Dissectie van de gerechtelijke geneeskunde by Tijs Ruysschaert

BELGIË - BELGIQUE P.B.-P.P.

PQC 2011-428

B-331

De referentie voor huisartsen en specialisten

www.artsenkrant.com

32ste jaar nr 2219 - Dinsdag 14 februari 2012 - 1,50 € - Halfwekelijks blad - P309577 - ACTUAMEDICA - RAKETSTRAAT 50, BUS 14 - 1130 BRUSSEL

WIM BETZ TOCH

GEEN VERPLICHTE

HOE BEGELEIDT

IN HOMEOPATHIEKAMER

SUBSTITUTIE VOOR PPI’S

U DUIKERS?

De accreditering verliest langzaam maar zeker aantrekkingskracht. Steeds minder artsen zijn geïnteresseerd in het kwaliteitslabel. |Peter Backx n het jaarverslag voor het VBS zet Dr. Marc Moens de cijfers op een rij. Eind jaren ’90 hadden nog bijna zes op de tien artsen (58,5%) een accreditering op zak. Vorig jaar bleek dat dit percentage tot 54% geslonken was. Op een totaal van 45.705 artsen waren er 24.711 geaccrediteerd: 9.797 huisartsen en 14.914 specialisten. 2011 was geen goed jaar voor het kwaliteitssysteem: 1,4% van de huisartsen en 1,9% van de specialisten haakten af. De daling was het sterkst bij urgentisten en acutisten (specialisten acute geneeskunde), patholoog anatomen en orthopedisten.

Nuanceren Dat de accrediteringscijfers eerder laag zijn, verdient

meteen ook enige nuance want het Riziv telt ook artsen mee die geen praktijk hebben. En dat vertekent in aanzienlijke mate het beeld. Tel je bijvoorbeeld alle huisartsen samen, dan kom je aan 54 % geaccrediteerden. Maar filter je er alleen de 003-004 uit, dan stijgt het accrediteringspercentage tot bijna 69 %. Ter vergelijking: in 1999 behaalde nog 75 % van de erkende huisartsen het kwaliteitslabel. Welke medische disciplines zijn het meest geaccrediteerd? De top vijf bestaat uit medisch oncologen (84,50 %), gevolgd door pneumologen (79,23 %), gastro-enterologen, oftalmologen en reumatologen. En welke disciplines geven het minst om het label? Onderaan bengelen neuropsychiaters (31,12 % geaccrediteerd), plastisch chirurgen (33,58 %), stomatologen, chirurgen en neurochirurgen. Hoeveel je als arts precies opstrijkt als accrediteringsforfait hangt vanaf dit jaar af van je conventiestatus. Wie

Le ‘Artsenkrant’ nouveau est arrivé De Artsenkrant die u vandaag in de bus krijgt, is het eerste nummer dat door de vernieuwde equipe van ActuaMedica werd klaargestoomd. Deze eerste ‘Artsenkrant’ van de nieuwe generatie zit volledig in het nieuw. ActuaMedica, een joint venture van UBM Medica en Roularta Medica, opteerde ervoor om Artsenkrant, als sterkste titel van de medische pers, te blijven uitgeven. Dat mag een logische keuze genoemd worden: Artsenkrant was de marktleider in de medische pers, met de langste traditie, de grootste oplage en periodiciteit. De Huisarts en De Specialisten verdwijnen als titels, maar de verworven expertise gaat niet verloren. Beide bladen gaan op in Artsenkrant, die binnenkort met een volledig nieuwe specialistenbijlage zal uitpakken.

Tegelijk schuift de opmaak van Artsenkrant een heel eind op in de richting van de vroegere Roularta Medica-publicaties. Wat voor u ligt, weerspiegelt dus ‘the best of both worlds’. De redactie van Artsenkrant neemt zich voor om niet alleen de eigen 33 jaar oude en zorgvuldig opgebouwde traditie voort te zetten. We zijn ook de erfgenaam van beide andere titels en we streven ernaar dat ook lezers van De Huisarts en De Specialisten zich vanaf nu in dit blad thuis zullen voelen. Voortaan wordt Artsenkrant ook hun lijfblad. Met deze eerste Artsenkrant in het nieuwe formaat zetten we onze ambitie op scherp om meer dan ooit onze baseline ‘de referentie voor huisartsen en specialisten’ waar te maken. ◆ Peter Backx, Directeur van de redactie

Steeds minder artsen geaccrediteerd

In 2011 werden 1.006 nieuwe specialisten erkend en 63 nieuwe huisartsen

het akkoord volledig onderschrijft, ontvangt 1.027,81 euro op de rekening. Wie deconventioneert of partieel conventioneert moet het stellen met 593,61 euro.

Ongelijkheden Naast het forfait is er ook het supplement dat geaccrediteerde artsen mogen aanrekenen bovenop de raadpleging. Merkwaardig genoeg is de accreditering minder waard voor het ene specialisme dan voor het andere. Zo mag een geaccrediteerde dermatoloog per consultatie maar 1,10 euro extra aanrekenen. Voor gastro-enterologen, cardiologen en pneumologen komt er 5,17 euro bovenop de consultatie. Het nieuwe akkoord bevat een oproep om die ongelijkheden weg te werken. Overigens blijkt uit het overzicht ook dat er het voorbije jaar 1.006 erkende specialisten bijkwamen (+4,4%), terwijl er over dezelfde periode maar 63 nieuwe huisartsen erkend werden. Er zijn nu 23.796 erkende specialisten en 14.160 erkende huisartsen (+0,5%). ◆

ACTUALITEIT Nr. 2219 14 februari 2012

Halfwekelijks blad voorbehouden aan het medisch korpsz (Parait également en français sous le titre «Le Journal du Médecin»)

Hoofdredacteur Peter Backx – peter.backx@actuamedica.be

Coördinatie geneeskunde Veerle Caerels – veerle.caerels@actuamedica.be

Onkelinx blijft hadroncentrum verdedigen In mei van dit jaar wil minister Onkelinx het licht op groen zetten voor de tweede fase van een haalbaarheidsstudie voor de inplanting van een hadroncentrum in België. Dat ons land aan de spits staat inzake de productie van hadroncentra maar zelf niet over zo’n centrum beschikt, noemt de PS-politica “surrealistisch”. | Ludwig Verduyn

Eindredactie Wouter Colson, David Desmet, Karolien Van de Velde

Redactie Nathalie Degand, Nicolas de Pape, David Desmet, Manuel Di Pietrantonio, Nicolas Evrard, Johanne Mathy, Tijs Ruysschaert, Teuvo Taymans, Kari Van Hoorick, Eef Verbeke, Ludwig Verduyn ✆ 02-702.70.82

Vaste medewerkers Dr. Jean Andris, Peter Anthonissen, Gert Bakelants, Katia Belloy, Claude Biéva, Erik Brusten, Michelle Cooreman, Johan Copermans, France Dammel, Patrick De Neve, Désirée De Poot, Piet Desmet, Tom Eelen, Stefan Eraly, Thierry Goorden, Jasper Jansens, Dr. Michèle Langendries, Dr. Claude Leroy, Geerdt Magiels, Peter Raeymaekers, Bernard Roisin, Dr. Jean-Luc Schouveller, Dr. Jean-Marie Segers, Apr. Heidi Van de Keere, Dr. Guy Verhulst

Art director & hoofd van de productie Viviane Claes - viviane.claes@actuamedica.be

Vormgeving Alison De Groot, Philippe Ossemann, Ivan Petrovic, Antonio Zamora

adrontechnologie gebruikt ionenbundels om zeldzame kankers te behandelen, onder meer hersentumoren. Een studie van het Kenniscentrum (KCE) wees vorig jaar uit dat een Belgisch hadroncentrum niet rendabel is en dat het beter is Belgische patiënten in het buitenland te laten verzorgen en daarna in eigen land op te vangen. Minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx is het daar niet mee eens. De studie heeft volgens haar een documentair karakter en gaat uit van gedateerde gegevens. Ze stelt ook vast dat vele buitenlandse hadroncentra aan hun maxi-

mumcapaciteit zitten. Daarom heeft ze één miljoen euro vrijgemaakt voor een nieuwe studie. Die wordt uitgevoerd door het Belgian Hadrontherapy Center dat alle universiteiten groepeert onder leiding van het UZ Gent. Het eerste deel van de studie gaat de operationele haalbaarheid en het nut na van een Belgisch hadroncentrum, het aantal patiënten, de indicaties, etc. Dat eerste deel moet in mei van dit jaar afgerond zijn. Op basis van die resultaten wordt beslist of het tweede deel van de studie wordt uitgevoerd. Daar in wordt onder meer de financiering op poten gezet. Volgens Onkelinx moet dat

gebeuren in samenwerking met de private sector. MR-senator Dr. Jacques Brotchi steunt Onkelinx in haar stelling. De neurochirurg verwijst daarbij naar de campagne die hij destijds voerde voor het opstarten van een Gamma Knife centrum voor hersenchirurgie. Nu is er een dergelijk centrum in het Bordet Instituut. “Er werd toen gezegd dat zo’n centrum slechts 30 patiënten zou bedienen”, aldus Brotchi, “nu behandelen we jaarlijks meer dan 350 patiënten. Wanneer de apparatuur niet voorhanden is, worden de cijfers altijd ondergewaardeerd.”◆

Druk Zoekertjes Guido Marit guido.marit@actuamedica.be

Personeelsadvertenties Emily Deglas – emily.deglas@actuamedica.be 02-702.70.33

Jaarabonnement Prijs: 120 euro - ✆ 078/35.33.13 Adreswijzigingen: ENKEL per e-mail naar circulation@roulartamedica.be De artikels, foto’s, tekeningen en andere illustraties, opgenomen in het redactionele gedeelte van “Artsenkrant”, bevatten geen publiciteit. Bedrijven en producten worden enkel ter inlichting vermeld. Alleen de auteurs/adverteerders zijn verantwoordelijk voor de artikels, foto’s, illustraties, ideeën en de advertenties die in “Artsenkrant” verschijnen. Alle rechten van vertaling, overname en reproductie - op welke wijze dan ook - zijn voorbehouden voor alle landen. Pagina’s met een gekleurde achtergrond vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.

Commerciële afdeling Account managers Philippe Bergé, Petra Lernout, Michèle Veys, Valérie Wets

Product manager Virginie Meysmans – virginie.meysmans@actuamedica.be Commerciële assistente Emily Deglas – emily.deglas@actuamedica.be – 02-702.70.33

Artsenkrant is een uitgave van

Medisch directeur Dr. Christian Cottriau

Betz alsnog in kamer homeopathie Wim Betz, professor emeritus, wordt nu toch benoemd als vast lid van de kamer van homeopathie. Dat blijkt uit een recentelijk gepubliceerd KB in het Staatblad. | Wouter Colson et nieuwe Koninklijk Besluit (gepubliceerd op 8 februari) wijzigt dat van 12 september 2011. Een werkend en een plaatsvervangend lid van de Unio Homeopathica Belgica wisselen van plaats, een lid van de Liga Homeopathica Classica wordt nu al afgelost. Dr. Philippe Devos die per abuis werd benoemd tot plaatsvervangend én vast lid, wordt nu enkel werkend lid voor de Unio Homeopathcia Belgica. Er zijn nog een aantal andere aanvullingen en correcties.

©T.S.

Roularta Printing

Directeur van de redactie Peter Backx

Afgevaardigd bestuurder en verantwoordelijke uitgever Ben Houdmont – Raketstraat 50 – 1130 Brussel

www.artsenkrant.com Content manager Jorgen Vanderdood — jorgen.vanderdood@actuamedica.be

Aangesloten bij de Unie Van Uitgevers van de Periodieke Pers en intekenaar

Multimed panel

Taalevenwicht Zo sleutelt het nieuwe KB aan het taalevenwicht in de betrokken kamer. Op de banken van de beroepsverenigingen wordt een nieuw Franstalig lid benoemd, daarom moet er ook een extra Nederlandstalig lid worden aangeduid op de universiteitsbanken. Die eer valt te beurt aan Wim Betz. Prof. Dirk Devroey behoudt zijn plaats als vervangend lid, maar hij mag nu gaan zetelen als de huisarts die hij is, in plaats van als ‘geneesheer-specialist’.

Volgens Prof. Betz werd hij bewust uit de kamer geweerd onder druk van de homeopaten.

Zoals Artsenkrant op 25 oktober jl. meldde (AK 2194), werd Wim Betz afgelopen zomer al door de facultaire raad van de VUB als lid van de kamer naar voren geschoven. Maar de minister vond het blijkbaar wenselijk om hem niet te benoemen. Volgens Prof. Betz werd hij bewust uit de kamer geweerd onder druk van de homeopaten. De kamers voor niet-conventionele praktijken (de term slaat op homeopathie, acu-

punctuur, osteopathie en chiropraxie) stellen richtlijnen op voor de goede beoefening van de betrokken praktijken. De universiteiten weigerden heel lang hun medewerking. Toen duidelijk werd dat ze daarmee de boot niet langer konden afhouden, vaardigden ze hun ‘waakhonden’ af. Wim Betz is een notoir tegenstander van ‘alternatieve’ of ‘complementaire’ geneeswijzen die niet steunen op een solide empirische basis. ◆

Amoclane EGÂŽ Amoxicilline EGÂŽ Azithromycine EGÂŽ

Cefuroxime EGÂŽ CiproďŹ&#x201A;oxacine EGÂŽ Clarithromycine EGÂŽ

Doxycycline EGÂŽ LevoďŹ&#x201A;oxacine EGÂŽ NorďŹ&#x201A;oxacine EGÂŽ

OďŹ&#x201A;oxacine EGÂŽ Roxithromycine EGÂŽ

Aceclofenac EGÂŽ Diclofenac EGÂŽ

Ibuprofene EGÂŽ Meloxicam EGÂŽ

Naproxene EGÂŽ Naproxene Forte EGÂŽ

Paracetamol EGÂŽ Piroxicam EGÂŽ

Acetylcysteine EGÂŽ

Broomhexine EGÂŽ

Montelukast EGÂŽ

Na-Cromoglycaat EGÂŽ

Het EG gamma en het advies van mijn arts : de winter kan beginnen.

&VSPHFOFSJDT /7 Ĺ˘ )FJ[FM &TQMBOBEF C #SVTTFM Ĺ˘ 5FM 'BY Ĺ˘ F NBJM JOGP!FH CF Ĺ˘ XXX FH CF

ACTUALITEIT

Vlaanderen wil eigen hospitalisatieverzekering De Vlaamse overheid wil een hospitalisatieverzekering voor iedere Vlaming. Het Agentschap Zorg en Gezondheid pleegt overleg met de betrokken partijen om de contouren van dit plan scherper te omlijnen. | Wouter Colson

Krijtlijnen Maar de Vlaamse overheid, met name het Agentschap Zorg en Gezondheid, zet

zelf al enkele krijtlijnen uit. De kosten moeten uiteraard kunnen worden berekend en beheerst. Het systeem moet gekenmerkt worden door een maximale administratieve eenvoud, en dat door een beroep te doen op de al bestaande organisaties en systemen. En de verzekering moet beantwoorden aan de Europese regelgeving terzake. De Vlaamse hospitalisatieverzekering moet de solidariteit versterken en een zichtbaar voordeel bieden aan de verzekerden. Specifieke aandacht gaat naar de meest kwetsbare groepen: psychiatri-

sche patiënten, ouderen, chronisch zieken,... Een dubbele verzekering van kosten moet vermeden worden, zodat de Vlaamse verzekering een reële invloed heeft op de sector. Ze moet vermijden dat het komt tot “een institutionalisering van de privatisering van kosten ten gevolge van ziekte”. Goede afspraken met de sector zijn ook nodig om een ‘inflatoir effect’ te voorkomen. Met andere woorden, de kosten mogen niet stijgen omdat de patiënt toch is verzekerd en niet zelf betaalt. ◆

e Vlaamse hospitalisatieverzekering moet de niet-medische zorg in een twee- of meerpersoonskamer toegankelijk maken voor iedere Vlaming of iedere Vlaamse Brusselaar die kiest voor de ‘Vlaamse Sociale Bescherming’. De overheid onderzoekt nu met de verschillende actoren – ziekenhuizen, ziekenfondsen, verzekeraars en artsen – wat de voorwaarden zijn om deze verzekering te realiseren.

PEP-behandeling na onveilige seks blijft terugbetaald In verschillende aidsreferentiecentra (ARC) in ons land was de voorbije weken onrust ontstaan over de terugbetaling van PEP (Post- Exposure Profylax)behandelingen. De conventie daarover was begin 2012 afgelopen. “Op het terrein verandert er voorlopig niets en blijft de terugbetaling gegarandeerd”, zegt Ri De Ridder. | K.V.H.

telt. PEP biedt bovendien geen waterdichte garantie om hiv-negatief te blijven en geeft bijwerkingen. Het is de arts die beslist of een patiënt in aanmerking komt voor een behandeling met zo’n combinatietherapie.

Verlenging e terugbetaling van PEP-behandelingen was in ons land sinds 2009 geregeld via een conventie. Wie zich heeft blootgesteld aan een ernstig risico op hivbesmetting door onveilige seks met een besmette partner of door een prikaccident met een vervuilde naald, kan zich laten behande-

len met hiv-remmers. De behandeling is beschikbaar in één van de aidsreferentiecentra of in een universitair ziekenhuis dat gelinkt is aan een ARC. Deze erg dure kuur moet zo snel mogelijk opgestart worden, ten laatste 72 uur na het contact, om te voorkomen dat het virus zich definitief in het lichaam nes-

De huidige regeling rond PEP was sinds eind 2011 afgelopen. De nieuwe conventie daarover raakte niet klaar. In de ARC’s groeide de vrees dat er budgettair stevig zou gehakt worden, door alleen nog PEPbehandelingen na prikaccidenten te vergoeden. “Toch is er geen reden tot onge-

rustheid dat de huidige terugbetaling zou geschrapt worden. We hebben de referentiecentra intussen laten weten dat de oude conventie stilzwijgend wordt verlengd, in afwachting van een nieuwe regeling. We bereiden momenteel een oriëntatienota voor over een globale conventie die alle zorg om aids/hiv moet bundelen. Dat gaat zowel om PEP-behandelingen als om anonieme screenings, prikaccidenten enz. Alles wat met hiv verband houdt, moet in dit pakket gegoten worden. We plannen daarmee klaar te raken tegen september”, aldus Ri De Ridder. ◆

Geen verplichte substitutie voor PPI’s Alleen antimycotica en antibiotica zullen onderworpen worden aan de verplichte substitutie (het zogenaamde ‘automatische VOS’). PPI’ s worden niet gesubstitueerd. Maar het zit allemaal behoorlijk complex in elkaar.| W.Co. e verwarring in verband met het automatische VOS heerst alom. Voor alle duidelijkheid: de PPI’s vallen niet onder de regeling van het automatische VOS – dat is: de verplichte substitutie. Maar het is behoorlijk complex. Eerste nuance. De apotheker mag PPI’s bijvoorbeeld wel substitueren wanneer een middel wordt voorgeschreven dat boven de plafond-

D 4

prijs zit. Dat om te voorkomen dat de patiënt de volle prijs moet betalen voor het middel, en zijn recht op terugbetaling verliest.

Prijsvork Ook voor het automatische VOS moet een nuance worden ingebracht. Dat het voorgeschreven antibioticum of antimycoticum wordt gesubstitueerd met het goed-

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

koopste middel met dezelfde stofnaam, klopt niet helemaal. De apotheker heeft de keuze uit de geneesmiddelen die niet meer dan 5% duurder zijn dan het allergoedkoopste middel. Wanneer er geen drie middelen binnen die ‘prijsvork’ van 5% vallen, mag de apotheker het voorschrift ook substitueren door het op een na goedkoopste middel, of door

het op twee na goedkoopste geneesmiddel. Dat is: tot 1 juni 2012. Vanaf die datum heeft de apotheker niet meer de keuze uit de drie goedkoopste middelen, maar alleen nog uit de twee goedkoopste middelen. Tenminste, als er niet meer dan twee middelen binnen de prijsvork van 5% vallen. Volgt u nog? Overigens zijn de wetteksten nog altijd niet definitief. De Senaat moet het betreffende wetsontwerp nog goedkeuren. En daarna moeten ook nog de uitvoeringsbesluiten worden opgesteld en afgekondigd. ◆

ACTUALITEIT

Ideale huisarts is blank en hetero Vlamingen zijn behoorlijk gesteld op hun huisarts. Bijna negen op de tien zweert bij een vaste huisarts en hij/zij blijkt ook degene te zijn op wie mensen het meest vertrouwen. Toch durft bijna de helft van de twintigers zijn seksuele problemen niet aan te kaarten bij de eigen huisarts. |Kari Van Hoorick

150 μg (30 caps.): € 39,11 150 μg (90 caps.): € 89,63 300 μg (30 caps.): € 39,11 300 μg (90 caps.): € 89,63

ONBREZ 150 μg – 300 μg

Terugbetaald in B a posteriori (zonder voorafgaande toestemming van de adviserende arts)*

G I T H C A R K

at blijkt uit een patiëntenenquête in opdracht van lifestylezender Vitaya bij 1.000 Vlamingen tussen 20 en 70 jaar oud. Vlamingen blijken hondstrouw aan hun huisarts. De Vlaming consulteert in zijn leven gemiddeld 2,5 verschillende huisartsen. Meer dan de helft gaat al langer dan 10 jaar bij dezelfde dokter aankloppen. Ongeveer een kwart, vooral jongeren, spreekt de huisarts aan met de voornaam. Ouderen houden het liever formeler en zeggen dokter.

Onterechte ziektebriefjes Vlamingen willen liefst de klok rond en zeven op zeven bij hun huisarts terechtkunnen. Ruim driekwart wil dat de huisarts hem dezelfde dag nog voorthelpt na een telefoontje. Bijna vier op de tien ondervraagden vindt het normaal dat ze tot 20 uur ’s avonds bij de dokter mogen aanbellen. Zo’n 8% van de Vlamingen geeft toe dat ze al eens onterecht een ziektebriefje hebben gevraagd en gekregen van hun huisarts. Mannen stellen vaker een doktersbezoek uit, terwijl vrouwen dan weer met multipele klachten of vragen naar de raadpleging trekken. Zeven op de tien vraagt tijdens een consultatie voor de kinderen ook ineens iets voor zichzelf. Bijna de helft van de patiënten wenst dat zijn huisarts openstaat voor alternatieve therapieën zoals acupunctuur, homeopathie en osteopathie. Vooral vrouwen blijken daar gevoelig voor. Patiënten vertellen hun huisarts ook niet alles. Een kwart schaamt zich nog steeds om over seksuele aandoeningen te praten. Bij de groep twintigers loopt dat zelfs op tot bijna de helft. Heel wat patiënten (68%) verzwijgen dat ze een onderzoek zoals een rectaal toucher onprettig of gênant vinden. Tot slot: voor de meerderheid van de ondervraagde patiënten is de ideale huisarts nog steeds hetero en blank. De helft zegt zich niet op zijn gemak te voelen bij een huisarts die moslim is, een op vijf wil liever geen homo als huisarts.◆

* Terugbetaald voor de behandeling van matig, ernstig en zeer ernstig COPD (GOLD II, III en IV)

BENAMING: Onbrez Breezhaler 150 microgram inhalatiepoeder in harde capsules Onbrez Breezhaler 300 microgram inhalatiepoeder in harde capsules. SAMENSTELLING: Eén capsule bevat indacaterolmaleaat overeenkomend met 150 microgram indacaterol. De afgeleverde dosis die het mondstuk van de Onbrez Breezhaler inhalator verlaat, is indacaterolmaleaat overeenkomend met 120 microgram indacaterol - Eén capsule bevat indacaterolmaleaat overeenkomend met 300 microgram indacaterol. De afgeleverde dosis die het mondstuk van de Onbrez Breezhaler inhalator verlaat is indacaterolmaleaat overeenkomend met 240 microgram indacaterol. INDICATIES: Onbrez Breezhaler is geïndiceerd als een bronchodilatator voor de onderhoudsbehandeling van luchtwegobstructies bij volwassenen met chronisch obstructieve longziekte (COPD). POSOLOGIE: Dosering: De aanbevolen dosis is de inhalatie van de inhoud van één 150 microgram capsule eenmaal daags, met behulp van de Onbrez Breezhaler inhalator. De dosis mag alleen worden verhoogd op medisch advies. De inhalatie van de inhoud van één 300 microgram capsule eenmaal daags met behulp van de Onbrez Breezhaler inhalator blijkt additioneel klinisch voordeel te geven met betrekking tot kortademigheid, met name bij patiënten met ernstige COPD. De maximale dosis is 300 microgram eenmaal daags. Onbrez Breezhaler dient elke dag op hetzelfde tijdstip te worden gebruikt. Als een dosis wordt gemist, dient de volgende dosis de volgende dag op het gebruikelijke tijdstip te worden gebruikt. Ouderen: De maximale plasmaconcentratie en algehele systemische blootstelling nemen toe met de leeftijd, maar er is geen dosisaanpassing nodig bij ouderen. Kinderen: Er is geen relevant gebruik van Onbrez Breezhaler bij kinderen (jonger dan 18 jaar). Leverfunctiestoornis: Er is geen dosisaanpassing nodig bij patiënten met milde of matige leverfunctiestoornissen. Er zijn geen gegevens beschikbaar over het gebruik van Onbrez Breezhaler bij patiënten met een ernstige leverfunctiestoornis. Nierfunctiestoornis: Er is geen dosisaanpassing nodig bij patiënten met een nierfunctiestoornis. Wijze van toediening: Uitsluitend voor inhalatie. Onbrez Breezhaler capsules dienen alleen met de Onbrez Breezhaler inhalator te worden gebruikt. Onbrez Breezhaler capsules dienen niet te worden ingeslikt. CONTRA-INDICATIES: Overgevoeligheid voor het werkzaam bestanddeel, voor lactose of voor één van de andere hulpstoffen. BIJWERKINGEN: Samenvatting van het veiligheidsprofiel: De bijwerkingen die het vaakst voorkomen bij de aanbevolen doses waren nasofaryngitis (9,1%), hoest (6,8%), infectie van de bovenste luchtwegen (6,2%) en hoofdpijn (4,8%). Deze waren bij de grote meerderheid mild of matig en werden minder frequent bij voortzetting van de behandeling. Bij de aanbevolen doses laat het bijwerkingenprofiel van Onbrez Breezhaler bij patiënten met COPD klinisch niet-significante systemische effecten van bèta-2-adrenerge stimulatie zien. Gemiddelde veranderingen in hartslag waren minder dan één hartslag per minuut. Tachycardie kwam niet vaak voor en werd in een vergelijkbare frequentie als bij placebobehandeling gemeld. Relevante QTcF-verlenging was niet detecteerbaar in vergelijking met placebo. De frequentie van opmerkelijke QTcF-intervallen [d.w.z. >450 ms (mannen) en >470 ms (vrouwen)] en meldingen van hypokaliëmie waren vergelijkbaar met placebo. De gemiddelde maximale veranderingen in bloedglucosespiegels waren vergelijkbaar voor Onbrez Breezhaler en placebo. Tabel met samenvatting van bijwerkingen: Het Onbrez Breezhaler Fase III klinisch ontwikkelingsprogramma omvatte patiënten met een klinische diagnose van matige tot ernstige COPD. 2.154 patiënten kregen indacaterol tot maximaal één jaar in doses tot twee keer de maximaal aanbevolen dosis. Van deze patiënten werden er 627 behandeld met eenmaal daags 150 microgram en werden 853 patiënten behandeld met eenmaal daags 300 microgram. Ongeveer 40% van de patiënten had ernstige COPD. De gemiddelde leeftijd van de patiënten was 63 jaar. 47% van de patiënten was 65 jaar

** Droog poeder inhalator, vereist een actieve inhalatie van de patiënt.

of ouder, en de meerderheid (89%) was kaukasisch. Bijwerkingen in Tabel 1 zijn gerangschikt volgens de MedDRA systeem/orgaanklassen in de COPD veiligheidsgegevensbank. Binnen elke systeemorgaanklasse zijn de bijwerkingen gerangschikt in afnemende volgorde volgens de volgende afspraak (CIOMS III): Zeer vaak (≥1/10); vaak (≥1/100, <1/10); soms (≥1/1.000, <1/100); zelden (≥1/10.000, <1/1.000); zeer zelden (<1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Tabel 1. Bijwerkingen (Categorie van frequentie): Infecties en parasitaire aandoeningen: Nasofaryngitis (Vaak); Bovenste luchtweginfectie (Vaak); Sinusitis (Vaak); Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Diabetes mellitus en hyperglykemie (Vaak). Zenuwstelselaandoeningen: Hoofdpijn (Vaak); Paresthesie (Soms). Hartaandoeningen: Ischemische hartziekte (Vaak); Atriumfibrillatie (Soms). Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Hoest(Vaak); Faryngolaryngeale pijn (Vaak); Rhinorroe (Vaak); Congestie van de luchtwegen (Vaak). Skeletspierstelselen bindweefselaandoeningen: Spierspasme (Vaak). Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Perifeer oedeem (Vaak); Niet-cardiale borstpijn (Soms). Bij een dosis van twee keer de maximaal aanbevolen dosis was het veiligheidsprofiel van Onbrez Breezhaler in het algemeen vergelijkbaar met dat van de aanbevolen doses. Bijkomende bijwerkingen waren tremor (vaak) en anemie (soms). Beschrijving van geselecteerde bijwerkingen: In Fase III klinische studies namen gezondheidszorgverleners tijdens klinische visites waar dat gemiddeld 17-20% van de patiënten een sporadisch optredende hoest hadden die meestal binnen 15 seconden na inhalatie optrad en die typisch 5 seconden duurde (ongeveer 10 seconden bij patiënten die roken). Het werd vaker waargenomen bij vrouwelijke patiënten dan bij mannelijke patiënten en vaker bij rokers dan bij ex-rokers. Deze postinhalatie hoest werd in het algemeen goed verdragen en leidde er niet toe dat patiënten stopten met de onderzoeken bij de aanbevolen doses (hoest is een symptoom bij COPD en slechts 6,8% van de patiënten in totaal meldde hoest als ongewenst effect). Er is geen bewijs dat de postinhalatie hoest is geassocieerd met bronchospasme, exacerbaties, verslechtering van de ziekte of verlies van werk zaamheid. REGISTRATIEHOUDER EN -NUMMER: Novartis Europharm Limited - Wimblehurst Road Horsham - West Sussex, RH12 5AB - Verenigd Koninkrijk - EU/1/09/593/001-005 EU/1/09/593/006-010. AFLEVERING: Op medisch voorschrift. DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST: 16/12/2010. RMP: Onbrez®Breezhaler®is aangewezen als bronchodilatator voor de onderhoudsbehandeling van luchtwegobstructie bij volwassen patiënten met COPD. De aanbevolen dosis is de inhalatie van de inhoud van één capsule van 150 microgram éénmaal per dag middels de Onbrez®Breezhaler®-inhalator. De dosis mag enkel op doktersadvies worden verhoogd. De maximale dosis bedraagt 300 microgram, éénmaal per dag. Onbrez®Breezhaler®mag niet worden gebruikt bij astma gezien het ontbreken van gegevens met betrekking tot langetermijnresultaten met Onbrez® Breezhaler®bij astma. Zie de SKP (wetenschappelijke bijsluiter) voor bijkomende informatie. ONB-02-01/12-7711

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

ACTUALITEIT

• Frankrijk: omzet generische geneesmiddelen voor het eerst gedaald Het Franse dagblad Les Echos schrijft dat de omzet van deze legale geneesmiddelenkopieën in 2011614 miljoen eenheden bedroeg, een daling met 3%. Mogelijke oorzaken zijn de algemene daling in het aantal voorschriften van vrije artsen, en de vermelding ‘niet substitueerbaar’ die steeds vaker op voorschriften wordt gezet. De krant voegt eraan toe: “Uitgedrukt in waarde is de verkoop nog 3% gestegen, maar dat is niets in vergelijking met de stijging van 40% in 2003, of zelfs nog van 13% in 2009!” Dat alles blijkt uit cijfers van het syndicaat van fabrikanten van generieke geneesmiddelen.

• ‘Geen euthanasie door mobiele teams aub’ De Nederlandse stichting Levenseindekliniek gaat vanaf 1 maart patiënten helpen die niet bij hun eigen huisarts terecht kunnen met hun euthanasieverzoek. Ze zet daarvoor zes mobiele teams van dokters en verpleegkundigen in, die de patiënten thuis zullen bezoeken. Artsenfederatie KNMG vindt die oplossing maar niets.

• Verpleegster aangevallen in CHR Citadelle in Luik Een verpleegster van het Citadelle-ziekenhuis in Luik is aangevallen en gewond geraakt op het werk. Een man ging de verpleegster te lijf omdat hij naar eigen zeggen al te lang in de wachtzaal zat. Hij eiste om meteen gezien te worden en beschuldigde het ziekenhuispersoneel bovendien van racisme. De 42-jarige dader, Ismaïl E., was kort daarvoor aangekomen in gezelschap van zijn vrouw en kind, voor een medische afspraak. Hij ging vervolgens tekeer tegen een verpleegkundige die voorbijliep en zei dat dat het ziekenhuis racistisch was en hen liet wachten omdat zijn vrouw een hoofddoek droeg.

• Ongeneeslijke gonokokkeninfectie In een artikel in de New England Journal of Medicine staat: “Het is tijd om de alarmbel te luiden”. Gonorroe is de laatste drie jaar in de Verenigde Staten uitgegroeid tot de op één na meest voorkomende besmettelijke ziekte. Vooral kwetsbare bevolkingsgroepen zijn zwaar getroffen door deze ziekte die steeds minder gevoelig is voor onze antibiotica. Bolan GA et al. N Engl J Med. 2012;366: 485

Steeds meer euthanasieaanvragen Vorig jaar waren er 1.133 euthanasieaanvragen in ons land. Dat is een stijging met 16,5% in vergelijking met 2010. Vlaanderen is daarbij goed voor 85%. Wouter Colson

it het jaarverslag van de Federale Commissie Euthanasie blijkt dat in 2011 het aantal euthanasieaanvragen voor het eerst de 1.000 overschreed.

Paternalisme Enkele trends vallen op. Zo verzoeken steeds meer psychiatrische patiënten om euthanasie. Maar een kwart van de aanvragen betreffen personen ouder dan 80 jaar. In 44% van de gevallen vindt de euthanasie thuis plaats. De stijging van het aantal aanvragen wordt onder meer toegeschreven aan de media-aandacht. Een film zoals Tot altijd, die nu in de bioscopen loopt, zou bijdragen tot het doorbreken van het taboe. Het overwicht van Vlaanderen is een vast gegeven. Volgens Wim Distelmans – oncoloog, hoogleraar palliatieve geneeskunde aan de VUB en voorzitter van de Commissie – zouden Franstalige artsen vaker voor palliatieve sedatie kiezen. In tegenstelling tot euthanasie is daar geen uitdrukkelijk verzoek van de patiënt voor nodig. Aan de VRT-radio verklaarde de hoogleraar: “We denken dat Franstalige artsen meer boven het hoofd van patiënten beslissen en dus met andere woorden meer

Gespot in uw mailbox: de newsletters van Artsenkrant

Wim Distelmans: “Franstalige artsen beslissen meer boven het hoofd van patiënten.”

paternalistisch ingesteld zijn dan Vlaamse artsen.” De ‘Federale Controle- en Evaluatiecommissie inzake de toepassing van de wet betreffende de euthanasie’ brengt met regelmaat een verslag uit aan de Kamer en Senaat met, naast statistische gegevens, een evaluatie van de toepassing van de wet en tevens aanbevelingen. ◆

Dokters van de Wereld zoekt vrijwilligers De medische ontwikkelingsorganisatie Dokters van de Wereld is op zoek naar vrijwilligers om patiënten te helpen tijdens de erge vrieskou. Zowel in Brussel als in Antwerpen is de nood hoog. | Eef Verbeke e organisatie is het hele jaar door op zoek naar vrijwilligers om bijstand te verlenen aan mensen die geen of moeilijk toegang hebben tot gezondheidszorg. “Maar tijdens de wintermaanden is de medische bijstand nog groter en hebben we nog meer nood aan onze vrijwilligers”, legt Steffi Tisson van Dokters van de Wereld uit. “We hebben momenteel nog geen tekort aan vrijwilligers, maar het is nipt. Als er nu iemand ziek valt, zitten we in de problemen. Gelukkig hebben we nog geen patiënten moeten weigeren.” De organisatie is op zoek naar administratief en medisch personeel voornamelijk in Brussel, maar in Antwerpen is ook alle hulp welkom. “Mensen zijn zeker nog

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

gemotiveerd om als vrijwilliger te helpen na hun dagtaak”, aldus Tisson. “De winterkoude treft nu eenmaal iedereen. De solidariteit is daardoor zeer groot.” Sinds half november houdt Dokters van de Wereld ongeveer 300 consultaties per week, sinds de erge vrieskou is dat cijfer opgelopen tot 400. De organisatie neemt tussen november en maart deel aan het winterplan. Tijdens deze koudste maanden zijn er meer bedden beschikbaar voor daklozen en worden de consultaties opgevoerd. ◆ Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Stéphane Heymans via 0470/04.56.49 of stephane.heymans@doktersvandewereld.be. Info en vacatures op www.doktersvandewereld.be.

ACTUALITEIT

Geen inzage voor Test-Aankoop Drie jaar lang heeft de verbruikersunie Test-Aankoop gevochten om inzage te krijgen in de meest recente rapporten over de surveillance van nosocomiale septicemieën in ziekenhuizen. Telkens kreeg Test-Aankoop nul op het rekest. Nu heeft ook de Raad van State geoordeeld dat Test-Aankoop aan het kortste eind trekt. |Désirée De Poot l sinds 2009 probeert Test-Aankoop inzage te krijgen in de surveillancecijfers van nosocomiale infecties per ziekenhuis. Het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid (WIV), dat de statistieken hierover bijhoudt, riep wetenschappelijke en juridische redenen in om niet op de vraag van Test-Aankoop te moeten ingaan. Het WIV stelde dat het zeer moeilijk zou zijn om een correcte vergelijking te maken van ziekenhuizen en dat een ‘hitlijst’ van ziekenhuizen de lezer geen correcte informatie zou geven. Een beroep van Test-Aankoop tegen de WIVbeslissing bij de Federale Beroeps commissie voor de Toegang tot Milieuinformatie haalde ook in oktober 2009 niks uit. Test-Aankoop besloot het vervolgens over een andere boeg te gooien en schermde met artikel 32 van de Grondwet die eenieder het recht geeft om elk bestuursdocument te raadplegen en er een afschrift van te krijgen. Het belang van de volksgezondheid is volgens de consumentenvereniging een valide argument voor de toegang tot de desbetreffende documenten want openbaarheid van bestuur is een grondrecht.

Grote transparantie In laatste instantie heeft nu ook de Raad van State een gemotiveerd arrest uitgesproken. De Raad stelt dat de overheid een belangenoverweging moet maken tussen de openbaarmaking en het mogelijke risico voor de gezondheid. De Raad van State baseerde zich op de afweging van de Federale Beroepscommissie die had geoordeeld dat de schade die door de openbaarmaking zou worden toegebracht, zwaarder weegt dan het publiek belang dat met de openbaarmaking is gediend. Test-Aankoop is – uiteraard – not amused maar legt er zich bij neer en hoopt op een grotere transparantie.◆

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

ACTUALITEIT

Overdracht van de macht Dat de geneeskunde razendsnel evolueert, is een gemeenplaats. De manier waarop patiënten anno 2012 worden onderzocht en behandeld heeft nog weinig te maken met hoe dat 30 à 40 jaar geleden gebeurde. Ook

de organisatie van medische diensten en de communicatie tussen artsen onderling zijn drastisch veranderd. Maar hoe kijken professoren emeriti naar deze evolutie? Zijn ze tevreden met hun opvolging?

En hoe zien hun opvolgers verleden, heden en toekomst van hun specialisme? Artsenkrant brengt een reeks dubbelinterviews met bedenkingen van gewezen en huidige diensthoofden in onze Vlaamse medische faculteiten.

