voorjaar 2011 Tilburg University School of Humanities Postbus 90153 5000 LE Tilburg T (013) 466 25 68 E humanities@tilburguniversity.edu I www.tilburguniversity.edu/nl/humanities
DANTE Magazine van de Tilburg School of Humanities
Colofon DANTE magazine is een cultureel en infor-
Hoogte (p. 13, p. 14), Annemeike
matief magazine met een scherpe blik voor
Tan (p. 19), Ton Toemen (p. 27)
nieuwe ontwikkelingen in de geesteswetenschappen in het algemeen en de School of
Redactieadres
Humanities van Tilburg University in het
Tilburg University
bijzonder. De aandacht gaat vooral uit naar
School of Humanities
opvallende onderzoeksprestaties en onder-
Redactie DANTE
wijsinitiatieven van de facultaire departe-
Postbus 90153
menten en naar actuele maatschappelijke
5000 LE Tilburg
thema’s in het verlengde daarvan.
tel. (013) 4662596 e-mail a.m.tan@tilburguniversity.edu
Redactie Maartje Bertens, Veerle Draulans, Odile
Grafisch ontwerp
Heynders (hoofdredacteur), Leon Heuts,
Beelenkamp ontwerpers, Tilburg
Liesbeth Hoeven, Cindy Rooijakkers, Juliëtte Schaafsma, Annemeike Tan (eindredacteur)
Druk Tilburg University, Prisma Print
Overige medewerkers aan dit nummer Caixa Du, Jaap van den Herik, Herman de
Copyright
Regt, Joost Schilperoord, Ruud Welten
Overname van (delen) van artikelen is toegestaan na schriftelijke toestemming van de
Fotografie
redactie. Voor overname van illustraties en
Goos van der Veen/Hollandse Hoogte
foto’s is toestemming van de maker vereist.
(cover), Harold Miesen (p. 2, p. 9), Harold Pereira (p. 4), Bert Spiertz/Hollandse Hoogte
4e jaargang – nummer 1 – voorjaar 2011
(p. 10), Jeroen Oerlemans/Hollandse
Het volgende nummer verschijnt najaar 2012
POPULARISEREN & POPULISME
Inhoud
Van de redactie
Populariseren & populisme Een van de belangrijke trends in de
onderzoek naar twitteraars en volgt een EU politica en een
academische wereld is het aantonen
Indiase schrijfster op zoek naar patronen in hun berichten.
van de valorisering van onderzoek.
AIO Geert Jan de Vugt schrijft over Wikipedia in relatie tot
Valorisering ofwel ‘kennisbenutting’
de eerste encyclopedisten in Frankrijk en laat zien hoe de
houdt in dat de onderzoeker moet
schrijver zich steeds meer verschuilt achter zijn kennis. De
laten zien hoe haar werk relevant is
uit Finland afkomstige post doc Piia Varis doet onderzoek
voor de maatschappij. Men verwacht dat de onderzoeker
naar dood op Facebook, hoe werkt rouw en wat gebeurt er
naar buiten gaat, aan het publieke debat deelneemt, in
als iemand zijn account opgeeft? KNAW-researchstuden-
populariserende artikelen het wetenschappelijke onder-
ten doen onderzoek naar de berichtgeving over de revolu-
zoek onder de aandacht brengt, een ingezonden brief in de
ties in Noord-Afrika in een aantal Europese kranten. Al dit
krant publiceert en deelneemt aan actualiteitenprogram-
onderzoek is relevant, nuttig en heel erg bij de tijd.
ma’s. (Dit staat allemaal in een keurige nota op de website van NWO.) Het gaat er zelfs om dat onderzoekers af en
In dit nummer van Dante geven we nog andere voorbeel-
toe gedetacheerd worden buiten de universiteit.
den van maatschappelijk relevant geesteswetenschappelijk
Is dit een goede ontwikkeling voor de geestesweten-
onderzoek en nodigen we wetenschappers en een politica
schappen?
‘als gasthoogleraar’ uit om een aantal prangende vragen te
Ja, natuurlijk. Dit is het antwoord vanuit het perspectief dat
beantwoorden: hoe zit het met het populismedebat in Ne-
de wetenschap de gemeenschap geld kost en dat het dus
derland. Hoe verandert de maatschappij door Wikileaks?
zaak is aan die gemeenschap uit te leggen wat tot stand is
Hoe werkt de popularisering in beelden? En hoe vertalen
gekomen; er dient verantwoording te worden afgelegd over
we het filosofische begrip van gastvrijheid naar een realis-
wat wordt gedaan met onderzoeksgelden. De ivoren toren
tische Europese politiek? Nuttige kennis die voortkomt uit
mag neergehaald worden. De traditionele filoloog die in
bescheiden onderzoeksfinanciën.
z’n eentje jaren bezig is met die ene editie van een historisch werk, bestaat niet meer. Gelukkig heeft digitalisering
Vlak voordat dit magazine gedrukt zou worden, bereikte ons
ook heel veel meer mogelijk gemaakt op dit terrein.
het bericht dat Ton Vallen was overleden. Hij was als hoofd-
Maar de vraag kan ook met ‘nee’ worden beantwoord.
redacteur betrokken bij het maken van de eerste vier nummers
Nee, omdat de suggestie wordt gewekt dat alles nut moet
van Dante Magazine. We missen een zorgzame en genereuze
hebben (kennisbenutting is als zodanig al een vrese-
collega.
lijke term), terwijl sommige culturele artefacten nu juist bestaan omdat zij niet direct maatschappelijk nut hebben en daarom kritisch, afstandelijk en deregulerend, ofwel
Odile Heynders
esthetisch kunnen zijn. Zodra de kennisbenutting wordt
Hoogleraar Vergelijkende Literatuurwetenschap
ingevuld, zie je de financiële argumenten verschijnen.
bij het Departement of Culture Studies en
De Amerikaanse cultuurfilosoof Harold Bloom hield niet
hoofdredacteur van Dante.
voor niets ooit een mooi pleidooi voor het onnut van de (literaire) kunst. Toch is onze faculteit anno 2011 vooral een bolwerk van onderzoek dat zeer maatschappij betrokken is, en vanuit
04 Van de redactie
student Peter Guldenpfennig doet voor zijn masterthesis
2
De foto staat nog in low res
“Ik ga het allemaal weer lichter maken”
Juliëtte Schaafsma
Robert Therrien – Niets is wat het lijkt Liesbeth Hoeven
Een nieuwe wereld na Wikileaks? Leon Heuts
De inspiratie van… Jaap van den Herik
22
04
06
08
12
Gastvrijheid in een geglobaliseerde wereld Ruud Welten
Een icoon als retorische toop Joost van Schilperoord
13
16
“I am quite happy every day” – “Ik moet het niet gaan verheerlijken” 19 Caixa Du en Annemeike Tan
On Stage. Hannelore Cahn in het ‘theater van de herinnering’ 22 Liesbeth Hoeven
In Memoriam - Ton Vallen
interdisciplinaire verbanden vruchtbare antwoorden biedt op ingewikkelde vragen. Een aantal voorbeelden:
02
13
06
Tot slot...
26
27
3
Interview met Leonardo-hoogleraar Femke Halsema
“Ik ga het allemaal weer lichter maken”
Het leven van Femke Halsema is radicaal veranderd sinds zij de politiek heeft verlaten. Weg is het gevoel van latent gevaar dat de dagen van de voormalig leider van GroenLinks kleurde, weg is de angst voor politieke incidenten die overal op de loer kunnen liggen. “Je hoort gewoon wanneer je jezelf herhaalt.”
4
Plicht tot optimisme
burgers. Maar ik ben van mening dat
uit je omgeving is dat vreselijk.”
De ambitie om met aanbevelingen te
het nooit een alibi mag zijn om niet
De beslissing om uit die politieke
komen, tekent wellicht het optimisme
moedig te zijn. Als volksvertegenwoor-
arena te stappen, was desalniette-
van Halsema. “Ik heb geen vrolijk toe-
diger moet je alle geluiden wegen.
min moeilijk voor Halsema. “Ik heb
komstperspectief maar ik vind wel dat
Nederland is nog altijd een land dat
mijn leven radicaal omgegooid en
er voldoende mogelijkheden zijn om,
is opgebouwd uit minderheden. Het
dat doen natuurlijk niet veel mensen
zeker in een vrij en rijk land als Ne-
is opvallend en zorgelijk dat er bij
op hun 44ste. Maar ik ben er wel
derland, de toekomst enigszins naar
belangrijke discussies geen enkele
langzaam naar toe gegroeid. Vorig
je hand te zetten. We hebben in dat
afstand wordt genomen van de opvat-
jaar hield Cees Nooteboom een heel
opzicht een plicht tot optimisme. De
tingen van Nederlanders zoals weerge- mooi verhaal tijdens de begrafenis
problemen in onze samenleving zijn
geven in de opiniepeilingen van dat
van Hans van Mierlo. Hij vertelde dat
groot maar ons oplossend vermogen
moment. En dat er dan eigenlijk ook
Van Mierlo tegen hem had gezegd dat
is ook groot, als we tenminste bereid
wordt gesuggereerd dat de politicus
zijn tijd in de politiek was gekomen,
zijn om nieuwsgierig te zijn en niet
die uiteindelijk anders beslist, tegen
omdat het lezen en denken geen ge-
blijven steken in politieke dogma’s en
de volkswil handelt.”
lijke tred meer hield met het spreken.
sjablonen. Ons land heeft, veel meer
Dat ken ik. Na een aantal jaren in de
dan nu het geval is, intellectuele en
Het roer om
politiek wordt het routinematig. Je
politieke voorhoedes nodig die hun
Halsema is de eerste om toe te geven
hoort gewoon wanneer je jezelf her-
nek durven uit te steken.”
dat het in dit politieke landschap niet
haalt en je weet op welke manieren je
Toch lijkt de nuance in het huidige
altijd eenvoudig is om politicus te
je eigen populariteit maximaal kunt
politieke klimaat soms ver te zoeken.
zijn. “Ik ben de afgelopen jaren elke
maken. Dat is een groef waarin je
Met de studenten wil Halsema een
de politieke moorden. Daarbij heb je
renties gaan over populisme en de
De sfeer van afrekening lijkt te heer-
dag wakker geworden met een gevoel
makkelijk terecht komt. En dan is het
politieke geschiedschrijving maken
ook nog een financiële crisis die zijn
rechtstaat waar hoge heren verhalen
sen en het populisme viert hoogtij,
van latent gevaar. Als leider van een
echt tijd om gewoon weer eens goede
van de eerste tien jaar van de 21ste
weerga niet kent. De veranderingen
vertellen die iedereen al kent. Maar de
erkent Halsema. “Kijk, als populisme
partij ben je je er altijd van bewust dat
boeken te gaan lezen en om na te
eeuw, een periode die zij als een
die we nu meemaken zijn ontzettend
studenten kunnen ook naar de redac-
simpelweg een vorm van spreken is
er zich allerlei ontwikkelingen voor
denken. Weet je, het is een voorrecht
kantelmoment in de Nederlandse
veelvormig en politici hebben daar
tie van GeenStijl gaan of meelopen bij
die helderder en eenvoudiger is, dan
kunnen doen die grote consequenties
om politicus te zijn. Maar ik vond het
politieke geschiedenis ziet. “In het
geen goed antwoord op. Die zijn al
De Wereld Draait Door. Ik kan ze ook
heb ik er geen problemen mee. Het
kunnen hebben. Je hebt ook altijd
bestaan niet licht in die jaren. Ik ga
afgelopen decennium zijn er allerlei
jarenlang in de war.”
meenemen naar de Raad van State
parlement was eind jaren ‘90 onder
de zorg dat er iets in de partij kan
het allemaal weer lichter maken.”
ontwikkelingen geweest die effect
In de masterclass wil Halsema ana-
of regelen dat ze een fractievergade-
Paars een besloten sociëteit gewor-
exploderen. Kijk, bij een oude actiebe-
hebben gehad op de mentaliteit
lyseren welke consequenties al deze
ring bijwonen. En ik kan er natuurlijk
den, levend in een eigen systeem van
weging zoals GroenLinks is er altijd
Juliette Schaafsma
van de Nederlandse bevolking en
ontwikkelingen hebben gehad voor de
voor zorgen dat ze een aantal politici
regels en met een eigen taal. Dat is
wel iemand potentieel in opspraak.
