Shift happens of scholen dat nu willen of niet “Shift happens,” zegt Harry Starren, directeur van De Baak: “het leven verandert voortdurend. In het bedrijfsleven zijn de verhouding aanzienlijk gewijzigd. Het onderwijs heeft de neiging vast te houden en aan het oude. Gelukkig is daar het lerarentekort.”
Marijke Sluijter in gesprek met Harry Starren
Harry Starren is algemeen directeur van de Baak, Management Centrum VNONCW en trainer, docent en adviseur op het gebied van het management van professionele organisaties. Hij presenteerde het TELEAC/NOT televisieprogramma Grootmeesters in Management en de CD-reeks Hollandse Meesters in Management. Hij publiceerde ‘De 21 geboden van modern leiderschap’, dat hij samen schreef met Twan van de Kerkhof. Hij verzorgt tevens een interviewprogramma voor BNR Nieuwsradio en Standpunt Café.
[ pagina 10 ] 4/2010
e du c a r e
Slordigheid maakt mogelijk wat met precies zijn niet lukt. Of nooit helemaal waar is. Better roughly right than exactly wrong. Al te nette mensen komen nergens. Zonder slordigheid zou er geen vernieuwing zijn, geen vooruitgang worden geboekt (ja, dat is slordig van mij: zonder precisie ook niet, maar daar gaat het nu niet om). Slordig is gewoon sneller ter plaatse. Zoals de ratio alleen kan functioneren als het de emotie als partner naast zich duldt, zo heb je alleen iets aan zorgvuldigheid als je ook slordigheid een verblijfsvergunning geeft.” Er moet meer ruimte komen voor ondernemende leerlingen, waarom is dat belangrijk? “Er komen steeds meer ZZP’ers. Met de vrijheid om de eigen werktijden te bepalen, thuis te werken, en werk te weigeren als je er ‘gewoon even geen zin in hebt’. Dat is de zonzijde van het zelfstandig bestaan. De toegevoegde waarde van organisaties staat onder druk. Werkte je in de industriële periode voor het bedrijf, in de creatieve economie werkt het bedrijf voor jou. Zodra werk persoonlijk wordt, of het nu ambachtelijk of creatief is, wordt zelfstandig werk een optie. Ook voor de bedrijven. Die krijgen een netwerkkarakter, met een kern en een rand. Groot hoeft geen teken van kracht te zijn. ZZP'ers zijn, in deze omvang en kwaliteit, een nieuw verschijnsel. Al onze ogen zijn nog altijd gericht op bedrijven als de brengers van economische voorspoed. Maar de individualisering is niet alleen een sociologisch fenomeen. Konden in de industriële tijd alleen grote bedrijven de wereld veroveren, nu kunnen kleine bedrijven en zelfs individuen dankzij internet de wereld aan. Waar blijft de ruimte voor zelfstandige, ondernemende leerlingen?” Lang leven het verschil? “Diversiteit moet, dat vinden steeds meer ondernemers. Consumentenmarkten worden steeds diverser en uit eigenbelang stemmen slimme bedrijven hun personeelssamenstelling daar op af. Diversiteit die de samenleving spiegelt, is de eerste stap. Het levert meer op dan klanten. Een divers
© DE BAAK
E
r komt een lerarentekort aan. Is dat erg? “Ja, natuurlijk. Goed onderwijs is een randvoorwaarde voor economische voorspoed. Hoe kennisintensiever de economie, des te zwaarder het effect. De ironie is dat een waarschuwing soms haar eigen voorspellende waarde ontkracht. Maar dat gaat op voor een klein tekort. Dan is waarschuwen voldoende. Gelukkig gaat het om een groot tekort. Simpele maatregelen, een wat hoger salaris en een gegarandeerde baan in het verschiet zullen niet helpen. Daarvoor is het tekort te groot. En om het nieuws compleet te maken, is het tekort kwantitatief én kwalitatief. Onvoldoende in beide betekenissen. Het goede nieuws is dat de enige uitweg innovatie is. Langs welke weg valt onderwijsvernieuwing te verwachten? Langs vele wegen. Het particuliere onderwijs zal een hoge vlucht nemen. Gebeurt nu al. Ook zullen technologische vernieuwingen versneld worden ingevoerd. En leerlingen zullen steeds vaker leraar worden: eerst als noodvoorziening, straks als leermethode. Leerlingen voor leerlingen. Van les geven leer je soms meer dan van les krijgen! De grootste doorbraak valt te verwachten van de ontdekking dat in een kenniseconomie de school haar monopolie op leren allang heeft verloren. Leren kun je overal. In meester-gezel relaties. In wisselbanen. Thuis of in de bibliotheek, achter de computer en voor de tv. ‘Shift happens’, nu al.” Wat belemmert het onderwijs het meeste? “Zorgvuldigheid teistert ons land. Het is een giftig medicijn dat alleen in kleine doseringen heilzaam is, maar dat bij ondeskundig gebruik onherstelbare schade aanricht. Het wordt geleverd zonder bijsluiter. Ons land is ongemerkt verslaafd geraakt aan zorgvuldigheid. Het wordt op scholen verspreid en in de samenleving beloond. Het is inmiddels overal verkrijgbaar. Door burgers wordt het geëist en door de overheid wordt het toegezegd. Schaamteloos vergen wij het van anderen. Zorgvuldigheid is een machtig wapen. Het is een ander woord voor bureaucratie. Wij zeuren om zorgvuldigheid en bestrijden bureaucratie.” Graag wat meer slordigheid dus? “Slordigheid heeft vleugels, die geven vaart.
samengestelde bedrijfsleiding functioneert (als het functioneert!) beter dan een homogeen team. Creatiever. Ze weten meer, want anders – en ze kunnen meer, want anders. Dat is bewezen. Scholen zijn nog teveel gericht op homogeniteit, allemaal hetzelfde leren in dezelfde tijd. Maar als die leerlingen van school komen, zoekt de slimme ondernemer een werknemer met eigenheid…” Wat heeft de kunst van het niets doen met leren te maken? “Verveling is een bron van creativiteit. Beetje banjeren, stukje fietsen, naar de einder kijken. Hoort er allemaal bij. Het is afzien. Afzien van inspanning. Je kunt verveling vermommen als sport. Herman Wijffels gaat fietsen, vertelde hij ooit. Nergens aan denken. Fietsen: ‘En als ik daarna de fiets in de schuur zet, ben ik er vaak uit. Door er niet aan te denken. Helpt vaak: ‘er niet aan denken’.’ We zijn in onze scholen erg op inspanning gericht. Op doen. Maar het gaat om doen én laten. Rust maakt deel uit van de training, heet het in de sport. Zo is de gewoonte om een probleem te bespreken tot je er uitkomt, een al te vanzelfsprekend gebruik. Dat ontaardt maar al te vaak in voortdurend gesnater. Vermoeiend. Een tijdje over een probleem zwijgen en de stilte haar
heilzame werk laten doen is zo gek nog niet.” Er moet veel meer gelachen worden, vind u. “Plezier bij het werk, heette het vroeger. Plezier ná het werk, dat was gewoon. Bíj het werk, bijzonder. Plezier ín het werk? Dat kon de bedoeling niet zijn. In het zweet des aanschijns…. Afzien! In een creatieve economie is plezier zoete noodzaak geworden. Maar plezier stelt zo zijn eisen. Het moet, ja het moét, humor zijn. Humor ontstaat als de logica in de spiegel kijkt. Het is de confrontatie met het onverwachte, met de lach als reflex. De kenniseconomie doet een beroep op de spelende mens. De ‘homo ludens’ van Johan Huizinga. In het spel ontplooien wij onszelf. Zoals ons leren spelen was, zo wordt werken spelen. Dat verklaart de luchtigheid van managementtrainingen, waarin een beroep wordt gedaan op de speelsheid die verloren lijkt. Plezier is een serieuze zaak geworden. Werd er vroeger op de werkvloer gelachen, dan waren de werkers niet aan het werk. Dat gold voor praten, voor het gesprek, al veel eerder. Het was de tijd van ‘niet lullen, maar poetsen’. In de dienstverlening en de creatieve industrie is communiceren echter van wezenlijk belang. Lullen ís poetsen. Maar het is meer dan dat. Het is oog en oor hebben voor
e du c a r e
4/2010
[ pagina 11 ]
het onverwachte, het ongedachte. Het instrument bij uitstek daarvoor is humor. Humor is van terzijde ter zake geworden. Het is een niet te onderschatten productiemiddel. Een voorwaarde voor tevredenheid en een waarborg voor productiviteit bovendien. Een school waar veel gelachen wordt…”
Kijken? Op YouTube: Shift Happens 2010 Meer lezen? Harry Starren en Twan van de Kerkhof: De 21 geboden van modern leiderschap. Business Bibliotheek
Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl