Vragen over vormgeving van burgerschapsonderwijs? Raadpleeg de Helpdesk

Het Expertisepunt Burgerschap biedt scholen ondersteuning bij het invulling geven aan burgerschapsonderwijs. De Helpdesk staat klaar om alle vragen te beantwoorden. Emma Oude Egberink is één van de medewerkers. Welke vragen krijgt zij? En wat kan de helpdesk betekenen?

“Op dit moment bellen er vooral schoolleiders, beleidsmedewerkers en leraren die in een werkgroep burgerschap zitten. Burgerschapsonderwijs klinkt veelomvattend, er is ook veel aandacht voor vanuit de maatschappij en vanuit de politiek. Ik kan me goed voorstellen dat scholen niet meteen weten hoe ze dit het beste kunnen aanpakken.”

Negen ijkpunten als hulpmiddel

“Vorig jaar hebben de PO-Raad, de VO-raad, de werkplaats Sociale Kwaliteit Onderwijs en Stichting School & Veiligheid negen ijkpunten voor goed burgerschapsonderwijs geformuleerd. Dit zijn elementen die nodig zijn om het op school te realiseren: ‘visie’, ‘leerdoelen’, ‘onderwijsinhoud’, ‘aanpak’, ‘schoolklimaat’, ‘resultaten’, ‘professionalisering’, ‘kwaliteitszorg’ en ‘verbinding’. Op onze website vind je hiervan de uitwerking.

Overigens hoef je de ijkpunten zeker niet in die volgorde te gebruiken. Je kunt het als checklist gebruiken (‘heb ik aan alles gedacht’) of als spoorboekje. Belangrijk om te weten, is dat er geen aanwijzingen gegeven worden over de invulling zelf. Dat is aan de school, je bepaalt zelf wat de inhoud van jouw burgerschapsonderwijs is.

Dat begint bij je visie. Scholen weten vaak niet waar ze moeten beginnen. In de gesprekken die ik voer, vertel ik dat het allerbelangrijkste is dat je duidelijk hebt waar je als school voor staat: wie zijn je leerlingen, wat wil je ze meegeven, wat is voor jou belangrijk? Met die vragen start het vormgeven van je visie op burgerschapsonderwijs. Vervolgens werk je de andere zaken uit, zoals ‘leerdoelen’ en ‘inhoud’.”

Burgerschapsonderwijs is geen nieuw ‘vak’ “Wat ik scholen ook meegeef is dat ze al heel veel doen, er zijn vaak al activiteiten die passen binnen burgerschapsonderwijs, zoals een leerlingenraad, debatten, aandacht voor democratie. Zet die eens op een rijtje, maak die >>

Onze adviseurs kijken en denken mee met scholen expliciet. We hebben een Quickscan die daarbij kan helpen. Deze geeft een beeld van de stand van zaken met betrekking tot het burgerschapsonderwijs in de eigen school: hoe wordt het burgerschapsonderwijs op dit moment in de school ervaren? Het is een hulpmiddel om in gesprek met elkaar te gaan, zodat je gezamenlijk de koers en ontwikkelpunten kunt bepalen.

Een andere werkvorm is om in een ruimte vellen papier op te hangen, met op elk een doel van jouw burgerschapsonderwijs geformuleerd. Hang daaronder een vel met een schema van alle jaarlagen. Laat iedereen op de vellen schrijven hoe zij aan het doel werken en welke bestaande activiteiten, lessen, projecten, et cetera daarbij horen. Vervolgens analyseer je de bevindingen. Bouwt het op elkaar voort? Waar zitten gaten in het curriculum? Wat kan worden toegevoegd aan bestaande vakken of leergebieden? Wat moeten we op een andere manier aan bod laten komen, in bijvoorbeeld de schoolcultuur of de pedagogische aanpak?

Soms hebben scholen behoefte aan meer hulp, dan schakelen we onze adviseurs in. Ze kijken en denken mee, maar zullen nooit dicteren hoe een school het moet doen. Onze adviseurs helpen onder andere met het in kaart brengen van burgerschapsonderwijs en de volgende stap om dit verder te ontwikkelen op deze specifieke school.”

Leerdoelen geven richting

“Of je nu de Quickscan gebruikt of andere inventarisatiemiddelen, het is belangrijk een goed beeld te krijgen wat je al doet. Samen met de visie is dat het startpunt van het gesprek met het team: hoe gaan we (verder) invulling geven aan burgerschapsonderwijs? En vooral: wat worden de leerdoelen? Want die geven richting aan je activiteiten; je kunt dan ook op een goede manier de kwaliteit toetsen.

Als je weet wat je doelen zijn, kun je onderzoeken hoe je de resultaten gaat meten. Je kunt dat voor burgerschapsonderwijs op verschillende manieren doen. Allereerst kun je formatieve toetsing toepassen, denk aan het doen van een rollenspel, het maken van een portfolio, het gebruiken van rubrics of het houden van gesprekken. Ook kun je summatief toetsen, bijvoorbeeld een kennistoets afnemen over democratie en rechtsstaat. Er bestaan ook gestandaardiseerde meetinstrumenten, zoals burgerschapsmeten.nl.”

School als oefenplaats

“Als scholen de helpdesk bellen, nemen we de tijd om hun situatie en vragen te bespreken. Wat ik ook onder de aandacht breng, zijn de basiswaarden: vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid, begrip voor anderen, verdraagzaamheid, autonomie, verantwoordelijkheidsbesef en het afwijzen van onverdraagzaamheid en discriminatie. Dat zijn de fundamentele afspraken die we in ons land hebben afgesproken. Het is belangrijk dat deze terugkomen in de leerdoelen en het curriculum zodat leerlingen hiermee op school in aanraking komen, over leren en vooral: mee oefenen.

Hessel Nieuwelink heeft een mooie uitspraak: burgerschapsonderwijs gaat er niet alleen om dat een leerling zich kan voegen in de samenleving, maar dat die de samenleving vorm kan geven. Er zullen altijd verschillen zijn, andere meningen, dan moet je daarmee om kunnen gaan. Dat is waar je leerlingen op voorbereidt, op kritisch denken, een eigen mening vormen en samenwerken met andere meningen.”

Je kunt contact met de helpdesk opnemen door het contactformulier op de website in te vullen. Of tijdens kantooruren te bellen naar 030 285 6611.