noord en Zuid kunnen begrijpen en de realiteit en cultuur van Madagaskar kunnen ontdekken. De activiteiten die we hen aanbieden bevorderen de interactie. Zo is er DanselaRue, een plek waar ze samen met kinderen lichamelijke expressie kunnen beoefenen. Vele kinderen spreken geen Frans, maar de dans kan het obstakel van de taal omzeilen. Als jongeren in het dorp verblijven, ontmoeten ze mensen en praten ze met elkaar. De lokale bevolking kan daardoor ook beter begrijpen hoe men in het Noorden leeft, want ze beschikken niet altijd over een televisie en hebben dus weinig toegang tot dat deel van de wereld. De inkomsten van de reizen verzekeren het voortbestaan van onze projecten financieel en we kunnen nieuwe initiatieven starten als daarvoor een nood bestaat. n’GO Wat vindt u van humanitair toerisme?

Dit type reizen zie je steeds meer: mensen die bijvoorbeeld gedurende een week Frans komen leren aan schoolkinderen. Maar je kan niet in enkele dagen een leerkracht worden; dat vraagt een minimum aan opleiding en tijd, integratie.

Onze tussenkomst is een vorm van ontwikkelingshulp, wat iets heel anders is dan hulpverlening. De term 'solidariteit' komt nog het dichtst in de buurt van wat wij doen. n’GO Wie kiest de solidaire projecten?

Onze lokale organisatie Grandir à Antsirabe is altijd aanwezig op het terrein en in contact met de bevolking. Daardoor kunnen we de noden identificeren. Dankzij onze lokale partners kunnen we trouwens onze steunprogramma’s voor educatieve en sociale structuren opzetten. Het gaat om twee projecten: • de schoolkantine, in partnerschap met Sakafo, een organisatie die tussendoortjes aanbiedt in de openbare lagere school Ivory in Antsirabé. Dit stimuleert de kinderen om naar school te komen.

• solidaire bouwwerven waar we educatieve en sociale structuren bouwen of renoveren. n’GO Hoe kiezen jullie de partners voor de keten van betrokken partijen bij dit soort reizen?

De hotels worden gekozen op basis van hun lokale betrokkenheid, bijvoorbeeld door een

24

deel van hun winst aan scholen te schenken en zo de scholingsgraad van kinderen op te trekken. We gaan ook langs in dorpen waar de reizigers ambachtslieden kunnen ontmoeten die geen toegang hebben tot de grote toeristische plaatsen om hun producten aan te bieden. n’GO Waarvoor moet je waakzaam zijn bij de opzet van dit soort projecten?

Je moet vermijden dat je in voyeurisme vervalt, vooral bij straatkinderen. De grens kan soms heel dun zijn. Want ook al vertrekt dit meestal vanuit goede bedoelingen, toch waken wij erover dat we ons niet verlagen tot het zogenaamde humanitaire toerisme. De activiteiten worden niet speciaal voor de reizigers georganiseerd, ze gebeuren spontaan. n’GO Let u op de financiële verdeling van de baten die de reizen meebrengen?

Ja, om lid te zijn van het label ATES moet je volledige transparantie over de prijzen garanderen. 8% van de verblijfprijs (zonder vlucht) gaat naar de lokale organisaties waarmee we werken. We willen daarover duidelijk zijn en een eerlijke tariefverdeling toepassen.

blog-notes

n’GO februari 2017

| stem van de expert

25

Pol Vandevoort

Pol Vandevoort werkt sinds 1985 voor 11.11.11, eerst als programmaverantwoordelijke Azië en sinds 2010 als beleidsmedewerker Wereldbank.

Hij onderzoekt de impact van de beslissingen van de Wereldbank op ontwikkelingslanden en werkt aan beleidsbeïnvloeding via het kabinet en de administratie Financiën. Binnenkort kan dat ook via Ontwikkelingssamenwerking.

Waarom het goed is dat ontwikkelingssamenwerking over de Wereldbank waakt

I

n 2015 kwam een internationale groep onderzoeksjournalisten – dezelfde die het schandaal van de Panama Papers naar buiten bracht – met het verhaal dat de afgelopen 10 jaar meer dan 3,4 miljoen mensen ontheemd zijn geraakt als gevolg van grootschalige bouwprojecten van de Wereldbank. Het gaat concreet om de bouw van dammen, elektriciteitscentrales of mijnbouwprojecten. Mensen die daardoor onvrijwillig moeten verhuizen, land afstaan of hun inkomen kwijtraken, moeten in principe gecompenseerd worden, maar in de praktijk gebeurt dat zelden of nooit.

blog-notes

n’GO februari 2017

26

“De versterkte inbreng van ontwikkelingsexperten bij de totstandkoming van het standpunt over concrete investeringsplannen moet de aandacht van de bank voor de zwaksten en voor de mensenrechten aanscherpen.”

© MILLSRYMER - ISTOCK

Pleidooi in vruchtbare aarde

Anno 2017 is de Wereldbank uitgegroeid tot één van de meest cruciale spelers op vlak van ontwikkeling. Voor het fiscaal jaar 2016 ging de bank voor bijna 65 miljard dollar financiële engagementen aan.

Ook ons land draagt, via haar ontwikkelingssamenwerking, bij aan het kapitaal van de bank. Omwille van die belangrijke rol en het feit dat financieringsactiviteiten van de bank soms ook de rechten van de zwaksten met de voeten treedt, pleit 11.11.11 er al jaren voor de voogdij over de Wereldbank te laten aan de minister van Ontwikkelingssamenwerking. Vandaag zit die nog exclusief bij de minister van Financiën.

