n’GO nr 34

ON T W I K K E L I NG S S A M E N W E R K I NG E N M E N SE L I J K E R E L AT I E S

Motivatie en ontmoediging

bij ontwikkelingswerkers Alexandre Seron Voorwaarts, mars!

Beelden zijn spraakboosters

Tom Wouters De alternative facts van vrijwilligers

Nr34 april 2017

N 34 r

n’GO april 2017

2

| vooraf Miguel de Clerck

radar P.3 portret P.7 Alexandre Seron

Directeur Echos Communication

Passerelles Louis-Marie Butoyi

P.25

Door berg en dal tie en ontmoeinstrument P.31

Les filles du baobab Beelden zijn spraakboosters

Over motiva diging bij nood- en ontwik dossier P.14 kelingswerkers

COVER: © LCODACCI - ISTOCK

blog-notes P.37 Tom Wouters

In het dossier van dit nummer spreekt Frank Verstraeten over ‘intellectuele beschouwing’. Ik noem dit de vaardigheid om onze automatismen achterwege te laten, om wat onze gewoonten doet wankelen of botst met onze waarden met enige recul te aanschouwen. Deze vaardigheid maakt ons volledig meester van wat we zelf in onze mars hebben om ongekende of complexe situaties aan te kunnen. Natuurlijk zijn sommigen meer begaafd om de ene mindset voor de andere in te ruilen. Maar je kan dit leren, namelijk dankzij de neurowetenschappen.

Ik stel u ook de nieuwe rubriek “Passerelles” voor. In onze samenleving maken vooroordelen en discriminatie sociale banden kapot. Daarom is het belangrijk om het woord te geven aan mannen en vrouwen die in het dagelijkse leven bruggen bouwen tussen hun hier en hun daar.

Ik heb een coup de coeur voor het authentieke en eenvoudige getuigenis van Louis-Marie Butoyi, die over zijn passage van helpende in Burundi naar hulpbehoevende in België spreekt.

Over hoe moeilijk dat was en hoe hij zich een plaats wist te verwerven in zijn gastland en tegelijk zichzelf terugvond. Veel leesgenot!

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

© EMNA JELLOUL

n’GO april 2017

Een ontmoeting Foto van de maand

De pool Gezondheid en de bibliotheek Gezondheidswetenschappen van de ULB organiseren sinds 2012 een wedstrijd voor becommentarieerde fotografie, die voor de derde keer vorm krijgt in de tentoonstelling “Images par-delà les frontières”.

Deze foto gaat over een ‘ontmoeting’ van twee personen die elkaar kruisen in de metro. Niets gewoners dan dit. Maar wat banaal moest zijn, werd marginaal in een samenleving waar “we elkaar tegen het lijf lopen, kruisen, maar vergeten elkaar te ontmoeten”, aldus de fotografe Emna Jelloul. Terwijl elk gezicht, beschermd door een passend masker, een eigen verhaal verhult. De erkenning van al die eigenheden zou ons ontdoen van onze oogkleppen, die ons de wereld doen zien als een uniforme massa. Emna Jelloul besluit: “Het verhaal van de andere beluisteren, is het meteen ook begrijpen, is empathie ontwikkelen, die maakt dat we niet oordelen. Dat is volgens mij een mooie manier van aanraken en aangeraakt worden.” De tentoonstelling “Beelden over grenzen heen” bevindt zich op de campus Erasmus van de ULB (bibliotheek Gezondheidswetenschappen) tot eind december 2017.

Meer info

een andere kijk

4

© ANGELPARDAL1 - FOTOLIA

n’GO april 2017

Migrant, banneling, vluchteling: eenzelfde strijd?

Wist u dat een ‘persoon die om overlevingsof vervolgingsredenen niet in zijn vaderland kan wonen’ een ‘banneling’ heet? Dat zodra die persoon de bescherming vraagt van zijn

gastland een ‘asielzoeker’ wordt en vervolgens het statuut van ‘vluchteling’ krijgt als zijn aanvraag succesvol is? Deze nuances in terminologie zijn even belangrijk als de verschillende realiteiten waarnaar ze verwijzen. Wanneer we ze in onze woordenschat opnemen, worden we ons bewust van de veelheid aan situaties die wij al te vaak als een homogeen blok zien: dat van de ‘migrant’, ‘de’ fameuze migrant, van wie we allemaal een redelijk precies beeld hebben. La Cimade

stelt ons een interactief instrument voor, dat op ludieke wijze helpt onze vooroordelen te bestrijden over een onderwerp waarvan we dachten dat we het alleen maar konden bekijken vanuit de zwaarte die het door de actuele omstandigheden heeft gekregen. Testen dus!

Bekijk de “Petit guide. Lutter contre les préjugés sur les migrants”

een andere kijk

5

© .LACOULEURDELADOPTION.COM

n’GO april 2017

u 360° Voor gezien

De onschuld van haar huidskleur Meer weten

Fatou, Fata, Fati, Fatimata, jonge vrouwen zonder papieren, in een geforceerd huwelijk en/ of besneden, ellendig of in de misdaad beland... Eén voor één rollen waarin de jonge zwarte en Franse (of omgekeerd) actrice Amandine Gay gedurende jaren werd opgesloten. Vruchteloos wachtend op droomrollen heeft ze besloten om plaats te nemen aan de andere kant van de camera, om aan anderen de gelegenheid te geven om zich op een andere manier uit te drukken, weg van de stereotypen – positief of negatief, maar steeds geladen – die aan hun lijf plakken. Die zwarte vrouwen eisen nu het ‘voorrecht van de onschuld van hun huidskleur’ op en eigenen zich het narratief weer toe om zo nieuwe verhalen te laten geboren worden. Wij zijn alvast fan.

een andere kijk

6 © YOUTUBE

n’GO april 2017

| Video van de maand

Opvoeden, maar dan anders!

Als vioolspelen in het park nu eens de essentie van het leven was? En als deze simpele en tegelijk zotte daad nu eens levensnoodzakelijk was, met name onze motor, het sprankeltje dat kleur geeft wanneer de dagelijkse sleur beetje bij beetje onze vitale energie leegzuigt?

Dat is de boodschap van de Spaanse regisseur Daniel Martinez Lara, die ons in 8 minuten een scherpe kritiek aansmeert op onze samenleving en het conformisme dat ons op subtiele wijze wordt opgedrongen, vanaf jonge leeftijd. De onschuld van een kind

behouden om zich weer verbonden te weten met onze bestaansreden en niet vergeten wat een evidentie zou moeten zijn: dat dromen geen leeftijd hebben.

Bekijk de video

© CÉLINE PRÉAUX

portret

n’GO april 2017

7

Alexandre Seron Campagneverantwoordelijke West-Afrika voor Oxfam International

“Voorwaarts, mars!”

portret

n’GO april 2017

| bio

2004

Beleidsadviseur, stad Bergen// Institut Emile Vandervelde

2006

© ROBERT - FOTOLIA

Reeds als tiener was Alexandre Seron een burgeractivist, toen gewapend met een spuitbus.

Deze “actieve, opgejaagde militant” tref je maar op één plaats: de barricaden. Wij vingen de vogel tijdens zijn vlucht en vlogen een eindje mee. Onderweg deed hij zijn visie over ontwikkelingssamenwerking uit de doeken en vertelde hij over zijn droom voor morgen… of gisteren!

8

2010

Verantwoordelijke voor onderzoek Campagnedirecteur, en pleitbezorging, CNCD-11.11.11 CNCD-11.11.11

2014

Campagneverantwoordelijke West-Afrika, Oxfam International

n’GO april 2017

9 © CÉLINE PRÉAUX

portret

A

lexandre Seron voelde al vroeg dat alles politieke strijd was en dat hij daar ook zijn rol in zou spelen: op straat. Dat deed hij op erasmusverblijf in Bologna, in een actie om een medewerker van Berlusconi te onttronen (1999), in heel België om te strijden voor de Tobin Tax bij ATTAC (2002), in Mons door met een participatief initiatief de lokale democratie nieuw leven in te blazen (2004), in Brussel als campagnedirecteur van CNCD-11.11.11 (2010) en in Dakar voor Oxfam International (2014). n’GO Wat zijn voor jou de uitdagingen voor ontwikkelingswerk?

Volgens mij is een van de grootste uitdagingen voor West-Afrika – een regio die ik redelijk goed ken – de uitbouw van een

“Een van de grootste uitdagingen voor West-Afrika is de uitbouw van een sterke, functionele rechtsstaat.”

portret

n’GO april 2017

“

10

© MONIQUE POUZET - FOTOLIA

Buitenlandse spelers hebben de controle over belangrijke economische thema’s. In Senegal wordt een snelweg aangelegd door Franse of Chinese bedrijven.

sterke, functionele rechtsstaat. Ik ben geen voorstander van een totalitaire staat die zich met alles bemoeit, maar eerder een georganiseerde staat die middelen uittrekt om tegemoet te komen aan de noden van een bevolking. In West-Afrika bestaat zo’n type staat niet of nauwelijks. Dat hebben we onlangs nog ondervonden bij de ebolacrisis: het hele gezondheidssysteem is toen ingestort in erg kwetsbare staten. n’GO Als de staat afwezig is, wie heeft het dan wel voor het zeggen?

West-Afrika is nog altijd heel afhankelijk van het buitenland, van buitenlandse spelers zoals Europa vroeger en China vandaag. Zij hebben de controle over belangrijke economische thema’s in een vaak onstabiel politiek klimaat, waar de democratische maturiteit voortdurend in vraag wordt gesteld. Kijk naar Nigeria, Gambia of Burkina Faso. In Senegal bijvoorbeeld wordt er een snelweg aangelegd door Franse of Chinese bedrijven. In Niger hetzelfde verhaal.

n’GO Hoe verklaar je dat overwicht van buitenlandse bedrijven?

Die buitenlandse spelers worden aangetrokken door de voordelige deals en condities die hen worden gedaan en door hun efficiëntie tegenover de lokale spelers.

Datzelfde patroon vinden we in de belangrijkste sectoren voor de ontwikkeling van West-Afrika, zoals de mijnbouw en landbouw. De staat steekt er geen geld in, ze doet geen openbare investeringen, steunt geen lokale spelers en rolt de rode loper uit

voor buitenlandse bedrijven door hen een voordelig financieel en sociaal klimaat aan te bieden: belastingvrij en zonder of met beperkte arbeidswetgeving. n’GO Maar waarom dan?

De West-Afrikaanse staten worden geleid door een politieke elite die gevormd werd aan de grote westerse scholen, economische hogescholen of Business Schools. Ze werden opgevoed met de recepten van Bretton Woods. Open markt, concurren-

portret

n’GO april 2017

“

West-Afrika heeft alles in huis om het te maken: economische rijkdommen en een jonge bevolking. Ze moeten alleen de beleidsteugels in handen nemen.

tiestrijd, buitenlands kapitaal aantrekken, deregulering en noem maar op, allemaal ingrediënten voor ontwikkeling.

Dat leidt naar een staat die deze opties bevordert. Maar de staat kan natuurlijk ook een andere rol spelen door te investeren in eigen lokaal talent, door de toegang en het gebruik van de grondstoffen te controleren, zoals de grond, de visserij, de landbouw en vooral de mijnbouw, en in de eerste plaats door eindelijk een eerlijke fiscaliteit in te voeren waarbij de inkomsten geïnvesteerd worden in lokaal talent en in dienst van de hele bevolking. n’GO En hoe geef je de macht terug aan lokale spelers?

Juist door die fiscaliteit, die vandaag ontbreekt in West-Afrika. De staat biedt haar bevolking geen gemeenschappelijke dien-

sten aan, die kwalitatief zijn en in voldioende mate aanwezig. Lokale productie wordt niet gevaloriseerd doordat de invoer niet wordt getaxeerd. Fiscaliteit is het belangrijkste werktuig om de ongelijkheid in West-Afrika aan te pakken. En voor een optimale fiscaliteit is er een functionele staat nodig. n’GO Wat kunnen de burgers doen in deze (r)evolutie?

Vandaag wordt er in West-Afrika openlijk gedebatteerd over fiscaliteit en ongelijkheid, dankzij inspanningen van individuen en burgerbewegingen. En terecht! Deze kwesties beroeren het dagelijkse leven van de bevolking en tegelijk moeten ze toekijken hoe de overheid alles voor hun neus «opeet». Er is een groeiende afkeer tegenover het systeem en bepaalde leiders. Kijk maar

11

De geschiedenis in graffiti gespoten « Op een dag, tijdens een schoolvakantie in mijn pubertijd, ging ik naar zee met enkele vrienden.

We staken kattenkwaad uit, zoals graffiti spuiten op chique villa’s. Het was niet slecht bedoeld, maar ook niet echt snugger. Ik wist wel dat ik daardoor serieus in de problemen zou kunnen geraken als de politie mij zou pakken. Toen ik terug naar school ging, moest ik mij verantwoorden bij de directeur. Hij besloot om me niet te straffen, op twee voorwaarden: ik moest slagen voor al mijn examens en op school werken in de zomermaanden. Eigenlijk gaf hij mij daarmee een buitengewone kans om te ontsnappen aan mijn wereldje van lastige en geprivilegeerde puber en mee te draaien in de wereld van hardwerkende handenarbeiders. Toen ik bij het begin van het volgende schooljaar mijn collega-werkers begroette, bekeken mijn klasgenoten me alsof ik een stilzwijgend verbod had overtreden: ik was van de ene wereld in de andere gestapt. Niet veel later heb ik het elitisme van dat soort onderwijs achter mij gelaten met in mijn bagage een wijze levensles die ik nooit meer zou vergeten: ongelijkheid is overal, verraderlijk, in elke hoek en ook op elk tijdstip. Ofwel sluit je je ogen, ofwel vecht je ertegen. Ik had mijn keuze gemaakt. »

portret

© GILLES_PAIRE - ISTOCK

n’GO april 2017

naar Senegal, Burkina Faso en Gambia recentelijk. Bovendien komt 80 procent van de West-Afrikaanse bevolking uit het landbouwmilieu. Als er morgen een leider wil investeren in die sector, de locale productie wil aanzwengelen, de import taxeert, de grote werven uitbesteedt aan lokale bedrijven en een win-winpartnerschap aangaat met de rest van de wereld, dan zal hij de volle steun krijgen van de bevolking. n’GO Dat vergt een leiderschap

dat zich losmaakt van bepaalde westerse modellen…

Zeer zeker! Volgens mij ligt de oplossing in de verandering van optiek en paradigma van de Afrikaanse politieke klasse die in het

Westen is gevormd. Er zijn andere modellen mogelijk. Kijk naar andere delen van de wereld. Azië of Latijns-Amerika bijvoorbeeld.

Het is aan West-Afrika om een aangepast model te kiezen dat gemaakt is op maat van de lokale en regionale realiteit! n’GO Daar is een stevige dosis

moed voor nodig om als eerste de ketting te doorbreken…

Dat wel, maar het zullen niet de leiders zijn die de ketting doorbreken. De bevolking is dat al aan het doen voor hen. De opstanden tegen landroof, tegen de grote visserijen en tegen bepaalde politieke beslissingen nemen almaar toe. Vandaag verwacht de bevolking vooral moedige beslissingen vanuit

de politiek. Vooral omdat West-Afrika alles in huis heeft om het te maken: economische rijkdommen en een jonge bevolking.

Ze moeten alleen de beleidsteugels in handen nemen. n’GO Kan je enkele voorbeelden geven van “succesverhalen” die een inspiratie kunnen zijn voor die leiders van morgen?

Er zijn een heleboel initiatieven die werken. Ik denk dan aan coöperatieven voor melkophaling in Senegal of landelijke vrouwenorganisaties in Burkina Faso. Tegenover een disfunctionele regering toont de bevolking zich uitzonderlijk inventief.

Dit zet een soort menselijke solidariteit

12

portret © ATTIARNDT - ISTOCK

“

op gang die niet geïnstitutionaliseerd is, maar wel werkt! Ik denk bijvoorbeeld aan gemeenschappelijke graanschuren of granenbanken. n’GO Hoe maak je er een hefboom van voor een functionele en ondernemende staat?

De staat zou zich kunnen inspireren op dergelijke pilootprojecten om ze te ondersteunen of uit te breiden. Een sterke en functionele staat komt haar geloften na op een operationeel lokaal niveau, zoals de CEDEAO of UEMOA, door voor een harmonisatie te zorgen van hun kaders en

n’GO april 2017

13

80 procent van de West-Afrikaanse bevolking is afkomstig uit de landbouw. Als er morgen een leider wil investeren in die sector, de lokale productie wil aanzwengelen, de import taxeert, de grote werven uitbesteedt aan lokale bedrijven en een winwinpartnerschap opzet met de rest van de wereld, zal hij de volle steun krijgen van de bevolking.

initiatieven. Ik denk daarbij aan mechanismen in opbouw die een antwoord geven op grensoverschrijdende problemen zoals honger, pandemieën of conflicten. Er zijn zoveel uitdagingen die nog niet zijn aangegaan door zwakke of afwezige staten. n’GO Maar is dit droom of werkelijkheid?

Het gaat hier niet over een utopie. Ik droom niet zomaar wat. Ik baseer me op wat er al bestaat, op een broeiende menselijke samenleving, die kritisch aan het worden is over de beslissingen van de overheden.

Burgerbewegingen – zoals de beweging Y

en a marre in Senegal of Balai citoyen in Burkina Faso – zijn bijzonder sterk en inspirerend. Die bewegingen tonen de kracht van de bevolking om verandering teweeg te brengen, zelfs het verloop van verkiezingen te beïnvloeden. Daarin zie ik enorm positieve signalen voor de toekomst.

