25-01-2008
Democratie op school
11:14
Pagina 23
Democratie?
Moet je doen!
Lezing Democratisch Burgerschap door prof. dr. Micha de Winter op de conferentie Vernieuwen Verbetert van het Samenwerkingsverband voor Vernieuwingsscholen. 2 april te Utrecht www.onderwijsweb.nl
Kinderfilosofie Conferentie Kinderfilosofie: Passie voor filosoferen, 19 maart 2008 in Arnhem. www.kinderfilosofie.nl.
“Laat alles een beetje beter achter dan je het aantrof�
Kinderen bewust maken met de juiste vragen? Filosoferen stimuleert de democratische vaardigheden. Zie p. 24
Roep je complimenten, fluister je kritiek
Nieuwe democratische idealen: medezeggenschap, individualisme en integriteit. Zie p. 25
Buurtbetrokkenheid Hoe doe je dat?
De zevenbladmethode:
Democratie is
Pesticide tegen pesten. Zie p. 25
een houding, een levenswijze
e du c a r e
1/2008 [ pagina 23 ]
praktisch
p.22-27 edu1-08
p.22-27 edu1-08
25-01-2008
11:14
Pagina 24
Mag jij zelf kiezen? Om kinderen zich bewust te laten worden van wat ze wel of niet mogen, waar ongeschreven regels voor zijn of waar samen over beslist wordt heeft Gerda van Jaarsveld een Kiesschijf gemaakt. Bij alle vragen (Kies je zelf je kleren uit? Bepaal je zelf wat je met je zakgeld doet? Maak jij zelf uit wat je later worden wil?) mogen de kinderen een taartpunt groen (kies zelf), rood (bepalen mijn ouders) of rood en groen (wordt overlegd) kleuren. In groep 3 en 4 kan dit al gedaan worden als de taartpunten genummerd zijn en de leerkracht de vraag voorleest of uitlegt. Als je het ieder jaar herhaald kunnen kinderen ook zien dat ze steeds iets meer mogen. Bron: www.huvo-gvj.nl
De juiste vragen stellen Democratie op school is niet een losstaand ‘vak’, samenleven en onderwijs leveren zelf al de basis voor democratische vaardigheden. Een van de manieren om dit te stimuleren is door te filosoferen met kinderen. Filosoferen begint met het stellen van vragen. In de dialoog die ontstaat worden ook andere vaardigheden geoefend: naar elkaar luisteren, begrip hebben voor de mening van een ander, gelijkwaardigheid ondanks de verschillen, besef van de eigen identiteit en autonomie. De eerste resultaten van het onderzoek ‘Democratie leren door filosoferen’ wijzen er inderdaad op dat kinderen zich daar meer van bewust worden, en de leraren zijn enthousiast omdat een ander manier van vragen stellen ervoor zorgt dat je ‘de diepte ingaat’ en andere wegen inslaat. Dit project wordt op een aantal scholen sinds maart 2007 uitgevoerd. Er wordt o.a. aandacht besteed aan vragen stellen, het ontwikkelen van een dialoog en redeneren, aan de hand van uiteenlopende onderwerpen (van groep 1/2 tot groep 7/8) als ‘echt en niet echt’, ‘kunstmatige intelligentie’, ‘geluk’ en ‘jezelf zijn’. Meer informatie: www.xs4all.nl/~rob1sept www.kinderfilosofie.nl; Voor inspirerende vragen: www.wijsneus.org
Websites www.huvo-gvj.nl
[ pagina 24 ] 1/2008
e du c a r e
Democratische deugden Kees Schuyt analyseert in zijn Cleveringa-oratie ‘Democratische deugden’ de voorwaarden voor een goed geïntegreerde gezonde samenleving: • eigen identiteit is belangrijker dan groepsidentiteit; • groepsonderscheidingen geven ordening aan het sociale leven. Groepstegenstellingen moeten niet gaan overheersen en zich ontwikkelen tot wij-zij tegenstellingen; • Groepsconflicten ontstaan, zij kunnen beter opgelost worden binnen een cooperatieve context dan in een competetieve context; • de emoties schaamte en woede moeten erkend worden, bij ontkenning hiervan wordt een gewelddadige oplossing in de hand gewerkt. In een goed geïntegreerde samenleving is sprake van een tweesoortig evenwicht binnen en tegelijkertijd tussen groepen. De westerse samenleving loopt het risico het evenwicht binnen groepen en tegelijkertijd tussen groepen te verliezen: te veel Ik, te weinig ruimte en respect voor Zij. Men kan het ook anders zeggen: als de democratie goed werkt is de kans op evenwichtige sociale integratie het grootst. Democratische deugden, Kees Schuyt, Leiden University Press, 2006.
Wie woont er in dit land? We zijn niet allemaal hetzelfde, en dat is leuk! Om hier bij stil te staan is het leuk om statistische gegevens (bijvoorbeeld hoeveel mannen/vrouwen wonen/werken hier; welke kinderen gaan naar welke soort onderwijs) in een presentatie te verwerken. Dat kan op een heel eenvoudig te begrijpen niveau (wie wonen er in jouw huis?) of voor oudere kinderen op regionaal of nationaal niveau. Ook kun je het in de tijd bekijken, wie woonden er vroeger in jouw huis? (of in een nieuwbouwwijk: in jouw stad). Kinderen kunnen er een tekening van maken, of een beschrijving geven aan de hand van de vraag: kun je ook te weten komen wie er allemaal al voor jullie in dit huis woonden en waar die mensen vandaan kwamen en later naar toe gingen?
p.22-27 edu1-08
25-01-2008
11:14
Pagina 25
De zevenbladmethode Zevenblad in de tuin is een onkruid dat nooit helemaal weg te halen is, altijd duikt het ergens weer op. Als je zevenblad weghaalt komt het terug, als je er iets anders dat sterker is voor in de plaats zet raak je het langzamerhand kwijt. Ongewenst gedrag en pesten is eigenlijk het onkruid op school. Het lastige is dat hoe meer aandacht je aan negatief gedrag besteedt, des te meer het kan gaan woekeren. Dat is een goede reden om het in de klas anders aan te pakken (let wel, het gedrag)! Een zevenbladverbond in de klas betekent: 1 positief gedrag van alle kinderen bevorderen. 2 de sociale competentie van leerlingen te vergroten. Het effect van zo’n ‘zevenbladverbond’ is dan dat kinderen en jongeren zich in de groep socialer, meer betrokken en verantwoordelijk gedragen. 3 ‘diepe’ complimenten geven. Geef kinderen (en volwassenen) de waardering die iedereen nodig heeft om zich gezien, gerespecteerd en gewaardeerd te voelen. 4 Samenwerken om van elkaar te leren, je kunt elkaar aanspreken op goed en minder fijn gedrag. 5 Iedereen actief te betrekken. Meedenken en zelf vorm geven, samen verantwoordelijk zijn en samen zoeken naar verbeteringen.
Democratische idealen
6 ‘echte lessen’. Hoe interesssant, concreet, betekenisvol en nuttig is het leren en hoe echt zijn de praktijksituaties waarin ze leren? 7 Zelf het goede voorbeeld geven. Organiseer je lessen zo dat je de kinderen uitdaagt zich respectvol en positief te gedragen: tegenover zichzelf, anderen en hun omgeving. Zeggen wat je bewondert en goed vindt, gaat soms moeilijker dan zeggen wat je afkeurt of fout vindt, daarom: roep je complimenten, fluister je kritiek. www.zevenbladverbond.nl
Kleur je buurt Kleurloze saaie plekken kom je overal tegen: bijvoorbeeld sombere parkeergarages of terreinen, verloederde speelplaatsen, bedrijfskantines, bouwputten, enge straatjes etc. ‘SchilderprojeKten’ doet er wat aan. Met vrolijk heldere kleuren èn humor wordt de leefbaarheid verbeterd. Het resultaat is dat de betrokkenen meer binding voelen met hun omgeving, een band die nog versterkt wordt door het gezamenlijk uitgevoerde schilderwerk. Men ontmoet elkaar bovendien op een geheel andere wijze dan gebruikelijk en dat heeft over het algemeen een verfrissende invloed op de sociale structuur en samenhang van een buurt. Heb je ook zo’n kale muur in je buurt en wordt het tijd dat de bewoners elkaar beter leren kennen? Schakel SchilderprojeKten in en je hele buurt kleurt ervan op! SchilderprojeKten is sinds 1995 een samenwerkingsverband van kunstenaars naar initiatief van Heleen Boersma. www.schilderprojekten.com
Een oefening om idealisme naar boven te brengen: maak een collage van foto’s, woorden en plaatjes waarin de idealen van de democratie (vrijheid, gelijkheid en broederschap) of meer eigentijds geformuleerde idealen (medezeggenschap, individualisme en integriteit) aan de orde komen en praat er over wat er onder verstaan wordt. Het mooiste is om met een groepje aan een poster te werken en democratisch te beslissen over wat er wel en niet op komt. Zo oefen je democratie meteen in de praktijk. Meer oefeningen kun je vinden in het Deugdenboek. www.virtuesproject.nl
e du c a r e
1/2008 [ pagina 25 ]
p.22-27 edu1-08
25-01-2008
11:14
Pagina 26
Verbondenheid Verbondenheid bestaat op meerdere niveaus: met jezelf, met de groep, met de samenleving en met de aarde. Als je goed verbonden bent met jezelf, als je weet wie je bent, als je weet wat je wilt dan leer je vanuit innerlijk motivatie. Als het kind zich verbonden voelt met de directe omgeving; de omgeving waar het dagelijks in functioneert, zal het zich veilig voelen. Er wordt aan het veilig functioneren in een groep een enorme kracht ontleend op sociaal emotioneel gebied. Van daaruit durf je verder naar buiten, naar de samenleving waar je gelijkgestemden tegenkomt, maar ook mensen die met heel andere dingen bezig zijn en op een andere manier. De verbondenheid met de aarde, de verantwoordelijkheid voor de aarde is ook iets dat kinderen van kleins af aan kunnen ervaren. Als kinderen dagelijks de verbinding met de aarde voelen komen zij ook beter in contact met zichzelf, door lekker te spelen, te voelen, te bewegen, vrij te zijn. Mensen die hechte schakels met de diverse levensgebieden hebben ontwikkeld zijn minder geneigd tot respectloos en crimineel gedrag. ‘Verbondenheid als antwoord op de-link-wentie. Preventie op een nieuw spoor’ van Anouck Depuydt; Acco Leuven http://www.law.kuleuven.be/PCW/
Leren debatteren Samen de regels bepalen Aan welke regels willen we ons houden? En over welke waarden ontstaat discussie? Speel eens een spelletje met de regels. Maak kaartjes met stellingen, ook een paar die discussie op kunnen roepen. Op ieder kaartje staat een regel, bijvoorbeeld ‘Je mag klikken’. Degene die het kaartje draait mag zeggen of hij het ermee eens is, of de regel altijd geldt of alleen in bepaalde gevallen en de medespelers kunnen daarna hun eigen mening geven. Aan het eind is er een stapeltje regels waar iedereen het mee eens is, een waarover discussie bestaat en misschien ook wel kaartjes waar het gezelschap afstand van wil nemen. Met het Normen en Waardenspel van Teach Tools kun je daar met een groep, op school of in het gezin meteen mee aan de slag. Bestellen via www.teachtools.nl, 5,95 en 0,88 verzendkosten
Voor je eigen mening opkomen en naar elkaar leren luisteren kan heel goed in de vorm van een Lagerhuis voor kinderen. De spelleiding houdt de gang van zaken in de gaten, wie gaat staan wil graag iets zeggen en er wordt met respect omgegaan met ieders mening. Een prikkelende stelling is wel vereist, verder kan eigenlijk ieder onderwerp aangesneden worden. Om een paar voorbeelden te geven: ‘Vrijheid van meningsuiting betekent dat je alles mag zeggen wat je wilt’, ‘Kinderen die ouder zijn mogen bepalen welk spel we spelen’. Het publiek heeft aan het eind gelijk, welke mening de meeste stemmen krijgt, of waarvoor het hardst geklapt wordt is de winnaar. De waarheid ligt zoals vaak, in het midden. Zie o.a. www.debatinstituut.nl en http://omroep.vara.nl/Op_weg_naar_Het_Lagerhuis.1501.0.html
Dit zijn wij! Verdeel de groep in kleinere groepjes van ongeveer 4 tot 6 deelnemers. Elke groep krijgt een papier en hierop moeten de die kenmerken komen die alle leden van het groepje hebben (het kan hier gaan om: uiterlijkheden, voorkeuren, eigenschappen, gewoontes). Het groepje bedenkt een naam voor hun team en een logo. Uiteindelijk stelt elk team zich voor in de gehele groep. Daarna bedenkt elk team een activiteit die met de gehele groep tijdens de les gedaan kan worden en waarvan ze verwachten dat de hele groep er plezier aan zal beleven. In het nagesprek kan aandacht gegeven worden aan vragen als: Was het moeilijk of juist makkelijk om gezamelijke kenmerken te vinden? Waar lag dat aan? Hoe zijn jullie tot de keuze van de activiteit gekomen? Wie had hierop de meeste invloed? etc.
Volgende nummer! Eén met de natuur
[ pagina 26 ] 1/2008
Tekst: Adriënne Baars, Tryntsje de Groot, Rob Bartels Foto's/illustraties: Adriënne Baars, Gerda van Jaarsveld, Robert de Vos, Admar Kwant, Antien Grijseels
e du c a r e
Dit katern kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leren met Hart Focus Schatgraven in jezelf Verrassend tekenen Opgroeien in verbondenheid Leren kun je leren De rol van spiegelneuronen
Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl