Διάλεξη: ΜΕΤΑΒΛΗΤΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ by Κατερίνα Τιμοθέου

δημοκρίτειο πανεπιστήμιο θράκης _ τμήμα αρχιτεκτόνων μηχανικών

Μεταβλητότητα και Μετασχηματισμοί

Από τους μηχανισμούς της αρχαιότητας, έως τις εφαρμογές στη σύγχρονη κατοικία

Κολόζη Αντωνία _Τιμοθέου Αικατερίνη

Φοιτήτριες: Κολόζη Αντωνία 601625 Τιμοθέου Αικατερίνη 601596 Επιβλ. καθηγήτρια: Αμερικάνου Ελένη Οκτώβριος 2019 Ξάνθη

Στους γονείς μας

Μεταβλητότητα και Μετασχηματισμοί Από τους μηχανισμούς της αρχαιότητας, έως τις εφαρμογές στη σύγχρονη κατοικία.

_ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ενότητα 1: Ανάλυση εννοιών και όρων σχετικά με την ένταξη και την ενσωμάτωση κινούμενων και μεταβαλλόμενων στοιχείων στην αρχιτεκτονική............................................................................................................................... 10

Κεφάλαιο 1ο:Εκδοχές της μεταβολής των στοιχείων του χώρου......................................................................... 12 _ Βασικές έννοιες........................................................................................................................................................ 13 _ Η κίνηση ενός στοιχείου.......................................................................................................................................... 13 _ Η Μεταβολή της μορφής ενός χώρου................................................................................................................... 15 _ Η Προσαρμοστικότητα και η Ευελιξία ως ιδιότητα ενός χώρου....................................................................... 17 _ Η Δυναμική Αρχιτεκτονική (Dynamic Architecture)............................................................................................. 18 _ Μεταβαλλόμενη Αρχιτεκτονική (Transformable Architecture).......................................................................... 19 Κεφάλαιο 2ο: Συνθετικοί χειρισμοί στο σχεδιασμό της μεταβαλλόμενης κατοικίας........................................... 21 _ Η κατοικία ως πρωταρχικό πεδίο σχεδιασμού στην αρχιτεκτονική................................................................... 21 _ Ο συνθετικός χειρισμός της ελεύθερης κάτοψης (plan libre)........................................................................... 23 _ Ο Ατελής χώρος (incomplete space) ως βάση για μεταβολές στα στοιχεία της κατοικίας 24 Ενότητα 2: Ιδέες και Εφαρμογές σχετικά με την εισαγωγή και την εξέλιξη της μηχανής στην Αρχιτεκτονική, Ιστορική αναδρομή................................................................................................................................................................. 26 Κεφάλαιο 3ο:Μηχανισμοί, μηχανές που συνέβαλαν στην μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική από την αρχαιότητα έως την βιομηχανική επανάσταση....................................................................................................................................... 28 _ Αρχαία Ελλάδα......................................................................................................................................................... 29 _ Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία........................................................................................................................................... 31 _ Αναγέννηση (15ος -17ος αιώνας).......................................................................................................................... 32 _ Μπαρόκ (1600 - 1750) ............................................................................................................................................34 _ Βιομηχανική Επανάσταση (1820 -1870)................................................................................................................ 36

Κεφάλαιο 4ο: Η αποθέωση της μηχανής, στα κινήματα και τις τέχνες του 20ου αιώνα.....................................39 _ Φουτουρισμός (1909 -1920).................................................................................................................................... 40 _ Κονστρουκτιβισμός (1922 - 1930)........................................................................................................................... 43 Κεφάλαιο 5ο:Η μεταβαλλόμενη κατοικία μέσα από χαρακτηριστικές περιπτώσεις........................................... 47 _Η παραδοσιακή Ιαπωνική κατοικία, ως πρότυπο................................................................................................. 48 _ Το ελάχιστο μέγεθος της κατοικίας, ως μελέτη για τους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα................................. 52 _ Το επίπεδο, ως στοιχείο με ανεξαρτησία στον χώρο, το παράδειγμα του Νεοπλαστικισμού (De Stijl)...... 54 _ Ο τομέας του επίπλου, εμπνέει την αρχιτεκτονική του Bauhaus (1919-1933).............................................. 56 _ Οι συνθετικές επινοήσεις του Le Corbusier (1887 - 1965)................................................................................ 57 _ Η χρήση των κινητών στοιχείων στις κατοικίες του Μies van der Rohe (1886-1969) 59 _ Buckminster Fuller (1895-1983) και οι προτάσεις του, γύρω από το ζήτημα της στέγασης και η επιρροήπου άσκησε.....................................................................................................................................................61 _ Η έμφαση που προσδίδει ο Jean Prouvé (1901- 1984) στην χρήση των κινητών στοιχείων......................... 64 _ Η κριτική στο Μοντέρνο και οι πρωτοποριακές προτάσεις των ουτοπιστών αρχιτεκτόνων.......................... 65 Κεφάλαιο 6ο :Το έργο και οι ιδέες του Τάκη X. Ζενέτου (1926 -1977) για την κατοικία του μέλλοντος.......... 73 Ενότητα 3: Ζητήματα και εφαρμογές της σύγχρονης μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής................................... 78 Κεφάλαιο 7ο: Αιτίες και ανάγκες που καλύπτουν τα μεταβαλλόμενα στοιχεία στην κατοικία.......................... 80 _ Μετασχηματισμός εσωτερικών χώρων για την κάλυψη λειτουργικών αναγκών............................................. 81 _ Διαμόρφωση συνθηκών άνεσης σε εσωτερικούς και ημιυπαίθριους χώρους................................................. 85 Κεφάλαιο 8ο: Περιορισμοί και εφαρμογές στην σύγχρονη κατοικία................................................................... 86 _Τύποι κίνησης............................................................................................................................................................. 87 _Παραδείγματα εφαρμογών....................................................................................................................................... 91 Συμπεράσματα............................................................................................................................................................100 Βιβλιογραφία.............................................................................................................................................................. 101

Α. Κωνστανπνίδης: «Αν το κάθε οικοδόμημα δεν είναι μονάχα ένα στέγαστρο, αλλά και μια επένδυση για το ανθρώπινο σώμα, τότε δεν είναι πια μια πλαστική μορφή μόνιμη και σταθερή, αλλά είναι - πρέπει να είναι - κάτι πολύ πιο εύπλαστο, κάτι πολύ προσωρινό, όχι εικόνα, αλλά ζωή και δράση.»

_ Περίληψη

Οι μηχανές και οι μηχανισμοί εντάχθηκαν στην ζωή του ανθρώπου για να καλύψουν ανάγκες, και να δημιουργήσουν συνθήκες για ευκολότερη επιβίωση και καλύτερη διαβίωση. Γεγονός που ισχύει ακόμα και σήμερα και θα ισχύει για πάντα, άλλωστε αυτός είναι και ο λόγος ύπαρξής τους. Ανά τους αιώνες η μηχανή αποτέλεσε πηγή έμπνευσης σε πολλούς τομείς στη ζωή του ανθρώπου, στην αρχιτεκτονική δε, ολόκληρα κινήματα έχουν αφιερωθεί σε αυτή. Η ένταξή των μηχανισμών στην αρχιτεκτονική, ήρθε για να μετατρέψει δύσκολες ή και χρονοβόρες διαδικασίες, σε εύκολες και γρήγορες, όπως , από εφήμερες κατασκευές ικριωμάτων, για την κατασκευή αρχιτεκτονημάτων στην αρχαιότητα, μεταφορά και χρήση πολιορκητικών μηχανών, χρήση θεατρικών μηχανισμών, μέχρι και την δημιουργία τρισδιάστατων κινητών γλυπτών, για την ένταξη και της τέταρτης διάστασης, αυτής του χρόνου. Πράγμα που καθιστά εμφανές πως οι επιρροές και τα πρότυπα, που ενέπνευσαν για τις μεταβολές στον αρχιτεκτονικό χώρο, αποτέλεσαν ιδέες από πεδία, και εκτός του φάσματος της αρχιτεκτονικής. Από την άλλη πλευρά, μετά την βιομηχανική επανάσταση, υπήρχαν ριζικές αλλαγές στην ζωή του ανθρώπου με έντονες κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις , που επηρέασαν άμεσα το πεδίο της αρχιτεκτονικής κατοικίας. Αναδύθηκαν ανάγκες για νέες προτάσεις κατοίκησης και διάρθρωσης της κατοικίας, οι οποίες εκπροσωπούσαν την έννοια της ευελιξίας σε σταθερό χώρο και στη συνέχεια άρχισαν να ενσωματώνουν την έννοια μεταβλητότητας στα στοιχεία που απαρτίζουν τα όρια του χώρου. Στη συνέχεια, πρωτοποριακές αλλά και ουτοπικές ιδέες, έκαναν την εμφάνισή τους, με μεγάλα σχέδια στα μυαλά των αρχιτεκτόνων, κάτι που ενώ τα περισσότερα δεν έγιναν πραγματικότητα, αποτέλεσαν την έμπνευση για αυτό που ορίζουμε σύγχρονη μεταβαλλόμενη κατοικία. Είναι φανερό ότι πολλοί σύγχρονοι σχεδιαστικοί χειρισμοί της κατοικίας, έχουν βαθιές ρίζες στον χρόνο, γεγονός όμως που δεν τους καθιστά στάσιμους, αν και οι βασικές ανάγκες είναι πάντα ίδιες. Ο εσωτερικός χώρος της κατοικίας πρέπει να εμπνέει άνεση και να καλύπτει παραπάνω από τις βασικές ανάγκες. Οι τρόποι και τα μέσα που προσφέρει η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική στην κατοικία, εχουν ένα αποδοτικό αποτέλεσμα και τις κατηγοριοποιούμε με βάση την συνθήκη που καλύπτουν, αναλύοντας την κίνηση που ακολουθούν. Με όλα αυτά τα δεδομένα και την σημερινή κατάσταση σε σχέση με την δυσκολία της εποχής μας στην εύρεση μόνιμης κατοικίας, λόγω χωρικών και οικονομικών ζητημάτων , καταλήγουμε πως η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική , είναι η πιο άμεση και αποτελεσματική λύση και πως στο πέρασμα των χρόνων, θα γίνεται όλο και πιο μεγάλο κομμάτι του σχεδιασμού μιας ευέλικτης και άνετης κατοικίας.

_ Λέξεις κλειδιά

μεταβλητότητα, ευελιξία,προσαρμοστικότητα, μηχανισμοί, κινητά στοιχεία, χωρικός μετασχηματισμός, τεχνικές σχεδισμού μεταβαλλόμενη κατοικία

_Εισαγωγή

Η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, αποτελεί μία τάση στη σύγχρονη εποχή, αναζητώντας νέες τεχνολογίες και μεθόδους σχεδίασης, δίνοντας την δυνατότητα στον άνθρωπο να μεταβάλλει τον χώρο γύρω του και να τον προσαρμόζει στις δικές του ανάγκες. Στα πλαίσια πάντα, της δημιουργίας άνετου περιβάλλοντος, με βασικό μέλημα την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα. Μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή τη προσέγγιση στον τομέα του σχεδιασμού και της αρχιτεκτονικής , διότι γνωρίζουμε ότι η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από συνεχείς αλλαγές σε πολλά επίπεδα. Ένα από αυτά τα επίπεδα είναι αυτό της τεχνολογίας, η οποία στην εποχή μας εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς μεταβάλλοντας διαρκώς τις σχέσεις του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Αυτό που κάνει ενδιαφέρουσα αυτή την τάση, είναι ότι, η χρήση μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής, με έμφαση στην εφαρμογή μηχανικής τεχνολογίας, είναι ένα μέσο για την λύση λειτουργικών αναγκών αλλά και την επίλυση ζητημάτων άνεσης στο εσωτερικό μιας κατασκευής. Θεωρούμε πως για να γίνουν νέες προτάσεις και επαναπροσδιορισμός της ευελιξίας στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, είναι αναγκαία η κατανόηση της χρήσης των μεταβαλλόμενων στοιχείων και των πλεονεκτημάτων τους, ώστε να ενταχθούν ομαλά στον σύγχρονο σχεδιασμό. Το θέμα αυτής της έρευνας, έγκειται στο πώς οι κατασκευές που έφτιαξε ο άνθρωπος από την αρχαιότητα ώστε να βελτιώνει τη ζωή του, η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι μηχανισμοί που χρησιμοποιήθηκαν σε τομείς και εκτός του πεδίου της αρχιτεκτονικής κατασκευής , σε συνδυασμό με τις ιδέες και τις σχεδιαστικές επινοήσεις που μελετήθηκαν ανα τους αιώνες για τις ανάγκες της κατοικίας, οδήγησαν σε αυτό που ονομάζεται μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική και συγκεκριμένα οι εφαρμογές της στην κατοικία. Με λίγα λόγια, γίνεται μια επεξηγηση των λόγων και των αναγκών που επιβάλλουν αλλαγές στο δομημένο περιβάλλον, καθώς και προσπάθεια εισαγωγής, στον τρόπο και τις τεχνικές σχεδιασμού στον χώρο της κατοικίας, για την ένταξη δυναμικών στοιχεί-

ων, με την χρήση μηχανισμών, που αφορούν τον μετασχηματισμό του εσωτερικού της, με στόχο, την κάλυψη αναγκών. Παρατηρείται ότι στην δημιουργία τέτοιων πολυσύνθετων χώρων, υπάρχει ανάγκη για διεπιστημονική μελέτη. Η ένταξη της μεταβλητότητας σε ένα χώρο, πραγματοποιείται μέσω των συνεργασιών διαφόρων επιστημονικών κλάδων. Ο πρώτος κλάδος και συντονιστής , είναι αυτός της αρχιτεκτονικής, που θα σχεδιάσει και θα μελετήσει το κτίριο. Ο αρχιτέκτονας λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ανάγκες του χρήστη και τους χωρικούς περιορισμούς, εντάσσει στη συνθετική διαδικασία τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν ένα μεταβαλλόμενο χώρο. Οι υπόλοιποι κλάδοι,που συνεργάζονται και συμμετέχουν, καθ’όλη τη διαδικασία τη μελέτης, ασχολούνται καθαρά με τις τεχνικές , τους τρόπους και τα μέσα που θα εφαρμοστεί ή όλη αρχιτεκτονική μελέτη, όπως η μηχανική ή μηχανολογία, ή η ηλεκτρολογία κτλ., ώστε να επιτευ-

χθεί ο έλεγχος της στατικής ικανότητας, της ενεργειακής απόδοσης, η τοποθέτηση μηχανισμών, αυτοματισμών κτλ. Οι κλάδοι που περιβάλλουν την αρχιτεκτονική, γίνονται και κομμάτι της, όπως για παράδειγμα με την ένταξη των μηχανικών στοιχείων στην αρχιτεκτονική κατασκευή. Παρόλα αυτά όμως , σε καμία περίπτωση , δεν αντικαθίσταται η αρχιτεκτονική μελέτη και σύνθεση, από την μηχανική υποδομή που απαιτούν οι εγκαταστάσεις των τεχνολογικών μέσων, που ενσωματώνονται στην κατασκευή. Όπως αναφέρει και ο Δ. Φατούρος: “Η στατική λύση, η κατασκευή και η αντιληπτική οργάνωση,[...] είναι τρία διαφορετικά ζητήματα, τρία διαφορετικά συστήματα. Είναι λοιπόν τελείως διαφορετικό ζήτημα το συντακτικό της αρχιτεκτονικής σύνθεσης από τη στατική οργάνωση και την κατασκευή. Τα τρία αυτά διαφορετικά συστήματα ασφαλώς πρέπει να συνδυαστούν και να συντονιστούν. Αλλά αυτός ο συντονισμός μπορεί και πρέπει να γίνεται,[...] χωρίς να επηρεάζεται η αυτονομία

της αρχιτεκτονικής σύνθεσης”. Η χρήση μεταβλόμενων στοιχείων είναι κομμάτι της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, η οποία καθίσταται δυναμική, λόγω των εναλλαγών, των ορίων και της σχέσης μεταξύ των χώρων και εν γένει αποδοτικότερη ως προς την πιο εφευρετική διαχείριση των αναγκών που χρήζουν κάλυψη. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η αποσαφήνιση των εννοιών γύρω από την χωρική κίνηση και τις εκδοχές της στην αρχιτεκτονική, ώστε να γίνει κατανοητό το περιεχόμενό τους. Μέσα από την έρευνα της ετυμολογίας τους, αλλά την ερμηνεία που τους έχει δοθεί από κλάδους, της φιλοσοφίας, της φυσικής, αλλά και της αρχιτεκτονικής. Για την ιστορική αναδρομή, αντλήθηκαν πληροφορίες από βιβλία αρχιτεκτονικής και τέχνης , βιβλία ιστορίας, σημειώσεις καθηγητών αρχιτεκτονικής και το διαδίκτυο. Εστιάσαμε στην αναζήτηση συνθετικών χειρισμών, σε σχέση με την διαχείριση της κάτοψης, σε ιστορικές περιπτώσεις

όπου οι ανάγκες οδήγησαν στην επινόησή τους καθώς και σε κινήματα και ιδέες που επηρέασαν τον τρόπο σκέψης, και αποτέλεσαν την βάση της αρχιτεκτονικής διαδικασίας, στα πλαίσια της μεταβολής. Παράγοντες που πιστεύουμε πως ενέπνευσαν το σημερινό περιβάλλον της μεταβαλλόμενης κατοικίας και είναι άξιοι να αναφερθούν. Στη συνέχεια , για να περάσουμε στη σύγχρονη εποχή, κάνουμε μια κατηγοριοποίηση των αναγκών που καλύπτει η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, με βάση την κοινή λογική, αλλά και θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής, ώστε να καταλήξουμε στην ανάλυση των μηχανικών τύπων κίνησης, ή συνδυασμό αυτών, που μπορεί να υφίστανται τα στοιχεία, για τον μετασχηματισμό του χώρου μιας κατοικίας, με βάση συγκεκριμένα παραδείγματα.

_ Δομή

_ Στην πρώτη ενότητα, γίνεται η ανάλυση και η επεξήγηση των εννοιών και των όρων, ώστε να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο. Γίνεται , δηλαδή, μια προσπάθεια να προσδιοριστούν οι έννοιες που αφορούν την κίνηση των στοιχείων, αλλά και τις ιδιότητες ενός δυναμικού χώρου. Αποσαφηνίζεται, λοιπόν, το πώς ορίζουμε, σε αυτην την εργασία, τις έννοιες που εντάσσονται στην μεταβαλλόμενη και δυναμική αρχιτεκτονική. Εστιάζοντας στην κατοικία και τους συνθετικούς χειρισμούς που χρησιμοποιούνται στο σήμερα, γίνεται έρευνα πάνω στην ενσωμάτωση των μεταβαλλόμενων στοιχείων, στη καθημερινότητα του “κατοικείν”. _ Στη συνέχεια , γίνεται μια ιστορική αναδρομή ,των χρονικών περιόδων και εποχών που εντοπίζουμε πως υπάρχει έντονη ενασχόληση με τις μηχανές, οι οποίες έχουν χωρικό αντίκρισμα και αποτέλεσαν την βάση για την εξέλιξη των σημερινών μηχανισμών που εφαρμόζονται στην σύγχρονη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική. Η περιγραφή ξεκινάει από τους αρχαίους χρόνους, με τις πρώιμες μεταβαλλόμενες κατασκευές, μηχανές και μηχανισμούς, μέχρι την βιομηχανική επανάσταση, ώστε να καταλήξει στην αποθέωση της μηχανής, μέσω των κινημάτων και των τεχνών του 20ου αιώνα, τα οποία ένταξαν την μηχανική κίνηση σαν ιδέα στην αρχιτεκτονική σκέψη. Έπειτα, εξετάζουμε αναλυτικότερα, τις επιρροές που ασκήθηκαν, μέσα από μελέτες και χειρισμούς που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της κατοικίας, σε εποχές χωρικών κρίσεων και σε ανάγκες που επέβαλαν αλλαγές. Τέλος , παρουσιάζονται σκέψεις και προτάσεις, πρωτοποριακές για την εποχή τους , που αποτέλεσαν όμως πηγή έμπνευσης για τη σύγχρονη μεταβαλλόμενη κατοικία. _ Μεταβαίνοντας στο σήμερα, εξετάζουμε τις ανάγκες που καλύπτει, αλλά και τους λόγους που χρησιμοποιείται η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική. Κάνουμε μια κα-

ταγραφή των εφαρμογών ,χωρίζοντάς τες σε δύο κατηγορίες, η πρώτη είναι την για κάλυψη λειτουργικών αναγκών και η δεύτερη, για την διαμόρφωση συνθηκών άνεσης σε εσωτερικούς και ημιυπαίθριους χώρους. Συνοψίζοντας, περιγράφουμε τα μέσα με τα οποία καλύπτονται οι ανάγκες που προαναφέραμε, σε μια κατοικία, σύμφωνα με τον τύπο κίνησης που ακολουθούν, βασισμένα σε επιλεγμένα παραδείγματα.

Ενότητα 1_ Ανάλυση εννοιών και όρων σχετικά με την κίνηση στην αρχιτεκτονική 12

Κεφάλαιο 1ο: Εκδοχές της μεταβολής των στοιχείων του χώρου Ο όρος μεταβαλλόμενη δομή εμπεριέχει το εξής οξύμωρο σχήμα: Η λέξη δομή δίνει στατικότητα σε ένα σύστημα, ενώ η λέξη μεταβαλλόμενη σχετίζεται με την κίνηση και την αστάθεια. Σε μια μεταβαλλόμενη κατασκευή πρέπει συνεχώς να υπάρχει ισορροπία μεταξύ μηχανικών και στατικών συστημάτων. Στη μεταβαλλόμενη φάση, πρέπει να δίνεται δυνατότητα για ελεγχόμενες κινήσεις-μεταβολές, αλλά από τη στιγμή που ο μηχανισμός είναι σταθερά τοποθετημένος καπου, η κατασκευή θα πρέπει να είναι άκαμπτη και ασφαλής για χρήση(1)t Στην παρούσα διάλεξη εξετάζονται και παρουσιάζονται όροι οι οποίοι συχνά συγχέονται και αυτό συμβαίνει επειδή εμπεριέχουν μέσα τους την έννοια της κίνησης. Το βασικό θέμα που εξετάζεται αφορά στοιχεία του χώρου και μηχανισμούς που έχουν ποιότητες και ιδιότητες οι οποίες οδηγούν στη δημιουργία δυναμικών χώρων.

(1) Sam Bouten, Transformable Structures and their Architectural Application, Gent (2015)

Ως δυναμικοί χώροι νοούνται οι χώροι οι οποίοι αλληλεπιδρούν δυναμικά τόσο με τον χρήστη όσο και με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται και έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλλονται ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται σε διαφορετικές κλιματικές ή λειτουργικές συνθήκες. Ο σκοπός του κεφαλαίου είναι να διερευνηθούν βασικές έννοιες, ώστε να γίνει κατανοητό το αντικείμενο της έρευνας, καθώς έχουν μεγάλο εννοιολογικό εύρος. Αυτό θα πραγματοποιηθεί με την αποσαφήνιση των όρων της κίνησης και της μεταβολής, τη συσχέτιση των βασικών εννοιών με τα στοιχεία ενός χώρου, ποιες ιδιότητες του προσδίδουν και θα βάση αυτών θα ακολουθήσει η κατηγοριοποίηση στην αρχιτεκτονική βάση των χαρακτηριστικών της.

_ Βασικές έννοιες _ Η κίνηση ενός στοιχείου Η κίνηση ως γενική έννοια, απασχόλησε πολλούς τομείς και ρεύματα ανά τους αιώνες. Από την Αριστοτελική θεωρία, στη μηχανική του Νεύτωνα στη σύγχρονη κλασική μηχανική, η έννοια της κίνησης και η ανάλυσή της πρωταγωνιστεί στους φιλοσοφικούς και επιστημονικούς κύκλους. Στην αρχιτεκτονική το δίπτυχο στάση- κίνηση αναλύεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής θεωρίας και σύνθεσης αλλά και μετέπειτα η ροή της κίνησης ως την ίδια την εμπειρία του χρήστη. Η κίνηση που μας ενδιαφέρει είναι αυτή ενός στοιχείου μέσα στο χώρο. Η σύγχρονη μηχανική υπαγορεύει πως όταν ασκηθεί πίεση σε ένα αντικείμενο, θα αντιδράσει είτε μεταβάλλοντας τη θέση του είτε τη μορφή του, ακόμα και παραμένοντας ίδιο λόγω αδράνειας. Αυτές οι αντιδράσεις μπορούν να μελετηθούν,

Εικόνα.1.1 Το εκρεμές του Νεύτωνα.

να κατηγοριοποιηθούν και να καταγραφούν ως πιθανές συμπεριφορές που μπορούν να χαρακτηρίσουν ένα αντικείμενο ή μηχανισμό. Ενδεικτικά, θα ασχοληθούμε με την κίνηση κάποιου στοιχείου σε σχέση με έναν έναν άξονα, ορμώμενο από ένα αρχικό σημείο ή ένα σημείο αναφοράς. Ανάλογα τον άξονα της κίνησης, μπορούν να αναγνωριστούν τρεις βασικές κατηγορίες κίνησης: α) μετάθεση, β) περιστροφή και γ) μετάθεση και περιστροφή. Η μετάθεση, είναι η γραμμική μετατόπιση που πραγματοποιείται παράλληλα στο καρτεσιανό σύστημα αξόνων, η περιστροφή πραγματοποιείται όταν ένα στοιχείο αλλάζει προσανατολισμό περιστρεφόμενο γύρω από το σύστημα αξόνων και η μετάθεση και περιστροφή ο συνδυασμός και των δύο. Για απλές κατασκευές- μηχανισμούς η μετάθεση πραγματοποιείται πάνω σε οδηγό (ράγα) και η περιστροφή μέσω μια άρθρωσης ή μεντεσέ. Εν κατακλείδι ορίζουμε την κίνηση ενός στοιχείου ως τη μεταβολή της θέσης ή του προσανατολισμού ή και των δύο ενός σώματος με τη χρήση ενός μηχανισμού πάνω ή γύρω από έναν άξονα σε σχέση με ένα σταθερό σημείο αναφοράς.

Για τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ) , κίνηση δε θα πρέπει να θεωρείται μόνο η μετατόπιση ενός πράγματος στο χώρο (φορά), αλλά κάθε μεταβολή που μπορεί να υποστεί ένα πράγμα. Ποιοτικά είναι η αλλοίωση του πράγματος, ενώ ποσοτικά η αύξηση ή η μείωσή του και αυτές οι μεταβολές γίνονται περνώντας από μια υφιστάμενη κατάσταση προς την αντίθετή της. Κίνηση υπό αυτή την έννοια μπορεί να υπάρξει μόνο για τα όντα. Τα όντα κατά τον Αριστοτέλη αποτελούνται από την μορφή η οποία μπορεί να μεταβληθεί και από την ύλη η οποία είναι πάντα σταθερή. Στη θεωρία της κίνησης του Αριστοτέλη στηρίχθηκε και ο Leonardo Da Vinci (1452-1519 π.Χ). Για τον Da Vinci, όπου υπάρχει κίνηση υπάρχει και ζωή «Il moto è causa d’ogni vita». Η ζωή περιλαμβάνει άπειρες διαδικασίες αλλαγής, πράγμα το οποίο καθιστά την ανθρώπινη ύπαρξη δυναμ`ική. Σε κάθε μορφή εξέλιξης, ο χρόνος αποτελεί την ανεξάρτητη μεταβλητή. Ένα σύστημα, λοιπόν, για το οποίο ο χρόνος δεν παίζει κανένα ρόλο και κατά συνέπεια δεν παρουσιάζει καμία αλλαγή, θεωρείται αφύσικo. (1)

(1) Ουνγρίνης 2012, : 50

_ Η Μεταβολή της μορφής ενός χώρου Η έννοια της μεταβολής, όπως και της κίνησης απασχολεί διάφορους τομείς και ανάλογα αναλύεται σε διαφορετικά επίπεδα. Στη φιλοσοφική δραστηριότητα από τον 5ο αιώνα τη μελετά μια σειρά μεγάλων φιλοσόφων: Από τον Ηράκλειτο (540-480 π.Χ) και τον Παρμενίδη (540-480 π.Χ.) και από τον Πλάτωνα (427-348 π.Χ.) μέχρι τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ), προσπαθούσαν να απαντήσουν στο ερώτημα «Πώς είναι δυνατόν ο κόσμος να είναι και σταθερός και μεταβλητός;». Στη φυσική, η μεταβολή ως έννοια χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αλλαγή του μέτρου ενός μεγέθους (εντροπία, θέση, χρόνος κλπ). Ερχόμενοι στο θέμα μας, στο συντακτικό της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, “μεταβολή είναι η προσθήκη, η αφαίρεση, η υποδιαίρεση, η αλλαγή σχήματος” και “η

κυριότερη διαδικασία της σύνθεσης”(1). Για την καλύτερη κατανόηση του περιεχομένου της μεταβολής του χώρου θα χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα. Θεωρούμε ως δεδομένο ένα χώρο με συγκεκριμένες γενικές διαστάσεις και αρχικά κενό, χωρίς κάποια λειτουργία (σχ. 1). Αν τοποθετήσουμε ένα γραμμικό στοιχείο όπως ένα τοίχο, ο ενιαίος κενός χώρος θα χωριστεί στα δύο (σχ. 2). Αυτό αποτελεί μια μεταβολή της μορφής του χώρου και της λειτουργίας του διότι με τη δημιουργία δεύτερου χώρου εισάγεται και δεύτερη λειτουργία. Αν μετακινήσουμε αυτό το στοιχείο, ο χώρος θα μεταβληθεί ξανά, ενώ το στοιχείο δεν άλλαξε μορφή αλλά υπέστη μεταβολή της θέσης του (σχ. 3). Αν το στοιχείο επεκταθεί ή συρρικνωθεί, θα αλλάξει τόσο η μορφή του χώρου όσο και του στοιχείου (σχ. 4). Εικόνα 1.2 Μεταβολή της θέσης και της μορφής

(1) Φατούρος, 2006 :66

Η μεταβολή αυτή συνεπάγεται και αλλαγές στις συνθετικές ποιότητες του χώρου. Θα μεταβληθεί η μορφή του και μαζί με αυτή τα όρια και σύνδεση των επιμέρους χώρων του. Από "όριακό όριο", όπου "τα οριακά όρια κλείνουν , προσδιορίζουν τελείως το χώρο", γίνεται "ενδιάμεσο όριο", τα οποία "βρισκονται ακριβώς μεταξύ, ανάμεσα, σε οριακά όρια ή είναι ελεύθερα από μία ή περισσότερες πλευρές". Κατ' επέκταση αλλάζει και η σύνδεση του χώρου, σε άλλες κατευθύνσεις και θέσεις. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει από το σχεδιαστήριο του αρχιτέκτονα και είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σύνθεσης , αλλά συμβαίνει καισ ε πραγματικό χρόνο με την ενσωμάτώση μεταβαλόμενων στοιχείων. Αν η δυνατότητα μεταβολής των στοιχείων στο χώρο από τον σχεδιασμό θεωρείται δεδομένο, τότε η μεταβολή αποτελεί δεδομένη ιδιότητα του χώρου και μπορεί να ενταχθεί στα πλαίσια της προσαρμοστικότητας ή της ευελιξίας.

Εικόνα. 1. 3

Μεταβολή των ορίων του χώρου.

_ Η Προσαρμοστικότητα και η ευελιξία ως ιδιότητες ενός χώρου Σταθμός στην ιστορία της Βιολογί ή, η οποία διατυπώθηκε επίσημα το 1858 από τον Κάρολο Δαρβίνο. Σύµφωνα με τον Δαρβίνο, τα είδη δεν παραµένουν σταθερά και αµετάβλητα, αλλά µεταβάλλονται κατά την διάρκεια µεγάλων χρονικών περιόδων και επιβιώνουν µόνον όσα είναι περισσότερο προσαρµοσµένα. Σε μια αρχιτεκτονική κατασκευή, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη για εισαγωγή δυνατοτήτων ώστε να προσαρμόζεται και να καλύπτει διαφορετικές ανάγκες στις εκάστοτε συνθήκες, κυρίως λόγω κοινωνικών και οικονομι-

κών παραγόντων καθώς και λόγω χωρικών κρίσεων που ξεσπούν ανά περιόδους. Επομένως τα κτίρια θα πρέπει επίσης να συμπεριφέρονται ως ζωντανοί οργανισμοί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Για να μπορούν να ανταπεξέρχονται κάθε φορά στις καινούριες ανάγκες θα πρέπει να εισάγονται στο σχεδιασμό δυνατότητες για προσαρμογή του χώρου του σε καινούριες λειτουργίες άρα και να υπάρχει δυνατότητα να αλλάζει η μορφή του χώρου για να τις εξυπηρετήσει. Ως αποτέλεσμα ένα κτίριο θα μπορεί να είναι ευέλικτο ή προσαρμοστικό ή και τα δύο. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι λέξεις που συχνά χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το ίδιο πράγμα οπότε θα γίνει μια διαφοροποίηση. Τον καλύτερο ορισμό έχει αποδώσει ο Steven Groak.(1) Διαχωρίζει την “προσαρμοστικότητα ως ικανότητα για διαφορετικές χρήσεις” και την “ευελιξία ως ικανότητα για διαφορετικές φυσικές διευθετήσεις στο χώρο (2)”. Συγκεκριμένα, η προσαρμοστικότητα επιτυγχάνεται με το να σχεδιάζονται χώροι οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διάφορους τρόπους μέσω της διάρθρωσης των χώρων, των ζωνών κίνησης και τον σχεδιασμό των δωματίων(3). Από την άλλη, η ευελιξία επιτυγχάνεται περισσότερο μέσω της τεχνολογίας και την κατασκευή του κτιρίου: ενώνοντας και επανασυνδέοντας δωμάτια, επεκτείνοντάς τα μέσω της κίνησης των στοιχείων ή το δίπλωμα των τοίχων ή των επίπλων. Επομένως η προσαρμοστικότητα αναφέρεται σε θέματα χρήσης, ενώ η ευελιξία περιέχει θέματα μορφής, κατασκευής και τεχνικής.(4)

Εικόνα. 1.4 Ευελιξία στην κάτοψη (1) Schneider, Till, 2007: 5 (2) Groak, 1992: 15 (3) Schneider, Till, 2007: 5 (4) Schneider, Till, 2007: 5

_ Η Δυναμική Αρχιτεκτονική

Εικόνα. 1.5 Space Circus, Constant, 1956 - 1961

Το παράδειγμα που χρησιμοποιήθηκε νωρίτερα εξηγεί τη σχέση της μεταβολής της θέσης ή/ και της μορφής ενός στοιχείου με τη μορφή του χώρου. Όπως φαίνεται στην εικόνα 1.3, η ένταξη ενός στοιχείου ενεργεί δυναμικά στο χώρο και ανάλογα με τις μεταβολές που θα υποστεί στη θέση ή στη μορφή του, θα τον επιμερήσει και θα αλλάξει τις διαστάσεις του. Αυτό αποτελεί πρωταρχική ιδιότητα των αρχιτεκτονικών στοιχείων που γίνεται πολύ εύκολα κατανοητό αν αναλογιστεί κάποιος τη σχεδιαστική διαδικασία. Όταν όμως η δυνατότητα της μεταβολής των στοιχείων μετά το πέρας της κατασκευής, δίνεται από την αρχιτεκτονική μελέτη και ο χρήστης έχει την επιλογή της αλλαγής της μορφής του χώρου, τότε ο χώρος γίνεται δυναμικός καθώς δεν είναι στατικός και αλληλεπιδρά με το χρήστη. Αυτό περιγράφει τη Δυναμική Αρχιτεκτονική. Αφού καταγράφηκαν οι σχέσεις των στοιχείων με το χώρο, θα περιγραφούν και οι ιδιότητες που προσδίδουν αυτές οι σχέσεις στην αρχιτεκτονική. Η έννοια της προσαρμοστικότητας, αποτελεί ιδιότητα του χώρου όπως περιγράφηκε παραπάνω και υπάρχει στην και στην παραδοσιακή, στατική αρχιτεκτονική, ανάλογα με τους χειρισμούς και τις επιλογές που θα κάνει ο αρχιτέκτονας στον σχεδιασμό. Όταν σε αυτές τις επιλογές ενσωματωθεί η κίνηση και η μεταβολή των στοιχείων του χώρου, τότε αυτομάτως ο χώρος αυτός εντάσσεται στο φάσμα της Δυναμικής Αρχιτεκτονικής. Από το φάσμα αυτής εμείς θα ασχοληθούμε συγκεκριμένα με τη Μεταβαλλόμενη Αρχιτεκτονική.

_ Μεταβαλλόμενη Αρχιτεκτονική (Transformable Architecture)

Το συνολικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η μεταβλητότητα και η αρχιτεκτονική συνυπάρχουν και συνεργάζονται ονομάζεται Μεταβαλλόμενη Αρχιτεκτονική.Στο λεξικό MerriamWebster η λέξη μεταβολή υποδηλώνει μια αλλαγή στη μορφή, τη φύση, τη λειτουργία, την εμφάνιση ή τη χρήση. Ο Kronenburg,περιγράφει τη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική ως “κτίρια τα οποία αλλάζουν σχήμα, χώρο, μορφή ή εμφάνιση με τη φυσική εναλλαγή της δομής τους, του κελύφους ή της εσωτερικής επιφάνειας, δίνοντας δυνατότητα μιας σημαντικής εναλλαγής στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται ή γίνεται αντιληπτό”.(1) Πρόκειται δηλαδή για κατασκευές που μπορούν να ανοίγουν, να κλείνουν, να επεκτείνονται ή να συστέλλονται. Πάνω σε αυτή την κατεύθυνση η έννοια της στατικότητας και των δομικών στοιχείων επανεξετάζεται κάτω από νέα δεδομένα που αφορούν τη δυνατότητα της κίνησης. Άρα η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική είναι ο σχεδιασμός στον οποίο διάφορα επιμέρους στοιχεία ή το σύνολο της κατασκευής μπορούν να μεταβληθούν ώστε να εξυπηρετήσει τις διαφορετικές αναγκες, χρήσεις ή λειτουργίες. Ο στόχος για αυτό αποσκοπεί περισσότερο σε λειτουργικές σκοπιμότητες παρά σε ένα αισθητικό αποτέλεσμα. Παραδείγματα αποτελούν οι μετακινούμενες οροφές σταδίων που τροποποιούνται για διαφορετικές καιρικές συνθήκες ή τα μεταβαλλόμενα συστήματα επίπλων, πτυσσόμενα ή μετακινούμενα για πολλαπλές λειτουργίες. Αναφορικά,στο σχεδιασμό, αλλά και στην κατασκευή υπάρχουν ιδιάζοντες παράγοντες που σχετίζονται με την ίδια τη φύση της κίνησης και πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν. Σε περιπτώσεις όπου το στατικό σύστημα του κτιρίου παραμένει σταθερο, θα πρέπει να είναι μερικώς ανεξάρτητο από τα μεταβαλλόμενα ή μετακινούμενα στοιχεία της κατασκευής καθώς επίσης από τα στοιχεία της επικάλυψης, ώστε να επιτρέπεται η κίνησή τους. Συνθετικοί χειρισμοί όπως το Plan Libre που πρότεινε ο Le Corbusier μπορούν να αξιοποιηθούν σε τέτοιες περιπτώσεις.

Εικόνα 1.6 Αξονομετρικό διάγραμμα του Schroder House. Τα συρρόμενα χωρίσματα στον όροφο δίνουν τη δυνατότητα

(1) R.Kronenburg FLEXIBLE ARCHITECTURE THAT RESPONDS TO CHANGE, London,Laurence King Publishing (2007)

διαφορετικής διαρύθμισης.

Σε άλλες περιπτώσεις όπου το κτίριο μεταμορφώνεται συνολικά, η κίνηση ξεκινάει από τον σκελετό και τα υπόλοιπα στοιχεία “ακολουθούν”(1). Σημαντικό ρόλο για την κατασκευή ενός μεταβαλλόμενου κτιρίου έχει τόσοι η επιλογή των υλικών για την επικάλυψη του σκελετού όσο και για τον ίδιο το σκελετό. Τα υλικά που αξιοποιούνται πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να μετακινούνται εύκολα, άρα να είναι ελαφριά και ανθεκτικά καθώς υπόκεινται σε μεγαλύτερη καταπόνηση λόγω της συχνής χρήσης. Επιπλέον οι ιδιότητές τους θα πρέπει να ανταπεξέρχονται σε κλιματικές διαφοροποιήσεις ώστε να επιτυγχάνονται και ποιοτικές μεταβολές του κτιρίου. Σημαντικός παράγοντας που λαμβάνεται υπ’ όψιν στο σχεδιασμό τέτοιων χώρων αποτελεί και η γεωμετρία των καθημερινών αντικειμένων και επίπλων. Τα τυποποιημένα έπιπλα έχουν κατά βάση ορθοκανονικό σχήμα και ακολουθούν τις εργονομικές διαστάσεις. Κατ’ επέκταση υπάρχουν δύο περιπτώσεις: Στη πρώτη, η κατασκευή σχεδιάζεται με βάση έναν ορθοκανονικό κάναβο πάνω στον οποίο χαράσσονται οι μεταβολές[2] και χρησιμοποιούνται τυποποιημένα έπιπλα της επιλογής του χρήστη και στην δεύτερη το σχήμα της κατασκευής απαιτεί εξατομικευμένο (customized) εξοπλισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εξ’ ολοκλήρου μεταβαλλόμενης κατασκευής αποτελούν μία σειρά από τις κατασκευές του Michael Janozen οπως τα καταφύγια M- Velopes όπου ο μετασχηματισμός δεν αφορά μεμονωμένα στοιχεία, αλλά στοχεύει στην πλήρη αλλαγή της μορφής του χώρου. Η κατασκευή τους βασίζεται στην υποδιαίρεση του εξωτερικού κελύφους σε επιμέρους επιφάνειες- πανέλα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με διαφορετικούς τρόπους. Ο βασικός σκελετός είναι σταθερός και κάθε κινούμενη επιφάνεια συνδέεται σε αυτόν σε δύο σημεία που λειτουργούν σαν άρθρωση. Τα πανέλα διπλώνουν και ξεδιπλώνουν ώστε να αυξομειώνεται ο χώρος ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών και για ρυθμίζεται έτσι η σκίαση, η ηλίαση αλλά και ο αερισμός του εσωτερικού. Το μέγεθος του χώρου μπορεί να αυξηθεί καθώς υπάρχει δυνατότητα προσθήκης επιπλέον σκελετού και πανέλων.

Γράφει ο Ζενέτος: «...Το ιδανικό είναι ο χώρος να χωριστεί από ένα κάνναβο οδηγών μιας καθορισμένης κοινής νόρμας μέσα στον οποίο θα τοποθετούνται τυποποιημένα πλαίσια, γεμισμένα με διάφορα υλικά, ανάλογα με την περίπτωση και την επιθυμία του ενοίκου. Αυτό το σύστημα θα επιτρέπει συνεχή προσαρμογή στην εξέλιξη των υλικών και των δυνατοτήτων ή λειτουργιών που προσφέρουν. Η μεταβλητότητα των στοιχείων επιτρέπει συνεχή αλλαγή του περιβάλλοντος, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του ενοίκου, τις ψυχολογικές εναλλαγές, την εποχή του έτους, τον ήλιο, την συννεφιά και την θερμοκρασία.[...] Αν γίνεται κριτική για την μονότονη σύγχρονη αρχιτεκτονική από τυποποιημένα στοιχεία, υπάρχουν δυνατότητες ποικιλίας, εναλλαγής και εξέλιξης και αντί της αντίδρασης με την τάση «καλλιτεχνικής» αρχιτεκτονικής, η έρευνα για νέες δυνατότητες ευκαμψίας και ελευθερίας θα μας δώσει την ζητούμενη ικανοποιητική μορφή».(1)

(1) (1) Ε. Τρομπούκη (2015) ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ, στο σχεδιασμό των χώρων κατοικία

Ουγγρίνης, 2010: 50

Κεφάλαιο 2ο: Συνθετικοί χειρισμοί στο σχεδιασμό της μεταβαλλόμενης κατοικίας _ Η κατοικία ως πρωταρχικό πεδίο σχεδιασμού στην αρχιτεκτονική Απο την αρχαία Ελλάδα η κατοικία ταυτιζόταν µε τη λέξη “εστία”, ( τζάκι, σπίτι, βωµός) τον κοινό τόπο δηλαδή που συγκεντρώνεται η οικογένεια για να τραφεί και να ζεσταθεί. Πιο συγκεκριμένα, οι λειτουργίες που υπήρχαν και θα υπάρχουν, αφορούν κυρίως τις βασικές φυσικές ανάγκες των ανθρώπων , όπως ασφάλεια, ζέστη, ύπνο, φαγητό και υγιεινή (1), αλλά κοινωνικές , πνευματικές και εργασιακές ανάγκες. Για κάποιους μέχρι και σήμερα η κατοικία ορίζεται με την έννοια της “εστίας” που προαναφέραμε, ενώ από άλλους, μπορεί να ορίζεται και ως ένας μεταβατικός τόπος ή σημείο αναφοράς, που πάντα θα καταλήγουν εκεί. Όπως και αν την ορίζει ο καθένας, δεν παύει να είναι μια αρχετυπική κατηγορία χώρου, καθολικά αναγνωρίσιμη, η οποία όμως εμφανίζεται σε διάφορες εκδοχές, είτε είναι μόνιμη, σταθερή κατασκευή από βαριά υλικά, είτε είναι ελαφριά, εφήμερη ή μεταφερόμενη, πάντα θα αποπνέει στον χρήστη την ασφάλεια του καταφυγίου και την σημαντικότητα της ύπαρξής της. Είναι γνωστό ότι με το πέρασμα των αιώνων, οι συνθήκες ζωής, ο πολιτισμός και η κοινωνία, εξελίσσονται και μεταβάλλονται διαρκώς, καθώς η ανθρώπινη ιστορία περιλαμβάνει φαινόμενα που συνδέονται με κοινωνικές και χωρικές κρίσεις, αλλά και πολλές αλλαγές σε οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο. Η επίλυση των ποιοτικών ζητημάτων της κατοίκησης, έρχεται μέσω του επαναπροσδιορισμού της αρχιτεκτονικής σκέψης, γύρω από την κατοικία(2). Με αποτέλεσμα, πλήθος χωρικών προτάσεων , αλλά και σε αυτο που θα επικεντρωθούμε, την εισαγωγή της δυνατότητας για μεταβολή των στοιχείων, από τον χρήστη. Η πρόθεση αυτών των χειρισμών υπήρξε είτε για εξοικονόμηση χώρου, μέσω της εναλλαγής των χρήσεων , είτε χρόνου, μέσω της άμεσης, εύκολης και οικονομικότερης παρέμβασης στα αρχιτεκτονικά στοιχεία της κατασκευής, διότι είναι πολύ ταχύτερη η μετακίνηση ενός κι(1) Βρυχεα, 2003:34 (2) Βρυχεα, 2003:34

νητού χωρίσματος με τη χρήση κάποιου μηχανισμού, από την αφαίρεση ενός σταθερού τοίχου. Με αποτέλεσμα, σήμερα ο χώρος της κατοικίας, να παρουσιάζει εναλλασσόμενες εκδοχές από την σταθερή αρχική της, δίνοντας στον χρήστη την δυνατότητα να καλύπτει τις ανάγκες του σε λειτουργικό επίπεδο, με τον διαχωρισμό ή την ενοποίηση χώρων, αλλά και σε επίπεδο προστασίας, από τις καιρικές συνθήκες, κάτι όμως που δεν αλλάζει την υπόστασή της, διότι η κατοικία είναι το σύνολο όλων των αναγκών αλλά και των λειτουργιών που καλύπτει. Η ενσωμάτωση βέβαια, των μεταβολών στα στοιχεία της κατοικίας , υπήρχαν σχεδόν από την δημιουργία της, ως πρωταρχική ανάγκη. Το πρώτο και βασικό κινητό στοιχείο που εμφανίστηκε στη αρχιτεκτονική της κατοικίας, ήταν η πόρτα. Το στοιχείο αυτό, ορίζει την είσοδο και την έξοδο από τα όρια του χώρου, ξεκίνησε ως μια μεγάλη πέτρα που κάλυπτε την ανοιχτή πλευρά της σπηλιάς ώστε να προστατεύσει τον άνθρωπο από τους εξωτερικούς κινδύνους και τις καιρικές συνθήκες, μέχρι στο σήμερα , που συναντάμε ελαφριές και αυτόματες πόρτες. Παρόλα αυτά, η

πόρτα, δεν παύει να καλύπτει την ίδια λειτουργική ανάγκη στο χώρο. Η ιδιότητα της πόρτας, πέρασε και σε άλλα τμήματα της κατοικίας, μέσα και έξω από το κέλυφός της, με σκοπό να καλύπτει παρόμοιες εφήμερες ανάγκες, όπως το άνοιγμα -κλείσιμο των παραθύρων ή κάποιου μικρού στεγάστρου ή τέντας, για φωτισμό ,αερισμό και σκίαση αντίστοιχα. Στη συνέχεια εξελίχθηκε και στην κίνηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων , με μηχανισμούς, έχοντας πλέον χωρικό αντίκρισμα, στην μορφή , το περίγραμμα , ή και τη χρήση, το οποίο είναι και το πεδίο μελέτης αυτής της έρευνας, καθώς, επικεντρώνεται στην ικανότητά τους να μετασχηματίζονται μέσα στο χώρο ανάλογα με τις διαφορετικές ανάγκες που προκύπτουν, από τον εκάστοτε χρήστη.

Εικόνα 1,7 Επιλεκτικά στιγμιότυπα από την εξέλιξη της κατοικίας

Ο συνθετικός χειρισμός της ελεύθερης κάτοψης (plan libre)

Ένας από τους βασικούς συνθετικούς χειρισμούς στον σχεδιασμό ενός μετασχηματιζόμενου χώρου, εισήχθει από τον Le Corbusier, με την ονομασία, “ελεύθερη κάτοψη” (plan libre) με την πρόταση του το 1914 την “Maison Dom-ino”. Μιλάμε δηλαδή, για την κατοικία, η οποία είναι απελευθερωμένη από τα τοιχεία και τους μεγάλους περιορισμούς του φέροντα οργανισμού. Με την δυνατότητα σχεδίασης ελεύθερης διάταξης των στοιχείων πλήρωσης και της διαμόρφωσής τους, πριν και αλλά μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής. Αυτή η τεχνική σχεδιασμού, δίνει την δυνατότητα στον αρχιτέκτονα να δημιουργεί ευέλικτους χώρους κατοικίας, τόσο ως προς τη μορφή όσο και τη χρήση.

Εικονα 1.9 Αναλυτικά διαγράμματα του Peter Einsenman για Εικόνα 1.8 Maison Dom- Ino, Le Corbusier

το Maison Dom-Ino

_ Ο Ατελής χώρος (incomplete space) ως βάση για μεταβολές στα στοιχεια της κατοικίας. Η λογική ότι ο χώρος δεν ολοκληρώνεται με την κατασκευή του , αλλά αποκτάεί ταυτότητα και σημασία μόνο μετά την οικειοποίηση του απο τους χρήστες της, χαρακτηρίζει την τεχνική του ατελούς χώρου. Ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι να δημιουργήσει ένα περιβάλλον το οποίο ο χρήστης θα μπορεί να το διαχειριστεί συμφωνα με τις επιθυμίες του και τις ανάγκες του, κάνοντάς το ένα κομμάτι του. Η βασική διαφορά με την τεχνική της ελεύθερης κάτοψης που εξετάστηκε παραπάνω, είναι ότι με τους ατελείς χωρους, «προχωράμε ένα βήμα παραπάνω αφήνοντας πολλά στοιχεία του κτιρίου ημιτελή, προσφέροντας την ευκαιρία στους κατοίκους να τα ολοκληρώσουν ανάλογα με τις προτιμήσεις τους και τις ανάγκες τους», όπως αναφέρει ο Herman Hertzberger για τα Diagoon Houses.

1971,

Herman

Hertzberger υλοποιεί την ιδέα του incomplete space σχεδιάζοντας τα Diagoon Houses στην Ολλανδία. Τα σπίτια παρέχουν έναν εναλλακτικό τρόπο κατοίκησης καθώς δίνουν την ευκαιρία στους χρήστες να ορίσουν αυτοί τους χώρους ή ακόμα και να διαμορφώσουν καινούριους αφού το κτίριο μπορεί να επεκταθεί ως ένα βαθμό σε περίπτωση που η σύνθεση της οικογένειας αλλάξει. Τα μόνιμα και προκαθορισμένα στοιχεία κάθε κατοικίας είναι δύο: η σκάλα και οι υγροί χώροι που βρίσκονται σε όλα τα επίπεδα. Ο σκελετός είναι ημιτελής και μπορεί να συμπληρωθεί από τους χρηστές ανάλογα με τις ανάγκες καί τις επιθυμίες τους.(1)

Εικόνα 1.10 Herman Hertzberger, Diagoon Houses

(1) Herman Hertznerger, Μαθήματα για σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής,Αθήνα Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ

Ενότητα 2: Ιδέες και Εφαρμογές σχετικά με την εισαγωγή και την εξέλιξη της μηχανής στην Αρχιτεκτονικη, Ιστορική αναδρομή. 28

Κεφάλαιο 3ο: Μηχανισμοί, μηχανές που συνέβαλαν στην μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική από την αρχαιότητα έως την βιομηχανική επανάσταση

Με τον όρο μηχανή εννοούμε κάθε «σύνθετο εργαλείο που επιτρέπει την αποτελεσματικότερη

αξιοποίηση

της ανθρώπινης δύναμης»(1) Η

σκηνή

απλούστερη

μορφή

βαλλόμενης

κατοικίας

μάλιστα ρο

με

κόστος

(1) 1100

αποτελεί

το μέχρι

την μετακαι

χαμηλότεσήμερα.

Μπαμπινιώτης, 2000:

Ξεκινώντας, πρέπει να τονίσουμε ότι, η μεταβλητότητα, αποτελεί κομμάτι της ζωής του ανθρώπου και είναι παρούσα από την αρχαιότητα. Τα πρώτα δείγματα μεταβαλλόμενων κατασκευών, σχετίζονται άμεσα με μία υποτυπώδη μεταφερόμενη αρχιτεκτονική, όπως το εφήμερο κατάλυμα, δηλαδή τις σκηνές που χρησιμοποιούσαν οι νομάδες, καθώς μετακινούνταν από τόπο σε τόπο. Επιπλέον ,η πρακτική της μεταβολής, χρησιμοποιήθηκε σε τμήματα αλλά και σύνολα κατασκευών, κυρίως σε ζητήματα μεταφοράς. Αν και δεν θα επεκταθούμε περαιτέρω στην μεταφερόμενη αρχιτεκτονική, ήταν σημαντικό να την αναφέρουμε, καθώς ήταν το πρώτο βήμα για την εξέλιξη των μηχανισμών για μετασχηματισμό στον τομέα της κατασκευής, αλλά και αργότερα της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναλύσουμε τις εποχές, απο την αρχαιότητα μέχρι την βιομηχανική επανάσταση, καθώς από τότε πραγματοποιήθηκε άλμα στην τεχνολογία και τις μηχανές, στις οποίες ξεχώρισε η μελέτη και η εφαρμογή της μηχανικής κίνησης ,σε τομείς και εκτός της αρχιτεκτονικής οι οποίες ενέπνευσαν και επηρέασαν την έννοια της μεταβολής στην αρχιτεκτονική.

_ Αρχαία Ελλάδα

Πολλά παραδείγματα με την έννοια της μεταβλητότητας, έχουμε στην Αρχαία Ελλάδα. Σε αυτη την περίπτωση , δεν πρόκειται , για ολοκληρωμένες αρχιτεκτονικές μορφές , αλλά για μηχανές, που χρησιμοποιούνταν σε εποχές πολέμου, αλλά και για την ευκολότερη επίλυση πρακτικών θεμάτων, κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα. Η πρώτη καταγεγραμμένη, μεγάλης κλίμακας κατασκευή, ήταν ο Δούρειος Ίππος, ως πολιορκητική μηχανή,στον Τρωικό Πόλεμο, του αρχιτέκτονα Επειού, (περίπου 13ος12ος π.Χ. αιώνας). Πιο συγκεκριμένα , ήταν ένα ξύλινο άλογο μεγάλων διαστάσεων ,με κρυφές καταπακτές και δυνατότητα μεταφοράς, μέσα σε αυτό, ένοπλους στρατιώτες. Παρομοίως , η Ελέπολις ,του Επίμαχου, ήταν ένας γιγάντιος μεταφερόμενος σε οκτώ τροχούς, πολιορκητι-

κός πύργος με λιθοβόλους καταπέλτες στο εσωτερικό του. Αποτελούνταν από εννέα ορόφους και δύο κλιμακοστάσια (ένα για την άνοδο και ένα για την κάθοδο του πληρώματος) και μία ανοιγόμενη ή συρόμενη γέφυρα αποβίβασης των στρατιωτών στον εχθρικό τοίχο. Οι μηχανές που επίλυαν πρακτικά θέματα, ήταν κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα μνημειώδους αρχιτεκτονικής, με ικριώματα και γερανούς. Με άλλα λόγια, ευέλικτες μεταβαλλόμενες μηχανές, πλαισίωναν τα αρχιτεκτονικά έργα, κατά την διαδικασία της κατασκευής τους. Αποκτώντας έτσι, έναν πολύ σημαντικό, αλλά και πεπερασμένο ρόλο, καθώς η ύπαρξη των προαναφερθέντων μηχανών, ήταν καθαρά και μόνο για την περίοδο αυτής της διαδικασίας, η οποία, όμως, θα ήταν σχεδόν αδύνατη χωρίς αυτές.

Εικόνα 2.1 Ο Δούρειος Ίππος

”H οικοδομική πρακτική δημιουργεί γύρω από το υπό εξέλιξη έργο, μέσα – έξω, ένα ελαφρύ «κινητικό» κέλυφος για να κτίσει κάτι ακίνητο, χωρίς να δώσει ποτέ δεύτερη σημασία σε αυτό το έντονα ζωντανό και εφήμερο περίβλημα, και αυτό τελικά ήταν “ο αληθινός «αφανής» πρόδρομος

της

κινητικής

αρχιτεκτονικής.”(1)

(1)Ουγγρίνης, 2010 :47

Εκτός από τον κατασκευαστικό τομέα, πρωταγωνιστικό ρόλο στις μηχανές της εποχής έπαιζαν οι θεατρικοί μηχανισμοί, οι οποίοι , όπως λέει και ο Ουγγρίνης στη διατριβή του , είναι ένα “εξέχον παράδειγμα κατασκευασμένου αυτόνομου χώρου στην αρχαιότητα, όπου συναντάμε, μεταβλητότητα μέσα στην αρχιτεκτονική κλίμακα”. Πιο συγκεκριμένα , χρησιμοποιούνταν ως ανεξάρτητα σκηνογραφικά στοιχεία, εξυπηρετώντας τη δραματουργία και την πλοκή της. Το εκκύκλημα και ο γερανός, είναι δύο μηχανήματα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν αρκετά , από το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. στο αρχαίο θέατρο για την σκηνοθετική προσέγγιση των έργων.(1)

Εικόνα 2,2 Πιθανές μορφές του εκκυκλήματος

«Εκκύκλημα ονομάστηκε μια κυλιόμενη πλατφόρμα που μετέφερε ένα ή περισσότερους υποκριτές από το εσωτερικό της σκηνής στο προσκήνιο» «Ο γερανός έμεινε γνωστός από τη λατινική έκφραση «deux ex machine», αντίστοιχη της ελληνικής «από μηχανής θεός». Πρόκειται για ένα γερανό πο υ είχε τη δυνατότητα να σηκώνει κάποιο υποκριτή στον αέρα, υποδυόμενο έναν αιωρούμενο θεό, που θα δώσει την “θεία” λύση, στους ήρωες .»(2) (1) Moretti, 2001:116 (2) Βενιζέλος Άνθος, “«Βιώνοντας» το θεατρικό χώρο”, ΔΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. , Ξάνθη, Σεπτέμβριος, 2015

Εικόνα 2.3 Ο γερανός Ο γερανός δίνει τη δυνατότητα της εμφάνησης του«από μηχανής θεός».τ

_ Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι γνώσεις που κατακτήθηκαν περί μεταβλητότητας με μηχανικά μέσα, στην κατασκευή , αξιοποιήθηκαν και εξελίχθηκαν κατα πολύ στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας .Στη Ρώμη ,συγκεκριμένα, υπάρχουν δύο βασικά παραδείγματα αρχιτεκτονικών στοιχείων που χαρακτηρίζονται από την μεταβλητότητα, καθώς είναι κινητά.και εντάσσονται στο ίδιο έργο ,το Αμφιθέατρο των Φλαβίων, γνωστό ως Κολοσσαίο (περίπου 72-80 μ.Χ.) .Το πρώτο είναι, πτυχωτό στέγαστρο με το όνομα “velarium” , μια τέντα σε τραπεζοειδές σχήμα, της οποίας ο σκελετός, μπορούσε να επεκταθεί περίπου, μέχρι το κέντρο του αρχιτεκτονήματος. Το δεύτερο, είναι το δάπεδο, το οποίο έδινε την δυνατότητα για σκηνογραφικές μεταβολές, χωρίς να επηρεάζει την εμφάνιση του χώρου. Πρόκειται για το δάπεδο που αποτελούσε την οροφή μιας τριώροφης κατασκευής, το “hypogeum” (μτφ. υπόγειο) , όπου οργανώνονταν και προετοιμάζονταν τα θεάματα.

Εικόνα 2.4 Το Κολοσσαίο στη Ρώμη. Διακρίνεται το στέγαστρο. Στο δέκατο βιβλίο του Βιτρούβιου από το έργο του, τα Δέκα Βιβλία Αρχιτεκτονικής, εντοπίστηκαν περιγραφές ανυψωτικών μηχανών και εργαλείων , όπως μοχλοί, ζυγοί και τροχαλίες, που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι στην κατασκευή κτιρίων.

_ Αναγέννηση (15ος -17ος αιώνας) Τον 15ο με 17ο αιώνα, παρατηρούμε έμφαση με την ενασχόληση γύρω από την έννοια της κίνησης, από μέρους καλλιτεχνών και άλλων δημιουργών. Πιο συγκεκριμένα, η εποχή της Αναγέννησης είναι μια εποχή όπου οι κλασικές αξίες της αρχαιότητας, ενώνονται με το κύριο ρεύμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.Την ίδια εποχή , το πρόσωπο που ανέδειξε στο προσκήνιο την κίνηση και την λειτουργικότητα, ήταν ο Leonardo da Vinci . Ασχολήθηκε με πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής, μέσα από κατασκευές και μηχανές μεσαίας και μεγάλης κλίμακας. Εκτός από τις πτητικές συσκευές ,τα μουσικά όργανα και άλλες εφευρέσεις, με πολύ γνωστές τις πολεμικές μηχανές του, συμμετείχε και στην δημιουργία προοπτικών σκηνικών στο θέατρο(1). Γνωστή έμεινε, η πρότασή του για ένα σκηνικό που αποτελεί έναν θεατρικό μηχανισμό, καθώς σχεδίασε έναν “ανοιγόμενο βράχο” για να βοηθήσει την πλοκή της οπερέτας του Agnolo Poliziano. Όπως φαίνεται και στην εικόνα, αυτός ο μηχανισμός μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος των περιστρεφόμενων στοιχείων στο χώρο.

Η οπερέττα αυτή βασίζεται στην ιστορία του Ορφέα που κατεβαίνει στον Άδη , ώστε να σώσει την αγαπημένη του Ευρυδίκη.Το σκηνικό απεικονίζει την αποκάλυψη της εισόδου για τον κάτω κόσμο, το οποίο θεωρείται προοπτικό , καθώς εκείνη η εποχή χαρακτηρίστηκε από την χρήση της ρεαλιστικής γραμμικής προοπτικής στην τέχνη. Τα σχέδια και τα σκίτσα του da Vinci, καθώς και τα διαγράμματα μηχανισμών με τροχαλίες και αντίβαρα για την χρήση των σκηνικών πίσω από τη σκηνή. εντοπίζονται μέσα στο Arundel Codex,

το

οποίο

βρίσκεται

στην Βρετανική βιβλιοθήκη.(2)

Εικόνα 2,5 Ο μηχανισμός που σχεδίασε ο Da Vinci για την οπερέτα του Μορφέα.

(1) (2)

Nicholl, 2004: 164 Nicholl, 2004: 434.

Σε αυτό το σημείο , δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε και την εξέλιξη των μηχανικών μέσων του θεάτρου , το οποίο αυτή την περίοδο , παρόλη την έξαρση της θρησκευτικής κυριαρχίας, καταφέρνει μαζί με τις υπόλοιπες τέχνες να ανθίσει , φανερά επηρεασμένο από τα ελληνικά πρότυπα. Αποκτώντας έτσι τον αναγεννησιακό τύπο θεάτρου με αμφιθέατρο, apron stage, κλειστό υποσκήνιο ,διάφορες καταπακτές και κλειστή σκηνή με μηχανισμούς εναλλαγής σκηνικών. Πράγμα, που έθεσε νέες βάσεις και σταδιακά μετασχηματίστηκε σε κτίριο τύπου όπερας. Εικόνα 2.6 Globe Theater - Θέατρο Σαίξπηρ, Λονδίνο Το apron stage είναι ένα επικλινές δά-

Το περίφημο θέατρο Globs οτο Λονδίνο που είναι γνωσ_ό και ως Θέατρο «Ο»

πεδο όπου τοποθετείται μια προοπτική σύν-

ή ως το θέατρο του Σοίξπηρ, αποτελεί το χαροκτηριστικότερο δείγμα θεατρικού χώρου

θεση ενός δρόμου, μιας πλατείας, μιας αυ-

στην ιστορία της αρχιτεκτονικής για τη συγκεκριμένη περίοδο. Το όνομα του προέρχε_

λής, εισάγοντας στο Θεατρικό χώρο και την

αι οπό τη σφαίρα, δηλαδή το νέο κόσμο της εποχής των μεγάλων ονοκαλύψεων από

σκηνογραφίας.(1)

τους εξερευνητές. σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από τον θεατρόφιλο James Burbage

τέχνη

του,

την

έννοια

της

εξολοκλήρου από καλά πελεκημένο ξύλο βελανιδιάς. Η κάτοψή του ήταν πολυγωνική, η χωρητικότητα του έφτανε τα 3000 ατομα και η κάλυψή του γινόταν από άχυρο.

(1) Βενιζέλος Άνθος, “«Βιώνοντας» το θεατρικό χώρο”, ΔΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. , Ξάνθη, Σεπτέμβριος, 2015

_ Μπαρόκ (1600 - 1750) Η όπερα , εμφανίστηκε στα τέλη της εποχής της Αναγέννησης, τον 17ο αιώνα. Τότε άνοιξαν και οι πόρτες στο Μπαρόκ, ως ύφος αλλά και ως εποχή, η οποία, στον τομέα του θεάτρου, προσδιορίστηκε με την προσθήκη της μουσικής στο θεατρικό θέαμα, την επιβλητική σκηνογραφία και τα φαντασμαγορικά «έργα με μηχανές»(1).Η προσπάθεια προοπτικής ,εγκαταλείφθηκε και πέρασε στην αναπαραστατική τεχνοτροπία με μια σύνθετη σκηνογραφία από διαδοχικά και εναλλασσόμενα ζεύγη πετασμάτων και πτερυγίων.(2) Ο χώρος της σκηνής άλλαξε με την προσθήκη χώρου από πίσω της, έτσι, απέκτησε βάθος, εξυπηρετώντας παράλληλα σκηνογραφικους σκοπούς και επεκτάθηκε σε παράπλευρες αποθήκες και εργαστήρια. Με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με τον Χ. Αθανασόπουλο, η σκηνή “εξελίχθηκε σε αυτόνομο, οργανικό στοιχείο του θεατρικού κτιρίου, απέκτησε υποδομή για εντυπωσιακούς μηχανισμούς και σκηνικά”, που με τη σειρά τους χρειάστηκαν περισσότερο εξελιγμένη τεχνολογία για την ανάδειξή τους και για τις μεταξύ τους εναλλαγές. Εικόνα 2.7 Χαρακτηριστικό σκίτσο των σκηνικών στην ιταλική σκηνή. Διακρίνονται τα εναλασσόμενα ζευγη πετασμάτων και πτερυγίων (1) Βενιζέλος Άνθος, “«Βιώνοντας» το θεατρικό χώρο”, ΔΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. , Ξάνθη, Σεπτέμβριος, 2015 (2) Αθανασόπουλος Χρήστος Γ. 1976. Προβλήματα στις εξελίξεις του σύγχρονου θεάτρου. Αθήνα. Ι. Σιδέρης

Για να επιτευχθεί με περισσότερη ευκολία αυτη η εναλλαγή, οι εφευρέσεις των μηχανισμών του G.Torelli, έπαιξαν κομβικό ρόλο. Πρόκειται για ένα σύνολο μηχανισμών που αποτελούνταν από το σύστημα “carreto”, με στενόμακρα, αρθρωτά ή περιστρεφόμενα τελάρα πάνω σε βάσεις με τροχούς, συνδεδεμένα με τροχαλίες κάτω από το επίπεδο της εξέδρας, τα οποία μπορούσαν να κινηθούν συμμετρικά, σε καθορισμένες τροχιές, ανάλογα με την περιστροφή ενός μοχλού κύλισης, εγκάρσια στον άξονα της σκηνής. Καθώς και θεατρικές μηχανές , δηλάδη ,κινητά σκηνικά, αναβατόρια, ελατήρια και καταπακτές.(1) Ο συνδυασμός όλων αυτών των μηχανισμών, οδήγησε σε αυτο που σημερα ονομάζουμε «ιταλική σκηνή». Γεγονός που άνοιξε τις πόρτες στη χρήση πτυσσόμενων , κυλιόμενων και κινητών στοιχείων τα οποία επιτρέπουν την μετακίνησή τους γρηγορότερα και ευκολότερα.

Εικόνα 2.8 Χαρακτηριστικό σκίτσο των σκηνικών στην ιταλική σκηνή. Διακρίνεται το σύστημα " carreto".

(1) Αθανασόπουλος Χρήστος Γ. 1976. Προβλήματα στις εξελίξεις του σύγχρονου θεάτρου. Αθήνα. Ι. Σιδέρης

_ Βιομηχανική Επανάσταση (1820 -1870)

Ερχόμενοι στον 19ο αιώνα, με την εξέλιξη της τεχνολογίας , την εντατικοποίηση της βιομηχανίας ,τις μεγάλες εφευρέσεις και τις αποικιοκρατίες, κάνει την εμφάνισή της η βιομηχανική επανάσταση. Ξεκινώντας από τις βιομηχανίες υφασμάτων στην Αγγλία , προχώρησε στη Γαλλία και στη συνέχεια , εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως και το εμπόριο. Ο άνθρωπος αποκτά νέα σχέση αλληλεπίδρασης με τα μηχανικά μέσα , κάτι που οδήγησε σε μια ριζική αλλαγή των συνθηκών ζωής του. Tο μεχρι τότε πρότυπο της πόλης , αρχίζει να μεταβαίνει στα σημερινά πρότυπα, με τα πολυόροφα κτίρια και τους ουρανοξύστες. Η εφεύρεση του ανελκυστήρα ήταν η πύλη που άνοιξε προς μια νέα εποχή, στα μέχρι τότε δεδομένα της αρχιτεκτονικής. Οι μηχανές έχουν καταλάβει πολύ μεγάλο κομμάτι της καθημερινότητας και σύμφωνα με τον Στέφανο Σίνο,οι νέες κοινωνικές και πληθυσμιακές συνθήκες, τις θέτουν ως προϋπόθεση για την επιβίωση, διότι ,η παραγωγική διαδικασία και οι συνθήκες της αγοράς, έχουν αλλάξει ριζικά. Από την

“Η ανελκυστήρα

πρώτη

πατέντα

κατατίθεται

στις

ΗΠΑ από τον Elisha Graves Otis το 1861, ενώ η πρώτη του εφαρμογή πραγματοποιείται στο πολυκατάστημα

Haughwout

and Company, των John Ρ. Gaynor και Daniel D. Badger, στη γωνία των Broadway and Broome Screet στη Νέα Υόρκη το 1857. Η ανάγκη για ψηλότερη δόμηση στα κέντρα των πόλεων βρήκε στον ανελκυστήρα τη λύση του βασικού προβλήματος

(1)

που

έθετε(1)”

ΣΙΝΟΣ ,2012: 123

Εικόνα 2,9 Otis Elevator, 1880

χειρωνακτική εργασία περνάμε στη συνεχή τεχνολογική εξέλιξη, δεν υπάρχουν ανθρωποκεντρικά κριτήρια, καθώς το μέλημα και η προσοχή της εποχής , ήταν στραμμένα προς την κατεύθυνση της κάλυψης των αναγκών , που χάραζε η βιομηχανία. Έτσι τα ζητήματα περί του “άνθρωπος και μηχανή”, απασχόλησαν πολύ και τον θεωρητικό τομέα, καταλήγοντας πολλές φορές στην άκρως αντίθετη άποψη. Από την λατρεία της ταχυτητας και της έξαρση της τεχνολογίας, στην καταδίκη αυτού του πολιτισμού, με προτάσεις για διαφυγή και επιστροφή στην φύση(1). Την ίδια στιγμή άλλαζε και το πρόσωπο της πόλης. Λόγω της μεγάλης συρροής εργατών στο Λονδίνο, προκλήθηκε "μια τυχαία ανάπτυξη των πόλεων: στριμωγμένες και προχειροφτιαγμένες κατοικίες ανεγείρονταν με γρήγορους ρυθμούς σε βρόμικους και στενούς δρόμους, κάτω από τον ίσκιο των εργοστασίων, για να στεγάσουν τους βιομηχανικούς εργάτες και τις οικογένειας τους. Παράλληλα, πολλές ιδιοκτησίες, που παλαιότερα φιλοξενούσαν μία μόνο οικογένεια, μετατράπηκαν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, όπου μια ολόκληρη οικογένεια της εργατικής τάξης ζούσε σε ένα και μόνο δωμάτιο, συχνά μαζί με τα ζωντανά τους(2)" (1) (2)

Εικόνα 2.11 Λονδίνο 1872. Αποτύπωση των εργατικών συνοικιών της εποχής toy Gustave Doré

ΣΙΝΟΣ ,2012: 123 Mumford, 1961: 460.

«Η αστική τάξη υπέταξε την ύπαιθρο στην κυριαρχία των πόλεων. Δημιούργησε τεράστιες πόλεις, αύξησε σημαντικά τον αστικό πληθυσμό σε σύγκριση με τον αγροτικό και έσωσε έτσι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού από την ηλιθιότητα της αγροτικής ζωής.(2)»

Εικόνα 2.10 Φωτογραφία από

Ο ‘Ενγκελς σχολιάζει για τις συνθήκες ζωής : " Με μία λέξη, πρέπει να ομολογήσουμε ότι οι εργατικές κατοικίες του Μάνταεστερ απαγόρευαν κάθε είδους καθαριότητα, ευκολία και συνεπώς άνετη οικογενειακή ζωή· ότι σε τέτοιες κατοικίες, μόνο μια φυσικά εκφυλισμένη ράτσα, που έχει απολέσει κάθε χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους, που έχει εξαθλιωθεί κι έχει ξεπέσει ηθικά και σωματικά στην κτηνωδία, μόνο μια τέτοια ράτσα θα μπορούσε να νιώσει άνετα και σαν στο σπίτι της. (1)

(1) Ένγκελς [ 1892] 1969:96 (2) Μαρξ και Ένγκελς [1848] 1972:84

εργατική κατοικία, γύρω στα 1880.

Εικόνα 2.11

Κεφάλαιο 4ο: Η αποθέωση της μηχανής, στα κινήματα και τις τέχνες του 20ου αιώνα. “Την εν γένει εξέλιξη της τεχνολογίας και των επιστημών, ειδικότερα της φυσικής, της βιολογίας και των μαθηματικών, οι οποίες άλλαξαν την εικόνα που είχε ο άνθρωπος για το περιβάλλον του και για τον κόσμο συνολικά. Η θεωρία της σχετικότητας, η κβαντομηχανική, οι κρύσταλλοι αλλαγής φάσης, η εξέλιξη των ειδών και τα αυτο-οργανωτικά οικοσυστήματα είναι λίγα από τα ευρήματα που αποκάλυψαν πως ο άνθρωπος υπάρχει και εξελίσσεται μέσα σε ένα δυναμικό περιβάλλον, και όχι στο στατικό σύμπαν που περιέγραφε η θεοκρατική θεώρηση του κόσμου. Η σταθερότητα αντικαταστάθηκε σταδιακά από την έννοια της δυναμικής ισορροπίας. Νέες εμπνεύσεις και κατ’ επέκταση νέες μορφές που απεικόνιζαν αυτές τις αλλαγές ξεπρόβαλαν τόσο στην τέχνη όσο και στην αρχιτεκτονική.(1)”

Γενικότερα, ο 20ος αιώνας, βρίσκει την ανθρωπότητα σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, σε σχέση με την τεχνολογία , οι προοπτικές για εξέλιξη και στον τομέα της κατασκευής , έχουν ήδη αυξηθεί από την βιομηχανική επανάσταση και θα αυξηθούν κατακόρυφα, στο πέρασμα του αιώνα. Οι συνθήκες της ζωής, αλλάζουν, ο κόσμος “μικραίνει”, το μέσο της εργασίας, από χειρωνακτικό , μετατρέπεται σε μηχανικό και τα πάντα γυρνάνε γύρω από την μηχανή και την τεχνολογία.Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918), έφερε επίσης πολλές αλλαγές στον τρόπο που αντιμετωπίζονταν τα πράγματα, σε πολλά επίπεδα της κοινωνίας. Στο κεφάλαιο αυτο ξεχωρίσαμε τα κινήματα που ασχολήθηκαν με την μηχανική κίνηση , και την ιδέα γύρω από την μηχανή και την ένταξή της στην καθημερινότητα του ανθρώπου.

(1)Ουγγρίνης 2010: 64

_ Φουτουρισμός (1909 -1920)

Η βιομηχανοποίηση στις μεγάλες και χαώδεις πόλεις θριαμβεύει. Η θεοποίηση της μηχανής βρίσκει ενθουσιώδεις υποστηρικτές, καθώς η απόλυτη υπεροχή της μηχανικής ταχύτητας και της ισχύος της, αποτελούν πηγή έμπνευσης και θαυμασμού. Αυτές ήταν και οι αρχές που ακολούθησε το κίνημα του Ιταλικού Φουτουρισμού, που καταγράφηκαν στο μανιφέστο το 1909, απο τον Ιταλό αρχιτέκτονα Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944). Σύμφωνα με τον Ιάκωβο Ποταμιάνο,”η κίνηση δεν περιορίζονταν πλέον μέσα, έξω και γύρω από τα κτίρια ,αλλά η Φουτουριστική αρχιτεκτονική έκανε την κίνηση, τον κεντρικό της σκοπό. Δεν υπήρχε μέρος για μνημεία, πλατείες, ή προσόψεις, πουθενά δεν βρίσκονταν κάποια έννοια ηρεμίας.” Εικόνα 2.12 A Sant’Elia Casa A Gradinata, Citta Nuova (Νέα Πόλη),

1914

Ο Marinetti είναι εκείνος που είπε ότι «ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο είναι πιο όμορφο, ακόμη και από τη Νίκη της Σαμοθράκης(1)» Σημαντική φιγούρα των υποστηρικτών του Φουτουρισμού , ήταν ο νεαρός, επίσης ιταλός, αρχιτέκτονας, Antonio Sant’Elia (1888-1916), ο οποίος εντάχθηκε επίσημα στο κίνημα, όταν το 1914 με τις ριζοσπαστικές ιδέες του, που εκφράζει,στον πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης (2) του Μιλάνο, για έναν νέο σύγχρονο τρόποτ αστικής δομής και ζωής, όπως την οραματιζόταν σαν μια “μηχανοποιημένη›› πόλη του μέλλοντος. Η νέα Πόλη, «La Città Nuova», έπρεπε να είναι λειτουργική και αποτελεσματική όπως μια μηχανή. Την αναπαριστούσε σαν ένα “υπέροχο τοπίο” μέσα στο οποίο θα μπορεί να δραστηριοποιείται ο σύγχρονος άνθρωπος, δηλαδή μιας βιομηχανοποιημένης πόλης, όπου τα κυκλοφοριακά προβλήματα επιλύονται διοχετεύοντας τις αρτηρίες της κυκλοφορίας σε διαφορετικά επίπεδα πάνω και κάτω από τα κτίρια.

(1) (2)

Ποταμιάνος 2003-2004, Β20: 2 Πετρίδου, Ζιρώ 2015: 205

Εκείνη την χρονιά, ο Marinetti, μετατρέπει τις ιδέες του Sant ’Elia, στο επίσημο μανιφέστο της Φουτουριστικής Αρχιτεκτονικής “Manifesto dell’architettura futurista”, που δημοσιεύεται τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, στο οποίο αναφέρεται: ”Όπως οι αρχαίοι αντλούσαν την έμπνευσή τους... από τον φυσικό κόσμο, έτσι κι εμείς... πρέπει να βρούμε την δική μας έμπνευση στον νέο μηχανικό κόσμο”. Με αυτόν τον τρόπο καταλήγει στο ότι τα κτίρια πρέπει να ακολουθούν μια ‘Φουτουριστική αισθητική γιγαντιαίων ατμομηχανών, σπειροειδών σηράγγων, θωρηκτών, τορπιλακάτων, μονοπλάνων Antoinette, και αυτοκινήτων αγώνων.(3)” Προς το τέλος του μανιφέστου, αναφέρονται στο θέμα της κατοικίας, παίρνοντας θέση ενάντια στην μονιμότητα του κτιστού περιβάλλοντος, καθώς θεωρείται η αρχιτεκτονική, ως παροδική και μεταβατική και αποτελεί μέρος του εφήμερου και αναλώσιμου εξοπλισμού της εκάστοτε εποχής.

Στον Φουρουρισμό δεν χωρούσε κανένας ιστορισμός και οποιαδήποτε αναστήλωση ή αναπαραγωγή αρχαίων μνημείων. Μιλούσαν , όχι μόνο για το ότι οι παραδόσεις ήταν ξεπερασμένες αλλά και πρότειναν την ισοπέδωσή τους: “να καταστρέψουμε, για αρχή, όλα εκείνα τα μνημεία . . . κιονοστοιχίες και μνημειώδεις κλίμακες ... να υψώσουμε το επίπεδο της πόλης ... να αναδιατάξουμε τον φλοιό της γης και να το μετατρέψουμε σε υπηρέτη της κάθε ανάγκης μας”(4).

