p.6-9 ed3-10
05-05-2010
16:03
Pagina 6
Wiegeliedjes als medicijn Zingen werkt helend Wie heeft er niet voor zijn kind gezongen? Voor je baby in de wieg, bijna in slaap? Voor het kindje op je arm dat even troost nodig heeft? Velen zullen dit doen, vaak bijna vanzelf, want je voelt waar je kind behoefte aan heeft. Maar wist je ook dat zingen helend kan werken? Imke McMurtrie zingt zelf en verzamelt liedjes. Zij vertelt hoe belangrijk het zingen van kinderliedjes is, voor het kind dat het hoort én voor de volwassene die zingt.
Imke McMurtrie
Helend effect
Imke McMurtrie is ademhalings- en stemtrainer en werkt in heel Europa. Zij geeft o.a. seminars over de helende kracht van volksliedjes. Ze treedt op met haar ensemble Shen en nam drie cd's op met slaapliedjes en liedjes uit verschillende tradities om te gebruiken in therapieën. www.aniri.net
In het onderzoek naar het effect van zingen vond men een toename in het vrijgeven van hormonen, zoals endorfine en oxytocine. Deze hormonen zorgen ervoor dat je emotioneel meer in balans bent en hebben een positieve uitwerking op de functie van het hart en de bloeddruk. Verder stimuleren ze het immuunsysteem door een toename in de productie van antistoffen (immunoglobuline A). De helende werking van zingen treedt zowel op bij degene voor wie gezongen wordt, als bij degene die zingt. Als een volwassene zingt voor een kind is er een uitwisseling van trillingsinformatie van lichaam tot lichaam, van cel tot cel. Zingen creëert een 'helend veld' waarin mensen zichzelf in balans kunnen brengen en spanning kunnen loslaten. Het corpus callosum, de brug tussen de rechter- en de linkerhersenhelft, wordt verstevigd, wat vooral belangrijk is in een tijd waarin je voortdurend bent blootgesteld aan media die deze verbinding zwakker maken. Hoe vind je doorgaans ontspanning als je moe uit je werk komt met een kind dat een vervelende dag had op school of in het kinderdagverblijf? Je kunt natuurlijk de televisie aanzetten om te ontspannen. Maar als je nu, in plaats daarvan, jezelf in harmonie probeert
[ pagina 6 ] 3/2010
e du c a r e
te brengen, kunnen jullie allebei rustig worden. Je stemt af op dezelfde golflengte. Onder de onverdeelde aandacht van de bekende stem, die vrede, liefde, bevestiging uitstraalt en alle essentiële informatie die een kind nodig heeft om zichzelf te oriënteren in de wereld, en zich ontspannen. Ook jij kunt hierdoor weer in evenwicht komen en je energie herstellen.
Kinderliedjes later in het leven Er is heel interessant onderzoek gedaan met oorlogsveteranen in Canada. Psychiaters en therapeuten ontdekten dat de soldaten voor wie de ouders vroeger hadden gezongen veel gemakkelijker om konden gaan met posttraumatische stressstoornissen dan degenen voor wie nooit gezongen was. Wat er wetenschappelijk gebeurt als er voor een kind vroeg in zijn leven wordt gezongen, is dat de hersenen neurologische paden aanleggen en leren hoe je uit een stresssituatie kunt komen. Door te zingen legt het een basis voor stressmanagement in de praktijk. Misschien heb je het zelf al ooit meegemaakt in een heel moeilijke situatie: als je op dat moment een melodie neuriet of zelfs als je een paar geluiden maakt, kan dat je helpen om te ontspannen. De ademhaling wordt dieper, de zuurstoftoevoer groter en de trilling van het geluid brengt de spierspanning in balans.
Geruststellend geluid Iedere cultuur heeft verschillende soorten kinderliedjes, afhankelijk van haar traditie. Ieder slaapliedje 'werkt', als het maar gezongen wordt met liefde en respect. Wat slaapliedjes gemeen hebben, is dat de melodie en de woorden vrij simpel zijn en vaak herhaald worden. Zo kunnen ze gemakkelijk herkend en geleerd worden. In Afrika zijn er slaapliedjes waar een kietelspelletje bij hoort. Dus op de een of andere manier hebben ze
© ERICA JANSE
I
edereen die wel eens een liedje heeft gezongen om een kind in slaap te sussen, heeft het effect gevoeld dat zingen kan hebben op een ander mens. In het bijzonder op kinderen, die nog zo open zijn voor alle indrukken. Wat we duizenden jaren lang intuïtief gedaan hebben, is nu bevestigd door wetenschappelijk onderzoek: het zingen van slaapliedjes werkt kalmerend. Je geest gaat langzamer werken, je ademhaling wordt dieper, de spieren ontspannen zich en je voelt je lekker.
p.6-9 ed3-10
05-05-2010
16:04
Pagina 7
Muziek op schoot
p.6-9 ed3-10
05-05-2010
16:04
Pagina 8
Psychiaters ontdekten dat soldaten voor wie de ouders vroeger hadden gezongen veel makkelijker om konden gaan met posttraumatische stress
Volksliedjes, een spiegel Volksliedjes zijn altijd een spiegel van de geschiedenis en het sociale leven van mensen. Ze zijn ingebed in hun traditie van het verbonden zijn met het goddelijke en hun voorvaders. Ze worden gebruikt om te genezen en om te gaan met bepaalde menselijke ervaringen zoals liefde, verlies, scheiding, werk en strijd. Dus als een kind opgroeit in een traditie waarin er voor hem gezongen wordt en later zingt met anderen, leert hij hoe hij om kan gaan met pijnlijke onderwerpen en zijn gevoelens kan uiten op een manier die hij zelf onder controle heeft.
Verschillende tradities Iedere traditie heeft zijn eigen manier, natuurlijk en historisch gegroeid, van muzikale expressie. Iedere traditie heeft ook verschillende technieken om stem-
geluid te produceren, technieken die te maken hebben met de manier van leven van een volk. Een bergvolk moet leren om te communiceren over lange afstanden, dus ontwikkelden ze technieken die de stem ver laten dragen, van de ene bergtop naar de andere, zoals de jodelliederen uit Oostenrijk, of van de Mongoolse verlaten vlakte. Andere volksliedjes worden gezongen op een heel ritmische manier, omdat ze meestal gezongen worden tijdens een dans voor rituelen en oproepingen van het goddelijke. In de Indiase traditie is de zanger belangrijk, dus zijn stemgeluid is heel gedifferentieerd. Hij maakt gebruik van holtes in het hoofd, afhankelijk van de intentie van het lied. Het mooie van onze tijd is dat wij de mogelijkheid hebben om al deze liedjes en stemtechnieken van verschillende delen van de wereld te beluisteren en ze te leren. Wij kunnen kiezen welk liedje, uit welke traditie voor een bepaalde persoon, situatie, of ziekte geschikt is om te genezen of om onszelf te ontwikkelen. Is het een vurig liefdesliedje uit Sicilië, een melancholisch Sefardisch liedje, een lied uit Centraal Azië of een meditatieliedje van Benares?
© ERICA JANSE
uitgevonden dat, terwijl je actief met je kind speelt, het opgehoopte spanning los kan laten, en gemakkelijker in slaap kan vallen daarna. Je moet dan natuurlijk niet kietelen tot er uitputting op volgt! In de oud-oosterse muzikale traditie zijn verschillende toonladders en ritmes die speciaal gebruikt worden om voor kinderen te zingen. Ze zijn ontstaan uit ervaring en bieden hen een veilige ruimte waarin ze zich wel bevinden. In sommige culturen komen, wanneer een kind ziek is, de vrouwen uit de gemeenschap rond zijn bed staan om speciale genezingsliedjes te zingen. De aanwezigheid van al die vrouwen, hoedsters van de hele familie, dragen bij aan de genezing.