In de loop van 2016 kwam dat debat in een stroomversnelling. Eind oktober organiseerde de Commissie buiten-

landse betrekkingen van de Kamer voor de eerste keer in meer dan 10 jaar een hoorzitting over de Wereldbank. Dat is een goede zaak, want elk jaar levert ons land bijna 130 miljoen euro aan bijdragen. Bovendien zetelt onze landgenoot Frans Godts als Executive Director in de bestuursraad van de bank, die finaal beslist over alle investeringen. In oktober besliste de Belgische regering uiteindelijk om de voogdij over de Wereldbank niet langer exclusief aan de minister van Financiën toe te wijzen, maar ook aan Ontwikkelingssamenwerking. De regering gaf daarmee gehoor aan het pleidooi van de ‘Adviesraad voor een coherent ontwikkelingsbeleid’ onder voorzitterschap van Olivier De Schutter. De opvolging van het IMF, een andere belangrijke internationale financiële instelling, zou bij Financiën blijven. Op die manier kan

elk ministerie de eigen expertise ten volle benutten.

Deskundigen

Naast de broodnodige expertise binnen de verschillende diensten in Brussel, beschikt Ontwikkelingssamenwerking over een ruim netwerk van ontwikkelingsdeskundigen in de 14 Belgische partnerlanden. Het feit dat mensen met ontwikkelingsexpertise aanwezig zijn op de verschillende buitenlandse posten is een groot voordeel dat in het verleden te weinig werd benut. De versterkte inbreng van ontwikkelingsexperten bij de totstandkoming van het standpunt van de Belgische vertegenwoordiger over concrete investeringsplannen moet de aandacht van de bank voor de zwaksten en voor de mensenrechten verder aanscherpen. Op die manier hopen we dat verhalen, zoals die die de onderzoeksjournalisten naar boven brachten, tot het verleden gaan behoren.

Concreet besliste de regering dat de minister van Ontwikkelingssamenwerking de Belgische vertegenwoordiger bij

n’GO februari 2017

de Internationale Ontwikkelingsassociatie (IDA) – een belangrijk onderdeel van de bank – zal aanduiden. Daarnaast gaat ook het toezicht op de Afrikaanse Ontwikkelingsbank volledig over naar het departement Ontwikkelingssamenwerking. Het toezicht op de Aziatische en Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank blijft echter bij het departement Financiën. Het argument voor die verdeling is dat in de Aziatische en LatijnsAmerikaanse regio ook een sterke economische component aanwezig is en België op bepaalde ‘opportuniteiten’ wil kunnen inspelen. Maar volgens ons was ook voor deze twee banken een gedeelde verantwoordelijkheid beter op zijn plaats geweest. De Wereldbank zet namelijk in alle werelddelen sterk in op de strijd tegen ongelijkheid en deze regio’s herbergen nog steeds miljoenen mensen in extreme armoede.

In de komende maanden zullen de praktische modaliteiten van de samenwerking tussen Financiën en Ontwikkelingssamenwerking verder uitgewerkt worden en de overdracht van de

27

© SISOJE - ISTOCK

blog-notes

blog-notes

n’GO februari 2017

28

“Naast de expertise binnen de verschillende diensten in Brussel beschikt Ontwikkelingssamenwerking over een ruim netwerk van ontwikkelingsdeskundigen in de 14 Belgische partnerlanden. Dit voordeel werd in het verleden te weinig benut.” bevoegdheid zal pas op 1 juli 2017 van kracht worden. Voor beide administraties stelt zich de uitdaging naar een nieuw evenwicht te streven en in de wandelgangen merken we dat er een zekere goodwill is om die samenwerking te laten lukken. Cruciaal is om het juiste evenwicht te vinden. 11.11.11 is tevreden dat na jarenlange inspanningen één van haar belangrijke eisen deels wordt ingewilligd en hoopt dat de payer nu ook de player wordt.

Geschiedenis

Toen het financiële systeem na de Tweede Wereldoorlog in duigen lag, riepen de zogenaamde Bretton Woodsakkoorden twee nieuwe instellingen in het leven.

Het Internationaal Muntfonds zou zorgen voor financiële stabiliteit, de Wereldbank voor de nodige investeringen in de

wederopbouw. Het was dan ook de logica zelve dat het ministerie van Financiën de touwtjes van de instelling in handen zou houden. Van een ministerie van ‘Ontwikkelingssamenwerking’ was er op dat moment geen sprake. Dat kwam er pas begin jaren zestig.

Na verloop van tijd verschoof het accent van de Wereldbank. Tot het einde van de jaren zestig lag de nadruk van de Wereldbank op louter economische ontwikkeling. Leningen werden verstrekt voor de aanleg van spoorwegen, havens en elektriciteitscentrales. Dit vanuit de achterliggende idee dat het de economische productiviteit zou bevorderen, waarna de lening zou kunnen worden terugbetaald. Vanaf de tweede helft van de jaren negentig opteerde de bank voor een meer omvattende aanpak van de armoede. Onder haar huidige voorzitter, de

Koreaan Kim, heeft de WB een tweeledige doelstelling: armoedebestrijding en het terugdringen van ongelijkheid. Anno 2017 staat er dan ook niet voor niets ‘End Poverty’ op het Twitterprofiel van de bank. In een aantal landen, zoals Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Scandinavische landen, verdween dan ook het monopolie van de ministers van Financiën op de Wereldbank. België maakte in 2001 nog een andere keuze en formaliseerde dat monopolie. Met de beslissing van de regering komt daar nu dus verandering in.

n’GO februari 2017

29 © VICTORIA M - FOTOLIA

spotlight

Populisme, waarheid en informatie Waarom ik het ergste vrees

Donald Trump is vandaag de centrale figuur in een diepgaand debat dat bepalend is voor de toekomst van de democratie: over hoe we ons verhouden tot feiten en waarheid. Maar het gaat niet alleen over hem. Ook andere rechts-nationalistische politieke zwaargewichten zoals Marine Le Pen, Geert Wilders, Viktor Orban, Nigel Farage of Recep Erdogan bespelen dit thema en zouden daarin de bovenhand kunnen halen. Want een deel van de bevolking is niet op zoek naar de waarheid, maar wil enkel bevestigd worden in haar wereldbeeld en in de simplistische oplossingen die daaruit voortvloeien.

spotlight

n’GO februari 2017

© WIKIMEDIA.ORG

H

“

Denken dat feiten een populistische leider kunnen destabiliseren is een miskenning van de psychologie en de sociologie van hun achterban.

et debat woedt tussen de grote traditionele media enerzijds, die de waarheid zoeken en onweerlegbare feiten willen brengen, en politieke leiders anderzijds die niet zozeer feiten willen brengen, maar met hun publiek willen communiceren en hen overtuigen van hun stellingen en politieke acties. De waarheid is hier van ondergeschikt belang.

Van feit naar alternatief feit

De heisa over het aantal aanwezigen bij de inauguratie van Donald Trump is iedereen bekend. Journalisten gebruiken foto’s om hun getallen te staven: 1,8 miljoen aanwezigen bij Obama in 2009 en ongeveer 250 000 in 2017 bij Donald Trump1. De feiten zelf liegen er niet om, ook al kan de telling zelf genuanceerd worden, maar het verschil is duidelijk zichtbaar… alleen niet als je het niet wil zien.

30

Donald Trump is iemand die bepaalde aspecten van de realiteit niet wil zien. Met verbluffend veel lef verkondigt hij op zijn openingsspeech: “Jullie zijn met tientallen miljoenen komen opdagen”2. Een beetje later beweert hij: “Eerlijk, het leken er een miljoen à anderhalf miljoen”. Hij weet meer dan waarschijnlijk dat hij met zo’n uitspraak liegt. De achterliggende strategie is waarschijnlijk dat hij zijn aanhang een alternatieve visie wil aanpraten – de fameuze alternatieve feiten3 – en zo hun idee wil bevestigen dat Trump populair is.

“Oef, mijn favoriete leider is geliefd… We zijn nog altijd met velen die hem steunen”.

Het lijkt misschien cru, maar het werkt, temeer omdat Trump de media die tegenstrijdige berichten geven ongeloofwaardig doet lijken. “Als ik naar die televisiezender kijk tonen ze een lege weide en zeggen ze dat er maar 250 000 mensen waren. Een pure leugen”. Van wie komt die leugen dan? Van de journalisten die, volgens hem, “de oneer-

lijkste mensen op aarde zijn”. De oppositie ongeloofwaardig maken is een strategie zo oud als de straat. Ironisch genoeg komt die uitspraak van een politicus van wie men weet dat hij vaak liegt, en dit dan tegenover een schare CIA-leden die niets liever doen dan desinformatie verspreiden.4

Hoe komt het dat dit aanslaat terwijl dat eigenlijk niet zou mogen?

Penelopegate zal de Franse ex-premier François Fillon waarschijnlijk duur komen te staan in het stemhokje. Maar Trump staat nog altijd vast in zijn schoenen, ondanks de vele persaanvallen. Overal in Amerika zijn er wel tegenbetogingen, maar de electorale basis van Donald Trump blijft overeind. In Frankrijk lijkt Marine Le Pen bijna even onaantastbaar. Voor de affaire met de nepjobs bij het Front National vraagt Europa een terugbetaling van 1,1 miljoen euro5. Le Pen gaat in de tegenaanval en spreekt van een complot. Opnieuw slaat die boodschap

n’GO februari 2017

aan bij haar publiek. De media koesteren de illusie dat de feiten zullen volstaan om de achterban van Marine Le Pen te doen twijfelen. Voor de tegenstanders is dat voer, maar de aanhangers geloven er niet in.

Denken dat feiten een populistische leider kunnen destabiliseren is een miskenning van de psychologie en de sociologie van hun achterban.

In een discussie met een rechtse kiezer van Marine Le Pen merk je direct dat hij informatie die zijn heldin in een negatief daglicht stelt niet wil horen: “Ze zeggen wel dat ze valsspeelt, maar wie zegt dat? Mensen die haar kwaad willen doen – Europa, de media – en al diegenen die niet willen dat zij aan de macht komt om de nodige hervormingen door te voeren.” Eigenlijk zijn die aanhangers van Marine of Trump alleen op zoek naar iemand die luidop zegt wat zij diep vanbinnen denken. Marine heeft die dynamiek goed begrepen. De trouw van haar supporters en hun tendens om haar complottheorie te geloven komt

31

© BY MARIE-LAN NGUYEN - OWN WORK, CC BY 3.0, HTTPS:// COMMONS.WIKIMEDIA.ORG/W/INDEX.PHP?CURID=10229367

spotlight

spotlight

n’GO februari 2017

32

haar goed uit. Want als er sprake is van complot, dan is de informatie ongeldig. Alle bewijzen die tegen haar spreken zijn verzinsels, dus waarom er nog rekening mee houden? Dit mechanisme van “alternatieve waarheid” veroorzaakt twijfel bij de een en verzekert de andere. Bij dit soort discussies is de zwakte van de media dat zij bij het publiek van populistische leiders niet meer gezien worden als neutrale instanties. Dat merk je zowel in de States als in Frankrijk.