(3) Ποταμιάνος 2003-2004, Β20: 5 (4) Ποταμιάνος 2003-2004, Β20: 5

Σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «τα σπίτια μας θα ζήσουν λιγότερο από εμάς και κάθε γενιά θα ρέπει να χτίζει τα δικά της(1)» . Ο Ποταμιάνος καταλήγει πως “Αυτό το κίνημα δεν παρήγαγε κτίρια, αλλά σχέδια. Τα σχέδια του Sant’Elia έδειχναν ότι η Φουτουριστική αρχιτεκτονική θα ήταν αυτή της κίνησης και τα κτίρια θα διαποτίζονταν με κινητική ενέργεια.” Τέλος, σύμφωνα με την Βασ. Πετρίδου “Ο Φουτουρισμός είχε μεγάλη επίδραση στις πρωτοπορίες που αναπτύσσονταν ταυτόχρονα στη Σοβιετική Ένωση και μαζί με τον Κυβισμό στην τέχνη, δημιουργήθηκε ένα κυβοφουτουριστικό ιδίωμα που πήρε μορφή στο κίνημα του Κονστρουκτιβισμού”.

Ακόμα στα σχέδια του ίδιου, για ένα νέο Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μιλάνο, φαίνεται ξεκάθαρα η μηχανική κίνηση της Φουτουριστικής αρχιτεκτονικής, διότι ο σταθμός αυτός απέκτησε μορφή από ένα δίκτυο κίνησης, δρόμων, γεφυρών, σιδηροδρομικών γραμμών, και συνδέεται με κινούμενες κλίμακες με ένα αεροδρόμιο

Εικόνα 2.13

και ένα σύστημα δρόμων ταχείας κυκλοφορίας.

Αntonio Santelia, Centrale elettrica (κέντρο ηλεκτρισμού,1914

(1)

Frampton, 2009: 84-88

_ Κονστρουκτιβισμός (1922 - 1930)

Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση στη Σοβιετική Ένωση ,το 1917 ,όλη η περίοδος που ακολούθησε,το 1920-1925, χαρακτηρίζεται από την επίπονη διαδικασία της μετάβασης σε μια διαφορετική κοινωνία. Είχαν προσανατολιστεί στην επίλυση χωρικών προβλημάτων.(1)Η τέχνη, αλλά και η αρχιτεκτονική, σύμφωνα με τους κονστρουκτιβιστές, έπρεπε να καλύπτει κοινωνικές ανάγκες, να είναι ωφελιμιστική και λειτουργική. Σκοπός της ήταν να επηρεάσει αποτελεσματικά τον θεατή, είτε ως άτομο, είτε ως μέλος της κοινωνίας, βελτιώνοντας έτσι , την πνευματική κατάσταση, μέσα στην οποία ζει. Τα μέσα που χρησιμοποιούσαν ήταν απόρροια της σύνθεσης διαφορετικών καλλιτεχνικών μορφών, όπως η αφίσα, η φωτογραφία, η ζωγραφική, η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, τα μέσα διάδοσης των πληροφοριών και τις επικοινωνίες.

Άρρηκτα

συνδε-

δεμένο με το μπαουχάους ήταν

Σοβιετικός

Κον-

στρουκτιβισμός όπου , μετά το 1923, το Bauhaus δεχόταν άμεσες επιδράσεις από τα Ανώτατα Καλλιτεχνικά και Τεχνικά Εργαστήρια και ήταν γνωστά με την ονομασία

Vkhoutemaς(3)

Εικόνα 2.14 Ο πύργος τοου Tatlin. Μοντέλο του Σοβιετικό αρχιτέκτονα Vladimir Tatlin για το μνημείο (1) Frampton, 2009: (3) Τα φτερά μιας ΜΕΓΑΛΗΣ αρχιτεκτονικής Ε.Σ. Σ.Δ.(1917-1930), Ευριδίκη Ζωή

της Τρίτης Διεθνούς.

Αποτέλεσμα των πειραματισμών τους, ήταν η δημιουργία των πρώτων κινούμενων έργων γλυπτικής(1).Κάτι που ενέπνευσε την εξέλιξη της τεχνολογίας των μεταβαλλόμενων στοιχείων και στη συνέχεια , την ένταξη τους στον αρχιτεκτονικό χώρο. Η πρόταση που αναδείχθηκε εκείνη την εποχή για την κατοικία, ήταν η ιδέα της κοινοβιακής κατοίκησης το 1925, όταν καλέστηκε διαγωνισμός , για το «σπίτι-κοινότητα»,όπου πρωτοεμφανίζεται ο όρος. Οι απαιτήσεις του διαγωνισμού για το μέγεθος των δωματίων ήταν πολύ περιορισμένες (9 τετραγωνικά μέτρα ανά δωμάτιο), και ευρύχωρους κοινόχρηστους χώρους ,πράγμα που οδήγησε, από την μια στον επαναπροσδιορισμό ενός νέου τύπου κατοικίας- κυψέλης , και από την άλλη , την μελέτη για ομαδοποίηση αυτού του τύπου, απ’ όπου προκύπτει το Dom Kommuna (κοινοβιακό σπίτι). Τελικά, το 1927, παρουσιάστηκε η πρόταση σχετικά με το σπίτι- κοινότητα στον διαγωνισμό που διοργάνωσε η Ένωση Σύγχρονων Αρχιτεκτόνων “OSA”. Εκεί προτάθηκε μια επιφάνεια σχεδόν 30 τετραγωνικών μέτρων, ως πρότυπο μέγεθος της κατοικίας, η οποία προϋποθέτει μια ριζική αλλαγή στον τρόπο κατοίκησης, με το ελάχιστο χώρο ιδιωτικής διαβίωσης, και μεγάλους κοινωνικούς χώρους συνάθροισης. Την επόμενη χρονιά , τελικά κατέληξαν σε έναν τύπο κατοικίας, η οποία κάλυπτε τις βασικές ανάγκες της οικογενειακής ζωής σε περίπου 30 τετραγωνικά, και παρείχε σε κοινόχρηστες εγκαταστάσεις τον τεχνολογικό εξοπλισμό, όπως τις κουζίνες, τα πλυντήρια, τα στεγνωτήρια και τα σιδερωτήρια, αυτές συνδέονταν με τα διαμερίσματα μέσω κοινόχρηστων χώρων και μεγάλους διαδρόμους με φυσικό φωτισμό. Αυτός ο τύπος της κατοικίας πήρε την ονομασία “F” και αποτελούσε ένα είδος κανόνα μέχρι το 1934. Εικόνα 2,15 1929 (1)

Ο Κονστρουκτιβισμός, Βατικιώτης Παντελής

Σχέδιο για ένα Dom Kommuny,

Εικόνα 2.16 Ευελιξία και εξοικονόμηση χώρου: Αξονομετρικές απεικονίσεις διαμερισμάτων του κοινοβίου όπου διακρίνονται οι συρόμενοι τοίχοι και τα αναδιπλούμενα έπιπλα

Εικόνα 2.17 : Πρότυπο-ντουλάπι της κουζίνας: η ευελιξία, η τυποποίηση και η εξοικονόμηση χώρου είναι κριτήριο στην κατασκευή. Η ιδιωτική κουζίνα περιορίζεται στα ελάχιστα για να ενθαρρυνθεί ο κάτοικος να χρησιμοποιήσει την κοινόχρηστη και να απαλλάξει τη

Εικόνα 2.18 Κοινόχρηστοι χώροι από το Dom

γυναίκα από τη σκλαβιά της.

Kommuna

Τα σχέδια και οι προτάσεις των Σοβιετικών Κονστρουκτιβιστών, συνδύαζαν την προηγμένη

Εικόνα 2.19 Αξονομετρική τομή κατοικίας τύπου F

Η διάρθρωση του χώρου των διαμερισμάτων περιείχε έναν μικρό χώρο εισόδου που οδηγούσε δια μέσου μιας σκάλας, στον βασικό χώρο διημέρευσης με ύψος 3,5 μέτρα, εκεί βρισκόταν και ο μικρός χώρος κουζίνας,ο οποίος μπορούσε να κλείνει με ένα πτυσσόμενο χώρισμα. Με μικρότερο ύψος, περίπου στα 2,20 μέτρα ήταν οι υπόλοιποι χώροι του διαμερίσματος, δηλαδή, ανάπαυσης και υγιεινής. Θέμα που απασχόλησε κατα πολύ τους αρχιτέκτονες της εποχής, και αυτό φαίνεται στο δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM II) στη Φρανκφούρτη, το οποίο πραγματοποιήθηκε έναν χρόνο μετά.

τεχνολογία και μηχανική. Έδωσαν πολύ μεγάλο βάρος στην τεχνολογία της εποχής και αξιοποιούσαν στα έργα τους, πολλά βιομηχανικά υλικά , όπως πλαστικό, γυαλί ή σίδερο. Κύριο χαρακτηριστικό του αποτελούν οι αφηρημένες κατασκευές και η έμφαση που δίνεται στην απεικόνιση γεωμετρικών μορφών και απουσιάζουν οι συμβατικές αναπαραστάσεις αντικειμένων. Η παροχή κοινόχρηστων χώρων

εξυπηρέτησης,

αναψυ-

χής και πολιτισμού που υπήρχαν στην Dom Kommuna ήταν : βιβλιοθήκη, αίθουσα για συγκεντρώσεις – διαλέξεις – κινηματογράφο, εργαστήρια για επιστημονικές εργασίες, τραπεζαρία, γήπεδα και κλειστό γυμναστήριο, σχολείο, παιδικό σταθμό και πάρκο. Το κίνημα θεωρείται διεθνές, καθώς πέρα από τη Σοβιετική Ένωση, εξαπλώθηκε και σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία.

Εικόνα 2.20 Σχέδια κατοικίας τύπου F

Κεφάλαιο 5ο: Η μεταβαλλόμενη κατοικία μέσα από χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Η αρχιτεκτονική , δεν γίνεται να μην επηρεαστεί απο την κοινωνία, όπως και το αντίθετο. Είναι μια αμφίδρομη σχέση, αλληλεξάρτησης .Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για την κατοικία, τον χώρο, όπου ο άνθρωπος δρά και εξελίσσεται , τον περισσότερο καιρό της ζωής του. Σε αυτο το κεφάλαιο θα αναδείξουμε πιο συγκεκριμένα, τις περιπτώσεις και τους συνθετικούς χειρισμούς και τις αρχές που ενέπνευσαν και επηρέασαν, αυτό που ονομάζουμε σήμερα, μεταβαλλόμενη κατοικία. Μελετάμε το μετασχηματισμό του χώρου στο εσωτερικό της κατοικίας, μέσω της μεταβολής των στοιχείων που απαρτίζουν το περίγραμμα, ή τον εξοπλισμό της. Οι περιπτώσεις που θα αναλύσουμε βρίσκονται σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και γεωγραφικές τοποθεσίες, παρόλα αυτά, αποτέλεσαν εύφορο έδαφος στη διαμόρφωση, αυτού του είδους κατοικία.

_Η παραδοσιακή Ιαπωνική κατοικία, ως πρότυπο.

Ένα πολύ βασικό πρότυπο για την μεταβαλλόμενη κατοικία , έχει τις ρίζες του πολύ πίσω στο χρόνο. Οι κατασκευές στην Ιαπωνία, διαθέτουν έντονο πολιτισμικό ενδιαφέρον, διότι το αντίστοιχο πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε, επηρέασε αρκετά την μορφή αλλά και η οργάνωσή τους. Συγκεκριμένα στην κατοικία, από τους αρχαίους χρόνους, φαίνεται κατά πολύ η τήρηση των θρησκευτικών εθίμων, σε συνδυασμό με την κάλυψη της βασικότερης ανάγκης, την στέγαση. Έτσι , πολύ γρήγορα ξεπέρασε την απλή έννοια του καταφυγίου και απέκτησε έναν ευρύτερο συμβολισμό, ο οποίος συμπορεύεται με έναν ολόκληρο πολιτισμό. Καθώς στο εσωτερικό της , διατηρούσε ένα διαμορφωμένο χώρο προς τιμήν της τοπικής θεότητας (kamidana ) ή το βουδιστικό οικογενειακό βωμό(1).Τα ευμετάβλητα όρια, εσωτερικά , αλλα και εξωτερικά, αποτελούν ένα από τα κυριοτερα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής Ιαπωνικής (1)

Locher 2010:28

αρχιτεκτονικής και κατοικίας, της οποίας ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός εξελιχθηκε κυρίως κατά τον Μεσαίωνα (2)(1185– 1568). Παρατηρείται μεγάλη ποικιλία στις τυπολογίες λόγω των διαφορετικών κλιμάτων ανα περιοχή. Όμως , κατέχουν ορισμένες κοινές αρχές στις δομικές και μορφολογικές επιλογές τους(3). Πιο συγκεκριμένα, η παραδοσιακή Ιαπωνική κατοικία χαρακτηρίζεται από την ρευστότητα των εσωτερικών χωρισμάτων και την απουσία σταθερών τοιχωμάτων, κανοντάς την έτσι συνεχώς μεταβαλλόμενη, ανάλογα τις διαφορετικές χρήσεις, ανάγκες, αλλά και τις καιρικές συνθήκες. Ακόμα, χαρακτηριστικό της κατανομής των χώρων είναι πως, στην πραγματικότητα , όλη η κατοικία είναι ένα ενιαίο δωμάτιο, το οποίο έχει χωριστεί σε περισσότερα ,εκτός από κάποιες ξεχωριστές χρήσεις, που αξιοποιούσαν διαφορετικούς χώρους . Αυτός ο διαχωρισμός γινόταν μόνο για την είσο(2) (3)

Μπαξεβανάκη, 2009: 43 Μπαξεβανάκη, 2009: 50

Εικόνα 2.21

Σκίτσο Ιαπωνικής κατοικίας.

Εικόνα 2.22 Προοπτικό σχέδιο ιαπωνικής κατοικίας. Διακρίνοντα τα εσωτερικά μεταβλητά στοιχεία.

δο (genkan), την κουζίνα, το μπάνιο και την τουαλέτα. Κάθε δωμάτιο μπορούσε έχει τον ρόλο του σαλονιού, της τραπεζαρίας, του γραφείου ή και της κρεβατοκάμαρας. Αυτο πραγματοποιούνταν μέσω των μεταφερόμενων επίπλων, τα οποία αποθηκεύονται στον αποθηκευτικό τους χώρο , με το όνομα : oshiire. Όλη αυτή η κατανομή και διαχωρισμός των χώρων , γινόταν με τη χρήση των “shoji” και “fusuma”, τα οποία μπορούσαν εύκολα να αφαιρεθούν και να μετατρέψουν το σπίτι σε ένα ενιαίο μεγάλο χώρο. Τα πρώτα, ήταν τα χωρίσματα των δωματίων που χρησιμοποιούνταν στην περίοδο Heian (794 – 1185)(1). Κατασκευάζονταν από ένα φορητό πλαίσιο με σανίδες, στο οποίο τοποθετούσαν σε μία ή και στις δύο πλευρές τους, χαρτί ή ύφασμα.

. Οι παλαιότερες αναφορές στο shoji χρονολογούνται γύρω στον 9ο αιώνα. Ήταν είτε ενιαία πλαίσια από ξύλο ( itashoji ) είτε καμβάς από μετάξι ( tsuitateshoji ). Αρχικά ήταν κινητά χωρίσματα με σκοπό να αποκόψουν την διαφάνεια μεταξύ των χώρων και

αργότερα

χρησιμοποιήθηκαν

για

να

καλύψουν τα κενά μεταξύ των υποστυλωμάτων ( oshishoji ) ή ακόμα και ως τοίχοι ( haritsukekabe ). Τα κινητά χωρίσματα ήταν είτε ενιαία ξύλα είτε καλυμμένα πλαίσια, από την άλλη τα σταθερά χωρίσματα ήταν ξύλινα πλαίσια καλυμμένα με χαρτί ή μετάξιτ Τα tatami είναι είδη στρωμάτων φτιαγμένων από άχυρα που χρησιμοποιούνται εκτενώς για την κάλυψη των ιαπωνικών δωματίων. Ανάλογα με την ποιότητα τους ενισχύονται με ύφασμα ή ξύλινο πλαίσιο στα όρια τους. Οι διαστάσεις τους είναι τυποποιη-

Εικόνα 2.23 Αξονομετρικό διάγραμμα. Αποσαφινίζεται η διαφορά Fusuma και Shoji.

μένες, 0.90x1.80m και έτσι χρησιμοποιούνται και για τη διαστασιολόγηση των χώρων.(2) (1) Μπαξεβανάκη, 2009: 43 (2) Κοπτσοπούλου Κυριακή, Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΚΕΝΟΥ – ΜΑ – ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ TADAO ANDO, ΕΜΠ,Τμήμα Αρχιτετόνων Μηχανικών (2015)

Τα δεύτερα, ήταν κυλιόμενες παράλληλες πόρτες , που σύρονταν στις ενσωματωμένες ράγες και μπορούσαν να καλύπτουν όλο το ύψος του ανοίγματος, δίνοντας τη δυνατότητα απομόνωσης ενός χώρου. Σε παλαιότερες εποχές, και σε μερικές περιοχές ακόμα και σήμερα, μια κατοικία έχε την ικανότητα να μετασχηματιστεί σε χώρο συνάθροισης για κάποια τελετή, απλά αφαιρώντας όλα τα shoji και τα fusuma.τ Ένας πολύ βασικός παράγοντας όμως, είναι ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται , στέκονται και να μετακινούνται αυτά τα χωρίσματα, διότι δεν ήταν απεριόριστες οι θέσεις τους, αλλά πάνω σε κάποιους άξονες. Η ύπαρξη λοιπόν των τατάμι (tatami mat) στο δάπεδο της κατοικίας καθιστούν την οργάνωση των χώρων πολύ πιο εύκολη, καθώς δημιουργούν έναν ορθοκανονικό κάναβο στα μεταξύ τους κενά. Η αντιμετώπιση του χώρου με την ελάχιστη διακόσμηση και τα λιγότερα υλικά, ήταν πάντα στην Ιαπωνική κουλτούρα σαν φιλοσοφία. Αυτό μεταφράζεται και στο μέγεθος των χώρων που αναλογούν στο κάθε άτομο και κατ’ επέκτα-

ση στα συνολικά τετραγωνικά μιας κατοικίας. Πράγμα που ενέπνευσε λύσεις στην δυτική αρχιτεκτονική , σε περιπτώσεις χωρικών κρίσεων. Ακόμα και στο σήμερα η Ιαπωνική αρχιτεκτονική , ενσωματώνει, τα ευμετάβλητα όρια, ώστε να καλύψει τις συνεχώς αναδυόμενες ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου, μέσα στην κατοικία. Με την συνεχή αύξηση του πληθυσμού και την συσσώρευσή του στα αστικά κέντρα, περισσότερο απο ποτέ. Οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες οδηγήθηκαν στη διερεύνηση και χρήση της ελάχιστης κατοικίας (existenzminimum), και της εξοικονόμησης χώρου (space saving) , ώστε να μπορέσουν να ενσωματώσουν τις ανέσεις μιας κατοικίας , σε μικρότερο χώρο, καθώς ο διαθέσιμος για για την στέγαση του πληθυσμού ,είναι λιγότερος του απαιτούμενου. Αλλάζοντας την θέση των χωρισμάτων , όπως ακριβώς συμβαίνει με τα fusuma και τα shoji ,στην παραδοσιακή τους μορφή(1).

Εικόνα 2.24 (δεξιά) Άποψη του εσωτερικού (1)

Japanese Architecture, ΑrchDaily

χώρου σε κατοικία.

_ Το ελάχιστο μέγεθος της κατοικίας, ως μελέτη για τους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα.

Εικόνα 2.25 Αφίσα του ΙΙ CIAM με θέμα την ελάχιστη κατοικία.

Στο δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM II) στη Φρανκφούρτη, το 1929, με θέμα «...οι μίνιμουμ διαστάσεις της κατοικίας δηλαδή την οικίαν ήτις παρουσιάζει εν συνδυασμώ προς εν ελάχιστον καταβολής ωφελίμου έργου, το μέγιστον της ανέσεως, την κατοικίαν διά τα λαϊκάς τάξεις ελαχίστου εισοδήματος...». Με λίγα λόγια ξεκίνησαν οι αναζητήσεις για ευέλικτες λύσεις κατοίκησης στο μικρότερο δυνατό χώρο, για την εργατική τάξη, οι οποίες απέκτησαν τον όρο, “Existenzminimum” (minimum existence) το οποίο σημαίνει “ελάχιστη διαβίωση” και χαρακτηρίζεται ως ελάχιστη κατοικία. Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε, στην κάλυψη των βασικών βιολογικών, κοινωνικών και τεχνολογικών αναγκών του ανθρώπου μέσα από την μείωση κάθε δωματίου στο μέγιστο δυνατό, χωρίς να καταργείται η λειτουρ-

γικότητά του(1),κάτι που όπως αναφέραμε, είχε απασχολήσει τους αρχιτέκτονες της Σοβιετικής Ένωσης, έναν χρόνο πρίν. Οι λόγοι που τέθηκε σε συζήτηση το θέμα, είχε διαφορετικές αφορμές , όπως γράφει και στο άρθρο του Γεωργίου Μ.Σαρηγιάννη : "Το θέμα αυτό ήταν φλέγον και σε ανατολή και σε δύση, με διαφορετικά όμως κίνητρα" Στην Σοβιετική Ένωση για να καλύψουν τις στεγαστικές ανάγκες μεγάλων μεγεθών πληθυσμού στις πόλεις παράλληλα με την νέα συσσώρευση νέου βιομηχανικού πληθυσμού ο οποίος ζούσε σε απαράδεκτες συνθήκες. Η παροχή όμως ελάχιστης στέγης στην Σοβιετική Ένωση αντισταθμίζεται με την παροχή άνετων και πλούσιων κοινωνικών και δημόσιων γενικά χώρων. Στην Ευρώπη η ανάγκη προέρχεται από τον φόβο των εξεγέρσεων της εργατικής τάξης, και ήταν πολύ πρόσφατα η εξέγερση στην Γερμανία το 1918, στην Βουδαπέστη το 1919, στην Βιέννη το 1927. Ετσι, ανάμεσα σε μια σειρά άλ(1)

λων κοινωνικών παροχών κτίζονται και μεγάλες ποσότητες κοινωνικής κατοικίας στο Βερολίνο, την Ιταλία, την Βιέννη. Επιδίωξη των κυβερνήσεων ήταν πάλι να παράγουν όσο το δυνατόν περισσότερες κατοικίες (με ταυτόχρονη εκβιομηχάνιση της κατασκευής) αλλά πείθοντας και θεωρητικά τον κόσμο ότι η «ελάχιστη κατοικία» ήταν και θεωρητικός στόχος. Μία από τις προτάσεις που βγήκαν από το συνέδριο, είναι του Le Corbusier,ο οποίος προτείνει να επικεντρωθεί ο προβληματισμός της μελλοντικής κατοικίας στον «οικιακό εξοπλισμό». Κάπως έτσι αναδύεται ξανά, η σκέψη του πτυσσόμενου και εντοιχισμένου επίπλου. Κάτι που στο σήμερα, έχει σχεδόν ενσωματωθεί στην μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική της κατοικίας. Τέλος , η προκατασκευή και οι νέες τεχνολογίες καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στις προτάσεις για μαζική κατοίκηση. Σκοπός ήταν τα βιομηχανικά προκατασκευασμένα κτίσματα να ταυτίζονται με την ευελιξία.

Λάκκα, Παπαδάτου, 2014: 35

_ Το επίπεδο , ως στοιχείο με ανεξαρτησία στον χώρο, το παράδειγμα του Νεοπλαστικισμού (De Stijl) Στην περίπτωση της Ολλανδίας, που παρέμεινε ουδέτερη στον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), έγινε τόπος για αρχιτεκτονικούς και πολεοδομικούς πειραματισμούς. Εκεί γεννήθηκε η τέχνη που χαρακτηρίστηκε ως μια αντίδραση στην όλη κατάσταση που δημιούργησε ο πόλεμος, φέρνοντας στο προσκήνιο την αντικειμενικότητα και την οικουμενικότητα. Υπήρχε ανάγκη για αφαίρεση και απλοποίηση καθώς και για την καταπολέμηση του ατομικισμού και του υποκειμενισμού(1) ,και αυτό να μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μορφές της τέχνης. Έτσι, το 1917 στο Leiden ,δημιουργήθηκε το καλλιτεχνικό κίνημα De Stijl(2). Ήταν το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης , δίνοντας λύσεις στις σύγχρονες απαιτήσεις, με τη χρήση μοντέρνων υλικών, δομικών στοιχείων μαζικής παραγωγής και εκβιομηχάνισης των κατασκευών. Σε αυτό το κίνημα , υπάρχει πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των καλλιτεχνών και η ανάπτυξη μιας κοινής οπτικής από ζωγράφους, γλύπτες, αρχιτέκτονες και σχεδιαστές γραφικών τεχνών ή βιομηχανικών προϊόντων. Με αυτόν τον τρόπο, καταργούνται σε μεγάλο βαθμό, τα όρια μεταξύ του χώρου της κατοικίας και των επίπλων , καθώς εισάγονται νέες σχεδιαστικές αρχές, όπως, η ενίσχυση της αφαιρετικότητας των απλών γραμμών , μέσω της συναρμολόγησης των κυβοειδών στερεών. Αυτό συμβαίνει διότι , το κίνημα καθώς ήταν επηρεασμένο από τη ζωγραφική και το έπιπλο, το επίπεδο αποκτά την δική του ανεξαρτησία στο χώρο και γίνεται μέρος της όψης , αλλά μπορεί και να τοποθετηθεί μέσα στον χώρο, ξεχωριστά από τα βασικά όρια της κατοικίας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα ήταν οι μεταβολές στοιχείων, όπως οι εσωτερικοί συρόμενοι τοίχοι, ώστε να υπάρχει μια δυναμική ως προς το μέγεθος και την χρήση των χώρων, για την καλύτερη αξιοποίησή τους, καθώς και την διατήρηση της αρμονίας και της τάξης μεταξύ της εσωτερικής λειτουργίας και της εξωτερικής μορφής (1) (2)

τους. Ακόμα υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ των επιπέδων μέσω των χρωματισμένων επιφανειών που προσανατολίζουν το βλέμμα του θεατή προς τον οριζόντιο και τον κατακόρυφο άξονα. Τέλος, σημαντικό κριτήριο για τις κατοικίες που σχεδιάζουν , πρέπει να είναι οικονομικές , απο την χωρική αλλά και την οικονομική άποψη, ώστε το κόστος τους να είναι προσιτό σε όλα τα κοινωνικά στρώματα.(3)

Στο πρώτο μανιφέστο του De Stijl γράφουν: «Υπάρχει μια παλιά και μια καινούργια συνείδηση του χρόνου. Η πρώτη απευθύνεται στο ατομικό. Η καινούργια απευθύνεται στο γενικό. Η μάχη του ατομικού ενάντια στο γενικό, αποκαλύπτεται τόσο μετά από τον παγκόσμιο πόλεμο, όσο και από την τέχνη της εποχής μας.

