Διαδίκτυο και Σύγχρονοι κοινωνικοί μετασχηματισμο by Tim Theof

Διαδίκτυο και Σύγχρονοι κοινωνικοί μετασχηματισμοί

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Μυτιλήνη 2021

Το παρόν υλικό αποτελεί συλλογικό έργο και ο κάθε συγγραφέας εκφράζει τη δική του άποψη και είναι υπεύθυνος για το τμήμα που παρουσιάζει

Αυτό το υλικό χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές

ISBN 978-960-99789-8-9

Παρακαλούμε να σκεφτείτε το περιβάλλον προτού εκτυπώσετε αυτό το ηλεκτρονικό βιβλίο

Επιμέλεια: Τιμολέων Θεοφανέλλης, Πληροφορικός Φιλολογική Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Πεγιάδου, Φιλόλογος Σελιδοποίηση: Έλενα Μανωλακέλλη, Πληροφορικός Σχέδιο εξωφύλλου: Στρατής Δουμούζης, Θεολόγος

Περιεχόμενα Πρόλογος ............................................................................................................................... 7 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 11 Θέματα ενημέρωσης στο διαδίκτυο .................................................................................... 14 Ιδιωτικότητα και Προσωπικά Δεδομένα στο Διαδίκτυο ..................................................... 30 Ιστότοποι γνωριμιών και κίνδυνοι ...................................................................................... 46 Το διαδίκτυο πραγμάτων στην καθημερινότητα των παιδιών και εφήβων: ευκαιρίες και κίνδυνοι ............................................................................................................................... 58 Η Εικόνα του Σώματος στα Κοινωνικά Δίκτυα: Υπερέκθεση και Αντικειμενοποίηση ..... 76 5

Φυσική Αγωγή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση ................................................................. 88

Πρόλογος Αγαπητέ Αναγνώστη, Το διαδίκτυο αποτελεί μια νέα παράλληλη πραγματικότητα στην οποία όλοι μετέχουμε. Αυτή η μετατόπιση της ζωής και του βιωμένου χρόνου στον ψηφιακό κόσμο έχει μάλιστα εντατικοποιηθεί μετά την εμφάνιση της πανδημίας του Covid-19. H μετάβαση αυτή χρειάζεται να πραγματοποιείται με όρους και κριτήρια που διασφαλίζουν τα δικαιώματά μας ως πολίτες, την προστασία μας από την παραπλάνηση και την εξαπάτηση και την κριτική και ορθολογική χρήση των υπηρεσιών που αυτό παρέχει. Στον παρόντα συλλογικό τόμο εκπαιδευτικοί και ειδικοί ψυχικής υγείας θέτουν επίκαιρους προβληματισμούς πάνω ζητήματα που σχετίζονται με τη χρήση του διαδικτύου, τα οποία απασχολούν όλους. 7

Ειδικότερα συζητιούνται με ενδελεχή τρόπο τα ακόλουθα ερωτήματα: •

• •

•

Υπάρχει εγκυρότητα στα νέα που μαθαίνουμε από το διαδίκτυο; Πρέπει και μπορούμε να αισθανόμαστε σιγουριά όταν το χρησιμοποιούμε ως πηγή ενημέρωσης και με ποιο τρόπο θα μπορούσε αυτό να είναι εφικτό; Πόσο προσωπικά και προστατευμένα είναι τα προσωπικά μας δεδομένα όταν εκτίθενται στο διαδίκτυο; Ποια είναι η πραγματικότητα που δημιουργείται στους σύγχρονους χώρους γνωριμιών; Τηρούνται οι «υποσχέσεις» που δίνονται στους χρήστες τους και ποιο είναι το τίμημα από τη χρήση τους; Τι ευκαιρίες και τι κινδύνους φέρνει το διαδίκτυο των πραγμάτων;

•

Τι επιπτώσεις έχει το φαινόμενο της υπερέκθεσης του σώματος των νέων στο διαδίκτυο;

Αυτές και άλλες συναφείς ερωτήσεις τίθενται σε αυτό το συλλογικό τόμο, σε μια προσπάθεια να χαρτογραφηθεί ένα νέο πεδίο διερεύνησης και συζήτησης που φαίνεται να καταλαμβάνει πλέον τεράστιο χώρο στις ζωές όλων μας. Θα ήθελα επομένως να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στους συγγραφείς για την προσπάθεια και την ποιότητα τους αποτελέσματος και να ενθαρρύνω τον επιστημονικό διάλογο πάνω σε αυτά τα ζητήματα! Καλή ανάγνωση!

Μαρία Χ. Παπαδανιήλ Περιφερειακή Διευθύντρια Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου

Εισαγωγή Στο συλλογικό αυτό τόμο αποφασίστηκε να ασχοληθούμε με θέματα που αφορούν το διαδίκτυο και είναι κοντά στα ενδιαφέροντα των μαθητών. Ωστόσο το σύγγραμμα αυτό δεν έχει γραφεί για μαθητές αλλά για εκπαιδευτικούς και για γονείς που συχνά χρειάζεται να γνωρίζουν για τα θέματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές. Ξεκινούμε με την ενημέρωση που σήμερα γίνεται κυρίως από το διαδίκτυο, φαίνεται να έχει εγκυρότητα και δίνει στο χρήστη την αίσθηση της αντικειμενικότητας. Στο κείμενο αυτό τονίζονται τα τρωτά σημεία και αυτά που θα πρέπει να γνωρίζουμε ώστε καταφέρνουμε να έχουμε αντικειμενική ενημέρωση. Τα προσωπικά δεδομένα και η προστασία των χρηστών στο Διαδίκτυο είναι η επόμενη ενότητα που αποτελεί σημαντικό προβληματισμό των ενηλίκων και που χρειάζεται να γνωρίζουν οι μαθητές καθώς η προστασία της ιδιωτικότητας είναι πολύ σημαντικό θέμα. Οι νέοι και όχι μόνο

αναζητούν τρόπους να γνωρίσουν συνανθρώπους τους και γι’ αυτό το λόγο έχουν δημιουργηθεί πολλές εφαρμογές με ιστότοπους γνωριμιών. Αυτές οι γνωριμίες δεν είναι ακίνδυνες και στο επόμενο κείμενο αναπτύσσονται προβληματισμοί και δίνονται κατευθύνσεις και ενδεικτικές λύσεις σε συχνά προβλήματα. Κάπου εδώ φτάνουμε και στην εξέλιξη του διαδικτύου που ονομάζεται διαδίκτυο των πραγμάτων. Αυτό πέρα από τις νέες δυνατότητες μπορεί να κρύβει κινδύνους. Το ζητούμενο είναι κυρίως πως αυτή η εξέλιξη επηρεάζει και θα επηρεάσει την καθημερινότητα των παιδιών και εφήβων. Η χρήση του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων έχει επηρεάσει τον τρόπο που εκθέτουμε το σώμα μας ιδιαίτερα στην περίπτωση των ανηλίκων μαθητών. Συχνά παρατηρούνται φαινόμενα υπερέκθεσης οπότε συζητούνται μαζί με τις συνέπειες που μπορεί να έχουν καθώς και τρόποι αντιμετώπισης της. Η χρονιά που πέρασε ανάγκασε τους εκπαιδευτικούς να διδάξουν εξ αποστάσεως αυτό δεν ήταν και το καλύτερο. Υπήρξαν διάφορες δυσκολίες που ξεπεράστηκαν με τη βοήθεια των τεχνικών ή των Συντονιστών

Εκπαιδευτικού Έργου. Μια ειδικότητα που λόγω της φύσης της είχε ιδιαιτερότητες είναι αυτή της φυσικής αγωγής οπότε ο τόμος αυτός ολοκληρώνεται με την συνδρομή του αρμόδιου σε αυτή την ειδικότητα και τις προτάσεις του.

Τιμολέων Θεοφανέλλης Διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου

Θέματα ενημέρωσης στο διαδίκτυο Τιμολέων Θεοφανέλλης Εκπαιδευτικός Πληροφορικής, Διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου timtheof@gmail.com ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Διαδίκτυο, ενημέρωση, ομοιδεατική σφαίρα, διαδικτυακός αντίλαλος Οι πολίτες χρειάζεται να είναι συνολικά ενημερωμένοι, ιδιαίτερα αναφορικά με το πλήθος και την ισορροπία των ειδήσεων, ειδικά κατά τη διάρκεια λήψης δημοκρατικών αποφάσεων (Westerståhl, 1983).

Το ισοζύγιο ειδήσεων πρέπει να περιλαμβάνει ποικιλία περιεχομένου, πηγών ή προοπτικών. Η ποικιλομορφία των ειδήσεων αποτελεί το μέσο για ένα ευρέως ενημερωμένο κοινό καθώς είναι μία από τις «θεμελιώδεις αρχές στις οποίες βασίζονται οι αξιολογήσεις της απόδοσης των συστημάτων μέσων μαζικής ενημέρωσης» (Napoli, 1999) και το θεμέλιο της Δημοκρατίας αποτελεί η πολυφωνία και ο έλεγχος της εξουσίας. Οι ιστότοποι ειδήσεων δημοσιεύουν άρθρα που συνήθως στη συνέχεια επαναλαμβάνονται πολλές φορές στα κοινωνικά δίκτυα (social media) από χρήστες που μοιράζονται τις ίδιες πεποιθήσεις. Στα κοινωνικά δίκτυα ή τις διαδικτυακές κοινότητες παρουσιάζονται νέα, σχόλια και απόψεις που συμφωνούν και ενισχύουν με τις δικές μας. Πολύ συχνά «μπλοκάρονται» χρήστες-διαδικτυακοί φίλοι που διαφωνούν με μια ανάρτηση από τους αλγορίθμους που φροντίζουν για την εξατομίκευση και την επιμέλεια της διαδικτυακής εμπειρίας. Εδώ οι αλγόριθμοι αυτοί παρακολουθούν τις επιλογές κάθε χρήστη καθώς αυτός

περιηγείται στο διαδίκτυο και στα κοινωνικά δίκτυα και φιλτράρουν το περιεχόμενο των αναζητήσεων σύμφωνα με τις προτιμήσεις του. Οι αλγόριθμοι προτείνουν εξατομικευμένο περιεχόμενο, με βάση τις πληροφορίες που διαθέτουν. Χρησιμοποιούν πληροφορίες σχετικά με τα ενδιαφέροντα των χρηστών, τις προτιμήσεις και τη συμπεριφορά τους κατά την πλοήγηση τους στο διαδίκτυο, καθώς και πληροφορίες με βάση τα συμφραζόμενα (π.χ. χρόνος, τοποθεσία), για να εμφανίζουν τα βέλτιστα προσαρμοσμένα αποτελέσματα (Oechslein & Hess, 2013). Οι αλγόριθμοι αξιολογούν, επίσης, πόσο καλά αντιστοιχούν στις ανάγκες ενός χρήστη τα αποτελέσματα που του επιστρέφουν. Η διαδικασία αυτής της αξιολόγησης ενέχει τον κίνδυνο αυτο-ενίσχυσης και μειωμένης ποικιλομορφίας των αποτελεσμάτων που επιστρέφουν η οποία μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μονόπλευρη/μερική ενημέρωση του χρήστη (Pariser, 2011). Η εξατομίκευση βασίζεται όχι μόνο στη συμπεριφορά του χρήστη στις ειδήσεις Google και στο Google+, αλλά και στο

YouTube ή σε άλλες υπηρεσίες (Haim et al., 2018). Επιπλέον, τα κοινωνικά δίκτυα εμφανίζουν αναρτήσεις από τα άτομα με τα οποία αλληλεπιδρούμε πιο πολύ ή έχουμε πιο πολλά κοινά ενδιαφέροντα, αφαιρώντας σταδιακά αναρτήσεις από άλλα άτομα. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στη δημιουργία μιας “ομοιδεατικής σφαίρας” - filter bubble, όπου κάθε ένας έχει απομονωθεί από πληροφορίες για τις οποίες δεν είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί ο καθένας από εμάς να χάνει σημαντικές πληροφορίες. Αισθανόμαστε καλύτερα, όταν βρισκόμαστε σε φιλικό περιβάλλον, αλλά δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε την ανταλλαγή επιχειρημάτων, προκειμένου να υποστηρίξουμε απόψεις και επιλογές μας, καθώς δεν επιθυμούμε να μετακινηθούμε σε περιβάλλοντα όπου επικρατεί μια διαφορετική ή αντίθετη από τη δική μας άποψη. Το πρόβλημα καταλήγει να είναι ο περιορισμός όλων στη δική τους “σφαίρα”. Με αυτόν τον τρόπο ο καθένας είναι πεπεισμένος ότι λαμβάνει επαρκείς πληροφορίες για ένα συμβάν ενώ, ζώντας μέσα σε

αυτή τη σφαίρα, επιβεβαιώνει την αλήθεια που κατέχει a priori ενώ παρουσιάζει ταυτόχρονα έλλειψη κατανόησης και προθυμίας να εξετάσει αντίθετες απόψεις (Pariser, 2011). Το διαδίκτυο θεωρείται ότι φέρνει όλους σε επαφή και ότι ο καθένας έχει πρόσβαση σε εκφράσεις διαφορετικών πεποιθήσεων, σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, αυτή η συνθήκη δεν ισχύει, αφού οι μηχανές αναζήτησης και τα κοινωνικά δίκτυα δημιουργούν το “ομοιδεατικό” φίλτρο και η πληροφόρηση δεν είναι αντικειμενική. Είναι πολύ διαφορετικό να επιλέγει ο ίδιος ο χρήστης αν επιθυμεί να γίνεται δέκτης μιας άποψης που δεν την συμμερίζεται και να αποφασίσει αν θα την αποκλείσει, από το να το κάνει για αυτόν μια μηχανή αναζήτησης ή ένα κοινωνικό δίκτυο που φιλτράρει την πληροφορία που δεν φτάνει τελικά ποτέ στο ίδιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σταδιακά ο χρήστης να απομονώνεται από άλλες ιδεολογίες και να κλείνεται στη δική του “ομοιδεατική” σφαίρα. Γίνεται, επομένως, κατανοητό ότι εμποδίζεται η ώσμωση μεταξύ των

διαφορετικών ιδεών, επικρατεί πόλωση και τελικά απομακρύνεται καθετί διαφορετικό. Το πρόβλημα αυτό είναι ακόμα πιο καίριο και εμφανές στις νέες γενιές που βασίζονται (Newman et al., 2016) αποκλειστικά στο διαδίκτυο για την πληροφόρηση τους και όχι σε πιο παραδοσιακά μέσα, στα οποία ο χρήστης είναι αυτός που ελέγχει την πηγή και τη ροή της πληροφορίας και όχι η μηχανή αναζήτησης. Πέρα από το φαινόμενο της “ομοιδεατικής σφαίρας”, συχνά συναναστρεφόμαστε με τα ίδια άτομα ή είμαστε μέλη κοινοτήτων (π.χ. κόμματων, σωματείων, ομάδων) που μοιράζονται τις ίδιες ιδέες και πεποιθήσεις. Όταν δεχόμαστε ενημέρωση μόνο από πολύ συγκεκριμένες πηγές, βρισκόμαστε στο περιβάλλον “διαδικτυακού αντίλαλου” (echo chamber). Ο όρος περιγράφει το γεγονός της ενίσχυσης ιδεών, πεποιθήσεων και πληροφοριών, όταν αυτές επαναλαμβάνονται πολύ συχνά μέσα σε ένα κλειστό σύστημα. Οι διαφορετικές ή οι ανταγωνιστικές απόψεις λογοκρίνονται, απορρίπτονται ή δεν εκπροσωπούνται ισότιμα και με την ίδια συχνότητα, όταν συναναστρεφόμαστε συνεχώς με τα ίδια άτομα

και όταν γινόμαστε μέλη μιας κοινότητας (π.χ. ενός κόμματος, σωματείου, ομάδας) που μοιράζεται τις ίδιες ιδέες και πεποιθήσεις. Ο “διαδικτυακός αντίλαλος” είναι το φαινόμενο που προκύπτει σε ένα κλειστό περιβάλλον - σύστημα μέσα στο οποίο δρούμε, ανταλλάσσουμε και διαμορφώνουμε απόψεις, θεωρώντας πως δεν υπάρχει κάτι διαφορετικό πέρα από αυτό. Είναι ένα περιβάλλον όπου ένα άτομο ενημερώνεται μόνο με πληροφορίες ή απόψεις που αντανακλούν και ενισχύουν τη δική του. Όντες μέσα σε αυτό, οι πεποιθήσεις μας ενισχύονται και περιφρουρούνται. Μέσα σε ένα διαδικτυακό αντίλαλο, οι άνθρωποι επικοινωνούν μόνο με ομοϊδεάτες τους και βρίσκουν ενδείξεις, απόψεις και πληροφορίες που ενισχύουν τις υπάρχουσες απόψεις τους. Με αυτό τον τρόπο, αναπαράγονται συχνά μη ελεγμένες απόψεις, όπου ένας πομπός προβάλει μια ιδέα που πολλοί ομοϊδεάτες στη συνέχεια επαναλαμβάνουν, μεταδίδουν και συνήθως ενισχύουν. Αυτό οδηγεί σε παραπληροφόρηση και στρέβλωση της προοπτικής του ατόμου, ενώ παύουν

να εξετάζονται αντίθετες απόψεις και να συζητούνται περίπλοκα θέματα. Ενισχύεται, με αυτό τον τρόπο, η προκατάληψη επιβεβαίωσης, η οποία είναι η τάση να ευνοείται η προβολή πληροφοριών που ενισχύουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις. Τα μέλη του διαδικτυακού αντίλαλου καταλήγουν να μην εμπιστεύονται κανέναν εκτός από τα μέλη της ομοιδεατικής σφαίρας στην οποία ανήκουν. Αυτό το φαινόμενο αποτελεί μια από τις αιτίες της πόλωσης, που οδηγεί στην απομόνωση και ακυρώνει τη δυνατότητα επιλογής που προσφέρει το διαδίκτυο. Διαδικτυακός αντίλαλος μπορεί να συμβεί οπουδήποτε ανταλλάσσονται πληροφορίες, είτε είναι διαδικτυακές είτε στην πραγματική ζωή. Αλλά στο Διαδίκτυο, σχεδόν όλοι μπορούν να βρουν γρήγορα άτομα με παρόμοιες απόψεις πχ μέσω κοινωνικών δικτύων και αμέτρητων πηγών ειδήσεων. Αυτό έχει

κάνει τη δημιουργία ΔΑ πιο εύκολη με αποτέλεσμα άτομα να εμπλακούν και ίσως να παγιδευτούν σε αυτούς. Οι διαρκώς εξελισσόμενοι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων «μαθαίνουν» να αναγνωρίζουν και να αποκωδικοποιούν τα γλωσσικά σημεία που υπαινίσσονται «συμφωνία», ακόμα και όταν αυτή δεν διατυπώνεται ρητά από το χρήστη. Με αυτόν τον τρόπο, κατευθύνουν την ενημέρωση σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των χρηστών ενδυναμώνοντας τον διαδικτυακό αντίλαλο. Το φαινόμενο μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωριστεί, ειδικά όταν ο χρήστης βρίσκεται μέσα σε αυτόν.

ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ Μέσα στο μεγάλο διαθέσιμο πλήθος πληροφοριών μπορεί να υπάρχουν πολλές που είναι παραπλανητικές ή ψευδείς. Η παραπληροφόρηση - ψευδείς ή ανακριβείς πληροφορίες κάθε είδους, από 22

ειλικρινά λάθη έως θεωρίες συνωμοσίας - ευδοκιμούν, τροφοδοτούνται από ακραία πολιτική πόλωση κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Woo, 2021). Ως λύση προκρίνετε ο έλεγχος γεγονότων που μπορεί να βοηθήσει, καθώς μπορεί να αλλάξει γνώμη και ακόμη και να αποθαρρύνει το μοίρασμα παραπληροφόρησης. Ωστόσο, ο αντίκτυπος ενός πραγματικού ελέγχου είναι περιορισμένος, επειδή οι διορθώσεις συνήθως δεν εξαπλώνονται τόσο γρήγορα όσο η αρχική παραπληροφόρηση αλλά και άνθρωποι μπορεί να μην διαβάσουν καν έναν πραγματικό έλεγχο εάν δεν συμμορφώνονται με την παγκόσμια τους άποψη. Ως λύση προκρίνετε ο έλεγχος γεγονότων που μπορεί να βοηθήσει, καθώς μπορεί να αλλάξει γνώμη και ακόμη και να αποθαρρύνει το μοίρασμα παραπληροφόρησης. Ωστόσο, ο αντίκτυπος ενός πραγματικού ελέγχου είναι περιορισμένος, επειδή οι διορθώσεις συνήθως δεν εξαπλώνονται τόσο γρήγορα όσο η αρχική

παραπληροφόρηση αλλά και άνθρωποι μπορεί να μην διαβάσουν καν έναν πραγματικό έλεγχο εάν δεν συμμορφώνονται με την παγκόσμια τους άποψη (Woo, 2021). Άλλες προσεγγίσεις, όπως η βελτίωση της εκπαίδευσης και του γραμματισμού των μέσων ενημέρωσης, και η μεταρρύθμιση του επιχειρηματικού μοντέλου της δημοσιογραφίας για να δοθεί προτεραιότητα στην ποιότητα έναντι των κλικ, είναι όλες σημαντικές για τον έλεγχο της παραπληροφόρησης - και, ιδανικά, για την αποτροπή της δέσμευσης των θεωριών συνωμοσίας. Αλλά η παραπληροφόρηση θα υπάρχει πάντα και καμία ενέργεια δεν θα λύσει το πρόβλημα. Είναι περισσότερο πρόβλημα να αντιμετωπιστείς όπως μια χρόνια ασθένεια, δεν είναι κάτι που θα θεραπεύσεις σύμφωνα με την DiResta, (2020).

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Τα φαινόμενα της ομοϊδεατικής σφαίρας, του διαδικτυακού αντιλάλου και της παραπληροφόρησης υπάρχουν και οι χρήστες του διαδικτύου οφείλουν να γνωρίζουν την ύπαρξη τους ώστε να προφυλάσσονται από τις συνέπειες που μπορεί να έχουν στην ενημέρωση τους. Για την αποφυγή του διαδικτυακού αντίλαλου δεν φαίνεται να υπάρχει μαγική λύση, ωστόσο ενδεικτικές οδηγίες που μπορούν να βοηθήσουν είναι:  ο έλεγχος και η αξιοποίηση πολλών και κυρίως διαφορετικών πηγών ειδήσεων, ώστε οι πληροφορίες να είναι πιο πλήρεις και αντικειμενικές.  η αλληλεπίδραση με άτομα διαφορετικών προοπτικών και η συζήτηση νέων ιδεών με βάση τα γεγονότα, αλλά και με υπομονή και σεβασμό.  η άποψη ότι κάτι είναι αληθινό, δεν το καθιστά πραγματικότητα. 25

Σύμφωνα με τον Pariser (2011), το διαδίκτυο αντί να διασφαλίζει τη σφαιρική ενημέρωση, στοχεύει μέσω των αλγορίθμων στη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους αυξάνοντας την κατανάλωση ειδήσεων και προϊόντων. Για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της ομοϊδεατικής σφαίρας, κάθε χρήστης πρέπει να γνωρίζει την ύπαρξη του φαινομένου αυτού και να αναζητά νέες και εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, σε μια προσπάθεια να έχει προσωπικό έλεγχο στο διαδίκτυο. Από την άλλη πλευρά οι Haim et al. (2018) θεωρούν ότι το φαινόμενο της ομοϊδεατικής σφαίρας μπορεί να έχει υπερεκτιμηθεί και ότι τα έως τώρα ευρήματα δεν είναι ανησυχητικά. Θα πρέπει όμως να παραμείνουμε σε επιφυλακή, αφού ακόμη και ελάχιστες αλλαγές στους αλγόριθμους μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τα αποτελέσματα των αναζητήσεων. Οι χρήστες σε ατομικό επίπεδο καλό είναι να αποκτήσουν τη λογική να αναζητούν νέες και διαφορετικές πηγές πληροφόρησης που να προκαλούν τον τρόπο σκέψης τους. Η σχολική και η δια βίου

εκπαίδευση, τέλος, θα μπορούσε να συμπεριλάβει τα φαινόμενα αυτά ως μέρος της εκπαίδευσης στα μέσα (media literacy). Αλλά η παραπληροφόρηση θα υπάρχει πάντα και καμία ενέργεια δεν θα λύσει ολοκληρωτικά το πρόβλημα που θα παραμείνει και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια χρόνια ασθένεια που δεν μπορεί να θεραπευθεί (DiResta, 2020).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ DiResta, R. (2020). Online misinformation and disinformation in the age of COVID-19. Retrieved from https://www.unicef.org/globalinsight/stories/online-misinformation-and-disinformation-age-covid-19 Napoli, P. M. (1999). Deconstructing the diversity principle. Journal of Communication, 49(4), 7–34.

Newman, N., Fletcher, R., Levy, D. A. L., & Nielsen, R. K. (2016). Digital news report 2016. Oxford. Retrieved from http://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/Digital-News-Report-2016.pdf Oechslein, O., & Hess, T. (2013). Incorporating social networking information in recommender systems: The development of a classification framework. In Proceedings of the 26thBled eConference(pp. 287–298). Bled, Slowenien. Retrieved from http://aisel.aisnet.org/bled2013/19. Pariser, E. (2011). The Filter Bubble: How the new personalized web is changing what we read and how we think. New York, NY: Penguin. Westerståhl, J. (1983) Objective News Reporting: General Premises. Communication Research. 10(3): 403-424.

Woo, M. (2021). How online misinformation spreads. Retrieved https://knowablemagazine.org/article/society/2021/how-online-misinformation-spreads

from

Ιδιωτικότητα και Προσωπικά Δεδομένα στο Διαδίκτυο Άσπα Κανελλοπούλου Εκπαιδευτικός Πληροφορικής aspakanellopoulou.school@gmail.com Ορισμός των προσωπικών δεδομένων Σύμφωνα με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), στα προσωπικά δεδομένα περιλαμβάνεται κάθε πληροφορία που χαρακτηρίζει και ταυτοποιεί ένα φυσικό πρόσωπο, όπως για παράδειγμα το όνομα, η διεύθυνση, το τηλέφωνο, τα ενδιαφέροντα, οι φωτογραφίες και οι

προσωπικές απόψεις. Ορισμένα προσωπικά δεδομένα αφορούν ιδιαίτερα ευαίσθητα στοιχεία της ιδιωτικής ζωής του ατόμου, όπως το θρήσκευμα, οι πολιτικές πεποιθήσεις, η κατάσταση της υγείας του ή η ερωτική ζωή του. Στην Ελλάδα, τα λεγόμενα “απλά” προσωπικά δεδομένα είναι τα εξής: ● Το όνομα ● Το επώνυμο ● Η κατοικία ● Το επάγγελμα ● Το μορφωτικό επίπεδο ● Οι καταναλωτικές συνήθειες ● Η ταξιδιωτική δραστηριότητα ● Η οικογενειακή κατάσταση

● Η περιουσιακή κατάσταση ● Ο μισθός ● Οι τραπεζικοί λογαριασμοί Αντίστοιχα, στα “ευαίσθητα” προσωπικά δεδομένα συγκαταλέγονται στοιχεία που αφορούν τον “σκληρό πυρήνα” της ιδιωτικής ζωής του καθενός. Σε κάθε χώρα η έννοια της ιδιωτικής ζωής ή αλλιώς της ιδιωτικότητας, διαφοροποιείται. Στη χώρα μας, τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα σχετίζονται με: ● Την φυλετική ή εθνική καταγωγή ● Τα πολιτικά φρονήματα ● Τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις ● Τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση ● Την υγεία

● ● ● ●

Την κοινωνική πρόνοια Την ερωτική ζωή Τις ποινικές διώξεις ή τα αδικήματα που έχει διαπράξει το άτομο (π.χ. το ποινικό μητρώο) Τη συμμετοχή σε ενώσεις προσώπων που σχετίζονται με ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα (π.χ. σωματείο ομοφυλόφιλων) ● Τα μητρώα και αρχεία της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ● Τις δηλώσεις και τα στοιχεία των αιτούντων πολιτικό άσυλο ● Τα δεδομένα των ληπτών και δωρητών ανθρωπίνων ιστών και οργάνων ● Τα γενετικά δεδομένα Πρακτικά ο διαχωρισμός των προσωπικών δεδομένων σε απλά και ευαίσθητα σχετίζεται με τη διαδικασία συλλογής και επεξεργασίας αυτών, καθώς για τη νόμιμη επεξεργασία των απλών δεδομένων

αρκεί η προφορική συγκατάθεση του υποκειμένου και η γνωστοποίηση στην αρμόδια Αρχή (ΑΠΔΠΧ). Αντίθετα, για τα ευαίσθητα δεδομένα θεσπίζεται η γενική απαγόρευση της επεξεργασίας τους.

Ιδιωτικότητα - Προσωπικά Δεδομένα στο Διαδίκτυο Σε πολλές περιπτώσεις η έννοια της προστασίας των προσωπικών δεδομένων ταυτίζεται με την έννοια της προστασίας της ιδιωτικής ζωής ή αλλιώς της ιδιωτικότητας, καθώς τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν στοιχεία της ιδιωτικότητας ενός ατόμου. Ο όρος ιδιωτικότητα αναφέρεται ως “το δικαίωμα στην απομόνωση” (the right to be let alone) και σχετίζεται με την απομόνωση, την μυστικότητα και την αυτονομία. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, τα προσωπικά δεδομένα στο διαδίκτυο ορίζονται ως οποιαδήποτε πληροφορία σχετίζεται με την ταυτοποίηση ενός ατόμου (υποκειμένου δεδομένων) (OECD Privacy 34

Guidelines, 2013). Ο ορισμός αυτός είναι ευρύς και περιλαμβάνει τους εξής τύπους προσωπικών δεδομένων: ● Περιεχόμενο το οποίο έχει δημιουργηθεί από τον χρήστη, συμπεριλαμβανομένων των προσωπικών ιστολογίων (blogs) και ο σχολιασμός, οι φωτογραφίες, τα βίντεο ● Δραστηριότητα ή δεδομένα συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένων των αναζητήσεων στον ιστό, τις διαδικτυακές αγορές, τα ποσά και τον τρόπο πληρωμής ● Κοινωνικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων των επαφών και φίλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ● Δεδομένα τοποθεσίας, στα οποία περιλαμβάνονται η διεύθυνση κατοικίας, και ο προσδιορισμός της θέσης και τοποθεσίας του ατόμου (GPS), μέσω του κινητού τηλεφώνου ή της διεύθυνσης IP (IP address).

● ●

Δημογραφικά δεδομένα στα οποία συμπεριλαμβάνεται η ηλικία, το φύλο, η φυλή, το εισόδημα, οι σεξουαλικές προτιμήσεις, οι πολιτικές πεποιθήσεις, κλπ. Αναγνώριση δεδομένων επίσημης φύσης, όπως το όνομα, οι οικονομικές πληροφορίες και οι αριθμοί τραπεζικών λογαριασμών, ο αριθμός μητρώου ασφαλισμένων και τα ποινικά μητρώα

Πώς συλλέγονται τα προσωπικά μας δεδομένα στο διαδίκτυο Οι τρόποι συλλογής των προσωπικών δεδομένων μέσω του διαδικτύου είναι οι ακόλουθοι (OECD, 2013): ● Τα δεδομένα παρέχονται εθελοντικά ή διαδίδονται από τα άτομα όταν διαμοιράζονται λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τον εαυτό τους ή σχετικά με τρίτα μέρη, όπως π.χ. στην περίπτωση δημιουργίας ενός προφίλ σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο, ή καταχώρησης των 36

●

πληροφοριών πιστωτικής κάρτας κατά την πραγματοποίηση διαδικτυακών αγορών, ή παροχής προσωπικών πληροφοριών ως όρος εγγραφής σε μια διαδικτυακή υπηρεσία και δημοσίευσης πληροφοριών σχετικά με έναν φίλο, συνάδελφο, μέλος της οικογένειας, κλπ Τα δεδομένα δύναται να παρατηρούνται νομίμως, να αποθηκεύονται μέσω της καταγραφής της δραστηριότητας των χρηστών. Παράδειγμα της νόμιμης συλλογής δεδομένων αυτού του τύπου είναι οι προτιμήσεις διαδικτυακής περιήγησης και τα δεδομένα τοποθεσίας στην περίπτωση χρήσης κινητού τηλεφώνου Τα δεδομένα δύναται να εξαχθούν, βασιζόμενα στην ανάλυση των προσωπικών δεδομένων (π.χ. η πιστωτική ικανότητα μπορεί να υπολογισθεί βασιζόμενη σε έναν αριθμό παραγόντων σχετικών με το οικονομικό ιστορικό ενός ατόμου).

Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα μπορούν να συλλέγονται σύννομα μόνο κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις, για νόμιμους σκοπούς. Επιπλέον, πρόσωπα ή οργανισμοί που συλλέγουν και διαχειρίζονται τα προσωπικά σας στοιχεία είναι υποχρεωμένα να τα προστατεύουν από κατάχρηση και να σέβονται ορισμένα δικαιώματα των κυρίων των δεδομένων, τα οποία εγγυάται το δίκαιο της ΕΕ.

Τεχνολογίες συλλογής προσωπικών δεδομένων ●

Cookies. Ο πιο βασικός και διαδεδομένος τρόπος συλλογής δεδομένων είναι μέσω των “cookies”, τα οποία είναι μικρά αρχεία τα οποία εγκαθίστανται στον υπολογιστή του χρήστη και τα έχουμε εξετάσει σε προηγούμενη ενότητα.

●

Web-bugs. Tα Web-bugs είναι μικρά αρχεία κώδικα, τα οποία επιτρέπουν τη διαρκή παρακολούθηση των καταναλωτών. Τα Web-bugs διαφέρουν από τα cookies, καθώς έχουν σχεδιαστεί ώστε να είναι αόρατα στον χρήστη και επίσης δεν αποθηκεύονται στον υπολογιστή του χρήστη. Με τα webbugs, ένας πελάτης δεν μπορεί να γνωρίζει εάν παρακολουθείται, παρά μόνο αν εξετάσει τον κώδικα html της ιστοσελίδας την οποία επισκέπτεται. Τα αρχεία αυτά καταγράφουν τη συμπεριφορά του χρήστη κατά την πλοήγησή του στο διαδίκτυο, καθώς μεταφέρεται από τη μια ιστοσελίδα στην άλλη. Επίσης επιτρέπουν την καταγραφή του χρόνου παραμονής του χρήστη σε μια ιστοσελίδα. Δεδομένα μέσω Click-stream. Ως “click-stream” ορίζεται μια σειρά από αναζητήσεις ιστοσελίδων. Τα δεδομένα από click-stream περιλαμβάνουν τις συνήθειες πλοήγησης και τις ενέργειες ενός

●

συγκεκριμένου χρήστη. Τα Web bugs χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τα δεδομένα αυτά προκειμένου να προσδιοριστεί η πλοήγηση του χρήστη. Επιθεώρηση πακέτων. Η επιθεώρηση αυτή πραγματοποιείται από τον πάροχο του διαδικτύου και αφορά τα περιεχόμενα των πακέτων δεδομένων που αποστέλλονται μεταξύ ενός πελάτη του και των ιστοσελίδων που επισκέπτεται

Πώς χρησιμοποιούνται τα προσωπικά μας δεδομένα Οι πληροφορίες που συλλέγονται σχετικά με την κίνηση στις ιστοσελίδες χρησιμοποιούνται από διαφημιστικές εταιρείες για την προώθηση προϊόντων και την εξατομίκευση του μάρκετινγκ και των διαφημιστικών μηνυμάτων που προβάλλονται στην οθόνη του κάθε χρήστη.

Τα δεδομένα που συλλέγονται από μια μόνο επίσκεψη σε κάποια ιστοσελίδα δύναται να αποσταλούν σε δέκα διαφορετικές εταιρείες συμπεριλαμβανομένων των θυγατρικών εταιρειών της Microsoft και της Google, ένα πλήθος από ιστοσελίδες καταγραφής διαδικτυακής κίνησης (traffic - logging sites) και άλλες μικρότερες επιχειρήσεις. Σχεδόν αυτόματα, οι εταιρείες αυτές καταχωρούν την επίσκεψη του χρήστη στην ιστοσελίδα, τοποθετώντας διαφημίσεις που θα ανταποκρίνονται στατιστικά περισσότερο στις ανάγκες του συγκεκριμένου χρήστη και τελικά προσθέτοντας επιπλέον στοιχεία στο διαδικτυακό αρχείο που τηρείται σχετικά με τον χρήστη αυτό. Επίσημα, η διαδικασία αυτή δεν προσωποποιεί τον χρήστη, δηλαδή αφορά τις πληροφορίες μη προσωπικής ταυτοποίησης και αποτελεί το διαφημιστικό οικοσύστημα που συντηρεί τη δωρεάν παροχή του περιεχομένου στο διαδίκτυο.

Υπάρχουν διαδικτυακές αγορές συναλλαγής προσωπικών δεδομένων όπως η BlueKai Exchange, με δεδομένα που αφορούν περισσότερους από 300 εκατομμύρια χρήστες, παρέχοντας περισσότερα από 30.000 χαρακτηριστικά δεδομένα. Στην αγορά αυτή γίνεται επεξεργασία 750 εκατομμυρίων γεγονότων και γίνονται 75 εκατομμύρια δημοπρασίες προσωπικών δεδομένων καθημερινά! Τα οικονομικά μεγέθη αυτής της παγκόσμιας διαδικτυακής συναλλαγής προσωπικών δεδομένων είναι τεράστια.

Νομικό πλαίσιο Έως τώρα οι μεγάλες εταιρείες διαδικτύου συνέλεγαν, συνέθεταν και χρησιμοποιούσαν τα προσωπικά δεδομένα του κάθε χρήστη για διαφημιστικούς σκοπούς. Αυτό είναι μια πρακτική που έχει αποτελέσει διεθνώς αντικείμενο κριτικής τόσο για ηθικούς όσο και για νομικούς λόγους. Γι’ αυτό το σκοπό 42

η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ψηφίσει ένα νέο γενικό κανονισμό για τα προσωπικά δεδομένα, που τέθηκε σε εφαρμογή τον Μάιο του 2018. Ο νέος αυτός κανονισμός ονομάζεται General Data Protection Regulation και απαιτεί από όλες τις εταιρείες που εξυπηρετούν κατοίκους της ΕΕ να λάβουν ρητή άδεια από τους χρήστες για σκοπούς στόχευσης διαφημίσεων. Ο νέος κανονισμός απαιτεί, επίσης, οι εταιρείες να επιτρέπουν στους κατοίκους της ΕΕ να βλέπουν τα δεδομένα που συλλέγονται σχετικά με αυτούς, καθώς και να ενημερώνονται ή να αφαιρούν αυτά τα δεδομένα από τους servers των εταιρειών. Οι εταιρείες που παραβιάζουν τους κανόνες θα πληρώσουν πρόστιμο μέχρι και το 4% των παγκόσμιων εσόδων τους. Μεταξύ άλλων ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός περιλαμβάνει διατάξεις για τα εξής: ● δικαίωμα στη λήθη: το υποκείμενο των δεδομένων έχει το δικαίωμα να ζητήσει από τον υπεύθυνο επεξεργασίας τη διαγραφή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα

●

διασφάλιση της παροχής όλων των εξηγήσεων για τις πολιτικές απορρήτου σε σαφή και κατανοητή γλώσσα ● δικαίωμα να γνωρίζει κάθε άτομο πότε τα δεδομένα του έχουν παραβιαστεί (hacking) ● σαφής συγκατάθεση από το ενδιαφερόμενο πρόσωπο για την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων Στον σύνδεσμο ”Νομοθεσία” μπορείτε να διαβάσετε την ισχύουσα ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με την προστασία προσωπικών δεδομένων. Στην Ελλάδα ισχύει ο Νόμος 2472/1997 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, ο οποίος εποπτεύεται από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Επίσης, ισχύει ο Νόμος 3471/2006 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΥΓΕΝΙΑ Κ. ΠΟΠΗ (2015) «Η ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟΥ», Διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στα Πληροφοριακά Συστήματα, τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2015, σ.σ.11-15. https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2017/12/targeted_ads.pdf (ανακτήθηκε, 1/3/21). http://internet-safety.sch.gr (ανακτήθηκε, 3/3/21). http://internet-safety.sch.gr/index.php/component/k2/item/42-yliko (ανακτήθηκε, 5/3/21).

Ιστότοποι γνωριμιών και κίνδυνοι Φωτεινή Ευαγγέλου Εκπαιδευτικός Πληροφορικής, Διευθύντρια Εσπερινού ΕΠΑΛ Καλλονής euaggelouf@yahoo.gr ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ιστότοποι γνωριμιών, Κίνδυνοι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην εποχή όπου η τεχνολογία και το διαδίκτυο έχουν εισβάλλει στην καθημερινότητα των ανθρώπων και η ψηφιοποίηση έχει εισχωρήσει σε σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας, ο τομέας της επικοινωνίας είναι αυτός που έχει επηρεαστεί περισσότερο και οι ερωτικές ζωές των ανθρώπων δεν αποτελούν εξαίρεση. Οι υπηρεσίες online dating γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια, όπως μαρτυρά έρευνα της GlobalWebindex.

Τα ποσοστά αποδοχής των εν λόγω υπηρεσιών αγγίζουν το 45% στη Λατινική Αμερική, το 46% στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, και το 29% στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ενώ πάνω από το 40% των εργένηδων χρησιμοποίησε μια αντίστοιχη εφαρμογή ή site τον τελευταίο μήνα, σύμφωνα με την έρευνα. Από τις δεκάδες εφαρμογές που λειτουργούν παγκοσμίως, οι δύο πιο δημοφιλείς είναι οι Tinder και Happn, μετρώντας πάνω από 50 εκατομμύρια εγγεγραμμένους χρήστες η κάθε μία. Στην Ελλάδα λειτουργούν δεκάδες σάιτ γνωριμιών τα οποία είτε αποτελούν ελληνικές... πατέντες είτε ανήκουν σε διεθνείς εταιρείες.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ Και στο διαδίκτυο, βέβαια, τα πράγματα εξελίσσονται: στην αρχή οι επίδοξοι εραστές έβγαιναν «τσάρκα» στα chatrooms και μιλούσαν με αγνώστους με την ελπίδα ότι κάποιος θα ενδώσει. Το μοναδικό κριτήριο 48

επιλογής ήταν το ψευδώνυμο του χρήστη, με αποτέλεσμα οι δυσάρεστες εκπλήξεις να βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Αργότερα ήρθε το facebook,όπου ο ενδιαφερόμενος σαρώνοντας τα προφίλ των χρηστών έστελνε πριβέ μήνυμα σε όποιον φαινόταν ελκυστικός. ‘Όμως και αυτή η διαδικασία ήταν προβληματική: οι περισσότεροι δεν ανταποκρίνονταν, ενώ υπήρχε πάντα το ενδεχόμενο ο χρήστης να έχει αναρτήσει ψεύτικη φωτογραφία. Κι ύστερα ήρθαν οι αλγόριθμοι: στις ημέρες μας χιλιάδες online dating sites (ελληνιστί ιστότοποι διαδικτυακών γνωριμιών) υπόσχονται να βρουν τον τέλειο σύντροφο με ελάχιστα κλικ. Το μόνο που πρέπει να γίνει είναι να καταχωρηθούν τα στοιχεία σε μια βάση δεδομένων, να περιγραφεί το τί ακριβώς ψάχνει ο κάθε ένας και να αφεθεί στη κρίση του λογισμικού να υποδείξει το έτερόν ήμισυ. Οι αλγόριθμοι του online dating ταξινομούν τα στοιχεία που καταχωρίζουν οι χρήστες, τα συγκρίνουν με τις πληροφορίες άλλων μελών και αποφαίνονται ποιος ταιριάζει με ποιον. Ωστόσο, είναι τόσο έγκυροι όσο και τα δεδομένα που επεξεργάζονται. Πολλοί χρήστες γράφουν υπερβολές ή

ανακρίβειες, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν μια εξιδανικευμένη, εντελώς στρεβλή εικόνα του εαυτού τους.

ΕΞΗΓΗΣΗ «Τα συγκεκριμένα σάιτ βασίζονται στην παροχή προσδοκιών. Δεν παρέχουν μόνο την προσδοκία του σεξ αλλά κάτι πολύ πιο σημαντικό και πολύ πιο δύσκολο: την προσδοκία της σχέσης. Και όλα αυτά μάλιστα στην πραγματική ζωή, σε ένα επίπεδο βιωμένο ως φυσική εμπειρία και όχι απλά ως επικοινωνία στο 50

Διαδίκτυο» λέει στα «ΝΕΑ» ο Διονύσης Πάνος, λέκτορας στο Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου. Οι ιστότοποι γνωριμιών υπόσχονται στους επισκέπτες τους ότι θα τους χαρίσουν την ερωτική ευτυχία και τη συντροφικότητα που δεν μπορούν να βρουν μόνοι τους στη ζωή. Αλήθεια ή παραμύθια; Το Διαδίκτυο είναι γεμάτο από σχόλια και κριτικές χρηστών οι οποί ες “θάβουν” τα διαδικτυακά «γραφεία συνοικεσίων», καταγγέλλοντας περιπτώσεις ανθρώπων που δημιουργούν ψεύτικα προφίλ ή ακόμη και απατεώνων που αναζητούν θύματα για να τους αρπάξουν χρήματα. Υπάρχουν όμως αρκετά παραδείγματα ανθρώπων που έχουν βρει το ταίρι τους μέσα από αυτά τα σάιτ.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ Με μία τέτοια μεγάλη δυναμική, οι υπηρεσίες on line dating δεν θα μπορούσαν να μην μπουν στο στόχαστρο των κυβερνοεγκληματιών, οι οποίοι τις εκμεταλλεύονται για να εξαπολύσουν κακόβουλα spams στους ανυποψίαστους χρήστες. Όπως εξηγούν οι ερευνητές της ESET, στις περισσότερες περιπτώσεις οι κυβερνοεγκληματίες μελετούν τα προφίλ των θυμάτων τους και συλλέγουν προσωπικές πληροφορίες, όπως η επαγγελματική δραστηριότητα, το εισόδημα ή ο τρόπος ζωής κτλ. Βάσει του προφίλ που έχουν σχηματίσει, 52

χρησιμοποιούν και την πιο ταιριαστή μέθοδο στόχευσης στο θύμα. Μια από τις πιο κοινές μεθόδους είναι ο κυβερνοαπατεώνας να χειραγωγεί συναισθηματικά το θύμα του για να του στείλει χρήματα, δώρα ή προσωπικές πληροφορίες. Μία άλλη κοινή μορφή εξαπάτησης είναι το λεγόμενο «sextortion», που ξεκινά ως μια συνηθισμένη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, που αρχίζουν να γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, μέχρι ο απατεώνας να προσπαθήσει να μεταφέρει τη συζήτηση αλλού, π.χ. στο WhatsApp. Εδώ, θα προσπαθήσει να πείσει το θύμα να στείλει τολμηρές φωτογραφίες ή βίντεο, για να χρησιμοποιήσει στη συνέχεια αυτό το υλικό προκειμένου να εκβιάσει το θύμα. Μια άλλη απάτη είναι το «catfishing», στην οποία ο απατεώνας παρουσιάζει μια εικόνα διαφορετική από την πραγματική του, εξαπατώντας το θύμα να εμπλακεί σε μία σχέση που βασίζεται σε ένα πλασματικό προφίλ. Οι δημοφιλείς εφαρμογές γνωριμιών που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως, όπως το Tinder και το Badoo, συχνά γίνονται δόλωμα για την εξάπλωση κακόβουλου mobile λογισμικού ή για την κλοπή προσωπικών δεδομένων προκειμένου να 53

βομβαρδίσουν αργότερα τους χρήστες με ανεπιθύμητες διαφημίσεις ή ακόμα και να ξοδέψουν τα χρήματά τους σε δαπανηρές συνδρομές. Τέτοιου είδους αρχεία δεν έχουν καμία σχέση με νόμιμες εφαρμογές, καθώς χρησιμοποιούν μόνο το όνομα και μερικές φορές το design των αυθεντικών υπηρεσιών dating. Ο κίνδυνος που παρουσιάζουν αυτά τα κακόβουλα αρχεία ποικίλλει από αρχείο σε αρχείο, και κυμαίνεται από Trojans που μπορούν να μεταφορτώσουν άλλο κακόβουλο λογισμικό μέχρι αρχεία που στέλνουν ακριβά SMS, adware, καθιστώντας κάθε πιθανό «ping» στο κινητό ενός χρήστη να είναι δυνητικά κάποιου είδους ειδοποίηση ενοχλητικής διαφήμισης αντί ενός μηνύματος από πιθανό ραντεβού. Για παράδειγμα, μια από τις εφαρμογές που με την πρώτη ματιά μοιάζει με Tinder είναι στην πραγματικότητα ένα τραπεζικό Trojan που απαιτεί συνεχώς δικαιώματα πρόσβασης, και όταν τα

αποκτήσει, χορηγεί όλα τα απαραίτητα δικαιώματα για να κλέψει χρήματα από τον χρήστη. Ένα άλλο, με το όνομα «Ρυθμίσεις» αμέσως μετά την εγκατάσταση, παρουσιάζει ένα ψεύτικο μήνυμα σφάλματος και αργότερα εξαφανίζεται, με μεγάλη πιθανότητα να επιστρέψει με ανεπιθύμητες διαφημίσεις λίγες μέρες αργότερα. Οι κυβερνοεγκληματίες που ειδικεύονται στο fishing επίσης δεν χάνουν την ευκαιρία να τρέφονται με όσους αναζητούν την αγάπη. Τα ψεύτικα αντίγραφα δημοφιλών dating εφαρμογών και ιστοσελίδων, όπως Match.com και Tinder, πλημμυρίζουν το διαδίκτυο. Οι χρήστες υποχρεούνται να αφήσουν τα προσωπικά τους δεδομένα ή να συνδεθούν με τις εφαρμογές μέσω λογαριασμών τους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το αποτέλεσμα δεν προκαλεί έκπληξη: τα δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν ή θα πωληθούν αργότερα από κυβερνοεγκληματίες, ενώ ο χρήστης δεν θα πάρει τίποτα σε αντάλλαγμα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τίποτα δεν είναι τόσο εύκολο, ακόμη και στον ψηφιακό κόσμο. Προβολή των προσωπικών δεδομένων σε συνδυασμό με online επικοινωνία, δείχνει να είναι επικίνδυνο δίδυμο στο οποίο ελλοχεύουν διάφοροι κίνδυνοι, άμεσα συνδεδεμένοι με το hacking! Για να αποφευχθούν οι ψηφιακοί κίνδυνοι συνίσταται να:  Ελέγχετε πάντα τα δικαιώματα χρήσης για να δείτε τι επιτρέπεται να κάνουν οι εγκατεστημένες εφαρμογές σας.  Μην εγκαταστήσετε εφαρμογές από μη αξιόπιστες πηγές, ακόμα κι αν διαφημίζονται ενεργά, και αποκλείστε την εγκατάσταση προγραμμάτων από άγνωστες πηγές στις ρυθμίσεις του smartphone σας.



 

Ανακαλύψτε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την dating ιστοσελίδα που πρόκειται να επισκεφθείτε: ελέγξτε τη φήμη της στο διαδίκτυο και προσπαθήστε να βρείτε ανατροφοδότηση από άλλους χρήστες. Αποφύγετε να μοιράζεστε πάρα πολλές προσωπικές πληροφορίες με ξένους. Βεβαιωθείτε ότι το πρόσωπο που συναντάτε είναι πραγματικό, καθώς οι επιτήδειοι συχνά χρησιμοποιούν ψεύτικα προφίλ για απάτες.

Το διαδίκτυο πραγμάτων στην καθημερινότητα των παιδιών και εφήβων: ευκαιρίες και κίνδυνοι Κωνσταντίνος Μιχαλάκης Εκπαιδευτικός Πληροφορικής, Πρότυπο Γυμνάσιο Μυτιλήνης kmichalakis@gmail.com

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Διαδίκτυο Πραγμάτων, Ιδιωτικότητα, Νέοι ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος Διαδίκτυο Πραγμάτων (ΔΠ) πρωτοπαρουσιάστηκε από τον Kevin Ashton στα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Οι Sundmaeker et al (2010) σε μια εκτενή ανάλυση του όρου υπό τις οδηγίες του CERP (Cluster of European Research Projects) αναφέρουν ότι «το Διαδίκτυο Πραγμάτων συνδέει τα αντικείμενα του πραγματικού με τον εικονικό κόσμο, επιτρέποντας έτσι συνδεσιμότητα οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιοδήποτε μέρος, για οποιοδήποτε αντικείμενο και για οποιονδήποτε χρήστη». Οι Atzori et al (2010) εντοπίζουν ποικίλες εφαρμογές του ΔΠ, οι οποίες μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες: μεταφορές, φροντίδα υγείας, έξυπνα περιβάλλοντα (σπίτι/γραφείο) και προσωπικό πεδίο. Ως παραδείγματα εφαρμογών αναφέρουν μεταξύ άλλων την παρακολούθηση περιβάλλοντος, τα εξελιγμένα

logistics, τους επαυξημένους χάρτες, τα άνετα σπίτια και γραφεία, τα έξυπνα μουσεία, τα αποδοτικά εργοστάσια, την πρόληψη κλοπών και την απωλειών αντικειμένων, την εξελιγμένη κοινωνική δικτύωση. Το ΔΠ εκτιμάται ότι θα αλλάξει σημαντικά την καθημερινότητα των ανθρώπων όλων των ηλικιών, αλλά ιδιαίτερα των νέων οι οποίοι αναμένεται να αποδεχτούν και εκμεταλλευτούν τις παρεχόμενες υπηρεσίες σε μεγαλύτερο βαθμό από τις παλαιότερες γενιές. Στις επόμενες ενότητες θα αναλυθούν οι αλλαγές που αναμένονται λόγω της εξάπλωσης του ΔΠ, οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται αλλά και οι κίνδυνοι οι οποίοι θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από την εξάπλωση αυτή.

ΤΟ ΔΠ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Ως μια τεχνολογία αιχμής, το ΔΠ είναι ελκυστικό στους νέους οι οποίοι επιθυμούν να εκμεταλλευτούν τις υπηρεσίες του και να χρησιμοποιήσουν συσκευές που το υποστηρίζουν στην 60

καθημερινότητά τους. Σύμφωνα με μια έρευνα των Wiechetek & Banas (2017), το 70% των νέων ήταν θετικό να χρησιμοποιήσει το ΔΠ. Από την άλλη, η ίδια έρευνα κατέγραψε ότι μόλις το 30% είχε πρότερη γνώση για τον όρο ΔΠ, κάτι που αποδεικνύει ότι οι νέοι αν και δεν είναι αρκετά ενημερωμένοι, εντούτοις επιδιώκουν την επαφή με μια νέα ελκυστική τεχνολογία. Η ανάδυση μιας νέας ψηφιακής κουλτούρας που υποστηρίζει το ΔΠ απαιτεί, όπως είναι φυσικό, τη σχετική κατάρτιση ώστε να γίνει η πληρέστερη δυνατή εκμετάλλευση των ευκαιριών που προκύπτουν, αλλά και να αντιμετωπιστούν οι πιθανοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν από την εξάπλωσή της. Πριν, όμως, αναλύσουμε τις αναμενόμενες ευκαιρίες και τους κινδύνους, θα περιγράψουμε ένα σενάριο από το κοντινό μας μέλλον. Είναι Τετάρτη πρωί και η Ιωάννα έχει ξυπνήσει λίγο νωρίτερα από το συνηθισμένο καθώς είναι μέρα εξετάσεων κάτι που το ξυπνητήρι της είχε αντιληφθεί και χτύπησε ένα τέταρτο νωρίτερα. Στο δρόμο για το σχολείο η οθόνη του GPS του αυτοκινήτου ενημερώνει ότι

«Αναμένεται συμφόρηση στο κέντρο, προτείνεται διαφορετική δρομολόγηση». Στο σχολείο, η Ιωάννα ενημερώνεται στην οθόνη του κινητού της ότι οι σημερινές εξετάσεις θα πραγματοποιηθούν στην αίθουσα 4Β. Ξεκινάει κατευθυνόμενη προς την αίθουσα αυτή όταν μια δόνηση στο έξυπνο ρολόι της επισημαίνει ότι δεν ακολουθεί τη σωστή πορεία. Μέσα στην αίθουσα, το κινητό της μπαίνει αυτόματα σε λειτουργία πτήσης, σύμφωνα με τους κανόνες των εξετάσεων. Το μεσημέρι, κάθεται με την παρέα της στο κυλικείο του σχολείου. Θέλουν να εκτυπώσουν οδηγίες για τις εξετάσεις της Παρασκευής, οπότε η Ιωάννα τις στέλνει προς

εκτύπωση, ενώ ενημερώνεται ότι ο κοντινότερος διαθέσιμος εκτυπωτής που θα χρησιμοποιηθεί βρίσκεται στην διπλανή αίθουσα. Η Ιωάννα και οι συμμαθητές της συλλέγουν τις εκτυπωμένες οδηγίες και αποχωρούν προς τα σπίτια τους.

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Το προηγούμενο σενάριο περιλαμβάνει μερικές από τις πιο δημοφιλείς υπηρεσίες του ΔΠ. Κομβικό ρόλο παίζει η φορητή συσκευή του χρήστη, η οποία είναι εξατομικευμένη στις προτιμήσεις και τις απαιτήσεις του. Η βασική λειτουργικότητα ενός συστήματος ΔΠ είναι η αναγνώριση μοτίβων, τα οποία σε συνδυασμό με το προφίλ του χρήστη καθορίζουν ποιες ενέργειες θα εκτελεστούν αυτόματα προς όφελός του. Ο εντοπισμός ειδικών καταστάσεων (π.χ. μέρα και ώρα εξετάσεων) επιτρέπει στις συσκευές που ανήκουν στο οικοσύστημα του χρήστη (κινητό τηλέφωνο, φορετές συσκευές, GPS αυτοκινήτου) να 63

ενεργήσουν προληπτικά, συχνά απεμπλέκοντας τον άνθρωπο από μη ενδιαφέρουσες σκέψεις και δράσεις, όπως π.χ. να ορίσει το ξυπνητήρι, να απενεργοποιήσει το κινητό τηλέφωνο, να ψάξει τη γρηγορότερη διαδρομή. Ο υπολογιστικός γραμματισμός (computational literacy) αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις του σύγχρονου ανθρώπου. Αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τη σημασία και να εκμεταλλεύεται τη λειτουργία των υπολογιστικών μηχανών για την επίλυση καθημερινών προβλημάτων (Tissenbaum et al, 2017). Οι νέοι, ζώντας σε έναν όλο και περισσότερο ψηφιακό κόσμο, θα αναπτύξουν κρίσιμες υπολογιστικές ταυτότητες και γνώσεις, αποκτώντας την ικανότητα να δημιουργούν υπολογιστικές λύσεις σε προκλήσεις στην καθημερινότητά τους. Προς αυτή την κατεύθυνση απαιτούνται εφαρμογές που ενσωματώνουν ενεργητικά το ΔΠ σε δραστηριότητες της σχολικής κοινότητας.

Η ενσωμάτωση του ΔΠ στην εκπαίδευση προϋποθέτει την υλοποίηση ενός συστήματος διδασκαλίας με επίκεντρο τους μαθητές, που θα επιτρέπει την έξυπνη και συνεργατική μάθηση, την προσαρμοστική διδασκαλία και παιγνιοποίηση της μάθησης (Uskov et al, 2017). Ο μαθητής, έτσι, απομακρύνεται από τη έντυπη τεκμηρίωση προς όφελος της ψηφιακής, επιτρέποντας στον καθηγητή να επικεντρωθεί στην ατομική προσοχή και συνεργασία, χρησιμοποιώντας συσκευές συνδεδεμένες με το ΔΠ με καθέναν από τους μαθητές, προσαρμόζοντας και

εξατομικεύοντας τη διδασκαλία. Η χρήση υπηρεσιών όπως ηλεκτρονικά βιβλία, υποστηρικτικό υλικό, εκπαιδευτικά video και online quiz, είναι πλέον διαθέσιμη πέρα από τα στεγανά της παραδοσιακής τάξης, ενώ ενισχύεται και το μοντέλο της ασύγχρονης μάθησης ειδικά για μαθητές με προσωρινά περιορισμένες δυνατότητες μετακίνησης (Banica et al, 2017). Η παιγνιοποίηση (gamification) στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, που αναφέρθηκε παραπάνω, αποτελεί μια βασική λειτουργικότητα που ενισχύεται από το ΔΠ με σημαντικές εφαρμογές σε καθημερινές ασχολίες των νέων. Η ενσωμάτωση στοιχείων παιχνιδιού σε αθλητικές δραστηριότητες, όπως η χρήση ειδικών συσκευών (activity trackers) αλλά και σε πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως η απονομή βραβείων προόδου ή η συλλογή εμβλημάτων σχετικών με σημεία επίσκεψης, αποτελούν προσφιλείς τεχνικές ενεργοποίησης (Guo, 2020). Ο νέος, πλέον, επιλέγει δράσεις οι οποίες διαθέτουν στοιχεία παιχνιδιού, ελέγχονται και καταγράφονται από τις κινητές ή φορετές του συσκευές σε όποιο μέρος και αν βρίσκεται

αυτός και τις οποίες μπορεί να μοιραστεί στο αγαπημένο του κοινωνικό δίκτυο. Αυτή η περιγραφόμενη λειτουργικότητα υποστηρίζεται πλήρως από το ΔΠ, το οποίο ενισχύει και επεκτείνει αντίστοιχες υπηρεσίες.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ Η πάντα ανήσυχη νέα γενιά έχει συνηθίσει από νωρίς να εμπιστεύεται την τεχνολογία και τις υπηρεσίες του ΔΠ με λίγες αμφιβολίες. Ένας βασικός λόγος είναι ότι όσο περισσότερο επενδύει κανείς σε αυτήν, τόσο δυσκολότερο είναι να την εγκαταλείψει. Οι νέοι θα συνεχίσουν να συνδέουν την πραγματικότητά τους με την ψηφιακή, καθώς θα διαθέτουν περιουσιακά στοιχεία και ταυτότητες που τους ενδιαφέρουν και δεν θέλουν να τα θέσουν σε κίνδυνο. Πλέον είναι ορατός ο κίνδυνος οι νέοι να

συνδέονται διαρκώς online μεταξύ τους τόσο πολύ, ώστε να μην ξέρουν πώς να υπάρχουν χωρίς το ΔΠ που επιτρέπει αυτήν τη σύνδεση (Rainie, L. & Anderson, 2017). Υπάρχει αρκετή ανησυχία στην ακαδημαϊκή κοινότητα σχετικά με τους κινδύνους που αφορούν την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια στο οικοσύστημα του ΔΠ (Maple, 2017). Ειδικότερα στις μικρότερες ηλικίες, παρ’ όλο που συχνά οι γονείς είναι αυτοί που επιλέγουν και αγοράζουν συσκευές ΔΠ στα παιδιά τους, η συχνά εξελιγμένη προσαρμοστικότητα αυτών των συσκευών καθιστά δύσκολο για τους γονείς να προβλέψουν πώς το παιδί τους μπορεί τελικά να ασχοληθεί με το ΔΠ. Αυτό υποδηλώνει ότι τα παιδιά θα πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τη διασφάλιση της ιδιωτικής τους ζωής και της ασφάλειας τους, κάτι που δεν είναι πάντα συμβατό με την ωριμότητα της ηλικίας τους (Knowles et al, 2018). Αλλά και οι νέοι συχνά εκθέτουν προσωπικά δεδομένα σε ψηφιακούς δημόσιους χώρους. Ο κίνδυνος παραβίασης της ιδιωτικότητας αναμένεται να γιγαντωθεί όσο αυξάνονται οι απαιτήσεις των εφαρμογών του ΔΠ για

προσωπικά δεδομένα και όσο εξελίσσονται οι υπηρεσίες εξατομίκευσης. Ο νέος θα πρέπει να γνωρίζει τους κινδύνους και να ενεργεί κάποιες φορές και εις βάρος των υπηρεσιών που έχει συνηθίσει να του παρέχονται. Επιπρόσθετα, καθώς τα σπίτια, τα σχολεία και οι υπόλοιποι χώροι συνδέονται με το ΔΠ και όσο αρκετές καθημερινές ενέργειες θα εκτελούνται αυτόματα, δεν θα νοιαζόμαστε πλέον πώς μια συσκευή λειτουργεί, απλώς ότι λειτουργεί όπως αναμενόταν. Αυτό εγκυμονεί τον κίνδυνο να εξαρτόμαστε από την τεχνολογία, συχνά ακόμα και για τετριμμένες ενέργειες. Οι νέοι καθώς γαλουχούνται σε ένα οικοσύστημα αυτοματοποίησης, δεν διαθέτουν την κατάλληλη εμπειρία να προσαρμοστούν σε μια κατάσταση όπου οι συσκευές και

εφαρμογές ΔΠ δεν λειτουργούν, π.χ. λόγω περιορισμένης συνδεσιμότητας. Έτσι αναρωτιόμαστε αν θα μπορεί ο σύγχρονος έφηβος να επισκεφτεί μια ξένη πόλη χωρίς google translate, tripadvisor και ψηφιακούς χάρτες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανάπτυξη και εξάπλωση της τεχνολογίας του Διαδικτύου Πραγμάτων υπόσχεται μια σειρά από υπηρεσίες που θα επιτρέπουν αυτοματοποίηση, εξατομίκευση και διάχυτη υπολογιστική. Ειδικότερα, οι νέοι αναμένεται να αγκαλιάσουν τη νέα τεχνολογία, η οποία τους επιτρέπει να ανήκουν σε ένα πλήρως συνδεδεμένο οικοσύστημα ανά πάσα στιγμή και παντού. Το ΔΠ προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στην καθημερινότητα των νέων, σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ψυχαγωγία, η μετακίνηση. Στο κοντινό μέλλον η εξάρτηση του ανθρώπου στο ΔΠ θα είναι τόσο κοινωνική όσο και τεχνολογική, με ταυτόχρονη ελάττωση 70

των προνομίων ιδιωτικότητας. Οι νέοι, καθώς ελκύονται από τις ενδιαφέρουσες υπηρεσίες της νέας τεχνολογίας, θα πρέπει να προστατευτούν, να ενημερωθούν και να κατευθυνθούν σωστά, ώστε να αποκτήσουν την κατάλληλη ωριμότητα για εκμετάλλευση των ευκαιριών που τους παρέχονται, και αποφυγή των κινδύνων που ελλοχεύουν από αυτές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ashton K., «That Internet of Things’ thing», RFiD Journal, 2009. Atzori, L., Iera, A., & Morabito, G. «The internet of things: A survey», Computer networks, 54(15), 2010, 2787-2805. Banica, L., Burtescu, E., & Enescu, F. «The impact of internet-of-things in higher education», Scientific Bulletin-Economic Sciences, 16(1), 2017, 53-59.

Guo, J. «Research on the Application of Big Data and Internet of Things Technology in Extracurricular Sports Training and Sports for Young People». Journal of Physics: Conference Series, Vol. 1533, No. 4, 2020, 042033 Knowles, B., Finney, J., Beck, S., & Devine, J. «What children's imagined uses of the BBC micro: bit tells us about designing for their IoT privacy, security and safety», 2018 Maple, C. «Security and privacy in the internet of things», Journal of Cyber Policy, 2(2), 2017, 155-184. Rainie, L. & Anderson, J. «The internet of things connectivity binge: what are the implications?» Report, Pew Research Center, Washington DC, 2017

Sundmaeker H., Guillemin P., Friess P., Woelffl S., «Vision and challenges for realising the Internet of Things», Cluster of European Research Projects on the Internet of Things—CERP IoT, 2010. Tissenbaum, M., Sheldon, J., Patton, E., Gupta, A., Zhang, E., & Gopinath, D. «Off the Screen, and Into the World of Everyday Objects: Computational Thinking for Youth with the Internet of Things», Siu-cheung KONG The Education University of Hong Kong, Hong Kong, 145, 2017 Uskov, V.L., Bakken, J.P., Howlett, R.J., Jain, L.C., «Smart Universities: Concepts, Systems and Technologies», Springer, 2017, 49-86. Wiechetek, L. & Banas, J. «Do young people want the internet of things? A comparative study of computer science, management and psychology students», Proceedings of INTED2017 Conference, 2017, 4090-4100.

ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1: Wilgengebroed on Flickr, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons Εικόνα 2: Image by Gerd Altmann from Pixabay Εικόνα 3: Felix Lichtenfeld from Pixabay Εικόνα 4: Christoph Meinersmann from Pixabay

Η Εικόνα του Σώματος στα Κοινωνικά Δίκτυα: Υπερέκθεση και Αντικειμενοποίηση Ελένη Καραγεωργίου, Κλινική & Κοινωνική Ψυχολόγος (MSc, MA), Αφηγηματική Ψυχοθεραπεύτρια Καθώς το διαδίκτυο εξελίσσεται σε μια περιοχή ύπαρξης και δράσης που αποκτά όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα στον τρόπο που τα άτομα διαχειρίζονται τις ζωές τους, είναι ίσως σκόπιμο να σταθεί κανείς αναστοχαστικά απέναντι στις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται -ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση της

πανδημίας του Covid-19- και στον αντίκτυπο που αυτές έχουν στον τρόπο που αναδιαμορφώνεται η ιδιωτική και δημόσια σφαίρα. Σε αυτό το πλαίσιο συζήτησης, το σώμα εκ πρώτης όψεως φαίνεται ως να μη συμμετέχει στον ψηφιακό κόσμο, όντας φυσικά απόν. Κι όμως μια απλή περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποδεικνύει το αντίθετο. Το σώμα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις αναρτήσεις των χρηστών μέσα από τις φωτογραφίες που δημοσιοποιούνται. Επομένως είναι ίσως σημαντικό να αναδειχθεί το σώμα και δη η εικόνα του σώματος, ως ένας κεντρικός άξονας συζήτησης γύρω από τις αλλαγές που επιφέρει η διάχυση του διαδικτύου στην «πραγματική ζωή». Στο παρόν κείμενο θα συζητηθούν ειδικότερα ορισμένες από τις επιπτώσεις της έκτασης που λαμβάνει το φαινόμενο της υπερβολικής έκθεσης του σώματος μέσω φωτογραφιών και video σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης.

Ο αριθμός των φωτογραφιών που διακινούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εντυπωσιακός. Εκτιμάται αδρά ότι πάνω από 1.8 δισεκατομμύρια φωτογραφίες διακινούνται κάθε μέρα σε εφαρμογές 1 όπως το Facebook, το Instagram, το Flickr, το Snapchat, το Tic Toc και το WhatsApp . Στις φωτογραφίες αυτές οι χρήστες «ανεβάζουν» συνήθως πορτρέτα είτε στιγμιότυπα της ζωής τους τα οποία βλέπουν άλλοι χρήστες και αντιδρούν σε αυτά. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται η εξής συνθήκη: το σώμα στο διαδίκτυο προβάλλεται και κατά συνέπεια εκτίθεται σε μαζική κλίμακα περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν και προς περισσότερους ανθρώπους από ποτέ. Tο ιδιωτικό καθίσταται δημόσιο, περισσότερο από ποτέ.

Πηγή:https://www.brandwatch.com/blog/96-amazing-social-media-statistics-and-facts-for-2016/ Ανασύρθηκε στις 02/08/2017. 78

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που εδραιώθηκε αυτή η νέα σχετικά πρακτική ως ένα συλλογικό habitus (Bourdieau, 1977). Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως μια πλατφόρμα στην οποία οι άνθρωποι δηλώνουν την κοινωνική τους παρουσία. Η κοινωνική παρουσία μέσω της εικόνας με τη σειρά της ικανοποιεί μια σειρά από ανάγκες. Ανάμεσα σε αυτές κεντρική φαίνεται να είναι η ανάγκη της κοινωνικής αποδοχής (Nadkarni & Hofmann, 2012). Το κοινωνικό status αποτυπώνεται σε εικόνες που μπαίνουν στην κρίση των άλλων χρηστών και αξιολογούνται από τις αντιδράσεις τους, με γνώμονα την πλήρωση ορισμένων κοινά αποδεκτών κριτηρίων επιτυχίας, όπως αυτά ορίζονται από τις κυρίαρχες αξίες της εποχής. Οι αντιδράσεις των άλλων στην εικόνα είναι με τη σειρά τους ταχύτατες και μετρήσιμες, παρέχοντας άμεση ανατροφοδότηση. Τα «likes» που συγκεντρώνει ένας χρήστης μεταφράζονται σε δείκτη κοινωνικής αποδοχής και συνεπώς επιτυχίας. Ποια είναι αυτά τα κριτήρια; Όπως υποστηρίζουν οι

Nadkarni & Hofmann (οπ.π.) αυτά έχουν να κάνουν ως επί το πλείστον με την ομορφιά, το γόητρο, την νεότητα, την κοινωνικότητα και τη δημοφιλία. Η αυτοπαρουσίαση μέσω της εικόνας αποτελεί επιπρόσθετα μια δήλωση της ταυτότητας του ατόμου, για την οποία αισθάνεται ότι ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο στα στοιχεία εκείνα που επιθυμεί να αναδείξει ή να αποκρύψει (Lee & Stapinski, 2012). Για τους νέους ιδιαίτερα η ανάγκη για διαφοροποίηση, για δήλωση της ταυτότητάς τους και για συγκέντρωση της προσοχής ικανοποιείται απόλυτα στον ψηφιακό κόσμο, που επιπρόσθετα ελέγχεται ελάχιστα από τους γονείς. Η διαχείριση της εικόνας λειτουργεί περαιτέρω ως δόλωμα για το φλερτ και το ερωτικό παιχνίδι άμεσα, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς και χωρίς τις αναστολές που συνήθως είναι σε ισχύ στην πραγματική ζωή. Το διαδίκτυο παρέχει άπειρες δυνατότητες ελιγμών στα άτομα σε σχέση με τη διαχείριση των σχέσεων τους (Casale et al, 2015). Η συμμετοχή ειδικότερα σε εφαρμογές όπως το tinder,

το bandoo ή το grindr ή το facebook που έχουν ως στόχο την εύρεση συντρόφου ή ερωτικού παρτενέρ, κατοχυρώνει την εικόνα ως το απόλυτο κριτήριο επιλογής ή απόρριψης, σε μια διαδικασία που η αναζήτηση συντρόφου μοιάζει δραματικά με την αναζήτηση ρούχου από διαφημιστικό κατάλογο. Αν διερευνήσουμε τους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς του πρόσφατου παρελθόντος η ανάδειξη του σώματος ως βασικού δείκτη κοινωνικής παρουσίας και επιτυχίας μπορεί να γίνει ίσως λίγο πιο εύκολα κατανοητή. Η άρση των παραδοσιακών περιορισμών σε επίπεδο οικονομικής κινητικότητας έφεραν γενναίες ανακατατάξεις στα κριτήρια κοινωνικής αξίας. Μέχρι και λίγες δεκαετίες πίσω η καταγωγή, η οικονομική επιφάνεια και το πνευματικό υπόβαθρο αποτελούσαν τους σταθερούς και πλέον αξιόπιστους δείκτες επιτυχίας και κοινωνικής καταξίωσης. Το σώμα σε αυτό το χρηματιστήριο κοινωνικών αξιών όχι μόνο δεν έχαιρε εκτίμησης, αλλά αντιμετωπιζόταν με σκεπτικισμό και απαξίωση. Ο δυισμός ψυχής σώματος, κυρίαρχος στο δυτικό τρόπο θεώρησης του κόσμου, ήδη από την εποχή του

Πλάτωνα, επιβεβαιωμένος φιλοσοφικά κατά το διαφωτισμό από φιλοσόφους όπως ο Descartes και αφορισμούς, όπως το διάσημο σε όλους cogito ergo sumo, θρεμμένος από τη χριστιανική ηθική διάκριση μεταξύ της επίγειας και της αιώνιας ζωής, αναγνώριζε στο πνεύμα την εξευγενισμένη υπόσταση του ανθρώπου σε σχέση με το φθαρτό, προσωρινό και επιρρεπές στην αμαρτία σώμα. Στην εποχή μας η κοινωνική κινητικότητα, όπως και η άμβλυνση των παλαιότερων ηθικών κριτηρίων και κριτηρίων καταξίωσης καθιστούν τα εργαλεία για την αξιολόγηση της επιτυχίας πιο ρευστά και επιφανειακά. Το σώμα σε αυτό το πλαίσιο αντίληψης αναβαθμίζεται αφού αποτελεί ένα άμεσα ορατό δείκτη ευημερίας, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου η εικόνα αποτελεί τον άμεσο και πιο επιδραστικό δείκτη κοινωνικής παρουσίας. Αν στο παρελθόν τον υψηλότερο κίνδυνο εργαλειοποίησης και αντικειμενοποίησης διέτρεχαν τα φυσικά όμορφα πλάσματα και ειδικότερα οι νεαρές όμορφες κοπέλες, στην εποχή μας γυναίκες και

άντρες όλων των ηλικιών εμφανίζονται πιο ευάλωτοι από ποτέ ενώπιον της αδιάκριτης ματιάς των άλλων που παρακολουθούν και κριτικάρουν την εικόνα τους μέσω του διαδικτύου. Την τάση αυτή της καλλιέργειας της ανασφάλειας γύρω από την εικόνα του σώματος ενισχύουν πολλαπλάσια οι εταιρίες που αξιοποιούν ακριβώς τις στοχευμένες διαφημίσεις στα κοινωνικά δίκτυα για να προωθήσουν τα προϊόντα τους (Mangold & Faulds, 2009). Μέσω αυτών των διαδικασιών, τα άτομα καταλήγουν να αντιλαμβάνονται τη σχέση με τον εαυτό και την ταυτότητά τους εν γένει, πρωτίστως μέσα από το καθρέφτισμά του σώματός τους, στα μάτια των άλλων χρηστών. Αυτή η αντικειμενοποίηση των σωμάτων, φαίνεται να είναι μια διαδικασία πιο γενική από αυτό που έχει αναγνωριστεί στο παρελθόν από φεμινίστριες θεωρητικούς ως αντικειμενοποίηση και σεξουαλικοποίηση των γυναικείων σωμάτων στα ΜΜΕ (Langton, 2009. Papadaki, 2008). Η αντικειμενοποίηση εδώ δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, ούτε στο πώς αντιδρούν στο εκτεθειμένο σώμα οι

θεατές τους, αλλά πρωτίστως αφορά την ίδια τη βιωμένη εμπειρία των χρηστών του διαδικτύου σε σχέση με την ταυτότητά τους, η οποία εξισώνεται με την εικόνα του σώματός τους, που πιέζεται σε ακραίο βαθμό να προσαρμοστεί σε ανέφικτα πρότυπα ομορφιάς και επιτυχίας ως «υπό κρίση εικόνα» (Καραγεωργίου & Θεοφανέλλης, 2018). Η αντικειμενοποίηση του σώματος μέσω της υιοθέτησης από τη συντριπτική μερίδα της κοινωνίας ενός κυρίαρχου λόγου που καταλήγει να επιτίθεται στο σώμα και το υπονομεύει διαφαίνεται με δραματικό τρόπο σε περιπτώσεις όπως οι διαταραχές διατροφής, οι σεξουαλικές διαταραχές, η σωματοδυσμορφική διαταραχή, η σωματική αναπηρία αλλά και στα φυσιολογικά γηρατιά. Η αποδόμηση αυτού του λόγου, η αποκατάσταση της ρήξης με το σώμα, η ενίσχυση εναλλακτικών λόγων που επιστρέφουν πίσω στα άτομα την αξιοπρέπεια, την αξία και τον έλεγχο του σώματος και των ζωών τους δύνανται να αποτελέσουν σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις δυναμικές αφετηρίες διεκδίκησης της

προσωπικής θέσης στον κόσμο, αλλά και –σε πολλές περιπτώσεις- συλλογικών δικαιωμάτων. Και εδώ το διαδίκτυο μπορεί να παίξει επίσης ρυθμιστικό ρόλο, συνδέοντας μεταξύ τους φωνές που επιδιώκουν την αποκατάσταση της σχέσης με το σώμα και την αποσύνδεση από τάσεις εργαλειοποίησης και αντικειμενοποίησής του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdieu, P. (1977). Outline of a Theory of Practice. Cambridge: University Press Casale S., Fioravanti G., Flett G.L., & Hewitt P.L. (2015). Self-presentation styles and problematic use of Internet communicative services: The role of the concerns over behavioral displays of imperfection. Personality and Individual Differences, 76, 187-192

Καραγεωργίου, Ε., & Θεοφανέλλης Τ. (2018). Πολιτικές του Σώματος, Διαδίκτυο και Ψυχοθεραπεία. Ψυχολογία, 23(2), 96-110 Langton, R. (2009). Sexual Solipsism: Philosophical Essays on Pornography and Objectification, Oxford: Oxford University Press. Sexual Solipsism: Philosophical Essays on Pornography and Objectification, Oxford: Oxford University Press Lee, B.W., & Stapinski, L.A. (2012). Seeking safety on the Internet: Relationship between social anxiety and problematic Internet use. Journal of Anxiety Disorders, 26, 197-205 Mangold, W.G., & Faulds, D.J. (2009). Social media: The new hybrid element of the promotion mix. Business Orizons, 52, 357-365

Nadkarni, A., & Hofmann, S.G. (2012). Why do people use Facebook? Personality and Individual Differences, 52, 243-249 Papadaki, L. (2008). Women's Objectification and the Norm of Assumed Objectivity. Episteme, 5(2), 239– 250

Φυσική Αγωγή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση Μιχάλης Στρατάκης Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Φυσικής Αγωγής mstrat@sch.gr ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Φυσική αγωγή, εξ αποστάσεως

Σε περιόδους εγκλεισμού ή περιόδους που το σχολείο αδυνατεί δια ζώσης να ανταποκριθεί στο ρόλο του, αυτόν της εκπαιδευτικής υποστήριξης των μαθητών, καλείται και ο εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής μέσω τηλεκπαίδευσης να διατηρήσει την επαφή με τους μαθητές του αλλά και να συνεχίσει εξ αποστάσεως το έργο του. Η φύση του μαθήματος, ως κατ’ εξοχήν κινητικό, το καθιστά πολύ ιδιαίτερο, καθώς κατά τη διεξαγωγή του ο εκπαιδευτικός πρέπει να μεταφέρει στους μαθητές βασικές γνώσεις γύρω από την αθλητική επιστήμη οι οποίες θα επιτρέψουν στα παιδιά να εξασκηθούν σωστά εντός αλλά και εκτός του σχολικού περιβάλλοντος στο μέλλον, χωρίς να αποκτήσουν λανθασμένα κινητικά πρότυπα τα οποία, στη συνέχεια, είναι δύσκολο να διορθωθούν. Η γνωστική βάση θα βοηθήσει επίσης, στην εξάσκηση αργότερα για τη διατήρηση της υγείας και την απόκτηση κατάλληλων συμπεριφορών.

Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να έχουν τις βασικές γνώσεις χρήσης του υπολογιστή αλλά και της πλοήγησης στο διαδίκτυο, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ψηφιακά μέσα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (ΕξΑε). Είναι απαραίτητο, κατ’ αρχάς, εκπαιδευτικοί και μαθητές να εγγραφούν και να δημιουργήσουν λογαριασμό στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν τις εφαρμογές του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email), αλλά και κάποιας από τις Ψηφιακές Εκπαιδευτικές Πλατφόρμες σύγχρονης και ασύγχρονης διδασκαλίας που διατίθενται από το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων σε όλους τους μαθητές και εκπαιδευτικούς. Για την ασύγχρονη εκπαίδευση οι διαθέσιμες πλατφόρμες είναι η e-me ( https://e-me.edu.gr/) και η η-τάξη (https://eclass.sch.gr/) οι οποίες παρέχουν έναν ασφαλή «χώρο» για συνεργασία και επικοινωνία μαθητών/τριών, εκπαιδευτικών και σχολείων καθώς και ψηφιακά «εργαλεία» για την υποστήριξη της

διδασκαλίας και της μάθησης. Στο «ψηφιακό τμήμα» που δημιουργείται εδώ από τον εκπαιδευτικό ή από το σχολείο, γίνεται ανάρτηση με ευθύνη του εκπαιδευτικού Φυσικής Αγωγής, εκπαιδευτικού υλικού, ασκήσεων, εργασιών κλπ. Ακολουθεί μελέτη του υλικού από τους μαθητές/τριες, υποβολή ερωτήσεων προς τον/την εκπαιδευτικό και υποβολή των απαντήσεων προς τον/την εκπαιδευτικό της τάξης σε προθεσμία που ορίζει ο εκπαιδευτικός. Ακόμη γίνεται αξιολόγηση των εργασιών από τον εκπαιδευτικό της τάξης και αποστολή σε κάθε μαθητή/τρια μεμονωμένα σχετικής ανατροφοδότησης (μέσω της πλατφόρμας ή και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). Για τη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση η πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας (Webex Meetings) είναι η https://www.webex.com/. Η ψηφιακή αίθουσα (virtual classroom) που προσφέρει, παρέχει εκτός από την επικοινωνία φωνής και εικόνας, πρόσθετες δυνατότητες όπως διαμοιρασμό περιεχομένου και ηλεκτρονικό πίνακα. Ο εκπαιδευτικός Φ.Α. καλείται να δημιουργήσει τη

δική του ηλεκτρονική τάξη, την οποία «ανοίγει» καθημερινά, σύμφωνα με το πρόγραμμα που έχει καταρτιστεί και έχει αποσταλεί σε όλους τους μαθητές, τους οποίους και περιμένει να συνδεθούν την καθορισμένη ώρα, για τη διεξαγωγή του μαθήματος Βασική πηγή εκπαιδευτικού υλικού για τη Φυσική Αγωγή είναι τα διαδραστικά σχολικά βιβλία της Φυσικής Αγωγής. Στην ιστοσελίδα http://ebooks.edu.gr/ebooks/ είναι αναρτημένα τα βιβλία εκπαιδευτικού αλλά και του μαθητή του Γυμνασίου από τα οποία μπορούν οι εκπαιδευτικοί να αντλήσουν το εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματός τους. Τα βιβλία αυτά περιέχουν υπερσυνδέσμους (links) οι οποίοι οδηγούν σε πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό (μαθησιακά αντικείμενα). Οι μαθητές μέσα από αυτά καλούνται να γνωρίσουν βασικές έννοιες της επιστήμης της Φυσικής Αγωγής και του αθλητισμού, να κατανοήσουν τη σημασία της διά βίου άσκησης στη σωματική και ψυχική υγεία, να αποκομίσουν βασικά ιστορικά στοιχεία για τον αθλητισμό από τους αρχαίους χρόνους ως

σήμερα και να πάρουν πληροφορίες για τους αρχαίους αλλά και τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες και να μάθουν τι πρέπει να κάνουν για μια σωστή γύμναση στην καθημερινή τους ζωή. Να γνωρίσουν, επίσης, θέματα σχετικά με την ορθή στάση του σώματος, τις λανθασμένες ασκήσεις, τους τρόπους πρόληψης τραυματισμών και την αξία της άσκησης για τα άτομα με αναπηρίες. Να γνωρίσουν τα κύρια προβλήματα που «ταλαιπωρούν» το σύγχρονο αθλητισμό όπως είναι το ντόπινγκ, η βία και η επιθετικότητα, αλλά, και να έρθουν σε επαφή με τις αρχές της σωστής αθλητικής συμπεριφοράς. Τέλος να γνωρίσουν στοιχεία σχετικά με την ιστορία, τους κανονισμούς, τις βασικές δεξιότητες και τις τεχνικές των αθλημάτων και των χορών που διδάσκονται στο σχολείο. Το Φωτόδεντρο http://photodentro.edu.gr/aggregator/ αποτελεί την κεντρική e-υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας για την ενοποιημένη αναζήτηση και διάθεση ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου στα σχολεία. Εδώ μπορεί να αναζητηθεί με ενιαίο τρόπο και από ένα κεντρικό σημείο

ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό για τη Φυσική Αγωγή, που βρίσκεται είτε στα αποθετήρια «Φωτόδεντρο» του Υπουργείου Παιδείας είτε σε άλλα, «εξωτερικά» αποθετήρια ή εκπαιδευτικές πύλες. Παρέχει, δηλαδή, έναν κεντρικό «κατάλογο» με το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό του Υπουργείου Παιδείας για τη σχολική εκπαίδευση. Στο Φωτόδεντρο, επίσης, http://photodentro.edu.gr/lor/ λειτουργεί το Πανελλήνιο Ψηφιακό Αποθετήριο Μαθησιακών Αντικειμένων για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Φιλοξενεί μαθησιακά αντικείμενα για τη Φυσική Αγωγή (δηλαδή αυτόνομες και επαναχρησιμοποιήσιμες μονάδες ψηφιακού υλικού που μπορούν να αξιοποιηθούν για τη διδασκαλία και τη μάθηση) όπως διαδραστικές προσομοιώσεις, οπτικοποιήσεις, διερευνήσεις, εικόνες, εκπαιδευτικά παιχνίδια, 3D χάρτες, ασκήσεις και άλλα. Αποτελεί το κεντρικό σημείο πρόσβασης στο ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο και είναι ανοιχτό για εκπαιδευτικούς και μαθητές. Υπάρχουν επαναχρησιμοποιήσιμα μαθησιακά αντικείμενα

που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του εμπλουτισμού των σχολικών βιβλίων της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία έχουν κατηγοριοποιηθεί κατά τύπο όπως ήχος, βίντεο, εκπαιδευτικά σενάρια και μαθήματα, εκπαιδευτικά παιχνίδια, παρουσιάσεις, ιστολόγια, εικόνες κλπ. Για παράδειγμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/11347 προτείνεται στον εκπαιδευτικό η αξιοποίηση της προσομοίωσης για το άλμα σε μήκος για να μπορέσει να προσεγγίσει πιο αποτελεσματικά τη διδασκαλία του. Στο Φωτόδεντρο, επίσης, υπάρχει άφθονο εκπαιδευτικό υλικό για τη διατροφή, πολύ σημαντική θεματική ενότητα για το μάθημα της ΦΑ αλλά και την υγεία των μαθητών. Στο Φωτόδεντρο βρίσκεται διαθέσιμη και η πλατφόρμα Αίσωπος http://aesop.iep.edu.gr/ στην οποία υπάρχουν αναρτημένα ψηφιακά διδακτικά σενάρια για τη Φυσική Αγωγή που μπορεί να αξιοποιήσει ο εκπαιδευτικός για να εμπλουτίσει ή να βελτιώσει τη διδασκαλία του.

Ακόμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προετοιμασία του μαθήματος και ο οδηγός για τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό μαθημάτων εξ αποστάσεως που είναι αναρτημένος στον ιστότοπο του ΙΕΠ στο σύνδεσμο που ακολουθεί: http://iep.edu.gr/el/component/k2/1067-odigos-gia-ton-ekpaideftikosxediasmo-mathimaton-eks-apostaseos Για τον καλύτερο σχεδιασμό της διδασκαλίας του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής θα ήταν πολύ χρήσιμη η γνώση βασικών εργαλείων web 2.0 όπως είναι π.χ. τα συνεργατικά έγγραφα της Google (Google docs), μιας υπηρεσίας που δίνει δικαιώματα επεξεργασίας, αποθήκευσης και συγχρονισμού αρχείων. Επίσης, το Google Drive επιτρέπει τη χρήση αποθηκευτικού νέφους, το διαμοιρασμό αρχείων τη συνεργατική μεταξύ μαθητών αλλά και εκπαιδευτικών επεξεργασία τους.

Στον οδηγό που προαναφέρθηκε υπάρχει και αναφορά σχετική με τη δυνατότητα και τον τρόπο χρήσης πολυμεσικού και άλλου υλικού που βρίσκεται αναρτημένο στο διαδίκτυο με τρόπο ώστε να διασφαλίζονται τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών. Προτείνεται, αν οι εκπαιδευτικοί επιθυμούν να μοιραστούν βίντεο από το YouTube με τους μαθητές στην τάξη με ασφαλή και φιλικό τρόπο χωρίς περισπασμούς ή προσβλητικά σχόλια που θα δημιουργήσουν πρόβλημα στο μάθημα, να τα προβάλουν μέσω της εφαρμογής safeyoutube. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα της παρουσίασης στους μαθητές προγραμμάτων Φυσικής Αγωγής, τα οποία διατίθενται σε ειδική τηλεοπτική ζώνη εξ αποστάσεως μαθημάτων από την ιστοσελίδα της εκπαιδευτικής τηλεόρασης του Υπουργείου Παιδείας μέσω του συνδέσμου https://edutv.minedu.gov.gr/. Η Εκπαιδευτική Τηλεόραση με το έγκυρο εκπαιδευτικό οπτικοακουστικό υλικό που διαθέτει, υποστηρίζει τη σχολική εκπαιδευτική διαδικασία και τη Φυσική Αγωγή με ένα σύνολο

μαθημάτων στηριζόμενων στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, καθώς και καινοτόμων εκπαιδευτικών δράσεων. Με όλα αυτά τα μέσα η ΕΤ επιδρά, μαθαίνει, καθορίζει στάσεις και αξίες στους μαθητές και στη μετέπειτα ζωή τους. Ακόμη τους εμπλέκει σε πλούσιες αλληλεπιδραστικές μαθησιακές εμπειρίες και τους μετατρέπει από παθητικούς δέκτες σε ενεργούς συμμετέχον

100