Als de media de leider in kwestie aanvallen, dan rijden ze ook tegen de kar van de aanhangers.

De media vergeten te gemakkelijk dat deze innerlijke spanning bij fans van populistische leiders zeer sterk is, temeer omdat het onderliggende wereldbeeld de verantwoordelijkheid van de problemen bij de anderen legt. Een mogelijke hypothese zou kunnen zijn dat de meeste ra-

cisten onbewust weten dat ze als ze een “nationale voorkeur” uiten de facto een bepaalde groep voortrekken en een andere discrimineren. Dat lijkt logisch, maar dat bewustzijn brengt hen in een benarde situatie omdat ze daarmee twee essentiële waarden in het gedrang brengen: gerechtigheid en gelijkheid, die toch wel universeel genoemd kunnen worden. In een discussie tussen een racistische persoon en iemand die pro-immigratie is, komt het vaak tot harde woorden of zelfs een handgemeen.

In veel gevallen raakt de racist geïrriteerd omdat men hem terechtwijst over criteria als gerechtigheid en gelijkheid, of wanneer gezegd wordt dat zijn analyse simplistisch is. Dat toegeven is onmogelijk. Toegeven zou betekenen dat hij zijn hele wereldbeeld moeten bijstellen, evenals het onrecht dat in zijn naam werd gedaan, zijn eerdere gedrag en zijn harde, kwetsende woorden. Hij

© BY UNKNOWN - PRESIDENT DONALD J. TRUMP (FROM THE WHITE HOUSE) (DIRECT LINK)

“Alle bewijzen zijn verzinsels, dus waarom er nog rekening mee houden? Het mechanisme van alternatieve waarheid veroorzaakt twijfel bij de een en verzekert de andere.”

spotlight

33

© POWEROFFOREVER - ISTOCK

n’GO februari 2017

“

Een racist raakt geïrriteerd omdat men hem terechtwijst over criteria als gerechtigheid en gelijkheid of wanneer gezegd wordt dat zijn analyse simplistisch is.

Toegeven zou betekenen dat hij zijn hele wereldbeeld moet bijstellen, evenals het onrecht dat werd gedaan, zijn gedrag en zijn harde, kwetsende woorden.

heeft dus nood aan iemand met autoriteit die zijn visie op de wereld verdedigt, die toegang heeft tot de publieke ruimte. De waarheid doet er niet toe.

Vooroordelen gebruiken

Dat de kijk op de wereld van de aanhangers van het populisme vaak gebaseerd is op vooroordelen staat buiten kijf. Vooroordelen zijn uiterst handig om een schuldige te vinden voor alles wat misloopt. Voor een republikein uit de Midwest is de bron van alle kwaad de regering in Washington. Zij is verantwoordelijk voor de mondialisering die, volgens hem, alleen maar nadelen heeft: stijgende concurrentie, overplaatsing van jobs, moeite om de eindjes aan elkaar te knopen, niet in staat zijn om de studies van je kinderen te betalen, opstapeling van schulden. Als hij dan nog eens zijn huis verloren heeft door de subprimecrisis, begrijp je zijn afkeer van het systeem. Is hij boven-

dien blank, dan zal hij zeker deze uitspraken slikken: “Als Mexico ons zijn mensen stuurt, dan zijn het niet de beste elementen.

Ze sturen ons alleen de mensen die problemen zoeken, die drugs meebrengen, misdadigers. Verkrachters.” Voor een Fransman met min of meer dezelfde problemen is de schuldige Europa of de immigratie en het daaruit voortvloeiende terrorisme: de moslims. Het voordeel van een vooroordeel is dat je het maar moet uitspreken om gehoor te krijgen bij anderen die dat vooroordeel delen. De idee is er al, diep geworteld en het enige dat ontbreekt is de bevestiging van iemand met autoriteit.

Dominantie en charisma, de vierde factor

In de strijd om de feiten is de persoonlijkheid van de mannelijke of vrouwelijke politici een extra ingrediënt. Sommige populisten zoals Mischaël Modrikamen in België

© SHAKZU - ISTOCK

spotlight

krijgen weinig bijval terwijl anderen rijkelijk succes oogsten. Hun kenmerken: dominantie en charisma. Dat verklaart de trouw van de aanhangers, die soms onvoorwaardelijk wordt. De menselijke samenleving, die grotendeels in groepen functioneert, is deels gebaseerd op de mechanismen van dominantie en onderwerping. Trump is op een bijna karikaturale manier zo’n dominant mannetje, dat gekenmerkt wordt door verleidingscapaciteiten, de wil om zijn tegenstanders publiek te vernederen en te bedreigen, de onmogelijkheid te luisteren naar iets wat niet strookt met zijn overtuiging, de noodzaak om de schuld altijd in de

n’GO februari 2017

schoenen van anderen te schuiven. Hij is iemand die helemaal tot zijn recht komt in de rol van het dominante mannetje dat alleen hen beschermt die hem steunen. Zijn eerste debatten met de andere republikeinse kandidaten waren geen overtuigingsspeeches over zijn ideeën, het waren pure krachtmetingen. Trump maakte zijn tegenstanders belachelijk door hen persoonlijk aan te vallen, met een houding die impliciet zegt “ik ben sterker dan jij”. Een groot deel van de bevolking is gevoelig voor dit type, vooral mensen die op zoek zijn naar een redder die de augiasstal eens komt uitmesten. Het probleem is dat als de volgeling eenmaal

zijn goedkeuring heeft gegeven aan de dominante persoon, hij lang trouw zal blijven, zelfs als alle redenen er zijn om het niet meer met hem eens te zijn. De geschiedenis puilt uit van dit soort paradoxen, met Napoleon en Hitler als schoolvoorbeelden.