Πετρίδου, Ζιρώ 2015: 215 Λάββας, 2002: 279 (3) Πετρίδου, Ζιρώ 2015: 217

τους, υποδιαιρούν τον αδιάσπαστο χώρο σε ξεχωριστά τμήματα για εργασία, ύπνο, φαγητό, λουτρό, κ.λ,π..Στο τέλος παραθέτει ότι :“Ο Rietveld ήταν σχεδιαστής επίπλων ο οποίος ασχολήθηκε με την αρχιτεκτονική. Το εσωτερικό της Οικίας Schroder βασίστηκε στη ιδέα ενός μεγάλου ντουλαπιού γεμάτο από πτυσσόμενα και συρόμενα φύλλα και πόρτες.” Το Schröder House αποτελεί ένα από τα καλύτερα παραδείγματα γόνιμου διαλόγου ανάμεσα στον αρχιτέκτονα και τον πελάτη. Η προσαρμοστικότητα των στοιχείων στο εσωτερικό του ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο της στενής συνεργασίας της Εικόνα 2.26 Σκίτσο του Schroder House, νερομπογιά, 2001

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η κατοικία Schröder (1924 (1) , του Gerrit Rietveld (1888–1964) . Μία διώροφη κατοικία με μετακινούμενα στοιχεία και ένθετα έπιπλα. Με σκοπό την δημιουργία ανοιχτής κάτοψης και ενός ευέλικτου χώρου κατοίκησης, όλα αυτά οργανόνονται επίσης και μέσω της απουσίας κάθε διακοσμητικού στοιχείου. Τις μεγάλες γυάλινες επιφάνειες και η αποβολή των άχρηστων χώρων όπως διάδρομοι, προθάλαμοι κλπ. Ο Ποταμιάνος(2) , χαρακτηρίζει την κάτοψη,αυτής της κατοικίας, ως «ευφάνταστη και μετατρέψιμη» μέσω των συρόμενων φύλλων, που εκτείνονταν από το δάπεδο μέχρι την οροφή και με την δυνατότητα να κρύβονται σε γωνίες και ότι , όταν ανοίγουν κατά μήκος των οδηγών (1) Overy 1988: 16-17 (2) Ποταμιάνος 2003-2004, Β22: 7

κυρίας Schröder με τον Gerrit Rietveld και είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός μεταβαλλόμενου χώρου που ανταποκρινόταν οργανικά στις εναλλασσόμενες ανάγκες της οικογένειας.

Εικόνα 2.27 Κατόψεις της κατοικίας Schroder

Εικόνα 2.27 Αξονομετρικό Διάγραμμα της κατοικίας. Σχέδιο του ίδιου του Rietveld

_ Ο τομέας του επίπλου, εμπνέει την αρχιτεκτονική του Bauhaus (1919-1933)

Στο πτυσσόμενο έπιπλο επίσης αγαπήθηκε και μελετήθηκε από τη σχολή του Bauhaus . Ήταν μια σχολή εφαρμοσμένων τεχνών που ως σκοπό είχε να συνενώσει τις εικαστικές τέχνες και τον βιομηχανικό σχεδιασμό με την αρχιτεκτονική. Το 1926 ,με διευθυντή τον Marcel Breuer, άρχισαν τα εργαστήρια επίπλων, καρέκλες και τραπέζια σε εντυπωσιακά σχέδια ,με σκοπό την τυποποίηση(1), την βιομηχανική παραγωγή και φθηνό κόστος τους, απο ατσάλινο σωλήνα. Στην ίδια σχολή ,στον τομέα της μεταβλητής κατοικίας, το πιο κοντινό παράδειγμα, είναι η σειρά των “Steel Hauses” , όπως το έργο των Georg Muche και Richard Paulick το 1926–27, που ονομάστηκε πρωτότυπο σπίτι και βσίζεται σε κατασκευές, από πλέγμα με πλαίσια απο χάλυβα. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1931, εντοπίζεται στην ίδια σειρά κατασκευης και μια κυκλικής δομής ,της οποίας η περιγραφή εντοπίζεται σε ένα (1) Frampton, 2009:122

άρθρο που δημοσίευσε ο Walter Gropius. Στο Bauhausbücher μέ τίτλο «Wohnhaus-Industrie»(μτφρ “βιομηχανία της κατοικίας”), σχεδιασμένη από τον Carl Fieger, μία πρόταση ελαφριάς κατασκευής(2), επίσης όμως με πλέγμα απο χάλυβα. Ο ίδιος σχεδίασε και πρότεινε μια κατοικία με μεταβαλλόμενο το εσωτερικό της. Πρόκειται για το μικρό διαμέρισμα “Kleinwohnung.

Εικόνα 2.28 Lucia Moholy, 1926.

(2)Frampton, 2009: 122

_ Αυτό το σπίτι χτίστηκε ως πρωτότυπο για μια έκθεση του 1931 στο Βερολίνο. Ήταν ένα “ελάχιστο” διαμέρισμα 40τ.μ. του οποίου ο χώρος, κατά τη διάρκεια της ημέρας, μπορεί να είναι εντελώς ανοιχτός, με χώρο εργασίας, καθιστικό και τραπεζαρία, εκτός από τους υγρούς χώρους. Ενώ τη νύχτα, ξεδιπλώνοντας τα κρεβάτια και χωρίζοντας το χώρο μέσα από ένα σύστημα πτυσσόμενων θυρών και συρόμενων τοίχων , δημιουργούνται δύο κλειστά υπνοδωμάτια. Το μπάνιο έχει άμεση πρόσβαση και από τα δύο υπνοδωμάτια, καθόλη την διάρκεια του εικοσιτετραώρου.

Τα πλεονεκτήματα αυτού του σπι-

τιού, τα οποία ήταν το επεκτάσιμο δάπεδο και στ σύντομο χρόνο κατασκευής τους, επισκιάστηκαν από μια σειρά ελαττωμάτων όπως η

Οι συνθετικές επινοήσεις του Le Corbusier (1887 - 1965)

Ένας από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς υποστηρικτές του Μοντέρνου κινήματος είναι ο Le Corbusier. Η έρευνά του γύρω από την αρχιτεκτονική, μέσω της λειτουργικότητας των έργων του, εγκατέστησε κάποιες βασικές αρχές για τα μετέπειτα χρόνια. Στα πλαίσια της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής ,το πρώτο βήμα έγινε με τον σχεδιασμό της «Maison Dom-ino» το 1914, καθώς ήταν η πρώτη φορά που ο σχεδιασμός των κατόψεων είναι εντελώς ανεξάρτητος από το δομικό σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο έφερε στο προσκήνιο την δυνατότητα να πολλαπλών εκδοχών οργάνωσης του εσωτερικού χώρου. Πριν ,κατα τον σχεδιασμό, στον αρχιτέκτονα και μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής, στον χρήστη. Αν και δεν ταυτίζεται αυτος ο χειρισμός με την ύπαρξη κινητών στοιχείων στο εσωτερικό, το “plan libre” είναι από τους βασικούς συνθετικούς χειρισμούς που χρησιμοποιούνται για την οργάνωση μιας μεταβαλλόμενης κάτοψης. Στη συνέχεια του έργου του , ξεχωρίζουμε τα διαμερίσματα της πολυκατοικίας Unite d’ Habitation (1947-52) που χτίστηκε στη Μασσαλία. Τα διαμερίσματα σχεδιάστηκαν ως ανεξάρτητες μονάδες μέσα στον σκελετό με ελαφριά εσωτερικά χωρίσματα, παρέχοντας την δυνατότητα στους κατοίκους να μετασχηματίζουν και να διαμορφώνουν τον χώρο τους.

ανεπαρκής θερμομόνωση και ο εξαερισμός που προκλήθηκε από τη χρήση του μετάλλου ως δομικό υλικό. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους οι σύγχρονοι κριτικοί έκριναν ότι το κτίριο ήταν ακατοίκητο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα που ενέπνευσε τους συνθετικούς χειρισμούς για την οργάνωση του εξοπλισμού σε μια μεταβαλλόμενη κατοικία, αλλά και μη, είναι η τεχνική που εφαρμόζει ο Le Corbusier στην πρότασή του περί ελάχιστου χώρου διαβίωσης. Περίπου μια εικοσαετία αργότερα από τις μελέτες του “minimum vivendi”, που ήταν αναγκαίες για την άμεση και μαζική στέγαση, το 1951, έχουμε το Le Cabanon ,στο Roquebrune Cap Martin της Γαλλίας. Αναφερόμαστε σε μια ξύλινη προκατασκευασμένη καλύβα, που χρησιμοποιήθηκε από τον αρχιτέκτονα ως εξοχική κατοικία και ξεχωρίζει για το μικρό μέγεθός της, με διαστάσεις μόλις 3.66 μ.x 3.66 μ. Ο οικιακός εξοπλισμός σχεδιάζεται περιμετρικά, εξασφαλίζοντας έναν ελεύθερο πυρήνα κίνησης στο κέντρο του τετραγώνου. Με αποτέλεσμα, το σύνολο των κινήσεων να είναι το ελάχιστο δυνατό και κάθε τετραγωνικό της κατοικίας να αξιοποιείται στο μέγιστο βαθμό(1). Η εξέλιξη αυτής της ιδέας, στα πλαίσια μιας μεταβαλλόμενης κατοικίας, είναι , ο εξοπλισμός να ενσωματώνεται αλλά και αποθηκεύεται σε στοιχεία που ορίζουν την περίμετρο του χώρου. Όταν αυτά τα στοιχεία μετακινούνται στο κέντρο, έχουν την δυνατότητα να αλλάζουν την λειτουργία του χώρου, αλλά να μεταβάλουν και την μορφή του. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται δυνατό να χωρέσουν περισσότερες λειτουργίες σε λιγότερα τετραγωνικά, με το μειονέκτημα όμως , να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλες ταυτόχρονα, κάτι που σε στενότητα χώρου, είναι προτιμότερο. (1)

Λάκκα, Παπαδάτου 2014: 41

Εικόνα 2,29 Η εξοχική κατοικία Le Cabanon

_Η χρήση των κινητών στοιχείων στις κατοικίες του Μies van der Rohe (1886-1969)

Ένας ακόμα σημαντικός πρεσβευτής του μοντέρνου ο Ludwig Mies van der Rohe , έχει στο ιστορικό του κινητά στοιχεία με την ελεύθερη κάτοψη . Το πρώτο έργο που θα αναφερθούμε, είναι η πολύπαθη Villa Tugendhat 1928-1930. Είναι μια παραλλαγή του Pavillon στην έκθεση της Βαρκελώνης, ώστε να μπορεί να φιλοξενεί τις λειτουργίες μιας κατοικίας. Στο εσωτερικό της , οι χώροι διαδέχονται ο ένας τον άλλον με μια συνέχεια. Η κύρια επιδίωξη του γερμανού αρχιτέκτονα, είναι η δημιουργία ενός κεντρικού χώρου,που δεν απομονώνει τους ανθρώπους, και επιτρέπει το άπλετο φως να κυριαρχεί στο εσωτερικό. Για τα όρια εσωτερικού και του εξωτερικού, χρησιμοποιεί διαφάνεια , η οποία συμβάλλει σε μια απόλυτη ή μερική επικοινωνία μεταξύ τους. Αυτό επιτυγχάνεται με το παράθυρο που βρίσκεται στο σαλόνι , το οποίο εκτείνεται από το δάπεδο έως την οροφή και με έναν μηχανισμό, “βυθίζεται” προς τον από κάτω όροφο , με το πάτημα ενός διακόπτη. Γεγονός που καθιστά αυτή την κατοικία να περιέχει μεταβαλλόμενα στοιχεία, συνδέοντάς τα, με την έννοια του αυτοματισμού στην κατοικία.

Απο τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο και μετα, η κατοικία υποβλήθηκε σε πολλές αλλαγές στην χρήση της, καθώς οι ιδιοκτήτες (O Fritz και η Grete Tugendhat) προέρχονταν από εβραϊκές οικογένειες και από τον Οκτώβρη του 1939 έως το 1944, η κατοικία κατελήφθη από τη ναζιστική Gestapo. Υπέστει σε αρκετές αλλοιώσεις και αλλαγές και τα υπό-

Εικόνα 2.30 Villa Tugendhat, κάτοψη

λοιπα χρόνια μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960, χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, σταύλος, ιδιωτική σχολή χορού και κατέληξε σε κέντρο αποκατάστασης για παιδιά με ορθοπεδικές παθήσεις της σπονδυλικής στήλης. Μετά από προσπάθειες αποκατάστασης, τελικά το 80% του αυθεντικού υλικού διατηρήθηκε και το κτίριο λειτουργεί σήμερα ως μουσείο(1). Εικόνα 2.31. Άποψη κινητής τζαμαρίας από (1) Σημειώσεις του μαθηματος «Ιστορία και Θεωρία , ΕΜΠ

το πλατύσκαλο της εισόδου.

Ένα πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για μεταβαλλόμενη κατοικία απο τον Mies van der Rohe, έχουμε στην πρότασή του για το συγκρότημα κατοικιών στο Weissenhofsiedlung το 1927. Πρόκειται για ένα τετραώροφο συγκρότημα κατοικιών, με δώδεκα ενοικιαζόμενες μονάδες, τις οποίες είχε οργανώσει και επιπλώσει, εφαρμόζοντας τον σχεδιασμό μιας ευέλικτης κάτοψης με μεταβλητά στοιχεία. Σχεδίασε τα σταθερά στοιχεία της κατασκευής, δηλαδή, το σύστημα στήριξης, τους τοίχους πλήρωσης και τους υγρούς χώρους. Το εσωτερικό της κατοικίας μένει ελεύθερο και δίνει την δυνατότητα στους χρήστες να παρέμβουν και να επιμεληθούν την εσωτερική διαμόρφωση, με τρόπο που τους εξυπηρετεί καλύτερα.

Εικόνα 2.33 Αποσπασματικές κατόψεις πρώτου και δεύτερου ορόφου του συγκροτήματος (πάνω) Εικόνα 2.32 Κατόψεις του συγκροτήματος

Τομή από τις επιμήκεις πλευρές του συγκροτήματος(κάτω)

_ Buckminster Fuller (1895-1983) και οι προτάσεις του, γύρω από το ζήτημα της στέγασης και η επιρροή που άσκησε. O Fuller, κατείχε και αυτός πρωτοπόρες ιδέες για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, με νέες τεχνολογίες και συστήματα αυτοματισμού. Αν και σε διάφορα άρθρα παρουσιάζουν τις προτάσεις του , ως φουτουριστικές. Επιδίωξε να βρει τρόπους για να βελτιώσει το πρόβλημα της στέγασης. Προσπαθούσε να εφαρμόσει τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, ώστε οι κατοικίες που θα προτείνει να έχουν σαν αρχή την άνεση , την αποτελεσματικότητα αλλά και να είναι όσο περισσότερο γίνεται, προσιτές οικονομικά σε μεγαλύτερο κομμάτι πληθυσμού. Με βάση αυτές τις αρχές, θα αναφερθούμε σε δύο από τις προτάσεις του Fuller για μεταβλητή αρχιτεκτονική, καθώς έχουν την δυνατότητα μαζικής παραγωγής, η εύκολης μετακίνησης και συναρμολόγηση σε διαφορετικές περιοχές, καθώς και η οικολογική αποτελεσματικότητα. Έτσι, έχουμε την σειρά «Dymaxion». Ο Τίτλος αυτός προέκυψε από τον συνδυασμό των τριών λέξεων: DYnamic-δυναμι-

κό, MAXimum-μέγιστο και tenslON- ένταση. Το πρώτο, είναι η κατοικία Dymaxion House το οποίο σχεδιάστηκε με βάση τις τεχνολογίες των αεροσκαφών που έχουν σχεδιαστεί για να ενσωματώνουν την κινητικότητα, είναι προκατασκευασμένες και έχουν χαμηλό κόστος παραγωγής. Σχεδιάστηκε το 1927, αλλά δεν κατάφερε να κατασκευαστεί ,επειδή δεν υπήρχε η κατάλληλη οικονομική

Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της προσφοράς του Fuller στην αρχιτεκτονική είναι η αναζήτηση και χρήση προτύπων από άλλους τομείς, όπως για παράδειγμα η βιομηχανία . Η έντονη δυναμική που αναζητούσε ο Fuller βρισκόταν στα νέα πεδία σχεδιασμού αυτοκινήτων

και

αεροπλάνων.

Εικόνα 2.34 Ο Fuller δίπλα στη μακέτα του Dymaxion House

Εικόνα 2.35 Αξονομετρικό σκίτσο με οικοδομικές λεπτομέρειες.

δυνατότητα, έτσι το Dymaxion εγκαταλείφθηκε από τον Fuller. Μέχρι το 1944, όταν το μεταπολεμικό στεγαστικό πρόβλημα , εμφανίστηκε και ώθησε τον Fuller να επανεξετάσει την προηγούμενη ιδέα του μαζικής παραγωγής οικιστικών μονάδων.Το 1948 όμως ,ο William Graham, αγόρασε και συνδύασε τα δύο πρωτότυπα και δημιούργησε το «Wichita House», ήταν μια μικρή παραλλαγή του αρχικού Dymaxion: το εξάγωνο μετατράπηκε σε έναν ομαλό κύκλο και το κτίριο τέθηκε μόνο λίγα εκατοστά πάνω από το έδαφος, ενώ το αρχικό σχέδιο ήταν ί να ανασταλεί πλήρως, σε πλήρη ανάρτηση.Η πρωτότυπη πρόταση της κατοικίας είχε εξαγωνική κάτοψη και στηριζόταν σε έναν κεντρικό πυρήνα, ώστε να απελευθερώνει τους εξωτερικούς τοίχους από το δομικό σύστημα. Ακόμα, οί κύριες λειτουργίες ήταν κομμάτι του κεντρικού πυρήνα, επιτρέποντας στους χρήστες να μετασχηματίζουν τον εσωτερικό χώρο ανάλογα με την θέληση και την χρήση. Σχεδόν ταυτόχρονα με τον Fuller, στην Ιταλία, έχουμε μια ακόμα φουτουριστική πρόταση , την Vılla Girasole (1930). Από τον ιταλό μηχανικό Angelo Invernizzi σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Ettore Fagiuoli, τον μηχανικό μηχανικό Romolo Carapacchi και τον εσωτερικό διακοσμητή Fausto Saccorotti. Πρόκειται για μια κατοικία, η οποία βρίσκεται ψηλά στους αμπελώνες του Marcellise κοντά στη Βερόνα και έχει την ικανότητα να περιστρέφεται , όπως και το όνομά της, το προδίδει, «girasole» σημαίνει ηλιοτρόπιο στην ιταλική γλώσσα, και καθόλη τη διάρκεια της ημέρας , η κατοικία περιστρέφεται και ακολουθεί την πορεία του ήλιου,

όπως ένα ηλιοτρόπιο.(έχει σχεδιαστεί για πλήρη περιστροφή σε εννέα ώρες και είκοσι λεπτά ). Ο Invernizzi και η ομάδα του, χρησιμοποίησαν αυτό το έργο ως μέσο για να πειραματιστούν με νέα υλικά, όπως τσιμέντο από σκυρόδεμα και ίνες (ινοτσιμέντο). Η κατασκευή αυτή αποτελείται από δύο ορόφους και τριώροφο υπόγειο, έχει το σχήμα από το λατινικό κεφαλαιο γράμμα «L» με τις λειτουργίες της τραπεζαρίας και της κουζίνας στον πρώτο όροφο και τα υπνοδωμάτια και τα μπάνια στο δεύτερο, με όλα τα μεγάλα δωμάτια να βλέπουν στη κάμπυλη βεράντα μεταξύ τους, από την οποία επιτυγχάνεται, μέσα στην ημέρα, μια πανοραμική θέα στην ύπαιθρο. Το κέντρο στροφής της , τοποθετείται πάνω στον κάθετο άξονά της, όπου και βρίσκεται η σπειροειδής σκάλα που οδηγεί από το χαμηλότερο σημείο , υπόγεια , μέχρι το ψηλότερο της κατοικίας, το δώμα. Η περιστροφή της πραγματοποιείται χρησιμοποιώντας δύο κινητήρες πετρελαίου, οι οποίοι με γρανάζια κάτω από το σπίτι, συνδέονται με κυκλικούς τροχούς , οι οποίοι ολισθαίνουν πάνω σε τρεις ομόκεντρες ράγες, με την μεγαλύτερη να έχει διάμετρο 44 μέτρα. Αρχικά ο προγραμματισμός

ήταν , η κατοικία να περιστρεφεται μονο στις 180 μοίρες , αλλά στην πορεία , οι αρχιτέκτονες αποφάσισαν για την πλήρη περιστροφή της. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1931, αλλά μόνο κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, έτσι το έργο ολοκληρώθηκε το 1935. Επίσης, αποτελεί το αντικείμενο ενός νέου βιβλίου (27 Μαρτίου 2014), “Il Girasole: Ένα σπίτι κοντά στη Βερόνα”, καθώς και παλιότερα για την ομώνυμη , ταινία από τους Christoph Schaub και Marcel Meili, του 1995, η οποία, όπως γράφει και στις περιγραφές της, “φωτίζει τους βασικούς εσωτερικούς της χώρους(1)”.

Εικόνα 2.36 Κατασκευαστικές λεπτομέρειες από τις ρόδες και τα γρανάζια Εικόνα 2.37 Κατασκευαστική λεπτομέρεια του μηχανισμου περιστροφής

(1)

“Il Girasole The dream of a house in motion 1995”

_ Η έμφαση που προσδίδει ο Jean Prouvé (19011984) στην χρήση των κινητών στοιχείων.

O Jean Prouvé κατάφερε να παρουσιάσει μια νέα αντιμετώπιση του χώρου μέσα από την πραγματική κίνηση του κτισμένου περιβάλλοντος. βασισμένος στον ισχυρισμό ότι δεν υπήρχε διαρθρωτική διαφορά μεταξύ ενός επίπλου και ενός κτιρίου, ο Jean Prouvé ανέπτυξε μια «κατασκευαστική φιλοσοφία», η οποία , δεν ήταν κάποιας καλλιτεχνικής αισθητικής, αλλά της λειτουργικότητας. Εφάρμοσε τις ίδιες αρχές στην επίπλωση και την αρχιτεκτονική. Κατασκεύασε αρχικά , τη δεκαετία του 1930, δομές που συναρμολογήθηκαν και ενσωματώθηκαν με τη βοήθεια συστημάτων, για την τροποποίηση, την αποσυναρμολόγηση και τη μετακίνηση τόσο των επίπλων όσο και των κτιρίων. Με το που τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ήταν μια εποχή που η ανάγκη για σπίτια φθηνά και γρήγορα, ήταν επιτακτική. Έτσι του ανατέθηκαν από το Υπουργείο Ανοικοδόμησης η μαζική παραγωγή ξύλινων σπιτιών για

τους πρόσφυγες. Η απάντησή του ήταν σε αυτό το ύφος , και ονομάστηκε, κατοικία Tropicale ,που κατασκευάστηκε το 1950, για χρήση στην Αφρική. Υιοθετεί μηχανισμούς και συστήματα, τα οποία αποτελούν ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής. Οι χώροι της κατοικίας έχουν σταθερό περίβλημα ενώ οι εσωτερικοί τοίχοι μπορούν να τοποθετηθούν σε οποιοδήποτε μέρος του δομικού συστήματος. Επιπλέον, χρησιμοποιούσε Εικόνα 2.38 ΚΑτοικία Tropicale αρκετά τα σύγχρονα υλικά, έτσι σχεδίασε αλουμινένια τμήματα όψεων στα οποία καλύπτουν ανάγκες για την προστασία του εσωτερικού , προσδίδοντάς τους και κινητικές ιδιότητες, καθώς μπορούν να αλλάζουν θέση πάνω στην κάτοψη.

_ Η κριτική στο Μοντέρνο και οι πρωτοποριακές προτάσεις των ουτοπιστών αρχιτεκτόνων. Οι πρώτες θέσεις , απέναντι στο κίνημα του Μοντέρνου παρατηρήθηκαν κατά τη δεκαετία του ‹50, απο την ομάδα αρχιτεκτόνων : Team X. Πιο συγκεκριμένα το 1953 που πραγματοποιήθηκε το ΙΧ CIAM ( 9o Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής) που έγινε στην Aix-en-Provence , στη Γαλλία. Εκεί ασκήθηκε κριτική στο Μοντέρνο, καθώς θεωρήθηκε πως, δεν κάλυπτε τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου ,ως ξεχωριστό πρόσωπο, αλλά σαν έναν παγκόσμια τυποποιημένο χρήστη. Σύμφωνα με τον Kenneth Frampton, η “παλιά φρουρά” των CIAM «δεν έδειχνε ικανή να εκτιμήσει ρεαλιστικά την πολυπλοκότητα των προβλημάτων της μεταπολεμικής πόλης». Με επικεφαλής τους Alison και Peter Smithson και τον Aldo van Eyck, οι τότε νέοι αρχιτέκτονες, διαφωνούσαν με τον ορθολογισμό της «λειτουργικής πόλης», αμφισβητώντας τις τέσσερις φονξιοναλιστικές κατηγορίες της Χάρτας των Αθηνών: Κατοικία, Εργασία, Αναψυχή και Μεταφορές.

0 Δ. Φατούρος,στο βιβλίο του , “Η επιμονή της αρχιτεκτονικής”, ονομάζει την περίοδο του ‹60 «μετα-φονξιοναλιστική» και όχι μετα-μοντέρνα, υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν αντίθετη στον μοντερνισμό αλλά ότι συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη του(1).

Εικόνα 2.39 ΙΧ CIAM, Aix-en-Provence, Γαλλία 1953 (1)Φατούρος, 2003: 183

Παρόμοιες σκέψεις, δεν εκφράστηκαν μόνο από αρχιτέκτονες , αλλά και καλλιτέχνες, καθώς, δύο χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε η ταινία “Mon Oncle” ως μια κριτική στο μοντέρνο αλλα και στην επιτακτική χρήση της τεχνολογίας: Στο άρθρο “«Μηχανοποιώντας στην καθημερινότητα» Μοντέρνο κίνημα στην αρχιτεκτονική και κινηματογράφος: «Ο θείος μου», Ζακ Τατί” , μιλώντας για την ταινία ,η αρθρογράφος έγραψε : “Ο ιδεατός κόσμος που ονειρεύτηκε ο μοντερνισμός δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Ο κόσμος βέβαια που δημιούργησε, ήταν ενδεχομένως καλύτερος από αυτόν που διαδέχθηκε, χωρίς όμως να έχει καταφέρει να λύσει τα ζητήματα αυτά που πάντοτε θα ήταν αφετηρία για ιδεολογικές συγκρούσεις, εντάσεις και κοινωνικοπολιτικές διαμάχες. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική, με την εδραίωση της παγκοσμίως, άρχισε να χάνει όλο και περισσότερο την αρχική της δύναμη και την εκφραστικότητα της. Καταγράφτηκε στις συνειδήσεις ως η συνηθισμένη, δογματική πραγματικότητα και έχασε έτσι το στοίχημα με τον εαυτό της, απογοητεύοντας το υποκείμενο για το οποίο σχεδίαζε και στο οποίο η φιλοσοφία της αναφερόταν: τον ανθρωπο.[...] Και πως θα μπορούσε άλλωστε να εξασφαλίσει αυτό που ζητούσαν οι άνθρωποι όταν απαξίωνε τον άνθρωπο ως πολυδιάστατη οντότητα και τον αντιμετώπιζε ως παγκόσμιο ον; “

ο Framton αναφέρει για την Team X: «Η κριτική πορεία τους προς την αναζήτηση μιας ακριβέστερης σχέσης ανάμεσα στη φυσική μορφή και τις κοινωνικο-ψυχολογικές ανάγκες, αποτέλεσε το αντικείμενο συζήτησης του CIAM X -του τελευταίου CIAM- που έγινε στο Dubrovnik [Κροατία] το 1956 και για το οποίο ήταν βασικά υπεύθυνη αυτή η ομάδα, γνωστή στο εξής ως Team X [και Team 10](1).»

(1)

Frampton, 2009: 243

Σε συνέχεια της Team X, λίγα χρόνια μετά εμφανίζεται στο προσκήνιο η ομάδα Archigram. Ήταν μια ένωση νεαρών βρετανών ουτοπιστών αρχιτεκτόνων οι οποίοι, μέσω των αρχιτεκτονικών τους σχεδίων, παίρνουν θέση στο ζήτημα που αναπτύχθηκε στο ΙΧ CIAM και πρότειναν νέα και ριζοσπαστικά μοντέλα πόλεων. Επεδίωκαν να συνθέσουν την αρχιτεκτονική με την σύγχρονη Pop Art και την επιστημονική φαντασία, δημιουργώντας μια νέα αστική φιλοσοφία. Αντλώντας έμπνευση από την τεχνολογία και αφοσιωμένοι σε μια προσέγγιση τεχνολογικά εξελιγμένων δομών και υποδομών. Τα θέματα πειραματισμού τους, ήταν οι σπονδυλωτές δομές, η κινητικότητα μέσα στο περιβάλλον και οι χώρο-κάψουλες. Η ομάδα Archigram, συντάχθηκε, το 1960 και μέχρι το 1974, τα μέλη της συνεργάστηκαν ως ανεξάρτητοι καλλιτέχνες, οι οποίοι ήταν ,o Peter Cook, o Warren Chalk, o Ron Herron, o Dennis Crompton, o Michael Webb και ο David Greene. Το μέσο με το οποίο δημοσίευαν τις ιδέες τους ,γύρω από τα αρχιτεκτονικά ζητήματα, ήταν το ομώνυμο περιοδικό τους, το οποίο κυκλοφόρησε το 1961. Το περιοδικό αυτό, περιείχε και σχέδια από άλλους αρχιτέκτονες και διανεμόταν σε κλειστό κύκλο, ώσπου το 1963, απέκτησε διεθνή φήμη, με την πρώτη κοινή έκθε-

ση της ομάδας,στο Institute of Contemporary Arts του Λονδίνου, με το όνομα “Living City”, “Ζωντανή πόλη”και αποτέλεσε το μανιφέστο για τις απόψεις τους γύρω από την «πόλη ως ξεχωριστό ζωντανό οργανισμό». Συνέχισαν με διάφορες άλλες ουτοπικές , παρόλα αυτά αρκετά εντυπωσιακές προτάσεις για την εποχή. Σκοπός τους ήταν να ξεφύγουν απο τα Μοντερνιστικά πρότυπα και μέσα από τα σκίτσα τους να εμπνεόμενοι από τις προτάσεις του Fuller ,για το Dymaxion House, από το 1927 ή τις πτυσσόμενες ανάλαφρες στέγες(1) του Frei Otto (2)(1925 – 2015) , από το 1960. Μιλήσανε για μια ελεγχόμενη πόλη από υπολογιστή, σχεδιασμένη για διαρκή μεταβολή.Στην ουσία μια γιγάντια “σκαλωσιά”, μια μεγα-δομή στην οποία μπορούσαν να αφαιρούνται και να προστίθενται μονάδες-κυψέλες κατοίκησης.Το όνομά της: Plug-In City (1964) και προτάθηκε από τους Warren Chalk, Peter Cook και Dennis Crompton. Ως σύνολο, ήταν ο συνδυασμός σειράς ιδεών που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στο 1962 και 1964. Εικόνα 2.40 Plug in city archigram.jpg (1) Frei Otto: The Latest Architecture and News , arcdaily ,31 μαιου 2019 (2) Jonathan Glancey ,“Architects reward the pop art dreamers,They built nothing, but Archigram were inspirational”,.Τhe guardian, 14 φεβρουαρίου 2012

Αυτή η ιδέα προσέφερε μια νέα προσέγγιση στην αστικοποίηση και αντιστρέφει τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τον ρόλο της υποδομής στην πόλη. Εκτός απο το επίπεδο της πόλης, ασχολήθηκαν και με το επίπεδο της κατοικίας, αν γενικότερα παραμείνανε στην μεταφερόμενη αρχιτεκτονική,αλλά με πολλά στοιχεία της μεταβαλλόμενης. Ένα παράδειγμα είναι η πρόταση LIVING POD ,για ένα μηχανοποιημένο σπίτι ρυμουλκούμενο που μπορεί να υπάρχει ανεξάρτητo ή να συνδέεται σε μεγαλύτερες κατασκευές. Ο David Greene, στην συνέντευξή του για το έργο αναφέρει: “ Αν και αυτή η κάψουλα μπορεί να κρεμαστεί μέσα σε μια αστική δομή ή να μπορεί να καθίσει στο ανοιχτό τοπίο, εξακολουθεί να είναι «σπίτι»[...]“Με την συγχώρεση του Κυρίου, το σπίτι είναι μια συσκευή για τη μεταφέρετε μαζί σας, η πόλη είναι μια μηχανή για την σύνδεσή της.”Το ζήτημα με όλους αυτούς του οραματισμούς ήταν πως, η τεχνολογία της εποχής , δεν μπορούσε να τους στηριξει και έτσι οι περισσότερες προτάσεις, παρέμειναν στην ιστορία. Παρόλα αυτά όμως ,οι μελέτες για την σχέση και την αλληλεπίδραση , του ανθρώπου με τον

αρχιτεκτονικό χώρο, αξιοποιήθηκαν ως μια πολύ καλή βάση για μετέπειτα πειραματισμούς και την εξέλιξη της διαδικασίας του σχεδιασμού, έως και σήμερα.

Εικόνα 2.41 Archigram 1964

Εικόνα 2.42 Archigram A Walking City

“ Το επίθετο «ουτοπικός» αναφέρεται σε καλοπροαίρετες (κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές) αλλά απίθανες προτάσεις, ή τουλάχιστον σε προτάσεις που είναι πάρα πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν. Πολλές φορές η ουτοπία δείχνει ένα δρόμο, μια πορεία, ένα όραμα που μπορεί να πραγματοποιηθεί μελλοντικά, όταν αλλάξουν οι ιστορικές συνθήκες, οι οποίες στο παρόν την κάνουν να μοιάζει με «ου τόπο». “ Άγγλος ουμανιστής φιλόσοφος, Τόμας Μορ (Thomas More)

Εικόνα 2,43 Cushicle and Suitaloon: The Amazing Archigram 4!

Μια ακόμα ομάδα που θα προτείνει αντίστοιχα εντυπωσιακές και καινοτόμες προτάσεις,σε διάφορες κλίμακες, τόσο για τις πόλεις σαν σύνολο , όσο και για τα μοναδιαία αρχιτεκτονήματα, είναι η ομάδα των Ιαπώνων Μεταβολιστών με κύριο εμπνευστή τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Kenzo Tange (1913–2005). Κυρίαρχα μέλη αποτελούσαν επίσης οι αρχιτέκτονες Kiyonori Kikutake, Kisho Kurokawa και Fumihiko Maki. Η ομάδα περιείχε και πολλούς άλλους αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, θεωρητικούς και επιστήμονες. Ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος , με τις αναρίθμητες καταστροφές, έφερε και την επιτακτική ανάγκη της ανοικοδόμησης στην Ιαπωνία(1). Τα μέλη της ομάδας οραματίστηκαν έναν νέο τρόπο κατοίκησης, μια νέα πόλη και κυρίως έναν νέο τρόπο με τον οποίο εκείνη θα μπορεί να ζει και να αναπτύσσεται. Η θεωρία του βασίστηκε στην έμφαση της κοινωνικής ζωής, η οποία, όμως πηγάζει από κάθε άτομο ξεχωριστά. Έτσι συνδυάζει την κοινωνική ισότητα που προβάλλουν οι προτάσεις τους για τις κατοικίες, αλλά με την ελευθερία επιλογής τόπου, επο-

μένως και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Παρότι τα νέα υλικά και η τεχνολογία , ήταν ένας τομέας που ασχολήθηκε αρκετά η ομάδα των Μεταβολιστών. Το οπλισμένο σκυρόδεμα και το μέταλλο ως φέροντα στοιχεία ,έπαιζαν κύριο λόγο στις υλοποιημένες αλλά και μη, προτάσεις τους, οι οποίες κυμαίνονται απο μεγα-κατασκευές (Megastructures) που αναπτύσσονται καθ ύψος , σε κατασκευές που εκτείνονται και επεκτείνονται στο οριζόντιο επίπεδο αλλά και κατασκευές που επιπλέουν στην θάλασσα(2).

(1) Μίνα Ψυχογιού, “Μεταβολισμός: Προς ένα βιο-αστικό μέλλον” , Artic ,1 Ιουλίου 2016.

(2) Μίνα Ψυχογιού, “Μεταβολισμός: Προς ένα βιο-αστικό μέλλον” , Artic ,1 Ιουλίου 2016.

Αποκορύφωση του πολέμου, τέλεσε το χτύπημα του Αυγούστου του 1945, με τις δύο ατομικές βόμβες στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ακολουθεί

Εικόνα 2.43 Floating City kasumigaura-1961

άνευ όρων παράδοση στην Αμερική, ως το 1952. Τότε, ξεκινά μια προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας, την εποχή μιας βιομηχανικής ανάπτυξης. Με αποτέλεσμα, το περισσότερο βάρος προσοχής και κατάθεσης κεφαλαίων, να δοθεί στην εκβιομηχάνιση και πολύ λιγότερο στην κατοικία, ενώ ήταν αναγκαίο να συμβεί το αντίθετο. Εικόνα 2.44 Nakagin Capsule Tower- Οικοδομικές λεπτομέρειες

Η κατοικία που προτείνουν αποτελείται από μικρές κάψουλες- κατοικίες που μπορούν να εντάσσονται σε ένα σύνολο με παρόμοιές τους, αλλά μπορούν και ανα πάσα στιγμή να αλλάξουν θέση. Αυτό το γνωρίζουμε από τα πιο γνωστά παραδείγματα που υλοποιήθηκαν , είναι το Nakagin Capsule Tower(1972), το οποίο, αποτελείται από δύο διασυνδεδεμένους πύργους σκυροδέματος, αντίστοιχα έντεκα και δεκατρείς ορόφους, που στεγάζουν 140 αυτοτελείς προκατασκευασμένες κάψουλες. Οι κάψουλες μπορούν να συνδεθούν και να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν μεγαλύτερους χώρους, όπως γράφει και στο άρθρο “AD Classics: Nakagin Capsule Tower / Kisho Kurokawa“ οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες αναφέρουν πως: “Πρόκειται για ένα πρωτότυπο για την αρχιτεκτονική της βιωσιμότητας και της ανακύκλωσης, καθώς κάθε ενότητα μπορεί να συνδεθεί στον κεντρικό πυρήνα και να αντικατασταθεί ή να ανταλλαχθεί όταν είναι απαραίτητο.” Με αυτόν τον τρόπο, προτείνεται έμπρακτα ένας νέος τρόπος κατοίκησης, διαιωνίζοντας το μοντέλο των ελάχιστων διαστάσεων.

Ταυτόχρονα, σε μεγαλύτερη κλίμακα, παρόμοια είναι και η πόλη που φαντάστηκαν. Με ένα ένα δίκτυο καναλιών επικοινωνίας, τα οποία θα ενώνουν τα σημεία-ενότητες. Τα τελευταία αποτελούν τις βάσεις ανάρτησης-τοποθέτησης των κατοικιών -κυττάρων, το μόνιμο δηλαδή τμήμα της πόλης (δέντρο), όπως ορίζει ο Kurokawa, ενώ τα κύτταρα ορίζονται ως το προσωρινό τμήμα (φύλλα). Κάτι τέτοιο, βέβαια, ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς οι τεχνολογικοί και οι οικονομικοί περιορισμοί του τότε, άφησαν το αστικό οικιστικό τους όραμα στο χαρτί.

Εικόνα 2.45 Nakagin Capsule Tower- Φωτογραφία κατά η διάρκεια της κατασκευής

Μιλώντας για μεταβαλλόμενη, ευέλικτη, και κινητή αρχιτεκτονική, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε τον Yona Friedman, ο οποίος, το 1957 εκδίδει το μανιφέστο της Κινητής Αρχιτεκτονικής, ”L’ Architecture Mobile”, Διακηρύττοντας μια αρχιτεκτονική όπου η ευέλικτη κατασκευή των κτιρίων δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους να διαμορφώνουν μόνοι τους τον χώρο γύρω τους, επιτυγχάνοντας μια νέα σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου και κτισμένου περιβάλλοντος.(1) Η πρόταση του Friedman στα πλαίσια της κατοικίας, ήταν τα Movable Boxes το 1949. Μια μονάδα κατοίκησης μέχρι δύο ορόφους, όπου ο χρήστης μπορεί να την μετασχηματίζει , ώστε να διαρρυθμίζει τη διάταξη του χώρου , σύμφωνα με αυτό που θέλει . Η κατασκευή αποτελείται από δύο σταθερούς και δύο κινούμενους τοίχους, ενώ οι χώροι λειτουργίας, όπως της κουζίνας και της υγιεινής, τοποθετούνται σε ελαφριά κιβώτια, τα οποία, μπορούν να μετακινηθούν με ευκολία από τους κατοίκους(2).

(1) ΚΗΣΗΣ (2)

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙ”Μovable boxes” Υona Friedman,

Επεκτείνοντας την ιδέα της «Κινητής Αρχιτεκτονικής» ο Friedman παρουσιάζει το 1958 την ιδέα της «Ville Spatiale» (“Χωρική Πόλη») . Είναι μια τρισδιάστατη χωροδομή,ε κενά εμβαδού 25-35 τετραγωνικών μέτρων τα οποία λειτουργούν σαν γειτονιές όπου οι κατοικίες διατάσσονται ελεύθερα. Αποτελείται από τριεδρικά στοιχεία, με εξαιρετικά μεγάλη πυκνότητα, η οποία είναι απεδαφοποιημενη ,με κατοικήσιμα κενά και στοιχεία που θα διαφοροποιούνται από τους κατοίκους και στηρίζεται σε υποστυλώματα που τοποθετούνται σε απόσταση 40-60 μέτρων το ένα από το άλλο και παραλαμβάνουν τις κατακόρυφες κινήσεις.(3)

«Πρόκειται

για

διερεύνηση

τάβαση από τη μια λύση στην άλλη ώστε να προσαρμόζουμε, αν είναι αναγκαίο την πόλη στους τρόπους ζωής των κατοίκων, αντί να συμμορφώνουμε τους κατοίκους στις προτάσεις των πολεοδόμων(4)

Εικόνα 2,46 Yona Friedman - Ville spatiale (3) Θεοδώρα Βαρδουλη,” Σχεδιάζοντας για το απρόβλεπτο, Απο τη Μεγαδομη στη Βιοδομη”, Ε.Μ.Π. Μεταπτυχιακές Σπουδές, Αθήνα 2010 (4) Yona Friedman- L’ ARCHITECTURE MOBILE - 1958

τη

των τεχνικών που μας επιτρέπουν τη με-

Κεφαλαιο 6ο: Το έργο και οι ιδέες του Τάκη X. Ζενέτου (1926 -1977) για την κατοικία του μέλλοντος.

“...σκοπός αρχιτεκτονικής

της

σήµε-

ρα δεν είναι να στήνει µνηµεία, αλλά να εξυπηρετεί άµεσα τις τεράστιες ανάγκες της εξελισσόµενης

κοινωνίας

µε εύκαµπτα συστήµατα και στοιχεία, όσο το δυνατόν

προσωρινά

και

χαµηλού κόστους, και να δηµιουργεί ένα εξελισσόµενο

περιβάλλον.”

Στον ελλαδικό χώρο , υπήρχαν πολύ εντυπωσιακές απόψεις για την πόλη, καθώς και της αντίστοιχης ζωής μέσα σε αυτη. Πρόκειται για τον Τάκη Ζενέτο,έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής γενιάς(1). Αν και συγχρονίζεται με τους οραματιστές της δεκαετίας του ‹60 , έχει μια πολύ μεγάλη διαφορά με τους προαναφερθέντες αρχιτέκτονες και οραματιστές. Πολλές από τις μελέτες του έλληνα αρχιτέκτονα ,έγιναν πραγματικότητα και δεν περιορίστηκε στην πειραματική έρευνα. Τα έργα του ήταν άμεσα συνυφασμένα με την προηγμένη τεχνολογία , την καθαρή μορφή , την λειτουργικότητα της οργάνωσης, την ευελιξία και την δυνατότητα επιλογής τους χρήστη για την διαμόρφωση του χώρου του.

Η φιλοσοφία και όχι μόνο ο σχεδιασμός των προτάσεών του , περιείχαν την έννοια της μεταβλητότητας. Τα κτίρια που προτείνει , δεν τα θεωρεί ολοκληρωμένα, την στιγμή που τελειώνει η διαδικασία του χτιστήματος, διότι θεωρεί ότι “η υλοποίηση είναι μια διαδικασία που εξελίσσεται στον χρόνο. Γι’ αυτό τα κτίρια του υπαινίσσονται πάντα μια αλλαγή ενώ συγχρόνως μπορούν εν δυνάμει να αλλάξουν.” Μέσα από την μελέτη του γύρω από την πόλη και κυρίως την κατοικία σε αυτή , υποστηρίζει πως η αρχιτεκτονική «δεν πρέπει να τρέχει να προλάβει τις εξελισσόμενες ανάγκες, πρέπει να μελετά και να προβλέπει».

(1) Τάκης Ζενέτος, “Προβληµατα δοµής στην Ελλάδα - Η πόλη του µέλλοντος”,, Αθήνα: Αρχιτεκτονικά Θέµατα, 1967

Εικόνα 2,48 Γυάλινο κουβούκλιο στην οροφή

Εικόνα 2,47 Κατοικία στο Καβούρι, Τάκης Ζενέτος

Εικόνα 2,49 Γυάλινο κουβούκλιο στην οροφή,

1959

οικοδομική λεπτομέρεια

Στο επίπεδο της κατοικίας, προτείνει την κατοικία στο Καβούρι (1959). Είναι μια μη ορθοκανονική, κατοικία , καθώς η κάτοψή της είναι ακανόνιστη και εντάσσεται σε ένα παραλληλόγραμμο οικόπεδο. Αυτό συμβαίνει για λόγους θέας, κλίσης και προσανατολισμού. Ολόκληρη η κατασκευή βρίσκεται πάνω από το έδαφος και μοιάζει να “αιωρείται”. Το εσωτερικό της, μπορεί να φιλοξενήσει διάφορες λειτουργίες , οι οποίες μπορούν να συσχετιστουν μεταξύ τους , ή και να ξεχωρίσουν, διότι τα όρια που τις προσδιορίζει μεταβάλλονται με τη χρήση κινούμενων τοίχων(1) , δίνοντας έτσι την δυνατότητα , εναλλαγής των λειτουργιών , μέσα στην κατοικία. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της κατοικίας , είναι ο τρόπος που διαχειρίζεται ο αρχιτέκτονας το γυάλινο κουβούκλιο στην οροφή. Η πόρτα αυτού του πρίσματος είναι μια “κυλιόμενη λωρίδα”, όπως την χαρακτηρίζει ο Δ. Φιλιππίδης, από μεταλλικό σκελετό και γυάλινες επιφάνειες.

(1) 64-66

Καλαφάτη, Παπαλεξόπουλος, 2006:

Εικόνα 2.50 « η όψη χωρίζεται με ένα κάνναβο οδηγών (τρισδιάστατο κινητό τοιχοπέτασμα), για βιδωτά ή συρτά χωρίσματα διαφόρων τύπων: αδιαφανή, ημιδιαφανή, διαφανή, με μονωτικές ιδιότητες ή όχι. Οι σχεδιαστικές αυτές χειρονομίες είναι το άμεσο παρελθόν μας και μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε στον παραμετρικό σχεδιασμό και στη μεταβολή της μορφής μέσω της διάδρασης.(2)»

Σε λίγο μεγαλύτερη κλίμακα, η πρόταση του Ζενετου, περί κατοίκησης ,είναι η “πολυκατοικία της οδού Αµαλίας”(1960). Μέσα από αυτή τη μελέτη ,ήθελε να δείξει τα οφέλη ,της τυποποίησης. Σε άρθρο του 2007 της εφημερίδας “Καθημερινή” αναφέρεται ότι: “Οταν το 1960 αποπερατώθηκε η πολυκατοικία στη γωνία της Αμαλίας με την οδό Δαιδάλου, ταυτίστηκε με μια καινοτομία.” Η αρχική ιδέα, που αφορούσε τη µαζική παραγωγή, προέβλεπε ακόµα και τον φέροντα οργανισµό ως ένα λυόµενο δικτύωµα υποδοχής, ώστε να καθίσταται δυνατή η µεταφορά και επαναχρησιµοποίηση του.Ο σχεδιασμός του, είχε σαν βασικές αρχές την µεταβλητότητα, την ευελιξία και την προσαρµοστικότητα. Η απόλυτη ανεξαρτησία του φέροντος οργανισµού απο τα υπόλοιπα στοιχεία της κατασκευής , δίνει την δυνατότητα μετασχηματισμού και αναπροσαρμογής των χώρων, σύμφωνα με τις εκάστοτε συνθήκες , της χρήσης, της εποχής, της ώρας, της διάθεσης. Ένα πολύ χαρακτηριστικό στοιχείο στο έργο, είναι η διαµόρφωση της όψης, όπου τα πετάσματα που ”κρέμονται” από μηχανισμούς οι οποίοι είναι αναρτημένοι στις πλάκες των ορό-

φων και μπορούν να τοποθετηθούν σε διαφορετικές θέσεις. Έτσι, είναι εμφανής η αναφορά στις αρχές του μοντέρνου κινήματος για περισσότερη διαφάνεια στην όψη και επαφή του μέσα με το έξω, αλλά και ο προβληματισμός για την προσαρμογή του έργου, στο Ελληνικό κλίμα. Η κλιμακωτή διείσδυση του ήλιου από την όψη, αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό στην συγκεκριμένη πολυκατοικία, με την δημιουργία ενός «φιλτραρίσματος» φωτισμού και θερμοκρασίας. Σύμφωνα με τον Δημ. Φιλιππίδη, ο Ζενέτος καταφέρνει να καλύψει το μειονέκτημα της βιομηχανικής τυποποίησης, χρησιμοποιώντας όμως τυποποιημένα πλαίσια για “πλαστικές αναζητήσεις” στην όψη της πολυκατοικίας. Σήμερα τα περισσότερα από τα στοιχεία ηλιοπροστασίας στην όψη έχουν αφαιρεθεί, ενώ αυθαίρετες παρεμβάσεις έχουν γίνει στο ισόγειο και αλλού(1).

(1) Κτίριο του Ζενέτου αφήνεται στη φθορά», αρθρογράφος: Νικος Βατοπουλος (1)Καλαφάτη, Παπαλεξόπουλος, 2006: 62

Σε μια εποχή που η τηλεόραση κάνει τα πρώτα δειλά της βήματα διεθνώς ο Ζενέτος διαβλέπει πολύ νωρίς την αξία της σαν εργαλείο μετάδοσης γνώσης και σχεδιάζει αίθουσες και υποδομές εκπαιδευτικής τηλεόρασης σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, αλλά και κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης με ενσύρματες εξόδους για αναμετάδοση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ακόμη και στο σπίτι(1).

(1) ““Στρογγυλό” το σχολείο όνειρο του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, στον Άγιο Δημήτριο”, notia, 23 Δεκεμβρίου 2016 <https://www.notia.gr/2016/12/agiosdimitrios-strongilo-to-scholio-oniro-toutaki-zenetou/> (2) Ορέστη Δουμάνη, «Τάκης Χ. Ζενέτος, Takis Ch. Zenetos, 1926-1977”, Αθήνα: Αρχιτεκτονικά Θέματα, 1978. »

Στο επίπεδο της πόλης, η πρότασή του δημοσιεύθηκε το 1962, είναι μια τεράστια πολυεπίπεδη δομή, με ευέλικτα οικιστικά συγκροτήματα, που θα βρίσκονται σε απόσταση από το έδαφος. Πρωτότυπα για την εποχή στοιχεία , καθώς αποτελεί μια προφητική αναφορά στον ρόλο που πρόκειται να διαδραματίσει η τεχνολογία στο μέλλον, όπως συνέβει και με το “στρογγυλό σχολείο”. Το όνομα αυτής , “Ηλεκτρονική Πολεοδομία». Δίνει την δυνατότητα για συναρμολόγηση των επιμέρους στοιχείων της πόλης , τις μονάδες κατοίκησης, από τους ίδιους τους κατοίκους. Βασισμένος στην ιδέα της “ατομικής φούσκας” και τον σεβασμό στον προσωπικό χώρο του ατόμου, εστιάζει γενικότερα στην ποιότητα και τα χαρακτηριστικά των ιδιωτικών χώρων. Για να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου ορίου, σχεδιάζει ,μέσα στην πόλη που προτεί-

νει, κάποιες περιοχές όπου τις ονομάζει: περιοχές «μικροευκαμψίας» , όπου το άτομο και κατ’ επέκταση η κοινότητά του , να διαμορφώνουν το περιβάλλον τους, σύμφωνα με τις λειτουργικές τους ανάγκες. Σκοπός του είναι να συνδέσει την βιομηχανοποίηση και την τεχνολογία, σε μια πόλη που δεν θα έχει κάποια τελική μορφή , καθώς αυτή θα είναι συνεχώς μεταβαλλόμενη μέσα στον χρόνο.

Με τη μελέτη του για την πόλη του μέλλοντος, προσπάθησε να αγνοήσει την πραγματικότητα και να σχεδιάσει για τις επόμενες γενιές. Στη στυγνά πραγματιστική όμως εποχή μας δεν υπάρχει

χώρος

για

ουτοπιστικά

οράματα(2).

Ενότητα 3: Ζητήματα και εφαρμογές της σύγχρονης μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής 80

Κεφάλαιο 7ο: Αιτίες και ανάγκες που καλύπτουν τα μεταβαλλόμενα στοιχεία στην κατοικία.

«Η χρήση των κινητών στοιχείων ξεκινά

προκειμένου

να

διαλύσει

τις

κοινωνικές δομές και παραδοχές που υποβάλλονται τυπικού

από

την

διαμερίσματος,

ακαμψία

του

δημιουργώντας

αντ’ αυτού μια τοπογραφία της κίνησης»(1) Άρης Κωνσταντινίδης

(1) Άρης Κωνσταντινίδης, ”Για την Αρχιτεκτονική”, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2004.

Σε μια όλο και πιο ραγδαία μεταβαλλόμενη κοινωνία, με αναδυόμενες και εναλλασσόμενες ανάγκες, οι χώροι που έχουν κινητά στοιχεία και προσαρμόζονται, στις εκάστοτε συνθήκες, λειτουργικές ή κλιματικές, προσφέρουν ένα αποτελεσματικό μέσο για την ένταξη της αρχιτεκτονικής στην σύγχρονη εποχή. Πιο συγκεκριμένα η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική , καταλαμβάνει ένα μεγάλο φάσμα εφαρμογών σε κτίρια και εγκαταστάσεις.Το κύριο κίνητρο για αυτή την αρχιτεκτονική, έγκειται στις αυξανόμενες απαιτήσεις για προσαρμογή και ευελιξία στην αλλαγής της μορφής του χώρου(2), καθώς και ανάγκη για την προσαρμογή του κτίσματος στις καιρικές συνθήκες, αλλά και την διαχείριση των κλιματικών συνθηκών στο εσωτερικό του.

(2) Zeynep Yesim ILERiSOY, Merve PEKDEMIR BASEG MEZ , “Conceptual Research of Movement in Kinetic Architecture “, Gazi University, Άγκυρα , Τουρκία , Μάρτιος 2018

_ Μετασχηματισμός εσωτερικών χώρων για την κάλυψη λειτουργικών αναγκών.

Με βάση την πολύπλοκη και πολυάσχολη σύγχρονη ζωή, υπάρχει ανάγκη ώστε τα κτίρια που στεγάζουν τις καθημερινές δραστηριότητες, να έχουν, δυνατότητες για αλλαγή ως προς το μέγεθος και ως προς τη χρήση του, ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν, όσες περισσότερες και να ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες των εκάστοτε χρήσεων και επιθυμίες των χρηστών. Επιδιώκοντας λοιπόν, την λειτουργικότητα των χώρων χρησιμοποιούνται συνθετικοί χειρισμοί, οι οποίοι σε περιπτώσεις, καταργούν σε μεγάλο βαθμό τα όρια ανάμεσα στα έπιπλα και το κτίριο. . Είναι σημαντικό τα λειτουργικά στοιχεία να μπορούν να αποθηκεύονται ή να μην παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του όταν δεν είναι σε χρήση. Αυτό μπορεί να επιτυγχάνεται με 4 βασικούς τρόπους. α) Η αποθήκευση γίνεται έξω από το χώρο, β) στο κέντρο αυτού, γ) οι λειτουργίες μετακινούνται σε αυτόν και δ) ο χώρος αλλάζει με ευέλικτα στοιχεία.