CÉLINE PRÉAUX

dossier

n’GO april 2017

14

Door berg en dal

Over motivatie en ontmoediging bij nood- en ontwikkelingswerkers

© NIELUBIEKLONU - ISTOCK

Hulpverleners, coöperanten, ontwikkelingswerkers. Ze zijn met duizenden, overal ter wereld, elk met een eigen verhaal, een eigen drijfveer. Wat hen bindt is een niet-commerciëel internationaal engagement dat meestal veel voldoening schenkt. Toch – of juist door die betrokkenheid – zijn stress, ontmoediging of cynisme reële gevaren. Beter voorkomen dan genezen.

dossier

“Living like the rich, waarbij ontwikkelingswerkers een spiegelbeeld worden van de kloof die ze willen dichten, is een dwaling.” — Jan Weuts

O

penlijk praten over een deuk in hun motivatie doen ze zelden. Niet met het hoofdkantoor in het Noorden, laat staan in de media. Toch botst elke coöperant of hulpverlener weleens op zijn grenzen, of zag hij tekenen van ontmoediging in zijn omgeving. Volstrekt menselijk voor wie niet van steen is en dagelijks geconfronteerd wordt met botsende cultuuruitingen, medische urgenties of wendingen die tot machteloosheid drijven.

Impact, tegengif voor cynisme

Frank Verstraeten, coördinator van Ucos, blikt terug op een jarenlange ngo-ervaring in Congo en Guinée-Conakry. Hij zag maar weinig mensen onderuit gaan en dat verklaart hij door de eigenheid van de ngo-werking. “Je kan van een paradox spreken. Ngo-werkers verdienen een stuk minder, maar ik heb hen

15 © CHRISTIAN VINCES - FOTOLIA

n’GO april 2017

Raphael Hoetmer, Broederlijk Delen Ik werk al 12 jaar in Peru, de laatste 6 jaar als regioverantwoordelijke voor Broederlijk Delen. Mijn motivatie voor ontwikkelingswerk is geëvolueerd, maar blijft overeind. Ik kwam naar LatijnsAmerika om een antwoord te vinden op de grote werelduitdagingen. Ik wilde andere manieren van kijken ontdekken en leren van de lokale bevolking. De Europese oplossingen schoten tekort, terwijl sociale bewegingen en linkse partijen hier vaak een stuk radicaler aanstuurden op sociale en ecologische verandering. Intussen is de politieke

situatie veranderd. De linkse regeringen hebben hun beloften maar gedeeltelijk waargemaakt. Naarmate je langer op een plek bent, ga je de complexiteit ervan inzien.

Daarom is structureel werken met middellange termijnprocessen de duurzaamste aanpak. Dat is best moeilijk, maar de kleine overwinningen maken het de moeite waard.

In Latijns-Amerika hebben boerengemeenschappen stappen gezet die een voorbeeld zijn voor de wereld. Ik wil zo dicht mogelijk bij het terrein betrokken zijn. Dat blijft mijn sterkste motivatie.

dossier

n’GO april 2017

16

beduidend tevredener gezien dan de bi- of multilaterale coöperanten. Ngo'ers leven en werken dichter bij het terrein, bouwen een persoonlijke band op en hebben daardoor meer grip op hun situatie. De officiële ontwikkelingssamenwerking is een deel van een package of deal tussen landen. Je bent adviseur of expert, ziet veel foutlopen, maar kan niets doen, want je moet je aan de afgesproken regels houden. Behoorlijk frusterend. Toch blijven velen voor deze vorm van samenwerking kiezen wegens de gunstige voorwaarden.”

Zichtbare en meetbare impact van projecten op de situatie van de lokale bevolking is ook voor Jan Weuts de motivatiefactor bij uitstek en een sterk tegengif tegen cynisme.

Hij is noodhulpcoördinator voor Caritas International en was jarenlang hulpverlener bij AZG en Caritas. Zijn uitgebreide ervaring met crisissen die voortvloeien uit conflicten maakte hem een sterke analist. “Ik begrijp meteen welke mechanismen spelen. De invasie in Irak, de War on Terror... Wat mensen en belangengroepen elkaar aandoen maakt mij woedend. Maar die razernij, mijn afkeer voor onrecht, is tegelijk mijn drijfveer: iets

kunnen betekenen voor de slachtoffers van al dat onrecht.”

Dergelijke oprechte motivatie ziet Weuts echter in toenemende mate bedreigd worden door wat hij de institutionalisering van de humanitaire reflex noemt: “Sommige verantwoordelijken zijn meer begaan met het voortbestaan van de instelling, hun carrière of de verderzetting van hun comfortabele verblijf dan met de impact van hun project. De strijd tegen onrecht moet steeds de eerste drijfveer zijn en een eenvoudige levensstijl weerspiegelt dat. Al te gunstige condities vormen een bedreiging van de motivatie. Living like the rich, waarbij ontwikkelingswerkers een spiegelbeeld worden van de kloof tussen arm en rijk die ze willen dichten, is een dwaling.”

Back home

Goele Drijkoningen werkte 2 jaar in Uganda, 7 jaar in Cambodja en nu 8 maand als regioverantwoordelijke voor Broederlijk Delen in Senegal. Als antropoloog wil ze culturen van binnenuit leren kennen, haar blik openen voor andere manieren van denken, opvoeden, leven. “Culturele verschil-

© ROLANDVANECK - ISTOCK

“Vanzelfsprekendheden als stromend water en elektriciteit stel ik steeds vaker in vraag. Deze praktische ongemakken zijn geen stressfactor, maar verrijken mijn bewustzijn.” — Goele Drijkoningen

dossier

Michel Van den Hove, Caritas International

De situatie in Kinshasa is artificieel. In de expat village wonen we in comfortabele omstandigheden, een tegengewicht voor de onveiligheid waarin we hier als blanke leven. Het is een harde omgeving, waardoor die extra’s welkom zijn. Maar de voordelen verdampen stilaan en steeds meer mensen vertrekken, vaak naar een andere bubbel. Die steeds wegtrekkende vrienden, dat word ik soms moe…”

Leven in ontwikkelingsgebieden is minder evident dan in het thuisland.

Comfort en veiligheid zijn schaarse zaken.

Daarom wegen financiële en andere condities sterker door en is de betreffende politiek van een organisatie voor mij een bepalende factor bij de keuze van een missie. Veiligheid staat bovenaan, vervolgens het loon en behoorlijke behuizing, en tenslotte – ook heel belangrijk – de scholing van de kinderen.”

© PHOTOCECH - ISTOCK

n’GO april 2017

17

len vormen voor mij geen stressfactor, ze versterken na al die jaren zelfs mijn motivatie voor een leven in het buitenland. Eenmaal per jaar keer ik naar België terug.

We moeten dan een Frank Verstraeten strakke agenda respecteren, want iedereen heeft het druk. In Senegal kan je gewoon langsgaan, er is waarschijnlijk wel iemand thuis. Ook de vanzelfsprekendheden in het Noorden, zoals stromend water, elektriciteit of een ziekenwagen die razendsnel ter plaatse is, stel je steeds vaker in vraag. Ik kan mateloos genieten van een stromende douche omdat ik het dagelijks met een druppelende sproeier moet doen. Dat is geen stressfactor, maar een verrijkend bewustzijn.”

Jan Weuts herkent die omgekeerde cultuurschok en wijst op een reëel gevaar voor ontheemding. “Op het terrein worden mensen geconfronteerd met de essentie van het leven: welke lik verf heeft geen belang, de matras had comfortabeler gekund. Wanneer ze naar hun thuisland terugkeren, begrijpen ze de bekommernissen van hier niet meer.

Noodhulpwerkers hebben vaak ingrijpende zaken gezien of meegemaakt die moeilijk uit te leggen of te begrijpen zijn. Het gevaar

n’GO april 2017

“

Wie zich voor al te grote frustraties wil behoeden, maakt zich best twee zaken eigen: intellectuele beschouwing en intense contacten met de bevolking.

— Frank Verstraeten

voor ontheemding is dan reëel.” Een oudpsycholoog bij AZG zag ook meermaals dat terugkerende coöperanten na een lang verblijf in het buitenland moeite hadden om de sociale banden met familie en vrienden weer aan te halen. De coöperant heeft een lange innerlijke weg afgelegd, maar zijn westerse leven is blijven stilstaan. Vrienden en familie hebben intussen hun leven verder uitgebouwd, een gezin begonnen. Dat is vaak behoorlijk confronterend.

Culturele verschillen en praktische ongemakken zijn slechts in beperkte mate een bron van stress of ontmoediging. Velen le-

ren na een korte aanpassingsperiode omgaan met een andere manier van leven en wie de juiste aanpak vindt, geraakt een heel eind. Goele Drijkoningen: “Neem het thema gender. In Cambodja heeft men op dit vlak reeds grote vooruitgang geboekt, Senegal staat nog in de startblokken. Een praktijk als vrouwenbesnijdenis is voor ons niet negocieerbaar, maar we zullen nooit mensen bruskeren. Voor dergelijke niet-onderhandelbare waarden gaan we op zoek naar een lokale partner die onze visie deelt. Als hij de boodschap brengt, geraken we verder.

Andere cultuurverschillen, zoals efficiëntie,

zijn relatiever. Daar pleiten we voor flexibiliteit en een open gesprek tussen gelijkwaardige gesprekspartners. Denken dat jij het beter weet dan de andere is uit den boze. Wie procesmatig denkt heeft de meeste kans op slagen: je zoekt hoe iedereen op zijn manier en tempo kan komen tot iets waar je samen achter staat.”

Tussen ideaal en werkelijkheid

Betekent dit dat wie zijn draai vindt in een andere cultuur vrijgesteld is van stress?

Neen, zegt Goele Drijkoningen, maar de

18

© ANTPUN - FOTOLIA

dossier

dossier

19

© DC_COLOMBIA - ISTOCK

n’GO april 2017

Raphael Hoetmer, Broederlijk Delen

Mijn diepste motivatie staat nooit onder druk, maar de prijs voor ons engagement is soms hoog. Ik heb dingen meegemaakt die best heftig waren. Nationale en internationale ngo's, waaronder Broederlijk Delen, werden in een mediacampagne beschuldigd van een complot tegen de mijnbouw in Peru. Er waren rechtszaken en zelfs twee moorden op mensen met wie we werkten. In zekere zin laat dit zien dat de

agenda voor mensenrechten en milieu vooruitgang boekt, maar de prijs is soms te hoog. Hoe ik overeind blijf? Als regioverantwoordelijke heb ik hier geen collega’s, maar de intense dialoog met onze partners en de uitwisselingen met het netwerk in de buurlanden betekenen veel voor mij. Ook de begeleiding vanuit Brussel, evenals de hulp van de ambassade en de Europese Unie waren heel belangrijk.

ontmoediging schuilt vaak in een heel andere hoek. “De impact van beleidskeuzes is het sterkst voelbaar op het terrein omdat wij de laatste schakel Goele Drijkoningen in de ketting zijn. Beslissingen in Brussel, zoals besparingen, treffen ons hard, maar onze inspraak blijft beperkt. De perceptie van terreinmensen, die de evoluties in een land voelen, die zien en horen wat op het terrein leeft, wat mensen willen, verschilt vaak sterk van de zienswijze van collega’s met een bureaufunctie. Verschillende belangen maken het soms moeilijk om op eenzelfde lijn te zitten. Ik mis een langetermijnvisie in het beleid, terwijl ontwikkelingssamenwerking per definitie een langetermijnproces is.

Dat is niet zelden een bron van frustratie en machteloosheid.”

Meer dan in welke sector ook bestaat in ontwikkelingswerk het gevaar voor ontmoediging door de kloof tussen ideaal en werkelijkheid. We onderschatten de inertie van ontwikkelingswerk en overschatten onze eigen impact, vindt Frank Verstraeten.

“Ontwikkelingsprocessen zijn oneindig complex, inert en conservatief. Dat behoedt hen

dossier

“

Dat tijd raad brengt vindt een coöperant moeilijk omdat zijn eigen tijd beperkt is.

We onderschatten de inertie van ontwikkelingswerk en overschatten onze eigen impact.

De sleutel voor tevredenheid is je optrekken aan kleine successen. — Frank Verstraeten

voor een al te grote volatiliteit, zoals grote slingerbewegingen of acties van mensen met slechte intenties. Tijd is heilzaam en brengt raad. Daar heeft een coöperant het moeilijk mee omdat zijn eigen tijd ter plaatse beperkt is. De sleutel voor tevredenheid is je optrekken aan kleine succesverhalen.

Wie zich voor al te grote frustraties wil behoeden, maakt zich best twee zaken eigen: intellectuele beschouwing en intense contacten met de lokale bevolking.”

Stressbestrijders: beschouwing en ontmoeting

“Neem nu wereldburgerschapseducatie, mijn huidige werkdomein. Vandaag is het racismedebat helemaal terug van nooit weggeweest.

Onze hardleersheid kan ons ontmoedigen, maar anderzijds hebben we in de voorbije 25 jaar heel wat verworven: sociaal ondernemerschap, genderbewustzijn, beeldvorming van

het Zuiden… Natuurlijk gaat het traag, maar we gaan wel degelijk vooruit. We moeten ons optrekken aan kleine successen, maar mogen nooit denken dat ze de eeuwigheid zulen doorstaan. Als een waterpomp drie jaar later niet meer werkt, moeten we daardoor niet gedemotiveerd zijn. De pomp heeft gedurende drie jaar water voorzien voor een groep mensen, die gedurende al die tijd minder kans maakten op ziekten door vervuild water. Dat is intellectuele beschouwing, de zaken in perspectief plaatsen.”

Een tweede antidotum voor ontmoediging noemt Frank Verstraeten de lokale ontmoetingen. “Uiteraard is de culturele kloof groot, natuurlijk zal je elkaar soms niet verstaan. Daar moet je vanuit gaan. Maar door dingen samen te beleven ontstaat er een enorme vertrouwensband. Ik herinner mij een Duitse arts die diensthoofd was van een lokaal ziekenhuis in Guinée-

© VIOLETTE NLANDU NGOY - ISTOCK

n’GO april 2017

20

Michel Van den Hove, Caritas International

Ik heb een aantal jaren in India gewerkt en woon nu 2 jaar in Kinshasa. Met mijn ervaring in de privésector, in start-ups en in de ngo-wereld ben ik een kruising van profielen, telkens geëngageerd in maatschappelijke projecten. Ik kwam naar Kinshasa in het spoor van mijn grootvader en vond hier vrienden uit Brussel en familie. Dat maakt mijn verblijf hier aangenaam, ondanks de dagelijkse kleine of grote ergernissen.

In het buitenland wonen is een virus. Je leeft tenslotte maar één keer.

dossier

21

© SINISA - FOTOLIA

n’GO april 2017

“

Goede collega’s op wie je kan terugvallen als de dingen even niet meezitten zijn oneindig veel belangrijker dan een verre expert in het hoofdkantoor. — Goele Drijkoningen

Conakry. Die man is in zijn vrije tijd rijst beginnen telen op een klein moerasveld.

Hij moest daarbij raad vragen aan andere boeren uit het dorp en zijn initiatief deed al snel de ronde. Hij werd op handen gedragen omdat hij zich niet te goed voelde om hetzelfde werk te doen als zijn dorpsgenoten. Ondanks de culturele en sociale kloof kan je stevige banden smeden, zelfs voor het leven. Je kan ook wel eens bedrogen worden. Het is dan de kunst om dat te relativeren. Immers, als de kloof tussen arm en rijk groot is, zijn integriteit en het bijhorende (zelf)respect vaak zoek. Intellectuele beschouwing helpt ook hier weer.”

Nood aan hulp voor noodhulp

Jan Weuts’ ervaring betreft vooral noodhulp, waar stress andere oorzaken en uitingen heeft dan bij de ontwikkelingscoöperant.

“De projecten zijn vaak bijzonder uitdagend en betreffen grote aantallen mensen. Ondervoede kinderen na enkele weken weer zien spelen, het sterftecijfer door mazelen zien dalen dankzij een grootschalig vaccinatieprogramma, dat zijn dankbare resultaten. Als de projectdoelstelling lukt, is dat fantastisch. Maar deze snelle implementaties hebben ook hun prijs. Mensen werken onder adrenaline 7 dagen op 7 en zijn na een tijd doodmoe. De organisatie moet dit nauwgezet in het oog houden om instorten te voorkomen.

De nood aan een sterk aanwezige moederorganisatie voor het beheersen van stress is bij noodhulp dan ook groter dan bij ontwikkelingshulp. Waar ontwikkelingswerkers met hun problemen niet snel zullen aankloppen bij het hoofdkantoor, maar eerder terugvallen op hun lokale netwerk, hebben noodhulpwerkers vaak urgentere be-

dossier

22

© DANI3315 - ISTOCK

© YOKOFOTO - FOTOLIA

n’GO april 2017

Raphael Hoetmer, Broederlijk Delen

geleidingsnoden. Jan Weuts: “Als er onveiligheid heerst, is het erg belangrijk dat de organisatie laat voelen dat ze haar mensen op het terrein niet vergeet. Een berichtje, veiligheidsvoorzie- Jan Weuts ningen verzekeren, de indruk geven dat ze het overzicht blijven behouden. In echt kritische situaties worden technieken aangeleerd om post-traumatische stress te beperken, zoals een gedetailleerd verslag uitschrijven van wat gebeurd is, zodat het slachtoffer de ervaring kan plaatsen. In de meest acute gevallen springen psychologen bij.”

‘Vrienden voor het leven’ Ik blijf gemotiveerd als ik de mogelijkheid krijg om nieuwe dingen te doen en te ontwikkelen binnen de organisatie. De uitwisseling met collega’s in andere landen speelt daarin een belangrijke rol. Ik leer veel van de manier waarop zij dingen aanpakken. Die contacten genereren ook een stevig teamgevoel en dat heeft naast een professionele betekenis vooral ook een menselijke meerwaarde.”