Dan komen we terecht bij onvoorwaardelijke trouw en niet zomaar bij het delen van een mening.

Onderwerpen aan autoriteit

Als kandidaat-president was Donald Trump al angstaanjagend met zijn voorstellen. Nu hij via zijn kiezers de autoriteit

34

© PAR UNCREDITED, DOMAINE PUBLIC

“

Mensen hebben nood aan iemand met autoriteit die hun wereldbeeld verdedigt en toegang heeft tot de publieke ruimte. De waarheid doet er niet toe.

heeft verworven, zou de schade wel eens enorm kunnen zijn. Het gevaar is dat hij voortaan kan rekenen op het Republikeinse Congres en de Senaat en binnenkort op het Hooggerechtshof dat hoogstwaarschijnlijk ook zeer conservatief zal evolueren. Autoriteit kan individuen, maar ook een hele bevolking, bewegen om dingen te doen die ze in «normale» tijden niet zouden doen.

Wat mij wel hoop geeft is de groeiende tegenstand die vanuit zijn eigen partij komt.

De vicieuze cirkel van de populistische aanpak

Het populistische discours geeft een eenvoudig en voldoeningschenkend antwoord op de behoefte aan veiligheid, een van de krachtigste drijfveren van het menselijke handelen. Op dat niveau treedt de vicieuze cirkel in werking: de discriminatie die met geweld wordt geuit tegenover bepaalde gemeenschappen, doet mensen revolteren tegen dit onrecht en lokt op haar beurt geweld

uit in de tegenovergestelde richting. Dat versterkt dan weer de vooroordelen. Populistische stemmers zullen hun leiders vragen om orde op zaken te stellen. Dat is wat nu in Turkije gebeurt. De hervorming van de instellingen zet de sterke leider nog steviger in het zadel en zo is de cirkel rond. Opnieuw gaat het hier niet om feiten of om de complexe waarheid. De media kunnen helpen om ze aan het licht te brengen, maar hun enige wapen is informatie. Om dit te verhelpen moeten er oplossingen komen vanuit het systeem zelf en meer bepaald van de meer “klassieke” politici. Blijven dromen dus.

PIERRE BIÉLANDE

1 New York Times, Binyamin Appelbaum. Compare the crowds: 2009 inauguration at left, 2017 inauguration at right. #Inauguration pic.twitter.com/y7RhIR2nfC 2 Marianne, 22 janvier 2017. « Trump gonfle les chiffres à sa gloire mais raille les manifs monstres contre lui » http://www.marianne.net/trump-gonfle-les-chiffres-sagloire-raille-les-manif-monstres-contre-lui-100249396. html 3 Le Monde, 23 janvier 2017. Dans sa bataille contre la presse, l’administration Trump sort des faits alternatifs http://www.lemonde.fr/ameriques/article/2017/01/22/ dans-sa-bataille-contre-la-presse-l-administrationtrump-sort-des-faits-alternatifs_5067129_3222.html 4 Youtube, 21 janvier 2017, Full speech : Donald Trump CIA Headquarters Statement https://www.youtube.com/ watch?v=GMBqDN7-QLg (op 10 min. 36 van het filmpje) 5 Les Echos, 2 février 2017. Emploi fictif : Marine Le Pen se défend et accuse Bruxelles : http://www. lesechos.fr/elections/marine-le-pen/0211760774999emploi-fictif-marine-le-pen-se-defend-et-accusebruxelles-2062165.php

Pierre Biélande is projectverantwoordelijke voor de ngo Echos Communication. Hij organiseert opleidingen over het bestrijden van vooroordelen en is projectleider van l’Ecole du Vivre Ensemble in België en Marokko.

© VEGE - FOTOLIA

instrument territoriale coaching

n’GO februari 2017

Overal ter wereld treden bestuurders en maatschappelijke actoren in interactie over thema’s die hen gezamenlijk beroeren. Of ze doen dat niet, omdat het wederzijds onbegrip de bovenhand heeft genomen, omdat de impasse geen uitweg meer biedt. Als ‘klanten’ en bestuurders elkaar niet meer vinden leidt frustratie tot immobilisme.

Territoriale coaching opent een nieuw register van interactie. Met grote implicaties!

Territoriale Coaching

36

© CCAT82 - ISTOCK

instrument territoriale coaching

Territoriale coaching is een vrij jonge aanpak, die echter zo’n verbluffende vruchten afwerpt dat besturen van overal interesse tonen. Aan de wieg van deze methode staan de partnerorganisaties Echos Communication (Belgische ngo) en CGLU Afrique (Cités et Gouvernements Locaux Unis d'Afrique).

Z

ij ontwikkelden in de Marokkaanse regio l’Oriental een nieuwe vorm van constructieve samenwerking tussen burgers en hun verkozenen. Andere lokale Afrikaanse besturen staan in de rij voor een gelijkaardig project.

n’GO februari 2017

37

“

In verafgelegen streken, waar mensen overwegen om hun geboorteplaats te verlaten naar oorden met meer ontwikkelingsmogelijkheden, opent territoriale coaching een alternatief om actor te worden van de eigen ontwikkeling.

| territoriale coaching onder voorwaarde Voor een succesvolle territoriale coaching is de eerste voorwaarde dat de deelnemers de filosofie van territoriale coaching onderschrijven. Ze moeten de politieke wil tonen om te investeren in een nieuwe communicatiestijl en om de poorten open te zetten voor echte samenwerking. Dat betekent dat bepaalde acties je mogelijk ontglippen omdat anderen dat nu eenmaal

beter kunnen. Territoriaal denken gebeurt in termen van co-constructie. In heel wat samenwerkingscontexten is een inspraakmoment een pure formaliteit, die eigenlijk is opgezet om de zetpil te doen passeren. Projecten die reeds grotendeels vastliggen en nauwelijks nog manoeuvreerruimte laten, zijn per definitie niet rijp voor territoriale coaching.

instrument territoriale coaching

38

© COACHING TERRITORIAL

“

Er wordt een win-win­ situatie gecreëerd waarbij elke partij zich in zijn noden, mogelijkheden en beperkingen erkend weet.

n’GO februari 2017

Burger is koning

Gautier Brygo, Programmadirecteur Territoriale Coaching en gedetacheerd door Echos Communication bij CGLU Afrique, was van bij het begin een sturende kracht.

Hij zag hoe territoriale coaching beantwoordde aan een reële nood. Gauthier Brygo: “In elk territorium1 zijn er burgers en besluitnemers. Vandaag is die burger meester geworden van zijn territorium.

Een territorium is een afgelijnd domein, een administratief vastgelegd gebied. Voor een bestuurder is dit zijn kieszone, voor organisaties hun doelgroep, voor bedrijven hun klanten.

1

Klant is koning, zoals we zeggen. Daarom moeten we ons dienstensysteem helemaal omgooien. Moet het bestuur dan slaaf worden van de aspiraties van zijn klanten of burgers? Geenszins. De bedoeling is dat er een interactie plaatsvindt waarin elk zijn noden, verwachtingen en bijdrage kan aanbrengen. Territoriale coaching geeft het bestuur van een territorium de kans om weer een rol te gaan spelen in het leven van de mensen door wie het is aangesteld.

In verafgelegen streken, waar mensen overwegen om hun geboorteplaats te verlaten naar oorden met meer ontwikkelingsmogelijkheden, opent territoriale coaching

instrument territoriale coaching

n’GO februari 2017

39

“Mensen doen niet langer dingen vanuit een zekere bitterheid, omdat toch niemand anders de verantwoordelijkheid opneemt, maar omdat zij zelf hun gemeenschap vertegenwoordigen.” | hoe verloopt territoriale coaching in de praktijk? een alternatief om actor te worden van de eigen ontwikkeling.”

Deel zijn van een omgeving

Territoriale coaching maakt gebruik van instrumenten waarmee burgers hun ideeën kunnen voorleggen aan het bestuur en het bestuur op zijn beurt kan tonen welke acties het heeft ondernomen, welke middelen ingezet werden. Vandaag is die relatie vaak onbestaand of stroef. Hoe pak je dan zoiets aan?

“Coaching volgt geen handleiding”, benadrukt Gautier Brygo. “Het gaat om een andere houding en gedragsvorm, met name luisteren. Een eerste voorwaarde daarvoor is dat we de partijen bijeen krijgen, bereid om te praten. Dat is niet altijd evident.

Groepen hebben immers een eigen kijk op de realiteit. Wanneer de verschillende partijen toch bereid zijn gevonden om samen te zitten, bestaat de kunst van territoriale coaching erin om de bekommernissen van de partijen te verbinden met het territorium en terug te voeren tot de band tussen

Territoriale coaching is geen rigide methode met een vast draaiboek. Toch kan men een viertal etappes onderkennen.

1/ de keuze van een thema en het bijhorende sociogram De coach identificeert een thema dat leeft bij verschillende partijen. Vervolgens maakt hij een territoriaal sociogram op. Dit is een analyse van alle betrokken partijen. De coach bezoekt hen één voor één en brengt hun situatie, visie, noden, ideeën, acties, contacten en conflicten in kaart. Vervolgens legt hij linken tussen die verschillende partijen. Het volledige sociogram wordt voorgelegd aan de bestuurder.

2/ een synergetische werksessie en de bijhorende roadmap Om het thema in al zijn aspecten uit de doeken te doen mobiliseert de coach alle betrokken partijen voor een vergadering. Daar wordt een

plaatsbeschrijving opgemaakt waarin iedereen zijn mening geeft.

3/ ondertekening van het protocol van overeenstemming Alle partijen engageren zich voor de gezamenlijke keuze. Het bestuur bevestigt hiermee zijn akkoord en de middelen die ze ter beschikking stellen. Ze genieten hierdoor ook de erkenning van de verschillende partijen, waarmee ze hun invloed versterken.

4/ voorstel van een plan De coach begeleidt de betrokken partijen bij de uitwerking van een actieplan.

5/ opvolging en evaluatie De coach contacteert de betrokken groepen regelmatig om zich van een goede opvolging te verzekeren. In de toekomst zullen ook burgerlijke call centers worden opgezet om aan de verkozenen via duidelijke indicatoren een idee te geven van de thema’s die de burgers beroeren.

instrument territoriale coaching

40

© COACHING TERRITORIAL

n’GO februari 2017

de groep en zijn omgeving. De coach zal aan de groepen vragen wat hen bekommert, maar ook onder welke vorm zij zelf deelnemen aan het maatschappelijke leven. Aan het bestuur wordt gevraagd hoe zij aan de noden van de burgers kunnen beantwoorden en welke middelen en beperkingen ze hebben. De burgers krijgen op die manier een dieper inzicht in het thema, de bestuurders krijgen een blik op hun territorium vanuit een meer menselijke hoek.”