Pathologische anatomie bepaalt klinische aanpak patiënt Dankzij immunohistochemie en moleculaire biologie evolueerde de pathologische anatomie de jongste decennia van zuiver morfologische beschrijvingen naar meer verfijnde diagnosen. Het pathologieprotocol bepaalt nu grotendeels de verdere aanpak van oncologische aandoeningen. Dat blijkt uit een gesprek met professor emeritus Eric Van Marck en zijn opvolger professor Patrick Pauwels, van het UZA. | Jean-Marie Segers athologen-anatomen bekleden doorgaans een vrij discrete plaats in het ziekenhuisgebeuren. Met patiënten komen ze zelden in contact, en velen associëren hun specialisme nog onterecht met lijkschouwingen en formol! Dat dit beeld niet met de werkelijkheid overeenstemt, blijkt uit een gesprek met gewezen en huidig hoofd van de dienst pathologische anatomie van het UZA. Waar komt jullie keuze voor de pathologische anatomie vandaan? Prof. Eric Van Marck (EVM): Voor mij heeft het wetenschappelijke aspect van het specialisme de doorslag gegeven, en ook dat je met heel wat andere specialismen in contact komt. Probleem was dat ik als assistent niet meteen op de dienst pathologische anatomie aan de slag kon, omdat er al drie medestudenten waren aanvaard. Daarom heb ik eerst nog twee jaar op de dienst radiotherapie gewerkt. Ik deed er heel wat klinische ervaring op en heb er dus zeker geen spijt van. Tijdens mijn opleiding verbleef ik twee jaar in Brazilië en had ik een functie in het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Daar bleef ik uiteindelijk 15 jaar aan de slag en bereidde er mijn aggregaatsthesis voor die ik aan de toenmalige UIA verdedigde. Zo werd ik consulent voor tropische pathologie aan het pas opgerichte UZA, en later in 1988 ook diensthoofd, als opvolger van Prof. Norbert Buyssens. Prof. Patrick Pauwels (PP): Als student was ik zeker niet geboeid door de pathologische anatomie, en vond ik het vak zelfs vervelend! Zoals Prof. Van Marck, begon ik eerst in de kliniek, als assistent op de dienst inwendige ziekten. Van overleden patiënten wilde ik wel de onderliggende pathologie

Prof. Patrick Pauwels.

en doodsoorzaak te weten komen, en zo kwam ik stilaan in de wereld van de pathologie terecht. Na mijn opleiding in Leuven, werkte ik in Eindhoven en Maastricht, waar ik in academische kringen terechtkwam. Ik behaalde mijn doctoraat in Leiden. Vandaar ging het richting UZ Gent, om uiteindelijk hier in het UZA te belanden. Wat zijn de belangrijkste evoluties binnen jullie specialisme? EVM: Sinds Rudolf Virchow, vader van de moderne pathologie, is de microscoop ons belangrijkste instrument, later kwam daar ook de elektronenmicroscoop bij. Daarnaast steunt de huidige pathologie op twee belangrijke wetenschappelijke aanwinsten: de immunohistochemie en moleculaire biologie. Beide disciplines worden gebruikt om niet alleen goed- van kwaadaardige weefsels en cellen te onderscheiden, maar

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

Prof. Eric Van Marck.

ook om tumoren verder in subklassen in te delen, wat voor de uiteindelijke behandeling heel belangrijk is. De resultaten van het pathologisch onderzoek bepalen voor bepaalde tumoren, zoals borsten colonkanker, de verdere behandelingsmodaliteiten. De uitslag bepaalt onder meer de keuze van het chemotherapeuticum. PP: De moleculaire biologie is inderdaad heel belangrijk geworden. Ook in de forensische pathologie zijn moleculair biologische technieken heel nuttig. Daarnaast doet zich bij ons ook subspecialisatie voor, een normale evolutie die onze kennis ten goede komt, maar een algemene basisopleiding blijft zeker noodzakelijk. We moeten erop letten dat onze artsen toch nog voldoende allround blijven. EVM: Daar ben ik het volledig mee eens. Ik heb er ook voor gezorgd dat alle onderzoeken op de dienst pathologie gebeurden,

en dat de verschillende orgaanspecialisten niet zelf hun weefsels en organen gingen evalueren. Dat zou tot een nutteloze en nadelige versnippering hebben geleid. Voor leken, laat staan voor bepaalde artsen, blijft pathologische anatomie nog onlosmakelijk verbonden met lijkschouwingen. Strookt dat beeld nog met de werkelijkheid? PP: Absoluut niet! Daar ben ik formeel in. Niet dat klinische lijkschouwingen onbelangrijk zijn, maar ze maken tegenwoordig slechts een klein deel uit van onze activiteit en worden steeds minder aangevraagd. Eind jaren ‘80 deden we hier nog jaarlijks een 200-tal secties, nu nog amper 100. Dat heeft wellicht te maken met de precisie van de huidige diagnosen, met verfijnde radiologische onderzoeken in vivo. De patholoog haalt er ook weinig baat uit en wijdt zich liever aan andere taken. EVM: Voor bepaalde aandoeningen, zoals aids en legionellose, zijn lijkschouwingen nog onmisbaar. Begin jaren ‘80 deed ik de eerste autopsies bij aidspatiënten. De ziekte was toen nog niet zo bekend. Bovendien verschilt de precieze doodsoorzaak die we tijdens de lijkschouwing vaststellen regelmatig van wat op het overlijdensattest werd aangegeven! De aangifte kan post hoc niet meer worden gewijzigd, zodat de statistieken over mortaliteit ongetwijfeld met een korrel zout moeten worden geïnterpreteerd... PP: Vandaag ontvangen we veel meer biopsies, met vraag naar bijkomende onderzoeken in verband met het te voorzien beleid. Op dat vlak zijn de multidisciplinaire oncologische consulten, de zogenaamde MOC’s, een grote stap voorwaarts. Zowel voor diagnose als voor de verdere aanpak van de ziekte speelt de patholoog-anatoom daarin een cruciale rol. We werken voor onderzoek ook heel intens samen met de dienst medische oncologie, onder leiding van Prof. Marc Peeters, in een nieuwe entiteit, de ‘oncopathologie’.

ACTUALITEIT

Het curriculum van de studies geneeskunde is de laatste jaren grondig veranderd. Hoe past de pathologische anatomie in dat plaatje? EVM: De cursussen worden nu inderdaad in modules gedoceerd. De algemene pathologie is geen basiscursus meer, maar wordt orgaan- of systeemgericht in kleinere entiteiten aangebracht. Persoonlijk vind ik dat geen gunstige evolutie. Dat komt de algemene vorming van onze artsen niet ten goede. De basiscursus wordt nu nog alleen in de biomedische wetenschappen gedoceerd. Gelukkig merken we toch de laatste tijd een lichte evolutie in omgekeerde richting. Bij de overdracht van ‘oud naar nieuw’, worden vaak nieuwe accenten gelegd. Is dat hier ook het geval? EVM: Mijn stokpaardjes waren de tropische infectieziekten en nierpathologie, waarover mijn aggregaat ook ging. Mijn opvolger is vooral geïnteresseerd in moleculair kankeronderzoek. Maar de ‘machtsoverdracht’ verliep probleemloos. Ik was overigens zelf helemaal niet betrokken bij de benoemingsprocedure. En dat hoort ook zo. PP: Hoewel Eric na zijn emeritaat geen enkele functie meer ambieerde, heb ik hem toch gevraagd een consulentschap waar te nemen. Zijn kennis op het vlak van tropische pathologie is onmisbaar. EVM: Ik wil hier zeker geen schoonmoeder spelen, maar stel uiteraard graag mijn diensten en kennis ter beschikking. Niet dat ik na mijn emeritaat in het spreekwoordelijke ‘zwarte gat’ ben gevallen, want nu kan ik mijn passie voor vogelobservatie wereldwijd nog beter botvieren. PP: Eric blijft gebiologeerd door morfologisch onderzoek, maar nu niet meer door de lenzen van een microscoop, maar door die van een verrekijker! ◆ Vorige afleveringen: * Jules Leroy en Dirk Matthys (pediatrie, UZ Gent) in AK 2179 * Paul Devroey en Herman Tournaye (reproductieve geneeskunde, UZ Brussel) in AK 2189 * Luc Beaucourt en Koen Monsieurs (spoed, UZA) in AK 2196 * Toni Lerut en Paul De Leyn (thoraxheelkunde, UZ Leuven) in AK 2204 * Michel Thiery, Marc Dhont en Marleen Temmerman (gynaecologie, UZ Gent) in AK 2212 Volgende aflevering: Prof. em. Walter Van den Bogaert en zijn opvolgster Prof. Karin Haustermans (radiotherapie, UZ Leuven).

MONTELUKAST TEVA

4 mg 28 tabs 4 mg 56 tabs 4 mg 98 tabs 5 mg 28 tabs 5 mg 56 tabs 5 mg 98 tabs 10 mg 28 tabs 10 mg 56 tabs 10 mg 98 tabs

= = = = = = = = =

€26,67 €39,91 €65,00 €26,67 €39,91 €65,00 €26,67 €39,91 €65,00

B B B B B B B B B

10 mg 14 tabs = €13,02

De eerste & goedkoopste generiek blijft vernieuwen NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Montelukast Teva 4 mg Kauwtabletten. Montelukast Teva 5 mg Kauwtabletten. Montelukast Teva 10 mg Filmomhulde tabletten. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Eén kauwtablet Montelukast Teva 4 mg bevat natriummontelukast (4, 20 mg), wat overeenstemt met 4 mg montelukast. Hulpstoffen: Elke kauwtablet bevat 0,5 mg aspartaam (E951). Eén kauwtablet Montelukast Teva 5 mg bevat natriummontelukast (5, 20 mg), wat overeenstemt met 5 mg montelukast. Hulpstoffen: Elke kauwtablet bevat 0,5 mg aspartaam (E951). Eén filmomhulde tablet Montelukast Teva 10 mg bevat 10,40 mg natriummontelukast, wat overeenstemt met 10 mg montelukast. Hulpstof: Elke filmomhulde tablet bevat 122,2 mg lactose (als lactosemonohydraat). Voor een volledige lijst van hulpstoffen, zie rubriek 6.1. FARMACEUTISCHE VORM 4 mg kauwtablet: roze gevlekte, gebogen driehoekige tablet met "93" op de ene zijde en "7424" op de andere zijde van de tablet. 5 mg kauwtablet: roze gevlekte, vierkante tablet met "93" op de ene zijde en "7425" op de andere zijde van de tablet. 10 mg filmomhulde tablet: beige, ronde, filmomhulde tablet met "93" op de ene zijde en "7426" op de andere zijde van de tablet. KLINISCHE GEGEVENS Therapeutische indicaties Montelukast Teva 4 mg kauwtabletten: Montelukast is aangewezen voor de behandeling van astma als add-on therapie bij patiënten van 2 tot 5 jaar met licht tot matig persisterend astma die onvoldoende onder controle zijn met inhalatiecorticosteroïden en waarbij kortwerkende -agonisten, naar behoefte gebruikt, onvoldoende klinische controle van astma geven. Montelukast kan ook een alternatieve behandelingsoptie zijn voor laag gedoseerde inhalatie corticosteroïden bij kinderen van 2 tot 5 jaar met licht persisterend astma die geen recente antecedenten van ernstige astma-aanvallen hebben waarvoor orale corticosteroïden vereist waren, en die niet in staat bleken te zijn om inhalatie corticosteroïden te gebruiken (zie rubriek 4.2). Montelukast is ook aangewezen voor de profylaxis van astma bij kinderen vanaf 2 jaar en ouder wanneer de belangrijkste component inspanningsgeïnduceerde bronchoconstrictie is. Montelukast Teva 5 mg kauwtabletten: Montelukast is aangewezen voor de behandeling van astma als add-on therapie bij patiënten van 6 tot 14 jaar met licht tot matig persisterend astma die onvoldoende onder controle zijn met inhalatiecorticosteroïden en waarbij kortwerkende -agonisten, naar behoefte gebruikt, onvoldoende klinische controle van astma geven. Montelukast kan ook een alternatieve behandelingsoptie zijn voor laag gedoseerde inhalatie corticosteroïden bij patiënten met licht persisterend astma die geen recente antecedenten van ernstige astma-aanvallen hebben waarvoor orale corticosteroïden vereist waren, en die niet in staat bleken te zijn om inhalatie corticosteroïden te gebruiken (zie rubriek 4.2). Montelukast is ook aangewezen voor de profylaxis van astma, bij patiënten van 6 tot 14 jaar, wanneer de belangrijkste component inspanningsgeïnduceerde bronchoconstrictie is. Montelukast Teva 10 mg filmomhulde tabletten: Montelukast is aangewezen voor de behandeling van astma als add-on therapie bij patiënten van 15 jaar of ouder met licht tot matig persisterend astma die onvoldoende onder controle zijn met inhalatiecorticosteroïden en waarbij kortwerkende -agonisten, naar behoefte gebruikt, onvoldoende klinische controle van astma geven. Bij astmapatiënten waarbij montelukast is aangewezen bij astma, kan montelukast ook symptomatische verlichting bieden van seizoensgebonden allergische rhinitis. Montelukast is ook aangewezen voor de profylaxis van astma, bij patiënten van 15 jaar of ouder, wanneer de belangrijkste component inspanningsgeïnduceerde bronchoconstrictie is. Dosering en wijze van toediening Montelukast Teva 4 mg kauwtabletten: Dit geneesmiddel moet toegediend worden aan kinderen onder het toezicht van een volwassene. De dosering voor pediatrische patiënten van 2 tot 5 jaar bedraagt één kauwtablet van 4 mg per dag, ’s avonds in te nemen. Indien ingenomen in associatie met de voeding, moet Montelukast ingenomen worden 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd. Er is geen dosisaanpassing vereist in deze leeftijdsgroep. De Montelukast Teva 4 mg kauwtablet formulering is niet aanbevolen bij kinderen onder de 2 jaar. Montelukast Teva 5 mg kauwtabletten: De dosering voor pediatrische patiënten van 6 tot 14 jaar bedraagt één kauwtablet van 5 mg per dag, ’s avonds in te nemen. Indien ingenomen in associatie met de voeding, moet Montelukast ingenomen worden 1 uur voor of 2 uur na de maaltijd. Er is geen dosisaanpassing vereist in deze leeftijdsgroep. Montelukast Teva 10 mg filmomhulde tabletten: De dosering bij volwassenen van 15 jaar en ouder met astma, of met astma en gelijktijdige seizoensgebonden allergische rhinitis, is één tablet van 10 mg per dag ‘s avonds in te nemen. Algemene aanbevelingen: Montelukast Teva 4 mg – 5 mg kauwtabletten en 10 mg filmomhulde tabletten: Het therapeutisch effect van Montelukast op de parameters van astmacontrole manifesteert zich binnen één dag. Men moet de patiënten adviseren om Montelukast te blijven innemen, zelfs als hun astma onder controle is, alsook tijdens perioden waarin de astma verergert. Er is geen dosisaanpassing vereist bij patiënten met nierinsufficiëntie, of lichte tot matige leverinsufficiëntie. Er zijn geen gegevens beschikbaar voor patiënten met ernstige leverinsufficiëntie. De dosering is dezelfde voor mannelijke en vrouwelijke patiënten. Montelukast Teva 10 mg filmomhulde tabletten: Montelukast Teva mag ingenomen worden met of zonder voedsel. Montelukast Teva mag niet gebruikt worden samen met andere producten die hetzelfde werkzame bestanddeel, montelukast, bevatten. Montelukast Teva 4 mg en 5 mg kauwtabletten: Montelukast als alternatieve behandelingsoptie voor laag gedoseerde inhalatiecorticosteroïden voor licht persisterend astma: Montelukast is niet aanbevolen als monotherapie bij patiënten met matig persisterend astma. Het gebruik van montelukast als een alternatieve behandelingsoptie voor laag gedoseerde inhalatiecorticosteroïden bij kinderen met licht persisterend astma mag alleen overwogen worden voor patiënten die geen recente antecedenten van ernstige astma-aanvallen hebben waarvoor orale corticosteroïden vereist waren en die niet in staat bleken te zijn om inhalatie corticosteroïden te gebruiken (Zie rubriek 4.1). Licht persisterend astma wordt gedefinieerd als astma symptomen meer dan eenmaal per week maar minder dan eenmaal per dag, nachtelijke symptomen meer dan tweemaal per maand maar minder dan eenmaal per week, een normale longfunctie tussen de episoden. Als er geen bevredigende astmacontrole wordt bekomen bij de follow-up (gewoonlijk binnen een maand) moet de noodzaak van een bijkomende of andere anti-inflammatoire behandeling, gebaseerd op het stapsgewijze systeem voor de behandeling van astma, geëvalueerd worden. De patiënten moeten regelmatig geëvalueerd worden voor hun astmacontrole. Montelukast Teva 4 mg als profylaxis van astma bij patiënten van 2 tot 5 jaar waarbij de belangrijkste component inspanningsgeïnduceerde bronchoconstrictie is. Bij patiënten van 2 tot 5 jaar kan inspanningsgeïnduceerde bronchoconstrictie de belangrijkste manifestatie van persisterend astma zijn die een behandeling met inhalatiecorticosteroïden vereist. De patiënten moeten geëvalueerd worden na 2 tot 4 weken behandeling met montelukast. Als er geen bevredigende respons wordt bekomen, moet er een bijkomende of een andere behandeling overwogen worden. Behandeling met Montelukast Teva 4 mg en 5 mg in relatie tot andere behandelingen voor astma. Als de behandeling met Montelukast wordt gebruikt als add-on therapie voor inhalatiecorticosteroïden, mogen de inhalatiecorticosteroïden niet plots vervangen worden door Montelukast (Zie Rubriek 4.4). Kinderen en adolescenten (beneden de 18 jaar): Montelukast Kauwtabletten zijn niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen onder de 2 jaar omdat er gegevens over de werkzaamheid en de veiligheid ontbreken (zie rubriek 5.1). 10 mg tabletten zijn beschikbaar voor volwassenen van 15 jaar en ouder. 5 mg kauwtabletten zijn beschikbaar voor kinderen van 6 tot 14 jaar. 4 mg kauwtabletten zijn beschikbaar voor kinderen van 2 tot 5 jaar. Montelukst Teva 10 mg filmomhulde tabletten: Behandeling met Montelukast in relatie tot andere behandelingen voor astma. Montelukast kan toegevoegd worden aan het bestaande behandelingsschema van de patiënt. Inhalatiecorticosteroïden: De behandeling met Montelukast kan gebruikt worden als add-on therapie bij patiënten indien andere middelen, zoals inhalatiecorticosteroïden plus kortwerkende -agonisten, naar behoefte gebruikt, onvoldoende klinische controle geven. Inhalatiecorticosteroïden mogen niet door montelukast vervangen worden (Zie Rubriek 4.4). Kinderen en adolescenten (jonger dan 18 jaar): Montelukast is niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan 15 jaar omdat er onvoldoende gegevens over de veiligheid en de werkzaamheid beschikbaar zijn (zie rubriek 5.1). 5 mg kauwtabletten zijn beschikbaar voor kinderen van 6 tot 14 jaar. 4 mg kauwtabletten zijn beschikbaar voor kinderen van 2 tot 5 jaar. CONTRA-INDICATIES Overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of voor één van de hulpstoffen. BIJWERKINGEN Montelukast werd in de klinische studies als volgt geëvalueerd: • 10 mg filmomhulde tabletten bij ongeveer 4000 volwassen patiënten van 15 jaar en ouder. • 10 mg filmomhulde tabletten bij ongeveer 400 volwassen astmapatiënten met seizoensgebonden allergische rhinitis van 15 jaar en ouder. • 5 mg kauwtabletten bij ongeveer 1750 pediatrische patiënten van 6 tot 14 jaar. • 4 mg kauwtabletten bij 851 pediatrische patiënten van 2 tot 5 jaar. De volgende terminologieën werden gebruikt om het optreden van bijwerkingen te klasseren: Zeer vaak (≥1/10), Vaak (≥1/100 tot <1/10), Soms (≥1/1.000 tot <1/100), Zelden (≥1/10.000 tot <1/1.000), Zeer zelden (<1/10.000), Onbekend (kan niet geschat worden op basis van de beschikbare gegevens). De volgende geneesmiddelgerelateerde bijwerkingen in klinische studies werden vaak (≥1/100 tot <1/10) gerapporteerd bij astmapatiënten die behandeld werden met montelukast en in een hogere incidentie dan bij de patiënten die behandeld werden met placebo. PATIËNTEN MET ASTMA Zenuwstelselaandoeningen bij volwassen patiënten van 15 jaar en ouder (twee studies van 12 weken; n=795) en pediatrische patiënten van 6 tot 14 jaar (één studie van 8 weken; n=201) (twee studies van 56 weken; n=615): hoofdpijn. Maagdarmstelselaandoeningen bij volwassen patiënten van 15 jaar en ouder (twee studies van 12 weken; n=795) en pediatrische patiënten van 2 tot 5 jaar (één studie van 12 weken; n=461) (één studie van 48 weken; n=278): buikpijn. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen bij pediatrische patiënten van 2 tot 5 jaar (één studie van 12 weken; n=461) (één studie van 48 weken; n=278): dorst. Montelukast Teva 4 mg en 5 mg kauwtabletten: Bij een langdurige behandeling van astma in klinische studies met een beperkt aantal patiënten gedurende maximaal 2 jaar bij volwassenen en maximaal 12 maanden bij pediatrische patiënten van 6 tot 14 jaar was het veiligheidsprofiel niet veranderd. Cumulatief werden 502 pediatrische patiënten van 2 tot 5 jaar behandeld met montelukast gedurende minstens 3 maanden, 338 gedurende 6 maanden of langer, en 534 patiënten gedurende 12 maanden of langer. Bij een langdurige behandeling was het veiligheidsprofiel evenmin veranderd bij deze patiënten. Montelukast

1) UNIEK: 10 mg 14 tabs D : voor uw niet terugbetaalde patiënten** 2) NIEUW: Kalenderverpakking voor alle verpakkingen* Teva 10 mg filmomhulde tabletten: Bij langdurige behandeling in klinische studies met een beperkt aantal patiënten, gedurende maximaal 2 jaar bij volwassenen en gedurende maximaal 6 maanden bij kinderen van 6 tot 14 jaar, was het veiligheidsprofiel niet veranderd. De volgende bijwerkingen werden gerapporteerd bij post-marketing gebruik: Infecties en parasitaire aandoeningen: infectie van de bovenste luchtwegen. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: toegenomen bloedingsneiging. Immuunsysteemaandoeningen: overgevoeligheidsreacties waaronder anafylaxis, hepatische eosinofielen infiltratie. Psychische stoornissen: abnormale dromen waaronder nachtmerries, hallucinaties, slapeloosheid, somnambulisme, psychomotorische hyperactiviteit (waaronder prikkelbaarheid, angst, rusteloosheid, agitatie waaronder agressief gedrag of vijandigheid, en tremoren), depressie, zelfmoordgedachten en zelfmoordgedragingen in zeer zeldzame gevallen. Zenuwstelselaandoeningen: duizeligheid, sufheid, paresthesie/hypo-esthesie, convulsies. Hartaandoeningen: palpitaties. Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: epistaxis. Maagdarmstelselaandoeningen: diarree, droge mond, dyspepsie, misselijkheid, braken. Lever- en galaandoeningen: gestegen spiegels van serum transaminasen (ALT, AST), hepatitis (inclusief cholestatisch, hepatocellulair, en gemengd patroon van leverschade). Huid- en onderhuidaandoeningen: angio-oedeem, blauwe plekken, urticaria, jeuk, huiduitslag, erythema nodosum. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: artralgie, myalgie waaronder spierkrampen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: asthenie/vermoeidheid, malaise, oedeem, koorts. Zeer zeldzame gevallen van Churg-Strauss Syndroom (CSS) werden gerapporteerd tijdens de behandeling met montelukast bij astmapatiënten (zie rubriek 4.4). AARD EN INHOUD VAN DE VERPAKKING Aluminium – Aluminium blisterverpakkingen: Beschikbaar in verpakkingen van 7, 14, 15, 20, 28, 30, 50, 56, 60, 90, kalenderverpakkingen van van 7, 14, 28, 56 and 98 tabletten. Niet alle genoemde 98 of 100 tabletten en kalenderverpakkingen verpakkingsgrootten worden in de handel gebracht. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN Teva Pharma Belgium N.V., Laarstraat 16, B-2610 Wilrijk NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN BE328955; BE328964; BE328973. AFLEVERINGSWIJZE Geneesmiddel op medisch voorschrift. DATUM VAN LAATSTE HERZIENING VAN DE SKP: 08/2011. * Alle verpakkingen van Montelukast zullen beschikbaar zijn in kalenderverpakkingen na uitputting van stock ** Symptomatische behandeling van allergische rhinitis bij astmapatiënten is een niet-terugbetaalde indicatie van Montelukast Teva

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

GENEESKUNDE

Nieuwe onderkaak is wereldprimeur Aan de Universiteit Hasselt werd voor het eerst een op maat vervaardigde onderkaak uit titanium bij een patiënt ingeplant. Dat gebeurde in samenwerking met ingenieurs van verschillende firma’s, de KUL en MKA-chirurgen van het Orbis Medisch Centrum Sittard-Geleen in Nederland. | Jean-Marie Segers

taal. “De dokter en ingenieur samen aan de ontwerpcomputer en de operatietafel, dat is pas echt vernieuwend”, zegt Prof. Jules Poukens van de Universiteit Hasselt. Het implantaat weegt 107 gram. Dat is iets zwaarder dan een natuurlijke onderkaak, maar dat is bijlange niet storend. Terwijl het met andere methodes twee dagen duurt vooraleer een implantaat volledig klaar is, neemt dat met 3D-printing slechts een paar uur in beslag. Het implantaat werd ook gecoat met een innovatieve kunststof, hetgeen een goede integratie bevordert. Het werd ook voorzien van openingen om in een latere fase kunstmatige tandwortels en een passend kunstgebit aan te brengen. De patiënt had daags na de operatie een nagenoeg normale spraak- en slikfunctie. De chirurgische genezing kwam aanvankelijk traag op gang, maar verliep uiteindelijk voorspoedig, na toediening van de passende antibiotica.

Eerste stappen e ingreep werd in juni 2011 uitgevoerd bij een 83-jarige patiënte met ernstige osteomyelitis van de onderkaak. Chirurgische verwijdering van de mandibula was dan ook de enige optie. Om slik- en kauwfunctie te herstellen en een vrije ademhalingsweg te kunnen bewaren, moest de kaak na excisie onmiddellijk hersteld worden. Er werd geopteerd voor een op maat gemaakt implantaat in plaats van voor de klassiek toegepaste micro-

chirurgische hersteloperaties. Het is wereldwijd de eerste maal dat een op maat gemaakt implantaat een volledige onderkaak vervangt. Ook de innovatieve manier waarop het implantaat werd vervaardigd, met 3D-printing van titaniumpoeder, is uniek.

Dokter en ingenieur De nieuwe methode werd ontwikkeld binnen de onderzoeksgroep Functionele

Methylering Verschillen in morbiditeit en levensverwachting tussen verschillende sociaal-economische klasses zijn gedeeltelijk te wijten aan een distinctieve aanwezigheid van risicofactoren bepaald door de levenswijze. Onderzoekers hebben zopas nog een andere piste ontdekt. | Dr. Michèle Langendries e onderzoekers staken hun licht op in Glasgow, een stad die gezegend is met één van de hoogste ziekte- en sterftecijfers in Europa, terwijl dit droevige record niet volledig kan worden verklaard door klassieke risicofactoren voor morbiditeit. Aangezien het kwaad niet in zijn geheel

D 10

uit de omgeving komt, ging men het bij de genen zoeken, meer bepaald bij de genexpressie. Bloed werd afgenomen bij 239 inwoners van Glasgow, met een mix tussen de minst en de meest gegoede buurten. De analyse bracht een duidelijk patroon aan het licht: de methylering van het DNA was

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

Morfologie van het onderzoeksinstituut BIOMED van de Universiteit Hasselt, in samenwerking met ingenieurs van de XIOS Hogeschool, de KUL, de MKA-chirurgen van Sittard-Geleen (NL) en Xilloc Medical BV uit Maastricht. Het implantaat werd vervaardigd uit titanium, door middel van additieve Laser Melting technologie, een specifieke vorm van 3D-printing. Zowel het design, de verwerking, als de vervaardiging van het implantaat gebeurde digi-

17% lager bij de minst gegoeden dan bij de rijkeren.

In utero Methylering is één van de mechanismes die de genexpressie bepalen: methylgroepen zetten zich vast op strategische plaatsen in het DNA, waardoor het voor transcriptie ontoegankelijk wordt. Het proces vindt vooral plaats tijdens de eerste weken van de foetale ontwikkeling en legt zodoende de genexpressie grotendeels vast voor de rest van het leven. Methylering wordt bepaald door factoren zoals voeding, stress en andere aspecten van de leefstijl. Tijdens de zwangerschap weegt de inwerking van deze factoren bij de moeder door op het genoom van het kind. Een laag methyle-

Patiëntspecifieke implantaten vullen de microchirurgische technieken uitstekend aan en zullen in de toekomst steeds meer worden gebruikt bij het herstel van lichamelijke defecten. Zoals voor andere medische prestaties, is ook deze innovatieve ingreep slechts mogelijk dankzij een intensieve multidisciplinaire samenwerking tussen verschillende medische en technische diensten. “De introductie van geprinte implantaten is zoals de eerste stappen op de maan: voorzichtig, maar toch met stevige tred”, aldus Jules Poukens. ◆

ringsniveau is in verband gebracht met uiteenlopende aandoeningen, zoals diabetes, hart- en vaatziektes en kanker. De consequenties van minder wenselijke leefgewoontes gekoppeld aan een ongunstige socio-economische status worden dus vermoedelijk al vanaf de eerste weken van het foetale leven op het kind overgebracht. Krachtens dit soort mechanismes blijkt de grens tussen omgeving en genetische aanleg flinterdun: de eerste is ronduit bepalend voor de tweede. Experts waarschuwen dat dergelijke preliminaire resultaten moeten worden bevestigd. ◆ Bron: BMJ 2012;344 doi:10.1136/bmj.e722.