Universitair docent bij het Department
die onze cultuur hebben veranderd.
politieke verhoudingen in Nederland.
interviewen. Het zou mooi zijn als
vrij luidruchtig doorbroken vanaf de
Dat is het soort nieuws dat je niet
of Communication en Information
Denk bijvoorbeeld aan de toename
Geen eenvoudige opgave, maar de
we aan het einde van de rit met een
komst van Pim Fortuyn, en dat vind ik
kunt managen. Daarbij komt dat er
Sciences van de Tilburg School of
van het populisme, de spanningen
studenten kunnen hierbij gebruik
aantal aanbevelingen voor het poli-
niet slecht. Ik vind het ook helemaal
tegenwoordig ook helemaal geen buf-
Humanities.
rondom de multiculturele samenle-
maken van Halsema’s grote netwerk.
tieke bestel en voor de democratische
niet slecht dat er rekening wordt
fer meer is tussen je privéleven en je
ving, de terroristische aanslagen en
“Kijk, we kunnen naar brave confe-
rechtstaat kunnen komen.”
gehouden met angsten en zorgen van
politieke bestaan en voor de mensen
5
Tilburg Cultuurstad
De Tentoonstelling
Robert Therrien Niets is wat het lijkt
Onze reporter gaat buiten de universiteitscampus op onderzoek uit en laat zich als Geesteswetenschapper uitdagen tot een zinnenprikkelende reflectie op kunst in de publieke ruimte. In aflevering 2 van deze rubriek: verslag van een expositie in De Pont – Museum voor hedendaagse kunst. ‘Stoel!’ Weet je nog, de tijd dat je
briekshal, twee klapstoelen leunen te-
De onlangs voltooide installatie
met één enkel woord een hele zin
gen de wand. Voor wie niet houdt van
Transparant Room – een complete
kon uitdrukken? Het verstaan van de
eindeloze kunstinterpretaties – ‘wat
transparante kas, door Therrien ge-
taal van een kind lijkt eenvoudig. Het
zie jij hierin?’ – is het werk van Ther-
vuld met doorzichtige voorwerpen
object dat zij benoemen is ons al lang
rien een feest van herkenning. Zijn
van plastic en glas: kleding, vazen
bekend. En dus corrigeren we feilloos:
sculpturen nemen de vorm aan van al-
– confronteert bezoekers meteen
‘Nee, dat is geen stoel gekkie, dat is
ledaagse voorwerpen: zoals meubilair
bij binnenkomst met de vraag wat
een tafel.’ En daarna duiden we moei-
en servies. Eén blik is genoeg om ze
onze waarneming en betekenisgeving
teloos de betekenis van het enthou-
als zodanig te kunnen duiden.
eigenlijk bepaalt. Is dit wel zo’n door-
siast uitgestoken wijsvingertje: ‘hij/
zichtig proces als we zelf doorgaans
zij heeft vast honger’. Op een stoel,
Maar niets is wat het lijkt. De kunst
denken? Hoe is het mogelijk dat we
aan een tafel kan je eten – toch?
van Therrien beoogt en bewerkstelligt
deze anonieme objecten, met een
Kunstenaar Robert Therrien brengt
een vervreemdend effect. De folder:
verborgen geschiedenis, denken te
schijnbare zekerheden als deze aan
‘Gebruikmakend van principes als
kunnen kennen en benoemen?
het wankelen.
vergroting, verkleining, stapeling en abstrahering opent hij verrassende
Therrien geeft de rest van zijn sculp-
In een van de grote witte ruimten van
perspectieven en nodigt hij de kijker
turen de titel ‘No Title’. Niets staat
museum De Pont staan drie evenre-
uit om zijn betrekking tot het alledaag-
onze associaties en fantasie nog in de
dig hoge stapels hellende borden, die
se te herzien.’ Inderdaad! Wat we zien
weg. Wie de tentoonstellingsruimte
ogenschijnlijk dreigen om te vallen.
zijn niet langer gebruiksvoorwerpen
betreedt en de zo vertrouwde orde-
Ze lijken van porselein, maar blijken
waar we op kunnen zitten, aan kunnen
ning van de eigen leefwereld loslaat,
van plastic te zijn. In een naastge-
plaatsnemen, van kunnen eten – maar
ervaart een onbestemd gevoel van
legen vertrek bepaalt een enorme
tegelijkertijd kennen we ze niet anders
vrijheid. Zolang we objecten niet be-
tafelpoot met een stukje tafelblad,
dan in dit verband. Therrien kop-
noemen, is de betekenis die we eraan
geplaatst in een hoek, het beeld.
pelt herkenbare vormen los van hun
toekennen een ontdekkingsreis. Weet
Uitvergrote stoelen en tafels nemen
context, van hun vanzelfsprekende
je nog, de tijd waarin we als kind ‘een
beslag van de grote voormalige fa-
betekenis.
blad met vier poten’ omtoverden tot een tent in de jungle?
Liesbeth Hoeven De expositie ‘Sculpturen en tekeningen’ van kunstenaar Robert
Promovendus bij het Department of
Therrien (Chicago 1947) is in Museum De Pont te bezichtigen
Culture Studies van de Tilburg School
tot en met 15 mei 2011. Behalve elf van zijn recent vervaardigde
of Humanities
sculpturen en installaties exposeert De Pont ook grafisch werk van Therrien uit de jaren 1991-2009. Voor meer informatie: Robert Therrien, No title (Folding table and
http://www.depont.nl/
chairs II, dark brown), 2008.
6
7
Een nieuwe wereld na Wikileaks? Wikileaks, Twitter, blogs en sites als GeenStijl hebben een ingrijpende invloed op onze samenleving. Er is sprake van een technologische revolutie, maar de vraag is: wie doet daar wat mee? Een gesprek met taaltechnoloog Antal van den Bosch en taalantropoloog Jan Blommaert over de (on)begegrensde mogelijkheden van internet. Soms is onderhuids de wereld allang
bloggers in staat stelt om de niet
veranderd, maar is er nog één daad
bepaald kinderachtige overheidscen-
nodig om het zichtbaar en definitief
suur te omzeilen en te berichten over
doet daar ook wat mee? Slechts een
noot Piia Varis (Transformations of
of niet, zien we hetzelfde bij internet.
te maken. De onttakeling van het
Nobelprijswinnaar Liu Xiabo. Dichter
minderheid stapte in de stoomboot
the public sphere) zich nog optimis-
De overheid bewaakt en controleert;
communisme was bijvoorbeeld al
bij huis spelen blogs en sites als
om te gaan emigreren. Evenmin zal
tisch toonde over de democratische
de idee dat internet volkomen vrij is,
langer aan de gang, voordat de val
GeenStijl – zeggen velen – een grote
de enorme hoeveelheid beschikbare
potentie van internet, is nu een stuk
is een illusie. Internet wordt steeds
van de Muur de beslissende zet gaf.
rol in het opkomst van populisme.
kennis er voor zorgen dat de nieuws-
somberder: “Het is dubbel. Natuur-
meer een onderdeel van de echte we-
voorziening drastisch verandert, of
lijk, door internet krijgen autoritaire
reld. Sterker nog: de mogelijkheden
Kijken we over enkele jaren zo terug op Wikileaks? De vrije beschikbaar-
Maar is die nieuwe wereld nu echt
dat ‘iedereen nu journalist’ kan zijn –
overheden minder grip op een civil
van controle zijn misschien wel groter
heid van gevoelige informatie via
zo anders dan de oude? Taaltech-
wat je nog wel eens hoort. De behoef-
society. Dat zagen we in Egypte. Maar
dan ooit. Lees daartoe bijvoorbeeld
nieuwe media, en de mogelijkheid
noloog Antal van den Bosch (“ja, er
te aan experts die ruwe informatie
er is ook een andere ontwikkeling.
het boek Big Brother in Europa van Raf
om tamelijk eenvoudig informatie
kan veel… maar wie maakt daar nu
kunnen duiden en omvormen tot een
Overheden investeren in nieuwe tech-
Jespers. Websnuffelaars, spyware, et
Antal van den Bosch
gebruik van?”), en taalantropoloog
verhaal, blijft cruciaal. We willen dat
nologie om het internet te bewaken,
cetera brengen de volkomen contro-
anderen al jaren langzaam maar
Jan Blommaert (“die vrijheid van
een verhaal tot ons komt. Ja, wellicht
en meer dan dat. Naarmate burgers
leerbare samenleving juist dichterbij.
zeker politiek en samenleving. Maar
internet is grotendeels een illusie”)
horen we meer via twitter, en sturen
zich steeds meer verenigen via het
Het internet wordt een plaats van
opeens, sinds Wikileaks – en zeker
tonen zich gereserveerd: veel gaat op
we zelf ook tweets de wereld in, maar
internet, wordt datzelfde internet
forensisch onderzoek. Een volledig
na Cablegate, het beschikbaar komen
de schop, maar laten we nu ook weer
de behoefte aan verhalen die met
ook meer een object van surveillance
overzichtelijk, panoptisch internet kan
van honderdduizenden Amerikaanse
niet doordraven. Van den Bosch: “Bij
zorg en aandacht zijn gemaakt – van
en controle. Ik vraag me dan af: wat
zo maar een feit worden.”
diplomatieke berichten – is het voor
iedere technologische revolutie gaat
het 8-uur Journaal tot documentaires
is er veranderd? De vrijheid die we
iedereen duidelijk: de wereld zal nooit
er een wereld open. Vroeger letterlijk
– blijft gewoon bestaan, en misschien
als burger hebben, was altijd al een
Over gecontroleerde informatie
meer hetzelfde zijn. Er is een digitale
– de stoomboot maakte het mogelijk
wel dominant.”
beperkte vrijheid. De vrijheid van me-
gesproken: Antal van den Bosch be-
revolutie gaande, die bijvoorbeeld
om in redelijk korte tijd een oceaan
ningsuiting of vergadering, de vrijheid
schreef onlangs in Brabants Dagblad
een rol speelt in de opstanden in de
over te steken – nu figuurlijk, door de
Blommaert – die in een opiniestuk
te demonstreren, is begrensd. En
hoe Wikipedia is veranderd van een
Arabische wereld, alsook de Chinese
virtuele ruimte. Maar de vraag is: wie
in de Volkskrant met vakgroepge-
nog los van de vraag of dat goed is
klokkenluidersite in een persbureau:
razendsnel te verspreiden, ver-
Jan Blommaert 8
9
“Er zijn in Cablegate nog steeds
ook politieke redenen bij willen halen.