De beste muziek om te genezen De oud-oosterse traditie van genezende muziek, naar het westen gebracht door de Turkse musicoloog Oruç Güvenç, is het meest verfijnde systeem dat ik ken. Het gebruikt specifieke toonladders (Makam), ritmes en simpele bewegingen, die genezing van verschillende symptomen op een fysisch, emotioneel en spiritueel niveau bewerkstelligen. In Turkije aan de hoven waren in het verleden groepen muzikanten
Psychiater Madge Bray uit Schotland ontdekte, toen zij werkte met heel jonge getraumatiseerde kinderen, dat deze kinderen in het begin van de therapie geluiden maakten die heel dissonant waren. Hun ademhaling ging hortend, hun vocale expressie was of heel heftig of juist erg zwak. Zij begeleidde deze kinderen met een 'drone', een continue bastoon van haar eigen stem, die ze zette onder hun uitdrukking van wanhoop. Na een tijdje veranderden de geluiden van deze kinderen naar langere klanken en later zocht het kind
naar harmonieën met de door haar geproduceerde toon. Aan het eind van de sessie, of een aantal sessies, probeerden de kinderen af te stemmen op dezelfde noot als waarop zij zong. Dit was vaak het begin van het verdwijnen van het trauma. In de dissonante fase drukt het kind pijn uit, en afgesneden zijn. In de fase van het creëren van harmonie, nadert het de wereld of de ander weer, en in de fase van het zoeken naar dezelfde toon (unisono) komt het terug naar de eenheid van het leven.
[ pagina 8 ] 3/2010
e du c a r e
© ERICA JANSE MET DANK AAN HET MIDDENBEEMSTER KINDERKOOR
Traumatherapie
p.6-9 ed3-10
05-05-2010
16:04
Pagina 9
die helende muziek voor de mensen speelden. Het was een soort muziek-ziekenhuis, waar mensen op vaste tijden van de dag kwamen om te luisteren naar liedjes voor hun leverproblemen, hoofdpijnen, angsten of spirituele crisis. Elk symptoom vereiste een specifieke muzikale manier en ritme.
Wat je zelf kunt doen Je kunt voor je kind al zingen als het nog in de baarmoeder zit. Sommige verloskundigen hebben het zingen al opgenomen in hun prenatale zorg en moedigen ouders aan om de gezondheid van hun kind te stimuleren door slaapliedjes voor hem te zingen. In
de opleiding voor leraren en verzorgers zou je stemen zangtraining kunnen opnemen, zodat hun zangen spreekstem zo vrij mogelijk klinkt. Op een heel basaal niveau werkt zingen met kinderen altijd helend. Durf te zingen, simpel en natuurlijk, moedig de tonen aan die de kinderen suggereren of waarop ze reageren. Kinderen weten intuïtief welke soort muziek zij nodig hebben om zichzelf uit te drukken en in balans te brengen. Vind je eigen manier om te zingen en gebruik die waar je het nodig hebt, want ”zingen is de ware moedertaal van de mensheid”, zoals de beroemde violist Yehudi Menuhin zei.3
Verborgen les in volksliedjes Onderzoek in Japan naar Georgisch polyfoon zingen suggereert, dat er een frequentie bestaat in vocale muziek die onhoorbaar is voor het oor. Deze frequentie wordt wel geabsorbeerd door het huidoppervlak en veroorzaakt een neuro-chemische reactie in het lichaam. Hierdoor worden de 'feel-good' receptoren (de endorfinen) in de hersenen beïnvloed. Het patroon in polyfone volksmuziek kan je bovendien helpen om te leren omgaan met een disharmonieuze
situatie. Door het zingen van deze liedjes leren kinderen in drie stappen van disharmonie naar harmonie te gaan: 1. voel de dissonantie, voel de energie die in de wrijving zit 2. zoek naar een akkoord dat fijner is 3. vind je weg terug naar eenheid Wanneer je dit kunt in de muziek, kun je het ook gemakkelijker in andere situaties in je leven.
e du c a r e
3/2010 [ pagina 9 ]
Meer weten? www.musicians without borders.nl Zelf doen: Imke werkt in heel Europa en komt ook in Nederland. erica-duizendpoot@hetnet.nl
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl