trappen Opdracht Met name in utilitaire gebouwen moet de trap vaak een ‘feestje’ zijn. Architecten besteden veel aandacht aan het ontwerpen van een trap. Dat is ook logisch. Trappen, maar ook hellingbanen, zijn de meest ruimtelijke elementen in gebouwen die verder vooral uit twee dimensionale componenten zijn samengesteld. Als architectuur ruimtekunst is dan kan dat hier bij de trappen het gemakkelijkst ervaren worden. Recente trappen in het Casa di Musica van Rem Koolhaas OMA zijn hiervan een goed voorbeeld. Hierin is de beweging van het gebouw als geheel bij wijze van spreken tot uitdrukking gebracht. Tegelijkertijd is de trap een uitermate lastig bouwkundig en constructief element. Net als het gebouw zelf moet de trap stabiel zijn, moet het grote, veranderende belastingen kunnen opnemen en in sommige gevallen wordt zij ingezet om de stabiliteit van het gebouw mede te verzorgen. Daarnaast is zeker in de bijzonderder gebouwen de verleiding groot om nieuwe en / of uitzonderlijke materialen of bouwmethoden in de trap toe te passen. Ten slotte moet zij dus ook nog aan allerlei regelgevingtechnische en ergonomische wetten voldoen. In jullie utilitaire project moet een bijzondere trap komen die het concept van het gebouw als het ware verbeeldt. Met andere woorden dat wat het concept van het gebouw is, is ook het concept van de trap. Dit moet uit de vorm, de constructie en de materialisatie gaan blijken. Overigens betekent dit niet dat de materialen en constructie van het gebouw zo maar vertaald kunnen worden naar het trapontwerp.
Roy Kraak & Timothy Stassen Training Trappen Elsbeth van Battum
Course 240 24.T.T2 Bouwkunde
Inhoudsopgave INLEIDING Utilitair Project
1
TRAPPEN BESTAAND Distelstraat, Nieuw-Vennep
2
TRAPPEN NIEUW
3
ESCAPADE VVKH Trap ontwerp van de Architect
4
ONTWERP CONCEPT Schetsen + uitgangspunten Utilitair project
6
Overstek, Hoogwoud
Bouwbesluit eisen
Schetsen bezoek
ONTWERP DEFINITIEF Plattegronden (1:20) Aanzichten (1:20) Doorsnede (1:20) Details (1:5)
inleiding Utilitair Project Een onderdeel van de training is het ontwerpen van een trap voor het project uit 24.T.P1. Het project dat wij voor Course 240 aan het uitwerken zijn bevindt zich in Dalfsen en is ontworpen door VVKH Architecten uit Leiden. Het betreft een junior college waar onder- en bovenbouw en voortgezet onderwijs zijn gehuisvest.
In dit gebouw staan slechts twee trappen, waarvan er een tevens fungeert als tribune. De andere trap staat vóór een glazen patio (een overdekte binnenruimte). Het ontwerpen van een trap voor de laatst genoemde locatie leek ons de grootste uitdaging omdat hier meer architectonische eisen bij komen kijken. (de andere trap met de tribune is immers een dichte trap).
Voordat we gingen ontwerpen zijn we gaan kijken wat de belangrijkste uitgangspunten zijn voor het ontwerp van de trap. Deze worden in het hoofdstuk ‘Ontwerp Concept’ behandeld.
1|6
2|6
trappen bestaand Distelstraat, Nieuw-Vennep Om een ingewikkelder trap te kunnen ontwerpen en uitwerken is het noodzakelijk om de basis van het maken van trappen te begrijpen. Daarom hebben we een trap bij ons thuis moeten opmeten met alle maten die naar ons idee belangrijk zijn. Deze trap hebben we dan ook uitgetekend die in de bijlage zitten (plattegrond, aanzichten en details). De trap die ik heb gekozen bevind zich in mijn oude huis, deze trap heb ik als kind meerdere malen belopen zonder daar echt naar te kijken hoe nou precies de techniek zit. Het gaat om een rechtesteektrap, die in een keer doorloopt van de begane grond naar de verdieping. De trap is in de jaren 90 geplaatst en heeft een mooie contrast met de langslopende witte gemetselde wand. Zelf vind ik dat de trap een soort van ‘less is more’ uitstraling heeft, dit doordat er twee verschillende materialen zijn toegepast en goed zijn gecombineerd. De metalen trapboom zorgd voor de stabiliteit en de constructie, de treden liggen op een simpel maar elegante wijze op een metalen gebogen strip die op de boom is gelast. De reling wordt verbonden door een vierkante metalen buisprofiel waar een sierstuk is opgezet. Tussen de reling en de treden zijn stalen spijltjes geplaatst. Deze spijltjes zijn bevestigd in de treden en de reling dmv ingeboorde gaten, hierdoor zie je geen bevestigingsmethode van bouten of moeren. De meeste metalen delen van de trap zijn zwart gepoedercoat, de spijltjes zijn van massief staal die zwart geverfd zijn. De treden en de relingen zijn van gelakt donker hout.
Detail Vooraanzicht 1:5
Detail Zijaanzicht 1:5
3|6
trappen nieuw Vervolg op de ‘Trappen Bestaand’ moeten we de trap nu controleren in hoeverre deze nog aan het bouwbesluit voldoet. Hierbij zullen we alle eisen van het bouwbesluit moeten doorspitten. Als de trap niet meer voldoet aan de nieuwe regels van bouwbesluit 2003 zal de trap aangepast moeten worden, zodat deze wel voldoet.
Bouwbesluit eisen Stappenplan door het bouwbesluit 1. Gebruiksfunctie gebouw 2. Bezettingsgraad 3. De diverse artikelen erbij zoeken, en welk lid van toepassing is. 4. Bij de diverse artikelen staan de verschillende tabellen, hieruit kunnen de wettelijke afmetingen worden bepaald.
Artikel 2.29 trapbordes
Artikel 2.32 regenwerendheid
Lid 1. Een trap als bedoeld in artikel 2.28, eerste lid of vijfde lid, sluit ter plaatse van de bovenste trede over de ten minste vereiste breedte van die trap aan op een vloeroppervlakte van ten minste 0,8 m x 0,8 m, met een vrije hoogte van ten minste 2,3 m.
Een trap als bedoeld in artikel 2.24, bestemd voor het ontsluiten van een gebruiksfunctie, waarmee een vanaf een aangrenzende vloer gemeten hoogteverschil is overbrugd van meer dan 1,5 m, ligt in een besloten ruimte. De uitwendige scheidingsconstructie van die besloten ruimte is, bepaald volgens NEN 2778, regenwerend.
Lid 2. Een trap als bedoeld in artikel 2.28, tweede of derde lid, sluit ter plaatse van de bovenste trede over de ten minste vereiste breedte van die trap aan op een vloeroppervlakte van ten minste 1,2 m x 1,2 m, met een vrije hoogte van ten minste 2,3 m.
Samenvatting belangrijke regels:
Artikel 2.30 afscheiding
1.Een hoogteverschil tussen vloeren van verblijfsgebieden, verblijfsruimten, toiletruimten en badruimten en vloeren op een verkeersroute die deze ruimten verbindt, of tussen een van die vloeren en het aansluitende terrein, dat groter is dan 0,21m wordt overbrugd door een vaste trap of een vaste hellingbaan.
Lid 1. Een trap als bedoeld in artikel 2.24, heeft, voorzover een zijkant van een tredevlak meer dan 1 m boven een direct naast de trap gelegen vloer ligt, aan die zijkant een niet beweegbare afscheiding. De boven de voorkant van een tredevlak gemeten hoogte van die afscheiding is ten minste 0,8 m. Tussen de afscheiding en de trap is de horizontaal gemeten afstand niet groter dan 0,05 m.
2. Een hoogteverschil tussen voor bezoekers toegankelijke vloeren of tussen een van die vloeren en het aansluitende terrein, dat groter is dan 0,21m wordt overbrugd door een vaste trap of een vaste hellingbaan.
Lid 2. Een afscheiding als bedoeld in het eerste lid, heeft geen openingen met een breedte groter dan de in tabel 2.27 aangegeven grenswaarde.
Afdeling 2.5. Trap
Lid 3. Een afscheiding als bedoeld in het eerste lid, heeft tot een hoogte van 0,7 m boven een tredevlak geen openingen met een breedte groter dan 0,1 m.
Artikel 2.24 voorziening
Artikel 2.28 afmetingen trap Lid 1. Een trap als bedoeld in artikel 2.24, heeft afmetingen die voldoen aan tabel 2.28a, kolom A. (zie ‘samenvatting belangrijke regels’ Lid 2. In afwijking van het eerste lid, heeft een trap als bedoeld in artikel 2.24, bestemd voor het ontsluiten van een woonfunctie met een gebruiksoppervlakte van meer dan 500 m², afmetingen die voldoen aan tabel 2.28a kolom B. Lid 3. Indien de totale vloeroppervlakte aan verblijfsgebied, die is aangewezen op een trap als bedoeld in artikel 2.24 groter is dan 600 m², heeft die trap, in afwijking van het eerste lid, afmetingen die voldoen aan tabel 2.28a, kolom B. Lid 4. Een aantrede, een optrede en de breedte van een tredevlak van een trapvormige vloer van een verblijfsgebied hebben afmetingen die voldoen aan tabel 2.28a, kolom B.
Lid 4. Een afscheiding als bedoeld in het eerste lid, heeft, ter voorkoming van het overklauteren, geen opstapmogelijkheden tussen 0,2 m en 0,7 m boven een tredevlak. Artikel 2.31 leuning Lid 1. Een trap als bedoeld in artikel 2.24, waarvan ter plaatse van de klim-lijn de helling groter is dan 2:3 heeft aan ten minste een zijkant een leu-ning. De bovenkant van de leuning ligt, gemeten boven de voorkant van een tredevlak van de trap, op een hoogte van niet minder dan 0,8 m en niet meer dan 1 m. Lid 2. In afwijking van het eerste lid, geldt dit voorschrift alleen voor een trap waarmee een hoogteverschil is overbrugd van meer dan 1 m.
Minimaal bordes 800mm diep Minimale trapbreedte 800mm Minimale vrije hoogte boven de trap 2300mm Minimale welafstand 40mm Maximale hoogte van de trap 4000mm Maximale optrede 220mm Maximale aantrede 185mm Maximale valse trede 20mm Verschil Maximale spijl afstand 100mm Leuning tussen de 800-1000mm
Verhoogde verdiepingsvloer Om het allemaal nog een beetje moeilijker te maken is de opdracht om de verdiepingshoogte die de trap moet overbruggen nu verhoogd wordt tot 4,6 meter. Dit zal voor de bestaande trap betekenen dat er zowieso een bordes geplaatst moet worden, dit omdat bouwbesluit zegt dat boven de 4 meter verdiepingshoogte een bordes in de trap moet bevinden. Deze eis is omdat oudere mensen niet meer in een keer de trap op kunnen, door de hoogte zal er namelijk meer treden ontstaan. De bordes zorgt ervoor dat de personen die de trap belopen daar even kunnen uitrusten.
4|6
escapade vvkh WIJKKANTOOR OPENBARE WERKEN
We zijn onder de indruk van het ontwerp van deze trap en vinden deze erg mooi, maar we hebben ook wat minpunten gevonden. Bijvoorbeeld de gekleurde symbolen op het onderbordes, deze hebben een waarschuwende functie, maar de kleuren doen de uitstraling van de trap niet echt ten goede. Daarnaast is de oplossing van een detail aan de bovenkant niet echt fraai. Het gaat hier om de onderkant van de balustrade waar deze de hoek om gaat en de bovenste trede ontmoet. In onze ogen ziet het er een beetje ‘in het werk opgelost’ uit. Op de foto is duidelijk te zien dat de onderregel iets voorbij de trede doorsteekt. Het was mooier geweest als deze regel bijvoorbeeld gelijk zou lopen met de trapboom.
Voor de analyse van een bestaande utilitaire trap zijn wij naar wijkcentrum openbare werken, Escapade in Amstelveen gegaan. Om een geschikt project te vinden zijn we gaan kijken op de website van VVKH Architecten. We hebben voor dit project gekozen omdat het gebouw qua materiaalgebruik en esthetiek het meest op het project uit 24.T.P1 lijkt. De trap is verre van standaard en daarom erg interessant voor deze training.
Bij binnenkomst hebben we eerst een praatje gemaakt met een van de medewerkers. Hij vertelde ons dat het rechte stuk onderaan de leuning er later is bijgezet (zie foto). De aanleiding hiervoor was het ineens ophouden van de leuning, terwijl je in feite nog op de trap loopt. Het is alleen minder dat de kleur hiervan lichter is dan de oorspronkelijke leuning. Ook kwamen wij te weten dat er regelmatig wordt geklaagd over het bordes aan de onderzijde van de trap en dat er wel is iemand onderuit is gegaan. Grappig was dat op het moment dat wij daar waren toevallig iemand struikelde over het bordes.
Vervolgens zijn we begonnen met het onderzoeken van de trap. Opvallend is dat er zeer dunne stalen traanplaten zijn toegepast voor de treden. De zijkanten hiervan zijn omgebogen om extra sterkte te verkrijgen. Ook de grote massief houten trapbomen zijn erg bijzonder. Deze verlopen in hoogte van 1,5 tot 1 meter waardoor de trap samen met het hout een warme en uitnodigende uitstraling heeft. De trapbomen steunen aan de onderkant op grote stalen profielen die uiteindelijk op de betonvloer rusten. Dankzij het inmeten en uittekenen van deze trap hebben we ingezien welke aspecten belangrijk zijn voor het ontwerp van een trap. Ook hebben we wat ideeën opgedaan die we bij het ontwerp van onze trap zullen toepassen.
De op- en aantrede van de trap verraden dat het gebouw vóór 2003 gebouwd moet zijn. De trap heeft een optrede van 200mm en een aantrede van 230mm Aan de huidige eisen (max. 185mm optrede en min. 220mm aantrede) voldoet de trap dus niet. Bij het opmeten van de hoogte werd ons duidelijk waarom het bordes aan de onderzijde nodig is geweest. Het bouwbesluit zegt dat er bij een hoogte meer dan 4 meter een bordes aanwezig moet zijn. De verdiepingshoogte bedraagt namelijk 4,20 meter.
escapade vvkh Schetsen Schetsen van de escapade trap tijdens bezoek.
5|6
6|6
ontwerp concept Transparantie
Concepten
Het concept wat de architect voor ogen heeft is doorzicht vanuit de entree naar de patio, met andere woorden “je loopt altijd naar het licht”. Daarom willen wij de trap zo transparant mogelijk maken.
Staalkabels (Concept 1)
Om de trap zoveel mogelijk transparant te houden leek het ons een goed idee om staalkabels toe te passen. De treden worden opgehangen aan stalen kabels met een dikte van circa 5mm. Om voor extra stabiliteit te zorgen en zwenken in beide richtingen te voorkomen, worden enkele kabels doorgetrokken en bevestigd aan de daar onder liggende trede. Hierbij moeten we wel rekening houden met de minimale h.o.h. afstand van 100mm, want de kabels fungeren tevens als spijltjes. Eventueel kunnen er kleine hoekjes worden aangelast om zwenken in beide richtingen te voorkomen. De trap wordt verder onder en boven gefixeerd, zodat het zwenken geminimaliseerd wordt.
Draadeinden (Concept 2)
Met staalkabels van geringe dikte (en dus weinig stijfheid) zijn we niet helemaal zeker over de stabiliteit. Het principe van de trap blijft hetzelfde, alleen worden de staalkabels vervangen door stalen draadeinden van 10mm dik. Architectonisch gezien vinden we dit de minst mooie oplossing.
Draadeinden + glas (Concept 3)
Een optie om niet afhankelijk te zijn van de 100mm h.o.h. afstand van de spijltjes, is het toepassen van glas. Op deze manier bedekt het glas de ruimte tussen de spijltjes waardoor de h.o.h. afstand vergroot kan worden, waarmee meer transparantie wordt bereikt.
Materiaalgebruik Hout is in dit gebouw veel toegepast, zo bestaan naast de gehele constructie, de wanden en vloeren ook uit dit materiaal. Met transparantie als uitgangspunt is het de bedoeling ook zo dun mogelijke treden te maken. Staal is qua sterkte en bewerkbaarheid de beste keuze. Ook prijstechnisch is dit een gunstig materiaal, scholen hebben immers over het algemeen geen royaal budget, waardoor uitzonderlijke materialen uitgesloten zijn. Met deze ideeën zijn we gaan schetsen, waarna de volgende concepten zijn ontstaan. Uiteindelijk hebben wij gekozen voor concept 1 omdat deze trap er in onze ogen in technisch opzicht er het interessantst uit komt te zien.
Kabelsocket met links schroefdraad en rechts huls voor staalkabel