Blommaert: “Hoe doorzichtig ook,
Blommaert: “Misschien. Maar het
slechts enkele duizenden documen-
Als er al een historische verschui-
toch laat het zien wat de komende
verschil tussen politiek en andere
ten vrijgegeven, terwijl er ruim 250
ving is door internet, dan is het die
opdracht is. Namelijk niet in de
genres wordt steeds onduidelijker, zo
duizend documenten beschikbaar zijn.
ongelimiteerde beschikbaarheid aan
val trappen dat internet ‘neutrale’
opzichtig gaat het lang niet altijd. Kijk
Bovendien werkt Wikileaks nu exclusief
informatie. Maar: wat is waar, en wat
informatie genereert. We moeten
naar het succes van Obama tijdens
samen met uitverkoren media, die de
is niet waar? Het vereist veel kennis
oog hebben voor genres. We moeten
de laatste presidentsverkiezingen,
documenten kunnen uitvlooien alvo-
om dat verschil te zien. De nieuwe
mensen voorlichten wat de herkomst
een succes waartoe sociale media op
rens erover te publiceren. Deze drup-
virtuele ruimte is interessant voor
en waarde van informatie is. Ik vertel
cruciale manier hebben bijgedragen.
pelmethode heeft goede kanten: zaken
allerlei actoren – denk aan veilig-
mijn studenten dat er niets mis mee
Stemden mensen op hem vanwege
kunnen worden gecheckt en personen
heidsdiensten die lessen trekken uit
is om Wikipedia als bron op te voe-
zijn politieke idealen, of omdat hij
beschermd met journalistieke zorgvul-
Wikileaks, en bewust schijninformatie
ren in een paper, maar ik zeg er wel
een celebrity was? Politiek is steeds
digheid. Maar het roept nogmaals de
of propaganda gaan ‘lekken’. Daar
bij: verifieer wat je leest, en gebruik
meer entertainment – denk ook aan
vraag op wat er nu is veranderd. Ten
blijven experts van wezenlijk belang.”
meerdere bronnen. Voor journalisten
het getwitter van Nederlandse politici
geldt hetzelfde: nu al zijn er talloze
– en de politieke bedoelingen worden
eerste voldoet het langzaam doseren aan de klassieke wetten van vraag en
Daags voor het vraaggesprek met Van
voorbeelden van hoaxes, die door de
steeds meer diffuus gebracht. Inter-
aanbod: houd het nieuws schaars, en
den Bosch en Blommaert opent NRC
media klakkeloos worden overgeno-
net speelt daar zonder enige twijfel
Handelsblad met het bericht dat de
men en verspreid. Er ontstaat een
een grote rol in. Als we het verschil
Verenigde Staten 25 miljoen dollar be-
prima facie-idee van werkelijkheid:
tussen genres niet meer zien, dreigen
de behoefte groot door spannende
Gecensureerde tweet met betrekking tot het platleggen van internet in Egypte.
primeurs nog wat op te schuiven. Ten tweede: hoe zou het ook anders
maar oorlogsslachtoffers zijn als het
de vraag: wie gaat er gebruik van
schikbaar stellen voor de ontwikkeling
wat je op het eerste gezicht ziet, zal
we – ondanks de enorme hoeveelheid
kunnen? De hoeveelheid informatie
weerbericht – ongeacht de taal zijn
maken? Zijn er veel mensen die niet
van software tegen internetcensuur
wel waar zijn. Een pijnlijk voorbeeld
informatie die ons ter beschikking
is simpelweg te groot om daar een
ze te vatten in een aantal kenmerken,
langer willen dat het verhaal naar hen
en cyberaanvallen. De software moet
is hoe pedofielen op chatboxes mis-
staat – de slechtst geïnformeerde
eigen weg in te vinden. Mensen blijven
zoals plaats, tijd, het aantal doden en
toekomt, maar zelf aan de slag gaan
‘internetvrijheid’ bevorderen – vooral
bruik maken van de goedgelovigheid
en meest misleide mensen van de
behoefte hebben aan duiding, aan een
gewonden.”
met zoiets als text analytics? Die de
in regimes waar de overheid tracht
van kinderen. Als we dat probleem
geschiedenis te worden.’
pijl willen omdraaien, en niet louter
informatie aan banden te leggen.
niet oplossen, riskeren we het
verhaal.”
10
“De technologie om die algemene in-
consument willen zijn van nieuws?
Daarnaast stuurt het Amerikaanse
potentieel van internet te vergooien.
Leon Heuts
Blommaert: “Daar schuilt het pro-
formatie uit teksten te halen, bestaat
Dat valt te bezien. Roept de beschik-
ministerie van Buitenlandse Zaken al
Van een bevrijdend instrument kan
Wetenschapsredacteur aan de Tilburg
bleem: hoe groter de data, hoe beperk-
overigens al enige tijd: text analy-
baarheid van veel informatie de
enige maanden berichten via Twitter
het dan omslaan in het tegenoverge-
School of Humanities
ter de bruikbare informatie – het is de
tics. Die technologie scant teksten
behoefte op om erin te gaan spitten?
in het Arabisch en Farsi. Blommaert:
stelde.”
wet van de grootste gemene deler.”
louter op kwantitatieve gegevens en
Ik vertel studenten nooit een paper te
“Over propaganda gesproken… de VS
logische structuur: namen, hoeveel-
beginnen met ‘er is te veel infor-
zijn nota bene de meest bittere ver-
Van den Bosch: “Maar mensen zijn
Hoogleraar Geheugen, taal en beteke-
Van den Bosch: “Wie wil weten
heden, relaties… Persoon A, met nati-
matie’. Heb je daar dan last van? –
volgers van Julian Assange. Dit is een
toch niet dom… Er is een misver-
nis aan het Department of Communi-
hoeveel kinderen er zijn gedood
onaliteit B, stuurt hoeveelheid X, naar
vraag ik ze. Al die terabytes aan infor-
continuering van de Koude Oorlog met
stand, vooral bij de overheid, dat
cation and Information Sciences van de
tijdens de luchtbombardementen op
persoon C. In deze formele structuur
matie… deert die ons? Niet iedereen
virtuele middelen; vroeger had je Radio
‘het volk’ door technologie makkelijk
Tilburg School of Humanities
Irak, moet meer doen dan googelen
kan nieuws zitten: een Nederlandse
wil de digitale snelweg op, net zo min
Free Europe, nu twitterberichten in het
te misleiden is. Zien we in Egypte
op het woord ‘child’. Je krijgt dan
politicus stuurt een bepaalde som
als iedereen in de negentiende eeuw
Farsi.” Van den Bosch: “Het is futiel,
of China niet juist het tegenoverge-
Jan Blommaert
eenvoudigweg de documenten met
geld naar een Arabisch leider. Text
op een stoomboot stapte.”
slechts een gebaar. Dit wekt alleen
stelde? Mensen laten zich niet zo
Hoogleraar Taal, Cultuur en Globali-
die zoekterm, maar daarmee weet
analytics vereist vooralsnog de nodige
maar ergernis op. Stel dat de Iraanse
gemakkelijk om de tuin leiden; ze
satie aan het Department of Culture
je natuurlijk nog niks. Wat je nodig
computervaardigheden, maar in de
Blommaert: “Ik denk zeker dat het
overheid tweets gaat versturen naar
maken vaak ook sneller en effectiever
Studies van de Tilburg School of Huma-
hebt, is informatie onafhankelijk van
toekomst zijn ongetwijfeld meer
belangrijk blijft om informatie voor
Amerikanen, om hen te zeggen hoe
gebruik van technologie dan strope-
nities en directeur van Babylon, Center
tekst of taal. Zoals ik in Brabants Dag-
gebruiksvriendelijke hulpmiddelen
burgers te duiden, het verhaal naar
hypocriet de Amerikaanse overheid
rige overheden. Ze hebben opzichtige
for Studies of the Multicultural Society.
blad schrijf: het klinkt wat macaber,
online te vinden. Maar dan nog blijft
hen toe te brengen, maar ik zou daar
is… Dan roepen we: ‘propaganda!’.”
politieke bedoelingen door.”
Antal van den Bosch
Michiel Besters
Miranda Vroon-Van Vugt
Tanja Gaustad
Tegenwoordig is een dag niet getwitterd, een dag niet geleefd.
Het boek Huid en Haar van
De film Remember Me ontwikkelt zich
Laatst eindelijk A Clockwork Orange
Vandaar deze ‘arttweets’ in Dante. Medewerkers van de Tilburg
Grunberg is weergaloos. Het
als betrokken coming-of-age verhaal.
gezien: het blijft een meesterwerk!
School of Humanities zetten hun gedachten over cultuur in de
zit dicht op ‘onze’ huid, hard
Dan vijf minuten voor het eind: een
Schitterend geacteerd, gefilmd, in
vorm van een tweet op papier. De vraag was: welk boek, kunst-
werkende wetenschappers mét
mokerslag die nog lang nadreunt.
scene gezet. Chapeau #kubrick!
werk of welke film maakte indruk op u en waarom?
een privéleven.
11
De inspiratie ... De inspiratie van... van
van formaat. Voor IBM de tweede in de rij na DEEP BLUE’s overwinning in 1997 op wereldkampioen schaken Garry Kasparov. Waartoe inspireert Turing mij nog meer? Laat ik via een korte historische analyse een blik op de toekomst richten. Vanaf 1985 tot 2010 waren intelligente programma’s gebaseerd op kennis, heuristieken en zoektechnieken. Op dit moment (2011-2015) zien we ontwikkelingen op het gebied van machine learning, adaptatief gedrag en autonomie. Vanaf 2015 tot 2025 voorspel ik dat de nadruk zal
De wereld is één grote puzzel. Wat zou het mooi zijn als ik
liggen op connectedness, identiteit en reciprociteit (computers informeren
daar een deelpuzzeltje van zou kunnen oplossen. Veel onderzoekers worden in hun jeugd besmet
mensen dat ze gefotografeerd zijn
met het schaakvirus. Zo ook Alan Turing, de beroemde Britse wiskundige en informaticus die leefde
tijdens een bezoek aan het Willem
van 1912 tot 1954. Hij zat tijdens de Tweede Wereldoorlog op Bletchley Park bij de MI5, waar hij was
II stadion). Van 2025-2035 zullen
omringd door schakers. Hun opdracht was de Duitse code te kraken. Op een avond filosofeerde
we te maken hebben met – en voor
Turing over het schrijven van een schaakprogramma en het schrijven van een artikel daarover.
sommige lezers wordt dit wel erg
Irving John Good, zijn collega, zei toen: “Maar, Alan, dat meen je niet serieus, dat is geen echte
speculatief – computers die (1) kun-
wetenschap.” Later heeft Good in een artikel zijn excuses aangeboden aan Turing. Turing was al
nen socialiseren, (2) empathie heb-
weer verder. In 1950 verscheen zijn beroemde artikel dat bekend is geworden door zijn inhoud:
ben, en (3) (zelf) bewustzijn hebben.