Aυτό συμβαίνει για την δημιουργία ορίων σε έναν ενιαίο χώρο, ώστε να διαιρέσει μια λειτουργία, ή να προσθέσει μια άλλη. Έτσι υπάρχει η δυνατότητα να προσαρμοστεί ο χώρος στις αλλαγές και τις ανάγκες των εκάστοτε κτιριολογικών αναγκών, με περισσότερη ευκολία και ταχύτητα , σε σχέση με κάποια σταθερά χωρίσματα ή τοίχους, που θα χρήζουν κατεδάφιση για να αλλάξουν θέση ή μορφή και είναι μια διαδικασία χρονοβόρα και κοστοβόρα. Τέλος,παρέχει στους χρήστες ένα μεταβαλλόμενο όριο οπτικής και ακουστικής προστασίας των χώρων, είτε μεταξύ τους, για διαφορετική χρήση και λειτουργία, είτε με το εξωτερικό περιβάλλον, ώστε να εξασφαλίζει την ιδιωτικότητα, όταν αυτή είναι επιθυμητή.

Χειρισμοί:

-Ένωση - Διαχωρισμός χώρων

Η δημιουργία χώρου με την ένωση, δύο υποχώρων, επικεντρώνεται στη διαμόρφωση και την προσαρμογή του μεγέθους στις ανάγκες μιας χρήσης, ανάλογα την λειτουργία. Αυτό εκφράζεται σε δύο περιπτώσεις, σύμφωνα με τον σχεδιασμό. Στην πρώτη, η πορεία των κινητών στοιχείων, να είναι πάντα σταθερή , έχοντας ορισμένους άξονες κίνησης και οι υποχώροι που δημιουργούνται έχουν προκαθορισμένες διαστάσεις. Στη δεύτερη, οι περιορισμοί είναι πολύ λιγότεροι και το σημείο τοποθέτησης του στοιχείου μεταβάλλεται κάθε φορά, με βάση τις διαστάσεις που απαιτεί η εκάστοτε λειτουργία, όπως για παράδειγμα, τα διαχωριστικά να κινούνται πάνω σε τροχούς, χωρίς να διαθέτουν συγκεκριμένες θέσεις στον χώρο.

-Επέκταση χώρου.

Η περίπτωση της επέκτασης, χρησιμοποιείται όταν, δημιουργούνται ανάγκες για αύξηση των λειτουργιών ή των τετραγωνικών, ενός δωματίου ή ολόκληρης της κατοικίας. Συνήθως, αυτή η δυνατότητα δίνεται από τον σχεδιαστή, στο επίπεδο της μελέτης, έτσι ώστε να υπάρχουν υποδομές για μελλοντικές επεκτάσεις. Αυτές μπορεί να πραγματοποιούνται προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, ή να κουμπώνουν σε υποδοχείς , όπου επιλέγει ο χρήστης ποιόν ή ποιους θα χρησιμοποιήσει. Τα τμήματα που προστίθενται, μπορεί να αποτελούνται από ένα εξ΄ολοκλήρου προκατασκευασμένο χώρο ή να συναρμολογούνται επι τόπου. Τέλος, σε πολλές περιπτώσεις, αυτός ο χώρος, είναι σχεδιασμένος να ελαχιστοποιείται ή να χωνεύεται στα όρια, ώστε να αποθηκεύεται όταν η χρήση του είναι ανενεργή, για να μην παρεμποδίζει άλλες λειτουργίες.

Εικόνα 3.1 Διαχωριστικά με ημιδιαφάνεια για ένωση/ διαχωρισμό χώρου.

Σκοπός

-Αλλαγή χρήσης

Οι λειτουργίες είναι κινητές και εναλλασσόμενες μέσα στο χώρο ή έξω από αυτόν, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι χώρος θα χρησιμοποιηθεί για διαφορετικούς σκοπούς.Η αλλαγή χρήσης του χώρου στοχεύει στην εναλλαγή δύο ή περισσότερων λειτουργιών στα ίδια τετραγωνικά. Η πλειοψηφία των εφαρμογών αυτού του τύπου σχέσης χώρου και κίνησης των στοιχείων, αφορούν την πολυχρηστικότητα. Το σενάριο εναλλαγής χρήσεων σε ένα μοναδικό χώρο συμβάλλει στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του χώρου, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα ύπαρξης χώρων, που τον περισσότερο χρόνο θα είναι αναξιοποίητοι.

-Εξοικονόμηση χώρου (space saving)

Συνήθως, ο λόγος για την κατασκευή χώρων με λειτουργικές μεταβολές, είναι η εξοικονόμηση χώρου. Η πρώτη τεχνική που αξιοποιείται είναι εμπνευσμένη από το “le Cabanon]” του L.C., ώστε να δημιουργηθεί ένας κενός ή ουδέτερος χώρος, με το εξοπλισμό της κατοικίας να βρίσκεται στο περίγραμμα του χώρου και το δεύτερο είναι ο εξοπλισμός να τοποθετείται ή να ενσωματώνεται σε στοιχεία που βρίσκονται στο κέντρο του χώρου, τα οποία αλλάζουν θέση, μέσα στην κατοικία , για να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις γύρω από την χρήση που λειτουργεί. Τέτοια παραδείγματα εντοπίζονται σε κατοικίες με μικρό διαθέσιμο χώρο.

Εικόνα 3.2 Αντί για μια παραδοσιακή πόρτα βιβλιοθήκης, ο γάλλος αρχιτέκτονας Emmanuelle Moureaux εγκατέστησε κινητά ράφια shikiri - βιβλιοθήκες διπλής όψης σε τροχούς - σε αυτό το διαμέρισμα του Τόκιο.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις αναπόσπαστα τμήματα του σχεδιασμού, θεωρούνται και τα “χρηστικά έπιπλα”, σχεδιασμένα να εξυπηρετούν καθαρά πρακτικές ανάγκες μιας κατοικίας, με τρόπους που εντάσσονται στο σχεδιασμό , κάνοντάς τον πιο ευέλικτο. Η Αναζήτηση ,όπως αναφέραμε στην δεύτερη ενότητα, ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα, όπου ασχολήθηκαν με το πτυσσόμενο και εντοιχισμένο έπιπλο και την λειτουργική του χρήση ώστε, να προσαρμόζεται και να καλύπτει περισσότερες από μια ανάγκες, αλλά και να αποθηκευεται όταν δεν χρησιμοποιείται , δηλαδή να καταναλώνει λιγότερο ή και καθόλου χώρο, σε σύγκριση με τα συμβατικά.

_ Διαμόρφωση συνθηκών άνεσης σε εσωτερικούς και ημιυπαίθριους χώρους

Οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν συνεχώς με τη γεωγραφία στην οποία ζουν. Υπάρχουν στιγμές που οι χρήστες μέσα στο κτίσμα που βρίσκονται, επωφελούνται από τη φύση ή την αποφεύγουν. Κατά το σχεδιασμό, το φυσικό περιβάλλον γίνεται συνήθως ο πρώτος βασικός προβληματισμός, διότι, εκτός από τον προσανατολισμό και το γενικότερο κλίμα της περιοχής, οι εποχιακές και οι καθημερινές καιρικές συνθήκες όπως η έντονη ηλιοφάνεια, η βροχή ή ο αέρας(1), αλλά και η προτίμηση του χρήστη για εξωστρεφή ή εσωστρεφή σχέση με το περιβάλλον, είναι παράγοντες, που συνεχώς μεταβάλλονται. Για αυτό και τα στοιχεία πού απαρτίζουν το κτίριο, όταν είναι μεταβαλλόμενα, έχουν την δυνατότητα να καλύπτουν αυτές τις ανάγκες, αποδοτικότερα. Με σκοπό τη δημιουργία θερμικής και οπτικής άνεσης μέσα στην κατασκευή. Στην εποχή μας, όλο και περισ-

σότεροι αρχιτέκτονες στρέφονται προς μια πιο βιώσιμη αρχιτεκτονική, και τους απασχολεί αρκετά, η συνολική ενεργειακή απόδοση του κτιρίου κατά την διάρκεια της χρήσης του. Η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, αξιοποιείται στις τεχνικές φυσικού φωτισμού με συστήματα ηλιοπροστασίας ή και εκτροπής του άμεσου φωτός, όπως τα κινητά πετάσματα, τα οποία μπορεί να είναι εξωτερικά ή εσωτερικά. Τα κινητά στοιχεία σκίασης έχουν πλεονεκτήματα λόγω της ρύθμισης αυτών, ανάλογα με τις ανάγκες σε ηλιασμό των ενοίκων. Σκοπός αυτών των επιλογών, είναι η λιγότερη ενεργειακή κατανάλωση από το κτίριο , καθόλη την διάρκεια της “ζωής” του.Επίσης γίνεται προσπάθεια για οικονομικότερα υλικά, που χρησιμοποιούνται, καθώς σήμερα χρησιμοποιούνται κυρίως ανακυκλώσιμα υλικά και υλικά με τη δυνατότητα να επαναχρησιμοποιηθουν. Αυτο συνεπάγεται, βέβαια, κατα-

σκευές με τεχνολογική ακρίβεια και περισσότερους μηχανισμούς στο σύνολο της κατασκευής, άρα και μεγαλύτερο κόστος παραγωγής , αλλά και συντήρησης. Πράγμα που δημιουργεί προβληματισμό για το αν όντως τα μεταβαλλόμενα στοιχεία, οδηγούν σε οικονομικότερες λύσεις.

(1) Raphael Reuter, “Space-saving techniques by the use of transformable architecture”, σελίδα 9-10

Κεφάλαιο 8ο: Περιορισμοί και εφαρμογές στην σύγχρονη κατοικία Η ιστορία της αρχιτεκτονικής, έδειξε πως, το πεδίο της κατοικίας έχει απασχολήσει και μελετηθεί πολύ, από την άποψη της ευελιξίας, της λειτουργικότητας και της άνεσης. Οι κατοικίες που έχουν την ικανότητα να μεταβάλουν το εσωτερικό τους σχήμα και περίγραμμα, εμφανίστηκαν μέσω της αναζήτησης για τη δημιουργία χωρικής διαφοροποίησης και οικονομίας, αλλά και για την ευκολότερη δημιουργία άνετου κλίματος στο εσωτερικό της κατασκευής. Σε αυτο κεφάλαιο , θα μελετήσουμε μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, τη σχέση της κίνησης των στοιχείων με τον ίδιο το χώρο και πώς η κίνηση τους τον επηρεάζει , αλλά και τα μέσα και τους τρόπους με τους οποίους εφαρμόζεται η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική στην κατοικία. Στη σύγχρονη εποχή , όπου η τεχνολογία και η τεχνογνωσία του ανθρώπου, έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο, υπάρχουν πολλές δυνατότητες, φυσικά πάντα, η υλοποίηση να οριοθε-

τείται, μέσα στα πλαίσια που επιτρέπει ο τεχνολογικός και οικονομικός παράγοντας, ο σχεδιασμός, αλλά και η εφευρετικότητα του σχεδιαστή. Σημαντικός παράγοντας , βέβαια, είναι οι περιορισμοί κάτω από τους οποίους μια λειτουργία, πραγματοποιείται σε μια κατοικία. Πιο συγκεκριμένα, το συνολικό μέγεθος εξαρτάται από τα εργονομικά μεγέθη που απαιτεί η χρήση, το μέγεθος των αντικειμένων, αλλά και τον ελάχιστο, τουλάχιστον, ελεύθερο χώρο κίνησης, γύρω και ενδιάμεσα από αυτά. Στις διαστάσεις του χώρου έγκεινται και οι απαιτήσεις των χρηστών, ως ένα άτομο ή μια ομάδα, δηλαδή, η διαίρεση ενός χώρου, μπορεί να είναι δυνατή τεχνολογικά και γεωμετρικά αλλά το αποτέλεσμα να μην επιτρέπει την διαβίωσή τους. Επίσης οι αλληλεπιδράσεις των μεταβολών περιορίζουν την δυνατότητα μεταβολής σε παραπάνω στοιχεία, ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο ή ότι για να πραγματοποιηθεί μια μεταβολή, ανα-

_ Τύποι κίνησης

γκαστικά μεταβάλλεται ένα άλλο στοιχείο, με αποτέλεσμα να αλλάζει και να αποπροσανατολίζει από την ζητούμενη κατάσταση. Οι συνθήκες του περιβάλλοντος καθορίζονται από τα επίπεδα θορύβου, τη θερμοκρασία, την φωτεινότητα και τον αερισμό, τα οποία μπορούν να ρυθμιστούν σύμφωνα με έναν μελετημένο σχεδιασμό, για την κατάλληλη προσαρμογή των στοιχείων στην εκάστοτε λειτουργία και ανάγκη, αλλά και την επανατοποθέτηση στην αρχική τους θέση. Τέλος, σε πολλές περιπτώσεις, πολύ περιοριστική συνθήκη είναι αυτή του νομικού πλαισίου, όπως για παράδειγμα, οι όροι δόμησης σε μια γεωγραφική περιοχή. Κατά την κρίση μας λοιπόν, καταλήγουμε στο ότι οι περιορισμοί αυτοί, ορίζονται από τις ανάγκες που έχει η κάθε χρήση, σύμφωνα με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του χώρου σε συνδυασμό με τις ανάγκες του χρήστη. Τις απαιτούμενες περιβαλλοντολογικές συνθήκες του εσωτερικού, το κανονιστικό πλαίσιο που περιβάλλει γενικότερα την κατοικία και την τεχνολογική και οικονομική διάθεση.

Τα κινητά στοιχεία, μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με τον τύπο της κίνησης(1) που ακολουθούν, μέσα στον χώρο.Υπάρχουν δύο κύρια είδη κίνησης ενός στοιχείου, η γραμμική κίνηση και η περιστροφική. Η γραμμική κίνηση, επίσης γνωστή και ως μετάθεση ή αξονική κίνηση , διότι περιγράφει την κίνηση ενός αντικειμένου που κινείται κατά μήκος ενός άξονα. Η περιστροφική, είναι η κίνηση ενός αντικειμένου ,όπως αυτό αλλάζει τον προσανατολισμό του, στρεφόμενο γύρω από έναν άξονα. Πιο συγκεκριμένα όμως ,η μεταβολή μπορεί να ενσωματωθεί σε συνδυασμούς των ειδών της κίνησης που προαναφέραμε, ανάλογα με τον μηχανισμό που κινεί ή μετακινεί τα στοιχεία(2), με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι τύποι κίνησης, όπως , η κύλιση, η περιστροφή και η δίπλωση.

(1)Zeynep Yesim ILERiSOY, Merve PEKDEMIR BASEG MEZ , “Conceptual Research of Movement in Kinetic Architecture “, Gazi University, Άγκυρα , Τουρκία , Μάρτιος 2018 (2) »

Κύλιση Τα στοιχεία, που κυλάνε μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με την πορεία της κίνησής τους, στις περιπτώσεις που, εξαρτάται από άξονα , είτε περιστρέφονται γύρω από αυτόν , είτε μετακινούνται πάνω σε αυτόν και σε εκείνες που μπορούν να ακολουθήσουν παραπάνω άξονες. Συνήθως τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται, είναι οι ελαφριοί συρόμενοι τοίχοι, ή “χρηστικά έπιπλα” που ενσωματώνουν τον αναγκαιο εξοπλισμό της εκάστοτε λειτουργίας που εξυπηρετούν. Για μεγαλύτερης κλίμακας μετακίνηση , χρησιμοποιούνται μηχανισμοί που βοηθούν την ευκολότερη κύλιση πάνω σε ράγες ή τροχούς.

- Σε ένα άξονα : Σχεδιάζονται έτσι ώστε τα στοιχεία να μπορούν να κινούνται προς μία κατεύθυνση ολισθαίνοντας σε ράγες- διαδρομές, στην οροφή ή το δάπεδο. Όταν οι διαδρομές αυτές μπορεί να είναι στερεωμένες στην οροφή, ώστε να διατηρείται το δάπεδο ελεύθερο από εμπόδια, αλλά και στο δάπεδο ως χαράξεις. Χρησιμοποιείται συνήθως για να διαιρέσει ένα δωμάτιο σε δύο και μπορεί να αποθηκευτεί στα όρια του χώρου. Επίσης μπορεί να είναι και ένα “χρηστικό έπιπλο”, όπως μια διάτρητη ραφιέρα, το οποίο δημιουργεί ένα πιο ελαφρύ όριο μεταξύ των λειτουργιών- χώρων.

- Ελεύθερα στο χώρο: Αυτά τα στοιχεία, καθιστούν δυνατή τη διαίρεση του χώρου από πολλαπλές θέσεις. Υπάρχει δυνατότητα το στοιχείο να αλλάζει θέση ανεξάρτητα και κατα περιπτώσεις, μπορεί να αποθηκευτεί , με διάφορους τρόπους, χωρίς να έχει πολλούς περιορισμούς στην τοποθέτηση. Συνήθως αυτά τα στοιχεία , μετακινούνται πάνω σε κάποιου είδους τροχούς. Αυτός ο τύπος επιτρέπει την μεγαλύτερη αξιοποίηση του χώρου μέσα σε ένα δωμάτιο, όχι μόνο λόγω της ευελιξίας που προσφέρεται στον επιμερισμό ή την ένωση των χώρων, αλλά και της δυνατότητας που παρέχει για αποθήκευση, συνήθως σε κάποιο προμελετημένο και σχεδιασμένο χώρο, όπως περιμετρικά του χώρου, μέσα σε κάποιο τοίχο στον οριζόντιο άξονα, είτε στο δάπεδο στο κατακόρυφο άξονα.

-Περιστροφή Η κίνηση κατά την οποία ένα σώμα μεταβάλλει τον προσανατολισμό του στο χώρο , ονομάζεται περιστροφή. Έχοντας ώς σημείο αναφοράς κάποιον άξονα που περιστρέφεται γύρω του. Αυτή η κίνηση ποικίλει στο εύρος της, ανάλογα τον διαθέσιμο χώρο και το μέγεθος του στοιχείου που περιστρεφεται. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μεμονωμένα στοιχεία, αλλά και σε ολόκληρη την κατασκευή ή τμήμα της. Πραγματοποιείται , είτε πάνω σε οδηγούς που ορίζουν την πορεία , είτε με αρθρώσεις στο σημείο περιστροφής.

Εικόνα 3.3-3.4 Το Cabine Point Chicken του Olson Kundig στο Idaho, USA. περιστρεφόμενη όψη με χειροκίνητο μηχανισμό. Από κλειστό εσωτερικό χώρο , μεταβάλλεται σε ημιυπαίθριο χώρο

Δίπλωση Η δίπλωση είναι κατάλληλη , σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει αρκετός διαθέσιμος χώρος για αποθήκευση του στοιχείου ή η χρήση του είναι συχνή και δεν χρειάζεται αποθήκευση. Χρησιμοποιούνται για να διαχωρίσουν έναν χώρο σε μικροτερους ή για να “εντοιχίσουν” μια λειτουργία στα όρια του δωματίου. Πραγματοποιείται με πανέλα όπου τα πλαίσιά τους, έχουν ένα υλικό πλήρωσης, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους, με μηχανισμούς αρθρώσεων. Συνήθως, η δίπλωση συνεργάζεται με την κύλιση όπου, όταν τα πάνελ είναι κλειστά, δίνουν την εμφάνιση ενός εντελώς ομοιόμορφου τοίχου. Τα πάνελ μπορούν να κυλήσουν κατά μήκος ενός ενός οδηγού στο δάπεδο ή στην οροφή.

Εικόνα 3.5 Αναδιπλώμενα πανέλα σε διαμέρισμα

_ Παραδείγματα Εφαρμογών σε κατοικίες Τίτλος: SoHo Τύπος κίνησης : Κύλιση Χειρισμός:Ένωση/ Διαχωρισμός χώρων Σκοπός: Αλλαγή χρήσης, Εξοικονόμηση χώρου Τοποθεσία: New York , USA Αρχιτέκτονας/ Γραφείο:Graham Hill Έτος: 2013 Διαμέρισμα που σχεδιάστηκε ώστε να επιτρέπει τον μετασχηματισμό του εσωτερικού του, με βασικό στοιχείο της μεταβολής, τον κεντρικό διαχωριστικό τοίχο. Ο εξοπλισμός των λειτουργιών της κατοικίας τοποθετείται στην περίμετρο του χώρου. Αναφερόμαστε στην κατοικία SoHo στη Νέα Υόρκη η οποία σχεδιάστηκε από τους ρουμάνους αρχιτέκτονες Catalin Sandu και Adrian Iancu. Οι γενικές διαστάσεις τους διαμερίσματος είναι 128 τετραγωνικά μέτρα. Δεν θα λέγαμε πως ανήκει στην κατηγορία “Minimum existence” , αλλά ο σχεδιαστής είχε σκοπό εξ αρχής να χωρέσει πολλές λειτουργίες, μεσα σε αυτό το διαμέρισμα.

Εικόνα 3.6-3.7-3.8 Στιγμιότυπα από το εσωτερικό του διαμερίσματος. Ο διαχωριστικός κυλιόμενος τοίχος

Με την χρήση πτυσσόμενων επίπλων που αποθηκεύονται στους τοίχους και τον κεντρικό τοίχο να κινείται πάνω στις ράγες, σε οριζόντιο άξονα, δημιουργεί διαφορετικές ποιότητες χώρου. Μπορεί να διαθέσει , φυσικά όχι ταυτόχρονα , λειτουργίες , όπως τραπεζαρία για 12 άτομα, γραφείο, δωμάτιο τηλεφωνικής επικοινωνίας, ένα μικρό χώρο για θεατρικά δρώμενα και αρκετό αποθηκευτικό χώρο, οι οποίες χρήσεις αθροιστικά χρειάζονται 335 τετραγωνικά μέτρα(1).

(1) Video: Awee 420-SquasomreFoot SoHo Transformer Apartment Contains Multitudes”,gothamist, 22 Ιανουαρίου 2013

Τίτλος: CityHome Τύπος κίνησης : Κύλιση Χειρισμός:Ένωση/ Διαχωρισμός χώρων Σκοπός:Αλλαγή χρήσης, Εξοικονόμηση χώρου Τοποθεσία: Πειραματική έρευνα Αρχιτέκτονας/ Γραφείο:Ομάδα Ερευνών Changing Places του Kent Larson στο ΜΙΤ, Έτος: 2014

Το ερευνητικό έργο από την Ομάδα Ερευνών Changing Places του Kent Larson στο ΜΙΤ, με το όνομα “CityHome” , είναι ένα παρόμοιο παράδειγμα, αλλά σε πειραματικό στάδιο. Πρόκειται για ένα διαμέρισμα συνολικού εμβαδού 18 τ.μ, με μοναδικό κινητό στοιχείο την κεντρική κινούμενη μονάδα, μόνο που σε αυτή την περίπτωση δεν έχει τον εξοπλισμό της κατοικίας στην περίμετρό της, αλλά στο εσωτερικό της μονάδας, η οποία χαρακτηρίζεται ως “πολυέπιπλο”.Οι λειτουργίες που μπορεί να καλύψει η μονάδα αυτή , είναι του υπνοδωματίου, της τραπεζαρίας, σαλόνι, κουζίνα, ενώ με την μετακίνησή του πάνω στον οριζόντιο άξονα, παραχωρεί επιπλέον χώρο, είτε για την χρηση του μπάνιου , είτε για το καθιστικό και τις υπόλοιπες χρήσεις. Με ενδιάμεσο τοίχο και εντοιχισμένα έπιπλα, τα οποία με την Εικόνα 3.9 Το διαμέρισμα ανίχνευση κινή- συμπυκνώνει τις λειτουργίσεων μεταφέρεται ες του σε ένα έπιπλο, το γραμμικά πάνω οποίπ μετασχηματίζεται σε έναν οριζό- ώστε να αλλάξει χρήση. ντιο άξονα(1). (1) 2012.

”CityHome”, MIT media lab, Δεκέμβριος

Τίτλος: Sliding House Τύπος κίνησης : Κύλιση Χειρισμός:Επέκταση Σκοπός: Δημιουργία συνθηκών Τοποθεσία: Suffolk, UK Αρχιτέκτονας/ Γραφείο: DRMM Έτος: 2009 Σε μεγαλύτερες διαστάσεις, κύλιση πάνω σε άξονα, έχουμε το “Sliding House”. Mια γραμμική δομή η οποία χωρίζεται σε τρία βασικά μέρη, το σπίτι, το γκαράζ και το στέγαστρο που μεταφέρεται γραμμικά σε ράγες, πάνω από αυτά τα μέρη. Σκοπός της μεταβολής αυτής είναι να επεκτείνει τις λειτουργίες της κατοικίας, προστίθοντας έναν ημιυπαίθριο χώρο μπροστά από την κατοικία, αλλά και να μεταβάλει τις συνθήκες στο εσωτερικό της. Πρόκειται για μια αυτόνομη δομή από χάλυβα, ξύλο και μόνωση για ηλιοπροστασία, το οποίο έχει την δυνατότητα να κινηθεί κατα μήκος της κατοικίας. Το σύνολο της δομής αποτελείται από διαφορετικούς όγκους των χρήσεων, που ορίζονται περαιτέρω από το υλικό και το χρώμα τους. Η κόκκινη μεμβράνη από καουτσούκ για τον βασικό χώρο της κατοικίας. Το γυαλί για το μεγάλο καθι-

στικό. Η κόκκινη ξύλινη κατασκευή για το γκαράζ και η μαύρη για τον ξενώνα. Οι διαχωρισμένοι αυτοί όγκοι μπορουν να στεγαστούν απο το 20 τόνων κινητό περίβλημα , το οποίο χρησιμοποιείται ως στέγαστρο αλλά και ως τοίχοι πλήρωσης για ηλιοπροστασία στο γυάλινο καθιστικό, δημιουργώντας συνδυασμούς, στη σχέση μεταξύ των χρήσεων, αλλά και στην ίδια την ατμόσφαιρά τους , όπως για παράδειγμα, όταν το στεγαστρ ο βρίσκεται πάνω από το καθιστικό, εξασφαλίζει μόνωση από το ηλιακό φώς και όταν μεταφέρεται, εξασφαλίζει την θέα. Η

κίνηση

τροφοδοτείται

από κρυμμένους ενσωματωμένους ηλεκτρικούς κινητήρες στο πάχος των τοιχωμάτων. Τα τμήματα μπορούν να επεκταθούν στο μέλλον, εάν ο χρήστης επιθυμεί να κατασκευάζεται μια πισίνα, η οποία μπορεί να χρειαστεί περιστασιακό στέγαστρο.

Εικόνα 3.10 -3.11 φωτοραφίες από το εξωτερικό . Εικόνα 3.12 Διάγραμμα του κτιριολογικού προγράμματος

Τίτλος:MJE House Τύπος κίνησης : Κύλιση και περιστροφή Χειρισμός: Ένωση/ Διαχωρισμός χώρου Σκοπός: Αλλαγή χρήσης, εξοικονόμηση χώρου Τοποθεσία:Asturias, Spain Αρχιτέκτονας/ Γραφείο: PKMN [Pacman] Architectures Έτος: 2014

Το “MJE House”, επίσης γνωστό ως Little Big House, (μτφ. Μικρό Μεγάλο Σπίτι) , ενώ είναι 70 τετραγωνικά μέτρα, ενσωματώνει λειτουργίες για πολλά περισσότερα. Η κατοικία προσφέρει τρεις πιθανές διατάξεις, η πρώτη είναι, μια κατοικία δύο υπνοδωματίων, η δεύτερη, διαθέτει μόνο ένα υπνοδωμάτιο και η τρίτη είναι χωρίς καθόλου υπνοδωμάτια. Σκοπός των αρχιτεκτόνων ήταν ολόκληρος ο κεντρικός τοίχος να μπορεί, να μεταφέρεται και να περιστρέφεται, όσο πιο ελεύθερα γίνεται, ώστε να αλλάζει τις διαστάσεις και το σχήμα του ελεύθερου χώρου μεσα στην κατοικία. Σε αυτόν το μεγάλο στοιχείο ενσωματώνονται και πτυσσομενα κρεβάτια, ώστε όταν δεν χρησιμοποιούνται, να αποθηκεύονται και να εξοικονομούν χώρο για την διημέρευση. Ακόμα αυτή η κατοικία έχει εξοπλιστεί με συρόμενες μονάδες ραφιών, οι οποίες σχεδιάστηκαν ειδικά για αυτή και έτσι αυξάνουν τη συνολική λειτουργικότητα του χώρου.

Εικόνα 3.13 -3.4-3.15 ο κεντρικός τοίχος μεταφέρεται και περιστρέφεται, ελεύθερα ώστε να αλλάζει το σχήμα του χώρου.

Τίτλος: Ganna Studio Τύπος κίνησης : Περιστροφή Χειρισμός: Ένωση/ Διαχωρισμός χώρου Σκοπός: Αλλαγή χρήσης Τοποθεσία: Taipei, Taiwan Αρχιτέκτονας/ Γραφείο: Ganna Studio Έτος: 2013

Πρόκειται για μια αποκατάσταση ενός διαμερίσματος 40 ετών με σεβασμό στη ποιότητα του χώρου και των επίπλων που τον απαρτίζουν. Καθώς η κατοικία αυτή είναι μακρόστενη, προστέθηκαν πάνελ , όπου το κάθε ένα έχει τον δικό του κατακόρυφο κεντρικό άξονα περιστροφής ώστε να υπάρχει η δυνατότητα για διαχωρισμό σε δύο ανεξάρτητους χώρους εάν είναι απαραίτητο, για περισσότερη ιδιωτικότητα. Έτσι δημιουργείται μια ζώνη εργασίας και συναντήσεων στο μέσο της κατοικίας. Τέλος, όταν τα πάνελ είναι περιστραμμένα κάθετα στον χώρο, αξιοποιείται το φυσικό φως, και μέσω των μεγάλων ανοιγμάτων της όψης , φτάνουν μέχρι το ιδιωτικό δωμάτιο.

Εικόνα 3.16-3.17 Τα γύψινα πανέλα ανοίγουν και κλείνουν ανάλογα με τις ανάγκες του χώρου.

Εικόνα 3.18 Λεπτομέρεια των πανέλων.

Τίτλος: Quadrant House Τύπος κίνησης : Κύλιση και περιστροφή Χειρισμός: Επέκταση χώρου Σκοπός: Συνθήκες άνεσης Τοποθεσία: Πολωνία Αρχιτέκτονας/ Γραφείο: Robert Konieczny Έτος: 2019 Εμπνευσμένη από τον μηχανισμό των αστρονόμων για μέτρηση γωνιών μεταξύ των άστρων, αυτή η κατοικία , διαθέτει δύο σταθερές και κάθετες μεταξύ τους πτέρυγες και μια κινητή με άξονα περιστροφής το σημείο όπου τέμνονται οι βασικές. Το κινητό μέρος του κτιρίου είναι μια ημιυπαίθρια βεράντα, η οποία κατά την διάρκεια της ημέρας, περιστρέφεται ακολουθώντας την πορεία του ήλιου , με αποτελεσμα η βεράντα να είναι μόνιμα σκιασμένη. Μπορούμε να πούμε πως , φανερά έχει κοινά χαρακτηριστικά με την Villa Girasol (1930), του Invernizzi στην Φλωρεντία. Όταν κουμπώνει σε έναν από τους εσωτερικούς χώρους , σε κάποια από τις δύο πτέρυγες, δημιουργεί μια ημιυπαίθρια επέκταση και καθιστά την

μετάβαση από μέσα προς τα έξω, πιο ομαλή, καθώς είναι και εξ ολοκλήρου επενδεδυμένη με συρόμενες γυάλινες πόρτες. Οι συνθήκες άνεσης επίσης ρυθμίζονται από το βάθος της βεράντας που προστατεύει τους εσωτερικούς χώρους από το άμεσο ηλιακό φως. Η περιστροφή της πτέρυγας , πραγματοποιείται με κύλιση, πάνω σε ράγες , οι οποίες είναι χωνευμένες στο έδαφος.Το σύστημα κίνησης που χρησιμοποιείται για την περιστροφή της δομής είναι πλήρως αυτοματοποιημένο και συνδέεται με αισθητήρες που σταματούν την κίνηση αν εντοπιστούν εμπόδια. Ο χειροκίνητος έλεγχος είναι επίσης εφικτός αν χρειαστεί.(1)

Εικόνα 3.19-3.20-Φωτογραφία του εξωτερικού χώρου Εικόνα 3.21 Κάτοψη με υπόδειξη κίνησης

(1) Alyn Griffiths, “Moving terrace follows the sun at Robert Konieczny’s Quadrant House”, Dezeen, 21 Μαΐου 2019.

Τίτλος:Sharifi- Ha Τύπος κίνησης : Περιστροφή Χειρισμός: Επέκταση χώρου Σκοπός: Συνθήκες Άνεσης , Αλλαγή χρήσης Τοποθεσία: Tehran, Iran Αρχιτέκτονας/ Γραφείο:Next Office Έτος: 2014 η Κατοικία Sharifi- Ha , έχει την δυνατότητα να μεταβάλλει την όψη της, αλλά και την κάτοψή της, ανάλογα με τις εναλλασσόμενες εποχές του χρόνου και τα λειτουργικά σενάρια των χρήσεων. Η μεταβολή αυτή, απαντάται μόνο στα τρία ανεξάρτητα χώρους οι οποίοι μπορούν να περιστρέφονται μέχρι ενενήντα μοίρες έκαστος. Το κτίριο έχει το σχήμα ενός κατακόρυφου ορθογωνίου πρίσματος και αυτοί οι τρεις οι χώροι , τοποθετούνται στην όψη, ένα σε κάθε όροφο, σαν μικρότερα οριζόντια ορθογώνια πρίσματα. Καθώς περιστρέφονται, αφήνουν πίσω τους έναν κενό υπαίθριο χώρο, όπου ορίζεται η επέκταση του μπαλκονιού, αλλά και θέα στο εσωτερικό. Επομένως τους θερινούς μήνες, η διάταξη των πρισμάτων είναι στην ανοιχτή θέση προσφέροντας έναν ανοικτό, διαφανή και δι-

άτρητο όγκο με μεγάλα μπαλκόνια, ενώ τους χειμερινούς, κλείνουν πίσω , ώστε να να ελαχιστοποιήσουν τα ανοιγματα και την απώλεια θερμότητας. Αυτό βέβαια , μπορεί να αλλάζει , όποτε το επιθυμούν οι χρήστες, ανάλογα την επιθυμία για εσωστρεφή ή εξωστρεφή χαρακτήρα. Το πρίσμα στον πρώτο όροφο φιλοξενεί την τραπεζαρία, στον δεύτερο όροφο φιλοξενεί τον ξενώνα και στον τρίτο όροφο τον χώρο εργασίας. Όταν το κάθε ένα πρίσμα είναι στην κλειστή θέση, έχει άμεση προσβαση στον εσωτερικό χώρο, αλλά όταν είναι ανοιχτή, στο μπαλκόνι(1).

Όπως

και

πολλά

άλλα

Εικόνα 3.22 Αξονομετρικό διάγραμμα σεναρίου.

αστικά

οικόπεδα, η γη για το έργο αυτό είχε ένα αξιοσημείωτα στενό πλάτος πρόσοψης σε σύγκριση με το μήκος της. Κατά συνέπεια, η

τεχνογνωσία

μιας

μας

δισδιάστατης

για

τη

πρόσοψης

μετατροπή σε

μια

Εικόνα-3.23 Διάγραμμα αλλαγής χρήσεων

τρισδιάστατη πρόκληση έγινε απαραίτητη.

Εικόνα 3.24 Φωτογραφία περιστροφής των (1) Alireza Taghaboni “Sharifi-ha House / Next Office–», ArchDaily, 7 Ιουλίου 2014.

όγκων.

Τίτλος: Dynamic House Τύπος κίνησης : Δίπλωση και Περιστροφή Χειρισμός: Ένωση - Διαχωρισμός χώρων Σκοπός: Συνθήκες Άνεσης Τοποθεσία: Πειραματική έρευνα - London Αρχιτέκτονας/ Γραφείο: D * Dynamic Έτος: 2015 Επιχειρώντας ένα βήμα παραπάνω στο σχεδιασμό μεταβαλλόμενων χώρων κατοίκησης το Dynamic House, είναι μια μελέτη που είναι ακόμα στα σκαριά της, αλλά προτείνει κάτι, αν οχι επαναστατικό, σίγουρα ασυνήθιστο και εφευρετικό. Το σπίτι, έχει σχεδιαστεί , ώστε να μετασχηματίζεται σταδιακά από ένα τετράγωνο, σε ένα ισόπλευρο τρίγωνο, διαιρωντας το τετράγωνο σε τέσσερα ξεχωριστά σχήματα. Αυτά τα τέσσερα ξεχωριστά σχήματα αντιστοιχούν σε τέσσερα μέρη του σπιτιού: το ένα είναι το καθιστικό, το άλλο είναι το μπάνιο και τα υπόλοιπα δύο υπνοδωμάτια. Αυτα τα τέσσερα μέρη μπορούν να έχουν οκτώ σχηματισμούς, το καθένα με διαφορετικές σχέσεις μεταξύ

100

των δωματίων που οδηγούν σε διαφορετικές συνολικές διατάξεις. Ανάλογα με τη διάταξη, τα εσωτερικά γυάλινα χωρίσματα γίνονται παράθυρα και οι εξωτερικοί τοίχοι πλήρωσης, γίνονται εσωτερικοί, ενώ τα εξωτερικά παράθυρα γίνονται πόρτες και αντίστροφα . Το κτίριο έχει την πιο συμπαγή μορφή - το τετράγωνο - το χειμώνα, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η απώλεια της θερμότητας. Από το χειμώνα ξεδιπλώνεται σταδιακά. Το κτίριο έχει το μεγαλύτερο ποσό επιφάνειας το καλοκαίρι. Στη συνέχεια, από το καλοκαίρι έως το χειμώνα, μετασχηματίζεται σταδιακά πίσω στο πιο συμπαγές σχήμα ξανά. Ενώ υπάρχουν σχηματικές παραλλαγές , το σύνολο των τετραγωνικών και οι χώροι παραμένουν ίδιοι, λόγω των περιορισμών του συγκεκριμένου μαθηματικού παζλ. Οι σχεδιαστές Woolfson και Grünberg ανέπτυξαν τον μετασχηματισμό του σπιτιού γύρω από τον μαθηματικό τύπο που υπολογίστηκε από τον Henry Dudeney για να μετατρέψει ένα ισόπλευρο τρίγωνο σε ένα τετράγωνο(1). (1) Amy Frearson, “The Dynamic D*Haus by The D*Haus Company”, Dezeen, 6 Νοεμβρίου 2012

Το σπίτι σχεδιάστηκε αρχικά ως μέρος

του

προγράμματος

αποφοίτησης

του Grünberg. «Ήταν αρχικά επινοήθηκε ως

σπίτι

για

τη

Λαπωνία

αντιμετώπιση

ακραίων

δήλωσε

Woolfson

για

την

θερμοκρασιών», στο

Dezeen.

Εικόνα 3.25 Poster για το Dynamic House

Εικόνα 3.26-3.27 Η περιστροφή των όγκων προκαλεί

Εικόνα 3.28 Οι φάσεις περιστροφής ανάλογα την

αλλαγή του σχήματος

εποχ΄του χρόνου

101

_Συμπεράσματα

Η αρχιτεκτονική της κατοικίας, από τα αρχαία χρόνια , καλύπτει την ίδια βασική ανάγκη του ανθρώπου , όλες οι επόμενες, βελτιστοποιήσεις και προσθήκες , πραγματοποιήθηκαν για την καλύτερη και πιο άνετη διαβίωσή του. Τα πλεονεκτήματα που διαθέτει η μεταβαλλόμενη και δυναμική μορφή ενός χώρου, σε συνδυασμό με τον μελετημένο σχεδιασμό του αρχιτέκτονα,τον καθιστά, πιο άνετο και εύχρηστο , σε σύγκριση με την στατική του μορφή. Είναι γνωστό πως η τεχνολογία, έχει καλύψει πολύ μεγάλα ζητήματα στο τομέα της κατοίκησης, τόσο στον οικιακό εξοπλισμό, όσο και στα υλικά, πράγμα που είδαμε και σε τομείς εκτός της αρχιτεκτονικής. Ο ρόλος της τεχνολογίας στη ζωή του ανθρώπου, είναι ένα εργαλείο, που φτιάχτηκε για να λύνει τα προβλήματά του, ευκολότερα. Αυτό φαίνεται από τις εφαρμογές του, σε απλές χειροκίνητες μηχανές , μέχρι και τα ψηφιακά συστήματα. Σήμερα οι χειρισμοί και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην κατοικία για ευελιξία και προσαρμοστικότητα, είναι άμεσα συνυφασμένες με την μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, γεγονός που δεν εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια. Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα αναδύονται προτάσεις, ιδέες, αλλά και υλοποιημένα παραδείγματα με σκοπό τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, είτε με κυριολεκτικούς όρους των συνθηκών περί φωτισμού και θερμοκρασίας, είτε με χωρικούς όρους, ως προς τις διαστάσεις. Επίσης, επαναστατικές αλλά και ουτοπιστικές ιδέες, ακόμα και αν δεν υλοποιήθηκαν, άνοιξαν έναν νέο δρόμο, όχι μονο για το πως βλέπουμε την κατοικία , αλλά ολόκληρη την πόλη και την σχέση της με τους ανθρώπους που ζουν σε αυτή. Από τότε η κίνηση σχεδόν είχε ταυτιστεί με την έννοια του ριζοσπαστικού και με το μέλλον, καθώς θεωρούσαν ότι οδεύουμε σε ένα κόσμο αεικίνητο, όχι μόνο ως προς τις συνθήκες και τις ανάγκες, αλλά και ότι μέχρι τότε ήταν καλά θεμελιωμένο γύρω από την στατική αρχιτεκτονική, είναι κάτι το ξεπερασμένο. Τα παραδείγματα που επιλέξαμε, έχουν διαφορετικές κλίμακες εφαρμογής της

102

μεταβολής, ώστε να εξετάσουμε, κατα πόσο είναι αποτελεσματική σε όλο το εύρος της κλίμακας, από ένα διαχωριστικό τοίχο μιας μικρής κατοικίας, μέχρι την μεταβολή και τον μετασχηματισμό ολόκληρου τμήματος αυτής. Παρατηρήσαμε ότι τα κινητά στοιχεία ανταποκρίνονται στον σκοπό τους και με την πιο μικρή παρέμβαση, υπάρχουν αποτελέσματα, βελτιστοποίηση της ποιότητας του χώρου. Τέλος , η σύγχρονη κατάσταση εύρεσης ικανοποιητικής κατοικίας, γίνεται όλο και πιο δύσκολη, σαν διαδικασία. Οι λόγοι είναι, πρώτον γιατί συσσωρεύεται μεγάλο πλήθος κόσμου στα αστικά κέντρα, με χωρικές ανάγκες. Δεύτερον το κόστος, έστω και της ενοικίασης, είναι σε υψηλό επίπεδο και για μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων, σχεδόν άπιαστο. Ένας τρίτος λόγος που έχει κάνει την εμφάνιση του τα τελευταια χρόνια, είναι ότι μεγάλο μέρος των δομημένων χώρων που δεν αξιοποιούνται από τους ιδιοκτήτες τους, δεν διατίθενται για αγορά ή μακροπρόθεσμη ενοικίαση, αλλά για πε-

ριστασιακή κατοίκηση. Μια εικασία που μπορεί να διατυπωθεί, είναι πως σε ένα τέτοιο πρόβλημα δεν θα βρεθεί, σύντομα τουλάχιστον, ολοκληρωμένη και αποτελεσματική λύση. Επομένως υπο αυτές τις συνθήκες, η πιο αποδοτική απάντηση θα είναι η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική. Με σκοπό να καλύψει κυρίως τα ζητήματα χώρου , αλλά και κάποιο μέρος των οικονομικών ζητημάτων, με την χρήση οικονομικών και πιο τυποποιημένων υλικών, που θα παράγονται οικονομικότερα.

103

_Βιβλιογραφία Ελληνική βιβλιογραφία --

Φιλιππίδης Δημήτρης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα: Μέλισσα, 1984

Φατούρος Δημήτρης, Ένα συντακτικό της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης, Θεσσαλονίκη , 2006

Φατούρος Δημήτρης, Η επιμονή της αρχιτεκτονικής, Καστανιώτης,Οκτώβριος 2003

Κωνσταντίνος-Αλκέτας Ουγγρίνης , Μεταβαλλόμενη Αρχιτεκτονική Κίνηση, Αθήνα, Ίων, 2012

Σίνος Στέφανος , “Θεωρία και πράξη στην Προ- Μοντέρνα Αρχιτεκτονική”, Αθήνα: Πατάκη, 2012

Γεωργίου Π. Λάββα(2002), Επιτομή στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. UNIVERSITY STUDIO PRESS

Άννα Βρυχέα , “Κατοίκηση και Κατοικία, Διερευνώντας τα όρια της αρχιτεκτονικής”. Αθήνα Ελληνικά Γράμματα, 2003

Λάββας Γεώργιος Π., “ Επιτομή στην ιστορία της αρχιτεκτονικής”,Αθήνα: University Studio Press ,2008

Τάκης Ζενέτος, “Προβληµατα δοµής στην Ελλάδα - Η πόλη του µέλλοντος”,, Αθήνα: Αρχιτεκτονικά Θέµατα, 1967

Καλαφάτη Ελ. , Παπαλεξόπουλος Δημ., “ Τάκης Χ. Ζενέτος - Ψηφιακά οράµατα και αρχιτεκτονική”, Αθήνα :LIBRO, 2006

Ορέστη Δουμάνη, «Τάκης Χ. Ζενέτος, Takis Ch. Zenetos, 1926-1977”, Αθήνα: Αρχιτεκτονικά Θέματα, 1978.

Άρης Κωνσταντινίδης, ”Για την Αρχιτεκτονική”, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2004.

Μεταφράσεις

Συλλογικό έργο, Αρχιτεκτονική θεωρία από την αναγέννηση μέχρι σήμερα, μτφρ. Πέτρος Μαρτινίδης, Αθήνα: Taschen /Γνώση, 2005

Frampton Kenneth, Μοντέρνα Αρχιτεκτονική, μτφρ. Ανδρουλάκης Θ., Πάγκαλου Μ., Αθήνα: Θεμέλιο ,2009

Herman Hertzberger, Μαθήματα για σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα,2002

Stevenson Deborah, “Πόλεις και αστικοί πολιτισμοί”, επιμ. Γιαννιτσιώτης Γιάννης, μτφρ Πεντάζου Ιουλία, Αθήνα: Κριτική, 2007

Αθανασόπουλος Χρήστος Γ. “Προβλήματα στις εξελίξεις του σύγχρονου θεάτρου”, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 1976

Jean - Charles Moretti,” Θέατρο και κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα - Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου”.(μτφρ) Ε.Δημητρακοπουλου -

(επιμ.): Κ. Μπούρας, Αθήνα: Εκδ. Πατάκη, 2004

104

Ξένη Βιβλιογραφία ---

Sam Bouten, “Transformable Structures and their Architectural Application”, Gent, 2015

Locher Mira, “Traditional Japanese Architecture, An exploration of elements and forms”, Tuttle, 2010

Curtis William J. R., “Modern Architecture Since 1900” ,New York: Phaidon, 1982

Steven Groak, “The Idea of Building: Thought and Action in the Design and Production of Buildings”,Oxon , 2005

Robert Kronenburg,”Flexible: Architecture that Responds to Change”, London, Laurence King, 2007

Nicholl, Ch. , “Leonardo da Vinci: Flights of the Mind”. New York, NY: Penguin Books, 2004.

Locher, Mira, “Traditional Japanese Architecture, An exploration of elements and forms”, Tuttle Publishing, 2010

Διαδίκτυο

Άρθρα

Alyn Griffiths, “Moving terrace follows the sun at Robert Konieczny’s Quadrant House”, Dezeen, 21 Μαΐου 2019.

<https://www.dezeen.com/2019/05/21/quadrant-house-robert-koniecznys-moving-terrance/>

Kimberly “ONE SIZE FITS ALL BY CATALIN SANDU AND ADRIAN IANCU”, Gessato, 26 Μαρτίου 2013.

<https://www.gessato.com/one-size-fits-all-by-catalin-sandu-and-adrian-iancu/>

Μίνα Ψυχογιού, “Μεταβολισμός: Προς ένα βιο-αστικό μέλλον” , Artic ,1 Ιουλίου 2016. <https://artic.gr/metavolismos-

pros-ena-vioastiko-mellon/>

Simona Ganea “Walls On Wheels Maximize Space Flexibility In The MJE House” , Homedit, 6 Οκτωβρίου 2015

<https://www.homedit.com/house-with-walls-on-wheels/>

Βατικιώτης Παντελής, “Ο Κονστρουκτιβισμός”, art.maq , 11 Ιουλίου 2009

<http://www.artmag.gr/art-history/art-history/item/650-constructivism

Amy Frearson, “The Dynamic D*Haus by The D*Haus Company”, Dezeen, 6 Νοεμβρίου 2012 <https://www.dezeen.

com/2012/11/06/shape-shifting-house-by-the-dhaus-company/>

Alireza Taghaboni “Sharifi-ha House / Next Office–», ArchDaily, 7 Ιουλίου 2014.

105

Ιστοσελίδες -

”Supermodern 1920’s Rietveld Schröder House in Utrecht is a Simple, Elegant and Completely Transformable Home”, Inhabitat, 11 Φεβρουαρίου

2012. <https://inhabitat.com/1920s-rietveld-schroder-house-in-utrecht-is-a-simple-elegant-and-completely-transformable-home/>

«Chicken Point Cabin / Olson Kundig», ArchDaily, 17 Δεκ. 2015. <https://www.archdaily.com/778809/chicken-point-cabin-olson-kundig/>

”CityHome”, MIT media lab, Δεκέμβριος 2012.

<https://www.media.mit.edu/projects/OLD_cityhome2/overview/>

“Sliding House” , DRMM,

<http://drmm.co.uk/projects/view.php?p=sliding-house>

“The Ganna Studio by Ganna Studio”, Homedsgn, 9 Σεπτέμβρη 2013

<https://www.homedsgn.com/2013/09/09/the-ganna-studio-by-ganna-studio/>

“The M-velope, A Perforated Metal Retreat, Structure”,Archinect <https://archinect.com/michael-jantzen/project/the-m-velope-a-perforated-

metal-retreat-structure>

“Japanese Architecture”,Archdaily,

<https://www.archdaily.com/country/japan>

“Σπουδή στο κίνημα του μοντερνισμού”, Docobook <https://www.decobook.gr/design-history/spoudi-sto-kinima-tou-monternismoy>

“Metal Prototype House (Steel House), Dessau-Törten”, 100 years of Bauhaus https://www.bauhaus100.com/the-bauhaus/works/architecture/

metal-prototype-house-steel-house-dessau-toerten/

“Steel House by Georg Muche and Richard Paulick (1926–27)”, Bauhaus-Dessau,<https://w ww.bauhaus-dessau.de/en/architecture/bauhaus-

buildings-in-dessau/steel-house.html>

“Kleinwohnung” ,casa abierta, https://casa-abierta.com/post.php?t=5a68adfecf328

Σημειώσεις του μαθήματος «Ιστορία και Θεωρία 5, ΕΜΠ http://www.arch.ntua.gr/sites/default/files/resource/7541_/tugendhat_anafores.pdf

“Weissenhof Estate, Stuttgart”, , 100 years of Bauhaus https://www.bauhaus100.com/the-bauhaus/works/architecture/weissenhof-estate-

stuttgart/

“Il Girasole The dream of a house in motion 1995” https://www.schaubfilm.ch/movies/il-girasole-a-house-near-verona#Top

Frei Otto: The Latest Architecture and News , arcdaily ,31 μαιου 2019 https://www.archdaily.com/tag/frei-otto

“LIVING POD”,archigram,

<http://archigram.westminster.ac.uk/project.php?id=82 >

-”Μovable boxes” Υona Friedman,

<https://www.yonafriedman.nl/?page_id=363>

106

Ακαδημαϊκά συγγράμματα

Ιάκωβος Ποταμιάνος, Σημειώσεις για το μάθημα της ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, ΔΠΘ , Ξάνθη, 2004

Συλλογικό έργο, «Τέχνες και Αρχιτεκτονική από την Αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα», Σύνδεσμος Ελληνικών

Ακαδημαϊκών

Overy Paul“The Rietveld Schröder House”,The MIT Press, 1988

Βιβλιοθηκών, 2015

Ερευνητικές Εργασίες Έλληνες --

Τρομπούκη Ειρήνη, “Από την ευελιξία στην μεταβλητότητα” , ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. , Θεσσαλονίκη , Ιούνιος 2015

Μπούνια Κατερίνα, «Εκδοχές μεταβλητότητας στην αρχιτεκτονική”, Π.Π. Τμήμα Αρχιτ. Μηχ, Πάτρα, Ιούνιος 2013

Βενιζέλος Άνθος, “«Βιώνοντας» το θεατρικό χώρο”, ΔΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. , Ξάνθη, Σεπτέμβριος, 2015

Ιωάννα Σταύρου “Μεταβολή(ζωντας) στην Κατοικία”, ΕΜΠ, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ, Αθήνα, Ιανουάριος 2014

Ζωή Ευρυδίκη “Τα φτερά μιας Μεγάλης αρχιτεκτονικής”,ΔΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. , Ξάνθη, Μάρτιος, 2012

Νικολαΐδης Κωνσταντίνος “Η μετάβαση ως χώρος” , ΠΘ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ, Βόλος, Ιούλιος 2014

Ναυσικά Οικονόμου, «Σκιαγραφώντας τον ιαπωνικό πολιτισμό” ΠΚ , Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ., Χανιά, 2019

Κοπτσοπούλου Κυριακή, “Η αποτύπωση της παραδοσιακής έννοιας του κενού-ma- στη σύγχρονη ιαπωνική αρχιτεκτονική”

,ΕΜΠ,Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ. Αθήνα ,2015

Συλλογικό έργο ,“Minimum Vivendi”, ΕΜΠ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ, Αθήνα, Οκτώβριος 2014

Χριστακοπούλου Ισμήνη , “Ευέλικτη Αρχιτεκτονική”, ΠΚ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχ., Χανιά, 2010

Θεοδώρα Βαρδουλη,” Σχεδιάζοντας για το απρόβλεπτο, Απο τη Μεγαδομη στη Βιοδομη”, Ε.Μ.Π. Μεταπτυχιακές Σπουδές,

Αθήνα 2010

Ξένοι

Zeynep Yesim ILERiSOY, Merve PEKDEMIR BASEG MEZ , “Conceptual Research of Movement in Kinetic Architecture

“, Gazi University, Άγκυρα , Τουρκία , Μάρτιος 2018

Bouten Sam “Transformable Structures and their Architectural Application”, U. Gent, Department of Structural Engineering,

Gent , 2015

Raphael Reuter, “Space-saving techniques by the use of transformable architecture”

107