Publieksprijs (66(17,(/( *(*(9(16 1$$0 9$1 +(7 *(1((60,''(/ 9,0292 PJ PJ WDEOHWWHQ PHW JHUHJXOHHUGH DIJLIWH .:$/,7$7,(9( DUWKUDOJLH 6RPV P\DOJLH 1LHU HQ XULQHZHJDDQGRHQLQJHQ =HOGHQ SURWHwQXULH QLHUIDOHQ (1 .:$17,7$7,(9( 6$0(167(//,1* (ONH WDEOHW PHW JHUHJXOHHUGH DIJLIWH EHYDW PJ QDSUR[HQ HQ PJ HVRPHSUD]RO DOV 9RRUWSODQWLQJVVWHOVHO HQ ERUVWDDQGRHQLQJHQ =HOGHQ PHQVWUXDWLHVWRRUQLV $OJHPHQH 500mg/20mg PDJQHVLXPWULK\GUDDW]RXW 9,0292 EHYDW ]HHU JHULQJH QLHW FRQVHUYHUHQGH KRHYHHOKHGHQ PHWK\OSDUDK\GUR[\EHQ]RDDW PJ HQ DDQGRHQLQJHQ HQ WRHGLHQLQJVSODDWV VWRRUQLVVHQ 9DDN RHGHHP 6RPV DVWKHQLH PRHKHLG SURS\OSDUDK\GUR[\EHQ]RDDW PJ ]LH UXEULHNHQ µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ HQ µ/LMVW YDQ KXOSVWRIIHQ¶ S\UH[LH 2QGHU]RHNHQ 6RPV DEQRUPDOH OHYHUIXQFWLHWHVWHQ YHUKRJLQJ VHUXPFUHDWLQLQH ]RDOV 60 tabs: 28,76 À 9RRU HHQ YROOHGLJH OLMVW YDQ KXOSVWRIIHQ ]LH UXEULHN µ/LMVW YDQ KXOSVWRIIHQ¶ )$50$&(87,6&+( 9250 7DEOHWWHQ PHW JHUHJXOHHUGH DIJLIWH JHGHWHFWHHUG ELM JHSODQGH URXWLQH HQGRVFRSLH GLH QDSUR[HQ PHW HHQ PDDJVDSUHVLVWHQWH RPKXOOLQJ HQ ¿ OPRPKXOGH HVRPHSUD]RO EHYDWWHQ 2YDOH ELFRQYH[H JHOH WDEOHW JHPHUNW PHW 1DSUR[HQ 'H YROJHQGH ELMZHUNLQJHQ ]LMQ JHPHOG ELM SDWLsQWHQ GLH QDSUR[HQ LQQDPHQ WLMGHQV NOLQLVFKH VWXGLHV HQ LQ SRVW PDUNHWLQJ µ ¶ LQ ]ZDUWH LQNW ./,1,6&+( *(*(9(16 7KHUDSHXWLVFKH LQGLFDWLHV 6\PSWRPDWLVFKH EHKDQGHOLQJ YDQ RVWHRDUWURVH UHXPDWRwGH UDSSRUWHQ ,QIHFWLHV HQ SDUDVLWDLUH DDQGRHQLQJHQ 9DDN GLYHUWLFXOLWLV 6RPV =HOGHQ DVHSWLVFKH PHQLQJLWLV LQIHFWLH VHSVLV %ORHG HQ DUWULWLV HQ DQN\ORVHUHQGH VSRQG\OLWLV ELM SDWLsQWHQ GLH HHQ ULVLFR ORSHQ RS KHW RQWZLNNHOHQ YDQ JDVWUR GXRGHQDOH XOFHUD JHDVVRFLHHUG DDQ QLHW O\PIHVWHOVHODDQGRHQLQJHQ 6RPV =HOGHQ DJUDQXORF\WRVH DSODVWLVFKH DQHPLH HRVLQR¿ OLH JUDQXORF\WRSHQLH KHPRO\WLVFKH DQHPLH VWHURwGH DQWL LQÀ DPPDWRLUH JHQHHVPLGGHOHQ 16$,'¶V HQ ZDDU EHKDQGHOLQJ PHW ODJHUH GRVHULQJHQ YDQ QDSUR[HQ RI YDQ DQGHUH 16$,'¶V OHXNRSHQLH O\PIDGHQRSDWKLH SDQF\WRSHQLH WURPERF\WRSHQLH ² ,PPXXQV\VWHHPDDQGRHQLQJHQ 6RPV =HOGHQ DQDI\ODFWLVFKH UHDFWLHV QLHW YROGRHQGH ZRUGW JHDFKW 'RVHULQJ HQ ZLM]H YDQ WRHGLHQLQJ 'RVHULQJ ELM YROZDVVHQHQ 'H GRVLV LV WZHHPDDO GDDJV WDEOHW PJ DQDI\ODFWRwGH UHDFWLHV RYHUJHYRHOLJKHLGVUHDFWLHV 9RHGLQJV HQ VWRIZLVVHOLQJVVWRRUQLVVHQ 6RPV =HOGHQ HHWOXVWVWRRUQLV YRFKWUHWHQWLH PJ %LMZHUNLQJHQ YDQ QDSUR[HQ NXQQHQ EHSHUNW ZRUGHQ GRRU GH ODDJVWH HIIHFWLHYH GRVLV WH JHEUXLNHQ JHGXUHQGH GH NRUWVWH PRJHOLMNH K\SHUJO\NHPLH K\SHUNDOLsPLH K\SHUXULNHPLH K\SRJO\NHPLH JHZLFKWVYHUDQGHULQJHQ 3V\FKLVFKH VWRRUQLVVHQ 9DDN GHSUHVVLH EHKDQGHOLQJVGXXU ]LH UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ %LM SDWLsQWHQ GLH QLHW HHUGHU ]LMQ EHKDQGHOG PHW HHQ VODSHORRVKHLG 6RPV =HOGHQ DJLWDWLH DQJVW YHUZDUULQJ DEQRUPDOH GURPHQ KDOOXFLQDWLHV QHUYRVLWHLW =HQXZVWHOVHODDQGRHQLQJHQ 9DDN 16$,' GLHQW HHQ ODJHUH GDJHOLMNVH GRVLV YDQ QDSUR[HQ RI YDQ HHQ DQGHUH 16$,' RYHUZRJHQ WH ZRUGHQ $OV HHQ WRWDOH GDJHOLMNVH GRVLV YDQ GXL]HOLJKHLG VODSHULJKHLG KRRIGSLMQ OLFKW JHYRHO LQ KHW KRRIG YHUWLJR 6RPV =HOGHQ FRJQLWLHYH G\VIXQFWLH FRPD FRQYXOVLHV PRHLWH PHW PJ QDSUR[HQ QLHW JHVFKLNW ZRUGW JHDFKW GLHQHQ DOWHUQDWLHYH WKHUDSHXWLVFKH EHKDQGHOLQJHQ WH ZRUGHQ WRHJHSDVW 'H EHKDQGHOLQJ GLHQW FRQFHQWUHUHQ RSWLVFKH QHXULWLV SDUHVWKHVLHsQ V\QFRSH WUHPRU 2RJDDQGRHQLQJHQ 9DDN YLVXVVWRRUQLVVHQ 6RPV =HOGHQ WURHEHO ]LFKW YRRUWJH]HW WH ZRUGHQ RP LQGLYLGXHOH EHKDQGHOLQJVGRHOVWHOOLQJHQ WH EHKDOHQ UHJHOPDWLJ WH ZRUGHQ EHRRUGHHOG HQ WH ZRUGHQ JHVWDDNW LQGLHQ FRQMXQFWLYLWLV FRUQHD RSDFLWHLW SDSLORHGHHP SDSLOOLWLV ² (YHQZLFKWVRUJDDQ HQ RRUDDQGRHQLQJHQ 9DDN WLQQLWXV JHKRRUVWRRUQLVVHQ HIIHFW XLWEOLMIW 'RRU GH YHUWUDDJGH DIJLIWH YDQ QDSUR[HQ XLW GH PDDSVDSUHVLVWHQWH RPKXOOLQJ LV 9,0292 QLHW EHGRHOG YRRU GH EHKDQGHOLQJ 6RPV =HOGHQ JHKRRUYHUPLQGHULQJ +DUWDDQGRHQLQJHQ 9DDN KDUWNORSSLQJHQ 6RPV =HOGHQ DULWPLHsQ FRQJHVWLHI KDUWIDOHQ YDQ DFXWH SLMQ ]RDOV NLHVSLMQ RI SLMQ WH ZLMWHQ DDQ MLFKW (FKWHU RSÀ DNNHULQJHQ YDQ RVWHRDUWURVH UHXPDWRwGH DUWULWLV HQ DQN\ORVHUHQGH P\RFDUGLQIDUFW WDFK\FDUGLH %ORHGYDWDDQGRHQLQJHQ 6RPV =HOGHQ K\SHUWHQVLH K\SRWHQVLH YDVFXOLWLV $GHPKDOLQJVVWHOVHO ERUVWNDV VSRQG\OLWLV NXQQHQ EHKDQGHOG ZRUGHQ PHW 9,0292 :LM]H YDQ WRHGLHQLQJ 9,0292 PRHW LQ ]LMQ JHKHHO PHW ZDWHU ZRUGHQ LQJHQRPHQ HQ HQ PHGLDVWLQXPDDQGRHQLQJHQ 9DDN G\VSQRH 6RPV =HOGHQ DVWPD EURQFKRVSDVPHQ HRVLQR¿ HOH SQHXPRQLWLV SQHXPRQLH SXOPRQDDO PDJ QLHW JHGHHOG JHNDXZG RI YHUPDOHQ ZRUGHQ +HW ZRUGW DDQEHYROHQ RP 9,0292 WHQ PLQVWH PLQXWHQ YRRU GH LQQDPH YDQ YRHGVHO RHGHHP RQGHUGUXNWH DGHPKDOLQJ 0DDJGDUPVWHOVHODDQGRHQLQJHQ 9DDN G\VSHSVLH EXLNSLMQ PLVVHOLMNKHLG EUDNHQ GLDUUHH REVWLSDWLH LQ WH QHPHQ ]LH UXEULHN µ)DUPDFRNLQHWLVFKH HLJHQVFKDSSHQ¶ 6SHFLDOH SDWLsQWHQJURHSHQ 3DWLsQWHQ PHW QLHULQVXI¿ FLsQWLH %LM SDWLsQWHQ EUDQGHQG PDDJ]XXU SHSWLVFKH XOFHUD VWRPDWLWLV 6RPV =HOGHQ GURJH PRQG RHVRIDJLWLV JDVWULVFKH XOFHUD JDVWULWLV JORVVLWLV HUXFWDWLHV PHW PLOGH WRW PDWLJH QLHULQVXI¿ FLsQWLH À DWXOHQWLH JDVWUR GXRGHQDOH XOFHUD GLHQW 9,0292 PHW YRRU]LFKWLJKHLG WH PDDJGDUPNDQDDOEORHGLQJ HQ RI SHUIRUDWLH ZRUGHQ JHEUXLNW HQ GLHQW GH QLHUIXQFWLH PHOHQD KHPDWHPHVH SDQFUHDWLWLV FROLWLV QDXZJH]HW JHFRQWUROHHUG WH ZRUGHQ YHUHUJHULQJ YDQ LQÀ DPPDWRLUH GDUP]LHNWHQ 2YHUZRJHQ PRHW ZRUGHQ RP GH FROLWLV XOFHURVD ]LHNWH YDQ &URKQ QLHW WRWDOH GDJHOLMNVH GRVLV QDSUR[HQ WH SHSWLVFKH JDVWUR LQWHVWLQDOH XOFHUDWLH YHUODJHQ ]LH UXEULHNHQ µ%LM]RQGHUH UHFWDOH EORHGLQJ XOFHUDWLHYH VWRPDWLWLV ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM /HYHU HQ JDODDQGRHQLQJHQ 6RPV =HOGHQ JHEUXLN¶ HQ µ,QWHUDFWLHV PHW DQGHUH FKROHVWDVH KHSDWLWLV JHHO]XFKW OHYHUIDOHQ JHQHHVPLGGHOHQ HQ DQGHUH YRUPHQ YDQ +XLG HQ RQGHUKXLGDDQGRHQLQJHQ LQWHUDFWLH¶ $OV HHQ WRWDOH GDJHOLMNVH GRVLV 9DDN SUXULWXV HFFK\PRVHQ SXUSXUD YDQ PJ QDSUR[HQ QLHW JHVFKLNW KXLGXLWVODJ 6RPV =HOGHQ DORSHFLD TM ZRUGW JHDFKW GLHQHQ DOWHUQDWLHYH H[DQWKHHP XUWLFDULD EXOOHX]H UHDFWLHV WKHUDSHXWLVFKH EHKDQGHOLQJHQ WH ZDDURQGHU 6WHYHQV -RKQVRQ V\QGURRP ZRUGHQ WRHJHSDVW 9,0292 ZRUGW QLHW HQ WR[LVFKH HSLGHUPDOH QHFURO\VH DDQEHYROHQ ELM SDWLsQWHQ PHW HUQVWLJH 7(1 HU\WKHPD PXOWLIRUPH HU\WKHPD QLHULQVXI¿ FLsQWLH FUHDWLQLQHNODULQJ PO QRGRVXP JHQHHVPLGGHOHQHUXSWLH PLQXXW DDQJH]LHQ DFFXPXODWLH YDQ OLFKHQ SODQXV V\VWHPLVFKH OXSXV QDSUR[HQPHWDEROLHWHQ LV ZDDUJHQRPHQ HU\WKHPDWRVXV OLFKWJHYRHOLJH GHUPDWLWLV ELM SDWLsQWHQ PHW HUQVWLJ QLHUIDOHQ HQ OLFKWJHYRHOLJH UHDFWLHV LQFOXVLHI ]HOG]DPH ELM SDWLsQWHQ GLH JHGLDO\VHHUG ZRUGHQ JHYDOOHQ GLH OLMNHQ RS SRUSK\ULD FXWDQHD ]LH UXEULHNHQ µ&RQWUD LQGLFDWLHV¶ WDUGD SVHXGRSRUI\ULH H[IROLDWLHYH HQ µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ GHUPDWLWLV DQJLRQHXURWLVFK RHGHHP YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ 3DWLsQWHQ SXVWXODLUH UHDFWLH 6NHOHWVSLHUVWHOVHO PHW OHYHULQVXI¿ FLsQWLH %LM SDWLsQWHQ HQ ELQGZHHIVHODDQGRHQLQJHQ PHW PLOGH WRW PDWLJH OHYHULQVXI¿ FLsQWLH 6RPV =HOGHQ VSLHU]ZDNWH P\DOJLH GLHQW 9,0292 PHW YRRU]LFKWLJKHLG WH 1LHU HQ XULQHZHJDDQGRHQLQJHQ ZRUGHQ JHEUXLNW HQ GLHQW GH OHYHUIXQFWLH 6RPV =HOGHQ JORPHUXODLUH QHIULWLV QDXZJH]HW JHFRQWUROHHUG WH ZRUGHQ KHPDWXULH LQWHUVWLWLsOH QHIULWLV QHIURWLVFK 2YHUZRJHQ PRHW ZRUGHQ RP GH WRWDOH V\QGURRP ROLJXULH SRO\XULH SURWHwQXULH GDJHOLMNVH GRVLV QDSUR[HQ WH YHUODJHQ ]LH QLHUIDOHQ UHQDOH SDSLOQHFURVH WXEXODLUH UXEULHNHQ µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ QHFURVH 9RRUWSODQWLQJVVWHOVHO HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ HQ HQ ERUVWDDQGRHQLQJHQ 6RPV µ)DUPDFRNLQHWLVFKH HLJHQVFKDSSHQ¶ =HOGHQ LQIHUWLOLWHLW PHQVWUXDWLHVWRRUQLV $OV HHQ WRWDOH GDJHOLMNVH GRVLV YDQ $OJHPHQH DDQGRHQLQJHQ HQ PJ QDSUR[HQ QLHW JHVFKLNW ZRUGW JHDFKW WRHGLHQLQJVSODDWVVWRRUQLVVHQ 9DDN GLHQHQ DOWHUQDWLHYH WKHUDSHXWLVFKH PRHKHLG RHGHHP ]ZHWHQ GRUVW EHKDQGHOLQJHQ WH ZRUGHQ WRHJHSDVW 6RPV =HOGHQ DVWKHQLH PDODLVH 9,0292 LV JHFRQWUDwQGLFHHUG ELM S\UH[LH ² 2QGHU]RHNHQ 6RPV =HOGHQ SDWLsQWHQ PHW HUQVWLJH OHYHULQVXI¿ FLsQWLH DEQRUPDOH OHYHUIXQFWLHWHVWHQ YHUKRRJGH DDQJH]LHQ GH]H SDWLsQWHQ QLHW PHHU GDQ EORHGLQJVWLMG YHUKRJLQJ VHUXPFUHDWLQLQH PJ HVRPHSUD]RO SHU GDJ WRHJHGLHQG (VRPHSUD]RO ,Q NOLQLVFKH PRJHQ NULMJHQ ]LH UXEULHNHQ µ&RQWUD RQGHU]RHNVSURJUDPPD¶V HQ RI XLW SRVW LQGLFDWLHV¶ HQ µ)DUPDFRNLQHWLVFKH PDUNHWLQJ JHJHYHQV YDQ PDDJVDSUHVLVWHQW HLJHQVFKDSSHQ¶ 2XGHUHQ ! MDDU HVRPHSUD]RO ]LMQ GH YROJHQGH ELMZHUNLQJHQ 2XGHUHQ ORSHQ HHQ YHUKRRJGH NDQV RS JHwGHQWL¿ FHHUG RI YHUPRHG *HHQ HQNHOH HUQVWLJH JHYROJHQ YDQ ELMZHUNLQJHQ ]LH ELMZHUNLQJ EOHHN GRVLVJHUHODWHHUG WH ]LMQ UXEULHNHQ µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ %ORHG HQ O\PIHVWHOVHO DDQGRHQLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ HQ =HOGHQ OHXNRSHQLH WURPERF\WRSHQLH =HHU µ)DUPDFRNLQHWLVFKH HLJHQVFKDSSHQ¶ ]HOGHQ DJUDQXORF\WRVH SDQF\WRSHQLH $OV HHQ WRWDOH GDJHOLMNVH GRVLV YDQ ,PPXXQV\VWHHP DDQGRHQLQJHQ PJ QDSUR[HQ QLHW JHVFKLNW ZRUGW JHDFKW =HOGHQ RYHJHYRHOLJKHLGV UHDFWLHV ELMY ELMY ELM RXGHUHQ PHW QLHULQVXI¿ FLsQWLH NRRUWV DQJLR RHGHHP HQ DQDI\ODFWLVFKH RI HHQ ODDJ OLFKDDPVJHZLFKW UHDFWLH VKRFN 9RHGLQJV HQ GLHQHQ DOWHUQDWLHYH WKHUDSHXWLVFKH VWRIZLVVHOLQJVVWRRUQLVVHQ 6RPV EHKDQGHOLQJHQ WH ZRUGHQ WRHJHSDVW SHULIHHU RHGHHP =HOGHQ K\SRQDWULsPLH .LQGHUHQ MDDU 9,0292 ZRUGW QLHW =HHU ]HOGHQ K\SRPDJQHVLsPLH DDQEHYROHQ YRRU KHW JHEUXLN ELM NLQGHUHQ 3V\FKLVFKH VWRRUQLVVHQ 6RPV YDQZHJH RQYROGRHQGH JHJHYHQV RYHU VODSHORRVKHLG =HOGHQ DJLWDWLH YHLOLJKHLG HQ ZHUN]DDPKHLG &RQWUD YHUZDUGKHLG GHSUHVVLH =HHU LQGLFDWLHV *HNHQGH RYHUJHYRHOLJKHLG ]HOGHQ DJUHVVLH KDOOXFLQDWLHV YRRU QDSUR[HQ HVRPHSUD]RO =HQXZVWHOVHODDQGRHQLQJHQ JHVXEVWLWXHHUGH EHQ]LPLGD]ROHQ RI YRRU 9DDN KRRIGSLMQ 6RPV GXL]HOLJKHLG ppQ YDQ GH KXOSVWRIIHQ 9RRUJHVFKLHGHQLV SDUDHVWKHVLH VODSHULJKHLG =HOGHQ YDQ DVWPD XUWLFDULD RI DOOHUJLVFKH VPDDNVWRRUQLV 2RJDDQGRHQLQJHQ UHDFWLHV JHwQGXFHHUG GRRU WRHGLHQLQJ =HOGHQ WURHEHO ]LFKW (YHQZLFKWVRUJDDQ YDQ DVSLULQH RI DQGHUH 16$,'¶V ]LH HQ RRU DDQGRHQLQJHQ 6RPV YHUWLJR UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ $GHPKDOLQJVVWHOVHO ERUVWNDV HQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ 'HUGH PHGLDVWLQXP DDQGRHQLQJHQ =HOGHQ WULPHVWHU YDQ GH ]ZDQJHUVFKDS EURQFKRVSDVPHQ 0DDJGDUPVWHOVHO ]LH UXEULHN µ9UXFKWEDDUKHLG DDQGRHQLQJHQ 9DDN EXLNSLMQ GLDUUHH ]ZDQJHUVFKDS HQ ERUVWYRHGLQJ¶ À DWXOHQWLH PLVVHOLMN KHLG EUDNHQ REVWLSDWLH (UQVWLJH OHYHULQVXI¿ FLsQWLH ELMY &KLOG 6RPV GURJH PRQG =HOGHQ VWRPDWLWLV 3XJK & (UQVWLJ KDUWIDOHQ (UQVWLJH JDVWUR LQWHVWLQDOH FDQGLGLDVLV /HYHU QLHULQVXI¿ FLsQWLH $FWLHI XOFXV SHSWLFXP 8+/181v OI OI VCDNGVVGP OGV IGTGIWNGGTFG CHIKHVG HQ JDODDQGRHQLQJHQ 6RPV YHUKRRJGH ]LH UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ OHYHUHQ]\PHQ =HOGHQ KHSDWLWLV PHW RI HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ *DVWUR ]RQGHU JHHO]XFKW =HHU ]HOGHQ OHYHUIDOHQ LQWHVWLQDOH EORHGLQJ XOFHUDWLH HQ Voor uw patiënten met osteoartrose, reumatoïde artritis en KHSDWLVFKH HQFHIDORSDWKLH ELM SDWLsQWHQ SHUIRUDWLH 1DSUR[HQ *DVWUR LQWHVWLQDOH PHW UHHGV EHVWDDQGH OHYHU]LHNWH +XLG EORHGLQJ FHUHEURYDVFXODLUH EORHGLQJ ankyloserende spondylitis, die een risico lopen op het ontwikkelen van HQ RQGHUKXLG DDQGRHQLQJHQ 6RPV RI DQGHUH EORHGLQJVVWRRUQLVVHQ ]LH gastro-duodenale ulcera geassocieerd aan NSAID’s GHUPDWLWLV SUXULWXV XUWLFDULD KXLGXLWVODJ UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ =HOGHQ DORSHFLD IRWRVHQVLWLYLWHLW =HHU YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ +HPDWRORJLVFKH HIIHFWHQ 9,0292 PDJ QLHW JHOLMNWLMGLJ ]HOGHQ HU\WKHPD PXOWLIRUPH 6WHYHQV PHW DWD]DQDYLU HQ QHO¿ QDYLU ZRUGHQ -RKQVRQ V\QGURRP WR[LVFKH HSLGHUPDOH JHEUXLNW ]LH UXEULHNHQ µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ HQ µ,QWHUDFWLHV PHW DQGHUH JHQHHVPLGGHOHQ HQ DQGHUH YRUPHQ QHFURO\VH 7(1 6NHOHWVSLHUVWHOVHO HQ ELQGZHHIVHODDQGRHQLQJHQ =HOGHQ DUWUDOJLH P\DOJLH =HHU ]HOGHQ VSLHU]ZDNWH 1LHU HQ YDQ LQWHUDFWLH¶ %LMZHUNLQJHQ 6DPHQYDWWLQJ YDQ YHLOLJKHLGVSUR¿ HO 'H WDEOHWIRUPXOHULQJ EHYDW HVRPHSUD]RO PHW RQPLGGHOOLMNH DIJLIWH RP XULQHZHJ DDQGRHQLQJHQ =HHU ]HOGHQ LQWHUVWLWLsOH QHIULWLV 9RRUWSODQWLQJVVWHOVHO HQ ERUVWDDQGRHQLQJHQ =HHU ]HOGHQ J\QDHFRPDVWLH GH LQFLGHQWLH YDQ JDVWUR LQWHVWLQDOH ELMZHUNLQJHQ YDQ QDSUR[HQ WH YHUODJHQ +HW LV DDQJHWRRQG GDW 9,0292 KHW RSWUHGHQ YDQ JDVWULVFKH $OJHPHQH DDQGRHQLQJHQ HQ WRHGLHQLQJVSODDWV VWRRUQLVVHQ =HOGHQ PDODLVH WRHJHQRPHQ WUDQVSLUDWLH XOFHUD HQ 16$,' JHDVVRFLHHUGH ERYHQVWH JDVWUR LQWHVWLQDOH ELMZHUNLQJHQ VLJQL¿ FDQW YHUODDJW LQ YHUJHOLMNLQJ WRW QDSUR[HQ DOOHHQ ]LH UXEULHN %HVFKULMYLQJ YDQ JHVHOHFWHHUGH ELMZHUNLQJHQ 1DSUR[HQ .OLQLVFK RQGHU]RHN HQ HSLGHPLRORJLVFKH JHJHYHQV VXJJHUHUHQ GDW KHW JHEUXLN YDQ µ)DUPDFRG\QDPLVFKH HLJHQVFKDSSHQ¶ ,Q GH WRWDOH VWXGLHSRSXODWLH Q ZHUGHQ JHHQ QLHXZH YHLOLJKHLGVEHYLQGLQJHQ JHwGHQWL¿ FHHUG FR[LEV HQ VRPPLJH 16$,'¶V LQ KHW ELM]RQGHU ELM KRJH GRVHULQJHQ HQ ELM ODQJGXULJH EHKDQGHOLQJ JHDVVRFLHHUG NDQ ZRUGHQ PHW HHQ NOHLQH WLMGHQV GH EHKDQGHOLQJ PHW 9,0292 LQ YHUJHOLMNLQJ WRW GH UHHGV EHVWDDQGH YHLOLJKHLGVSUR¿ HOHQ YDQ GH DI]RQGHUOLMNH ZHUN]DPH EHVWDQGGHOHQ WRHQDPH YDQ KHW ULVLFR RS DUWHULsOH WURPERWLVFKH JHEHXUWHQLVVHQ ELMYRRUEHHOG P\RFDUGLQIDUFW RI EHURHUWH +RHZHO JHJHYHQV HURS OLMNHQ WH QDSUR[HQ HQ HVRPHSUD]RO *HFODVVL¿ FHHUGH VDPHQYDWWLQJ YDQ ELMZHUNLQJHQ %LMZHUNLQJHQ ZRUGHQ LQJHGHHOG QDDU IUHTXHQWLH HQ V\VWHHP ZLM]HQ GDW KHW JHEUXLN YDQ QDSUR[HQ PJ SHU GDJ PRJHOLMN JHDVVRFLHHUG LV PHW HHQ ODJHU ULVLFR NDQ HQLJ ULVLFR QLHW ZRUGHQ XLWJHVORWHQ RUJDDQNODVVH )UHTXHQWLHFDWHJRULsQ ZRUGHQ YROJHQV GH YROJHQGH FRQYHQWLH JHGH¿ QLHHUG =HHU YDDN ! 9DDN ! WRW 6RPV ]LH UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ 2HGHHP K\SHUWHQVLH HQ KDUWIDOHQ ]LMQ JHUDSSRUWHHUG ELM EHKDQGHOLQJ ! WRW =HOGHQ ! WRW =HHU ]HOGHQ QLHW EHNHQG NDQ QLHW ZRUGHQ EHSDDOG PHW GH EHVFKLNEDUH PHW 16$,' 'H PHHVW YRRUNRPHQGH ELMZHUNLQJHQ ]LMQ JDVWUR LQWHVWLQDDO YDQ DDUG 3HSWLVFKH XOFHUD SHUIRUDWLHV RI JDVWUR LQWHVWLQDOH JHJHYHQV EORHGLQJHQ VRPV IDWDDO LQ KHW ELM]RQGHU ELM RXGHUHQ NXQQHQ YRRUNRPHQ ]LH UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ 9,0292 'H YROJHQGH ELMZHUNLQJHQ ]LMQ JHPHOG ELM SDWLsQWHQ GLH 9,0292 LQQDPHQ WLMGHQV NOLQLVFKH VWXGLHV ,QIHFWLHV HQ SDUDVLWDLUH 0LVVHOLMNKHLG RYHUJHYHQ GLDUUHH À DWXOHQWLH REVWLSDWLH G\VSHSVLH EXLNSLMQ PHODHQD KHPDWHPHVLV XOFHUDWLHYH VWRPDWLWLV YHUHUJHULQJ YDQ DDQGRHQLQJHQ 6RPV LQIHFWLH =HOGHQ GLYHUWLFXOLWLV %ORHG HQ O\PIHVWHOVHODDQGRHQLQJHQ =HOGHQ HRVLQR¿ OLH OHXNRSHQLH FROLWLV HQ ]LHNWH YDQ &URKQ ]LH UXEULHN µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM JHEUXLN¶ µ%LM]RQGHUH ZDDUVFKXZLQJHQ HQ YRRU]RUJHQ ELM ,PPXXQV\VWHHP DDQGRHQLQJHQ =HOGHQ RYHUJHYRHOLJKHLGV UHDFWLHV 9RHGLQJV HQ VWRIZLVVHOLQJVVWRRUQLVVHQ 6RPV HHWOXVWVWRRUQLV JHEUXLN¶ ]LMQ JHPHOG QD WRHGLHQLQJ 0LQGHU IUHTXHQW LV RRN JDVWULWLV ZDDUJHQRPHQ 9,0292 LV RQWZLNNHOG PHW HVRPHSUD]RO RP GH LQFLGHQWLH =HOGHQ YRFKWUHWHQWLH K\SHUNDOLsPLH K\SHUXULNHPLH 3V\FKLVFKH VWRRUQLVVHQ 6RPV DQJVW GHSUHVVLH VODSHORRVKHLG =HOGHQ YDQ JDVWUR LQWHVWLQDOH ELMZHUNLQJHQ YDQ QDSUR[HQ WH YHUODJHQ HQ KHHIW DDQJHWRRQG KHW RQWVWDDQ YDQ JDVWUR GXRGHQDOH XOFHUD HQ 16$,' YHUZDUULQJ DEQRUPDOH GURPHQ =HQXZVWHOVHODDQGRHQLQJHQ 9DDN GXL]HOLJKHLG KRRIGSLMQ VPDDNVWRRUQLV 6RPV SDUHVWKHVLH V\QFRSH JHDVVRFLHHUGH ERYHQVWH JDVWUR LQWHVWLQDOH ELMZHUNLQJHQ VLJQL¿ FDQW WH YHUPLQGHUHQ WHQ RS]LFKWH YDQ DOOHHQ QDSUR[HQ +28'(5 9$1 '( =HOGHQ VODSHULJKHLG WUHPRU (YHQZLFKWVRUJDDQ HQ RRUDDQGRHQLQJHQ 6RPV WLQQLWXV YHUWLJR ² +DUWDDQGRHQLQJHQ 6RPV DULWPLHsQ 9(5*811,1* 9225 +(7 ,1 '( +$1'(/ %5(1*(1 19 $VWUD=HQHFD 6$ (JLGH 9DQ 2SKHPVWUDDW % %UXVVHO 7HO KDUWNORSSLQJHQ =HOGHQ P\RFDUGLQIDUFW WDFK\FDUGLH %ORHGYDWDDQGRHQLQJHQ 9DDN K\SHUWHQVLH $GHPKDOLQJVVWHOVHO ERUVWNDV HQ 1800(5 6 9$1 '( 9(5*811,1* 9225 +(7 ,1 '( +$1'(/ PHGLDVWLQXPDDQGRHQLQJHQ 6RPV DVWPD EURQFKRVSDVPHQ G\VSQRH 0DDJGDUPVWHOVHO DDQGRHQLQJHQ =HHU YDDN G\VSHSVLH 9DDN %5(1*(1 )OHV %( %OLVWHUV %( $)/(9(5,1*6:,-=( EXLNSLMQ REVWLSDWLH GLDUUHH RHVRIDJLWLV À DWXOHQWLH JDVWUR GXRGHQDOH XOFHUD JDVWULWLV PLVVHOLMNKHLG EUDNHQ 6RPV GURJH PRQG HUXFWDWLHV *HQHHVPLGGHO RS PHGLVFK YRRUVFKULIW '$780 9$1 +(5=,(1,1* 9$1 '( PDDJGDUPNDQDDO EORHGLQJ VWRPDWLWLV =HOGHQ JORVVLWLV KHPDWHPHVH UHFWDOH EORHGLQJ +XLG HQ RQGHUKXLGDDQGRHQLQJHQ 9DDN KXLGXLWVODJ 7(.67 *2('.(85,1* 9$1 '( 7(.67 ± 6RPV GHUPDWLWLV K\SHUKLGURVH SUXULWLV XUWLFDULD =HOGHQ DORSHFLD HFFK\PRVHQ 6NHOHWVSLHUVWHOVHO HQ ELQGZHHIVHODDQGRHQLQJHQ 9DDN

Terug naar een actief leven Vimovo , een krachtige ontstekingsremmer met ingebouwde maagbescherming

NIEUW

GENEESKUNDE

Nieuwe lasertechniek voor correctie van bijziendheid Visusstoornissen zoals myopie en astigmatisme genieten voortaan van een performantere behandeling met de Flex-laserprocedure. Deze techniek is de tot nog toe minst invasieve techniek voor patiënten die hun bril kwijt willen. Jean-Marie Segers

e laatste jaren ondergingen miljoenen mensen een laserbehandeling voor correctie van de cornea. Afwijkingen die kunnen worden behandeld door refractiechirurgie zijn bijziendheid, verziendheid en cylinderafwijkingen of astig-

matisme. De laser kan immers zowel het hoornvlies vlakker maken, zoals bij bijziendheid, of steiler, zoals bij verziendheid. Dat de ingreep betrouwbaar en doeltreffend is, wordt ook bewezen door het feit dat bijna 40% van de oogartsen die

oscillococcinum

6 doses/dosissen

30 doses/dosissen

Een Flex-procedure snijdt een zeer nauwkeurige lamel uit het hoornvlies, terwijl een excimerlaserbehandeling weefsel verdampt.

deze ingrepen uitvoeren, zichzelf of naaste verwanten zoals echtgeno(o)t(e) en kinderen al liet behandelen. Dat percentage ligt een stuk hoger dan in de rest van de bevolking.

Sneller en eenvoudiger De eerste behandeling van refractieafwijkingen bestond in het maken van ‘krasjes’ in de cornea, de zogenaamde radiaire keratotomie. Die bewerking was niet pijnloos en gaf ook geen onmiddellijk resultaat. Na-

dien kwam de excimerlaserbehandeling die haar grote doorbraak kende met de zogenaamde ‘Lasikmethode’. Hierbij wordt eerst met een mesje een flapje gemaakt van de uitwendige laag van het hoornvlies, waarna de laser onder die flap de kromming van het vlies corrigeert. Nadien wordt de flap teruggelegd op zijn natuurlijke plaats, waar hij zich spontaan opnieuw vasthecht. De opvolger van lasik is de ‘Femtolasik’-techniek, waarbij er geen mesje meer aan te pas komt, aangezien ook het

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

GENEESKUNDE

flapje door de laser wordt gemaakt. Het flapje wordt nu niet meer door het mesje ingesneden op mechanische wijze, maar volledig computergestuurd door de laser. Deze techniek wordt sinds een vijftal jaar ook in ons land toegepast. â&#x20AC;&#x153;Nu wordt deze methode nog verder geoptimaliseerd door de zogenaamde Flexprocedureâ&#x20AC;?, zegt de Antwerpse oogarts Frank Goes Jr. â&#x20AC;&#x153;Met deze methode doet de femtosecondlaser alles (een femtoseconde = 1015 sec). Hij slijpt niet enkel een flap, maar onder de flap slijpt hij ook een â&#x20AC;&#x2DC;lamelâ&#x20AC;&#x2122; uit het hoornvlies waardoor de kromming van het hoornvlies wordt aangepast. Een Flex-procedure snijdt een zeer nauwkeurige lamel uit het hoornvlies, terwijl een excimerlaserbehandeling weefsel verdampt. Dit is het verschil tussen beide technieken. Daarenboven is een Flex-procedure sneller en eenvoudiger, aangezien de hele behandeling met ĂŠĂŠn enkel laserplatform in een volledig intact hoornvlies gebeurt. Hierdoor worden alle variabele parameters zoals vochtigheid en temperatuur van de omgeving vrijwel uitgeschakeld. Er komt geen excimerlaser, en zeker geen mesje meer aan te pas. Het gebruik van een femtosecondlaser is dan ook de veiligste manier om op accurate wijze aan laserchirurgie te doen. â&#x20AC;&#x153; Dr. Goes en zijn collegaâ&#x20AC;&#x2122;s van het Bels lasercentrum zijn de eersten in de Benelux om die techniek met deze apparatuur toe te passen.

Pittige prijs Belangrijk is wel de preselectie van de patiĂŤnten. Die gebeurt na een grondig vooronderzoek. â&#x20AC;&#x153;We willen zeker zijn dat de techniek bij de juiste indicaties wordt toegepast. In het algemeen komen slechts drie op de vijf kandidaten voor een laserbehandeling in aanmerking. Voor de â&#x20AC;&#x2DC;Flexâ&#x20AC;&#x2122; techniek zijn vooral middelmatig tot hoger bijziende patiĂŤnten goede kandidaten. PatiĂŤnten die niet voor een laserberhandeling in aanmerking komen, kunnen soms nog wel met andere methoden worden geholpen, zoals de lasek-techniek, of met een lensimplant. Het is dus zeker niet zo dat alle refractiestoornissen voor deze nieuwe behandeling in aanmerking komenâ&#x20AC;?, verduidelijkt Frank Goes. Gezien de zware investering in apparatuur en knowhow is de behandeling niet goedkoop. Ze wordt ook niet door de ziekteverzekering terugbetaald. Per behandeld oog wordt, al naargelang het centrum, rond de 1.700 euro aangerekend. De patiĂŤnt spaart dan wel voor de rest van zijn leven heel wat brilmonturen uit... â&#x2014;&#x2020;

MG X TABL 0 0 Â? n 4 " Â? n 7)'7 Â? G X TABL .!!- 6!. (%4 '%.%%3-)$$%, !,'/34!3% -/./ G TABLETTEN

.!!- 6!. (%4 '%.%%3-)$$%, !,'/34!3% -/./ MG 4ABLET +7!,)4!4)%6% %. +7!.4)4!4)%6% 3!-%.34%,,).' 0ARACETAMOL MG 0OLYVIDONE .ATRIUMAMYLOGLYCOLAAT .ATRIUM SACCHARINAAT ,ACTOSE -AGNESIUMSTEARAAT 7ATERVRIJ COLLOĂ&#x2030;DAAL SILICIUM

+7!,)4!4)%6% %. +7!.4)4!4)%6% 3!-%.34%,,).' %LKE TABLET BEVAT G PARACETAMOL 6OOR EEN VOLLEDIGE LIJST VAN HULPSTOFFEN ZIE RUBRIEK &!2-!#%54)3#(% 6/24ABLET

&!2-!#%54)3#(% 6/24ABLET

'EBROKEN WITTE OVALE BICONVEXE TABLET MET DE OPDRUK @!,' ' OP ÂŁÂŁN KANT EN MET EEN BREUKSTREEP $E TABLET KAN VERDEELD WORDEN IN GELIJKE HELFTEN 4(%2!0%54)3#(% ).$)#!4)%3 3YMPTOMATISCHE BEHANDELING VAN PIJN VAN LICHTE TOT MATIGE INTENSITEIT EN OF KOORTS $/3%2).' %. 7)*:% 6!. 4/%$)%.).' 6OOR VOLWASSENEN EN ADOLESCENTEN OUDER DAN JAAR DE GEBRUIKELIJKE EENHEIDSDOSIS VAN PARACETAMOL IS MG TOT G PER INNAME EN TOT UUR WACHTEN VOOR DE VOLGENDE INNAME NAARGELANG NODIG !LTIJD EEN INTERVAL VAN MINSTENS UUR TUSSEN TWEE INNAMES AANHOUDEN

4(%2!0%54)3#(% ).$)#!4)%3 3YMPTOMATISCHE BEHANDELING VAN KOORTS EN PIJN

!,'/34!3%ĂŚ -/./Â§ĂŚ

$/3%2).' %. 7)*:% 6!. 4/%$)%.).' 6OOR KINDEREN VAN TOT JAAR IS DE AANBEVOLEN DAGELIJKSE DOSIS PARACETAMOL MG KG DAG TE VERDELEN OVER INNAMES OF MG KG OM DE UUR OF b TABLET MAAL PER DAG MAXIMUM

$E MAXIMALE DOSERING VAN PARACETAMOL IS G PER INNAME EN G PER DAG OF TABLET VAN !LGOSTASE -ONO G MAAL PER DAG

6OOR VOLWASSENEN EN ADOLESCENTEN OUDER DAN JAAR IS DE MAXIMALE DOSERING G PER INNAME EN G PER DAG OF OU TABLETTEN MAAL PER DAG

$E DUUR VAN DE BEHANDELING MOET ZO KORT MOGELIJK ZIJN MAXIMUM DAGEN EN NOOIT LANGER DAN DE SYMPTOMATISCHE PERIODE

$E INNAMES MOETEN MINSTENS UUR GESPREID ZIJN

"IJ ARTHROSEPIJN GONARTHROSE COXARTHROSE MAG IN EERSTE INSTANTIE G X TABLET PER DAG WORDEN GEBRUIKT MITS MEN EEN MINIMUM INTERVAL VAN UUR TUSSEN DE INNAMES RESPECTEERT .IERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE "IJ NIERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE WORDT HET MINIMUM INTERVAL TUSSEN TWEE INNAMES GEWIJZIGD VOLGENS ONDERSTAAND SCHEMA

$E DUUR VAN DE BEHANDELING MOET ZO KORT MOGELIJK ZIJN MAXIMUM DAGEN EN NOOIT LANGER DAN DE SYMPTOMATISCHE PERIODE

4!",%44%.

+LARING VAN CREATININE )NTERVAL CL ML MIN UUR CL ML MIN UUR CL ML MIN UUR

#HRONISCH ALCOHOLISME %EN CHRONISCH ALCOHOLVERBRUIK KAN DE TOXICITEITSDREMPEL VAN PARACETAMOL VERLAGEN "IJ DEZE PATIĂ&#x201D;NTEN MOET DE TUSSENTIJD TUSSEN TWEE TOEDIENINGEN MINIMUM UUR BEDRAGEN .IET MEER DAN G PARACETAMOL PER DAG INNEMEN IN GEVAL VAN HERHAALDE INNAME OVER DAGEN #/.42! ).$)#!4)%3 .IET TOEDIENEN IN GEVAL VAN OVERGEVOELIGHEID VOOR PARACETAMOL OF FENACETINE OVERGEVOELIGHEID VOOR EEN VAN DE BESTANDDELEN VAN HET GENEESMIDDEL ERNSTIGE HEPATOCELLULAIRE INSUFl CIĂ&#x201D;NTIE NIERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE (ERHAALDE TOEDIENING VAN PARACETAMOL IS TEGENAANGEWEZEN BIJ PATIĂ&#x201D;NTEN MET EEN ANEMIE OF EEN HART OF LONGZIEKTE ")*7%2+).'%. /VERGEVOELIGHEIDSREACTIES RASH Â&#x201C;DEEM VAN 1UINCKE HYPOTENSIE ANAFYLAXIE ERYTHEEM URTICARIA (EMATOLOGISCHE REACTIES TROMBOPENIE LEUKOPENIE HEMOLYTISCHE ANEMIE 2EACTIES T H V DE LEVER CHRONISCHE HEPATITIS $E BIOLOGISCHE TEKENS VAN LEVERTOXICITEIT KUNNEN GEPOTENTIEERD WORDEN DOOR ALCOHOL EN DOOR LEVERMICROSOMALE INDUCERS 2EACTIES T H V DE NIEREN NIERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE !!2$ %. ).(/5$ 6!. $% 6%20!++).' 06# !LU BLISTERVERPAKKING $OZEN MET EN TABLETTEN .IET ALLE GENOEMDE VERPAKKINGSGROOTTEN WORDEN IN DE HANDEL GEBRACHT

"IJ NIERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE WORDT HET MINIMUM INTERVAL TUSSEN TWEE INNAMES GEWIJZIGD VOLGENS ONDERSTAAND SCHEMA

+LARING VAN CREATININE )NTERVAL CL ML MN UUR CL ML MN UUR CL ML MN UUR

#/.42! ).$)#!4)%3 .IET TOEDIENEN IN GEVAL VAN OVERGEVOELIGHEID VOOR PARACETAMOL OF FENACETINE OVERGEVOELIGHEID VOOR EEN VAN DE BESTANDDELEN VAN HET GENEESMIDDEL ERNSTIGE HEPATOCELLULAIRE INSUFl CIĂ&#x201D;NTIE NIERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE (ERHAALDE TOEDIENING VAN PARACETAMOL IS TEGENAANGEWEZEN BIJ PATIĂ&#x201D;NTEN MET EEN ANEMIE OF EEN HART OF LONGZIEKTE ")*7%2+).'%. /VERGEVOELIGHEIDSREACTIES RASH Â&#x201C;DEEM VAN 1UINCKE HYPOTENSIE ANAFYLAXIE ERYTHEEM URTICARIA (EMATOLOGISCHE REACTIES TROMBOPENIE LEUKOPENIE HEMOLYTISCHE ANEMIE 2EACTIES T H V DE LEVER CHRONISCHE HEPATITIS $E BIOLOGISCHE TEKENS VAN LEVERTOXICITEIT KUNNEN GEPOTENTIEERD WORDEN DOOR ALCOHOL EN DOOR LEVERMICROSOMALE INDUCERS 2EACTIES T H V DE NIEREN NIERINSUFl CIĂ&#x201D;NTIE !!2$ %. ).(/5$ 6!. $% 6%20!++).' !,'/34!3% -/./ MG 4ABLET $OZEN MET EN TABLETTEN VERPAKT IN THERMOGEVORMDE DOORDRUKSTRIPS

(/5$%2 6!. $% 6%2'5..).' 6//2 (%4 ). $% (!.$%, "2%.'%. ,!"/2!4/)2%3 3-" . 6 (ERDERSLIEDSTRAAT "2533%,

(/5$%2 6!. $% 6%2'5..).' 6//2 (%4 ). $% (!.$%, "2%.'%. ,ABORATOIRES 3-" .6 (ERDERSLIEDSTRAAT "2533%,

.5--%2 6!. $% 6%2'5..).' 6//2 (%4 ). $% (!.$%, "2%.'%. "%

.5--%2 6!. $% 6%2'5..).' 6//2 (%4 ). $% (!.$%, "2%.'%. !,'/34!3% -/./ MG 4ABLET "%

!&,%6%2).'37)*:% TABLETTEN 6RIJE Am EVERING TABLETTEN !m EVERING OP MEDISCH VOORSCHRIFT OF OP SCHRIFTELIJKE AANVRAAG 'OEDKEURINGSDATUM VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

!&,%6%2).'37)*:% 6RIJE Am EVERING TABLETTEN -EDISCH VOORSCHRIFT OF SCHRIFTELIJKE AANVRAAG TABLETTEN $!45- 6!. '%$%%,4%,)*+% (%2:)%.).' 6!. $% 4%+34

Â§ĂĽ

!,'/34!3%ĂŚ-/./

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

GENEESKUNDE

Opleiding is sleutel tot het veilig begeleiden van Om duikers veilig te laten duiken, is een specifieke medische keuring een essentiële voorwaarde. Je stuurt niet iemand het water in zonder dat je op de hoogte bent van de medische problemen die kunnen ontstaan door de hyperbare omstandigheden en de impact op de conditie en gezondheid van de duiker. Voor wie er zich in wil bekwamen, is er tegenwoordig een internationaal geaccrediteerde opleiding. | Patrick De Neve en (klein) gezondheidsrisico dat sporten op het land niet persé hoeft uit te sluiten, kan een direct levensbedreigend risico vormen onder het wateroppervlak. Daar gelden immers andere wetten en kan ernstige duizeligheid, bewusteloosheid of geblokkeerde luchtwegen fataal aflopen. Bij het preventief duikmedisch onderzoek dient de huisarts daarom rekening te houden met de medische achtergrond en ziektegeschiedenis van de duiker, en zijn adviezen daaraan aan te passen. Met in het achterhoofd dat de populatie duikers steeds ouder wordt, dient dat advies bovendien genuanceerd te zijn en rekening te houden met het medicatiegebruik, de algemene fysieke conditie en het soort duikactiviteit. Dat vraagt dus meer dan het louter goed- of afkeuren van een duiker. Kennis van factoren die met de duiklocatie zelf te maken hebben, zijn eveneens belangrijk. Wat is bijvoorbeeld de consequentie van een verblijf in verre landen, het klimaat, de flora en fauna onderwater, enzomeer. Daar bij een duikongeval slechts zelden een arts aanwezig is en daarom vaak telefonisch om advies wordt gevraagd, is ook kennis vereist van duikongevallen en de juiste eerstehulpmaatregelen, transport en definitieve behandeling.

Spelen met vuur onder water Sportduikers vindt men tegenwoordig in alle lagen van de bevolking. Vaak wordt deze sport op vakantie beoefend, niet in georganiseerd (club)verband. Daarom wenden vele duikers zich tot hun huisarts voor (duik-)medisch advies. De opleiding duikgeneeskunde is weliswaar niet zo bekend onder (huis)artsen. Het zit niet in het basispakket huisartsgeneeskunde en cursussen zijn vaak enkel beschikbaar in het buitenland. Toch voeren heel wat huisartsen medische keuringen uit of geven ze advies aan sportduikers, hoewel ze daar onvoldoende over weten, zo blijkt uit een recent onderzoek dat gepubliceerd werd in Huisarts Nu. Peter Germonpré, diensthoofd van het Centrum voor Hyperbare Zuurstoftherapie van het Militair Ziekenhuis (Neder-Over-Heembeek), nam deel aan het onderzoek. Hij vermeldt hierbij dat de meeste huisartsen zich onvoldoende zeker voelen als het gaat

over de hyperbare fysicakennis en over de geschiktheidscriteria om iemand tot de sport toe te laten. Goed zes van de tien on-

dervraagde huisartsen voelt zich daarom medisch en juridisch onzeker bij het invullen van het medisch attest. Dat neemt niet

weg dat ongeveer de helft van deze groep toch het attest ondertekent en aflevert. En dat is verontrustend, omdat enkele van de gemaakte fouten dramatische gevolgen kunnen hebben. Het is als spelen met vuur onder water. Een arts die zich onzeker voelt over deze aspecten, kan daarom beter zijn patiënt doorverwijzen naar specifieke duikerartsen, ofwel zelf een opleiding in de duikgeneeskunde volgen.

Opleiding tot duikerarts

▲ In Nederland hebben tot op heden méér dan 1.750 artsen een duikgeneeskundige opleiding gevolgd.

Dat laatste kan aan de Scott Haldane Foundation die sinds 2003 in Nederland duikerarts-opleidingen verzorgt en sinds kort internationaal geaccrediteerde cursussen aanbiedt in binnen- en buitenland. Twee basismodules geven toegang tot het certificaat ‘Diving Medical Examiner’. Voor wie verder wil gaan, zijn er nog de verdiepingsmodules, opfriscursussen en stages. Een aantal geselecteerde modules geeft toegang tot het internationale certificaat ‘Diving Medical Physician’, waarmee men als professioneel duikerarts (behandelend arts, adviseur of keuringsarts) aan de slag kan.

Voetballers breken vaker pols De dienst orthopedie van UZ Leuven spitte alle blessureaangiften uit die de Koninklijke Belgische Voetbalbond de afgelopen tien jaar ingestuurd kreeg - een schat aan informatie. Jeugdvoetballers blesseren zich minder snel dan volwassen spelers, zo blijkt. Maar ze breken makkelijker hun pols. | Piet Desmet rthopedisch chirurg Johan Bellemans en orthopedist (en voetballer) Peter Bollars leiden het onderzoek. De tienduizenden blessuredossiers van de KBVB laten hen toe om de grootste epidemiologische studie ter wereld over letsels in het voetbal uit te voeren.

Minder blessures In het seizoen 1999-2000 ontving de KBVB 31.563 blessuredossiers. Tien jaar later, in het seizoen 2009-2010, nog 24.801. Een afname met 21%, bij een stabiel aantal leden. Volgens professor Bellemans gaat het niet om een toevallige fluctuatie en bevestigen statistieken de gunstige, neerwaartse trend. Kris Van der Haegen, de verantwoordelijke voor de trainersopleidingen bij de Vlaamse Voetbalfederatie ziet een verklaring in het gestegen opleidingsniveau van

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

de trainers: “Blessurepreventie is opgenomen in de leerstof. Tussen hoe ik vroeger trainde en hoe voetballers vandaag trainen, dat is dag en nacht verschil.” Dat de voetbalbond twee jaar geleden vijf keer meer voetbalwedstrijden afgelaste bij barslecht weer dan in 1999-2000, is volgens de onderzoekers de meest plausibele verklaring voor de daling. Tijdens de wintermaanden alleen was de afname van de letsels in tien jaar immers zelfs dubbel zo groot: -40%. “Wedstrijden worden afgelast om de velden te sparen”, aldus Bollars. “Maar bij vrieskou spaar je er ook de voetballers mee. Misschien hoog tijd om ook daar rekening mee te houden.”

Meer zware letsels Anderzijds stelden de orthopedisten vast dat het aandeel zware kwetsuren zoals breuken en ontwrichtingen, ongeveer een

kwart van het totaal, op die tien jaar toenam met 3%. Globaal vertegenwoordigen de fracturen 12% van alle aangegeven letsels. Ook opvallend: het aantal blessures ligt in het begin van het seizoen het hoogst. Er zijn van augustus tot en met oktober 85% meer blessures in vergelijking met het seizoenseinde van maart tot en met mei. Dat voetballers er na een lange zomerstop te hard invliegen is volgens de onderzoekers een mogelijke verklaring. Tegelijk, en omgekeerd, ontkrachten de cijfers het idee dat (eventuele) vermoeidheid aan het einde van het seizoen de blessurelast zou verhogen. De suggestie werd meteen geopperd om de zomerkalender te verlengen. De voetbalblessures treden het vaakst op tijdens een match. Tijdens de training blijkt het blessurerisico maar half zo groot. Spelers uit de provinciale en gewestelijke competities lopen bovendien 73% meer kans om zich te kwetsen dan voetballers uit de nationale reeksen. Een minder goede begeleiding in die reeksen, of een minder goede conditie door gebrek aan training, kan de reden zijn.