“Kunnen machines denken?” En daarmee komen mijn drie grootste inspiratiebronnen bij elkaar:
De toekomst van het elkaar begrijpen
Turing, schaken en denken. Turing is de leidraad geweest voor mijn onderzoek dat de volgende
ligt voor ons en daaruit kan iedereen
vragen kent: (1) kunnen schaakcomputers sterker spelen dan de wereldkampioen? (2) kunnen com-
haar/zijn eigen inspiratie putten.
puters rechtspreken? (3) kunnen computers schilderijen herkennen (echt van vals onderscheiden)? Ik heb ook vele promovendi mogen aanmoedigen om steeds maar weer Turing te volgen. Turing
Jaap van den Herik
heeft vele anderen over de gehele wereld eveneens geïnspireerd met als voorlopig toppunt het spel
Hoogleraar Informatica bij het
Jeopardy! Jeopardy is een soort Trivial Pursuit waarbij het antwoord de vraag is; de bedoeling is
Deparment of Communication and
dat de deelnemers de vraag stellen die vooraf zou moeten gaan aan het door de spelleider gegeven
Information Sciences van de Tilburg
antwoord. Op 14, 15, en 16 februari heeft het programma WATSON het driemaal opgenomen tegen
School of Humanities en directeur van
twee grootmeesters op dit gebied, Brad Rutter and Ken Jennings. De uitslag is u bekend. Duidelijk
het Tilburg Center for Cognition and
is dat WATSON intelligente vragen op een adequate manier kan beantwoorden. Dit is een prestatie
Communication
Gastvrijheid in een geglobaliseerde wereld “We moeten alles op alles zetten om te voorkomen dat vluchtelingen Italië of Griekenland bereiken”, aldus de eerste reactie van Uri Rosenthal nadat de onlusten in Libië uitbreken. Nu ook een wetsvoorstel in voorbereiding is dat illegaliteit strafbaar stelt, is de vraag prangender dan ooit: hoe gaan we om met de migrant, de vluchteling, de vreemdeling, zonder onze menselijkheid te verliezen? Ruud Welten legt uit hoe filosofen nadenken over gastvrijheid – volgens Jacques Derrida de basis van ethiek en de grondslag van Europa.
Aan de vooravond van het moderne
filosoof Jacques Derrida stelt zelfs dat
Europa zoals wij het kennen, be-
ethiek gastvrijheid is.
schrijft de filosoof Immanuel Kant
Wij eenentwintigste-eeuwers leven in
wat gastvrijheid betekent. Ik vertaal
deze geglobaliseerde wereld. Globa-
het vrij: “Gastvrijheid is het recht van
lisering duidt precies op het bewust-
de vreemdeling om niet vijandelijk
zijn dat we allen, vriend en vijand,
te worden ontvangen in het land van
op deze bol leven. Wij leven in deze
de ander. Het is niet het recht om er
wereld waarin ethiek betekent dat we
permanent te verblijven, maar een
de vreemdeling ontvangen in het huis
bezoekersrecht, dat alle mensen
(of land) dat ons toebehoort. Gast-
toekomt, het recht om gezelschap aan
vrijheid impliceert dus bezit aan de
te bieden; dit op grond van het recht
kant van de gastheer. Zonder bezit,
van het gemeenschappelijke bezit van
een huis, een bed of een maaltijd, is
de oppervlakte van de aardbol, een
gastvrijheid onmogelijk. Wij, Europe-
oppervlakte die niet oneindig is. En dit
anen van vandaag, worden dagelijks
betekent dat we elkaar moeten zullen
geconfronteerd met het bestaan van
dulden.” In zijn tijd – we spreken hier
een aanzienlijk deel van de wereldbe-
over eind achttiende eeuw – is het mo-
volking dat is aangewezen op onze
ment al niet meer ver weg dat elk plek-
Hans van Driel
Anja Arts
Jan Jaap de Ruiter
Ze zeggen dat je anders tegen
Apply your mind! om irreële
Honderd jaar Eenzaamheid van
de wereld aankijkt na het zien
spinsels te verjagen: een levensles
Gabriel Garcia Marquez. Herken-
citaat kunnen afvragen of we dan
van deze film: In the Mood for
voor eenieder van John Forbes
baar. Aansprekend. Je omgeven
niet beter over ‘gastvrijheid’ kunnen
Love #zeermeeeens #absoluut-
Nash Jr., nadat hij vaststelt dat het
weten door vrienden en familie
spreken in plaats van over ‘ethiek’. De
meesterwerk
waanmeisje niet opgroeit.
en volkomen alleen zijn.
socioloog Zygmunt Bauman oppert
je aarde in bezit is van iemand. We zouden ons naar aanleiding van Kants
deze these en de recentelijk overleden 12
13
Vluchtelingen op het vliegveld van Tunesië.
“Een gast hoeft niet
refuges van het oude Israël (beschre-
onze vriend
ven door de Frans-joodse denker Emmanuel Levinas, niet toevallig de
te zijn”
filosoof van ‘de ander’), waar bannelingen ondanks hun ballingschap hun toevlucht kunnen nemen. In de
14
voorhanden. Gastvrijheid heeft met
context van het moderne post-koloni-
verovering te maken. Of is het precies
alistische Europa heet dit ‘vluchtelin-
het tegenovergestelde?
genbeleid’ op basis van humaniteit.
Antwoord: beide. De etymologie van
Maar hoe gastvrij is het huidige
het Engelse woord hospitality (of het
vluchtelingenbeleid? In navolging van
Franse hospitalité) verraadt onmid-
Kant stellen denkers van onze tijd,
dellijk de dubbele connotatie die
zoals Derrida of Bauman, de vraag
het woord met zich meebrengt. Het
hoe Europa deze ethiek van gastvrij-
Engelse ‘host’ kent vanuit de Latijnse
heid kan herwinnen. In plaats van de
oorsprong dezelfde stam als het
strategieën van de angst, zoals het
Engelse ‘hostile’. Is het niet opmer-
neofascisme of zich op ‘identiteit’
kelijk dat gastvrijheid en vijandschap
blindstarende conservatisme en de
uit dezelfde stam geboren zijn?
toenemende drang om van Europa
tiegeschiedenis. Naar het voorbeeld
Een halve eeuw voor onze jaartel-
een veilig fort de maken, zou Europa
van Alexander de Grote en van de
ling verbaast Cicero zich over deze
de ultieme consequentie van de oude
christelijke missie bezette het de we-
double bind: “Ik zie dat degene die
kolonisatie, te weten gastvrijheid,
reld. Maar het zag zichzelf in de loop
we een vechtende vijand zouden
moeten cultiveren. Dat impliceert
van de twintigste eeuw steeds meer
noemen een ‘gast’ (hostis) heet. Het
ondanks zijn andersheid en ondanks
af aan economisch is: een gastvrij-
niet alleen een ander gedrag van
tegenover het geweld van dekolonisa-
afschrikwekkende van de feiten wordt
het feit dat ik zijn taal niet versta en
heidsrelatie is een ruilrelatie. De gast
multinationals of een andere houding
tie geplaatst: nagenoeg alle koloniën
dus verzacht met deze uitdrukking.
ik zijn gewoonten niet begrijp, erken
vraagt iets wat de gastheer kan geven.
van de toerist en de touroperator, het
rukten zich in de naoorlogse periode
Voor onze voorvaderen betekende
als een volwaardig menselijk wezen
De gastheer heeft dat in zijn bezit.
betekent ook een kritische reflectie
met geweld los van hun kolonise-
‘vijand’ (hostis) wat we nu aanduiden
en daarom respecteer. Dat we de
Economie is inherent aan gastvrijheid.
op de economische immigrant (de
rende geweldenaars. Het geweld
als ‘vreemdeling’ ”, aldus de Romein
vijand gastvrij ontvangen leert niet
Vanuit een zuivere reciprociteit (zoals
voormalige ‘gastarbeider’) en een
gastvrijheid. De rol van Europa is in
waarmee de dekolonisatie gepaard
in De Officiis (Over Plichten). Deze
alleen het Nieuwe Testament (het
die van de ‘volmaakte’ Aristotelische
gastvrij beleid waarin het gaat om
dit perspectief cruciaal. De wereldbol
ging was inherent aan het geweld van
etymologie is veelbetekenend. De
opmerkelijke gebod uw vijanden lief
vriendschap) zou gastvrijheid onmo-
mensen die geen kant meer op kun-
werd vanuit Europa gekoloniseerd en
de kolonisatie zelf. Jean-Paul Sartre
Latijnse term ‘hostis’ beslaat het
te hebben) maar herkennen we in het
gelijk blijven. Dat maakt onderzoek
nen, de vluchtelingen en asielzoekers
tot bezit verklaard. Deze geschiedenis
beschreef het geweld van de deko-
gehele betekenisveld van ‘vijand’
moderne idee van krijgsgevangen-
naar een bedrijfsethiek voor deze
die alleen al door hun bestaan een
is onomkeerbaar, maar de grondhou-
lonisatie, zoals dat van Algerije dat
en ‘vreemdeling’ tot aan ‘gast’.
schap, dat is gebaseerd op funda-
sector cruciaal. Hoe is een bedrijfs-
appel op Europa doen om de grenzen
ding die het Europa van vandaag,
zich van Frankrijk losmaakte, als een
Vijandschap is dus beslist niet een
mentele rechten die vijanden als
ethiek mogelijk voor een vercommer-
niet te sluiten maar te openen. En we
precies vanwege het voormalig bezit,
boemerang die op de kolonisators
gecorrumpeerde afgeleide van een
zijnde mensen hebben.
cialiseerde gastvrijheidssector?
weten dat onze gast heus niet onze
kan innemen is die van gastvrijheid.
terugkwam. Het mag dan lijken dat
vermeende oorspronkelijke openheid
Gastvrijheid is dus een gif en tegengif
Voor Jacques Derrida, voor wie gast-
vriend hoeft te zijn of te worden.
Gastvrijheid is niet mogelijk zonder
kolonisatie in de klassieke beteke-
naar de ander. In Kants citaat zien we
tegelijkertijd en dat heeft niets te
vrijheid een centraal thema in zijn
bezit. Europa is vandaag de dag
nis van het woord verdwenen is, de
dit nog terug: de ander heeft het recht
maken met een corrumpering van
latere werk is, is gastvrijheid de ethiek
Ruud Welten
vooral een werelddeel dat onlosmake-
koloniserende handelsgeest van de
op een niet vijandige ontvangst. Maar
een ‘oorspronkelijk zuivere gastvrij-
van de kosmopolitische samenleving.