Nieuwe interactie, nieuwe dynamiek

Gautier Brygo geeft een voorbeeld: “Ik nam deel aan een territoriale coaching over de

oprichting van een jeugdhuis. De jongeren drongen aan op zo’n huis, terwijl de gemeente wel haar steun gaf, maar geen budget ter beschikking had. Door die politieke steun van de gemeente konden de jongeren echter zelf bij andere partijen aankloppen voor middelen en een lokaal. Er was een win-winsituatie gecreëerd waarin elke partij zich in zijn noden, mogelijkheden en beperkingen erkend wist. Toch kwam het jeugdhuis er uiteindelijk niet. De jongeren hadden tijdens de sessies met alle betrokken partijen vastgesteld dat heel wat verenigingen reeds een mooi programma aanboden. Ze besloten daarom om die activiteiten te ondersteunen en geen eigen werking op te zetten. De uitkomst had een

dubbel voordeel: ze was uiteraard minder duur, maar ze versterkte ook de menselijke relaties tussen de diverse groepen. Dat is de essentie van wat een territoriale coach doet: hij schept menselijke interactie, een nieuwe dynamiek.”

Ik = actor

Territoriale coaching wil aan acties een ander elan geven. Mensen worden aangezet om initiatief te nemen en om de acties van andere betrokkenen in een positief daglicht te zien. Het uiteindelijke resultaat is dat mensen niet langer dingen doen vanuit een zekere bitterheid, omdat toch niemand anders de verantwoordelijkheid opneemt, maar omdat zij zelf hun gemeenschap ver-

instrument territoriale coaching

41

© SPUMADOR - ISTOCK

n’GO februari 2017

Gautier Brygo

tegenwoordigen. Dat is burgerschap. Evident is dat allemaal niet; er komen heel wat emoties bij kijken, en dat is menselijk.

Maar als mensen erin slagen om samen te werken en de andere te vertrouwen, ontstaat er een geheel nieuwe dynamiek.

Dat vertrouwen heeft ook een andere implicatie, zegt Gautier Brygo: “Om een visie in actie om te zetten zijn diverse competenties en persoonlijkheden nodig.

Daarom is het belangrijk om aan ieder de juiste rol toe te kennen. Die rol kan voor het coaching-traject verrassend anders zijn dan de rol die mensen in hun normale

professionele context opnemen. Dat is niet gemakkelijk, maar wel de enige juiste weg voor echte co-constructie.”

SYLVIE WALRAEVENS

U kent een interessant werk­ instrument dat waardevol is in een context van ontwikkelingssa­ menwerking? Laat het ons weten!

| meer weten Internet www.coachingterritorial.com gautier.brygo@ coachingterritorial.com

blog-notes

n’GO februari 2017

| stem van de expert

42

Achille Mbembe

Achille Mbembe is een Kameroense historicus en theoreticus van het postkolonialisme. Hij behoort tot de groep mensen met ideeën voor een ‘nieuw Afrika’. Zo pleit hij voor het uitbouwen van een ‘capacité autochtone’, wat meestal omschreven wordt als het vermogen om de evoluties in Afrika te interpreteren en ze te vertalen naar voorstellen voor verandering. Net als Frantz Fanon is Mbembe voorvechter van een Afrika dat in staat is op eigen benen te staan en hij daagt het continent uit om zich af te vragen wat het is en niet wat het zou moeten zijn. Afrika moet kijken naar zijn potentieel, niet naar zijn gebreken. Mbembe doceert geschiedenis en politieke wetenschappen aan de universiteit van Witwatersrand (Johannesburg) en hij staat aan het hoofd van het Witwatersrand Institute for Social and Economic Research.

© AFP

Identiteit betekent niets, we zijn allemaal slechts voorbijgangers

N

og niet zo lang geleden dachten mensen dat ze min of meer konden zeggen waar ‘hier’ eindigt en ‘elders’ begint. Vandaag is zo’n oefening verloren moeite. Grenzen zijn een rekbaar begrip geworden en dreigen zelfs te verdwijnen. Onherroepelijk. Ondanks nationalistische stromingen is er immers altijd maar één wereld geweest. En of we dat nu leuk

blog-notes

n’GO februari 2017

43

© IBREAKSTOCK - FOTOLIA

“Nu er stilaan een nieuw planetair bewustzijn ontstaat zou de realiteit van een gedeeld levenslot zwaarder moeten doorwegen dan het cultiveren van de verschillen tussen mensen.” vinden of niet, iedereen heeft recht op die wereld. Er is zelden een beter moment geweest dan dit planetaire tijdperk om de parameters van wat we met elkaar delen te her-ijken.

Voor iedereen op deze aarde geldt dat elke wereld, samenleving of gemeenschap op één of andere manier gestoeld is op het idee dat we het leven niet aan onszelf te danken hebben. We zijn geen goddelijke wezens die zichzelf uit het niets gecreëerd hebben. Het zijn altijd anderen die ons het leven schenken.

Niet alleen in de biologische zin van het woord; we hebben ook onze taal en belangrijke instituten aan anderen te danken. Zij die ons zijn voorgegaan hebben ons ook allerlei immateriële rijkdommen nagelaten, die onbetaalbaar zijn, niet in cijfers te vatten, en waar wij geen verdienste aan hebben.