Culturele verschillen zijn zelden een bron van stress. Ik heb meer last van dure en tijdsintensieve regeltjes die door de sector worden opgelegd en niet bijdragen tot een kwaliteitsverhoging. Als iets mijn motivatie al eens bedreigt, dan dat!”

Anders vergaat het de coöperant, die gedurende verschillende jaren een leven opbouwt binnen een lokale gemeenschap. Die gemeenschap bestaat uit gezinsleden, collega’s, vrienden en lokale partners. Zij zijn bij uitstek het eerste aanspreekpunt. Goele Drijkoningen: “Goede collega’s op wie je kan terugvallen als de dingen even niet meezitten zijn oneindig veel belangrijker dan een verre expert in het hoofdkantoor die je niet persoonlijk kent. Anders dan in Cambodja, ben ik nu als regioverantwoordelijke in Se-

dossier

n’GO april 2017

23

Mindfulness voor ngo’s

Link

Schuld en schaamte bij burn-out van hulpverleners

Link

Burn-outpreventie bij hulpverleners

Link

Om moeilijke situaties op een serene, heldere en effectieve manier het hoofd te bieden

Ideële arbeid. Een kwalitatief onderzoek naar de invloed van het ideaal op de arbeidsmotivatie bij medewerkers van ngo’s.

Link

Lees ook een eerder verschenen n’GO-interview met Frank Verstraeten.

Link

Michel Van den Hove, Caritas International

Link

negal alleen, wat mij soms zwaar valt. Ik wil absoluut mensen naar hier halen om te kunnen uitwisselen. Met de Senegalezen heb ik een uitstekende verstandhouding, maar het feit dat je in een donorpositie zit, maakt niet elk gesprek mogelijk. Gelukkig is ook mijn partner hier. Zonder hem was leven en werken in het buitenland mij niet gelukt.”

Noodhulpverleners, die vaak snel van de ene interventie naar de andere reizen, kampen niet zelden met een gemis aan duurzame relaties, zegt Jan Weuts. “Het menselijk contact met medewerkers in crisissituaties is bijzonder intens en wat je samen meemaakt smeedt een band voor het leven. Toch weet je dat je die ‘vrienden voor het leven’ wellicht nooit zal weerzien. De vriendschappen met een chauffeur, een gardien, een collega zijn tijde-

© AGAFAPAPERIAPUNTA - ISTOCK

| meer weten

lijk en toch eeuwig. Het blijft verschrikkelijk moeilijk om hen telkens weer achter te laten.”

Racisme

Maar wat gedaan als ergernis toch de bovenhand haalt? Als de verschillen een bron van frustratie worden? En in extremis: als cynisme en racisme om de hoek loeren? Frank Verstraeten: “In Congo kwam ik in een Belgische kolonie terecht, die ik door de sociale druk moeilijk kon ontlopen. Door de grote culturele en sociale kloof met de lokale bevolking (ongeletterdheid en magisch denken) vervielen velen in een vorm van racisme die hun onschadelijk leek. De meesten hadden tijdens het werk een correct contact met de Congolezen, maar zodra ze onder Belgen waren lieten ze hun racistische grappen de

Culturele verschillen zijn meer dan eens een bron van frustratie, dat kan ik niet ontkennen. Of je ergens aardt heeft veel te maken met je eigen persoonlijkheid. Je bent bij manier van spreken ‘eerder Aziatisch’ of ‘eerder Afrikaans’. Persoonlijk vond ik meer culturele aansluiting bij de Indiase cultuur. Cynisme is een sluipend gevaar wanneer ergernis de bovenhand neemt, bijvoorbeeld in situaties van corruptie, afdreiging, leugens of ongerechtvaardigde boetes. In dat geval moet je het hoofd koel houden, maar de realiteit kan je soms verrassen. In momenten van crisis is het netwerk van vrienden en familie erg belangrijk. Een grapje kan de situatie dan wat ontmijnen en vermijdt openlijk racisme.

dossier

n’GO april 2017

“

24

© LIGHTPOET - FOTOLIA

De vriendschappen met een chauffeur, een gardien, een collega zijn tijdelijk en toch eeuwig. Het blijft verschrikkelijk moeilijk om hen telkens weer achter te laten. — Jan Weuts

vrije loop. Ik heb me nooit goed gevoeld binnen die subcultuur. Op een of ander manier heeft zo’n houding een invloed op je relatie met de andere.” Voor Goele Drijkoningen kan een coöperant die beseft hoe bevoorrecht hij is (studies, opvoeding, reizen…) de culturele en sociale verschillen gemakkelijker overbruggen. “We kunnen ons ergeren aan het gebrek aan analytisch inzicht van een medewerker, maar als je als kind tot je vijfde jaar op de rug van je moeder zat en nooit een puzzel leerde leggen of een verhaal hebt gehoord, hoe wil je dan dat precies die competentie ontwikkeld werd?”

Jan Weuts ziet de laatste jaren één en ander veranderen. “Mensen in het Zuiden zijn assertiever geworden. In de jaren 90 maakten een witte terreinwagen, stickers en T-shirts

nog indruk, vandaag zijn blanken steeds minder welkom. Er is een soort van omgekeerd racisme ontstaan, ten gevolge van jarenlange blanke uitbuiting en dominantie.

Dat vertaalt zich ook in het recruteringsproces, waar een groeiende internationalisering plaatsvindt. Steeds meer westerse hulpverleners moeten plaats ruimen voor regionale expats. Een Kameroenees kan bijvoorbeeld makkelijker overleven in de brousse van Soudan. Die vermenging van culturen bevordert een omgang op voet van gelijkheid en wederzijds respect. Het wijzijdenken groeit er stilaan uit. En daarmee ook het racisme.”

SYLVIE WALRAEVENS

passerelles

Louis-Marie Butoyi

n'GO april 2017

Je eigen kijk bijstellen is een manier om de andere te veranderen

25

passerelles Louis-Marie Butoyi

n'GO april 2017

26

Passerelles : Deze nieuwe rubriek geeft het woord aan personen met een migratieachtergrond. We laten hen hun manier van leven vertellen, hoe ze uitwisselen en samenleven in en met hun gastland. Hoe leggen ze contact?

Hoe overstijgen ze dagelijkse vooroordelen en discriminatie? Hoe creëren ze passerelles tussen hun thuisland en hun gastland? Hoe engageren ze zich opnieuw, dragen ze bij en interpelleren ze?

In onze samenleving maken vooroordelen en discriminatie sociale banden kapot en ze verwijderen gemeenschappen van elkaar. Wij vinden het belangrijk om mannen en vrouwen naar voren te schuiven die in het dagelijkse leven passerelles bouwen tussen hun hier en hun daar en zo de vaardigheden ontwikkelen om culturen, verhalen, plaatsen en talen in dialoog te laten treden.

“Ik ruil het statuut van helpende in voor dat van hulpbehoevende.

Voortaan doet men geen beroep meer op mij; ik vraag anderen nu om hulp.”

O

p bezoek bij Louis-Marie Butoyi. In zijn thuisland Bur undi is Louis-Marie een geëngageerd man die aidslijders begeleidt. Maar omdat hij zijn waarden weigert te verloochenen door samen te werken met de lokale autoriteiten, die hem tot corruptie willen aanzetten, vlucht hij uit vrees voor zijn leven. Zo belandt hij in België en kruipt hij in de huid van een asielzoeker.

Zijn status van helpende inruilen voor die van hulpbehoevende is geen gemakkelijke opdracht. Hoe kan hij een nieuwe identiteit opbouwen zonder te breken met zijn verleden? Die wederopbouw kan pas beginnen zodra hij zich ervan bewust wordt dat hij zelf een actor is. Zo engageert hij zich bij het Rode-Kruiscentrum waar hij opgevangen wordt. Later krijgt hij er een plaats als bediende en uiteindelijk wordt hij directeur van het centrum.

© PICATTOS - FOTOLIA

passerelles Louis-Marie Butoyi

Tussen daar en hier

“Mijn land verlaten was een beetje sterven. Van de ene op de andere dag heb ik mijn familie, mijn kinderen, mijn bodem verlaten. Burundi maakt deel uit van mijn verhaal, mijn verleden én mijn heden. Daar groeide ik op. Wie ik vandaag ben, heb ik bovenal te danken aan mijn familie. Het woord ‘familie’ begrijp ik in Afrikaanse zin, namelijk alle mensen die het dagelijkse leven met iemand delen. Die notie leidt tot grote solidariteit, ze maakt dat alles gemeenschappelijk wordt, dat we het

ongekende bij ons toelaten, dat we altijd op zoek gaan om het menselijke in eenieder te ontmoeten.