Docent en onderzoeker bij het Depart-
lijk verbonden is met haar kolonisa-
Europeaan is dat niet: in de multi-
dat impliceert dat er reden is om
heid’ die overloopt van goedheid. De
Naast de ethiek van gastvrijheid, die
ment of Philosophy van de Tilburg
nationals in het bedrijfsleven of het
over vijandschap te spreken. En het
gastvrijheidsindustrie (hotels, toe-
we op persoonlijk niveau kennen en
School of Humanities. Hij is tevens
massatoerisme waart de geest van
is waar: de gast is precies niet mijn
risme etc.), waarin gastvrijheid sterk
die idealiter de grondslag zou zijn
werkzaam als lector Ethiek en Maat-
het kolonialisme. De legertenten en
vriend. Hij is vreemdeling, de ander.
is vercommercialiseerd, is gebaseerd
voor de moderne vercommerciali-
schappelijk Verantwoord Ondernemen
missieposten hebben plaats gemaakt
Waar het om gaat, is dat de ander,
op het feit dat gastvrijheid van meet
seerde gastvrijheid (al is dat lang niet
bij de Hospitality Business School van
voor de plants van multinationals en
altijd het geval), is er een fundamen-
de hogeschool Saxion te Deventer en
voor touristsresorts. Europa is te klein
teel recht op politieke gastvrijheid.
Apeldoorn.
voor de Europeaan. De wereld is
De traditie gaat terug naar de villes-
15
Een icoon als retorische toop Zijn cartoons populistisch? Ja, zegt Joost Schilperoord – en dat is maar goed ook. Over de dieperliggende betekenis van Amerikaanse soldaten die veranderen in Romeinen of presidentskandidaten.
vlag oprichten, tast herkenbaarheid
gen – of juist een analogie – de leden
thema’s van de cartoons en de met
links hellende vlaggenstok maken
noch symboliek van het beeld aan.
van de FDNY zijn zoals de Iwo Jima
de kruisiging en Iwo Jima geassoci-
de foto tot een topstuk in het genre
Twee voorbeelden die het retorische
helden van weleer.
eerde ethiek. De vier republikeinen
oorlogsfotografie. De betekenis ervan
potentieel treffend illustreren, staan
heeft zich gestaag losgezongen van
hierboven afgebeeld.
zijn enerzijds ‘goed’ want zoals de Voor de retorische strekking van het
Iwo Jima soldaten, maar anderzijds
gebruik van de Iwo Jima foto blijkt
‘slecht’ want zoals de Romeinen die
oorlog in de Pacific. De foto geldt
De cartoon rechts gebruikt de foto
vooral de bewerking van vlaggenstok
Christus kruisigden. Iets soortgelijks
tegenwoordig als een cultureel icoon
voor een diskwalificerende bood-
en vlag cruciaal te zijn, terwijl het
is gaande in de andere cartoon: de
dat abstracte idealen symboliseert als
schap: een aantal soldaten ‘van nu’
voorwerp van kritiek of lof veelal
‘liberal media’ zijn vanwege de twee allusies zowel ‘goed’ als ´slecht´.
de historische werkelijkheid van de
Politieke cartoons verhelderen en
bepaalde cultuur. Deze definitie van
vrijheid, democratie, communiteit,
die een olieboortoren oprichten.
besloten ligt in de behandeling van
becommentariëren, vaak op humoris-
wat cartoons willen en doen, ligt vrij
opofferingsgezindheid en patriot-
De cartoon links doet dat juist voor
de soldaten. De cartoons hiernaast
tische wijze, actuele gebeurtenissen
dicht in de buurt van wat populisme
tisme; idealen waarmee Amerikanen
een dramatisch eerbetoon: op de
bieden twee opmerkelijke voorbeel-
en personen. Voor communicatie-
is en doet. De vraag Zijn cartoons
hun land en leger graag associëren.
puinhopen van Ground Zero wordt
den.
kundigen zijn cartoons interessant
voorbeelden van visueel populisme? is
De foto is zo een modern voorbeeld
de vlag opgericht door leden van de
omdat ze zicht bieden op het com-
dan ook op z’n plaats. Om daar wat
van een klassiek retorische toop – een
New Yorkse brandweer en politie. De
Deze adapties zijn complex omdat ze
municatieve potentieel van visuele
over te zeggen, bekijk ik in dit artikel
repetitieve vorm of representatie
strekking van deze adapties berust op
behalve aan de Iwo Jima foto ook evi-
voorstellingen. De sociale en politieke
een aantal cartoons die terugvoeren
waarmee een variëteit aan onderwer-
de retorische operatie van vervanging:
dent alluderen aan de kruisiging van
thema´s die cartoons thematiseren
op één zo’n archetypische gebeurte-
pen subiet in relatie gebracht kan
Ground Zero of de Irakese woestijn
Christus. De cartoon rechts onderspatie
zijn complex naar soorten hande-
nis in de Amerikaanse geschiedenis:
worden met wat de foto aan waarden
vervangen Mt Suribachi, de FDNY-
toont een aantal leden van de Repu(rechtsonder
lingen en hun temporele sequentie,
de slag om het Pacifische eiland Iwo
en idealen representeert. Talloze poli-
leden de soldaten en een boortoren
blikeinse partij, waaronder Giuliani en rechts
betrokken actoren, oorzaak-en-gevolg
Jima in 1945.
tieke cartoons nemen de foto dan ook
de Amerikaanse vlag. Dat levert een
McCain, in de pose van de Iwo Jima
als uitgangspunt om een boodschap
in de tijd gecomprimeerde ‘mix’ op
soldaten. De vlaggenstok is vervan-
goede cartoon simplificeert zulke
In de middag van 23 februari dat jaar
over te brengen.
van de gethematiseerde gebeurte-
gen door het kruis terwijl de vlag/ge-
thema’s tot zich op één plaats af-
schiet Joe Rosenthal de beroemd-
Wat aan die adapties allereerst opvalt,
nis (9/11; de golfoorlog) met de Iwo
kruisigde Christus is vervangen door
spelende, simpele tegenstellingen
ste foto aller tijden. Op de berg
is hoe onverwoestbaar sterk beeld
Jima foto waarmee ofwel een contrast
Ronald Reagan. In de prent rechtsbo-
tussen de handelingen en intenties
Suribachi op het eiland Iwo Jima
en symboliek van de Iwo Jima foto
wordt opgeroepen tussen thema en
ven richten Romeinse soldaten – de
van helder te identificeren actoren,
fotografeert hij zes Amerikaanse
zijn. Zelfs de meest mutilerende
oorspronkelijke symboliek – des-
‘liberal media’ – een kruis op waaraan
vaak door gebruik te maken van
mariniers die de vlag van hun land
of oneerbiedige parodie, zoals een
tijds vocht het leger voor idealen als
George Bush is vastgebonden.
fictieve of metaforische scenario’s, of
oprichten. De dramatische houding
aantal Playmobilpoppetjes die á la de
vrijheid en patriottisme, nu om de
Die dubbele allusies leiden tot
archetypische gebeurtenissen in een
van de rechts hellende, eendrach-
Iwo Jima soldaten de Amerikaanse
Amerikaanse oliebelangen te beharti-
interessante ‘clashes’ tussen de
relaties, locaties en zo voorts. Een
weg i.p.v.
onder)
Sander Wubben
Antal van den Bosch
Mariska Drinoczy
Blade Runner blijft een fantasti-
Trent Reznor en Atticus Ross maakten
Weer een boekverfilming: Norwegian
sche film: existentialisme van de
een soundtrack voor een veel betere
Wood. Rode draad erg mooi, maar veel
bovenste plank in een broeierig
film dan #thesocialnetwork.
te langzaam gefilmd. Ik kies voor het
futuristisch Los Angeles.
16
tig samenwerkende mannen en de
boek!
17
Dubbelportret Nederland - Chi Dubbelportret Nederland - China
Iets kan nu eenmaal niet tegelijk én
op. Ik zet cursief wat in de cartoons
het contrast de ware aard van die
goed én slecht zijn, dus de legitieme
feitelijk is te zien (zie schema).
relatie tot uitdrukking brengt. Sterk
vraag luidt: zijn de tekenaars ver-
getekend vind ik ze eerlijk gezegd
strikt geraakt in hun eigen topiek? Ik
Kijk ons nu eens aan. Terwijl de al-
geen van tweeën, maar het retorisch
denk ‘t niet. De clash is intentioneel,
lusie aan de Iwo Jima foto cruciaal
vernuft ervan is des te pregnanter.
maar om die in het reine te bren-
is voor de strekking van de twee
gen moet de kijker een complexe
cartoons, visualiseren ze daarvan
Zijn deze cartoons nu populistisch?
argumentatie reconstrueren; een
geen enkel element! Het is louter de
Welzeker zijn ze dat. Net als, for
die berust op het contrast tussen
driehoekige structuur van actoren
that matter, alle andere interessante
schijn en wezen. De vier leden van de
en kruishout die het Iwo Jima beeld
cartoons overal en ooit ter wereld ge-
Republikeinse partij – het voorwerp
oproept en tot onderdeel maakt van
tekend, alsmede de gehele retorische
van de diskwalificerende strekking
de interpretatie van de cartoons.
topiek. Het zou alleen een goede zaak
van de betreffende cartoon – doen
Het argumentatieve element van de
zijn, indien populistisch optreden
zich patriottisch voor, maar zijn in
‘ware aard’ wordt gedragen door de
voorbehouden zou zijn aan de teke-
wezen net zo verwerpelijk als de
combinatie van de twee allusies. In
naars van zulke prenten.
soldaten die Jezus kruisigden. Net zo
de Iwo Jima foto zijn de soldaten en
doen de ‘liberal media’ zich voor als
vlag in harmonie met elkaar, in het
Joost Schilperoord
supporters van Bush, maar hun ware
kruisigingverhaal staan Christus en
Universitair docent bij het Department
aard en intenties zijn (zoals) die van
de Romeinen juist in contrast. De
of Communication and Information
de moordenaars van Christus. De al-
harmonie draagt het element schijn
Sciences van de Tilburg School of
lusies leveren de volgende complexe
in de relatie tussen de actoren in het
Humanities
set analogieën (=) en contrasten (≠)
topicdomein van de cartoons, terwijl
“Ik moet het niet “I am quite happy gaan verheerlijken” every day” Een lang verblijf in het buitenland is ook een innerlijke reis, ondervonden Annemeike Tan, die vijf weken in China verbleef, en Caixa Du, die als Chinese PhD-student juist in Tilburg arriveerde. Verhalen over a sudden void of loneliness en thuiskomen in een verre miljoenenstad.
to now, I have learned about its bikes, its changeable weather, its quiet weekends, its convenient train system, its various festivals, its friendly men and independent women, its AA dining system, its tolerance towards prostitution, homosexual marriage and marijuana, as well as its flexible yet very creative academic environment. The first day I arrived in Holland, I got help all the way. From the airport
Caixa Du TOPIC/CONTEXT
IWO JIMA
to the University, there were always handsome polite Dutch gentlemen
KRUISIGING
who were ready to help with my luggage. Later on, I learned that this is
Republikeinen
=
soldaten
≠
Romeinen
relatie (Republikeinen, Reagan)
=
vlaggenstok
=
kruis
Reagan
=
vlag
=
Christus
liberal media
=
soldaten
≠
Romeinen
relatie (liberal media, Bush)
=
vlaggenstok
=
kruis
my tutor, my colleague and my Dutch
Bush
=
vlag
=
Christus
friends; they are the most important
actually a virtue of Dutch people, who are generally very nice. When finding people in trouble, they usually will try their best to help. In the past one and a half years, I got a lot of help from my classmates, my teachers,
reason that I gradually fell in love with this country and enjoy my life here. It is usually believed that Chinese education emphasizes knowledge as
18
My story as an international student
a foundation whereas the West thinks highly of creativity. Actually, this is a PhD student at Tilburg University. In
stereotype. My Dutch classmates are
a daring plan to reshape my life, I let
much more than just being crea-
myself pop into the hometown of Van
tive: they usually have a very good
Martin Hoondert
Frank Westland
Eén violiste met een adembe-
Ik hoop dat mijn favoriete kunstwerk nog
Gogh and started a journey of adven-
academic background, and have no
nemende compositie van Joep
gemaakt wordt. Dit niet respectloos bedoeld,
Life sometimes throws in some
ture in the autumn of 2010.