Het feit dat wij dus van bij onze oorsprong dingen verschuldigd zijn aan anderen verplicht ons om een andere, betere wereld na te laten aan wie na ons komt. Uiteraard is die ‘schuld’ een heel andere dan de financiële schuld, die in feite een onteigening is en een bedreiging vormt voor het voortbestaan en het overleven van miljoenen mannen en vrouwen.

Het is trouwens de roeping van de mensheid om met anderen om te gaan in plaats van ons op te sluiten in onze cultuur en identiteit. Dat geldt ook voor onze verhouding tot andere soorten. Ons openstellen voor anderen veronderstelt dat we erkennen dat een deel van wie we geworden zijn in onze kwetsbaarheid ligt, zoals de filosofe Judith Butler stelt.

Die kwetsbaarheid moeten we ervaren en begrijpen als een oproep om solidair

blog-notes

n’GO februari 2017

44

met elkaar te zijn, niet om vijanden te creëren.

Wat mensen ‘identiteit’ noemen, is eigenlijk niet zo essentieel. Iedereen komt en gaat. Nu er stilaan een nieuw planetair bewustzijn ontstaat, zou de realiteit van een gedeeld levenslot zwaarder moeten doorwegen dan het cultiveren van de verschillen tussen mensen.

Donkere krachten

Jammer genoeg geeft het huidige neoliberalisme vaak vrij spel aan allerlei donkere krachten, die we min of meer onder controle hadden of in een niet zo ver verleden toch op zijn minst naar de taboesfeer verbannen hadden. Dat geldt voor racisme, maar ook voor alle autoritaire neigingen en we moeten blijven herhalen dat ook de liberale democratieën er niet van gespaard blijven.

We hebben er te weinig op gewezen, maar de onderliggende oorzaak van racisme in samenlevingen die verstrikt zijn geraakt in het neoliberalisme, is het

feit dat mensen worstelen met genot.

Racistische neigingen zijn eigenlijk een soort erotische prikkels geworden. Om te kunnen bestaan, heeft racisme een soort fictie nodig, waarin pure lichamen, culturen en bloed bestaan. Maar uiteraard bestaat er geen volmaakt zuiver menselijk lichaam. ‘Blank’ bestaat gewoonweg niet als het gaat om het lichaam, religie, cultuur of bloed. Elk lichaam is okergrijs en donker. En dat maakt van ons levende wezens, met een lichaam dat poreus is, dat openstaat voor wat ons doet leven.

Om democratie een nieuwe kans te geven, zullen we op één of andere manier grenzen moeten stellen aan het feit dat heel ons bestaan in geld wordt uitgedrukt en zullen we nieuwe vormen van oorlogsvoering een halt moeten toeroepen. De verschillende vormen van agressie, bezetting en plundering die ons tijdperk typeren moeten tot staan gebracht worden. Aan de andere kant moeten we nieuwe manieren vinden om het volk te vertegenwoordigen, zodat

© ZLIKOVEC - FOTOLIA

“‘Blank bestaat gewoonweg niet als het gaat om lichaam, religie, cultuur of bloed. Elk lichaam is okergrijs en donker. Dat maakt van ons levende wezens, met een lichaam dat poreus is, dat openstaat voor wat ons doet leven.”

blog-notes

45

“Wij zijn allemaal slechts voorbijgangers, dat is onze ultieme condition humaine op aarde.

Onze doortocht en die van wie na ons komt op deze planeet verzekeren, organiseren en in goede banen leiden, in plaats van muren te bouwen: dat is de opdracht van elke democratie in dit planetaire tijdperk.” elke stem gehoord wordt en echt meetelt.

Als gelijkheid één van de principes van democratie is, dan moeten we ook erkennen dat sociale ongelijkheid het idee van democratie in gevaar brengt.

Voor de rest leven we in een eindige wereld, met allerlei beperkingen en limieten, die per definitie niet onuitputtelijk is.

Wij mensen zijn niet de enige bewoners van onze aarde en kunnen ook niet als enigen aanspraak maken op de rijkdommen ervan. We kunnen ons dus ook niet gedragen alsof we alleenheersers zijn zonder grenzen. De echte democratie is er één van de mensheid in haar geheel. Die ‘démocratie des vivants’ is een oproep tot verdieping, niet in de universele zin van het woord, maar in de ‘gemeenschapsbetekenis’ ervan: het gaat erom dat iedereen zorg draagt voor alles en iedereen, dat er gezorgd wordt voor de planeet en voor

alle bewoners op aarde, zowel mensen als andere levende wezens.

Anderzijds maakt die gemeenschapszin plaats voor de passant, die de aarde in bruikleen heeft. De tijdelijkheid van ons bestaan wijst uiteindelijk op ons gezamenlijk lot, namelijk dat we allemaal sterfelijk zijn en onderweg zijn naar een toekomst die per definitie open ligt. Wij zijn allemaal slechts voorbijgangers, dat is onze ultieme condition humaine op aarde. Onze doortocht en die van wie na ons komt op deze planeet verzekeren, organiseren en in goede banen leiden, in plaats van muren te bouwen: dat is volgens mij de opdracht van elke democratie in dit planetaire tijdperk.

Dit artikel verscheen eerder in Le Monde

n’GO februari 2017

Tweemaandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos Communication Verte Voie, 20 - 1348 Louvainla-Neuve - België +32(0)2 387 53 55 Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck Hoofdredacteur Sylvie Walraevens Redactie Pierre Biélande Sandra Evrard Céline Préaux Sylvie Walraevens Vormgeving Bertrand Grousset Lay-out Thierry Fafchamps Vertaling Arno Thijs, Seppe Van Hulle Taalcorrectie Naomi Leclercq Met de steun van :

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org