GENEESKUNDE

duikers

5 mg x 28 capsules 5 mg x 56 capsules 10 mg x 30 capsules 10 mg x 100 capsules

€ 11,88 € 16,51 € 17,39 € 37,62

LOEX11N0012897

Hoewel het nuttig is zelf al ervaring te hebben met duiken om de basisopleiding tot keuringsarts te volgen, is dit geen voorwaarde. Vele artsen leren door middel van deze cursus het duiken kennen en nemen zelf nadien deze hobby op. Anderen volgen de cursus omdat ze regelmatig de vraag krijgen van hun patiënten. Nog anderen willen zich in hun eigen duikclub of vereniging engageren om advies of eerstehulpopleidingen te geven en hebben dus nut aan een erkend opleidingscertificaat. In Nederland hebben tot op heden méér dan 1.750 artsen een duikgeneeskundige opleiding gevolgd, waarvan 150 gecertificeerd werden als duikerarts. Sinds de internationale certificering van de cursussen in 2011, komen steeds meer artsen, ook Belgische, voor op de internationale lijst van duikerartsen. De actuele lijst van duikerartsen is te vinden op www.mijnduikerarts.be. Verdere info over de opleiding op: www.scotthaldane.org ◆

Goedkoop en goed voor uw proﬁel

‘De duikmedische keuring door de huisarts – reikt de kennis van de huisarts ver genoeg?’, Ruche C., Vandevoorde J., Germonpré P., Huisarts Nu 2011; 40: 116-119

Jeugdvoetballers breken vaker pols Over de jeugdvoetballers leerden de onderzoekers dat die zich dan weer maar half zo vaak kwetsen als volwassenen. Maar hun aandeel in de ernstige blessures ligt hoger. En, ze breken 2,5 keer vaker hun pols. Algemeen duiken de polsfracturen (24%) samen met de vingerfracturen (18%) trouwens veel vaker op dan tibiafracturen (5%). Moeten we dan polsbeschermers introduceren in het voetbal? Bellemans waarschuwt. “Ze kunnen door hard contact ook nieuwe blessures genereren.” Of toch maar weer oud-judoca Gella Vandecaveye laten opdraven, om valtraining aan de voetballers te geven? Op de topsportschool van Gent zijn ze gewonnen voor het idee van voetbalspecifieke valtraining. Tegenover lessen van judoka’s staan ze sceptisch, omdat Ajax dit al vergeefs probeerde. Dames blesseren zich minder vaak (24% minder) dan mannen. ‘Hun voetbal is minder energetisch”, aldus Bellemans. Het cijfer voor de zware kwetsuren bij vrouwen ligt lichtjes hoger (1,2%). ◆

1.NAAM VAN HET GENEESMIDDEL :AMLOR 5 mg Capsules, hard;AMLOR 10 mg Capsules, hard;Amlodipinebesilaat.2.KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING:Het actieve bestanddeel is amlodipine, in de vorm van amlodipinebesilaat (6,944 mg of 13,889 mg), overeenkomend met respectievelijk 5 of 10 mg amlodipine.Voor hulpstoffen, zie 6.1.3.FARMACEUTISCHE VORM:- Harde capsules à 5 mg:Geel-witte harde capsules met de vermeldingen “Pfizer” en “AML 5” in zwart gedrukt.- Harde capsules à 10 mg:Grijze harde capsules met de vermeldingen “Pfizer” en “AML 10” in zwart gedrukt.4.1.Therapeutische indicaties:AMLOR kan gebruikt worden als initiële behandeling van hypertensie en kan in de meeste gevallen alleen worden toegediend. De patiënten die niet voldoende op een behandeling met één enkel antihypertensivum reageren, kunnen baat vinden bij de toevoeging van AMLOR aan deze behandeling. AMLOR werd gebruikt in combinatie met een thiazidediureticum, alfablokkers, een bètablokker of een inhibitor van het angiotensine converterend enzym.AMLOR kan gebruikt worden als initiële behandeling van angina pectoris, alleen indien deze veroorzaakt is door een vaste obstructie (stabiele angor) en/of door een spasme van de kransvaten (Prinzmetal-angina). AMLOR kan alleen, als monotherapie, gebruikt worden, maar ook in combinatie met andere antiangineuze medicaties bij patiënten van wie de angina resistent is tegen nitroverbindingen en/of adequate dosissen van bètablokkers.4.2.Dosering en wijze van toediening:De gebruikelijke aanvangsdosis, zowel bij hypertensie als bij angina, bedraagt 5 mg AMLOR eenmaal per dag. Naargelang van de individuele reactie van de patiënt kan deze dosis verhoogd worden tot maximum 10 mg per dag.AMLOR kan worden toegediend vóór of na de maaltijden, aangezien in beide gevallen de absorptie dezelfde is.Geen enkele wijziging van de dosering is vereist bij gelijktijdige toediening van AMLOR en thiazidediuretica, bètablokkers of inhibitoren van het angiotensine converterend enzym.Gebruik bij bejaarde patiënten en in geval van nier- of leverinsufficiëntie:Zie rubriek 4.4 “Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik” hieronder.Gebruik bij kinderen:Aangezien de klinische ervaring totnogtoe geen patiënten jonger dan 18 jaar betreft, is het gebruik bij kinderen op dit ogenblik niet aanbevolen.4.3.Contra-indicaties:Amlodipine is gecontra-indiceerd bij patiënten met een overgevoeligheid voor de dihydropyridinen, voor amlodipine of voor één van zijn bestanddelen.Amlodipine is eveneens gecontra-indiceerd bij instabiele angina pectoris en gedurende 8 dagen na een myocardinfarct.4.4.Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik:De dihydropyridinen kunnen acute hypotensie veroorzaken die kan leiden tot hypoperfusie en reflectoire tachycardie (paradoxe angina pectoris). Beide effecten zijn met amlodipine tot op heden niet gemeld.Gebruik bij bejaarden:De plasmapieken van amlodipine worden met dezelfde snelheid bereikt bij bejaarde patiënten en jonge subjecten. De eliminatie van amlodipine heeft bij bejaarde patiënten de neiging om te vertragen, met als gevolg een toename van de oppervlakte onder de curve en van de halfwaardetijd van het geneesmiddel. De toename van de oppervlakte onder de curve en van de eliminatiehalfwaardetijd bij patiënten lijdend aan hartdecompensatie met oedeem stemt overeen met de voor de bestudeerde leeftijdsgroepen verwachte waarden. Bij gelijke dosissen wordt amlodipine even goed getolereerd door bejaarde en jonge patiënten. Geen enkele wijziging van de doseringsschema’s is bijgevolg aanbevolen.Gebruik bij nierinsufficiëntie:Amlodipine wordt in ruime mate door de lever gebiotransformeerd tot inactieve metabolieten: slechts 10% van de toegediende dosis wordt in ongewijzigde vorm met de urine uitgescheiden. De waargenomen wijzigingen in de plasmaspiegels van amlodipine correleren niet met de ernst van een eventuele nierinsufficiëntie en amlodipine mag bij deze categorie van patiënten in de normale dosissen gebruikt worden. Amlodipine is niet dialyseerbaar.Gebruik bij leverinsufficiëntie:Zoals geldt voor alle calciumantagonisten, is de halfwaardetijd van amlodipine verlengd bij patiënten met leverinsufficiëntie, en er zijn geen doseringsaanbevelingen vastgelegd. Het geneesmiddel moet bij deze patiënten met voorzichtigheid worden toegediend.Gebruik bij hartinsufficiëntie:In een langdurige placebogecontroleerde studie (PRAISE-2) ter evaluatie van amlodipine bij patiënten met hartinsufficiëntie van NYHA klasse III/IV van niet-ischemische oorsprong, signaleerde men meer gevallen van longoedeem onder amlodipine dan onder placebo; ofschoon longoedeem geassocieerd kan zijn met toenemende hartinsufficiëntie, werd geen enkel significant verschil waargenomen in de incidentie van toenemende hartinsufficiëntie in vergelijking met de placebo (zie rubriek 5.1 “Farmacodynamische eigenschappen”).4.8.Bijwerkingen:De gemelde ongewenste effecten zijn opgenomen in de onderstaande tabel, per systeem en frequentie De frequenties zijn als volgt gedefinieerd: zeer vaak ( ≥1/10), vaak ( ≥1/100,<1/10), soms ( ≥1/1000, <1/100), zelden ( ≥1/10000, <1/1000) en zeer zelden (< 1/10000). Effecten op het bloeden lymfevatenstelsel: Zeer zelden: Leukopenie, thrombocytopenie. Effecten op het immuunsysteem: Zeer zelden: Allergische reacties. Effecten op de stofwisseling en de voeding: Zeer zelden: Hyperglykemie. Psychische effecten: Soms: Slapeloosheid, stemmingswijziging (met inbegrip van angst). Effecten op het zenuwstelsel: Vaak: Slaperigheid, gevoel van duizeligheid, hoofdpijn; Soms: Beven, dysgeusie, syncope, hypo-esthesie, paresthesie; Zeer zelden: Hypertonie, perifere neuropathie. Effecten op het oog: Soms:Visusstoornissen (met inbegrip van diplopie). Effecten op het gehoor- en evenwichtsorgaan: Soms: Tinnitus. Effecten op het hart- en vaatstelsel: Vaak: Palpitaties; Zeer zelden: Myocardinfarct, aritmie (met inbegrip van bradycardie, ventriculaire tachycardie en atriumfibrilleren). Effecten op het vaatstelsel: Vaak: Aangezichtsroodheid; Soms: Hypotensie; Zeer zelden: Vasculitis. Effecten op het ademhalingstelsel: Soms: Dyspnoe, rinitis; Zeer zelden: Hoest. Effecten op het maagdarmstelsel: Vaak: Buikpijn, misselijkheid; Soms: Braken, dyspepsie, darmtransitstoornissen (met inbegrip van diarree en constipatie), droge mond; Zeer zelden: Pancreatitis, gastritis, tandvleeshyperplasie. Effecten op lever en gal: Zeer zelden: Hepatitis, icterus en gestegen leverenzymen (over het algemeen geassocieerd met cholestase). Enkele gevallen die voldoende ernstig waren voor een hospitalisatie zijn tijdens gebruik van amlodipine gemeld. In een aantal gevallen werd het oorzakelijk verband niet vastgesteld. Effecten op huid of onderhuid: Soms: Alopecie, purpura, huidverkleuring, overmatig zweten, pruritus, huiduitslag; Zeer zelden: Angioneurotisch oedeem, erythema multiforme, urticaria, exfoliatieve dermatitis, syndroom van Stevens-Johnson. Effecten op de skeletspieren: Soms: Artralgie, myalgie, spierkrampen, dorsalgie. Effecten op de urinewegen: Soms: Mictiestoornis, nycturie, toename van de mictiefrequentie. Effecten op de geslachtsorganen: Soms: Impotentie, gynaecomastie. Algemene effecten op de plaats van toediening: Vaak: Oedeem, vermoeidheid; Soms: Pijn op de borst, asthenie, malaise, pijn. Onderzoeken: Soms: Gewichtstoename, gewichtsverlies7. REGISTRATIEHOUDER:PFIZER NV, Pleinlaan 17, 1050 BRUSSEL.8.REGISTRATIENUMMERS:Harde capsules à 5 mg:241 IS 101 F5;Harde capsules à 10 mg:241 IS 102 F5.9.AFLEVERINGSWIJZE:Op medisch voorschrift.10.DATUM VAN EERSTE VERGUNNING / HERNIEUWING VAN DE VERGUNNING:A.Datum van eerste vergunning: 07/07/1989;B.Datum van hernieuwing van de vergunning: 08/12/2003.11.DATUM VAN DE LAATSTE HERZIENING VAN DE TEKST / GOEDKEURING VAN DE SKP:A.Datum van de laatste herziening van de samenvatting van de kenmerken van het product: 06/2011;B.Datum van de goedkeuring van de samenvatting van de kenmerken van het product: 16/01/2006.

ARTSENKRANT 14 februari 2012 Nr. 2219

GENEESKUNDE

Functionele voeding eet wel eens werking statines op Vanuit het standpunt van de patiënt lijkt het evident om functionele voedingsmiddelen te gebruiken naast (preventieve) geneesmiddelen. Alles wat bijkomend kan helpen om de gezondheid te bevorderen om zo de ziektedreiging af te wentelen, kan worden omarmd, zo wordt er vaak gedacht. Maar daarbij vergeet men al eens dat een gecombineerde inname de kans verhoogt op het ontstaan van ongewenste interacties.|Patrick De Neve unctionele voedingsmiddelen en voedingssupplementen behoeven geen introductie. Het aan voeding toevoegen van vitamines, mineralen, vetzuren, aminozuren en/of kruiden doet fabrikanten vaak een gezondheidsbevorderende werking claimen die meestal ook vermeld staat op de verpakking. Dikwijls lijkt deze claim op de gedocumenteerde gezondheidseffecten van preventieve geneesmiddelen. Dat verklaart mede waarom ze zoveel appeal bezitten bij patiënten die geneesmiddelen voorgeschreven krijgen. Niet altijd onterecht, daar het tegelijk innemen van geneesmiddelen en deze voedingsproducten gezamenlijk de risicofactoren voor ziekte kunnen verlagen. Maar al evengoed wordt de werking van de één verzwakt door de ander, of omgekeerd. Voedingswetenschapper Simone Eussen (Universiteit Utrecht) bekeek de mogelijke interacties en richtte zich in haar onderzoek daarbij op producten die claimen het cholesterolgehalte te verlagen.

Eerder onderzoek Uit literatuuronderzoek blijkt dat functionele voeding en -supplementen op drie verschillende manieren een bijdrage kunnen leveren aan statinetherapie. Ofwel grijpen ze in op dezelfde risicofactor waar ook het geneesmiddel op inspeelt. Voeding met toegevoegde plantensterolen/-stanolen kan bijvoorbeeld eveneens het cholesterolgehalte van het bloed verlagen.

Therapie sneuvelt

Sommige mensen denken dat het gebruik van functionele voeding hen toelaat om de dosering van hun statine te verlagen of zelfs het gebruik ervan stop te zetten.

Ofwel wordt getracht een risicofactor gunstig te beïnvloeden waarop het geneesmiddel weinig effect heeft. Zo zijn statines wel effectief in het verlagen van het bloedcholesterol, maar slechts matig effectief in het verlagen van triglyceriden. Aan voeding toegevoegde omega-3 vetzuren zouden daarin beter slagen. Tenslotte kunnen sommige functionele voedingsmiddelen de bijwerkingen van statines counteren. Er wordt daarbij gesuggereerd dat deze bijwerkingen veroorzaakt worden door een verlaging van de hoeveelheid coenzyme Q10 in het lichaam. Dus zou de inname van dit coenzyme misschien bijwerkingen kunnen verminderen.

Portefeuille voelt het effect het sterkst Consumeren van voedingsmiddelen verrijkt met plantensterolen/-stanolen is niet kosteneffectief, zo kon Eussen aantonen. Dat wil niet zeggen dat ze niet werkzaam zijn. Maar om dat gezondheidsbevorderende effect te bekomen, betaalt u eigenlijk meer dan wat maatschappelijk gezien wenselijk is. Daarmee is het een dure optie in de gezondheidszorg. Eussen: “Het is aan de consument om zelf te beslissen of hij bereid is deze kosten te maken of niet. Die moeten immers uit de eigen zak komen. Bij gebruik raden wij aan om de middelen in de aanbevolen hoeveelheid

baseerde voedingsmiddelen zoals havervlokken, -drankjes, of broden met haver links te laten liggen. Of anders op z’n minst twee uur te wachten met het innemen van statines nadat deze voedingsmiddelen werden verbruikt.

(2 gram plantensterolen/-stanolen of 25 gram verrijkte margarine per dag) te gebruiken, zodat het LDL-cholesterolverlagende effect van 7 tot 10,5% wordt behaald. Als de voedingsmiddelen in combinatie met cholesterolverlagende geneesmiddelen worden gebruikt, raden wij aan om de geneesmiddelen volgens het voorschrift te blijven gebruiken en het gebruik van de voedingsmiddelen met toegevoegde plantensterolen/-stanolen met uw behandelend arts of apotheker te bespreken. “

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

P.D.N.

Matiger effect dan gedacht Eussens onderzoek kon weliswaar een en ander nuanceren. Het gebruik van omega-3 vetzuren bijvoorbeeld resulteert niet in minder hart- en vaatziekten bij statinegebruikers. “Het gebruik van statines leidt mogelijk tot een relatief laag risico op hart- en vaatziekten dat niet verder verlaagd kan worden door het gebruik van omega-3 vetzuren. Vooral bij hartinfarctpatiënten die geen statines willen of kunnen gebruiken, lijkt het gebruik van deze vetzuren daarom zinvol”, stelt Eussen. Ook het cholesterolverlagende effect van plantensterolen/-stanolen in functionele voeding blijkt na haar onderzoek lager (2,5% op totaal cholesterol) te liggen dan wat eerder werd aangetoond in gecontroleerde klinische trials (6%). Zij wijt dat aan het feit dat slechts 9% van de gebruikers de door de fabrikanten aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 2 gram plantensterolen/-stanolen (of 27 gram margarine) tot zich nemen. De praktijk ligt soms ver van het ideaal. Tenslotte blijkt uit haar onderzoek met muizen dat voeding verrijkt met de uit haver afkomstige voedingsvezel b-glucan de werking van statines kan tegenwerken. Dat kan een aanwijzing zijn voor wat er gebeurt in mensen, maar dient nog verder te worden uitgeklaard. Statinegebruikers doen er misschien goed aan om voorlopig op haver ge-

Onderzoek heeft reeds duidelijk gemaakt dat sommige mensen het idee krijgen dat het gebruik van functionele voeding of -supplementen hen toelaat om de dosering van hun statine te verlagen of zelfs het gebruik ervan stop te zetten. Zogezegd omdat zij een additioneel product met een soortgelijk effect denken te gebruiken. Eussen komt in haar onderzoek tot de conclusie dat enkel startende statinegebruikers vatbaar zijn voor deze misvatting. Daarom raadt ze huisartsen en apothekers aan om te hameren op het nut van een goede therapietrouw bij deze groep. “De apotheker kan bijvoorbeeld extra voorlichting en begeleiding geven bij de eerste en tweede uitgifte van het geneesmiddel, daar ons onderzoek toont dat dit de therapietrouw bij deze groep bevordert. Ook de huisarts kan daartoe een steentje bijdragen door het verlenen van informatie over mogelijke interacties tussen voeding en medicijnen. “

Interacties melden De auteur ziet in de toekomst ook een ruimere rol weggelegd voor het nationale farmacovigilantiecentrum (zie ook AK 2202) waarop spontane meldingen over onbekende en zeldzame bijwerkingen worden geregistreerd die in klinische trials niet opgemerkt werden. Eussen: “Een post-launch marketingsysteem voor functionele voedingsmiddelen kan op een soortgelijke manier werken. Gebruikers moeten weten waar zij een eventuele bijwerking kunnen melden. Bij een melding kan vervolgens duidelijk worden nagevraagd welke geneesmiddelen de persoon gebruikt. Andersom kan er ook bij bijwerkingen of verminderde effectiviteit van het geneesmiddel worden nagevraagd of de persoon gestart is met het gebruik van functionele voedingsmiddelen of –supplementen.” ◆

‘The Food-Pharma interface: Consequences of combined use of functional foods and statins’, Simone Eussen, ISBN 978-94-6169-168-2, dec. 2011.

GENEESKUNDE

Geestesstoornissen in de VS

40/5 mg 40/5 mg 40/10 mg 40/10 mg 80/5 mg 80/5 mg 80/10 mg 80/10 mg

20% van de Amerikaanse volwassenen heeft in 2010 geestelijke stoornissen vertoond.|Maurice Einhorn it een recent rapport van de Substance Abuse and Mental Health Administration (SAMHSA) blijkt dat 45,9 miljoen Amerikanen van 18 jaar of ouder – dus 20 % van die leeftijdsgroep – in 2010 geestelijke stoornissen hebben vertoond. Dat cijfer was tweemaal hoger in de leeftijdsgroep van 18-25 jaar (29,9 %) dan bij de 50-plussers (13,3 %) en was aanzienlijk hoger bij vrouwen (23 %) dan bij mannen (16,8 %). 5 % van de volwassenen (6,5 % van de vrouwen en 3,4 % van de mannen), dus 11,4 miljoen mensen, heeft dat jaar ernstige geestelijke stoornissen vertoond. Naar schatting hebben 8,7 miljoen volwassenen (3,8 %) suïcidegedachten gehad in 2010. 2,5 miljoen (1,1 %) hadden concrete plannen gehad en 1,1 miljoen (0,5 %) ondernam effectief een poging. Een vijfde (9,2 miljoen) van de geestelijk gestoorde mensen, voldeed aan de criteria van afhankelijkheid of abusus van substanties. Zowat een kwart van de 5 % mensen met ernstige mentale stoornissen had een voorgeschiedenis van afhankelijkheid of abusus van substanties. In 2010 hebben 31,3 miljoen volwassenen (13,7 % van die leeftijdscategorie) een beroep gedaan op geestelijke gezondheidszorg.

Datzelfde jaar hebben 1,9 miljoen jongeren van 12 tot 17 jaar (8 % van die leeftijdsgroep) één of meer episoden van depressie vertoond. 37,2 % van de jongeren van die leeftijd heeft illegale drugs gebruikt tegen 17,8 % van de jongeren zonder depressie in engere zin. 2,9 miljoen (12,2 %) jongeren van 12 tot 17 jaar hebben dat jaar een behandeling of gespecialiseerd advies gekregen in een centrum voor geestelijke gezondheidszorg. In bijna de helft van de gevallen was dat omdat ze zich depressief voelden. ◆

30,46 73,73 33,00 80,62 39,49 97,98 42,98 107,40

Terugbetaald sinds 1 november

Van de 2,9 miljoen volwassenen met ernstige mentale stoornissen en een probleem van afhankelijkheid heeft bijna twee derde (64 %) een ontwenningskuur gevolgd of een psychiatrische behandeling gekregen.

28 tabl. 98 tabl. 28 tabl. 98 tabl. 28 tabl. 98 tabl. 28 tabl. 98 tabl.

Samen voor een krachtige bloeddrukdaling 24u/24

NAAM VAN HET GENEESMIDDEL: TWYNSTA 40 mg/5 mg tabletten/ TWYNSTA 40 mg/10 mg tabletten/ TWYNSTA 80 mg/5 mg tabletten/ TWYNSTA 80 mg/10 mg tabletten. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING: TWYNSTA 40 mg/5 mg: elke tablet bevat 40 mg telmisartan en 5 mg amlodipine (als amlodipinebesilaat).TWYNSTA 40 mg/10 mg: elke tablet bevat 40 mg telmisartan en 10 mg amlodipine (als amlodipinebesilaat).TWYNSTA 80 mg/5 mg: elke tablet bevat 80 mg telmisartan en 5 mg amlodipine (als amlodipinebesilaat). TWYNSTA 80 mg/10 mg: elke tablet bevat 80 mg telmisartan en 10 mg amlodipine (als amlodipinebesilaat). FARMACEUTISCHE VORM: Tablet. Blauw-witte ovale tweelaagse tablet met daarin gegraveerd de productcode A1 (40 mg/5 mg); A2 (40 mg/10 mg); A3 (80 mg/5 mg); A4 (80 mg/10 mg). THERAPEUTISCHE INDICATIES: Behandeling van essentiële hypertensie bij volwassenen: Bijkomende therapie: TWYNSTA is geïndiceerd bij volwassenen van wie de bloeddruk onvoldoende kan worden gereguleerd met amlodipine. Vervangingstherapie: Volwassen patiënten die telmisartan en amlodipine krijgen als afzonderlijke tabletten kunnen in plaats daarvan TWYNSTA-tabletten krijgen met dezelfde componentdoses. DOSERING EN WIJZE VAN TOEDIENING: Dosering: De aanbevolen dosering van TWYNSTA is één tablet per dag. De maximum aanbevolen dosering van TWYNSTA is één tablet van 80 mg/10 mg per dag. TWYNSTA is geïndiceerd voor langdurige behandeling. Bijkomende therapie: TWYNSTA 40 mg/5 mg tabletten kunnen worden toegediend bij patiënten van wie de bloeddruk onvoldoende kan worden gereguleerd met alleen 5 mg amlodipine. TWYNSTA 40 mg/10 mg tabletten kunnen worden toegediend bij patiënten van wie de bloeddruk onvoldoende kan worden gereguleerd met amlodipine 10 mg. TWYNSTA 80 mg/5 mg tabletten kunnen worden toegediend bij patiënten van wie de bloeddruk onvoldoende kan worden gereguleerd met TWYNSTA 40 mg/5 mg. TWYNSTA 80 mg/10 mg tabletten kunnen worden toegediend bij patiënten van wie de bloeddruk onvoldoende kan worden gereguleerd met TWYNSTA 40 mg/10 mg of TWYNSTA 80 mg/5 mg. Individuele dosistitratie met de componenten (amlodipine en telmisartan) wordt aanbevolen vóór verandering naar de vaste dosiscombinatie. In klinisch geschikte gevallen, kan een directe verandering van monotherapie naar de vaste dosiscombinatietherapie worden overwogen. Patiënten die met 10 mg amlodipine worden behandeld en dosisbeperkende bijwerkingen zoals oedeem krijgen, kunnen worden overgezet op TWYNSTA 40 mg/5 mg eenmaal daags, waardoor de dosis amlodipine wordt verlaagd zonder dat de algehele verwachte antihypertensieve respons afneemt. Vervangingstherapie: Patiënten die telmisartan en amlodipine in aparte tabletten krijgen kunnen in plaats daarvan TWYNSTA-tabletten krijgen die dezelfde componentdoses in één eenmaal daagse tablet bevatten, bv. om het gemak of de therapietrouw te bevorderen. Speciale patiëntenpopulaties: Ouderen: Aanpassing van de dosering is bij oudere patiënten niet nodig. Er is weinig informatie beschikbaar over gebruik bij zeer oude patiënten. artan niet dialyseerbaar zijn. Pediatrische patiënten: De veiligheid en werkzaamheid van TWYNSTA bij kinderen jonger dan 18 jaar zijn niet vastgesteld. Er zijn geen gegevens beschikbaar. Wijze van toediening: TWYNSTA kan al dan niet met voedsel worden ingenomen. Het wordt aanbevolen om TWYNSTA met wat vloeistof in te nemen. CONTRA-INDICATIES: Overgevoeligheid voor de werkzame stoffen, voor dihydropyridinederivaten of voor (één van) de hulpstof(fen)/ Tweede en derde hoge graad aortastenose)/ Hemodynamisch instabiel hartfalen na een acuut myocardinfarct. BIJWERKINGEN: Vaste dosiscombinatie: De meest voorkomende bijwerkingen zijn duizeligheid en perifeer oedeem. Ernstige syncope komt zelden voor (bij minder dan 1 op de 1.000 patiënten). De veiligheid en verdraagbaarheid van TWYNSTA zijn beoordeeld bij vijf gecontroleerde klinische studies met meer indeling: zeer vaak (> 1/10); vaak ( 1/100 tot < 1/10); soms (> 1/1.000 tot < 1/100); zelden ( 1/10.000 tot <1/1.000); zeer zelden (<1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Infecties en parasitaire aandoeningen: Zelden: cystitis/ Psychische stoornissen: Zelden: depressie; angstgevoelens; slapeloosheid/ Zenuwstelselaandoeningen: Vaak: duizeligheidSoms: slaperigheid, migraine, hoofdpijn, paresthesie-Zelden: syncope, perifere neuropathie, hypo-esthesie, dysgeusie, tremor/ Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Soms: vertigo/ Hartaandoeningen: Soms: bradycardie, hartkloppingen/ Bloedvataandoeningen: Soms: hypotensie, orthostatische hypotensie, roodheid in gezicht en hals/ Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeninpruritus-Zelden: eczeem, erytheem, huiduitslag/ Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Soms: gewrichtspijn, spierkrampen (krampen in benen), myalgie-Zelden: rugpijn, pijn in extremiteit (beenpijn)/ Nier- en urinewegaandoeningen: Zelden: nycturie/ Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: erectiele disfunctie/ Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: Perifeer oedeem-Soms: asthenie, pijn op de borst, vermoeidheid, oedeem-Zelden: malaise/ Onderzoeken: Soms: verhoogde concentratie leverenzymen-Zelden: verhoogde concentratie urinezuur in het bloed. Binnen elke frequentiegroep zijn de bijwerkingen vermeld in volgorde van afnemende ernst. Aanvullende informatie over afzonderlijke bestanddelen: Bijwerkingen die eerder werden gemeld bij één van de afzonderlijke componenten (telmisartan of amlodipine) kunnen eveneens potentiële bijwerkingen zijn bij TWYNSTA, ook als ze niet zijn waargenomen bij klinische onderzoeken of tijdens de postmarketingperiode. Telmisartan: Infecties en parasitaire aandoeningen: Soms: Infecties van de bovenste luchtwegen, wa aronder faryngitis en sinusitis, urineweginfecties, waaronder cystitis-Zelden: Sepsis, 1

Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Soms: Hyperkaliëmie-Zelden: Hypoglykemie (bij diabetespatiënten)/ Oogaandoeningen: Zelden: Visusstoornis/ Hartaandoeningen: Zelden: Tachycardie / Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Soms: Dyspneu/ Maagdarmstelselaandoeningen: Soms: Flatulentie-Zelden: Maagklachten/ Lever- en galaandoeningen: Zelden: Abnormale leverfunctie, leveraandoening2 tratie hemoglobine. 1: Dit kan berusten op toeval of gerelateerd zijn aan een tot nu toe onbekend mechanisme. 2: De meeste gevallen van abnormale leverfunctie/ontregeling van de lever tijdens post-marketing gebruik met telmisartan traden op bij patiënten van Japanse afkomst. Patiënten van Japanse afkomst hebben meer kans deze bijwerkingen te ervaren. Amlodipine: Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Zeer zelden: Leukocytopenie, trombocytopenie/ Immuunsysteemaandoeningen: Zeer zelden: Overgevoeligheid/ Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer zelden: Hyperglykemie/ Psychische stoornissen: Soms: Stemmingsverandering-Zelden:Verwardheid/ Zenuwstelselaandoeningen: Zeer zelden: Extrapiramidaal syndroom/ Oogaandoeningen: Soms: Visusstoornis/ Evenwichtshalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Soms: Dyspnoe, rhinitis/ Maagdarmstelselaandoeningen: Soms: Veranderd ontlastingspatroon-Zeer zelden: Pancreatitis, gastritis/ Lever- en galaandoeningen: Zeer zelden: Hepatitis, geelzucht, verhoogde concentratie leverenzymen (meestal overeenkomend met cholestasis)/ Huid- en onderhuidaandoeningen: Soms: Alopecia, purpura, huidverkleuring, hyperhidrose-Zeer zelden: Angio-oedeem, erythema multiforme, urticaria, dermatitis exfoliativa, Stevens-Johnsonsyndroom, fotosensitiviteit/ Nier- en urinewegaandoeningen: Soms: Mictiestoornis, pollakisurie/ Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: Gynecomastia/ Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Soms: Pijn/ Onderzoeken: Soms: Gewichtstoename, gewichtsafname. AFLEVERINGSWIJZE: Geneesmiddel op medisch voorschrift. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Boehringer Ingelheim International GmbH-Binger Str. 173-D-55216 Ingelheim am Rhein-Duitsland. NUMMERS VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: TWYNSTA 40 mg/5 mg: EU/1/10/648/002 (28 tabletten): EU/1/10/648/006 (98 tabletten)TWYNSTA 40 mg/10 mg: EU/1/10/648/009 (28 tabletten): EU/1/10/648/013 (98 tabletten)-TWYNSTA 80 mg/5 mg: EU/1/10/648/016 (28 tabletten): EU/1/10/648/020 (98 tabletten): EU/1/10/648/017 (30 x 1 tablet)-TWYNSTA 80 mg/10 mg: EU/1/10/648/023 (28 tabletten): EU/1/10/648/027 (98 tabletten): EU/1/10/648/024 (30 x 1 tablet). DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST: 07/2011. LOKALE VERTEGENWOORDIGER: Boehringer Ingelheim-Arianelaan 16-1200 Brussel. Verantwoordelijke uitgever: M Connolly, Arianelaan 16, 1200 Brussel. BIBE 11 374 N 11/2011

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

Ronde

tafel

Hypertension:

state-of-the-art 2012 Huisartsen krijgen iedere dag met hypertensie te maken. Voor de keuze van de therapie kunnen ze zich baseren op aanbevelingen van wetenschappelijke verenigingen, zoals de European Society of Cardiology (ESC). Maar hoe hanteren ze deze aanbevelingen in de dagelijkse praktijk? Om daarachter te komen hebben we, in samenwerking met MSD, verschillende groepen huisartsen uit het noorden en het zuiden van het land samengebracht. Sinds februari 2010 is Loortan het enige origineel sartaan terugbetaald in B voor de behandeling van hypertensie. Dat betekent dat het middel nu ook bij ons, conform de aanbeveling van de European Society of Hypertension en de European Society of Cardiology, voor deze aandoening als eerste keuze kan worden gebruikt. De ESH/ESC stelt dat men bij een patiënt die voor het eerst wordt behandeld voor hypertensie, de behandeling mag opstarten met één van vijf geselecteerde klassen, waaronder de sartanen. Een voorbehoud moet worden gemaakt bij patiënten met sommige vormen van comorbiditeit: hier kan men tussen de verschillende klassen een onderscheid maken (zie kader). Hoe staan huisartsen tegenover dit hele plaatje?

BEHANDELING VAN EERSTE KEUZE: HET VERLEDEN ZINDERT NA Een eerste belangrijke overweging is dat oude gewoonten een lange adem hebben: de kostprijs van de recentere middelen wordt in overweging genomen, maar artsen blijven vooral beïnvloed door de administratieve rompslomp die vroeger de terugbetaling van de ace-remmers en de sartanen beperkte.

middelen kunnen immers hoest veroorzaken – de ervaring leert ons dat dit zich bij ongeveer 10% van de patiënten voordoet. Daarom zijn we voortaan geneigd bij een niet-gecompliceerde, systolisch-diastolische hypertensie de voorkeur te geven aan een sartaan. Het is allemaal een beetje nieuw voor ons. Het zit nog niet echt in de pen, maar voor de patiënten moeten we onze best doen om het erin te krijgen.”

POSITION STATEMENT: ANTIHYPERTENSIVE TREATMENT: PREFERRED DRUGS

Een glansrol voor de sartanen Sommige artsen zeggen expliciet dat sartanen voor hen zondermeer de behandeling van eerste keuze zijn: “Je kan er niets mis mee doen. Iedereen is zich terdege bewust van de buitengewoon goede tolerantie met sartanen. Je kan beter vermijden om patiënten één of een paar keer een middel te geven waarmee ze bijwerkingen krijgen, zeker omdat de therapietrouw bij de behandeling van hypertensie al precair is."

In de eerste lijn is de trapsgewijze behandeling sterk ingeburgerd… Veel artsen maken nog altijd in eerste instantie een keuze tussen diuretica en bètablokkers. “We geven geen bètablokkers aan jonge mannen omdat deze middelen erectiestoornissen kunnen uitlokken. We geven ze ook niet aan astmapatiënten. Calciumantagonisten veroorzaken soms oedemen, wat betekent dat ze moeten geweerd worden bij patiënten met veneuze insufficiëntie. Diabetespatiënten krijgen als eerste keuze diuretica, omdat bètablokkers een weerslag hebben op het koolhydraatmetabolisme.”

... maar er is verandering op komst: “De huidige terugbetalingsvoorwaarden aangaande ace-remmers en sartanen, die voor de patiënt aanleiding geven tot een lagere kostprijs, beïnvloeden ons beleid. Wegens het risico van bijwerkingen werken we niet graag met ace-remmers: deze

ALS MONOTHERAPIE NIET VOLSTAAT In de eerste plaats, aldus de huisartsen, moet men nagaan of de patiënt de voorgeschreven behandeling correct volgt (therapietrouw, leefstijlaanpassingen, enzovoort). “Als dat allemaal in orde is, voegen we liever een tweede middel aan de behandeling toe, veeleer dan de dosering op te drijven,” zeggen ze met nadruk. In de dagelijkse praktijk leven artsen dus kennelijk de aanbevelingen na, waarin gezegd wordt dat men het best zeer snel, of zelfs meteen, zijn toevlucht kan nemen tot een combinatiebehandeling.

Welke combinatie? Uit de dagelijkse praktijk komen combinaties met een diureticum duidelijk als preferentiële bitherapie naar voren.

Subclinical organ damage LVH ACEI, CA, ARB Asympt. atherosclerosis CA, ACEI Microalbuminuria ACEI, ARB Renal dysfunction ACEI, ARB Clinical event Previous stroke any BP lowering agent Previous MI BB, ACEI, ARB Angina pectoris BB, CA Heart failure diuretics, BB, ACEI, ARB, antialdosterone agents Atrial fibrillation Recurrent ARB, ACEI Permanent BB, nondihydropiridine CA ESRD/proteinuria ACEI, ARB, loop diuretics Peripheral artery CA disease Condition ISH (elderly) diuretics, CA Metabolic syndrome ACEI, ARB, CA Diabetes mellitus ACEI, ARB Pregnancy CA, methyldopa, BB Blacks diuretics, CA Abbreviations: LVH: left ventricular hypertrophy • ISH: isolated systolic hypertension • ESRD: renal failure • ACEI: ACE inhibitors • ARB: angiotensin receptor antagonists • CA: calcium antagonists; BB: b-blockers

Ronde

tafel

“Als de behandeling is opgestart met een ace-remmer of een sartaan als eerste keuze, dan voegen we daaraan een diureticum of eventueel een bètablokker toe. Combinaties zijn trouwens als specialiteit verkrijgbaar.” Een sartaan kan ook worden gecombineerd met een calciumantagonist, maar daar zijn de huisartsen geen voorstander van, onder andere wegens het risico van perifere oedemen.

EBM versus real life Cardiologen en huisartsen zijn het kennelijk niet eens over de positionering van de calciumantagonisten: “Cardiologen schrijven wel vaker een calciumantagonist voor. Maar daarna worden wij geconfronteerd met de bijwerkingen, zodat we ons soms verplicht zien het behandelingsschema van de specialist te wijzigen.”

MONOTHERAPY VERSUS COMBINATION THERAPY STRATEGIES Mild BP elevation Low/moderate CV risk Conventional BP target

Single agent at low dose

STREEFWAARDEN “Onze streefwaarden stemmen niet noodzakelijk overeen met wat wetenschappelijke verenigingen aanbevelen. We streven er vooral naar de laagst mogelijke bloeddruk te bereiken waarmee de patiënt zich goed voelt. Het komt er dus op aan de bloeddruk geleidelijk te laten dalen, terwijl er zorgvuldig gelet wordt op de levenskwaliteit en de klachten gerelateerd aan de bijwerkingen van de behandeling. Met andere woorden, vooral het klinische oordeel is relevant. Vanuit dat standpunt zijn we gelukkig met de nieuwe terugbetalingsvoorwaarden van de sartanen, want deze middelen bieden ons de beste mix van doeltreffendheid en gebruiksveiligheid.” Als we onszelf een behandeling tegen hypertensie moesten voorschrijven, zo klinkt het tijdens het rondetafelgesprek, dan zouden we in de eerste plaats voor een sartaan opteren.

Wat zeggen de aanbevelingen van de ESC en de ESH? - Bij alle hypertensiepatiënten moet de bloeddruk ten minste worden gereduceerd tot een waarde beneden 140/90 mm Hg (systolisch/diastolisch), of lager, als dat wordt verdragen. - De streefwaarde bedraagt 130/80 mm Hg of minder bij diabetespatiënten en bij patiënten met een hoog of zeer hoog risico, bijvoorbeeld personen met comorbide aandoeningen (beroerte, hartinfarct, nierfalen, proteïnurie).

Market BP elevation High/very high CV risk Lower BP target

Two-drug combination at low dose

< IF GOAL BP NOT ACHIEVED >

Previous agent Switch to different at full dose agent at low dose

Previous combination at full dose

Add a third drug at low dose

< IF GOAL BP NOT ACHIEVED >

Wat zeggen de aanbevelingen van de ESC en de ESH ? De figuur hiernaast schetst de mogelijke combinaties tussen klassen van bloeddrukverlagende middelen. De preferentiële combinaties voor de algemene populatie van hypertensiepatiënten zijn weergegeven door de volle lijnen. De omkaderde klassen hebben in gecontroleerde interventiestudies hun nut bewezen.

Chose between

Two-to three-drug combination at full dose

Full dose monotherapy

Two-to three-drug combination at full dose

POSSIBLE COMBINATIONS BETWEEN SOME CLASSES OF ANTIHYPERTENSIVE DRUGS THIAZIDE DIURETICS

b-BLOCKERS

ANGIOTENSIN RECEPTOR ANTAGONISTS

a-BLOCKERS

CALCIUM ANTAGONISTS

ACE INHIBITORS

Ronde

Gevoerd met artsen uit de streek van Bergen, Antwerpen, Kortrijk en Luxemburg.

COMORDITEIT TELT MEE Omdat hypertensie bij een patiënt maar zelden de enige aandoening is, moet men bij de keuze van de bloeddrukverlagende behandeling rekening houden met comorbiditeit. De aanbevelingen van de ESC-ESH staan stil bij een hele reeks bijzondere situaties: oudere patiënten, diabetes, cerebrovasculaire insufficiëntie, coronair lijden of hartfalen, voorkamerfibrillatie, nierfalen, hypertensie bij de vrouw, metabool syndroom, enzovoort. De keuze van het bloeddrukverlagende middel wordt gemaakt aan de hand van eventuele comorbiditeit: bij mensen met ritmestoornissen of angor geeft men bètablokkers, bij (vrouwelijke) patiënten die gemakkelijk oedemen krijgen, opteert men voor een thiazidediureticum, enzovoort.

Bijwerkingen goed gekend De artsen zijn zich bewust van de nadelen van de verschillende klassen: het frequentere urineren bij diuretica, het beperktere prestatievermogen tijdens sportieve activiteit bij bètablokkers, oedemen en een vaak voorkomende, snelle bloeddrukdaling in de

zomer met calciumantagonisten, hoest met ace-remmers. Ook de ongunstige metabole effecten van diuretica en bètablokkers zijn bekend. Sartanen hebben daarentegen een bijwerkingenprofiel vergelijkbaar met dat van placebo, wat een onmiskenbaar voordeel betekent.

tafel

Veel obesitas, een gebrekkige therapietrouw Alle artsen zien in hun praktijk maandelijks tussen 2 en 5 nieuwe hypertensiepatiënten. De patiënten zijn tussen 45 en 55 jaar oud. Obesitas of het metabool syndroom is het meest opvallende kenmerk van deze patiënten. Ook stress is een belangrijke factor. De artsen kaarten van meet af aan spontaan het probleem van de therapietrouw aan: veel patiënten begrijpen niet dat de behandeling levenslang moet worden genomen en/of voelen zich te jong om al doorlopend pillen te slikken. Ieder heeft zo zijn eigen methode om daarmee om te gaan. Eén arts vertelt dat hij zijn patiënt wel eens met de behandeling laat stoppen, als de betrokkene daarop aandringt. Bij een volgende bloeddrukmeting blijkt dan algauw hoe nuttig de behandeling is. Een andere arts spreekt met zijn patiënten af dat ze mogen stoppen als hun bloeddruk te laag wordt, wat hen een duidelijk criterium biedt. “Aangezien de bloeddruk nooit te laag wordt, blijft de patiënt de behandeling nemen”, zegt hij.

Een diabetespatiënt met hypertensie “Het nierbeschermende effect van ace-remmers en sartanen is duidelijk aangetoond. Belangrijk is bij diabetespatiënten één van beide klassen in het behandelingsschema op te nemen, want deze groep staat sterker bloot aan niercomplicaties dan andere hypertensiepatiënten. Om deze complicaties te voorkomen, schreef men vroeger ace-remmers voor, maar momenteel gaat de voorkeur meer uit naar sartanen. Wat niet betekent dat men de controle van de nierfunctie en het ionogram zomaar naast zich neer mag leggen. Men moet voorzichtig zijn met diuretica omdat ze de nierinsufficiëntie kunnen verergeren, en met bètablokkers, wegens hun effect op het koolhydraatmetabolisme.”

Losartan:

een armlengte voor in LIFE en therapietrouw

Een goed ingeburgerde combinatiebehandeling Sommige artsen schrijven meteen een combinatie voor als de bloeddrukwaarden hoog zijn. Meestal gaat het om de combinatie van een diureticum met een middel uit een andere klasse. Artsen die meteen met een combinatiebehandeling starten, vinden een sartaan en een diureticum interessant, omdat het diureticum een snel effect sorteert, terwijl het effect van het sartaan trager tot uiting komt; op die manier verkrijgt men een geleidelijke afname van de bloeddruk. De combinatie losartan/hydrochloorthiazide betekent voor de artsen een meerwaarde, omdat het middel een duidelijk grotere afname van de bloeddruk teweegbrengt.

FATALE EN NIET-FATALE BEROERTE NA 5,5 JAAR BIJ PATIËNTEN MET HYPERTENSIE EN LVH 8

Aandeel patiënten met een eerste incident, %

Binnen de groep van de sartanen spreken veel artsen een voorkeur uit voor losartan, omdat dit middel in de Life-studie het risico van beroerte met 25% deed afnemen ten opzichte van atenolol. Ook is aangetoond dat losartan het urinezuur doet dalen. En het bewijs is met losartan geleverd, niet met een ander sartaan.

LOSARTAN 232 incidenten (n=4.605)

ATENOLOL 309 incidenten (n=4.588)

Risicoreductie

25%

vs. atenolol (p=0,001)

5 4 3 2 1 0 0

Tijd (maanden)

Concept: Roularta Medica

MEDIFORUM

Strontiumranelaat werkt nog even goed na tien jaar Nieuwe gegevens wijzen erop dat strontiumranelaat bij postmenopauzale vrouwen met osteoporose nog altijd even goed werkt na tien jaar, ongeacht de leeftijd, de ernst van de osteoporose en de botturnover. Bij mannen met osteoporose gaat strontiumranelaat fracturen even goed tegen als bij vrouwen. Volgens Prof. Steven Boonen (UZ Leuven) wordt dit middel tegen osteoporose zeker een eerstelijnsoptie. trontiumranelaat (Protelos®) heeft een dubbel werkingsmechanisme: het vermindert de activiteit van de osteoclasten en verhoogt de activiteit van de osteoblasten (1). Dat resulteert in een significante toename van de botmassa van het wervellichaam (trabeculair bot) en de femurschaft (corticaal bot) en een verbetering van de microarchitectuur van het bot met een toename van de cortexdikte en het trabeculaire volume (2). Dat werd bewezen in twee pivotale studies. De SOTI-studie werd uitgevoerd bij 1.649 patiënten (gemiddelde leeftijd 69,4 jaar; gemiddelde T-score van de lumbale wervelkolom - 3,6). De patiënten werden gedurende drie jaar behandeld met strontiumranelaat 2 g/d of een placebo. Na één jaar was de incidentie van nieuwe wervelfracturen 49% lager met strontiumranelaat dan met placebo. Na drie jaar was dat 41%. De botdichtheid in de lumbale wervelkolom was na drie jaar 14,4% hoger dan in de placebogroep (3). In de TROPOS-studie (5.091 gemenopauzeerde vrouwen van gemiddeld 76,8 jaar, gemiddelde T-score van de femurhals - 3,1 ± 0,6) daalde het relatieve risico (RR) op andere dan wervelfracturen na drie jaar met 16% (p=0,05) in vergelijking met placebo. Bij vrouwen * 74 jaar met een T-score van de femurhals ) - 3 daalde het RR op femurhalsfractuur met 36% (p=0,025).

Doeltreffend in alle omstandigheden In de studies SOTI en TROPOS hing het effect van strontiumranelaat niet af van de leeftijd: de frequentie van wervelfracturen daalde in dezelfde mate ongeacht de leeftijdsgroep: < 70 jaar (- 37%), 70 tot 80 jaar (- 42%) en > 80 jaar (- 32%). Tussen de leeftijd van 50 en 65 jaar bleef de daling van het risico op klinische fracturen stabiel (- 54% van nul tot drie jaar, - 52% van nul tot vier jaar). Volgens Prof. Jean-

lisme, antecedenten,...) en oorzaken van secundaire osteoporose (hypogonadisme, gewrichtsreuma, calciurie,...). De waarschijnlijkheid van ernstige osteoporotische fracturen na tien jaar bij mannen van 50 tot 90 jaar met een T-score van -2 tot +1 bedraagt 0 tot 5% (6). De waarschijnlijkheid stijgt tot 10% bij een T-score van -2 en tot 25% bij een T-score van -4. Na één jaar behandeling met strontiumranelaat steeg de botdichtheid van de femurhals met 2,89% ± 0,62% (p < 0,001) (7). Het effect op de botdichtheid van de lumbale wervels en het femur is hetzelfde als bij vrouwen. Een behandeling met strontiumranelaat verlaagt het risico op klinische wervelfracturen met 5% bij elke verhoging van de botdichtheid met 1% na drie jaar (8).

Een eerstelijnstherapie

Strontiumranelaat is doeltreffend bij de preventie van botfracturen over het hele continuüm van de menopauze.

Yves Reginster is de leeftijd geen bezwaar tegen behandeling met strontiumranelaat en blijft de werkzaamheid gehandhaafd op lange termijn. Het effect van strontiumranelaat blijkt ook los te staan van de botturnover. Het RR op wervelfracturen daalde met 33% bij een lage botturnover (p = 0,023) en met 49% bij een hoge boturnover (4) (p < 0,001). We beschikken nu ook over gegevens over een periode van tien jaar (5) (open extensie) van 233 patiënten (gemiddelde leeftijd 72 jaar, T-score van de lumbale wervelkolom - 3,3). Ze werden geanalyseerd in vergelijking met een placebogroep die in het begin van de TROPOS-studie een even hoog fractuurrisico liep. Tussen het zesde en het tiende jaar daalde de incidentie van wervelfracturen en van andere fracturen met respectievelijk 35% (p=0,016) en 38% (p<0,05).

Ook bij mannen Ook mannen met osteoporose (T-score < - 2,5) moeten worden behandeld, waarbij rekening moet worden gehouden met specifieke risicofactoren (lage BMI, roken, alcoho-

Strontiumranelaat is doeltreffend bij de preventie van botfracturen over het hele continuüm van de menopauze en is veilig. Daar komen nog twee pluspunten bij: een betere genezing van fracturen volgens orthopedisten (dierexperimenteel onderzoek) (9) en een even goede werking bij mannen als bij vrouwen. Volgens Prof. Boonen is strontiumranelaat dan ook duidelijk een eerstelijnsoptie. ◆ Referenties: 1. Marie PJ, et al. Calcif Tissue Int 2001; 69: 121-9. 2. Rizzoli R, et al. Rheumatol Int 2010; 30,10: 1641-1648. 3. Meunier PJ, et al. N Engl J Med 2004; 350: 459-68. 4. Collette J, et al. Osteoporos Int 2009; 21(2): 235-241. 5. Reginster JY, et al. Osteoporos Int 2011; November 29, Epub ahead of print. PMID 22124575. 6. Johanson et al. Osteoporos Int 2011; 22: 453-61. 7. Kaufman JM, et al. Osteoporos Int 2011; 22(Suppl 1) OC41. 8. Bruyère O, et al. Curr Med Res 2007; 23(12): 3041-3045. 9. Li YF, et al. Osteoporos Int 2010; 21,11: 1889-1897.

Naar de uiteenzettingen van Prof. Jean-Marc Kaufman (UGent), Prof. Jean-Marc Féron (Hôpital St Antoine, Parijs), Prof. JeanYves Reginster (ULg) en Prof. Steven Boonen (UZ Leuven) op een symposium dat samen met de firma Servier werd gehouden tijdens het jaarlijkse congres van de Belgian Bone Club.

Clopidogrel EG®

12 15

* Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 15 maanden behandeling met Clopidogrel EG® 75 mg 84 ﬁlmomhulde tabletten (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).

ARTSENKRANT 14 februari 2012 Nr. 2219

LEVOTUSS

p o o r i S

Levodropropizine

200 ml

Praktijk management www.artsenkrant.com Coördinatie: Tijs Ruysschaert, tijs ruysschaert@actuamedica - Redacteurs: Frans De Kuyssche, Iris Einhorn.

DR. GUY MARTENS OPENT EROTISCH MUSEUM IN BRUSSEL

‘Van geneeskunde naar erotiek is maar een kleine stap’ Voor u vanavond aan een stomende liefdesnacht begint, kunt u bij wijze van opwarming een kijkje gaan nemen in het nieuwe Museum voor Erotiek en Mythologie (MEM) aan de Zavel in Brussel. Uitgerekend op Valentijnsdag opent Dr. Guy Martens (66) de deuren van het eerste erotisch museum in ons land, waar hij permanent zijn privécollectie zal tentoonstellen. “Geneeskunde en erotiek, het ligt niet zo ver van elkaar”, dixit dokter Martens.| Henk Van Nieuwenhove

©JDB

▲ Dr. Guy Martens: “Ik heb ongeveer alle erotische

musea in de wereld bezocht en op mijn reizen ging ik steeds op zoek naar speciaalzaken.”

turen... Alles samen bevat de collectie van dokter Martens circa 500 objecten, met de grootste zorg verzameld en gekoesterd gedurende bijna een halve eeuw.

Het peper en zout van de Zavel “Mijn eerste collectiestuk was een netsuke uit Japan”, vertelt de gepensioneerde arts. “Ik kocht het aan als jonge student vanuit een gezonde interesse. De brug van geneeskunde naar seksualiteit en erotiek was voor mij evident. Het studiedomein van de geneeskunde is tenslotte het menselijk lichaam en de seksualiteit is toch een van de boeiendste aspecten daarvan. Het is geen toeval dat er in de kleine groep van verzamelaars van erotiek heel wat artsen thuishoren. Ik geef toe, de zoektocht naar erotisch geladen objecten is voor mij uitgegroeid tot een ware passie.” Guy Martens is vlak na de oorlog geboren in Limburg. Opgroeien deed hij in Antwerpen, waar hij de Grieks-Latijnse humaniora met vrucht doorliep in het Sint-JanBerghmanscollege. Als student geneeskunde aan de K.U. Leuven volgde hij het voorbeeld van zijn vader die als arts verbonden was aan het Ministerie van Sociale Voorzorg. Na een kortstondig avontuur als scheepsarts op de Fabiolaville, een van de mooiste schepen van de Congovloot, werd Guy Martens arbeidsgeneesheer bij het OCMW in de Brusselse Hoogstraat, vlakbij het Vossenplein. Hij bleef er tot het einde van zijn carrière, nu al 15 jaar geleden, toen hij met brugpensioen ging om zich volledig

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

De penis van Raspoetin ©JDB

indelijk heeft Brussel ook zijn erotisch museum. Steden als Parijs, Berlijn, Amsterdam, Kopenhagen, New York en Miami (waar de privécollectie van Naomi Campbell tentoongesteld is) gingen de Europese hoofdstad vooraf. In tegenstelling tot vele andere erotische musea, ligt de focus van dokter Martens’ collectie op artistieke erotiek, van 4.000 v. Chr. tot vandaag. Geen ‘vieze’ filmpjes, pikante foto’s of gladde attributen die de fantasie op hol brengen. Wel hoogwaardige kunst, van precolumbiaans aardewerk tot ivoren netsuke, van Griekse vaasschilderkunst tot bronzen sculp-

een Stichting”, vertelt Guy Martens. “De Foundation wordt bestuurd door mezelf, een familielid en mijn geestesgenote Emilie Dujat die zo’n vier jaar geleden op enkele passen hiervandaan, in de Ernest Allardstraat, de Galerie Libertine heeft geopend. Zij heeft me geholpen bij de uitbouw van het museum, bij de opstelling van de objecten en bij de hele marketing en communicatie die bij zo’n operatie komt kijken. Haar Galerie Libertine is baanbrekend voor de hedendaagse erotische kunst in België. Het museum en de galerie sluiten overigens naadloos bij elkaar aan en vormen voortaan het peper en zout van de Zavel (lacht).”

▲ Dr. Guy Martens: “Als je de liefde en de passie te

pakken hebt, raak je die nooit meer kwijt.”

aan zijn uit de hand gelopen hobby te kunnen wijden. “Ik heb geen kinderen, en dat is de reden dat ik mijn collectie heb ondergebracht in

Het museum ligt verscholen in de SintAnnastraat, een zijstraat van de Grote Zavel, tussen een karaokebar en een boetiek met africalia. Over drie verdiepingen wordt u ingewijd in de wereld van de ars amandi. De oosterse landen spannen daarbij de kroon. In Japan, maar ook in China bereikte de erotische fantasie door de eeuwen heen een hoogtepunt. India doet niet onder met zijn Kamasutra. In het museum zijn overi-

Het Museum voor Erotiek en Mythologie opent op Valentijn Op woensdag 14 februari 2012 beleeft Brussel een primeur. Uitgerekend op Valentijnsdag wordt het Museum voor Erotiek en Mythologie (MEM) geopend aan de Sint-Annastraat 32, in een zijstraat van de Grote Zavel. De officiële opening is voorzien van 15u. tot 22u. Tegelijk zal ook de Galerie Libertine de deuren openen voor het publiek. Lezers van deze krant zijn van harte uitgenodigd. Vanzelfsprekend in het gezelschap van hun partner. Het museum zal geopend zijn van donderdag tot en met maandag, telkens van 14u. tot 20u. De andere dagen kan het op rendez-vous bezocht worden. Over de collectie werd een interessante catalogus uitgegeven die verkrijgbaar is in het museum. H.V.N. Informatie: tel: 02/514 03 53; e-mail: info@m-e-m.be; website www.m-e-m.be

PRAKTIJKMANAGEMENT

gens alle continenten vertegenwoordigd. Ook uit Europa stammen een aantal zeer mooie voorwerpen. Wist u bijvoorbeeld dat de stad Dieppe wereldwijd bekendstaat om haar productie van ivoren liefdesscènes? Dokter Martens mag zich zelfs de trotse eigenaar noemen van een historische moulage naar levend model van de penis van Raspoetin, die vlotweg 28 centimeter haalt. De circa 500 objecten die tentoongesteld zijn, behoren stuk voor stuk tot de Dr. Martens Foundation. Ze zijn met liefde samengebracht door een arts die zich ondertussen een specialist op het gebied van de erotische kunst mag noemen. “Aanvankelijk koop je de dingen omdat je ze graag ziet”, zegt Guy Martens. “Maar dat zijn niet altijd kwalitatieve stukken. Door de jaren heen heb ik geleerd het kaf van het koren te scheiden. Na mijn medische studies heb ik ook kunstgeschiedenis gestudeerd en ik volgde gespecialiseerde cursussen over antiek. Ik heb ongeveer alle erotische musea in de wereld bezocht en op mijn reizen ging ik steeds op zoek naar speciaalzaken. Mijn collectie is dan ook geleidelijk aan beter ge-

‘Ik geef toe, de zoektocht naar erotisch geladen objecten is voor mij uitgegroeid tot een ware passie’ worden. De mindere stukken verving ik door topwerken. Al geef ik toe dat het soms zeer moeilijk om afstand te nemen van een object dat je met veel liefde verzameld hebt.” “Ik koop op de Zavel, in antiekzaken, op veilingen, op beurzen. Maar soms vind ik ook hebbedingetjes op de vlooienmarkt op het Vossenplein. En ja hoor, ik ga steeds door met verzamelen. Als je de liefde en de passie te pakken hebt, raak je die nooit meer kwijt. Gelukkig maar. Ik ben dan ook heel blij dat ik voortaan in het museum mijn passie kan delen met andere amateurs.”◆

Galerie Libertine

In de Ernest Allardstraat 22, een andere zijstraat van de Zavel, vind je de Galerie Libertine waar Emilie Dujat interessante tentoonstellingen rond erotische kunst organiseert. Tot 5 maart kan u er gaan kijken naar de expositie Il était une foi XXX, met erotisch werk van hedendaagse kunstenaars. De galerie is geopend donderdag en vrijdag van 11u. tot 17u., zaterdag van 11u. tot 18u., zondag van 11u. tot 16u., maandag en dinsdag op afspraak. H.V.N. Informatie: tel: 02/514 03 53; e-mail: info@m-e-m.be; website www.m-e-m.be

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

PRAKTIJKMANAGEMENT

Sterk herstel Belgisch staatspapier De Belgische OLO’s (lineaire staatsobligaties) en staatsbons konden de voorbije maanden een ronduit spectaculair koersherstel boeken. Hierdoor zijn de rentes op de verschillende looptijden gedaald tot historisch lage niveaus.| Gert Bakelants e OLO-rente op 2 jaar noteert amper 17 basispunten (0,17 %) boven het historische dieptepunt van 1,08 % (augustus 2010). Voor de OLO op 5 jaar is dat eveneens minder dan 20 basispunten. Tegenover het hoogtepunt van eind november bedraagt de daling 225 basispunten (2,25 %) voor de vijfjarige looptijd en 370 basispunten (3,70 %) voor de tweejarige looptijd. Rekening houdend met de verhoogde roerende voorheffing van 21 % is het vet duidelijk van de rentesoep.

Het vertrouwen in België (rating AA) als debiteur is daarmee grotendeels hersteld. Het Belgische renteniveau sluit opnieuw aan bij de sterkere landen. Het renteverschil met Frankrijk en Oostenrijk, allebei AA+ landen, daalde tot minder dan een half procent. Eind 2011 was dat nog 170 à 180 basispunten. Maar ook met de Italiaanse en Spaanse rente gaat het stilaan de goede kant uit. Met respectievelijk 5,70% en 4,80% voor een looptijd van 10 jaar zijn ze opnieuw uit de gevarenzone. Niet dat de budgettaire problemen van de baan zijn, verre van. Er zullen nog harde begrotingsnoten gekraakt moeten worden. Daarop ziet Europa steeds strenger toe.

Liquiditeitsinjectie

De Europese Centrale Bank toonde zich gul en draaide de geldkraan open voor de banken.

We meldden de voorbije weken al dat de lagere rentes ook het gevolg zijn van de gulle Europese Centrale Bank, die de geldkraan opendraaide voor de banken. In december werd 489 miljard euro aan liquiditeiten ter beschikking gesteld van het Europese banksysteem. Banken konden naar believen tegen zowat 1% à volonté geld bekomen voor een periode van drie jaar. Op 29 februari wordt een gelijkaardige operatie gepland. Verwacht wordt dat de banken hun schroom volledig zullen laten vallen en nog meer ‘bijna gratis’ geld zullen opvragen. Dat kunnen ze weer herbeleggen in obligaties, aandelen, en andere activa. Meteen ook de belangrijk-

Schuldgraad eurozone krimpt Eurostat, het statistiekbureau van de Europese Unie, publiceerde voor het eerst kwartaalgegevens over de overheidsschulden. Dit voor de Europese Unie in haar geheel, maar ook voor elke lidstaat afzonderlijk. Recent werden de cijfers voor het derde kwartaal van 2011 vrijgegeven. De schuldencrisis in de eurozone heeft ertoe geleid dat diverse lidstaten de broeksriem aanhaalden. Ten opzichte van het tweede kwartaal daalde de schuldgraad in de eurozone (17 landen) daardoor tot 87,4 %, tegenover 87,7 % aan het einde van het tweede kwartaal van 2011. Voor de 27 landen van de Europese Unie was er wel een stijging van de schulden ten opzichte van het bruto binnenlands product (bbp): van 81,7 % naar 82,2 %. Op kwartaalbasis zagen Hongarije (+4,8 procentpunt, tot 82,6 %), Griekenland (+4,4, tot 159,1 %) en Portugal (+3,6, tot 110,1 %) de schuldgraad het meest toeneme. In vergelijking met een jaar eerder zijn het andermaal Griekenland (+20,3 procentpunten)

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

Farmanieuwtjes - AstraZeneca klopte de verwachtingen in het vierde kwartaal, maar de vooruitzichten ontgoochelen licht. De omzetbijdrage van de recent gelanceerde medicijnen zal tegen 2014 lager uitvallen dan verwacht. Om patentverval op te vangen, wil AstraZeneca 1,6 miljard USD extra besparen. Het wil dit jaar voor 4,5 miljard USD eigen aandelen inkopen.

In het derde kwartaal van 2011 bedroeg de schuldgraad van België 98,5 % van ons bbp.

ste reden waarom de aandelenmarkten dit jaar al op stevige returns kunnen terugblikken. Tussentijdse winstnemingen niet te na genomen, hoeft de pret gezien de nieuwe liquiditeitsinjecties niet voorbij te zijn. De jongste weken/maanden gingen lagere rentes en hogere aandelenbeurzen hand in hand. Dat hoeft niet zo te blijven. Naarmate het wantrouwen in de economische ontwikkelingen wegebt, zullen steeds meer partijen bereid zijn om hogere risico’s te nemen. In dat geval zal geld van de obligatiemarkt (vaak aanzien als vluchtoord) naar de aandelenbeurzen vloeien: hogere rentes en hogere beurzen dus. Het beter dan verwachte banencijfer in de VS deed de rente de jongste dagen alvast wat oplopen, ook in Europa. ◆

- Thrombogenics krijgt van de Amerikaanse Food & Drug Administration een ‘Priority Review’ voor Ocriplasmine (middel tegen aandoening aan achterkant van het oog). Deze versnelde goedkeuringsprocedure (binnen de 6 maanden) wordt enkel toegekend aan medicijnen of behandelingen die een aanzienlijke verbetering kunnen opleveren. Tegen de zomer verwacht Thrombogenics een uitspraak van het adviescomité van de Food & Drug Administration. - Ablynx krijgt een succesbetaling van 5 miljoen EUR van Boehringer Ingelheim voor het brengen van een nieuwe ‘nanobody’ in de preklinische fase. Sinds de start van de strategische alliantie met Boehringer Ingelheim ontving Ablynx al 57 miljoen EUR. - De recurrente winst van Roche steeg vorig jaar tot 12,30 Zwitserse frank per aandeel, lager dan verwacht. De omzet daalde met 10% als gevolg van de sterke Zwitserse munt. Op vergelijkbare basis was er een toename met 1%. Voor 2012 rekent Roche dankzij enkele nieuwe producten op een omzetstijging van 1 à 5% en op een winststijging per aandeel van 6 à 9%. - Pfizer heeft een beter dan verwacht vierde kwartaal achter de rug. De verkoop van cholesterolverlager Lipitor daalde nochtans met een kwart (patentverval). Voor dit jaar verlaagde Pfizer wel licht de verwachte winstvork (met 5 dollarcent per aandeel) tot 2,20 à 2,30 USD per aandeel, te wijten aan de sterkere dollar.

Dankzij het sterke koersherstel van Belgisch staatspapier zijn de rentes op de verschillende looptijden gedaald tot historisch lage niveaus.

en Portugal (+18,9) die de schuldgraad het snelst zien stijgen, aangevuld met Ierland (+16,5). Voor wie zich afvraagt wie de laagste schuldgraad heeft... Dat is Estland met een schuldgraad van 6,1 %, gevolgd door Bulgarije (15 %) en Luxemburg (18,5 %). G.B.

- Biogen Idec klopte de verwachtingen voor het vierde kwartaal. Het biotechbedrijf ziet de winst voor 2012 uitkomen op 6,10 à 6,20 USD per aandeel, minder dan de consensusverwachting (6,31 USD per aandeel). Biogen Idec gaat meer investeren in aanloop naar de lancering van enkele producten in 2012 en 2013. G.B.

Montelukast EG 4 mg

5 mg

Kauwtab. met kersensmaak

10 mg

12 127

beschikbaar in * Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 127 maanden behandeling met Montelukast EG® 5 mg 98 kauwtabletten (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).

98 tabl.

1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Montelukast EG® 4 mg - 5 mg kauwtabletten. Montelukast EG® 10 mg filmomhulde tabletten. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke kauwtablet - filmomhulde tablet bevat natriummontelukast, overeenkomend met 4mg-5mg-10mg montelukast. 3. FARMACEUTISCHE VORM Kauwtablet - Filmomhulde tablet. 4. THERAPEUTISCHE INDICATIES De 4mg-5mg-kauwtabletten en de filmomhulde 10mg-tabletten zijn aangewezen bij de behandeling van astma als combinatietherapie bij patiënten met licht tot matig persisterend astma die onvoldoende onder controle is met inhalatiecorticosteroïden en bij wie kortwerkende ß-agonisten, naar behoefte gebruikt, onvoldoende klinische controle van het astma geven. De 4mg-5mgkauwtabletten kunnen ook een alternatieve behandelingsoptie zijn voor laaggedoseerde inhalatiecorticosteroïden bij patiënten met licht persisterend astma zonder recente voorgeschiedenis van ernstige astma-aanvallen waarvoor orale corticosteroïden nodig waren, en waarvoor aangetoond is dat ze niet in staat zijn inhalatiecorticosteroïden te gebruiken (zie “Dosering en wijze van toediening”). Bij astmapatiënten bij wie Montelukast EG® 10 mg filmomhulde tabletten voor astma geïndiceerd is, kan Montelukast EG® ook symptomatische verlichting van seizoensgebonden allergische rhinitis geven. De 4mg-5mg-kauwtabletten en 10mg filmomhulde tabletten zijn eveneens aangewezen voor de profylaxe van astma waarbij de voornaamste factor door inspanning veroorzaakte bronchoconstrictie is. De resp. doses 4mg - 5mg - 10mg zijn bedoeld voor resp. kinderen van 2 tot 5 jaar, kinderen en adolescenten van 6 tot 14 jaar en volwassenen en adolescenten vanaf 15 jaar. 5. DOSERING EN WIJZE VAN TOEDIENING Oraal gebruik. Montelukast EG® 4 mg mag alleen onder toezicht van een volwassene aan kinderen worden gegeven. Voor kinderen die problemen hebben met het innemen van een kauwtablet, is er granulaat verkrijgbaar. De dosering voor kinderen van resp. 2 tot 5 jaar en 6 tot 14 jaar is 1 kauwtablet van resp. 4mg - 5mg per dag ’s avonds. Wanneer Montelukast EG® 4 mg - 5 mg wordt ingenomen met voedsel, moet dit gebeuren één uur voor of twee uur na de inname van voedsel. Binnen deze leeftijdsgroepen hoeft de dosering niet te worden aangepast. De dosering van Montelukast EG® 10 mg voor volwassenen en adolescenten vanaf 15 jaar met astma of met astma en tegelijk seizoensgebonden allergische rhinitis is 1 tablet van 10mg per dag ’s avonds. Montelukast EG® wordt niet aanbevolen bij kinderen jonger dan 2 jaar. Algemene aanbevelingen Montelukast EG® heeft binnen een dag een therapeutisch effect op de controleparameters van astma. Patiënten moeten de instructie krijgen om zowel in perioden waarin het astma onder controle is als in perioden waarin het astma verergert, Montelukast EG® te blijven innemen. Montelukast EG® 10 mg filmomhulde tabletten kan met of zonder voedsel worden ingenomen. De dosering hoeft niet te worden aangepast bij patiënten met nierinsufficiëntie of lichte tot matige leverinsufficiëntie. Er zijn geen gegevens bekend over patiënten met ernstige leverinsufficiëntie. De dosering is voor mannelijke en vrouwelijke patiënten gelijk. De filmomhulde 10mg-tabletten mogen niet gelijktijdig met andere producten die hetzelfde actieve bestanddeel montelukast bevatten, gebruikt worden. Montelukast EG® 4 mg - 5 mg als alternatieve behandelingsoptie voor laaggedoseerde inhalatiecorticosteroïden bij licht persisterend astma Montelukast wordt niet aanbevolen als monotherapie bij patiënten met matig persisterend astma. Het gebruik van montelukast als alternatieve behandelingsoptie voor laaggedoseerde inhalatiecorticosteroïden voor kinderen met licht persisterend astma moet alleen worden overwogen bij patiënten zonder recente voorgeschiedenis van ernstige astma-aanvallen waarvoor orale corticosteroïden nodig waren, en waarvoor aangetoond is dat ze niet in staat zijn inhalatiecorticosteroïden te gebruiken (zie “Therapeutische indicaties”). Licht persisterend astma wordt gedefinieerd als astmasymptomen vaker dan één keer per week maar minder dan eenmaal per dag, nachtelijke symptomen vaker dan twee keer per maand maar minder dan eenmaal per week, met een normale longfunctie tussen de aanvallen. Als de astmacontrole niet bereikt is bij de follow-up (meestal binnen een maand) moet de behoefte aan een aanvullende of andere ontstekingsremmende therapie worden beoordeeld op basis van het stappenplan voor astmatherapie. De astmacontrole bij de patiënten moet periodiek worden beoordeeld. Montelukast EG® 4 mg als profylaxe van astma bij patiënten van 2 tot 5 jaar bij wie de voornaamste factor door inspanning veroorzaakte bronchoconstrictie is Bij patiënten van 2 tot 5 jaar kan door inspanning veroorzaakte bronchoconstrictie de voornaamste manifestatie van persisterend astma zijn waarvoor behandeling met inhalatiecorticosteroïden nodig is. Patiënten moeten na 2 tot 4 weken behandeling met montelukast worden beoordeeld. Als een adequate reactie uitblijft, moet een aanvullende of andere therapie worden overwogen. Therapie met Montelukast EG® in relatie tot andere astmabehandelingen 4mg-5mg: Als een behandeling met Montelukast EG® gebruikt wordt in een combinatiebehandeling met inhalatiecorticosteroïden, mogen de inhalatiecorticosteroïden niet abrupt door Montelukast EG® worden vervangen. 10mg: Montelukast EG® 10 mg kan toegevoegd worden aan het bestaande behandelingsschema van de patiënt. Een behandeling met Montelukast EG® kan gebruikt worden in een combinatiebehandeling bij patiënten, wanneer andere substanties zoals inhalatiecorticosteroïden geen afdoende klinische controle opleveren. Inhalatiecorticosteroïden mogen niet door Montelukast EG® worden vervangen. 6. CONTRA-INDICATIES Overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of voor één van de hulpstoffen. 7. BIJWERKINGEN Montelukast is in klinische studies als volgt beoordeeld: Filmomhulde 10mg-tabletten bij ongeveer 4.000 volwassen patiënten van 15 jaar en ouder. 10mg-tabletten bij ongeveer 400 volwassen astmapatiënten met seizoensgebonden allergische rhinitis vanaf 15 jaar. 5mg-kauwtabletten bij ongeveer 1.750 kinderen van 6 tot 14 jaar. 4mg-kauwtabletten bij 851 kinderen in de leeftijdscategorie van 2 tot 5 jaar. De volgende terminologieën werden gebruikt om de frequenties van de bijwerkingen te rangschikken: Zeer vaak (≥1/10), vaak (≥1/100 tot <1/10), soms (≥1/1.000 tot <1/100), zelden (≥1/10.000 tot <1/1.000), zeer zelden (<1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). De volgende geneesmiddelgerelateerde bijwerkingen werden vaak (>1/100, < 1/10) gemeld in klinische studies bij patiënten behandeld met montelukast en met een grotere incidentie dan bij patiënten behandeld met placebo: Volwassen patiënten 15 jaar en ouder (twee 12-weekse studies, n=795) Zenuwstelselaandoeningen: hoofdpijn. Maagdarmstelselaandoeningen: buikpijn. Kinderen 6 tot 14 jaar (een 8-weekse studie, n=201; twee 56-weekse studies, n=615) Zenuwstelselaandoeningen: hoofdpijn. Kinderen 2 tot 5 jaar (een 12-weekse studie, n=461; een 48-weekse studie, n=278) Maagdarmstelselaandoeningen: buikpijn. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: dorst. Bij een langdurige behandeling in klinisch onderzoek bij een beperkt aantal patiënten, tot twee jaar bij volwassenen en tot 12 maanden bij kinderen van 6 tot 14 jaar, veranderde het veiligheidsprofiel niet. Cumulatief werden 502 kinderen van 2 tot 5 jaar behandeld met montelukast gedurende ten minste 3 maanden, 338 gedurende 6 maanden of langer, en 534 patiënten gedurende 12 maanden of langer. Bij langdurige behandeling veranderde het veiligheidsprofiel bij deze patiënten ook niet. Sinds het geneesmiddel op de markt is gekomen, zijn de volgende bijwerkingen gemeld: Hartaandoeningen Palpitaties. Bloed- en lymfestelselaandoeningen sterkere neiging tot bloeden. Zenuwstelselaandoeningen Duizeligheid, sufheid, paresthesie/hypo-esthesie, epilepsie-aanval. Maagdarmstelselaandoeningen Diarree, droge mond, dyspepsie, misselijkheid, braken. Huid- en onderhuidaandoeningen Angio-oedeem, blauwe plekken, urticaria, pruritus, uitslag, erythema nodosum. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen Artralgie, myalgie inclusief spierkrampen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen Asthenie/vermoeidheid, malaise, oedeem. Immuunsysteemaandoeningen Overgevoeligheidsreacties waaronder anafylaxie en infiltratie van eosinofielen in de lever. Lever- en galaandoeningen Verhoogde spiegels van serumtransaminasen (ALT, AST), cholestatische hepatitis. Psychische stoornissen Abnormaal dromen waaronder nachtmerries, hallucinaties, slapeloosheid, prikkelbaarheid, angst, rusteloosheid, agitatie waaronder agressief gedrag, tremor, depressie, zeer zeldzame gevallen van suïcidale gedachten en gedrag. In zeer zeldzame gevallen is het syndroom van Churg-Strauss (CSS) gemeld bij astmapatiënten tijdens de behandeling met a member of the Stada Group montelukast. 8. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN Eurogenerics N.V. 9. NUMMERS VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN 4mg: BE338983. 5mg: BE338992. 10mg: BE339001. 10. AFLEVERING Op medisch voorschrift. 11. DATUM VAN GOEDKEURING VAN DE TEKST 04/09.

Eurogenerics NV - Heizel Esplanade b 22 - 1020 Brussel - T: +32 2 479 78 78 - F: +32 2 479 45 45 - info@eg.be - www.eg.be

PRAKTIJKMANAGEMENT

Dissectie van de gerechtelijke geneeskunde In het Handboek Forensische Geneeskunde beschrijft Prof. dr. Wim Van de Voorde (KU Leuven) in heldere taal uiteenlopende aspecten van de forensische geneeskunde. Het rijk (en hier en daar macaber) geïllustreerde boek behandelt vijf grote thema’s, onderverdeeld in drieëntwintig hoofdstukken. | Tijs Ruysschaert ls opwarmer wordt de relatie tussen geneeskunde en justitie beschreven; Dr. Wim Van de Voorde gaat er dieper in op de vraag wat de juridische rechten én plichten van de arts zijn.

Wat volgt is een initiatie in het forensisch sporenonderzoek: hoe ontstaan sporen, hoe neem je ze op, hoe analyseer je ze, hoe interpreteer je ze en hoe presenteer je ze. Uiteraard is hier ook plaats voor de forensische genetica, die hoofdzakelijk bestaat uit genetische identificatie van humaan biologisch sporenmateriaal én uit DNA-onderzoek.

In de volgende vier hoofdstukken gaat alle aandacht naar de thanatologie. De verschillende doodscriteria worden uitvoerig uit de doeken gedaan. Verschijnselen als Dr. Wim Van de Voorde De thanato-etiologie is lijkvlekken, lijkstijfheid, rotting, ... krijgen het voorlaatste thema in de rij. De doodseen – woordelijke en beeldende – beschrijoorzaken die de revue passeren, zijn legio. ving opgekleefd (niet voor gevoelige lezers). Verstikking, verdrinking, brand, onderkoeOfficiële lijkschouwingsmodellen komen ling, vergiftiging en andere oorzaken worden aan bod, en tot slot krijgt de lezer precieze stuk voor stuk tot in de details uit de doeken informatie over de manieren om een lijk te gedaan. Geen wonder dat dit gedeelte het identificeren. meest lijvige van het hele boek is.

Ten slotte is de forensische kliniek aan de beurt: onderzoek naar slachtoffers en daders van fysieke agressie, naar seksuele agressie, naar kindermishandeling, naar verkeers- en arbeidsongevallen, naar rij(on)geschiktheid en naar leeftijd. De onderverdeling in vijf thema’s maakt het werk erg toegankelijk. Wie specifieke informatie zoekt over gerechtelijke geneeskunde, raakt snel wegwijs in het boek dankzij de overzichtelijke structuur. Maar het Handboek Forensische Geneeskunde is ook ideaal voor wie zomaar wat wil snuisteren in de donkere hoekjes van dit tot de verbeelding sprekende geneeskundige specialisme.

Voor elk wat wils “Vooral de hoofdstukken over het diagnosticeren van het overlijden en over de forensische kliniek, zijn belangrijke thema’s voor artsen. Zeker voor huis- en

Forensische geneeskunde draait te vaak op goodwill Het gerecht klopt steeds vaker aan bij forensische artsen met medische vraagstukken. Subspecialismes zoals forensische psychiatrie, toxicologie, (hemato)genetica, odontologie, enzovoort kunnen immers stuk voor stuk bijdragen tot de oplossing van een misdrijf. Vandaag is de gerechtelijke geneeskunde dan ook uitgegroeid tot een erkend specialisme met een sterk ingeburgerde praktijk. Zo hebben bijvoorbeeld Duitsland, Scandinavië en de Angelsaksische landen al een stevige traditie opgebouwd in deze branche. In België daarentegen is de gerechtelijke geneeskunde pas sinds 2002 erkend als een afzonderlijk medisch specialisme, met een vijfjarige bijkomende opleiding. Maar het vakgebied is nog niet beschermd, waardoor elke arts als wets-

dokter aangesteld kan worden. “Voltijdse forensische artsen zijn immers niet dik gezaaid: er zijn er zo’n vijftien in heel Vlaanderen, waarvan de meesten in 2006 erkend werden op basis van hun ervaring. Sindsdien studeerden er slechts twee nieuwe (beiden afgestudeerd bij prof. Van de Voorde, red.) specialisten af, waarvan er al een heeft afgehaakt”, legt de Antwerpse wetsdokter Werner Jacobs uit, die aanstipt dat een betere loon-werkverhouding meer studenten warm zou kunnen maken voor de richting. “Voorlopig investeert men erg weinig in gerechtelijke geneeskunde en forensisch onderzoek, maar teert men op de goodwill van mensen die dit nog willen doen. ” T.R.

EEN DUIDELIJKE KIJK OP KANKER Huisartsen krijgen regelmatig te maken met kankerpatiënten. Bij een vermoeden van de angstaanjagende diagnose tot het palliatief begeleiden van een patiënt in de terminale fase van zijn leven. Bijna elke Belg heeft wel een naast familielid of iemand uit de vriendenkring die aan één of andere vorm van kanker is overleden. De diagnose valt meestal in als een bom. Patiënt, familieleden en vriendenkring blijven vaak verweesd achter, op zoek naar antwoorden op vele vragen. Hoe is de ziekte ontstaan? Wat zijn de verschillende behandelingsopties?

D.D.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

In samenwerking met uitgeverij die Keure en Dr. Wim Van de Voorde delen wij tien gratis exemplaren uit van het boek Handboek Forensische Geneeskunde. Om kans te maken op één van die exemplaren mailt u uw gegevens vóór 18 februari naar tijs.ruysschaert@actuamedica.be. U kunt ook een brief sturen naar Tijs Ruysschaert, Redactie Artsenkrant, Raketstraat 50, 1130 Haren.

urgentieartsen die regelmatig overlijdens moeten vaststellen, attesten moeten opstellen, enzovoort. Het hoofdstuk over kindermishandeling belangt dan weer kinderen huisartsen aan”, aldus auteur Dr. Van de Voorde. “Daarnaast dient het boek ook als cursus voor studenten geneeskunde en criminologie en als leidraad voor artsen-specialisten in opleiding gerechtelijke geneeskunde. Maar ook artsen, magistraten, advocaten, politiemannen of andere deskundigen die geconfronteerd worden met een forensische medische vraag, kunnen er dit werk op naslaan. Iedereen vindt er wel zijn gading in.” ◆ Wim Van de Voorde, m.m.v. R. Decorte, J. Tytgat en E. Cuypers, “Handboek Forensische Geneeskunde”, Uitgeverij die Keure, XXIII + 524 blz., 75 euro, ISBN 978-90-4860-624-5.

HET EINDE VAN MIJN VERSLAVING

Wat zijn de bijwerkingen van het therapeutische arsenaal? Allemaal vragen die in dit boek uitgebreid maar heel begrijpelijk aan bod komen. Prof. Dr. Filip Lardon is heel goed geplaatst om dit heel toegankelijke boek over kanker neer te pennen. Hij is hoogleraar geneeskunde aan de Universiteit Antwerpen en diensthoofd van het Laboratorium voor Kankeronderzoek en Klinische Oncologie. Filip Lardon, “Een duidelijke kijk op kanker. Als een cel in het lichaam ontspoort...”, Standaard Uitgeverij, 174blz., 19,95 euro, ISBN 978-90-341-9940-4.

Win een exemplaar!

Olivier Ameisen had alles om gelukkig te zijn. Behaalde op zijn kousenvoeten en met de nodige felicitaties zijn diploma en erkenning als cardioloog in Frankrijk. Kort daarna schopte hij het tot de persoonlijke lijfarts van de Franse ex-premier Raymond Barre. Zijn succes kent geen grenzen. De Cornell Universiteit haalt hem naar New York met een benoeming van hoogleraar cardiologie op zak. Rijke klanten komen massaal naar zijn privépraktijk in hartje New York afgezakt. Tot alcohol zijn carrière en relaties

verwoest. In zijn zoektocht naar een middel tegen zijn alcoholverslaving, stoot hij op de bijzondere eigenschappen van baclofen. Met een dagelijkse dosis van 300 mg is hij intussen al enkele jaren vrij van alcohol. Intussen reist hij de wereld af om baclofen aan te prijzen als wondermiddel om craving tegen te gaan. Hij kreeg intussen eerherstel aan de Cornell Universiteit. D.D.

Olivier Ameisen, “Het einde van mijn verslaving. Het verhaal van een beroemde cardioloog die zichzelf genas van alcoholisme”, Uitgeverij Nieuwezijds, 231blz., 19,95 euro, ISBN 978-90-5712-295-8.

PRAKTIJKMANAGEMENT

Stereotactische bestraling in Aalst Na het UZ Brussel en het SintElisabeth in Namen krijgt nu ook het OLV Ziekenhuis in Aalst een toestel voor stereotactische, radiochirurgische kankerbehandeling van Novalis. Een primeur voor Vlaanderen. | K.V.d.V. et apparaat kan worden ingezet voor de behandeling van kwaaden goedaardige aandoeningen. De stralingsbundel krijgt op een unieke manier vorm en wordt rond de tumor gemodelleerd. Op die manier kan een adequate behandelingsdosis gegeven worden op het doelgebied en wordt het omgevende gezonde weefsel beschermd.

Een belangrijk voordeel van het toestel is de toepassing van stereotactische bestralingen. â&#x20AC;&#x153;De aankoop van het toestel was noodzakelijkâ&#x20AC;?, zegt Dr. Samuel Bral (radiotherapeut â&#x20AC;&#x201C; oncoloog, OLV Ziekenhuis Aalst). â&#x20AC;&#x153;Bij de helft van de nieuwe kankerdiagnoses zal bestraling nodig zijn. Gebruik van stereotactische bestraling is een aanzienlijke stap vooruit. Hiermee kunnen de tumoren perfect worden geĂŻdentificeerd en gelokaliseerd binnen de patiĂŤnt, zowel bij aanvang van de behandeling als tijdens de hele bestralingsprocedure.â&#x20AC;?

Longtumoren Het OLV Ziekenhuis zal dit type behandeling eerst inzetten voor patiĂŤnten met longtumoren, waar het een overlevingsvoordeel oplevert voor de patiĂŤnt. Ook de behandelingsduur kan worden ingekort van meerdere weken naar een paar sessies. Op termijn zal het toestel ook aangewend worden voor de stereotactische behandeling van leverletsels, beperkte uitzaaiingen en prostaatkanker. Ook voor intracraniĂŤle radiochirurgie komt de nieuwe aanwinst in aanmerking. Dr. Luc Verbeke (diensthoofd radiotherapie â&#x20AC;&#x201C; oncologie, OLV Ziekenhuis Aalst): â&#x20AC;&#x153;De behandeling duurt nog maar een 20-tal minuten en is comfortabeler voor de patiĂŤnt. In bepaalde gevallen zal ook behandeling zonder invasief kader mogelijk zijn. Dat wil zeggen dat de patiĂŤnt niet langer operatief een stereotactisch frame krijgt opgevezen. Met een (thermo-) plastisch masker kan hij even nauwkeurig worden behandeld.â&#x20AC;? â&#x2014;&#x2020;

NAAM VAN HET GENEESMIDDEL =RHO\ PJ PJ ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ KWALITATIEVE de volgende blisterverpakking. Het is onwaarEN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING :LWWH ZHUN]DPH ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ HONH ÂżOPRPschijnlijk dat de gebruikster een onttrekkingsbloe- Publieksprijs : 34,05 â&#x201A;Ź (3 x 28 tabletten) KXOGH WDEOHW EHYDW PJ QRPHJHVWURODFHWDDW HQ PJ RHVWUDGLRO DOV KHPLK\GUDDW *HOH ÂżOding zal hebben totdat alle werkzame tabletten momhulde placebotabletten : de tablet bevat geen werkzame bestanddelen. Hulpstof : Elke witte van de tweede verpakking opgebruikt zijn, maar in de periode dat zij de tabletten inneemt, kunZHUN]DPH ÂżOPRPKXOGH WDEOHW EHYDW PJ ODFWRVHPRQRK\GUDDW (ONH JHOH ÂżOPRPKXOGH SODnen zich spotting of doorbraakbloedingen voordoen. 2. De vrouw kan ook geadviseerd worden cebotablet bevat 61,76 mg lactosemonohydraat. Voor een volledige lijst van hulpstoffen, zie ruom te stoppen met het innemen van de werkzame tabletten van de huidige blisterverpakking. Zij briek 6.1. FARMACEUTISCHE VORM )LOPRPKXOGH WDEOHW WDEOHW :HUN]DPH ÂżOPRPKXOGH WDdient placebotabletten uit de laatste rij in te nemen gedurende maximaal 4 dagen, inclusief de EOHWWHQ ZLW URQG HQ DDQ EHLGH ]LMGHQ JHFRGHHUG PHW ÂľQHÂś 3ODFHER ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ JHHO dagen van de vergeten tabletten, om vervolgens door te gaan met de volgende blisterverpakrond en aan beide zijden gecodeerd met â&#x20AC;&#x2DC;pâ&#x20AC;&#x2122;. KLINISCHE GEGEVENS Therapeutische indicaking. Als de vrouw is vergeten tabletten in te nemen en vervolgens geen onttrekkingsbloeding ties Orale anticonceptie. Dosering en wijze van toediening Dosering Er dient dagelijks ĂŠĂŠn heeft in de dagen dat zij de gele placebotabletten inneemt, moet rekening worden gehouden met tablet te worden ingenomen gedurende 28 opeenvolgende dagen. Elke verpakking begint met een mogelijke zwangerschap. *HOH SODFHERWDEOHWWHQ YHUJHWHQ De anticonceptieve bescherming 24 witte werkzame tabletten, gevolgd door 4 gele placebotabletten. Er wordt met een volgende is niet verminderd. De vergeten gele tabletten in de laatste (vierde) rij van de blisterverpakking verpakking begonnen direct nadat de voorgaande verpakking is opgebruikt, zonder de dagelijkse kunnen buiten beschouwing worden gelaten. De vergeten tabletten dienen echter weggegooid tabletinname te onderbreken en ongeacht of er een onttrekkingsbloeding is opgetreden of niet. te worden om te voorkomen dat de placeboperiode onbedoeld wordt verlengd. $GYLHV LQ JHYDO Een onttrekkingsbloeding begint meestal op de tweede tot derde dag na inname van de laatste YDQ JDVWUR LQWHVWLQDOH NODFKWHQ In geval van ernstige gastro-intestinale klachten (bijv. braken of witte tablet. Het kan voorkomen dat de onttrekkingsbloeding nog niet gestopt is voordat met de diarree) kan de absorptie van de werkzame bestanddelen onvolledig zijn en dienen extra antivolgende verpakking gestart wordt. Zie ook â&#x20AC;&#x2DC;Cycluscontroleâ&#x20AC;&#x2122; in rubriek 4.4. Speciale populaties conceptiemaatregelen getroffen te worden. Als de vrouw binnen 3 tot 4 uur na inname van een 1LHUIXQFWLHVWRRUQLV Hoewel er geen gegevens zijn over gebruik bij patiĂŤnten met een nierfunctiewitte tablet braakt, moet een nieuwe tablet zo snel mogelijk worden ingenomen. Indien mogelijk stoornis, zal een dergelijke stoornis waarschijnlijk geen invloed hebben op de eliminatie van moet de nieuwe tablet binnen 12 uur na het gebruikelijke tijdstip ingenomen worden. Als er meer nomegestrolacetaat en oestradiol. /HYHUIXQFWLHVWRRUQLV Er is geen klinisch onderzoek verricht bij dan 12 uur zijn verstreken, geldt het advies met betrekking tot vergeten tabletten in rubriek SDWLsQWHQ PHW OHYHULQVXIÂżFLsQWLH 2PGDW KHW PHWDEROLVPH YDQ VWHURwGKRUPRQHQ ELM SDWLsQWHQ PHW 4.2 â&#x20AC;&#x2DC;Wat te doen na het vergeten van tablettenâ&#x20AC;&#x2122;. Als de vrouw haar gebruikelijke tabletinnameeen ernstige leveraandoening verminderd kan zijn, wordt gebruik van Zoely bij deze vrouwen schema niet wil veranderen, moet zij de extra witte tablet(ten) uit een andere verpakking nemen. niet aanbevolen zolang de leverfunctiewaarden niet genormaliseerd zijn (zie rubriek 4.3). Wijze (HQ RQWWUHNNLQJVEORHGLQJ YHUVFKXLYHQ RI XLWVWHOOHQ Om een onttrekkingsbloeding uit te stellen van toediening Oraal gebruik. +RH ZRUGW =RHO\ LQJHQRPHQ De tabletten dienen elke dag rond dient de vrouw met een nieuwe blisterverpakking van Zoely door te gaan zonder de gele placedezelfde tijd te worden ingenomen. Dit kan met of zonder voedsel, dus onafhankelijk van de botabletten uit de huidige verpakking in te nemen. Desgewenst kan de tabletinname worden PDDOWLMG 7DEOHWWHQ PRHWHQ ]R QRGLJ PHW ZDW YORHLVWRI ZRUGHQ LQJHQRPHQ HQ LQ GH YROJRUGH GLH verlengd tot de laatste witte werkzame tablet in de tweede verpakking. Vervolgens wordt de reop de blisterverpakking staat aangegeven. Stickers waarop de dagen van de week zijn aangeguliere inname van Zoely hervat nadat de gele placebotabletten uit de tweede verpakking zijn geven worden meegeleverd. De vrouw moet de sticker die begint met de dag waarop zij start met LQJHQRPHQ 7LMGHQV GH YHUOHQJLQJ NXQQHQ GRRUEUDDNEORHGLQJHQ RI VSRWWLQJ RSWUHGHQ $OV GH tabletinname op de blisterverpakking plakken. +RH EHJLQQHQ PHW =RHO\ *HHQ YRRUDIJDDQG JHvrouw haar onttrekkingsbloeding wil verplaatsen naar een andere dag van de week dan zij geEUXLN YDQ KRUPRQDOH DQWLFRQFHSWLYD LQ GH DIJHORSHQ PDDQG Inname van de tabletten moet wend is met haar huidige schema, kan haar geadviseerd worden om de eerstvolgende periode worden gestart op dag 1 van de natuurlijke cyclus van de vrouw (d.w.z. de eerste dag van haar dat zij de gele placebotablet inneemt met maximaal 4 dagen in te korten. Hoe korter het interval, menstruatie). Wanneer dit wordt gedaan, zijn geen extra anticonceptiemaatregelen noodzakelijk. hoe groter de kans dat de onttrekkingsbloeding uitblijft en dat gedurende de daaropvolgende 2YHUVFKDNHOLQJ YDQ HHQ DQGHU JHFRPELQHHUG verpakking doorbraakbloedingen en spotting KRUPRQDDO DQWLFRQFHSWLYXP JHFRPELQHHUG zullen optreden (net als bij het uitstellen van RUDDO DQWLFRQFHSWLYXP FRPELQDWLH 2$& YDeen onttrekkingsbloeding). Contra-indicaties JLQDOH ULQJ RI WUDQVGHUPDOH SOHLVWHU De vrouw Combinatie-OACâ&#x20AC;&#x2122;s mogen niet worden gemoet bij voorkeur starten met Zoely op de dag bruikt in aanwezigheid van een van de hieronna de laatste werkzame tablet (de laatste tader vermelde aandoeningen. Omdat er nog blet met werkzame bestanddelen) van het geen epidemiologische gegevens beschikbaar voorgaande combinatie-OAC, maar uiterlijk op ]LMQ YRRU FRPELQDWLH 2$&ÂśV GLH Č&#x2022; RHVWUDGLRO de dag na de gebruikelijke tabletvrije periode bevatten, worden de contra-indicaties die gelof placeboperiode van het voorgaande combiden voor combinatie-OACâ&#x20AC;&#x2122;s die ethinyloestranatie-OAC. Als de vrouw een vaginale ring of diol bevatten, geacht ook van toepassing te transdermale pleister heeft gebruikt, moet zij zijn op het gebruik van Zoely. Als een van deze bij voorkeur starten met Zoely op de dag van aandoeningen voor het eerst optreedt tijdens verwijdering, maar uiterlijk op de dag dat u de het gebruik van Zoely, dan moet het gebruik volgende ring of pleister zou plaatsen. 2YHUvan dit geneesmiddel direct worden gestaakt: VFKDNHOLQJ YDQ HHQ SURJHVWDJHHQPHWKRGH Overgevoeligheid voor de werkzame bestand PLQLSLO LPSODQWDDW SULNSLO RI YDQ HHQ KRUdelen of voor een van de hulpstoffen van Zoely PRRQDIJHYHQG LQWUD XWHULHQ V\VWHHP ,86 De Â&#x2021; %HVWDDQGH RI HHUGHU GRRUJHPDDNWH YHQHX]H Publieksprijs : 34,05â&#x201A;Ź (3 x 28 tabletten) vrouw mag op elke willekeurige dag overschatrombose (diepe veneuze trombose, longemkelen van de minipil. Zij moet dan de daaropEROLH Â&#x2021; %HVWDDQGH RI HHUGHU GRRUJHPDDNWH DUvolgende dag met Zoely starten. Een implanteriĂŤle trombose (bijv. myocardinfarct) of proBeschikbaar sinds januari 2012 taat of IUS kan op elke willekeurige dag dromale aandoeningen (bijv. een â&#x20AC;&#x2DC;transient 20,43 â&#x201A;Ź (3 x 28 tabletten) voor jonge worden verwijderd. De vrouw moet in dat geval LVFKDHPLF DWWDFNÂś DQJLQD SHFWRULV Â&#x2021; $DQZH]LJYURXZHQ RQGHU MDDU op de dag van verwijdering met Zoely starten. heid of voorgeschiedenis van cerebrovasculair Bij overschakeling van een injectiepreparaat DFFLGHQW Â&#x2021; *HVFKLHGHQLV YDQ PLJUDLQH PHW IRFDmoet met Zoely worden gestart op de dag OH QHXURORJLVFKH V\PSWRPHQ Â&#x2021; 'H DDQZH]LJKHLG waarop de volgende injectie zou moeten worvan een ernstige risicofactor of van meerdere den gegeven. In al deze gevallen moet de risicofactoren voor veneuze en arteriĂŤle tromvrouw worden geadviseerd om daarnaast nog bose (zie rubriek 4.4), zoals : diabetes mellitus een barriĂ¨remethode toe te passen totdat zij 7 met vasculaire symptomen; ernstige hypertendagen zonder onderbreking een witte werkzaVLH HUQVWLJH G\VOLSRSURWHwQHPLH Â&#x2021; (UIHOLMNH RI me tablet heeft ingenomen. 1D HHQ DERUWXV LQ verworven predispositie voor veneuze of artehaar KHW HHUVWH WULPHVWHU De vrouw mag direct starriĂŤle trombose, zoals geactiveerd-proteĂŻne-C dat ontzeggen â&#x20AC;Ś ? ten. Wanneer dit wordt gedaan, zijn geen extra $3& UHVLVWHQWLH DQWLWURPELQH ,,,GHÂżFLsQWLH anticonceptiemaatregelen noodzakelijk. 1D HHQ SURWHwQH & GHÂżFLsQWLH SURWHwQH 6 GHÂżFLsQWLH EHYDOOLQJ RI QD HHQ DERUWXV LQ KHW WZHHGH WULhyperhomocysteĂŻnemie en antifosfolipide-antiPHVWHU Vrouwen moet worden geadviseerd om lichamen (anticardiolipinen-antilichamen, lu21 tot 28 dagen na de bevalling of abortus in SXV DQWLFRDJXODQV Â&#x2021; %HVWDDQGH RI HHUGHU het tweede trimester te starten. Start zij later, doorgemaakte pancreatitis, indien geassocidan moet de vrouw worden geadviseerd om HHUG PHW HUQVWLJH K\SHUWULJO\FHULGHPLH Â&#x2021; %HÂŽ daarnaast nog een barriĂ¨remethode toe te staande of eerder doorgemaakte ernstige lepassen totdat zij 7 dagen zonder onderbreking veraandoening, zolang de leverfunctiewaarden 2,5 mg/1,5 mg een witte tablet heeft ingenomen. Als de vrouw QLHW JHQRUPDOLVHHUG ]LMQ Â&#x2021; %HVWDDQGH OHYHUWXnomegestrol acetaat / oestradiol echter al geslachtsgemeenschap heeft gehad, moren of een voorgeschiedenis hiervan (goedmMNPNIVMEF UBCMFUUFO moet zwangerschap worden uitgesloten voorRI NZDDGDDUGLJ Â&#x2021; %HNHQGH RI YHUPRHGH Eenvoud. Vertrouwen dat daadwerkelijk met het combinatie-OAC geslachtshormoonafhankelijke maligne aanbegonnen wordt of moet de eerstvolgende doeningen (bijv. van de geslachtsorganen of Innovative & Branded menstruatie worden afgewacht. Zie rubriek 4.6 GH ERUVWHQ Â&#x2021; 1LHW JHGLDJQRVWLFHHUGH YDJLQDOH voor vrouwen die borstvoeding geven. :DW WH bloeding. Bijwerkingen 6DPHQYDWWLQJ YDQ KHW GRHQ QD KHW YHUJHWHQ YDQ WDEOHWWHQ Het volYHLOLJKHLGVSURÂżHO De veiligheid van Zoely is begende advies geldt alleen als er witte werkzaoordeeld op basis van zes multicentrische klime tabletten vergeten zijn. Als de vrouw een werkzame tablet minder dan 12 uur te laat inneemt, nische onderzoeken met een duur van maximaal een jaar. In totaal namen 3.434 vrouwen in de is de anticonceptieve bescherming niet verminderd. De vrouw dient de tablet in te nemen zodra leeftijd van 1850 jaar deel en werden 33.828 cycli doorlopen. Alle bijwerkingen staan gerangzij eraan denkt en de daaropvolgende tabletten op het gebruikelijke tijdstip in te nemen. Als zij VFKLNW RS V\VWHHP RUJDDQNODVVH HQ IUHTXHQWLH ]HHU YDDN Â&#x2022; YDDN * WRW een werkzame tablet meer dan 12 uur te laat inneemt, kan de anticonceptieve bescherming soms (* WRW HQ ]HOGHQ * WRW 9RHGLQJV HQ VWRIZLVVHOLQJVverminderd zijn. In geval van vergeten tabletten kunnen de onderstaande twee basisregels als stoornissen : soms : toegenomen eetlust, vochtretentie - zelden : verminderde eetlust; Psychische stoornissen : vaak: verminderd libido, depressie/depressieve stemming, stemming veranrichtlijn dienen : De witte werkzame tabletten moeten 7 dagen ononderbroken worden ingenomen om de hypothalamus-hypofyse-ovarium-as adequaat te onderdrukken. Hoe meer witte derd â&#x20AC;&#x201C; zelden : verhoogd libido; Zenuwstelsel-aandoeningen : vaak : hoofdpijn, migraine â&#x20AC;&#x201C; zelden: stoornis van de aandacht; Oogaandoeningen : zelden : contactlensintolerantie/droog oog; werkzame tabletten vergeten zijn en hoe dichter deze bij de 4 gele placebotabletten liggen, hoe hoger het risico op een zwangerschap. 'DJ De gebruikster moet de laatste vergeten tablet Bloedvataandoeningen : soms: opvlieger; Maagdarmstelselaandoeningen : vaak: misselijkheid â&#x20AC;&#x201C; soms: abdominale distensie â&#x20AC;&#x201C; zelden : droge mond; Lever- en galaandoeningen : zelden : innemen zodra zij eraan denkt, zelfs als dit betekent dat zij twee tabletten tegelijkertijd moet innemen. Vervolgens neemt ze de tabletten weer op het gebruikelijke tijdstip in. Bovendien moet cholelithiasis, cholecystitis; Huid- en onderhuidaandoeningen: zeer vaak: acne â&#x20AC;&#x201C; soms : hyperhidrose, alopecia, pruritus, droge huid, seborroe â&#x20AC;&#x201C; zelden : chloasma, hypertrichose; Skeletzij een barriĂ¨remethode, zoals een condoom, toepassen gedurende de volgende 7 dagen. Als zij in de voorgaande 7 dagen geslachtsgemeenschap heeft gehad, moet rekening worden gehouspierstelsel- en bindweefselaandoeningen : soms : zwar gevoel; Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: zeer vaak: abnormale onttrekkingsbloeding â&#x20AC;&#x201C; vaak: metrorragie, menorraden met een mogelijke zwangerschap. 'DJ De gebruikster moet de laatste vergeten tablet innemen zodra zij eraan denkt, zelfs als dit betekent dat zij twee tabletten tegelijkertijd moet ingie, borstpijn, buikpijn onderaan â&#x20AC;&#x201C; soms : hypomenorroe, gezwollen borsten, galactorroe, baarmoederspasme, premenstrueel syndroom, borstgezwel, dyspareunie, vulvovaginale droogheid nemen. Vervolgens neemt ze de tabletten weer op het gebruikelijke tijdstip in. Mits de vrouw haar tabletten op de correcte manier heeft ingenomen in de 7 dagen voorafgaand aan de eerste verâ&#x20AC;&#x201C; zelden : vaginale geur, vulvovaginaal ongemak; Algemene aandoeningen en toedieningsplaats-stoornissen: soms: prikkelbaarheid, oedeem â&#x20AC;&#x201C; zelden : honger; Onderzoeken: vaak: geten tablet, is het niet nodig om een aanvullende anticonceptiemethode toe te passen. Echter, als zij meer dan 1 tablet vergeten heeft, moet de vrouw geadviseerd worden een aanvullende verhoogd gewicht â&#x20AC;&#x201C; soms : leverenzym verhoogd %HVFKULMYLQJ YDQ JHVHOHFWHHUGH ELMZHUNLQJHQ anticonceptiemethode toe te passen gedurende 7 dagen. 'DJ Het risico op verminderde Er is een aantal bijwerkingen gerapporteerd bij vrouwen die gecombineerde orale anticoncepbetrouwbaarheid is hoger vanwege het aanstaande placebotabletinterval. Door echter het tablettiva gebruiken die ethinyloestradiol bevatten. Deze zijn in rubriek 4.4 uitgebreider behandeld. innameschema aan te passen, kan nog worden voorkomen dat de contraceptieve betrouwbaarAard en inhoud van de verpakking 39& DOXPLQLXP EOLVWHUYHUSDNNLQJ PHW ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ ZLWWH ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ HQ JHOH ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ 9HUSDNNLQJVJURRWWHQ heid afneemt. Door een van de twee volgende opties aan te houden is het daarom niet nodig om een aanvullende anticonceptiemethode toe te passen, op voorwaarde dat de vrouw alle tabletten HQ [ ÂżOPRPKXOGH WDEOHWWHQ 1LHW DOOH JHQRHPGH YHUSDNNLQJVJURRWWHQ ZRUGHQ LQ GH op de correcte manier heeft ingenomen in de 7 dagen voorafgaand aan de eerste vergeten tahandel gebracht. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN blet. Als dit niet het geval is, moet zij zich houden aan de eerste van deze twee opties en moet 7KHUDPH[ 6 U O 9LD 0HVVLQD 0LODQR ,WDOLs NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING zij bovendien een aanvullende anticonceptiemethode toepassen gedurende de volgende 7 daVOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EU / 1 /11 / 690 / 001 - EU / 1 / 11 /690 / 002 AFLEVEgen.1. De gebruikster moet de laatste vergeten tablet innemen zodra zij eraan denkt, zelfs als dit RINGSWIJZE Geneesmiddel op medisch voorschrift DATUM VAN EERSTE VERLENING VAN betekent dat zij twee tabletten tegelijkertijd moet innemen. Vervolgens neemt ze de tabletten DE VERGUNNING 27 juli 2011 DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST Gedetailleerde informatie over dit geneesmiddel is beschikbaar op de website van het Europese Geneesmidweer op het gebruikelijke tijdstip in totdat de werkzame tabletten opgebruikt zijn. De 4 placebodelen Bureau http://www.ema.europa.eu. tabletten uit de laatste rij dienen weggegooid te worden. Er moet meteen begonnen worden met

Eindelijk

een monofasische pil met natuurlijk oestrogeen

Zou u

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

PRAKTIJKMANAGEMENT

VOORSTEL MINISTER LARUELLE GAAT NIET VER GENOEG

‘Laat zelfstandige na 65 jaar onbeperkt bijverdienen’

Volgens de programmawet – die nog voorbij het parlement moet geraken – mogen zelfstandigen vanaf 2013 ongelimiteerd bijverdienen na hun 65ste, zonder in te boeten op hun pensioen. Enige voorwaarde: ze moeten een actieve loopbaan van 42 jaar kunnen aantonen. Wat zou die nieuwe regeling voor u betekenen? | Tijs Ruysschaert et voorstel van minister van Middenstand Sabine Laruelle (MR) dat nu op tafel ligt, wijzigt maar weinig aan de huidige regels omtrent bijverdienen bovenop het pensioen door zelfstandigen. Op dit moment mogen zelfstandigen die vóór hun 65ste verjaardag een extraatje willen om hun karige pensioen aan te vullen, niet meer dan 5.937,26 euro per jaar bijverdienen1 als ze geen kinderlast2 hebben. Met kinderlast ligt de grens op 8.905,89 euro per jaar. Aan die regels wordt niet gesleuteld in de programmawet. Wat wel onder handen genomen wordt door Laruelle zijn de limieten voor zelfstandigen van 65 jaar of ouder. Die zouden vanaf 2013 onbeperkt mogen bijverdienen bovenop hun pensioen, op voorwaarde dat ze een actieve loopbaan van minimaal 42 jaar kunnen aantonen. Nu liggen de maxima nog op 17.149,19 euro op jaarbasis voor zelfstandigen met kinderlast en op 20.859,97 euro per jaar voor zelfstandigen zonder kinderlast.

Voor 65+’ers die géén actieve loopbaan van 42 jaar achter de rug hebben, zouden die huidige grenzen – weliswaar geïndexeerd – behouden blijven. Is de aangepaste regeling dan wel een stap in de goede richting, of eerder een doekje voor het bloeden? De Unie van Zelfstandige Ondernemers reageert gematigd. “De maatregel gaat niet ver

pak zelfstandigen, niet het minst voor artsen en specialisten die na hun middelbare school nog zeven jaar of langer hebben gestudeerd. Hoe kunnen zij immers een actieve carrière van 42 jaar voorleggen op hun 65ste verjaardag? Misschien biedt het afkopen van studiejaren een uitweg? “Neen”, zo klinkt het antwoord van Anne Vanderstappen, Adviseur sociale zaken bij UNIZO. “Afgekochte studiejaren tellen alleen mee voor de berekening van het pensioen (zie ook AK 2155, blz. 6), ze gelden niet als gepresteerde jaren die mee in rekening genomen kunnen worden om aan één of andere loopbaanvoorwaarde te voldoen.” Bij het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) krijgen we bevestiging van dat antwoord, al volgt een belangrijke nuancering: “Er kan nog van alles veranderen aan de wet, mogelijkerwijs ook aan dat welbepaalde as-

‘De maatregel gaat niet ver genoeg, onbeperkt bijverdienen na 65 jaar zou zonder voorwaarden moeten kunnen’ genoeg, onbeperkt bijverdienen na 65 jaar zou zonder voorwaarden moeten kunnen”, klinkt het bij UNIZO-topman Karel Van Eetvelt.

Struikelblok De vereiste van een actieve loopbaan van 42 jaar lijkt inderdaad een onoverkomelijk struikelblok te worden voor een

Boetesysteem

Voor wie meer dan het vastgelegde jaarmaximum bijverdient, gelden sancties – zowel in de huidige wetgeving als in de nieuwe programmawet. Wie het grensbedrag dat op zijn/haar situatie van toepassing is met 15 % of meer overschrijdt, ziet voor dat jaar de uitbetaling van zijn/haar pensioen volledig geschrapt. Wie de jaargrens met minder dan 15 % overschrijdt, ziet zijn/haar pensioenbedrag verminderd met hetzelfde percentage als datgene waarmee hij/zij het maximumbedrag heeft overschreden. T.R.

pect. Wij wachten daarom liever tot de definitieve versie van de nieuwe regeling er is vooraleer we een officiële reactie geven. Bel ons binnen een paar weken zeker terug!” Wordt vervolgd. ◆ Referenties: (1) Netto belastbaar beroepsinkomen. (2) De gepensioneerde voedt een kind op waarvoor hij of zij recht heeft op kinderbijslag.

Huisarts pleit voor Kinect in het Nederlands

Er is helaas één jammerlijk probleem: Kinect is een product van Microsoft en is dus Engelstalig. “De handleiding en alle instructies zijn in het Engels. Dat is niet erg voor jongeren, maar dat is wel een probleem voor zeventigers, tachtigers en negentigers. Zij verstaan de taal niet waardoor er constant begeleiding nodig. Een zeer spijtige zaak, want deze patiënten zijn niet goed te been, ze zijn beginnend dementerend. Als de spelconsole in het Nederlands zou bestaan, dan zouden ze nog meer genot hebben van het toestel en de mogelijkheden.”

Geen wereldtaal De Munck heeft al contact opgenomen met Microsoft om de kwestie aan te kaarten, en daar erkennen ze het probleem. “Volgens hen is het Nederlands geen wereldtaal waardoor het niet opportuun is om de console te vertalen, het zou ook te veel programmeertijd vragen. Nochtans zijn er echt wel veel potentiële kopers en geïnteresseerden”,

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

p eigen initiatief kocht De Munck een Xbox en Kinect om ze te installeren in het rusthuis. “Ik had het gevoel dat het een ideale manier was om bejaarden aan het bewegen te krijgen. En het bleek ook zo te zijn! Twee maal per week gaat er een trainer naar het rusthuis om samen met de bewoners oefeningen te doen op de Kinect. Ze staan er in de rij om te speerwerpen en aan atletiek te doen”, steekt Dr. De Munck enthousiast van wal. De huisarts is dan ook volledig gewonnen voor het gebruik van Kinect bij oudere patiënten: “Het is niet alleen interessant voor ouderen, maar ook bijvoorbeeld voor patiënten van wijkgezondheidscentra. Patiënten worden aangezet om meer te bewegen. Tijdens de winter wat fietsen op een hometrainer is niet genoeg, de Kinect biedt veel meer mogelijkheden. Het gaat dan ook over meer dan enkel bewegen. Spelenderwijs leggen patiënten sociale contacten”, gaat De Munck verder.

JDB

Huisarts Luc De Munck heeft met succes de spelconsole Kinect van Microsoft geïmplementeerd in een rusthuis in Vilvoorde. Het enige nadeel: de console is geconfigureerd in het Engels, een taal die veel ouderen niet machtig zijn. De Munck klopt dan ook bij Microsoft aan voor een Nederlandstalige versie. “Dat ligt echter buiten onze mogelijkheid”, klinkt het bij de softwaregigant. | Eef Verbeke

Dr. Luc De Munck ziet meer voordelen dan enkel bewegen: “Kinect zorgt ook voor sociale contacten.”

benadrukt de Vilvoordse huisarts. Hij hoopt dan ook dat zijn collega’s mee op de kar springen om de spelconsole te gebruiken in rusthuizen en revalidatiecentra.

Ondertitelen Stefan Wijnen van Microsoft bevestigt ‘het probleem’ dat Dr. De Munck wil oplossen. “Het is evenwel gecompliceerder dan dat. De standaardinterface bestaat al in het Nederlands, maar het is niet evident om het toestel volledig in het Nederlands om te zetten. Microsoft levert enkel de console, het platform, maar de applicaties en de spelletjes worden geleverd door externe bedrijven. Als deze spelletjes niet in het Ne-

derlands zijn, dan kunnen wij daar niets aan veranderen. Het enige wat we kunnen doen, is ze ondertitelen. Vergelijk het met een film. De gesproken zaken van het spel in kwestie blijven in het Engels, maar dat gaat vooral over de spelgeluiden (aanmoedigingen bij het speerwerpen, e.d.).” Microsoft blijkt in elk geval overtuigd van de mogelijkheden van Kinect in de medische wereld. Het softwarebedrijf is volop bezig met het implementeren van de spelconsole in de kinesitherapie en in (Amerikaanse) operatiezalen. “Met de Kinect kan de chirurg een scherm bedienen zonder het aan te raken. Op de Amerikaanse markt zijn we bezig met een proefopstelling”, aldus Wijnen. ◆

PRAKTIJKMANAGEMENT

EHBO-applicatie hit in Nederland Slechts 3 % van de Nederlanders heeft voldoende kennis over eerstehulpverlening, zo concludeerde het Nederlandse Rode Kruis uit een onderzoek bij 12.000 burgers. Daarom lanceerde de organisatie eind 2010 een mobiele Eerste Hulpapplicatie. En met succes: meer dan 322.000 mensen hebben de app al gedownload. | Tijs Ruysschaert ennis van eerstehulpverlening kan van doorslaggevend belang zijn tijdens de eerste minuten na een ongeval. Omstaanders die weten wat ze moeten doen, kunnen letsels van het slachtoffer beperken of zelfs zijn of haar leven redden. Maar, zo blijkt uit onderzoek van het Nederlandse Rode Kruis bij 12.000 van onze noorderburen, slechts 3% van alle Nederlanders beschikt over aantoonbare EHBO-kennis...

Het Nederlandse RK probeert dat percentage dan ook op allerhande manieren op te krikken en zet daarbij in op moderne technologie. Onder meer op mobiele telefonie; bijna de helft van de Nederlandse bevolking beschikt al over een smartphone. Eind 2010 volgde een eerste gratis EHBOapp, vorig jaar werd die geüpdatet. En met succes: de app wordt dagelijks ruim 450 keer gedownload, in totaal hebben goed 322.000 Nederlanders haar nu ‘op zak’. Ruim 1.500 van hen hebben de toepassing al effectief gebruikt bij ongevallen, bijvoorbeeld om op te zoeken wat ze konden doen bij brand- en snijwonden, een hartstilstand, een epilepsieaanval,... Enkelen gaven ook aan het programma geraadpleegd te hebben om het dichtstbijzijnde ziekenhuis op te zoeken, om instructievideo’s te bekijken, om hun EHBO-kennis te testen, enzovoort. Huisartsenverenigingen in Nederland zijn blij met het succes van de app, maar adviseren natuurlijk om bij twijfel steeds een arts te raadplegen. Het Rode Kruis Vlaanderen heeft geen weet van een dergelijke applicatie specifiek voor ons land. ◆ De EHBO-app is beschikbaar op de website van het Nederlandse Rode Kruis, zowel voor iPhone, voor Android als voor Windows.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

PRAKTIJKMANAGEMENT

Onmisbare apps voor drukbezette artsen Een app per dag houdt je aan de slag. Maar welke apps helpen de arts door z’n werkdag? En welke zouden het leven nog kunnen veraangenamen? We zochten naar de beste of (leukste) mobiele toepassingen die u in de loop van de dag kunt gebruiken en brengen die netjes onder in uw werkdag. | EB & SG e laten specifiek medische apps even aan ons voorbijgaan. Artsen zijn ook drukbezette ondernemers, met dezelfde overladen agenda en mobiliteit als topmanagers. We stellen daarom een aantal slimme en verrassende apps voor die het persoonlijke en professionele leven net wat aangenamer maken.

huis. Alleen heb je geen zin om het eerste uur in de file aan te schuiven. Daarom doe je een beroep op Touring Mobilis Pro (Android, Blackberry, iOS, Symbian, Windows Phone). Dat is een gratis app waarmee je meteen een overzicht krijgt – op grond van zeer actuele informatie – over de verkeersinfarcten op ons wegennet. Alle ongevallen, flitscamera’s en files worden getoond op een kaart. Inzoomen kan, maar gaat niet altijd zo vlot. Dankzij deze app zweef je naar je bestemming.

8:00 6:30 Sommige ochtenden gaat het ontwaken wat moeizamer dan andere. Wekkerradio’s zijn dan niet meteen je grootste vriend: ofwel produceren ze niet meer dan een irritante pieptoon, ofwel bestormen ze je met de luidste technobeat die het radiostation kon bedenken. Wat is er mis met een aangename stem die je persoonlijk wekt met een vriendelijke boodschap? Niets natuurlijk, behalve dat die niet altijd en voor iedereen beschikbaar was. ▲ Met de Wunderlist-app kun je allerlei lijst-

‘Was’, zeggen we, want voortaan kun je met WakeVoice (voor Android) niet alleen iedere ochtend zo worden gewekt, bovendien bepaal je zelf de stem én de boodschap.

jes beheren.

hollen in plaats van naar je alarm om dat enerverende geluid uit te schakelen.

12:30 7:00

Zo kun je meteen horen hoe koud het wordt vandaag en snel naar de kamerjas

Hoe begin je de dag? Weer komt alles op je af, hoewel je zelf je dag heel zorgvuldig had gepland. Het overzicht behouden is met momenten allesbehalve eenvoudig. Gelukkig zijn er zelfs hiervoor handige apps. Wunderlist, bijvoorbeeld, is een gratis app voor Android en iOS, die allerlei lijstjes voor je beheert: to-do’s, boodschappenlijsten, checklists, enzovoort. Natuurlijk kun je ook op je PC lijstjes maken en beheren. Maar het voordeel van Wunderlist is dat je onderweg alles kunt noteren wat je door het hoofd schiet, en dat later kunt synchroniseren met de PC-versie op de praktijk. Met behulp van filters en zoekfuncties krijg je snel een overzicht.

De dag start vroeg, gewoonlijk met een rit naar de praktijk of naar het zieken-

Tijd voor een snelle lunch met een col lega. Via foursquare (iOS, Android, Blackberry, Symbian, windows Phone,

Palm webOS) vind je nuttige tips van je vrienden en kennissen over restaurants in de buurt, zelfs opgesmukt met enkele foto’s. Omdat de feestdagen nog maar net achter de rug zijn, moet iedereen wat op de kilo’s letten. De gratis app Calorie Teller (iOS, Android, Blackberry) laat in dat opzicht weinig aan de verbeelding over. Natuurlijk vind je er niet elke bereiding van elk restaurant in terug, maar van de bekende gerechten bij een snelle hap zie je snel wat ze je opleveren. En check ook even Groupon (iOS, android, Blackberry, Windows Phone). Deze app is niet alleen gratis, je vindt er misschien ook een kortingsbon voor een restaurant in je buurt.

14:00 Na de middag is er overleg met de collega’s of het team. Je hebt nog een rapportje met een paar belangrijke cijfers uitgewerkt de vorige avond, maar ’s ochtends geen tijd gehad om die over te zetten op de portable. Vroeger had je nog een retour moeten maken naar huis, maar nu is het net iets eenvoudiger. Je houdt het bestand gesynchroniseerd met Dropbox, en je kunt nu met je smartphone via de gratis Dropbox app (Android, Blackberry, iOS) de informatie in het betreffende bestand terugvinden. Je kunt rustig naar de vergadering, en ondertussen nog een paar prangende kwesties voor een tweetal patiënten regelen.

Google vertraagt laptop?

NeuroRad for iPad

Google heeft sinds kort Instant Search, dat onmiddellijk suggesties geeft voor mijn zoekopdrachten. Dat werkt goed, maar op mijn minder krachtige laptop vertraagt de Instant Search mijn webbrowser duidelijk. Is er een simpele manier om deze functie te deactiveren? Zowel in Firefox, Internet Explorer als Chrome is Instant Search standaard geactiveerd.

Het ruime scherm en de intuïtieve bediening van de iPad blijken succesvolle ingrediënten te zijn voor krachtige medische naslagwerken. Een nieuwe telg in die familie is NeuroRad for iPad, een Engelstalige referentiegids voor neuroradiologie. De applicatie steunt op een atlas vol inter- ▲ MRI Brain Atlas actieve beelden die opgedeeld zijn in sectie en views. Door inzoomen en sliden op het scherm, kun je door de verschillende anatomische lagen heen navigeren. De beelden zelf zijn uitzonderlijk scherp en voorzien van een duidelijke legende. Het enige nadeel vonden we dat de labels niet verborgen konden worden. Daarnaast is er een uitgebreide bibliotheek met informatie over pathologieën zoals die op een scan vastgesteld kunnen worden. Voor z’n prijskaartje is dat in ieder geval een mooie uitbreiding van je bibliotheek.

Op de redactie zijn we eveneens lovend over Instant Search van Google, maar we merken dat bij netbooks of oudere laptops de dienst het systeem inderdaad extra belast. Gelukkig valt de functie eenvoudig uit te schakelen. Surf naar Google, klik in de rechterbovenhoek op het tandwiel en selecteer ‘Zoekinstellingen’. Halverwege het nieuwe tabblad, zie je Google Instant staan. Vink ‘Google Instant niet gebruiken’ aan en vergeet zeker niet om rechts onderaan op de knop ‘Voorkeuren opslaan’ te klikken. Daarna zul je weer ongehinderd kunnen zoeken. Je moet dit wel in elke webbrowser apart instellen.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

www.radlynx.com (7,99 euro)

PRAKTIJKMANAGEMENT

15:00 Je internet provider geeft onverwacht de geest. Hierdoor is niet alleen je mailserver onbereikbaar, maar kun je ook niet via VPN bestanden op de server plaatsen. Hier brengen apps zoals Gmail (gratis: Android, Blackberry, iOS, Symbian, Windows Mobile) de redding. Gmail laat je verder mails versturen en ontvangen van verschillende accounts als je dat zo hebt ingesteld. Ook Evernote (gratis: iOS, Android, Palm Pre, Windows Mobile), een dienst die net zoals Dropbox het delen van bestanden mogelijk maakt, kan dan best handig zijn. Niet alleen kun je hiermee bestanden delen over verschillende toestellen, je kunt er ook commentaar aan toevoegen. Ideaal is ook wanneer je iets opmerkt onderweg: je neemt er een foto van en schrijft daar meteen bij wat je ermee van plan bent.

20:00 De avond begint en je moet nog zo veel doen. Sommige apps kunnen hierbij een heuse hulp zijn. Geen tijd voor boodschappen? Stel snel een lijstje op in de Delhaize Shopapp of in Colruyts Collect & Go app en stuurt dat online als bestelling door. Beide apps zijn gratis maar alleen op iOS beschikbaar. Je hebt zin in een concert? Neus dan eens in de app van Ancienne Belgique (gratis: iOS en Android), die over elke optredende artiest tonnen informatie geeft, en uiteraard een link naar de online bestellingmodule. O ja, en in het gedeelte reacties vind je wel eens een overtollig ticket te koop. Blijf je toch liever thuis en kun je nog wat relaxen voor de tv? Dan kan Yelo van Telenet (gratis: iOS) soelaas brengen: zij bieden voor alle zenders een programmaoverzicht, dat ook voor klanten bij andere leveranciers nuttig kan zijn. Voor een drankje kan The Cocktail App (€ 1,59: iOS) van pas komen. Deze applicatie vertelt je hoe je 35 populaire cocktails moet maken, waaronder de White Russian en Tequila Sunrise. Elke cocktail verschijnt schitterend realistisch vormgegeven op je scherm, met extra informatie over de geschiedenis ervan. ◆ Op zoek naar deze apps? Ga naar de ‘app store’ op je smartphone en geef de titel als zoekopdracht in.

NAAM VAN HET GENEESMIDDEL: Prevenar 13 suspensie voor injectie. Pneumokokkenpolysacharidenconjugaatvaccin (13-valent, cins. De veiligheid werd ook beoordeeld bij 354 voorheen ongevaccineerde kinderen (met een leeftijd van 7 maanden tot 5 jaar). De meest gemelde bigeadsorbeerd). KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING: 1 dosis (0,5 ml) bevat: Pneumokokkenpolysacharide serotype 1 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 3 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 4 2.2 μg; Pneumokokkenjwerkingen waren reacties op de plaats van injectie, koorts, prikkelbaarheid, verminderde eetlust en meer en/of minder slapen. Een verhoging van reacties polysacharide serotype 5 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 6A 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 6B 4.4 μg; op de plaats van injectie werd gemeld bij kinderen ouder dan 12 maanden vergeleken met de percentages waargenomen bij zuigPneumokokkenpolysacharide serotype 7F 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 9V 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide elingen gedurende de primaire series met Prevenar 13. Bijwerkingen uit klinische studies. In klinische studies was het veiligserotype 14 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 18C 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 19A 2.2 μg; Pneuheidsprofiel van Prevenar 13 vergelijkbaar met dat van Prevenar. De volgende frequenties zijn gebaseerd op bijwerkingen die zijn mokokkenpolysacharide serotype 19F 2.2 μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 23F 2.2 μg, geconjugeerd aan het dragereiwit beoordeeld als gerelateerd aan vaccinatie in klinische studies met Prevenar 13: Immuunsysteemaandoeningen: Zelden: OverCRM197 en geadsorbeerd aan aluminiumfosfaat (0,125 mg aluminium). THERAPEUTISCHE INDICATIES: Actieve immunisatie gevoeligheidsreacties inclusief gezichtsoedeem, dyspneu, bronchospasme. Zenuwstelselaandoeningen: Zelden: Insulten (inclusvoor de preventie van invasieve ziekten, pneumonie en acute otitis media veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae bij zuigelingen en kinderen in de leeftijd van 6 weken tot 5 jaar en actieve immunisatie voor de preventie van invasieve ziekten veroorzaakt ief febriele insulten), hypotoon-hyporesponsieve episode. Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: Verminderde eetlust. door Streptococcus pneumoniae bij volwassenen van 50 jaar en ouder. Het gebruik van Prevenar 13 dient te worden bepaald op Soms: Braken; diarree. Huid- en onderhuidaandoeningen: Zelden: Uitslag; urticaria of urticaria-achtige uitslag. Algemene aanbasis van officiële aanbevelingen waarbij rekening wordt gehouden met zowel de impact van invasieve ziekten in verschillende doeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Zeer vaak: Pyrexie; prikkelbaarheid; erytheem op de plaats van injectie, induraleeftijdsgroepen als met de variabiliteit van de epidemiologie van serotypen in verschillende geografische gebieden. DOSERING tie/zwelling of pijn/gevoeligheid; slaperigheid; onrustige slaap. Erytheem op de plaats van injectie of induratie/zwelling 2,5 cm–7,0 EN WIJZE VAN TOEDIEINcm (na de booster dosis en bij ING: De immunisatieschema’s oudere kinderen [leeftijd 2 tot voor Prevenar 13 dienen geba5 jaar]). Vaak: Pyrexie > 39 °C; seerd te zijn op officiële aanbewegingsbeperking op de plaats bevelingen. Dosering: Zuigevan injectie (door pijn); erytheem lingen en kinderen van 6 weken op de plaats van injectie of intot 5 jaar: het wordt aanbevoduratie/zwelling 2,5 cm–7,0 cm len dat zuigelingen die een eerste (na de zuigelingen series). Soms: dosis Prevenar 13 krijgen het Erytheem op de plaats van injectie, vaccinatieschema met Prevenar induratie/zwelling >7,0 cm; 13 afmaken. Zuigelingen van 6 huilen. Bijwerkingen van weken - 6 maanden: Drie-dosPrevenar uit post-marketing es primaire serie: de aanbevervaring. Hoewel de volgende olen immunisatieserie bestaat geneesmiddelbijwerkingen niet werden waargenomen tijdens uit vier doses, elk van 0,5 ml. klinische studies met Prevenar De primaire zuigelingenserie 13 bij zuigelingen en kinderen, bestaat uit drie doses, de eerste dosis gewoonlijk gegeven op worden de volgende bijwerkingen van Prevenar ook beschoude leeftijd van 2 maanden en met een interval van ten minste wd als bijwerkingen van Prevenar 1 maand tussen de doses. De 13. Deze frequenties zijn gebaeerste dosis mag ook al bij zes seerd op percentages van spontane meldingen voor Prevenar. weken worden gegeven. De vierde (booster) dosis wordt aanBloed- en lymfestelselaandoeningen: Zeer zelden: Lymbevolen bij een leeftijd tussen fadenopathie (gelokaliseerd in 11 en 15 maanden. Twee-doshet gebied rond de injectiepes primaire serie: als Prevenar 13 wordt toegediend als onderlaats). Immuunsysteemaandeel van een routinematig imdoeningen: Zelden: Anafylacmunisatieprogramma voor zuigtische/anafylactoïde reacties elingen, kan ook een schema waaronder shock; angio-oedeem. dat bestaat uit 3 doses, elk van Huid- en onderhuidaandoe0,5 ml, worden gegeven. De ningen: Zeer zelden: Erythema multiforme. Algemene aaneerste dosis kan worden toedoeningen en toedieningspgediend vanaf een leeftijd van laatsstoornissen: Zelden: Ur2 maanden met een tweede dosis 2 maanden later. De derde ticaria op de injectieplaats; (booster) dosis wordt aanbevodermatitis op de injectieplaats, len bij een leeftijd tussen 11 en pruritus op de injectieplaats; 15 maanden. Ongevaccineerde blozen. Aanvullende informazuigelingen en kinderen ≥ 7 tie in speciale populaties: Apneu bij zeer premature kinderen maanden: Zuigelingen van 7 - 11 maanden: twee doses, elk (≤ 28 weken zwangerschap). van 0,5 ml, met een interval van Volwassenen van 50 jaar en ten minste 1 maand tussen de ouder: de veiligheid werd beoordeeld in 6 klinische onderzoeken doses. Een derde dosis wordt met 6.198 volwassenen in de aanbevolen in het tweede levleeftijd van 50 tot 95 jaar. Prevenar ensjaar. Kinderen van 12 -23 maanden: twee doses, elk van 13 werd toegediend aan 5.667 Het eerste en enige geconjugeerd pneumokokkenvaccin voor volwassenen van 50 jaar en ouder 1 0,5 ml, met een interval van ten volwassenen; 2.616 (46,2 %) in 1 minste 2 maanden tussen de de leeftijd van 50 tot 64 jaar en Het eerste en enige geconjugeerd pneumokokkenvaccin voor volwassenen van 50 jaar en ouder doses. Kinderen van 2 -5 jaar: 3.051 (53,8 %) van 65 jaar en ouder. 1.916 van de volwasséén enkele dosis van 0,5 ml. enen die Prevenar 13 kregen, Prevenar 13 vaccinatieschema voor zuigelingen en kinderen waren eerder gevaccineerd met voorheen gevaccineerd met het 23-valente pneumokokkenPrevenar (7-valent) (Streptococpolysaccharidevaccin ten minste cus pneumoniae serotypen 4, 3 jaar voor de onderzoeksvac6B, 9V, 14, 18C, 19F en 23F). cinatie; 3.751 hadden niet eerder Prevenar 13 bevat dezelfde 7 het 23-valente polysaccharideserotypen als Prevenar en gebruikt vaccin gekregen. Proefpersonhetzelfde dragereiwit CRM197. en ouder dan 65 jaar rapporZuigelingen en kinderen die de teerden minder bijwerkingen immunisatie zijn begonnen met dan jongere volwassenen, Prevenar kunnen op elk moment ongeacht de eerdere pneumokokin het schema overstappen op kenvaccinatiestatus. In het algemeen waren de frequentiePrevenar 13. Kinderen in de leeftijd van 12-23 maanden: categorieën in beide leeftijdskinderen die niet twee doses groepen vergelijkbaar. Bivan Prevenar 13 hebben gekregen jwerkingen uit klinische tijdens de zuigelingenserie dienen studies. In alle klinische studies twee doses van het vaccin te werden de lokale en systemiskrijgen (met een interval van ten che reacties na elke vaccinatie minste 2 maanden tussen de 14 dagen lang bijgehouden. De doses) om de immunisatieserie volgende frequenties zijn gebaaf te maken voor de zes aanseerd op bijwerkingen die beschouwd werden als gerelateerd vullende serotypen. Als alternatief, kan de immunisatieserie aan de vaccinatie met Prevenar 1. http://www.bcfi.be 1. http://www.bcfi .be volgens officiële aanbevelingen 13 bij volwassenen: VoedingsPREV11N0012966 © 2011 Pfizer Alle rechten voorbehouden. *Handelsmerk worden afgemaakt. Kinderen en stofwisselingsstoornisPREV11N0012966 © 2011 Pfizer Alle rechten voorbehouden. *Handelsmerk in de leeftijd van 2-5 jaar: één sen: Zeer vaak: Verminderde enkele dosis. Volwassenen eetlust. Zenuwstelselaandoevan 50 jaar en ouder: één ningen: Zeer vaak: Hoofdpijn. enkele dosis. De noodzaak van Maagdarmstelselaandoerevaccinatie met een volgende dosis Prevenar 13 is niet vastgesteld. Als het gebruik van een 23-valent polysaccharidevaccin zinvol ningen: Zeer vaak: Diarree. Vaak: Braken. Soms: Misselijkheid. Immuunsysteemaandoeningen: Soms: Overgevoeligheidsreacwordt geacht, dient eerst Prevenar 13 gegeven te worden, ongeacht de eerdere pneumokokkenvaccinatiestatus. Wijze van toeties, waaronder oedeem in het gezicht, dyspnoe, bronchospasmen. Huid- en onderhuidaandoeningen: Zeer vaak: Huiduitslag. diening: het vaccin dient te worden toegediend als intramusculaire injectie. De voorkeursplaatsen zijn het anterolaterale aspect Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Zeer vaak: Koude rillingen; vermoeidheid; roodheid, induratie of van de dij (musculus vastus lateralis) van de zuigeling of de deltoïdeus spier van de bovenarm bij kinderen en volwassenen. CONzwelling op de injectieplaats; pijn op de injectieplaats; beperking van de armbewegingen. Vaak: Koorts. Soms: Lymfadenopathie in TRA-INDICATIES: overgevoeligheid voor de werkzame bestanddelen of voor (één van) de hulpstoffen of voor het difterietoxoïd. het gebied van de injectieplaats. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Zeer vaak: Spier- en gewrichtspijn. In het Zoals dat ook voor andere vaccins geldt, dient de toediening van Prevenar 13 te worden uitgesteld bij patiënten die aan een acute, algemeen werden geen duidelijke verschillen in de frequentie van bijwerkingen waargenomen bij toediening van Prevenar 13 aan ernstige ziekte met koorts lijden. Echter, aanwezigheid van een milde infectie, zoals een verkoudheid dient geen uitstel van vaccivolwassenen die eerder geïmmuniseerd waren met het pneumokokkenpolysaccharidevaccin. Als Prevenar 13 gelijktijdig met trivanatie tot gevolg te hebben. BIJWERKINGEN: De bijwerkingen die gerapporteerd werden in klinisch onderzoek of uit postmarketlent, geïnactiveerd influenzavaccin (TIV) werd toegediend, werden hogere frequenties van een aantal bijwerkingen waargenomen dan bij toediening van TIV alleen (hoofdpijn, koude rillingen, huiduitslag, verminderde eetlust, gewrichtspijn en spierpijn) of Prevenar ingervaring worden voor alle leeftijdsgroepen weergegeven per systeem/orgaanklasse, naar afnemende frequentie en ernst. De 13 alleen (hoofdpijn, vermoeidheid, koude rillingen, verminderde eetlust en gewrichtspijn). HOUDER VAN DE VERGUNNING frequentie is als volgt gedefinieerd: zeer vaak (≥ 1/10), vaak (≥ 1/100 tot < 1/10), soms (≥ 1/1000 tot < 1/100), zelden (≥ 1/10.000 VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Wyeth Lederle Vaccines S.A., Pleinlaan 17, 1050 Brussel, België. NUMMER(S) VAN DE tot < 1/1000), zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Zuigelingen en VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: EU/1/09/590/002. WIJZE VAN AFLEVERING: op medisch voorschrift. kinderen van 6 weken tot 5 jaar: de veiligheid van het vaccin werd beoordeeld in verschillende gecontroleerde klinische studies DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST: 10/2011. Gedetailleerde informatie over dit geneesmiddel is beschikbaar op de waarbij 14.267 doses werden gegeven aan 4.429 gezonde zuigelingen van 6 weken bij de eerste vaccinatie en 11-16 maanden bij website van het Europese Geneesmiddelen Bureau (EMA) http://www.ema.europa.eu. de booster dosis. Bij alle zuigelingenstudies werd Prevenar 13 tegelijkertijd toegediend met routinematig toegediende kindervac-

Publieksprijs: € 74.55

EENNIEUWE NIEUWE MANIER MANIER OM OM INVASIEVE INVASIEVE EEN PNEUMOKOKKENZIEKTEN PNEUMOKOKKENZIEKTEN BIJVOLWASSENEN VOLWASSENEN TE VOORKOMEN BIJ

Nieuwe indicatie Nieuwe indicatie

* PREVENAR 13 PREVENAR 13:*nu : nugoedgekeurd goedgekeurdvoor voor volwassenen volwassenen

VACCINEER UW VOLWASSEN PATIËNTEN VAN 50 JAAR EN OUDER MET PREVENAR13 TER PREVENTIE VAN VACCINEERPNEUMOKOKKENZIEKTEN. UW VOLWASSEN PATIËNTEN VAN 50 JAAR EN OUDER MET PREVENAR13 TER PREVENTIE VAN INVASIEVE INVASIEVE PNEUMOKOKKENZIEKTEN.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

PRAKTIJKMANAGEMENT

Hoe ongezond is je auto? Eén Belg op de drie heeft last van een of andere allergische aandoening. De oorzaken zijn uiteenlopend, de auto is een van de boosdoeners. En dan hebben we het niet alleen over de uitstoot van schadelijke uitlaatgassen, maar ook over de zogenaamde vluchtige organische stoffen (VOS) die worden uitgestoten door de bekleding en het dashboard.| Jasper Jansens uto’s van Europese makelij ruiken anders auto’s uit Azië. Dat is zo. Sommige merken – om Peugeot en Citroen bij naam te noemen – bouwen zelfs een verstuiver in die het mogelijk maakt om het interieur van je wagen een lievelingsgeurtje mee te geven. Die voorziening komt ook goed van pas om de onaangename geur te bestrijden die sommige onderdelen en materialen in de passagiersruimte veroorzaken. De uitstoot van de zogenaamde vluchtige organische stoffen en de geurontwikkeling houden soms een jaar lang aan. En wat erger is: de stoffen kunnen geïrriteerde luchtwegen en hoofdpijn veroorzaken.

Vluchtige organische stoffen In opdracht van autobouwer Ford onderzoekt het gerenommeerde onder-

zoeksinstituut Technische Überprüfungsverein (TÜV) in Keulen oorzaken en gevolgen. Volgens onderzoeker Karl Sander heeft het fenomeen te maken met de ongunstige verhouding tussen het oppervlak van de materialen en het interieurvolume van een auto. Dat vraagt om een woordje uitleg. “Een lege kamer van vier bij vier bij drie meter – zonder ramen en deuren – heeft een volume van 48 kubieke meter. Tel je het oppervlak van alle wanden op, kom je uit op 80 vierkante meter.Dat levert een verhouding op van 1,66 vierkante meter per kubieke meter. Bij een doorsnee auto kom je bij een gemiddeld interieurvolume van 2 kubieke meter aan een oppervlak van zo’n 20 vierkante meter, inclusief het oppervlak van dashboard en stoelen. Dat resulteert in een verhouding van 10 vierkante meter per kubieke meter. De

Onderdelen en materialen stoten vluchtige organische stoffen uit die allergische reacties kunnen opwekken. Huidcontact met het dashboard of stuurwiel kan jeuk, roodheid of blaren veroorzaken.

kans op een allergische reactie via de luchtwegen is dus relatief groot. Nieuwe auto’s stoten de meeste vluchtige organische stoffen uit. De emissie neemt geleidelijk aan af en verdwijnt na een jaar meestal compleet.” Naast voornoemde allergische reacties komen nog andere vormen van irritatie voor zoals jeuk, roodheid, blaren of kleine uitstulpingen. Die worden veroorzaakt door

Peugeot RCZ: Franse hartendief Beschouw je een auto als een dagelijks gebruiksvoorwerp, dan moet je dit artikel niet ten einde lezen. Roept een auto daarentegen bijzondere gevoelens in je op, dan wordt je volgende auto misschien wel een Peugeot RCZ. Peugeot heeft zich teruggetrokken uit zowat alle grote autosportcompetities. Een logische beslissing. In tijden dat elke euro goed moet worden besteed, is investeren in autosport geen voorbeeld van goed beheer. Autosport op topniveau kost immers handenvol geld en succes is niet gegarandeerd. Peugeot als wereldkampioen in de

rally of Peugeot als winnaar in Le Mans, het is voltooid verleden tijd. Peugeot speelt nu andere troefkaarten uit. De Franse constructeur heeft als eerste merk een dieselhybride op de markt gebracht en beschikt over twee uitnodigende cabrio’s en een betaalbare sportcoupé, met de nadruk op betaalbaar.

De Peugeot RCZ is een opvallende en karaktervolle verschijning die menig mannenhart sneller doet slaan en geschikt is voor alledaags gebruik.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

De Peugeot RCZ ziet er agressiever en sportiever uit dan hij in werkelijkheid is, onafhankelijk van de motorkeuze. De RCZ is immers zowel in benzine- als dieselversie verkrijgbaar, een optie die echte sportwagens niet bieden.

Schijn bedriegt Bovendien biedt de RCZ binnenin verrassend veel zit- en kofferruimte, naast uitstekende sportzetels, een vrij complete standaarduitrusting en kwaliteitsvolle afwerking. Minder enthousiast zijn we over de onoverzichtelijke carrosserie, de lay-out van de bedieningsknoppen en het rijcomfort. Op deze punten scoort een directe concurrent als de Audi TT beter. Op de weg blijkt de agile Fransman een goedmoedige en betrouwbare compagnon, zonder capriolen en in alle omstandigheden goed beheersbaar. Ook voor niet-autocoureurs. Aan de

pomp wacht ons nog een aangename verrassing: afhankelijk van de motorkeuze varieert het gemiddeld verbruik van 7 tot 8,5 l/100km, wat deels te verklaren valt door het relatief lage gewicht van de wagen. Conclusie: voor minder dan 30.000 euro krijg je een opvallende en karaktervolle sportcoupé, die volgens de merkstrategen vooral een mannelijk en sportief publiek aanspreekt. De RCZ is zonder meer geschikt voor alle daags gebruik zolang je geen schoonmoeder of opgroeiende kids op de achterbank moet onderbrengen en je geen last hebt van lage rugklachten. De RCZ is geen sportauto zoals de Porsche Cayman en hij mist de authenticiteit van de Audi TT, maar op het vlak van prijs/kwaliteit scoort hij beter dan bijvoorbeeld de Renault Mégane RS of Opel Astra GTC, directe concurrenten met minder uitstraling J.J. en karakter.

huidcontact met het stuurwiel, de versnellingspook of de zetelbekleding.

Allergiekeurmerk Allergische reacties zijn niet alleen vervelend, ze kunnen ook gevaarlijke situaties creëren tijdens het rijden. Moet je onverwacht niezen op een druk kruispunt, dan zorgt dat ervoor dat uw aandacht gedurende enkele fracties van een seconde wordt afgeleid. Wat kan volstaan om een botsing te veroorzaken. Over autoallergie bestaat weinig literatuur of regelgeving. Niet van de kant van de overheid, niet van de kant van de constructeurs. Volvo zegt al jaren gebruik te maken van materialen die geen schadelijke stoffen of geuren uitstoten en Toyota gebruikt speciale autostoelen die huisstofmijt onschadelijk maken. Huisstofmijt is een belangrijke bron van allergie. Ford werkt samen met TÜV Keulen, dat een allergiekeurmerk heeft ontwikkeld. Om het keurmerk te behalen moet een nieuwe auto aan een serie criteria voldoen. Zo mogen stoffen die irritatie kunnen veroorzaken slechts in een zeer beperkte concentratie aanwezig zijn. De controle van de verschillende onderdelen en materialen gebeurt – afhankelijk van hun afmetingen – in glazen bollen of in een ijzeren long. Voor de huidtest worden menselijke proefkonijnen gebruikt. Die krijgen fragmenten van de materialen op hun rug geplakt. Die ‘plakstrips’ worden na 24 uur verwijderd waarna de proefpersonen gedurende enkele dagen worden gescreend op mogelijke huiduitslag. Is er sprake van een allergische reactie, dan wordt onderzocht welke stof de boosdoener is. Van zodra die is gevonden, wordt die vervangen en wordt een nieuwe testprocedure gestart. Net zolang totdat de

PRAKTIJKMANAGEMENT

proefpersonen geen allergische reacties meer vertonen. Hebben alle onderdelen en materialen groen licht gekregen, kunnen zij worden ingebouwd. Is de nieuwe auto eindelijk rijklaar, dan volgt er nog een afsluitende test waarbij de uitstoot wordt gemeten van schadelijke stoffen en gassen tijdens het rijden. Er wordt gecontroleerd of er stoffen van buiten de auto binnendringen en of de luchtverversing optimaal functioneert. Slaagt de nieuwe auto ook in deze afsluitende test, dan ontvangt hij het allergiekeurmerk van TÜV-Keulen. De klant krijgt de garantie dat zijn auto geen allergische reacties opwekt. Navraag bij een paar Forddealers geeft geen uitsluitsel over het belang dat kandidaat-kopers hechten aan zo’n keurmerk. Maar wat vandaag niet is, kan morgen een nieuwe trend zijn. Denk aan het geringe succes van de veiligheidsgordel en airbag bij hun introductie. ◆

UITLAAT

Sans pardon Ons land telt te veel regeringen en te weinig competente ministers. Het bewijs leveren de excellenties zelf. In een verkrampte poging om een min of meer steekhoudende begroting op te stellen, hebben de federale en gewestregeringen – zonder overleg met elkaar én met de sector – overhaaste beslissingen genomen die zware gevolgen hebben voor uw portemonnee. Dat besparingen en nieuwe lasten onafwendbaar waren, daar was iedereen min of meer op voorbereid. Wat kwaad bloed heeft gezet, is het geklungel van de excellenties. Wat de ene dag als een zaligmakende maatregel wordt voorgesteld, belandt de volgende dag in de papierversnipperaar en wordt vervangen door een nieuw misbaksel. Na meer dan twee maanden bestaat er nog altijd geen zekerheid over de nieuwe fiscale regelgeving en zit de autosector in ons land op zijn gat. Niemand durft nog een nieuwe auto te kopen, uit vrees financieel te worden afgestraft. Dat een rijke industrieel maandelijks 1.500 euro extra eigen zak moet betalen voor zijn Ferrari of Bentley, daar moet hij geen boterham minder eten. Maar jonge tweeverdieners die plots 300 euro extra moeten betalen voor hun bedrijfswagen beleven wel slapeloze nachten. Die financiële ruimte op hun gezinsbudget is er vaak niet of niet meer. Want ook andere kosten zijn de voorbije maanden sterk gestegen. Als straks zou blijken dat de maatregelen de overheid geld gaan kosten in plaats van opbrengen – en daar ziet het nu naar uit – dan verdienen de excellenties een rode kaart. Sans pardon.

Diarree?

Tasectan

VOOR EEN BESCHUTTING VAN DE INTESTINALE MUCOSA.

REAGEER SNEL!

Beschermt + Neutraliseert + Elimineert

J.J.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

ZOEKERTJES

WERKAANBOD

• Valida Zh 1082 Brussel zoekt

gen.

spec. fysische gen. revalidatie. CV en • Jonge huisarts (v) uit regio Waregem zoekt

motivatiebrief sturen naar yves.devroey@

collega voor samenwerking. Interesse?

valida.be

huisartswestvlaanderen@hotmail.com

NO6660

NO6654 • AZ Sint-Lucas Brugge zoekt voltijds spoed• VZW Ons Tehuis Brabant te Kampenhout

gevallenarts (m/v) in bezit van brevet acute

zoekt arts. 12u tewerkstelling Inlichting

geneeskunde. www.stlucas.be

0475/29.13.27 - jans@onstehuisbrabant.be

NO6661

NO6655 •

Huisarts reg.Brugge met 2 cons.,

• Vzw Sint-Lucia, Sint-Niklaas, Vacature psychiater. Info functie-inhoud bij Dr. K. Van Daele via info.med@apzst-lucia.be N06660

geinformat.vraagt HAIO vanaf 1 aug)

• Polykliniek Kortenberg zoekt dringend vol-

• Soloarts in landelijke gemeente ts Gent &

of deeltijdse dermatoloog m/v wegens ver-

Brugge zkt arts vr associatie vanaf sept 2012.

trek collega. Geen overname. Info op

Tel 09/374.33.91

0475/26.06.09

NO6663

T.050 31 82 88 dr.vandecappelle.johan@ busmail.net NO6662

NO6656 •

Sint-Andriesziekenhuis

Tielt

zoekt

• Anesthesist gezocht voor een humanitaire

voltijds verloskundige gynaecoloog. Info:

missie in Myanmar (van 09 tot 21/03). Cont.

Dr. Servaes T. 051/42.52.77. Kandidaturen in

T. 09/269.94.94 (Coupurecentrum)

te dienen via rvdw@sintandriestielt.be

NO6657

NO6664 trek

• Enthousiaste huisarts gezocht voor goed

• HA gezocht om in te stappen in geïnformat.

geinformatiseerde, recente groepspraktijk

duopraktijk

van

Leuven.

te Torhout T. 0473/55.10.37

Georg.week/weekendwacht. knx@telenet.be

NO6658

NO6665

collega.

praktijk@groepspraktijk

tieplaats

NO6666

T. 0499/153417 huisarts2011@hotmail.com

Cont. T. 0476/40.24.40

• Groepspraktijk met HAIO regio Leuven (Kampenhout) zkt versterking wegens ver-

Zuid-West-Vlaanderen.

ND1408 • Doupraktijk regio Maaseik zkt 3e HA vr associatie. Week/WE wacht. secr. deeltijds mo-

• Groepspraktijk te Nijlen zoekt extra collega.

• Gemotiveerde jonge vr. ha zkt toffe associa-

nederokkerzeel.be

• Enthousiaste startende vr. HA zkt Oost-

gelijk. T 0495/213266

Vlaamse associatieplaats vanaf okt 2012.

NO6667

Info: dr.hoebeeck@hotmail.be

NO6659

ND1409 • FOD soc. zekerh. zkt artsen voor onderzoeken bij personen m.e.handicap Regio Zuid

Commissie voor Deontologie en Ethica in de Farmaceutische Nijverheid (Commissie DEF) van pharma.be Vergadering van 22 november 2011 Inzake BAYER / BOEHRINGER INGELHEIM promotioneel materiaal Pradaxa Samenvatting van de beslissing van 22 december 2011

VERVANGING

W.VL. Zelfstandig statuut. T. 050/366847 NO6668

• Gepensioneerde vitale huisarts wenst collega's te vervangen in 2012 bereikbaar

• Soloarts dorpsprakt. tss Gent-Brugge zkt

op T. 0475/85.40.69 bij voorkeur provincie

jonge arts vr associatie vanaf sept

Antwerpen

2012.

NR1409

annvandervurst@hotmail.com

T. 09/3743391 NO6669

• Dringend vervanging voor ZS nov-dec-jan. aangename, jonge duo-praktijk in Gent. Evtl

WERKAANVRAAG

mogelijkheid

tot

associatie

T. 09/225.30.45

Bij beslissing ten gronde d.d. 22 december 2011 heeft de Commissie DEF bevolen aan BOEHRINGER INGELHEIM tot onmiddellijke stopzetting van elke communicatie die de volgende slogans inhouden zonder onderscheid te maken tussen de specificiteiten van de verschillende doseringen van PRADAXA:

• Pas afgestudeerde vr. huisarts zoekt deel-

NR789

tijdse werkaanbieding in straal van 50 km rond Leuven. - nieuwejob314@gmail.com

• Huisarts gezocht voor verv. in duopraktijk in

ND1405

Z-Limburg wegens zwangerschap van 16/11/2011 tem 28/02/2012 T. 011/48.59.32

• Erv. 47j. HA wenst op ma/woe/vrijdagnamid-

NR790

dag en/of avond bij te springen in uw prak-

• “SIMPLY SUPERIOR STROKE PREVENTION”

tijk; avondwachten mgl huisarts83@live.be ND1406

• “SUPERIEURE DOELTREFFENHEID EN VEILIGHEID” • “In de toekomst zal U dus de mogelijkheid hebben aan uw patiënten met VKF een behandeling aan te bieden met een duidelijk voordeel op drie vlakken (doeltreffendheid, veiligheid en gebruiksgemak).”

•

Radioloog

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

vervangingen

NR1411 • Gemotiveerde jonge vr. ha zoekt toffe associatieplaats in Zuid-West-Vlaanderen.

• Ervaren drietalige HA doet vervangingen -

Info:0499153417 huisarts2011@hotmail.com

evt associatie.tel; artsen zonder binnen-

ND1407

landse grenzen T. 0493/71.90.34 NR1412

voor

T. 0495/38.77.86

ZOEKERTJES

om huur te delen T. 0479/914925 NC412

reel . 2 ingangen. 1 badkamer, 2 douches, groot tuin. T. 0475/87.63.28 NB6837

• Praktijkruimte te huur in Beersel. voor medisch of paramedisch beroep. Parkeermogelijkheden T. 0479/365578 NC413

VASTGOED LOEX12F0013347

• Villa met 4 slpk. en praktijkruimte te koop in residentiële wijk Geel-Mol. Bj.1997 - grond-

• Huisarts, solopraktijk te Londerzeel, zoekt

opp. 21 are. T. 0495/-22.72.64NB6830

vervanging wegens zwangerschapsverlof mei-juni-juli 2012. T. 052/30.22.85 NR1413

• Res. Hippocrates te koop: instapklare praktijkr./dakappartement (245 m2) nieuwbouw/grote parking/lift/nabij AZ-Nikolaas Parklaan + 2 privéparkings ideaal voor multipraktijk T. 0472/61.28.26 NB6835

• Tk. pracht. huis mt gr. praktijkr (ev. duo) in

LOEX12F0013347

• Te huur: app. te Zottegem, dichtbij station en ziekenhuis,nieuwe badkamer en keuken,

men T. 0479/21.58.91

2 slpk., garagebox info T. 0499/34.71.60

NM1570

NB6838

aangen. omg., Turnhout op 3 km Veel gratis parkeermog. Zkh.op 3 km T. 014/41.20.99 NB6831

PRAKTIJK

• Ik zoek flowmeter Dantec Udyn 1000 Contact • Th. ongemeubelde,volledig vernieuwde en instapklare villa,500 m golf Knokke-Zoute,

na 19 u. T. 0475/25.09.65 NM1571

nabijheid van de kliniek, T. 051/31.44.48 • Overname huisartspraktijk te Everbeek we-

NB6839

• Te koop echografietoestel, merk Siemens,

gens plots overlijden. Onmiddellijk beschik-

bouwjaar 2002, type Sonoline Sienna, met 2

baar, eventueel te huur T. 0473/23.47.92

• Th. glv praktijkruimte + woongelegenheid/

NC406 • Solopraktijk in Berchem (Groenenhoek) over

sondes, kleurendoppler en thermoprinter.

tuin/ box/ kelder, Dr. Persoonslaan 36, Wil-

Inl. 0473/99.26.98

lebroek, centrum. info 0478/81.23.57

NM1572

NB6830

te nemen wegens pensioen ( Zomer 2012 )

• Onderzoektafel Hamilton G324 in staal, 6 la-

Voorwaarden te bespreken. T. 03/322.30.03

• St Jacobsplein,Leuven.Appt 120m2 met veel

den, tabouret, negatoscoop, weegschaal

of email : verbist.annie@skynet.be

natuurlijk licht in hist. gebouw. 3kmrs,

voor babies, EKG... 0475/87.63.28

NC407

+auto stpl en stadstuin 840Euro/m

NM1573

T. +32 495/511116 LOEX12F0013347

• Th. Med of paramed. praktijk met/zonder du-

NB6841

• Onderz.tafel Ritter,Gastro+ coloscoop, rec-

plex app. Indeling volgens wens Hendrik I lei Vilvoorde T. 02/460.80.46 NC408 • Priv.prakt: gyn-verlos-echo-inf. in OVL provinciestad over te nemen. Mogelijkheid tot

to+anusscoop,holter,sterilisator, reanima• App. te hr cent. Hasselt in standingvol com-

• Centrum Mechelen-ruim herenhuis met

plex. 2 slpk, mogel. hr onderg. autostpl. Info

praktijkruimte-recente renovaties-ruime ga-

0488/88.10.84

rages-tuin-ruim terras T. 0477/221732

NB6832

NB6842

• Praktijkruimte te huur in dokterspraktijk in Berlare. Ideaal voor psycholoog of dietist -

NM1574 • Artsentas te koop: Bollmann Medicare nylon

hospitalisatie. Info: T. 0476/03.65.97 NC409

tievalies,med.mat T. 0497/90.92.30

blauw. Heel praktisch, zo goed als nieuw.

• Te koop: Zonhoven-centrum: ruime en aangename villa met zwembad, grote terrassen en afzonderlijk kantoorgedeelte. Tot. opp. 12a25ca of, indien gewenst,

Vraagprijs 85 euro. T. 0497/43.11.55 NM1575 • Rx Triophy muurmodel,versterkercassette,

an.marius@mail.be

3 ontwikkelbakken, 2 rooster A4, 50 films,

NC410

loden schort. Alles voor 1500. T. 058/51.32.26 NM1576

• Th. praktijkruimte voor specialist in GLV app. samen met andere specialisten. Grote

• Wegens praktijkstopzetting in okazie: on-

steenweg 556 Berchem T. 0475/84.48.83

derzoekstafel, cardiogram, gipszaag, bloed-

NC411

LOEX12F0013347

drukmeter,

O2,electrocoagulator,...

T. 056/416077 • Antwerpen 2018 praktijk te huur in Antwerp

• TH glv praktijkruimte + woongelegenheid/

Medical Building. Incl. secr. Mogelijkheid

tuin/ box/ kelder, Dr. Persoonslaan 36, Wil-

NM1577

lebroek, centrum. T. 0478/812357 NB6843

18a25ca. Vg-Wg-Gvkr-Gdv-Gvv. EPC: 262. Alle info: Lieve Beelen vastgoed. www.lievebeelen.be T. 0495/27.71.61 NB6834

• TH.Ongemeubelde,volledig vernieuwde en instapklare villa,500 m golf Knokke-Zoute ,nabijheid van de kliniek, T. 051/314448 NB6844

• Villa met prakt.ruimte te koop in Geel/Mol 4 slpk. - 2 badk. - bj.1997 - 21 are -zuidger.

MEDISCH MATERIAAL

tuin- verwarmd zwembad. T. 0495/22.72.64 NB6836

• Tk. kleurendoppler Aloka SSD-3500 (gekocht in 2005) met 3 sondes wegen stop praktijk.

LOEX12F0013347

• Itterbeek: huis te huur met 5 kamers + bu-

LOEX12F0013347

In perfecte staat. Gelieve contact op te ne-

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

ZOEKERTJES

bosrand, 500m van centrum, T. 050/67.02.89

Drug Research Unit Ghent (D.R.U.G.), De Dienst voor Geneesmiddelenonderzoek van het Universitair Ziekenhuis Gent voert Fase I en II klinisch geneesmiddelenonderzoek uit volgens de Belgische en Internationale weten regelgeving en voert het ISO 9001:2008 certificaat. Binnen de dienst bestaat een

vacature voor een

arts-onderzoeker

Tijdens de voorbereiding van een studie evalueert de arts-onderzoeker de uitvoerbaarheid van de studie en geeft hij/zij advies bij het opstellen van het studieprotocol. Hij/zij zorgt voor een correcte uitvoering van de studie volgens protocol en draagt de medische eindverantwoordelijkheid (medische screening en opvolging van eventuele bijwerkingen). Hij/Zij zorgt voor het welzijn van de proefpersonen. Hij/Zij werkt hierbij nauw samen met de medewerkers van het D.R.U.G. team, de ethische commissie en de opdrachtgever. De functie is voltijds of deeltijds (minimaal 0.8 FTE) en vereist een goede kennis van het Engels. Salaris volgens de vigerende regelgeving van het Universitair Ziekenhuis Gent. Een combinatie met een opleiding tot arts-klinisch farmacoloog of een doctoraat zijn bespreekbaar. Meer informatie over D.R.U.G. is te vinden op de website: www.drug-uzgent.be. U kan ook contact opnemen met D.R.U.G. op het telefoonnummer: 09 3320000. De kandidaturen met CV worden gericht aan: Prof dr L. Van Bortel, Dienst voor Geneesmiddelenonderzoek (5K4), De Pintelaan 185, 9000 Gent.

zwembad, panorama, zeer ruim. info en

of www.zeebos.tk

website : tsk10150@scarlet.be

NI2033

NI2040

• Te huur 2 authentiek gerestaureerde 18°

• Vak. wong omg. St-Hubert met sauna, bin-

eeuwse landhuizen in Z-W Fr. ruim zwem-

nen en buitenzwembad, fitness, wandelin-

bad

gen met onze ezeltjes www.gitelecotevert.be

(15x6m)

www.la-chartreuse-de-

floirac.be

NI2041

NI2034 • Samen met vrienden of familie heerlijk ver• Middelkerke: 3 slpk. app.; alle comfort; op

toeven in de Lot, in een vakantiewoning

200 mv/d zeedijk in groen park met zwem-

met zwembad. Inl. www.euben.be/issepts

bad en garage.T. 0495/70.08.23. Juli bezet

NI2042

NI2035 • Prachtige villa te huur; Pyrenees-orientales, • Wenduine app.met zeez.bij tram &

4 slaapkamers; 2 badkamers; groot zwem-

zwemb. te huur - krokus en paasvak. Max 6

bad. www.masmatyas.net

p., 2 slpk. Alle comfort. Info 0488/88.10.84

NI2043

NI2036 • Prov Lubér villa 4 slpk. 2 badk. al konf gr tuin • Th. Castellane, Haute Provence, 6 tot 8 p.,

mooi uitz op Lub zeer kalm priv zwemb fo

alle comfort, 2 badk., in domein met zwemb.

dvd site op aanvr T. 0475/48.00.87

satelietTV, nabij Lac de Castillon en Gor-

NI2045

ges-du-Verdon; fietsen wandelparadijs – T. 0495/20.09.65 NI2037

• Th. Côte d’Azur Bormes Cap Benat, luxueuze villa 4 slpk., 3 badk., zwb. 15X7 uitz zicht, full electro T. 04/263.40.96 - 0475/28.28.90

• Onderzo.bed Amerikaans model Ritter

• Duinbergen Knokke-Heist : app. 6 p. 2 slpk.

• New! Ludieke toer in Brugge;op zoek naar de

+krukje,2-delig onderzoekbed DeWert+

alle comfort, zij.zeezicht, garage. T.

geschiedenis van Chirurgijns en Baarden-

Krukje,Gastroscoop+lichbron+afz.pomp T.

050/67.02.89 of www.zeebos.tk

makers www.perfectplus.be 050/34.76.08

0497/909230

NI2031

NI2038

• Frankrijk: th. appartementen, 2 alpes, 6, 8 tot

• Westende app. zeedijk, 1ste verd, 9 pers.,

• Authentiek chalet (Oostenrijk) te huur op

ruime garage, groot en zonnig terras, alle

1300m hoogte, comfortabel, max 8 p., voor

comf T. 050/67.02.89 of www.zeebos.tk

info, foto's mail : tsk10150@scarlet.be

NI2032

NI2039

10 pers. T. 0486/50.49.68 NI2030

• Th. villa Hongarije Balaton,allecomf,zwembad,6 slpk.,4 badk. info http://villa-rosette.webklik.nl dr.vanmierloo@skynet.be

NM1578

VAKANTIE

NI2046

NI2047 • Th. lux app 6 p. in Crans Montana Zwits. Res met sauna, zwemkom, tennis. Dicht bij skilift golf. Panor gr Z terras. T. 0478/65.22.56

• Hastière (nabij Dinant) chalet 7 pers., 2 slpk.,

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

• Villa voor 10 p., op 30km M.Ventoux, privé

NI2048

ZOEKERTJES

Omeprazole EG® 12 40 * Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 40 maanden behandeling met Omeprazole EG® 40 mg 100 maagsapresistente capsules (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).

• T.H. vakantie huisje voor 6 personen,in do-

• L-vormig bureau H2+ met ladenblok, bu-

mein met zwembad en tennis, Z.-Frankrijk,

reaustoel, rolluikkast 200x120, rolluikkast

Languedoc. T. 014/591594 brigitte.hof-

75x80 cm, 2 bureel-inlegkasten 100x80cm

man@gmail.com

T. 0497/170360

NI2057

NV2029

• Spiksplinternieuwe B en B , regio Valencia.

Pantoprazole EG® 12 43

AUTO/MOTO

Heerlijk vertoeven in alle rust, ontspannen en genieten op het Spaanse ritme. www.vil-

• Porsche 996 cabrio, carrera 2 tiptronic,

laalegria.be

2004, 70.000 km, atlasgrijs, full option, hard

NI2058

dak en set winterwielen, 30000 euro

* Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 43 maanden behandeling met Pantoprazole EG® 40 mg 98 maagsapresistente tabletten (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).

T. 0495/53.57.43 • Provence (te Pourrières) dicht bij Aix-en-

• ENGELBERG : Sneeuwzekerheid ong.7h

Provence, rustig, 1/2ha, 8 p., alle cfrt, zwemb.

vanuit België. Alle info op WWW.ENGEL-

1000 à 1800 euro/w T. 0498/44.82.20

BERGAPARTMENT.COM OF T. 0495/494363

NI2049

NI2059

• Th. Banyuls-sur-Mer (Zuid-F) : ruime duplex met garage,gelegen aan strand, met zee-en bergzicht T. 09/366.13.46

Omeprazole EG® 12

tels, 240000 km info T. 0499/34.71.60

scherm+bluetooth prijs OTK 0497/55.78.78

NA1481 • 4 winterbanden als nieuw Good Year Ultra-

• Tk. VW Jetta 2008 109956km beige métallic

aluvelgen T. 011/68.09.36

houdsboekje. Vraagprijs: 11.500 euro.

NA1482

NA1465 • Volvo XC70 2.4D AWD Momentum, 2010,

40 * Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 40 maanden behandeling met Omeprazole EG® 40 mg 100 maagsapresistente capsules (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).

option, potk, cont. T. 0479/69.20.15

fers & 2 topcases. Tanktas. 09/258.29.27

NA1483

NA1477 • Tk. autoskidrager Alpin met slot 30 euro T. 03/440.50.57

ALLERLEI

DE INHOUD VAN DE

NA1478 • Tk. Jaguar S-type 2.5,2003, exec. full opt.,

• Ruime villa 10 pp Grimaud ( c.d'azur). alle

Afhalen van school, eventueel hulp bij huis-

ong.vrij, 1e eig., afn. trekh., bagagerek, set

comfort, priv. zwemb, tuin. rustig geleg.

werk. Van 15-18 u., op maandag, dinsdag en

zeez; st trop 8km www.montmadra.eu

donderdag. 0496/25.77.61

NI2054

NV2023

Omeprazole EG®

• T.H. Banyuls-sur-Mer (Zuid-F):ruime duplex

• Tk. keukentafel+zitbank en 3 stoelen + hang-

met garage,gelegen aan strand, met zee-en

kast uit Noors natuurhout (De zandbank) in

bergzicht T. 09/3661346

perfecte staat, prijs otk 02/356.02.80

NI2055

NV2024 • Hoog opgeleide vrijgezellen op zoek naar

groot verzorgd app., moderne lux. inrich-

de uitbreiding van de kennissenkring -

ting, parket, terras (voor + achter) 4 slaapk.

info@hostsingle.be of T. 0474/70.56.72

garage (geen dieren)vrij juli en aug. (t.h.

NO6642

maand/14 d) gsm 0486/024192 Sleutelbaan

(3130)

DIENST KAN

* Voor de kostprijs van 12 maanden behandeling met het merkgeneesmiddel, heeft uw patiënt 40 maanden behandeling met Omeprazole EG® 40 mg 100 maagsapresistente capsules (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de actieve patiënt).

NA1479

JURIDISCHE VERVOLGINGEN RECHTVAARDIGEN.

• Beschikbaar mei 2012 1e eigenaar ongevalsvrij bwj 2008 full option T. 014/58.08.78

NV2025

NA1480

• Artsengezin 2 kdn zkt lieve dame vr na-

NV2026 • fotokopie machine Canon FC230 plat Scherm Computer + klavier + muis T.

Pantoprazole EG® 12

schoolse opv zoontje 2,5j bij ons thuis Gent-

0497/909230

VERANTWOORDELIJKHEID

MISBRUIK VAN DEZE

skynet.be

Zwijnaarde op ma-di-do-vr. T. 0486/06.97.20

ONDER DE

Begijnen-

dijk;016698811;mail:frederik.ceulemans@

winterwielen, 6.700 euro T. 0476/41.06.11 • Ik koop oude postkaarten;Dr Ceulemans F

ZOEKERTJES VALT

VAN DE AUTEURS.

• Knokke-Duinbergen, Zeedijk, Albertstrand,

85.000km, perfecte staat, Oyster grey, full

pen, 39000 km. Witte knipperlichten. Zijkof-

Lochristi voor 2 jongens (3,5 en 6,5 jaar).

Pantoprazole EG®

grip 7 maat 195/65R15 91 H samen met

leder lederen zetels ongevalvrij. Onder-

• Dame gezocht voor naschoolse opvang te

NI2056

TDI 115 pk, 2000, diesel, zilver metaal, 7 ze-

zwart parel binnen rood leder div.acc.+wind-

• BMW R1200 RT. Zwart-grijs. Xenon koplam-

hoeve. http://www.plumette.be NI2053

• VW EOS D+roetfilt 2007 6versnel 92000km

T. 0494/72.57.12

• T.H. landelijk vakantiehuisje in de streek van Chimay en Val Joly. Oude alleenstaande

• Te koop: Volkswagen Sharan Comfortline

NA1464

NI2051

• Th. riante villa op 7000m² IN PENISCOLA SPANJE rechtstreekse toegang nr zee 7 slpk. 4 badk. gr. terras zwemdok tennis, pingpong, petanque Info + fotos op www.elpenon.be NI2052

NA1476

ZOEKERTJES OP ONZE WEBSITE

WWW.ARTSENKRANT.COM

NV2028

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

ACTUALITEIT

CONGRES VAN DE ARTSENKRING VAN HALLE EN OMSTREKEN (VERVOLG)

Huisarts moet een centrale rol krijgen In dit nummer komen we terug op het congres van de Artsenkring van Halle en omstreken (zie ook AKF2218) en meer bepaald op de paneldiscussie over de toestand van onze sociale zekerheid. Alle panelleden waren het erover eens dat de huisarts een centrale rol moet spelen. | Maurice Einhorn

beschermde geslachtsgemeenschap, een risicofactor voor baarmoederhalskanker?”, repliceerde Prof. Temmerman.

Medische coach RT-journalist Ivan De Vadder leidde de discussie in goede banen. Panelleden waren Prof. Lieven Annemans (zie ook AK2218), Prof. Bea Cantillon (UA), Dr. Louis Ide (N-VA-senator), Prof. Boudewijn Bouckaert (Rechtsgeleerdheid UGent), Prof. Marleen Temmerman (UGent, gynaecologe en sp.a-senator) en Sonja Becq (CD&V-volksvertegenwoordigster en voorzitster van het OCMW van Meise). De moderator stipte terecht aan dat professoren Annemans en Cantillon al duidelijk hebben aangetoond dat het onmogelijk is om verder te doen zoals we nu bezig zijn. Alle panelleden gaven hun visie op de mogelijke besparingen in de gezondheidszorg.

Ook Prof. Annemans zei dat de huisarts een centrale rol moet krijgen, “een soort medische coach van zijn of haar patiënt, zonder invoering van echelonnering”. Dat zou de kwaliteit van de zorg én de economie ten goede komen. Een mogelijk nadeel kan zijn dat de huisarts te lang wacht voor hij zijn patiënt doorverwijst. “Dat kunnen we voorkomen met duidelijke richtlijnen.” Het is uiteraard essentieel dat de huisarts een kopie krijgt van de resultaten van alle onderzoeken die de patiënt ondergaat. Ook Louis Ide sprak zich uit voor de huisarts als spilfiguur, maar de huisarts moet wel zijn beperkingen kennen: “De tijd is voorbij dat iedereen alles kan doen.”

Intelligent en niet blind besparen

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

“Ik zou op intelligente wijze en niet blind besparen, door bijvoorbeeld onverantwoorde projecten zoals de installatie van een hadrontherapiecentrum te annuleren en alle betrokkenen te responsabiliseren. Dus niet alleen de zorgverstrekkers, maar ook de ziekenhuizen, de ziekenfondsen en de patiënten, met behoud evenwel van een gemakkelijke toegang tot de zorg”, zei Louis Ide. “Met het geld dat intelligente besparingen zouden opbrengen, kunnen we investeren waar het nodig is. Zoals bijvoorbeeld in een transplantatiecoördinator. Meer beschikbare donornieren verlagen het aantal dialyses, waardoor de levensverwachting van die patiënten de hoogte ingaat.” Louis Ide is voorstander van remgeld, maar wel een lager remgeld bij de huisarts: “Als patiënten zich zonder reden aanmelden op de spoedgevallendienst van een ziekenhuis, zou het remgeld echter veel hoger moeten zijn, bijvoorbeeld 25 euro. Zo vinden ook minder zinloze onderzoeken plaats.” Sonja Becq pleitte voor een efficiënter gebruik van gezondheidszorg omdat we op sommige factoren, zoals de vergrijzing, helemaal geen vat hebben. We moeten economisch efficiënter werken, ook naar preventie toe. Niet alleen de geneesmiddelenkosten zijn belangrijk, maar tevens de efficiëntie. Sonja Becq verdedigde ook het voorschrijven op stofnaam (VOS). Waar volgens haar helemaal niet op zou mogen worden bespaard, is de toegankelijkheid van de zorg. Ze vroeg zich overigens af waarom de spoedgevallendiensten de patiënten niet terug naar hun huisarts sturen als ze niets ernstigs hebben. Responsabilisering van alle gezondheidsactoren is primordiaal. Ook Marleen Temmerman zei dat geen afbreuk mag worden gedaan aan de toegankelijkheid en de kwaliteit van de zorg. Ze beklemtoonde krachtig dat voor haar en haar partij de huisarts de centrale figuur moet zijn, de spil van het systeem. Waarschijnlijk zullen we wel in die richting evolueren, maar ze betreurt dat het tergend gebeurt. Ze verdedigde ook het idee van een verplichte in-

Dr. Louis Ide: “De huisarts moet een spilfiguur in de zorg zijn, maar hij moet wel zijn beperkingen kennen. De tijd is voorbij dat iedereen alles kan doen.”

schrijving van elke burger bij een huisarts. Dat biedt de mogelijkheid om van de huisarts bepaalde verantwoordelijkheden te eisen, zowel op preventief als op curatief vlak. Ze merkte evenwel op dat dat niet betekent dat je eerst naar de huisarts moet gaan voor je naar een andere arts kan stappen: “In mijn eigen specialisme voeren gynaecologen te veel prestaties uit die huisartsen zelf kunnen uitvoeren. Patiënten komen vaak naar mij voor verstrekkingen die in een huisartsenpraktijk thuishoren. En vaak vragen de patiënten dan ook nog controles die helemaal niets te maken hebben met mijn specialisme, zoals een bloedonderzoek.” In dat verband beklemtoonde Dr. Temmerman het belang van het GMD dat de huisarts beheert. Dat zou de kwaliteit en het budget alleen maar ten goede komen. “We moeten paal en perk stellen aan medische shopping.” Prof. Bouckaert sloot zich aan bij het idee van de centrale rol van de huisarts. Hij is voorstander van een zeer brede responsabilisering, ook van de patiënten, en zou er geen bezwaar tegen hebben om rokers bijvoorbeeld meer te laten betalen, maar hij waarschuwde toch voor een “fascistische” regelneverij. “Wat doe je dan met on-

Ook Marleen Temmerman vindt dat de huisarts alle resultaten van zijn patiënt moet krijgen, maar dat de patiënt de vrijheid moet hebben om zich direct tot een of andere specialist te wenden. Maar naarmate de huisarts een sterkere band heeft met zijn patiënt, zal die laatste minder geneigd zijn een andere arts op te zoeken. Ze hield tevens een warm pleidooi voor een EBM-praktijkvoering. De centrale rol van de huisarts is eveneens voor Prof. Cantillon belangrijk. Iedereen is het erover eens dat dit het systeem efficiënter zou maken. “We hebben dat de laatste 20 jaar al zo vaak gehoord. Hoe komt het dan”, vroeg ze zich af, “dat we nog altijd geen systeem hebben waarin de huisarts effectief een centrale rol speelt. Daar is nog veel weerstand tegen.” Ze zei ook dat er in ziekenhuizen vaak onnodige en zelfs overbodige onderzoeken worden uitgevoerd. Daarop een rem zetten zou aan ziekenhuizen de nodige ademruimte geven om zich te organiseren. We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat er een oplossing bestaat om de kwaliteit van de zorg te verbeteren en toch te besparen, maar dat het zeer moeilijk zal zijn om de zaken te veranderen, gezien de manier waarop de gezondheidszorg in de dagelijkse praktijk wordt beheerd. De zaken zullen zeker niet in orde komen met botte, blinde besparingen. Alle experts, zowel de artsen als de niet-artsen, waren het daarover eens. ◆

OPINIE

‘Tot Altijd’ en beeldvorming omenteel loopt de film ‘Tot Altijd’ van scenarist en regisseur Nic Balthazar. Het is een aangrijpend verhaal, integer gefilmd, over vriendschap, levensvreugde en engagement. De film is grotendeels gebaseerd op de levensloop van Mario Verstraete, die leed aan een agressieve vorm van multiple sclerose (MS). Centraal in de film staan een aantal ethische keuzes, die we zowel op macro- als op microvlak kunnen volgen. Op macrovlak is er de politieke strijd die Mario Verstraete voert om een wettelijk kader mee te helpen realiseren voor ernstig zieke personen, waarbij ze zelf zouden kunnen bepalen wanneer er geen voldoende levenskwaliteit meer is en bijgevolg zelf zouden kunnen beslissen om het leven te beëindigen. Op microvlak volgen we de evolutie in de gewetensstrijd van zijn ouders en zijn vrienden, maar vooral van zijn beste vriend, tevens zijn huisdokter.

Rolstoel Ons, als MS-Liga Vlaanderen vzw, is het hier niet te doen om die ethische kwesties en het euthanasiedebat, want dit gaat om puur persoonlijke keuzes, maar om de beeldvorming. De film versterkt immers onbewust weliswaar - een bepaald en vooral zeer hardnekkig levend beeld over MS, nl. MS veroordeelt je binnen de kortste keren tot de rolstoel. Het beeld wordt nu zelfs nog scherper gemaakt: MS veroordeelt wie de ziekte krijgt tot euthanasie. Stel u dan ook eens in de plaats van iemand die recent de diagnose MS te horen kreeg en die

dus nog volop aan het zoeken is naar wat deze ziekte eigenlijk voor hem of haar betekent en die nu breed in de media en in de filmzalen enkel met dit beeld geconfronteerd wordt. Daar komt nog bij dat MS, uit onwetendheid bij de bevolking, nog steeds een taboeziekte is. Het zich outen bij familie, bij vrienden en zeker op het werk is zeer confronterend, want men worstelt nog elke dag met zichzelf.

Agrn De film is gebaseerd op het levensverhaal van en het ziekteverloop bij Mario Verstraete, en geeft daarom niet noodzakelijk weer hoe de meerderheid van de MS-patiënten de ziekte beleeft. De realiteit leert ons dat zowat 90% van de personen met MS thuis woont, al dan niet in een aange-

mentsverlies kan gecompenseerd worden met door de overheid voorziene subsidies. Dit besef speelt ook duidelijk door vanuit de revalidatie. Al van in een zeer vroeg stadium biedt men ondersteuning voor het behoud van werk aan. Arbeidsgerichte revalidatie (AGR) is immers in het belang van de werkgever, van de werknemer en van de samenleving.

Eenzijdig Dringend beeld over MS bijstellen MS is een ongeneeslijke ziekte, die vooral mensen tussen 20 en 40 jaar treft. Het verloop van de ziekte is vaak onvoorspelbaar en verschilt van persoon tot persoon. In België zijn er meer dan 11.000 personen met MS. Grofweg wordt er een onderscheid gemaakt tussen vier groepen: ■ Ongeveer 35% personen met MS leeft zonder hulpmiddelen; ■ Ongeveer 23% personen met MS leeft met behulp van hulpmiddelen; ■ Ongeveer 25% van de personen met MS is rolstoelgebonden; ■ Ongeveer 17% personen met MS is permanent bedlegerig. In ‘Tot Altijd’ wordt in de beeldvorming gefocust op de twee laatste groepen, die samen niet eens de helft vormen van de personen met MS. Het is tegelijk ook een kleine minderheid (tussen de 5 à 10%) die spijtig genoeg - te maken heeft met een snel evoluerend en steeds verergerend ziektebeeld en waarvoor tien jaar geleden ook geen echt aangepaste medicatie voorhanden was.

Voor personen met MS geldt zoals voor iedereen dat zij zo lang mogelijk willen werken. Gedwongen stopzetting van werk betekent immers niet alleen minder inkomsten, maar zeker ook sociale uitstoting en een gebrek aan zelfrealisatie met alle psychosociale gevolgen van dien.

paste woning en/of met thuishulp. Ook wat de werksituatie betreft, is nuancering geboden. Voor personen met MS geldt zoals voor iedereen dat zij zo lang mogelijk willen werken. Gedwongen stopzetting van werk betekent immers niet alleen minder inkomsten, maar zeker ook sociale uitstoting en een gebrek aan zelfrealisatie met alle psychosociale gevolgen van dien. Bijgevolg blijven personen met MS in heel veel gevallen werken, al dan niet in een aangepaste omgeving. Eventueel rende-

Personen met MS vechten ondanks de ongelooflijke steun van hun partner, gezin, familie, vrienden en kennissen en o.m. de thuisbegeleiding van de 20 maatschappelijk werkers en de ondersteuning van de 700 vrijwilligers van de MS-Liga Vlaanderen een eenzame strijd met hun ziekte. Maar tegelijk halen ze binnen de beperkingen die de ongeneeslijke ziekte hen oplegt, er het maximaal haalbare uit. Een eenzijdig beeld ophangen van personen met MS is dus hen een beetje onrecht aandoen en dat kan voor de MS-Liga niet. Een correct beeld ophangen is dan ook meer dan aangewezen. ◆ Luc De Groote, algemeen directeur, MS-Liga Vlaanderen vzw Voor meer info en voor wie worstelt met de film: www.ms-vlaanderen.be. U kan via de site (klik op de banner) terecht bij onze maatschappelijk werkers met uw vragen. Ieder die er zijn of haar verhaal kwijt wil, is welkom. Post het op de blog of op de facebookpagina of mail naar: secretariaat@ms-vlaanderen.be.

ARTSENKRANT Dinsdag 14 februari 2012 Nr. 2219

Valsartan EG

Â®

Valsartan EGÂ® 80 mg 28 filmomh.tab

â&#x201A;¬ 16,11

80 mg 98 filmomh.tab

â&#x201A;¬ 36,46

160 mg 28 filmomh.tab â&#x201A;¬ 16,11 160 mg 98 filmomh.tab â&#x201A;¬ 38,57 320 mg 28 filmomh.tab â&#x201A;¬ 16,11 320 mg 98 filmomh.tab â&#x201A;¬ 38,57

80 mg

160 mg

320 mg

12 26 5FSVHCFUBBME

* 7PPS EF LPTUQSJKT WBO NBBOEFO CFIBOEFMJOH NFU IFU NFSLHFOFFTNJEEFM IFFGU VX QBUJÂªOU NJOTUFOT NBBOEFO CFIBOEFMJOH NFU 7BMTBSUBO &(m 320mg 28 filmomhulde tabletten (dit is geen indicator voor de behandelingsduur maar een prijsratio berekend op basis van het remgeld betaald door de BDUJFWF QBUJÂªOU

beschikbaar in filmomh. x28 x98 tab.

1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Valsartan EGÂ® TN TN TN Ã&#x201E; STVTO\SKL [HISL[[LU 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING ,SRL Ã&#x201E; STVTO\SKL [HISL[ IL]H[ YLZW TN TN TN ]HSZHY[HU 3. FARMACEUTISCHE VORM -PSTVTO\SKL tabletten. 4. THERAPEUTISCHE INDICATIES TN TN! /`WLY[LUZPL! )LOHUKLSPUN ]HU LZZLU[PwSL O`WLY[LUZPL IPQ ]VS^HZZLULU LU van hypertensie bij kinderen en HKVSLZJLU[LU ]HU [V[ QHHY 9LJLU[ T`VJHYKPUMHYJ[! )LOHUKLSPUN ]HU RSPUPZJO Z[HIPLSL ]VS^HZZLU WH[PwU[LU TL[ Z`TW[VTH[PZJO OHY[MHSLU VM asymptomatische systolische disfunctie van de SPURLY]LU[YPRLS UH LLU YLJLU[ \\Y Â¶ KHNLU T`VJHYKPUMHYJ[ /HY[MHSLU! )LOHUKLSPUN ]HU Z`TW[VTH[PZJO OHY[MHSLU IPQ ]VS^HZZLU WH[PwU[LU ^HUULLY (*, YLTTLYZ UPL[ R\UULU ^VYKLU NLIY\PR[ VM HSZ HHU]\SSLUKL [OLYHWPL VW LLU ILOHUKLSPUN TL[ (*, YLTTLYZ ^HUULLY Iu[HISVRRLYZ UPL[ R\UULU ^VYKLU NLIY\PR[ TN! /`WLY[LUZPL! )LOHUKLSPUN ]HU LZZLU[PwSL O`WLY[LUZPL IPQ ]VS^HZZLULU LU ]HU O`WLY[LUZPL IPQ RPUKLYLU LU Â® adolescenten van 6 tot 18 jaar. 5. DOSERING EN WIJZE VAN TOEDIENING +VZLYPUN! TN TN! /`WLY[LUZPL! +L HHUIL]VSLU Z[HY[KVZPZ =HSZHY[HU ,. PZ LLUTHHS KHHNZ TN /L[ ISVLKKY\R]LYSHNLUKL LMMLJ[ PZ IPUULU ^LRLU Z\IZ[HU[PLLS HHU^LaPN LU OL[ TH_PTHSL LMMLJ[ ^VYK[ IPUULU ^LRLU ILYLPR[ )PQ ZVTTPNL WH[PwU[LU IPQ ^PL KL ISVLKKY\R UPL[ HKLX\HH[ VUKLY JVU[YVSL PZ RHU KL KVZPZ ^VYKLU ]LYOVVNK [V[ TN LU [V[ LLU TH_PT\T ]HU TN =HSZHY[HU EGÂ® RHU VVR TL[ HUKLYL HU[PO`WLY[LUZP]H ^VYKLU [VLNLKPLUK )PQ KLaL WH[PwU[LU aHS KL ISVLKKY\R KVVY [VL]VLNPUN ]HU LLU KP\YL[PJ\T HSZ O`KYVJOSVVY[OPHaPKL UVN ]LYKLY KHSLU 9LJLU[ T`VJHYKPUMHYJ[! )PQ RSPUPZJO Z[HIPLSL WH[PwU[LU RHU HS \\Y UH OL[ VW[YLKLU ]HU LLU T`VJHYKPUMHYJ[ TL[ KL ILOHUKLSPUN ^VYKLU NLZ[HY[ 5H LLU Z[HY[KVZPZ ]HU [^LLTHHS KHHNZ TN TVL[ ]HSZHY[HU NLK\YLUKL KL KHHYVW]VSNLUKL ^LRLU VTOVVN ^VYKLU NL[P[YLLYK UHHY [^LLTHHS KHHNZ TN TN LU TN +L Z[HY[KVZPZ ^VYK[ NLSL]LYK KVVY KL KLLSIHYL [HISL[ ]HU TN +L TH_PTHSL Z[YLLMKVZPZ PZ [^LLTHHS KHHNZ TN 6]LY OL[ HSNLTLLU ^VYK[ HHUIL]VSLU KH[ WH[PwU[LU [^LL ^LRLU UH KL Z[HY[ ]HU KL ILOHUKLSPUN LLU KVZPZUP]LH\ ILYLPRLU ]HU [^LLTHHS KHHNZ TN LU KH[ KL TH_PTHSL Z[YLLMKVZPZ ]HU [^LLTHHS KHHNZ TN UH KYPL THHUKLU PZ ILYLPR[ HMOHURLSPQR ]HU KL ]LYKYHHNIHHYOLPK ]HU KL WH[PwU[ 0UKPLU Z`TW[VTH[PZJOL O`WV[LUZPL VM YLUHSL KPZM\UJ[PL VW[YLLK[ TVL[ LLU KVZPZ]LYSHNPUN ^VYKLU V]LY^VNLU =HSZHY[HU RHU ^VYKLU NLIY\PR[ IPQ WH[PwU[LU KPL TL[ HUKLYL WVZ[T`VJHYKPUMHYJ[[OLYHWPLwU ^VYKLU ILOHUKLSK aVHSZ [YVTIVS`[PJH HJL[`SZHSPJ`Sa\\Y Iu[HISVRRLYZ Z[H[PULU LU KP\YL[PJH +L JVTIPUH[PL TL[ (*, YLTTLYZ ^VYK[ UPL[ HHUIL]VSLU )PQ WH[PwU[LU KPL LLU T`VJHYKPUMHYJ[ OLIILU KVVYNLTHHR[ TVL[ ILVVYKLSPUN ]HU KL UPLYM\UJ[PL HS[PQK VUKLYKLLS ]HU KL L]HS\H[PL \P[THRLU /HY[MHSLU! +L HHUIL]VSLU Z[HY[KVZPZ Valsartan EGÂ® PZ [^LLTHHS KHHNZ TN 6TOVVN [P[YLYLU [V[ [^LLTHHS KHHNZ TN LU TN TVL[ WSHH[Z]PUKLU TL[ [LSRLUZ LLU PU[LY]HS ]HU TPUPTHHS [^LL ^LRLU [V[ KL OVVNZ[L KVZPZ KPL KVVY KL WH[PwU[ ^VYK[ ]LYKYHNLU /PLYIPQ TVL[ ^VYKLU V]LY^VNLU VM KL KVZPZ ]HU NLSPQR[PQKPN PUNLUVTLU KP\YL[PJH TVL[ ^VYKLU ]LYSHHNK +L TH_PTHSL KHNLSPQRZL KVZPZ KPL PU RSPUPZJO VUKLYaVLR PZ [VLNLKPLUK PZ TN ]LYKLLSK V]LY TLLYKLYL KVZLZ =HSZHY[HU RHU PU JVTIPUH[PL TL[ HUKLYL [OLYHWPLwU ]VVY OHY[MHSLU ^VYKLU [VLNLKPLUK /L[ NLSPQR[PQKPNL NLIY\PR ]HU KL KYPL]V\KPNL JVTIPUH[PL (*, YLTTLY Iu[HISVRRLY LU ]HSZHY[HU ^VYK[ LJO[LY UPL[ HHUIL]VSLU )PQ WH[PwU[LU TL[ OHY[MHSLU TVL[ ILVVYKLSPUN ]HU KL UPLYM\UJ[PL HS[PQK VUKLYKLLS ]HU KL L]HS\H[PL \P[THRLU TN! /`WLY[LUZPL! +L HHUIL]VSLU Z[HY[KVZPZ =HSZHY[HU ,.Â® PZ LLUTHHS KHHNZ TN /L[ ISVLKKY\R]LYSHNLUKL LMMLJ[ PZ IPUULU ^LRLU Z\IZ[HU[PLLS HHU^LaPN LU OL[ TH_PTHSL LMMLJ[ ^VYK[ IPUULU ^LRLU ILYLPR[ )PQ ZVTTPNL WH[PwU[LU IPQ ^PL KL ISVLKKY\R UPL[ HKLX\HH[ VUKLY JVU[YVSL PZ RHU KL KVZPZ ^VYKLU ]LYOVVNK [V[ TN LU [V[ LLU TH_PT\T ]HU TN =HSZHY[HU ,.Â® RHU VVR TL[ HUKLYL HU[PO`WLY[LUZP]H ^VYKLU [VLNLKPLUK )PQ KLaL WH[PwU[LU aHS KL ISVLKKY\R KVVY [VL]VLNPUN ]HU LLU KP\YL[PJ\T HSZ O`KYVJOSVVY[OPHaPKL UVN ]LYKLY KHSLU (HU]\SSLUKL PUMVYTH[PL V]LY ZWLJPHSL WVW\SH[PLZ! 6\KLYLU! )PQ V\KLYL WH[PwU[LU PZ NLLU HHUWHZZPUN ]HU KL KVZPZ UVVKaHRLSPQR 5PLYM\UJ[PLZ[VVYUPZ! .L^VVUSPQR PZ NLLU KVZPZHHUWHZZPUN UVVKaHRLSPQR IPQ ]VS^HZZLU WH[PwU[LU TL[ LLU JYLH[PUPULRSHYPUN % TS TPU 3L]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ! =HSZHY[HU ,.Â® PZ NLJVU[YH PUKPJLLYK IPQ WH[PwU[LU TL[ LLU LYUZ[PNL SL]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ NHSJPYYVZL LU IPQ WH[PwU[LU TL[ JOVSLZ[HZL aPL Y\IYPLR *VU[YH PUKPJH[PLZ )PQ WH[PwU[LU TL[ LLU SPJO[L [V[ TH[PNL SL]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ aVUKLY JOVSLZ[HZPZ THN KL KVZPZ ]HSZHY[HU UPL[ OVNLY aPQU KHU TN 7LKPH[YPZJOL WH[PwU[LU! 7LKPH[YPZJOL O`WLY[LUZPL! 2PUKLYLU LU HKVSLZJLU[LU ]HU [V[ QHHY! +L Z[HY[KVZPZ PZ LLUTHHS KHHNZ TN ]VVY RPUKLYLU SPJO[LY KHU RN LU LLUTHHS KHHNZ TN ]VVY RPUKLYLU KPL RN VM TLLY ^LNLU +L KVZPZ KPLU[ HHUNLWHZ[ [L ^VYKLU VW IHZPZ ]HU KL YLHJ[PL ]HU KL ISVLKKY\R =VVY TH_PT\T KVZLZ aVHSZ ILZ[\KLLYK [PQKLUZ RSPUPZJOL Z[\KPLZ aPL VUKLYZ[HHUKL [HILS /VNLYL KVZLZ KHU HHUNLNL]LU aPQU UPL[ ILZ[\KLLYK LU ^VYKLU KHHYVT UPL[ HHUIL]VSLU .L^PJO[ B$(D! Â&#x2122; RN [V[ # RN 4H_PT\TKVZPZ ILZ[\KLLYK PU RSPUPZJOL Z[\KPLZ B$)D! TN (! Â&#x2122; RN [V[ # RN )! TN (! Â&#x2122; RN [V[ Â&#x2DC; RN )! TN 2PUKLYLU QVUNLY KHU QHHY! )LZJOPRIHYL NLNL]LUZ aPQU ILZJOYL]LU PU Y\IYPLR )PQ^LYRPUNLU +L ]LPSPNOLPK LU ^LYRaHHTOLPK ]HU =HSZHY[HU ,.Â® aPQU LJO[LY UPL[ IL^LaLU PU RPUKLYLU ]HU [V[ QHHY .LIY\PR IPQ WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU TL[ UPLYM\UJ[PLZ[VVYUPZ ]HU [V[ QHHY! .LIY\PR IPQ WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU TL[ LLU JYLH[PUPULRSHYPUN ]HU # TS TPU LU IPQ WLKPH[YPZJOL KPHS`ZLWH[PwU[LU ^LYK UPL[ VUKLYaVJO[" KHHYVT ^VYK[ ]HSZHY[HU UPL[ HHUIL]VSLU ]VVY KLaL WH[PwU[LU ,LU KVZPZHHUWHZZPUN ]VVY WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU TL[ LLU JYLH[PUPULRSHYPUN ]HU % TS TPU PZ UPL[ UVKPN +L UPLYM\UJ[PL LU KL ZLY\T RHSP\T ZWPLNLS KPLULU UH\^NLaL[ NLJVU[YVSLLYK [L ^VYKLU .LIY\PR IPQ WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU TL[ SL]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ ]HU [V[ QHHY! 5L[ HSZ IPQ ]VS^HZZLULU PZ =HSZHY[HU ,.Â® gecontra-indiceerd bij pediatrische WH[PwU[LU TL[ LLU LYUZ[PNL SL]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ NHSJPYYVZL LU IPQ WH[PwU[LU TL[ JOVSLZ[HZL aPL Y\IYPLR *VU[YH PUKPJH[PLZ ,Y PZ ^LPUPN RSPUPZJOL LY]HYPUN TL[ =HSZHY[HU ,.Â® IPQ WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU TL[ LLU SPJO[L [V[ TH[PNL SL]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ +L KVZPZ ]HSZHY[HU THN IPQ KLaL WH[PwU[LU UPL[ OVNLY aPQU KHU TN 7LKPH[YPZJO OHY[MHSLU LU YLJLU[ T`VJHYKPUMHYJ[! =HSZHY[HU ,.Â® ^VYK[ UPL[ HHUIL]VSLU ]VVY KL ILOHUKLSPUN ]HU OHY[MHSLU VM YLJLU[ T`VJHYKPUMHYJ[ IPQ RPUKLYLU LU HKVSLZJLU[LU VUKLY KL SLLM[PQK ]HU QHHY ^LNLUZ OL[ VU[IYLRLU ]HU NLNL]LUZ V]LY KL ]LPSPNOLPK LU ^LYRaHHTOLPK >PQaL ]HU [VLKPLUPUN! =HSZHY[HU ,.Â® RHU VUHMOHURLSPQR ]HU LLU THHS[PQK ^VYKLU PUNLUVTLU LU TVL[ TL[ ^H[LY ^VYKLU ingenomen. 6. CONTRA-INDICATIES 6]LYNL]VLSPNOLPK ]VVY ]HSZHY[HU VM ]VVY ttU ]HU KL O\SWZ[VMMLU ,YUZ[PNL SL]LYM\UJ[PLZ[VVYUPZ IPSPHPYL JPYYVZL LU JOVSLZ[HZL ;^LLKL LU KLYKL [YPTLZ[LY ]HU KL a^HUNLYZJOHW 7. BIJWERKINGEN 0U NLJVU[YVSLLYKL RSPUPZJOL VUKLYaVLRLU TL[ ]VS^HZZLU WH[PwU[LU TL[ O`WLY[LUZPL ^HZ KL [V[HSL PUJPKLU[PL ]HU IPQ^LYRPUNLU ]LYNLSPQRIHHY TL[ KPL PU KL WSHJLIVNYVLW LU PZ JVUZPZ[LU[ TL[ KL MHYTHJVSVNPL ]HU ]HSZHY[HU +L PUJPKLU[PL ]HU IPQ^LYRPUNLU ISLLR UPL[ NLYLSH[LLYK [L aPQU HHU KL KVZPZ VM ILOHUKLSPUNZK\\Y LU [VVUKL VVR NLLU ]LYIHUK TL[ NLZSHJO[ SLLM[PQK VM YHZ +L IPQ^LYRPUNLU KPL aPQU NLTLSK PU RSPUPZJO VUKLYaVLR WVZ[THYRL[PUN LY]HYPUN LU SHIVYH[VYP\TIL]PUKPUNLU aPQU OPLYVUKLY ]LYTLSK PUNLKLLSK UHHY Z`Z[LLT VYNHHURSHZZL +L IPQ^LYRPUNLU aPQU PU ]VSNVYKL ]HU MYLX\LU[PL NLYHUNZJOPR[ KL TLLZ[ ]VVYRVTLUKL IPQ^LYRPUNLU LLYZ[ ^HHYIPQ NLIY\PR ^VYK[ NLTHHR[ ]HU KL ]VSNLUKL JVU]LU[PL! aLLY ]HHR! Â&#x2122; ]HHR! Â&#x2122; [V[ # ZVTZ! Â&#x2122; [V[ # aLSKLU! Â&#x2122; [V[ # aLLY aLSKLU! # 5PL[ ILRLUK! RHU TL[ KL ILZJOPRIHYL NLNL]LUZ UPL[ ^VYKLU ILWHHSK )PUULU PLKLYL MYLX\LU[PLNYVLW ^VYKLU IPQ^LYRPUNLU NLYHUNZJOPR[ UHHY HMULTLUKL LYUZ[ =VVY HSSL IPQ^LYRPUNLU KPL aPQU NLTLSK ]HU\P[ WVZ[ THYRL[PUNLY]HYPUN LU SHIVYH[VYP\TIL]PUKPUNLU PZ OL[ UPL[ TVNLSPQR VT LLU IPQ^LYRPUNLUMYLX\LU[PL [L ILWHSLU LU KHHYVT PZ IPQ KLaL IPQ^LYRPUNLU IPQ MYLX\LU[PL Â¸UPL[ ILRLUKÂ¹ ]LYTLSK /`WLY[LUZPL! )SVLK LU S`TMLZ[LSZLSHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! +HSPUN ]HU KL OLTVNSVIPUL^HHYKL KHSPUN ]HU KL OLTH[VJYPL[^HHYKL UL\[YVWLUPL [YVTIVJ`[VWLUPL 0TT\\UZ`Z[LLTHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! 6]LYNL]VLSPNOLPK PUJS\ZPLM ZLY\TaPLR[L =VLKPUNZ LU Z[VM^PZZLSPUNZZ[VVYUPZZLU! 5PL[ ILRLUK! :[PQNPUN ]HU KL RHSP\TZWPLNLS PU ZLY\T ,]LU^PJO[ZVYNHHU LU VVYHHUKVLUPUNLU! :VTZ! =LY[PNV )SVLK]H[HHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! =HZJ\SP[PZ (KLTOHSPUNZZ[LSZLS IVYZ[RHZ LU TLKPHZ[PU\THHUKVLUPUNLU! :VTZ! /VLZ[LU 4HHNKHYTZ[LSZLSHHUKVLUPUNLU! :VTZ! )\PRWPQU 3L]LY LU NHSHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! =LYOVNPUN ]HU KL SL]LYM\UJ[PL^HHYKLU PUJS\ZPLM LLU Z[PQNPUN ]HU KL IPSPY\IPUL^HHYKL PU ZLY\T /\PK LU VUKLYO\PKHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! (UNPV VLKLLT O\PK\P[ZSHN WY\YP[\Z :RLSL[ZWPLYZ[LSZLS LU IPUK^LLMZLSHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! 4`HSNPL 5PLY LU \YPUL^LNHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! 5PLYMHSLU LU UPLYM\UJ[PLZ[VVYUPZ ]LYOVNPUN ]HU KL JYLH[PUPUL^HHYKL PU ZLY\T (SNLTLUL HHUKVLUPUNLU LU [VLKPLUPUNZWSHH[ZZ[VVYUPZZLU! :VTZ! =LYTVLPKOLPK 7LKPH[YPZJOL WH[PwU[LU! /`WLY[LUZPL! /L[ ISVLKKY\R]LYSHNLUK LMMLJ[ ]HU ]HSZHY[HU ^LYK ILVVYKLLSK PU [^LL NLYHUKVTPZLLYKL K\IILSISPUKL RSPUPZJOL Z[\KPLZ TL[ WH[PwU[LU ]HU [V[ QHHY 4L[ \P[aVUKLYPUN ]HU NL{ZVSLLYKL NL]HSSLU ]HU NHZ[YVPU[LZ[PUHSL HHUKVLUPUNLU aVHSZ I\PRWPQU TPZZLSPQROLPK LU IYHRLU LU K\PaLSPNOLPK ^LYKLU LY NLLU ]LYZJOPSSLU PU [`WL MYLX\LU[PL LU LYUZ[ ]HU IPQ^LYRPUNLU VWNLTLYR[ [\ZZLU OL[ ]LPSPNOLPKZWYVÃ&#x201E; LS ]VVY WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU ]HU [V[ QHHY LU OL[ WYVÃ&#x201E; LS LLYKLY NLYHWWVY[LLYK ]VVY ]VS^HZZLU WH[PwU[LU 5L\YVJVNUP[PL]L LU VU[^PRRLSPUNZILVVYKLSPUN ]HU WLKPH[YPZJOL WH[PwU[LU ]HU [V[ QHHY [VVUKL NLLU NSVIHSL RSPUPZJO YLSL]HU[L ULNH[PL]L PTWHJ[ UH ILOHUKLSPUN TL[ ]HSZHY[HU [V[ TH_PTHHS LLU QHHY 0U LLU K\IILSISPUKL NLYHUKVTPZLLYKL Z[\KPL TL[ RPUKLYLU ]HU [V[ QHHY ^LSRL ^LYK NL]VSNK KVVY LLU ttU QHHY SHUNL VWLUSHILS ]LY]VSNZ[\KPL ^LYKLU [^LL Z[LYMNL]HSSLU LU NL{ZVSLLYKL NL]HSSLU ]HU K\PKLSPQRL ]LYOVNPUN ]HU SL]LY [YHUZHTPUHZLU NLTLSK +LaL NL]HSSLU [YHKLU VW PU LLU WVW\SH[PL KPL ZPNUPÃ&#x201E; JHU[L JVTVYIPKP[LP[LU ]LY[VVUKL ,LU YLSH[PVULLS ]LYIHUK TL[ ]HSZHY[HU PZ UPL[ ]HZ[NLZ[LSK 0U LLU [^LLKL NLYHUKVTPZLLYKL Z[\KPL TL[ RPUKLYLU ]HU [V[ QHHY ^LYKLU NLLU ZPNUPÃ&#x201E; JHU[L ]LYOVNPUNLU ]HU SL]LY [YHUZHTPUHZLU VM Z[LYMNL]HSSLU NLTLSK IPQ KL ILOHUKLSPUN TL[ ]HSZHY[HU /`WLYRHSPwTPL ^LYK TLLY MYLX\LU[ NLYHWWVY[LLYK IPQ RPUKLYLU LU HKVSLZJLU[LU ]HU [V[ QHHY TL[ LLU VUKLYSPNNLUKL JOYVUPZJOL UPLYaPLR[L /L[ ]LPSPNOLPKZWYVÃ&#x201E; LS KH[ PU NLJVU[YVSLLYK RSPUPZJO VUKLYaVLR ^VYK[ NLaPLU IPQ ]VS^HZZLU WH[PwU[LU TL[ WVZ[ T`VJHYKPUMHYJ[ LU VM OHY[MHSLU ^PQR[ HM ]HU OL[ [V[HSL ]LPSPNOLPKZWYVÃ&#x201E; LS KH[ IPQ O`WLY[LUZPL]L WH[PwU[LU ^VYK[ NLaPLU +P[ RHU ZHTLUOHUNLU TL[ KL VUKLYSPNNLUKL aPLR[L ]HU KL WH[PwU[ +L IPQ^LYRPUNLU KPL IPQ ]VS^HZZLU WH[PwU[LU TL[ WVZ[ T`VJHYKPUMHYJ[ LU VM OHY[MHSLU VW[YHKLU ^VYKLU OPLYVUKLY ]LYTLSK 7VZ[ T`VJHYKPUMHYJ[ LU VM OHY[MHSLU HSSLLU IPQ ]VS^HZZLU WH[PwU[LU ILZ[\KLLYK ! )SVLK LU S`TMLZ[LSZLSHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! ;YVTIVJ`[VWLUPL 0TT\\UZ`Z[LLTHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! 6]LYNL]VLSPNOLPK PUJS\ZPLM ZLY\TaPLR[L =VLKPUNZ LU Z[VM^PZZLSPUNZZ[VVYUPZZLU! :VTZ! /`WLYRHSPwTPL 5PL[ ILRLUK! :[PQNPUN ]HU KL RHSP\TZWPLNLS PU ZLY\T ALU\^Z[LSZLSHHUKVLUPUNLU! =HHR! +\PaLSPNOLPK WVZ[\YHSL K\PaLSPNOLPK :VTZ! :`UJVWL OVVMKWPQU ,]LU^PJO[ZVYNHHU LU VVYHHUKVLUPUNLU! :VTZ! =LY[PNV /HY[HHUKVLUPUNLU! :VTZ! /HY[MHSLU )SVLK]H[HHUKVLUPUNLU! =HHR! /`WV[LUZPL VY[OVZ[H[PZJOL O`WV[LUZPL 5PL[ ILRLUK! =HZJ\SP[PZ (KLTOHSPUNZZ[LSZLS IVYZ[RHZ LU TLKPHZ[PU\THHUKVLUPUNLU! :VTZ! /VLZ[LU 4HHNKHYTZ[LSZLSHHUKVLUPUNLU! :VTZ! 4PZZLSPQROLPK KPHYYLL 3L]LY LU NHSHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! =LYOVNPUN ]HU KL SL]LYM\UJ[PL^HHYKLU /\PK LU VUKLYO\PKHHUKVLUPUNLU! :VTZ! (UNPVLKLLT 5PL[ ILRLUK! <P[ZSHN WY\YP[\Z :RLSL[ZWPLYZ[LSZLS LU IPUK^LLMZLSHHUKVLUPUNLU! 5PL[ ILRLUK! 4`HSNPL 5PLY LU \YPUL^LNHHUKVLUPUNLU! =HHR! 3L]LY LU UPLYM\UJ[PLZ[VVYUPZ :VTZ! (J\\[ UPLYMHSLU ]LYOVNPUN ]HU KL JYLH[PUPUL^HHYKL PU ZLY\T 5PL[ ILRLUK! :[PQNPUN ]HU KL \YL\T^HHYKL PU ISVLK (SNLTLUL HHUKVLUPUNLU LU toedieningsplaatsstoornissen: Soms: Asthenie, vermoeidheid. 8. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN Eurogenerics NV. 9. NUMMERS VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN 80 mg: ), TN! ), TN! ), 10. AFLEVERING 6W TLKPZJO ]VVYZJOYPM[ 11. DATUM VAN GOEDKEURING VAN DE TEKST 04/2011.

&VSPHFOFSJDT /7 )FJ[FM &TQMBOBEF C ` `#SVTTFM 5 ` ` ` ' ` ` ` ` JOGP!FH CF XXX FH CF