trouble with methodology, statistics,
Franssens: new spirituality ten
maar het komt voort uit mijn verlangen om
dramatic changes. I was a college
What I knew about Holland before I
and other fundamentals required to
top. Waarom raakt deze muziek
steeds weer opnieuw geprikkeld en verrast te
teacher in a seaside city in China one
came here are only tulips, Van Gogh
do academic research. Compared
ons zo diep?
worden door pure schoonheid!
and a half years ago, but now I am a
and that orange football team, but up
with my classmates, I did suffer from
19
Dubbelportret Nederland - China Dubbelportret Nederland - China
Uit en thuis in China
daar door de stad alsof ik er thuis
meteen van de ander dat hij plaats
hoor, volkomen ontspannen. Objec-
moet maken (denk aan asociaal rijge-
tief gezien is dat gevoel niet te recht-
drag, scheldpartijen als iemand in de
Al drie keer was ik in China geweest
vaardigen: het dagelijkse leven van de
menigte je aanraakt, korte lontjes).
toen ik besloot er voor een wat
doorsnee Chinees is heel wat zwaar-
In Beijing, waar de bevolkingsdicht-
langere periode naar toe te gaan. Alle
der en stressvoller dan het leven
heid vele malen groter is dan de
keren werd ik verrast door een merk-
van de Nederlander. Ook zijn er veel
bevolkingsdichtheid in Amsterdam
waardig gevoel van ‘thuiskomen’. Ik
gebruiken waar wij westerlingen van
of Rotterdam, is het onvermijdelijk
bloeide op – ook mijn medereizigers
gruwen: samen op een rijtje neerhur-
dat mensen tegen elkaar opbotsen,
zagen het – terwijl het echt niet zo is
ken op het toilet in een toiletgebouw
duwen om in de metro te komen,
dat ik hier in Nederland met mijn ziel
zonder deurtjes, knetterende scheten
zigzaggend hun weg moeten vinden
onder de arm loop. Terug in Neder-
in het verkeer, maar dat gebeurt
land bleef China als een magneet aan
allemaal zonder irritatie, opgefokt
me trekken. Hoe komt dat?
gedrag, opgestoken vingers, scheld-
Een eensluidend antwoord op die
partijen. Iedereen heeft recht op zijn
vraag kan ik niet geven. Vrienden van me verwezen naar mijn roots. Annemeike Tan
Mijn vader is immers Chinees, echter geboren en getogen in Indonesië. Ik heb overigens een zeer Nederlandse
20
het diepgewortelde confucianisme
plek. Een verademing. Misschien is dat een deel van de verklaring waarom ik – die eigenlijk van nature mensenmassa’s uit de weg gaat – me toch zo prettig voel in een
a weak fundamental basis at the
up the cellphone, I felt a sudden void
friends for granted, but as soon as I
opvoeding gehad, met een Aziatisch
beginning of my study. I went through
of loneliness.
arrived in Holland, I found I missed
sausje vanwege een ‘exotische’
a long and difficult year to catch up.
My new life in the Netherlands is first
them a great deal. Fortunately, by na-
opa en oma die regelmatig een
With regard to the teachers, what
of all an incredibly exciting opportu-
ture, I am not addicted to my routine,
jaar bij ons verbleven en vanwege
I had expected is their knowledge,
nity for me but also one that requires
I adapt easily, make friends quickly. I
het Chinees-Indische eten in het
friendliness and their being princi-
courage and commitment. First,
forced myself to get into a situation
weekend. Dat kan maar een deel van
ook in China dringen individualisme
pled, but I never expected them to be
there were significant stresses and
where I was meeting new people,
het antwoord zijn. Ik heb namelijk
en materialisme zich op, maar het
so passionate, inspiring, innovative
strains placed on me during my move
and communicating more with my
tijdens mijn laatste verblijf in Beijing
diepgewortelde confucianisme is nog
and joyful. I love them all!
to the Netherlands. I applied for the
classmates and teachers. Gradually, I
kennisgemaakt met Nederlanders die
altijd aanwezig. Ik realiseer me heel
However, I can’t escape the cultural
university all by myself without an
had people there who could support
zich net als ik als een vis in het water
stereotypes that I have encountered,
agency. I put a lot of effort into pas-
me, offer advice and even show me
voelden in deze hectische, overbe-
in het restaurant, spuwen op straat
ken. Ook dat heeft namelijk weer zijn
which are a part of my adventure
sing the language examination, to get
around the best bits of this beautiful
volkte miljoenenstad. Wat is er dan
na eerst flink de keel geschraapt te
keerzijde, maar voor mij, die steeds
in Holland. Those feelings of being
ready piles of documents, to apply for
country.
aan de hand met hen en met mij, dat
hebben... Maar dat kon mij allemaal
weer als gast naar dat land terug-
discriminated against are not
visa, and to prepare for the journey.
Currently, busy as I am, I am quite
we steeds als we weer in Nederland
niet deren, blijmoedig bleef ik alles
keert, is het er goed toeven.
devastating, but they do remind me
When I said goodbye to my family
happy every day. I really enjoy working
zijn met heimwee terugkijken naar
aanschouwen. Hoe komt dat toch?
of the existence of stereotypes ge-
and got on the plane, I actually felt
with my colleagues in the Depart-
China?
Misschien heeft het te maken met
Mijn ervaringen in Beijing zijn na te
nerated from cultural difference. For
a little lost, I had no idea what was
ment of Culture Studies, who are
Vorig jaar oktober ben ik voor een
het onderscheid dat wetenschappers
lezen op mijn blog http://annemei-
instance, last August, when I decided
waiting for me. Without any friends
always inspiring – and will surely
vierde keer naar China gegaan bij
soms maken tussen het extraverte
keinchina.waarbenjij.nu
to find a new house and called several
in Holland, the first several months
help me inspire others as well. And I
wijze van korte sabbatical. Ik heb
Westen en het introverte Oosten.
landlords, some of them had a pro-
after I arrived proved to be hell. Tight
am going to take the Dutch Langu-
vijf weken in Beijing ‘gewoond’, een
Introverte mensen – en ik reken
Annemeike Tan
blem with my nationality. Having lear-
studying schedule, different culture,
age course this semester, which will
intensieve cursus Chinees gevolgd
mijzelf tot die categorie – eisen in
Hoofd Communicatie en Voorlichting
ned that I am Chinese, one landlord
homesickness and loneliness all
surely make my life and studies in
en de stad verkend. En ook nu weer
de publieke ruimte niet zo snel hun
bij de Tilburg School of Humanities
was even reluctant to go on talking
contributed to this great pressure,
Holland easier and more fruitful.
overkwam het me: ik liep en fietste
eigen ruimte op en verwachten niet
about renting the house to me, with
which took hold of me and held on
the excuse that Chinese food is often
tight. There were no friends around
Caixa Du
fried, which makes the range hood
to share my experiences and support
PhD-student at the Department of
hard to clean, and Chinese students
me as my friends did in China. I used
Culture Studies of the Tilburg School
don’t do a lot of cleaning. Hanging
to take the support from family and
of Humanities
is nog altijd aanwezig
overvolle stad als Beijing en in een land als China. Door de cultuur en wie weet ook vanuit het communistische gedachtegoed, maak je in China deel uit van een geheel. Natuurlijk,
goed dat ik dat niet moet verheerlij-
21
On Stage. Hannelore Cahn in het ‘theater van de herinnering’
Promovendus Liesbeth Hoeven doet onderzoek naar beeld en getuigenis. Zij vraagt zich af of en hoe we de herinnering aan de Holocaust ‘levend’ kunnen houden. Wat zijn de meest effectieve beelden om aan onze kinderen door te geven? Gruwelijke foto’s gemaakt door Russen die de kampen bevrijdden, onuitspreekbare gedichten van de dichter (Paul Celan) die zelf slachtoffer was, een geromantiseerde Holywoodfilm (Schindler’s List) van Steven Spielberg of een postmoderne ‘vrolijke’ film van Roberto Benigni (La Vita è bella). Mag het gruwelijke gepopulariseerd worden?
ven gaat, blijvend in beeld? Dat is de
die erin gevallen zijn, zou kunnen
daad: stilstaan bij de vergankelijk-
vraag die ons sinds Auschwitz tart.
onteren.
heid van de geschiedenis brengt ons
Na 1945 wilde men de verschrik-
het bewustzijn dat de geschiedenis
kingen van de kampen het liefst zo
Doen we de geschiedenis en de men-
gemaakt wordt door personen en niet
snel mogelijk vergeten. De con-
sen die eraan onderworpen waren het
door ‘dé historische situatie’. Maar
frontatie met, het vertellen over en
meest recht door de overlevering van
‘historische contingentie’, de vraag
het in herinnering roepen van de
historisch feitenmateriaal: de dood
naar wat had kúnnen geschieden, zet
Holocaust, werd niet aangegaan.
van meer dan zes miljoen? Of gaat
nadrukkelijk niet de geschiedenis –
‘Waren we maar wie we spelen, dacht
Niet stilstaan bij het catastrofaal
het om onze identificatie met het
de verzameling van historische feiten
Hannelore Cahn en sloot haastig de rits
verleden, maar ‘vooruit’, was lange
verleden, om de toe-eigening van de
– op het spel. Het gaat er alleen
van het geruite rokje. Schoolmeisjes,
tijd de boodschap. Inmiddels heeft
verhalen die bewaard zijn gebleven,
vanuit dat deze historische werkelijk-
bakvissen, dan viel de zoom over mijn
het oorlogsverleden een prominente
waarmee we de afstand ten aanzien
heid niet onverzettelijk is. Omdat er
knie in plaats van ver erboven. De rits
plaats verworven in ons collectieve
van het verleden uitdagend ter verant-
mensen zijn die in deze geschiedenis
liep vast in de dikke stof: kriebelende
geheugen. We bewaren de overblijf-
woording roepen?
hebben geleden en gestreden voor
rotwol. Zes vrouwen, nou ja, jongeda-
selen als ‘cultureel erfgoed’, opdat
mes, in krappe schooluniformen, dat
niet vergeten wordt: dit mag nooit
Neemt u plaats in het ‘theater van
iedere mogelijkheid tot plaatsbepa-
zijn we. De ‘Westerbork Girls’.
meer gebeuren. Er is een Holocaust
de herinnering’. In deze denkbeel-
ling en oriëntatie zoek was – in een
gedenkgebod ontstaan, zoals de
dige ruimte verken ik wat schrijver
ervaring van absolute contingentie –,
Hannelore Cahn (1923), een Duits-
Amerikaanse Holocaustonderzoeker
Simon Vestdijk zestig jaar geleden al
juist het dromen over dat wat had
joodse vluchtelinge belandt tijdens
Terrence Des Pres (1962-1990) ver-
‘historische contingentie’ noemde: de
kúnnen zijn de kracht mobiliseerde
een razzia in doorgangskamp Wester-
woordt, dat ervoor dient te waken dat
vraag naar wat er gebeurd zou zijn als
om voort te gaan, om geschiedenis te
bork. Tegen het tragische decor van
de slachtoffers van de geschiedenis
de geschiedenis een andere loop had
schrijven.
deportatie schittert ze week na week
niet in vergetelheid verdwijnen:
genomen.