Weggaan is vertrekken naar het ongekende, zonder te weten wat men er zal aantreffen. Ik beland hier in België in een nieuwe samenleving met andere manieren om met tijd om te gaan, met meer regeltjes, structuur en controle. En dat terwijl ik in mijn stiel vooral had geleerd om vertrouwen te hebben, om niets op te dringen, om de mensen te betrekken in de zoektocht naar oplossingen.

n'GO april 2017

27

Ik doorloop alle systemen die voor het onthaal van vluchtelingen zijn ingericht.

Vluchteling, dat is de term waaronder ik tegenwoordig val. Daaraan herkent men mij. Het wordt mijn identiteit, mijn statuut. Het statuut van helpende inruilen voor dat van hulpbehoevende is een grote omwenteling. Voortaan doet men geen beroep meer op mij; ík vraag anderen nu om hulp. Vroeger was ik familiehoofd, nu zegt men mij wanneer ik moet gaan slapen.

Men dringt erop aan dat ik een logistieke opleiding volg om polyvalent arbeider te worden. Anderen beslissen over mijn leven, mijn toekomst, en vegen daarbij met één haal mijn verleden uit. Ik voel mezelf in conflict, dit is niet hoe ik mijn levensproject zag. Soms heb je de neiging om te aanvaarden, enkel maar om zelf aanvaard te worden, en de oriëntatie die men jou voorhoudt te volgen.

Alles wat ik heb opgebouwd verkruimelt.

Het voelt als een afgrond. Hoe geraak ik hieruit? Wie ben ik nog?

Zichzelf herkennen in de blik van een ander

Ik heb tijd nodig om de situatie tot mij te laten doordringen, om te aanvaarden

passerelles Louis-Marie Butoyi

n'GO april 2017

28

© IMLADRIS01 - ISTOCK

“Eigenlijk is je eigen blik veranderen de makkelijkste manier om mensen in beweging te zetten. Het is een manier om mensen te veranderen.” dat ik anders en elders mezelf weer moet opbouwen.

In Burundi ging ik langs bij mensen die niets hadden. Nooit ofte nimmer had ik gedacht ooit in hun situatie te zitten. Het kan iedereen overkomen. Ik relativeer. De mensen die zich over ons ontfermen in het centrum doen er alles aan opdat wij eruit zouden geraken en een plaats vinden in deze maatschappij.

Ik wil niet langer wachten tot men mij aanreikt waarnaar ik op zoek ben. Mijn geluk kan enkel van mijzelf komen. Ik heb geen geld, maar wel capaciteiten. Beetje bij beetje transformeert mijn passiviteit tot actie. Ik vind de innerlijke kracht terug die mij altijd zo eigen was tijdens mijn hele parcours.

Ik maak ook de mensen rond mij hiervan bewust. Ik zeg hun dat we dingen kunnen doen, ons leven kunnen opbouwen en dat in dat proces de centrumwerkers onze bondgenoten zijn. Ik ga hun zelfs mijn hulp aanbieden. Zij aanvaarden het en zo word ik vrijwilliger. De identiteit van asielzoeker die aan mijn lijf kleefde vervaagt beetje bij beetje.

Ik denk ook na over hoe ik zelf kan bijdragen. Ik vind de mensen hier racistisch, maar wat wil dat eigenlijk zeggen? Misschien zijn ze gewoon zo omdat ze ons niet kennen? Misschien moet ik ze eerst respecteren voor wie zij zijn?

Ik ga langs in scholen om aan jongeren te tonen wie de migranten zijn en wat immigratie betekent. Ik leg uit waarom wij hier

zijn, dat migratie geen misstap is, dat wij iets bij te dragen hebben tot de samenleving. Ik krijg dan reacties van de kinderen: Dankjewel om bij ons langs te komen.

Door het contact verbleken de stereotypen beetje bij beetje, mijn en hun stereotypen. Eigenlijk is je eigen blik veranderen de makkelijkste manier om mensen in beweging te zetten. Het is een manier om mensen te veranderen.

Bruggen bouwen

Die opdrachten als vrijwilliger doe ik een tijd lang, tot er een vacature komt bij het Rode Kruis. Tot algemene verbazing word ik aangenomen. De sociale assistent die zich met mijn dossier bezighoudt gelooft er niet in. Van migrant tot vrijwilliger worden is al niet courant, maar van migrant

tot bediende, dat is andere koek! Eindelijk krijg ik erkenning. Ik sta op voet van gelijkheid met de andere centrumwerkers, maar bovenal sta ik op voet van gelijkheid met mijn gastland. Voortaan zetten wij ons samen in om nieuwe migranten wegwijs te maken en voor hen te zorgen.

Vandaag ben ik directeur van het RodeKruiscentrum van Beho. Ik kan me vinden in de principes van het Rode Kruis, die universeel zijn. Onze rol is om te beschermen, te onthalen, te begeleiden en de rechten te garanderen van migranten die hier stranden. Dat ik zelf door dat systeem ben moeten gaan, hetzelfde heb meegemaakt als hen die we onthalen, helpt me enorm.

En het feit dat ik eerst bediende was in een centrum heeft me een andere manier van werken doen kennen, gestructureerder

n'GO april 2017

29

“Dat ik zelf door dat systeem ben moeten gaan, hetzelfde heb meegemaakt als hen die we onthalen, helpt me enorm.” © RKLFOTO - ISTOCK

passerelles Louis-Marie Butoyi

passerelles Louis-Marie Butoyi

n'GO april 2017

30

© PICCAYA - FOTOLIA

“We hoeven niet opgesloten te blijven in vooroordelen, ieder kan zijn plaats in de samenleving verwerven.” en met een deontologie voor ogen, om het kader en de waarden te doen respecteren.

Ik ben geen grote prater. Mijn cultuur heeft me geleerd om vooral te luisteren en te observeren. Maar in Europa moeten we praten en daardoor ga ik vooruit. Zo schep ik iets nieuws dat van elders komt en tegelijk van hier. We scheppen voortdurend, niets staat vast, niets is ooit verworven.

Ik sla graag bruggen tussen culturen, ik organiseer graag ontmoetingen. Ik maak er werk van om passerelles te bouwen, eerst nog fragiel, tekenen van een overgang van daar naar hier. Die passerelles kunnen maar stevig worden als ook anderen dit project steunen. Samen concrete actie

ondernemen kan een blik veranderen.

Dat zie ik gebeuren wanneer jongeren uit het centrum in een club voetbal gaan spelen met andere jongeren. Ze hebben een gemeenschappelijk project, waardoor ze beetje bij beetje dichter bij elkaar komen.

Zo kunnen ze zelf vaststellen dat ze niet opgesloten hoeven te blijven in vooroordelen, dat ieder zijn plaats kan verwerven in de samenleving.”

LOUIS-MARIE BUTOYI, TEKST OPGETEKEND DOOR CHLOÉ DÉSENCLOS EN WIVINE HYNDERICK

© AYLEREIN - FOTOLIA

instrument les filles du baobab

n’GO april 2017

Dit is het verhaal van twee coaches. De ene met diploma's in rechten en criminologie, de andere met een parcours in het onderwijs. Hun wegen kruisten tijdens een vorming voor coaches. Véronique en Sonia vonden elkaar in een gemeenschappelijke zoektocht naar oplossingen voor het werkveld, op maat van het terrein. Zo kozen ze voor beelden, als multiinzetbaar instrument om mensen aan te zetten tot dialoog en cocreatie.

Beelden zijn spraakboosters

31

instrument les filles du baobab

© SERGEY NIVENS - FOTOLIA

n’GO april 2017

“Toen we elkaar voor het eerst ontmoetten, gebruikten we in onze vormingen allebei reeds foto’s op een intuïtieve manier”, vertellen ze.

“We maakten gebruik van bestaande spelletjes, we knipten beelden uit tijdschriften…”

“

We volgden ons gevoel en er zat niet noodzakelijk een lijn in wat we deden. Uiteindelijk besloten we om samen te zoeken naar een meer onderbouwde manier om met beeldmateriaal te werken, om foto’s op een pedagogisch verantwoorde manier te gebruiken in onze sessies. We kozen de baobab als symbool, omdat hij een uitgelezen palaverboom is. In heel wat gemeenschappen zetten mensen zich neer onder

32

| getuigenis Christine Englebert, freelance marketing coach « Ik heb de kaarten van Les filles du baobab gebruikt voor een coachingopdracht in Benin. Ik werk daar met een groep consumenten en producenten die samenwerken om pakketten biologische, seizoensgebonden groenten aan te bieden. In zo’n context is het moeilijk om uit te maken wie welke rol speelt. Ik heb het tafels-en-stoelenspel gebruikt, dat bedoeld is om een gesprek op gang te brengen over de plaats die elke persoon inneemt. Ik vroeg de deelnemers om een stoel te kiezen die hen voorstelt. De projectleidster koos een stoel die achterover valt in een kring van stoelen. Ze zei: “Het hele team kan die vallende stoel zijn, want in tegenstelling tot de initiatiefnemer van

het project kan het team op elk moment veranderen.” Dat heeft me getroffen, omdat ze op die manier een bezorgdheid verwoordde die we niet in de gaten hadden. En ze plaatste zichzelf ook op gelijke hoogte met de rest van het team, zonder zich te willen onderscheiden als de leider.

Meer algemeen genomen heeft dat spel ons trouwens doen nadenken over de rol van iedereen als onderdeel van een ecosysteem en niet alleen als een van de elementen in een klassiek economisch circuit. Het werken met de baobabbelkaarten was een goede hefboom om het in ruimere zin over bestuur te hebben. » Meer weten : www.covisu.com

instrument les filles du baobab

33

© NNERTO - FOTOLIA

“

Welke metaforen associeert iemand met een beeld? Een beeld moet gevoelens, emoties en herinneringen aanspreken.

n’GO april 2017

zo’n boom als de avond valt en ze hebben het dan over de voorbije dag. In het Brussels zeggen mensen trouwens ‘babeler’ en in combinatie met baobab kwamen we zo uit bij ‘baobabeler’ of ‘baobabbelen’ in het Nederlands. Onze kaartjes – baobabbelkaarten – zijn een hulpmiddel om mensen met elkaar te laten praten. Ze helpen om een gesprek op gang te brengen, om woorden op te roepen, om verschillende visies naast elkaar te leggen en aan te geven dat niet iedereen de dingen op dezelfde manier ziet.”

Beelden breken het ijs

Voor Les filles du baobab zijn beelden ook een unieke manier om jezelf te ontdekken en daarna open te kunnen staan voor de wereld. Foto’s zijn een ‘voorwendsel’ voor ontmoeting en dialoog: ze gaan vooraf

aan woorden en openen de weg naar een gesprek. “Mensen vragen om zomaar het woord te nemen, zonder hen daarvoor een hulpmiddel aan te reiken, is soms moeilijk. Het is niet altijd evident om de stilte te doorbreken, en in zo’n geval kan een foto het ijs breken. Beelden roepen vaak ook andere beelden op, die reeds in de taal zitten. Mensen spreken immers vaak in beelden. Je kan dus vertrekken van een beeld dat woorden oproept, maar die woorden kunnen op hun beurt weer andere beelden oproepen. Zo kan er een fantastische dynamiek ontstaan.”

Kwetsbaar en toch beschermd

Maar een beeld kan net zo goed dienst doen als een schild, iets om je eigen kwetsbaarheid mee te beschermen wanneer je je

© RAWPIXEL.COM - FOTOLIA

instrument les filles du baobab

n’GO april 2017

“

34

Aan de hand van beelden kan je dingen onder woorden brengen.

Beelden helpen introverte mensen om uit hun schulp te kruipen… | beperkingen ––Sommige mensen geraken niet verder dan het puur beschrijven van een beeld. Onze samenleving moedigt directe, materialistische consumptie aan. Mensen leren niet meer symboliseren.

verhaal doet. Véronique en Sonia geven een sprekend voorbeeld: “We hebben een reeks kaarten uitgewerkt met daarop een of meerdere wegen, die op hun beurt de dieperliggende vraag oproepen: waar sta ik in mijn leven? Dat is geen vanzelfsprekende vraag om te beantwoorden, niet voor jezelf en al helemaal niet voor een groep waarmee je een vorming volgt bijvoorbeeld.

Door een bepaald soort weg te kiezen die je hebt afgelegd – onduidelijk, bochtig, een kruispunt, een rechte weg – vang je je leven in een beeld en ‘gooi’ je de vraag buiten jezelf. “Oef, dat moest eruit”, zou je kunnen zeggen. Aan de hand van beelden kan je dingen onder woorden brengen. Beelden

helpen introverte mensen ook om uit hun schulp te kruipen, mensen die misschien liever over een foto spreken dan rechtstreeks over zichzelf en die nood hebben aan de afstand die een foto schept. Het gespreksonderwerp komt niet meer van binnen maar van buiten, het ligt op tafel in de vorm van een foto. Zo kan je als het ware mediteren rond de foto.”

Het beeld als metafoor voor iets diepers

“Toch is het niet de foto zelf die ons interesseert”, gaan de initiatiefneemsters verder. Het is de bedoeling dat er meer gebeurt dan een loutere beschrijving van

––Als de animator zelf geen goed ontwikkelde verbeelding heeft, dreigt hij of zij de verbeelding van anderen af te remmen of in te perken.

––Het beeld bevat geen antwoorden. Het is geen tarotkaart.

Alleen de persoon in kwestie of de groep kunnen betekenis geven aan het beeld.

––Voor sommige mensen werken de afbeeldingen beperkend: ze zien alleen nog het beeld, als iets dat vaststaat. Die mensen zullen misschien meer vrijheid en openheid ervaren als ze zich met woorden uitdrukken.

instrument les filles du baobab

35

© DUDAREV MIKHAIL - FOTOLIA

n’GO april 2017

een afbeelding. “Het beeld op zich heeft geen betekenis. Het is natuurlijk niet neutraal en ook niet universeel, er zit een hele geschiedenis en een hele cultuur aan vast.

Een eikenbos bijvoorbeeld heeft een geografisch en een cultureel ijkpunt. Maar meer nog zijn we geïnteresseerd in wat een beeld voor iemand persoonlijk betekent, voor elk van ons. Welke verbeelding brengt een beeld op gang, of welke metaforen associeert iemand met een beeld? Een beeld moet gevoelens, emoties en herinneringen aanspreken.”

Ieder zijn visie

Beelden zijn ten diepste subjectief en daarin schuilt een andere kracht: mensen kunnen beelden op verschillende manieren interpreteren. In die zin helpt

een beeld om je te openen voor anderen, stellen beide vrouwen. En tegelijk waarschuwen ze: “Wie beelden gebruikt, moet opletten dat hij zijn eigen antwoord er niet op projecteert. Als ik een beeld kies en in gesprek wil gaan met de ander, dan kan ik mijn interpretatie van het beeld niet opdringen. Ik moet blijven openstaan voor de interpretatie van anderen. Anders sluit ik mezelf op in het beeld, terwijl dat net een venster wil zijn. We moeten aanvaarden dat anderen een andere kijk op de wereld hebben dan wij, ook al zijn we daardoor gechoqueerd. We moeten een zekere afstand kunnen nemen van ons referentiekader om ons te kunnen inleven in dat van de ander. En net op dat vlak is het heel zinvol om met beelden te werken.

Voor wie werkt rond diversiteit is het inte-

ressant om te zien dat er ook in wat anders en vreemd is dingen zitten waarin we ons herkennen, terwijl dat andere er tegelijk gewoon mag zijn.”

Tijd nemen om te filosoferen

De aanpak mag enigszins ludiek lijken, toch raakt hij ook aan grotere uitdagingen.

Véronique en Sonia sommen er enkele op, die allemaal te maken hebben met de kern van ons samenlevingsmodel: “In een wereld die beheerst wordt door pragmatisme en het materiële is het belangrijk om mensen opnieuw te leren filosoferen, nadenken over thema’s en tijd nemen. Als je met beelden werkt, moet je een omgeving creëren die veilig genoeg is om te spreken, na te denken, eventueel zelfs van gedacht te

instrument les filles du baobab

36

© JUL14KA - FOTOLIA

n’GO april 2017

veranderen door in contact te komen met anderen. De poëtische dimensie zit in het feit dat de mens altijd op zoek is naar betekenis. Wie betekenis vindt, ziet hoe mooi de dingen zijn, zelfs een tafel, een stoel of een ander eenvoudig voorwerp, door het anders te zien dan vanuit de oorspronkelijke functie van dat voorwerp. Die zoektocht geeft ons de vaardigheden die ons tot mens maken. Beelden brengen mensen in een dynamiek waarin ze dingen kunnen symboliseren, voorbij het concrete kunnen kijken om iets anders te ontdekken.”

Licence to tell

Meer nog dan woorden zijn beelden een uitnodiging om te gaan graven naar dingen in onszelf waarvan we niet eens wisten dat ze er waren en die ons op weg kunnen zetten naar een mooiere toekomst. Aan de

hand van beelden kunnen mensen in zichzelf kijken en hun verhaal doen, en elkaar uiteindelijk ontmoeten: “We proberen een steeds sterkere link te leggen tussen onze baobabbelkaarten en het vertellen van verhalen, wat een begeleidingsmethode is waarmee de Australische psychosocioloog Michael White als eerste begon. Daarbij worden verhalen bedacht en weer tot leven gebracht om de identiteit van mensen kracht bij te zetten. In die zin geef je mensen hun geschiedenis terug door hen erover te laten praten, in plaats van hen die geschiedenis af te nemen. Beelden zijn als het ware de toelating voor mensen om hun verhaal te mogen doen, ze zijn het signaal voor mensen dat ze belangrijk zijn, dat ze een plaats hebben, dat ze gezien en gehoord worden.”