Daarom confronteer ik u met de
als een van de ‘Westerbork Girls’ in
1. Gij zult de Holocaust uitbeelden in
Deze vraag van Vestdijk is gedurfd,
vraag wat het betekent als we het
een andere afloop. Omdat daar waar
de Chorus Line van de kamprevue. In
zijn totaliteit als een unieke gebeur-
gesteld net na afloop van de Tweede
leven van de slachtoffers, het leven
deze show – ‘Humor en Melodie’ – is
tenis, als een speciaal geval en een
Wereldoorlog. Zou de Holocaust
van de revue artiesten in Westerbork
voor zoveel mogelijk getalenteerde
koninkrijk op zich, boven of apart van
hebben plaatsgevonden, als Hitler
niet langer reduceren tot voorge-
gevangenen van kamp Westerbork
de geschiedenis.
als achttienjarige jongen niet zou zijn
schiedenis van de bekende afloop, tot
2. Uitbeeldingen van de Holocaust
afgewezen op de kunstacademie in
hun dood. Zij zijn het zelf, die met
grammaboekje getuigt daarvan. Het
dienen zo accuraat en getrouw aan
Wenen? Had kamp Westerbork dan
hun theaterverleden uitdagen tot een
toneelspel, het zingen en dansen, zou
de feiten en omstandigheden van de
bestaan? Zouden de talloze treinen
vorm van herinneren die meer is dan
hen behoeden voor transport naar
gebeurtenis te zijn, zonder om wat
naar de vernietigingskampen dan
een herhaling van het ‘doek dat valt’.
Auschwitz, zo werd verondersteld. De
voor reden dan ook, ook maar iets te
gereden hebben? Was de veelbelo-
laatste trein uit Westerbork vertrok in
veranderen of te manipuleren, ook
vende carrière van joodse musici en
Spotlight on. Ik stel u graag voor aan
niet om artistieke redenen.
artiesten, was het gelegenheidsoptre-
de inmiddels tachtigjarige Hannelore
den van de Westerbork Girls, dan ook
Cahn. Zij was een van de Westerbork
een plechtige of zelfs heilige gebeur-
tot een bruut einde gebracht?
Girls – tweede van links op de Chorus
tenis, met een ernst die geen enkele
Ik stel deze vragen, omdat ze aan-
Line foto – en overleefde het kamp
Hoe houden we deze geschiedenis,
reactie toelaat die de enormiteit ervan
tonen wat het begrip ‘historische
wonderbaarlijk wél. Cultuurhistorica
die ons voorstellingsvermogen te bo-
zou kunnen verdoezelen of de doden
contingentie’ juist niet beoogt. Inder-
Steffie van den Oord reconstrueerde
een rol weggelegd. Het overvolle pro-
september 1944, met daarin de revue artiesten. Bijna niemand van hen overleefde de deportatie.
3. Gij zult de Holocaust benaderen als
Herman de Regt
Per van der Wijst
M. Suurendonk
Annemeike Tan
Borges weer herlezen. Schijf met maar
Haar naam was #Sarah legt meedogen-
Laatst had ik nog gehuild voor die ene,
Mijn meest geliefde kunstwerk in De
één kant valt precies op die zijde. Schijf
loos de vinger op de pijnlijke plek van
uhm, die andere, of tja, hij behoorde
Pont is Blütenstaub von Kiefern uit 1993
kwijt. Eenzijdigheid voelt misschien
Franse jodendeportaties. Aangrijpend+
erbij maar was toch een zonderling,
van Wolfgang Laib. Een kunstwerk dat
goed, maar is niet slim.
geen chipsetende buren. ;-)
uhm, kutnest, haal dan de eerste t en
verstilling en contemplatie oproept.
dan de e weg.
22
23
haar levensverhaal in de roman en de
Cabaret werd tot ‘levenswet’. Philip
de Westerbork revueliederen – haar
nering present gesteld kan worden,
het gedenkgebod uit. Van den Oord
met hem zou haar behoeden voor de-
gelijknamige documentaire Wester-
Mechanicus, een joods journalist die
gezicht spreekt boekdelen –, vraag
steeds opnieuw. Een competentie,
luisterde naar verhalen van oogge-
portatie. Maar Hannelores hart was
bork Girl. Met deze tijdsdocumenten
na deportatie een dagboek bijhield
ik me af wat de herinnering aan het
waarmee we geschiedenis kunnen
tuigen en raadpleegde alle mogelijke
nog vol van haar grote liefde: acteur
zet zij op scherp wat het theater
over zijn kampleven in Westerbork,
theater dat ín de kampen plaatsvond
blíjven schrijven.
schriftelijke bronnen. En toch was er
en verzetsman Rob de Vries... Hij had
betekende voor hen die in het kamp
verhaalt:
voor ons, als verlate getuigen ná de
Dat klinkt beloftevol, in een tijdperk
leemte. Vrijmoedig stapte ze daarom
haar eens bevrijd uit de Hollandsche
kampen, betekenen kan. Het theater:
waarin het behoud van herinneringen
in de schoenen van de drie hoofdrol-
Schouwburg en zou haar weer helpen
verkeerden. Het toneelspel was voor de spelers in
‘Er hangt over deze hele revue een
niet om net als hen te vergeten, maar
steeds afhankelijker wordt van men-
spelers: een rollenspel. Ze reconstru-
vluchten, ditmaal uit Westerbork.
de revue een vlucht uit de werkelijk-
waas van smartelijke weemoed, van
om dat wat zij in hun spel vergeten
sen die getuigen van waar ze zelf niet
eerde of fictionaliseerde – steeds in
Opnieuw wist Hannelore onder te
heid. De werkelijkheid die plaatsvond
leed; men geeft onder stil protest toe
wilden, blijvend te herinneren. Omdat
direct bij aanwezig waren. Beloftevol,
lijn van het verhaal van Hannelore en
duiken in Amsterdam. Totdat Hans
achter de coulissen in de tochtige en
aan de eisen van het levende leven.
wij als verlate getuigen opnieuw voor
maar ook gevaarlijk, voor een herin-
de mensen die haar hebben gekend.
Eisinger haar opspoorde in opdracht
overvolle barakken, waarin prachtige
Ook de executanten, die op het toneel
de opgave staan om het onvoorstel-
neringscultuur die de voorstelling aan
Van den Oord eigende zich het spel-
van de Duitsers en overhaalde terug
kostuums plaats maakten voor wat
lachen, koketteren, hun toneelbloed
bare van een voorstelling te voorzien.
het verleden wil behouden zonder
element van verbeelding toe, vanuit
te keren naar het kamp. Dan zouden
schaars goed dat stonk naar lysol,
aangesproken voelen, maar buiten het
Omdat er voorstellingen - perfor-
de verbeelding te laten ontsporen.
de wetenschap dat haar boek geen
zij beiden gespaard blijven van de-
waarin angst en onzekerheid het
toneel eveneens hun smart dragen. De
mances -, zijn die we in herinnering
Wat op het spel staat? ‘Historische
poging was om ‘de’ geschiedenis te
portatie. Meegaan naar Westerbork of
overnamen van blijdschap en vertier.
mens wil treuren met de door het lot
kunnen roepen en omdat het deze
contingentie’: de vrees dat er een
verhalen – als die al zou bestaan,
blijven in Amsterdam? Hoe zou haar
De werkelijkheid … waarin het plot
getroffenen, maar voelt zich gedwongen
performances zelf zijn die herinnerin-
andere waarheid geschapen wordt
maar om ‘een’ geschiedenis over te
geschiedenis dán geschreven zijn?
de vorm aannam van een noodlot,
te leven met de levenden.’
gen óproepen.
op het moment dat ons voorstel-
leveren. Een geschiedenis die blijvend
lingsvermogen vrij spel krijgt. Een
herinnert aan het cabaret als ‘levens-
en het tragediebegrip in artistieke zin niet langer werd opgevoerd, maar op
Ook bij Hannelore Cahn. Samen met
waarheid die afbreuk zou doen aan
wet’. Aan wat het betekent om de
Benieuwd naar het plot van
historisch niveau werd uitgespeeld.
Steffie van den Oord bezoekt zij een
de verschrikking, een waarheid die de
voortgang ín de ondergang te com-
dit verhaal?
In het theater was alles anders. Daar
oude Broadwaymusical: A Chorus
geschiedenis en haar slachtoffers zou
municeren als een op zichzelf staand
Lees: Steffie van den Oord, Wester-
konden de revue artiesten voorstel-
Line. Deze brengt bij Hannelore
ontheiligen.
heilig en onschendbaar gegeven. Als
bork Girl, Amsterdam; Antwerpen:
ling na voorstelling spelen met en in
herinneringen boven aan de revue
herstel van de communicatie die de
Contact 2008.
de werkelijkheid, een werkelijkheid
in Westerbork: ‘It was, in a way, my
Het Holocaust gedenkgebod dat
Holocaust voorgoed wilde verbreken.
Of zie: Holland doc: Westerbork Girl,
die het voorstellingsvermogen te
glorytime.’ Weer buiten, op Broadway
Terrence Des Pres formuleert wijst
boven ging. ’Ieder doet z’n best om
gooit Steffie van den Oord voor de
er dan ook terecht op dat er iets be-
Het boek Westerbork Girl komt
alles te vergeten’, zo schrijft Wes-
lol haar benen omhoog zoals in de
schermd moét worden. Tegelijkertijd
daarmee tegemoet aan het verlan-
Zie ook:
terbork overlevende Fred Schwarz.
show. Meteen doet Hannelore mee
roept het gebod de schijnzekerheid
gen van opperrabbijn en filosoof
Des Pres, Terrence , ‘Holocaust
De voorstellingen vonden plaats op
en zwaait haar benen nog hoger de
op dat met het afsluiten en afgrenzen
Jonathan Sacks. Hij koestert de hoop
Laughter?’, in Berel Lang (red.),
de dinsdagavond, op de dag dat ’s
lucht in. Publieke belangstelling bleef
van de communicatie over het verle-
dat de Europese geschiedenis ooit
Writing and the Holocaust, New York:
morgens de treinen naar het oosten
niet uit.
den, de herinnering eraan behouden
opnieuw gelezen kan worden vanuit
Holmes & Meier 1988, pp. 216-233.
vertrokken waren. De revue was
De verbeelding als speelplaats?
blijft:
een beloftevol joods perspectief. Een
Mulder, Dirk; Prinsen, Ben (red.),
daarmee meer dan tijdverdrijf voor de
In het theater anticipeerden de revue
Hannelore daagt er met haar act op
perspectief waarbinnen het hoopvolle
Lachen in het donker. Amusement in
Duitse bewakers; het leidde voor de
artiesten en hun publiek op een sa-
Broadway toe uit. Doordat zij haar
Hannelore Cahn (1923). Holocaust
element overheerst, waarbinnen er
kamp Westerbork, Hooghalen: Herin-
gevangenen de aandacht af van het
menleving voorbij de onderdrukking
herinnering aan de Chorus Line in
overlevende. Nationaliteit: Duits-
geen vaststaand eind, geen onherroe-
neringscentrum Kamp Westerbork;
transport. Het transport waar zij die
en de vernietiging, van hun rol als
Westerbork naspeelt en uitbeeldt,
Joods. Burgerlijke staat: gescheiden,
pelijk lot bestaat, omdat in het Joden-
Assen: Van Gorcum 1996.
dag op goed geluk zelf aan ontkomen
nietig mens ontdaan.
voert ze het verleden op in het hier
twee kinderen. Woonplaats: Queens,
dom mensen niet alleen spelers maar
Sacks, Jonathan, Hope and Tragedy /
en nu. Daarmee transformeert haar
Amerika.
medeschrijvers van het draaiboek
Hoop en Tragedie (vert. Janneke van
waren, in tegenstelling tot een aantal
24
VPRO/ DNU Film 2007.
van hun medekampbewoners, fami-
Terwijl ik Hannelore Cahn in de docu-
performance in een performatieve act:
lieleden, vrienden.
mentaire zie luisteren naar een van
een competentie waarmee de herin-
voor het wereldtoneel zijn. Omdat
der Meulen), Tilburg: Nexus Instituut
Kunnen we met deze beschrijving,
een toneelstuk tragisch kan zijn, maar
2009.
met dit script, het verhaal van Han-
het leven zelf niet.
Vestdijk, Simon Essays in duodecimo,
nelore Cahn – Holocaustsurvivor – le-
En dus deelde ik met u de geschie-
Amsterdam: Meulenhoff 1952.
vend houden en ten tonele brengen?
denis van Hannelore Cahn. Een
Ik betwijfel het, net als Steffie van
geschiedenis met een onvoorziene
den Oord. Zij schetst de levensge-
afloop. Met haar optreden als Wester-
Liesbeth Hoeven
Cindy Rooijakkers
Maartje Bertens
schiedenis van Hannelore Cahn in
bork Girl trok Hannelore de aandacht
Promovendus bij het Department of
De film Buried speelt zich enkel af in
De Lord of the Rings blijft mijn favoriet:
een deels op feiten en deels op fictie
van Hans Eisinger, lid van de Joodse
Culture Studies van de Tilburg School
een doodskist. Acteerwerk: een 10.
het verhaal, de muziek, de omgeving,
gebaseerde roman en daagt daarmee
ordedienst in Westerbork. Een relatie
of Humanities
Verhaal: een 10. Einde: een dikke 10.
de hele sfeer die de film met zich mee-
Kortom: een staande ovatie!
brengt… ohja en Viggo Mortensen.
25
In Memoriam ... Ton Vallen Tot slot In Memoriam Ton Vallen (1946-2011)
Tot slot... Agenda
Mr. X. Mao, MSc van het Departement Cultuurwetenschap-
Laura van Bochove, masterstudente Interculturele Commu-
pen zal op 25 mei promoveren op het proefschrift Airport
nicatie, heeft de Danteprijs voor het beste studiegebonden
under Control. Multi-agent Scheduling for Airport Ground
reisplan gewonnen. De prijs is uitgereikt op 16 december
Handling. (Co)promotores zijn prof.dr. H.J. van den Herik,
jl. door vice-decaan Hans van Driel. Laura verblijft tussen
prof.dr. E.O. Postma, dr. A.H. Salden en dr. N. Roos
april en juli 2011 aan de Beijing Language and Culture Uni-
Wanneer: 25 mei om 10.15 uur
versity. Naast het verrichten van onderzoek over de positie
Waar: Aula (Cobbenhagen building)
van het Engels in het linguïstische landschap van Beijing zal Laura tevens vakken volgen en betrokken worden bij het
bestaan had, zou Ton hem bedacht kunnen hebben. Geen zin die mede namens hem de deur uit moest, bleef on-
Antje Kroch / Uitreiking Du Perron prijs
onderzoeksprogramma naar globalisering van het Manda-
gelezen (en als het aan hem lag heel wat zinnen ook niet
Op 31 maart zal de Zuid-Afrikaanse dichteres Antjie Krog
rijn Chinees.
ongewijzigd). Het was voor ons een luxe te weten dat Ton
een lezing verzorgen tijdens de jaarlijkse uitreiking van
elk voortgangsverslag, elk jaarverslag en elke financiële
de E. du Perronprijs. De titel van haar lezing luidt: Suske
Christine van der Aa, studente Human Aspects of Infor-
verantwoording tot in de puntjes verzorgde. Heftig mop-
en Wiske en Mandela. Na afloop van de lezing zal de E. du
mation Technology, won met haar masterscriptie Do you
perend af en toe, dat dan weer wel, op de ‘zegeningen’
Perronprijs uitgereikt worden aan een van de drie geno-
read me? Value of computer-mediated communication for
van NWO en de bureaucratie. Ton wist ook altijd precies
mineerden. De E. du Perronprijs is een jaarlijkse prijs van
adults with Autism Spectrum Conditions de studentenprijs
wie welk werk verricht had en zag dat ook graag gehono-
de Gemeente Tilburg en de Tilburg School of Humanities
beschikbaar gesteld vanuit de Nederlandse Vereniging
reerd; ‘ere wie ere toekomt’ vond hij. Oog voor detail bleek
ter bekroning van mensen of instellingen die zich middels
voor Autisme. De NVA kent jaarlijks een prijs uit het Han-
ook uit zijn persoonlijke betrokkenheid bij de mensen met
een actieve bijdrage aan de cultuur verdienstelijk hebben
nemiekefonds toe aan een student die een werkstuk heeft
wie hij samenwerkte. Ton wist altijd alles. Een aio die niet
gemaakt voor de bevordering van wederzijds begrip en een
geschreven waarin autisme centraal staat.
lekker in zijn vel zat, een student-assistente met persoon-
goede verstandhouding tussen de in Nederland woon-
Toen ik gisteren van het Dantegebouw naar het (andere)
lijke zorgen, een collega in een dip: Ton maakte even tijd,
achtige bevolkingsgroepen. Bij het ter perse gaan van dit
Marieke Boerefijn, studente Religiewetenschappen, heeft
huis van Ton fietste om hem nog één keer gedag te zeg-
herzag een planning, bood een logeeradres aan en gaf
nummer waren de genomineerden nog niet bekend. Meer
de Bisschop Ernst Thesisprijs gewonnen met een scriptie
gen, moest ik halverwege terug: ik had mijn tasje ergens
– gevraagd en ongevraagd – advies. Mooie details zag je
informatie: www.tilburguniveristy.edu/duperronprijs
over Muskens’ voorstel te bidden naar Allah. De prijs van
laten liggen. Als Ton op zijn kamer had gezeten, had hij
ook in de foto’s die hij maakte.
Wanneer: dinsdag 31 mei om 19.45 uur
het Department of Culture Studies wordt jaarlijks uitgereikt
misschien wel geroepen: Heb je je tasje? Fietssleutel bij
Hij was trots op het Dash project – zijn laatste grote pro-
Waar: Nieuwe Vorst, Tilburg
aan de student(e) Religiewetenschappen die de beste afstu-
je? Zonder deze Antonius zou ik in de loop der jaren heel
ject – dat hij samen met collega’s uit Tilburg, Utrecht en
wat tasjes, sleutels en paraplu’s in trein of vergaderzaal
Amsterdam had weten te realiseren en hoopte nog lang
Saskia Maas, alumna en momenteel directeur van Boom
hebben laten liggen. En nog jaren nadat ik zelf een keer
dat hij de afronding daarvan mee zou kunnen maken. Wat
Chicago te Amsterdam, zal in september spreken in het
Mededelingen
was kwijtgeraakt op een uitstapje van het werkverband,
had hij graag nog vernomen dat wij juist vandaag zeer po-
Dante Café, een brandnieuw initiatief van de alumniver-
Universitaire Lerarenopleiding
placht Ton aan het einde van de dag te controleren of ik er
sitieve oordelen binnenkregen over een vervolgaanvraag.
eniging Dante. Afgestudeerden en medewerkers van de
Tilburg University heeft in samenwerking met OMO (Ons
nog wel bij was.
Paul Leseman, projectleider van Dash, noemde Ton de
Tilburg School of Humanities krijgen hier een uitstekend
Middelbaar Onderwijs) een aantal lerarenopleidingen ont-
Mijn eerste project op de universiteit heb ik overigens
pater familias van het project: “De warme persoon die Ton
podium om elkaar én huidige studenten een paar keer per
wikkeld onder de naam ULT (Universitaire Lerarenopleiding
ook aan Ton te danken. Hij kwam een keer langs met een
was, zijn loyaliteit aan ons project en aan ons allen heeft
jaar te ontmoeten.
Tilburg). Met deze lerarenopleidingen kunnen studenten
onderzoeksvraag van het ministerie van O&W over alfabe-
zeer bevorderlijk gewerkt voor wat we met elkaar tot stand
Wanneer: vrijdagmiddag september (exacte datum volgt,
een eerstegraads onderwijsbevoegdheid behalen, zodat zij
tisering van volwassen migranten. Of dat iets voor mij zou
hebben gebracht.”
zie www.dedanteconnectie.nl) om 16.00 uur
in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs les kunnen
Waar: Filmfoyer, Tilburg
geven.
zijn? Ja dus. Het was nog de tijd dat je met pen en papier
De Universitaire Lerarenopleiding Tilburg gaat gefaseerd
onder een boom in de tuin je data uit kon werken. ‘Als dat
Als Ton nog eindredacteur van Dante Magazine was
maar geen bescheten data zijn’, zei Ton. Na dat eerste
geweest, dan zou hij nu graag de pen hebben gepakt om
Prijzen en onderscheidingen
van start. De School of Humanities doet de aftrap: vanaf
project volgden er nog vele waarin we samengewerkt
van elke ellips in deze tekst een mooie, welgevormde zin
Michiel Meijer, afgestudeerd Research Master Filosofie,
september 2011 gaan de lerarenopleidingen Nederlands,
hebben: rond de voorschoolse educatie, NT2-onderwijs,
te maken.
heeft de Leo Polak scriptieprijs 2010 gewonnen voor zijn
Filosofie en Levensbeschouwing van start.
scriptie Nietzsche, Taylor en de tegengestelde krachten van de
Meer informatie:
lands in het MBO. Het kon bijna niemand ontgaan als er
Jeanne Kurvers
moraal. De prijs werd op 28 januari door juryvoorzitter Leo
www.tilburguniversity.edu/lerarenopleiding
weer iets moois af was: Ton ging desnoods alle kamers af.
Universitair hoofddocent bij het Department
Samama uitgereikt tijdens de Dies van de Universiteit voor
Als de uitdrukking ‘Der liebe Gott steckt im Detail’ niet al
of Culture Studies
Humanistiek.
Opstap Opnieuw, schooltaal (het Dash project) en Neder-
26
deerthesis heeft geschreven.
27