CÉLINE PRÉAUX

| meer weten Internet Volg een vorming met Les filles du baobab: http://lesfillesdubaobab.com/ nos-ateliers-agenda/

U kent een interessant werk­ instrument dat waardevol is in een context van interculturele sa­ menwerking? Laat het ons weten!

blog-notes

n’GO april 2017

| stem van de expert

37

Tom Wouters

© OXFAMWERELDWINKELS.BE

Tom Wouters is hoofd van de bewegingsdienst van Oxfam-Wereldwinkels, een vereniging met meer dan 8000 vrijwilligers. Hij werkt rond participatieve processen en inspraak en heeft een grote belangstelling voor educatie in vele vormen. Het maatschappelijk belang van vrijwillig engagement en van permanent leren zijn twee van zijn interesses die in dit artikel samen komen.

De alternative facts van vrijwilligers

D

e krant, het journaal, nieuwssites, feeds op Facebook. Dagelijks nemen we de verhalen van beleidsen opiniemakers stilzwijgend tot ons. De ideeën van de heersende opinie nestelen zich in onze geesten en veroveren onze meningen en standpunten. En wat gedeeld wordt, wordt waar. Waar het Twittert moet vuur zijn. Of toch niet?

De dagelijkse stroom verhalen vertrekt steevast van aannames en evidenties die niet allemaal zo vanzelfsprekend zijn. Met andere woorden: wat we als ‘gezond verstand’ of evident ervaren is niet geheel neutraal. De zogenaamde werkelijkheid is altijd gekleurd door belangen of is het product van twist en onenigheid. Toch vormen dergelijke verhalen de grondslag voor analyses en legitimeren ze gemaakte beleidskeuzes. Wat we uit de recente

blog-notes

n’GO april 2017

38

© WAVEBREAKMEDIAMICRO - FOTOLIA

“Vrijwilligers zijn niet enkel doeners, maar ook ook denkers en dromers. Ze creëren voor zichzelf en voor de samenleving tijd en ruimte om vragen te stellen.” heisa rond “alternatieve feiten” en fake news echter leren, is dat de waarheid ook aangepast of gecorrigeerd kan worden om de belangen van zittende machthebbers beter te bekrachtigen.

In een democratische rechtsstaat moet de heersende opinie blijvend bevraagd worden. Daarom willen we tijdens de Week van de Vrijwilliger (onlangs in maart) en in tijden van stevige besparingen in het culturele en sociale middenveld, de cruciale ‘ondermijnende’ rol van vrijwilligerswerk extra in de verf zetten.

Vrijwilligerswerk is een buitengewoon interessante vrijplaats voor een kritisch maatschappelijk debat. En dat is in deze tijd van alternative facts meer dan nodig.

Vrijwilligers komen via hun engagement in contact met meningen en standpunten die ze anders niet of nauwelijks

zouden leren kennen, en spelen op die manier een belangrijke rol als motor voor kritische, inhoudelijke verdieping.

Het middenveld bevraagt thema’s door ze in een andere context te plaatsen. Ze organiseert en voedt het inhoudelijk debat en creëert zo de ruimte voor nieuwe inzichten.

Vrijwilligers zijn dus niet enkel doeners. Ja, ze steken de handen uit de mouwen in een poging om een verschil te maken. Maar vrijwilligers zijn ook denkers en dromers. Ze vormen een stuk geweten van de samenleving. Hun blijvende inspanningen om bij te leren en om met elkaar en met anderen in dialoog te treden, vormen een onmeetbare toegevoegde waarde voor onze collectieve ontwikkeling en vooruitgang. Vrijwilligers creëren voor zichzelf en voor de

blog-notes

39

“Vrijwilligerswerk is een buitengewoon interessante vrijplaats voor een kritisch maatschappelijk debat omdat vrijwilligers in contact komen met meningen en standpunten die ze anders nauwelijks zouden leren kennen.” samenleving tijd en ruimte om vragen te stellen. Van Remco Campert leerden we al dat verzet niet begint met grote woorden of daden. Jezelf een vraag stellen en dan die vraag aan een ander stellen, daarmee begint verzet. Het is daar dat de kiem wordt gelegd voor nieuwe ideeën. Het is daar dat alternatieven volwaardig en grondig bekeken worden en niet worden weggezet als gerommel in de marge.

In tijden waarin we levenslang en levensbreed leren zo belangrijk vinden moeten we het vrijwilligerswerk koesteren.

Niet alleen omwille van zijn bijdrage aan de competentieontwikkeling van de individuele vrijwilliger maar ook omdat het een terrein creëert waar debat en actie hand in hand gaan. Waar de vrije wil aanwezig is,

ontstaat ook ruimte voor vrij denken. In tijden van alternative facts en het negeren van onomstotelijke feiten (zoals bijvoorbeeld met de klimaatverandering gebeurt) hebben we daar meer dan ooit nood aan.

Daar spelen niet alleen media, politici, wetenschap of de kunsten een rol in, ook het vrijwilligerswerk levert een belangrijke bijdrage aan het maatschappelijk debat en de ontwikkeling van het vrije denken. Van onderuit dagen de vele vrijwilligers die dit land rijk is de “normaliteit” van de dingen uit en scheppen op die manier de ruimte die nodig is voor de geboorte van mogelijke alternatieven en dus innovatie. Hoog tijd om hen daarvoor te erkennen.

n’GO april 2017

Tweemaandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos Communication Verte Voie, 20 - 1348 Louvainla-Neuve - België +32(0)2 387 53 55 Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck Hoofdredacteur Sylvie Walraevens Redactie Wivine Hynderick Chloé Désenclos Céline Préaux Sylvie Walraevens Vormgeving Bertrand Grousset Lay-out Thierry Fafchamps Vertaling Arno Thijs, Seppe Van Hulle Taalcorrectie Naomi Leclercq Met de steun van :

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

backstage

n’GO april 2017

18/05/2017 - Antwerpen

Seminarie (Ucos en Usos) Voluntourism binnen het hoger onderwijs: verantwoord en effectief?

‘Voluntourism’ is booming business. Het is een nieuwe reisvorm waarbij vrijwilligerswerk een niche vormt binnen het actieve toerisme. De trend is bijzonder populair bij jongeren en heeft ook zijn intrede gedaan in het hoger onderwijs. Maar past dit binnen een opleidingscontext? Reiken de projecten de nodige kennis, vaardigheden en attitudes aan die zo’n buitenlandse stage beoogt? Wat zijn de valkuilen en wat is de rol van de aansturende docenten en coördinatoren? Dit seminarie reikt tools aan voor een betere analyse van aanvragen en is bedoeld voor alle betrokkenen bij de mobiliteit van studenten naar het Zuiden binnen het hoger onderwijs. Î ÎWaar? Universiteit Antwerpen, Stadscampus, Gebouw S (zaal Kapel: gelijkvloers), Klooster Grauwzusters, Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen Î ÎWanneer? 18 mei, 9u30-12u30 (gevolgd door broodjeslunch) Î ÎMeer info: Sebastian Van Hoeck | UCOS | sebastian.van.hoeck@ucos.be | 02 614 81 63 | Janus Verrelst | USOS | janus.verrelst@usos.be | 03 265 56 5 n’GO Magazine is partner van Ucos

Deelname is gratis, inschrijven verplicht

40

16/05/2017 - Brussel

Ontwikkelingsdebat Humanitaire hulp en ontwikkelingshulp. Living apart together?

Humanitaire crisissen worden almaar langer en complexer, waardoor de scheidingslijn tussen humanitaire hulp en ontwikkelingssamenwerking niet meer zo duidelijk is. Sommige aanslepende crisissen kan je bezwaarlijk nog een acute ramp noemen. Hoe kunnen hulpverlening en financiering flexibeler worden? Moeten ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp samensmelten in een nieuw financieringsmodel? Maar kan je deze twee domeinen, met een verschillende ontstaansgeschiedenis en andere doelstellingen, in elkaar laten opgaan? Gaan hierbij de humanitaire principes van onafhanke-

lijkheid en onpartijdigheid niet verloren? Neem deel aan het debat! Î ÎWaar? Espace Jacquemotte, Hoogstraat 139, 1000 Brussel Î ÎWanneer? 16 mei, 18u-20u30 (17u broodjes) Deelname is gratis, inschrijven verplicht n’GO Magazine is mediapartner van de Ontwikkelingsdebatten

09/05/2017 - Brussel

n’GO-lezing (in samenwerking met Bozar) Lukas Pairon over de impact van kunst en cultuur op ontwikkeling Begin 2009 zag Lukas Pairon hoe de eerste muziekschool van Gaza gebombardeerd werd en na amper twee maanden weer openging.

Hebben ze geen andere prioriteiten?, kon men zich afvragen. In deze lezing zoekt Lukas Pairon een antwoord dat verder gaat dan het romantische en gratuite discours van ‘kunst verzacht de zeden’. De bevindingen van zijn doctoraal proefschrift over de betekenis

van muziek voor jongeren in gewelddadige omgevingen in Kinshasa vormen daarbij de leidraad. Nadien is er ruimte voor gesprek. Î Î Waar? Bozar, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel Î Î Wanneer? 9 mei, 17u45- 20u Inkom gratis, info en verplichte inschrijving