ภูมปิ ัญญาท้ องถิ่น วัฒนธรรมและประเพณีท้องถิ่น4ภาค ภาคเหนือ
ภาคอีสาน
ภาคกลาง
ภาคใต้
วัฒนธรรมเพลงพื้นบ้านท้องถิ่นในของภาคเหนื อ เน้นความเพลงที่มีความสนุกสนาน สามารถใช้ร้องเล่นได้ทุกโอกาส ไม่จากัดฤดู ไม่จากัดเทศกาล ส่ วนใหญ่ นิยมใช้ร้องเพลงเพื่อผ่อนคลายอารมณ์ และการพักผ่อนหย่อนใจ โดยลักษณะการขับร้องและท่วงทานองจะ อ่อนโยน ฟังดูเนิบนาบนุ่มนวล สอดคล้องเครื่ องดนตรี หลัก ได้แก่ ปี่ ซึ ง สะล้อ เป็ นต้น นอกจากนี้ยงั สามารถจัดประเภทของเพลงพื้นบ้านของภาคเหนื อได้ 4 ประเภท ดังนี้
เพลงซอ คือการร้องเพลงร้องโต้ตอบกันระหว่างชายหญิง เพื่อเกี้ยวพาราสี กนั โดยมีการบรรเลงปี่ สะ ล้อและซึง เคล้าคลอไปด้วย
เพลงค่าว ซึ่ งเป็ นบทขับร้องที่มีทานองสู งต่า ไพเราะ เพลงจ๊อย คล้ายการขับลานา โดยมีผรู้ ้องหลายคน เป็ นการนาบทประพันธ์ของภาคเหนือ นามาขับร้อง เป็ นทานองสั้น ๆ โดยเนื้อหาเป็ นการระบายความในใจ แสดงอารมณ์ความรัก ความเงียบเหงา ทั้งนี้ มีผขู ้ บั ร้องเพียงคน เดียว โดยจะใช้ดนตรี บรรเลงหรื อไม่ก็ได้ ยกตัวอย่างเช่น จ๊อยให้กบั คนรักรู ้คนในใจ จ๊อย ประชันกันระหว่างเพื่อนฝูง และจ๊อยเพื่ออวยพรในโอกาสต่าง ๆ หรื อจ๊อยอาลา
เพลงเด็ก มีลกั ษณะคล้ายกับเพลงเด็กของภาคอื่น ๆ คือ เพลงกล่อมเด็ก เพลงปลอบเด็ก และเพลงที่ เด็กใช้ร้องเล่นกันได้แก่ เพลงกล่อมลูก หรื อเพลงฮื่อลูก และเพลงสิ กจุ่ง-จา (สิ ก จุ่ง-จา หมายถึง เล่นชิงช้า) ซึ่ งการสิ กจุ่งจาเป็ นการละเล่นของภาคเหนื อ จะผูเ้ ล่นมีกี่คนก็ได้ โดยชิงช้าทาด้วยเชือกเส้นเดียวสอดเข้าไป ในรู กระบอกไม้ซาง แล้วผูกปลายเชือกทั้งสองไว้กบั ต้นไม้หรื อใต้ถุนบ้าน
ส่ วนวิธีเล่น คือ แกว่งชิงช้าไปมาให้สูงมาก ๆ บทร้องประกอบผูเ้ ล่นจะร้องตามจังหวะที่ชิงช้าแกว่งไกวไป มา ดังนี้
"สิ กจุ่งจา อีหล้าจุ่งจ๊อย ขึ้นดอยน้อย ขึ้นดอยหลวง เก็บผักขี้ขวง ใส่ ซา้ ทังลุ่ม เก็บฝักกุ่ม ใส่ ซา้ ทั้งสน เจ้านายตน มาปะคนหนึ่ง ตีต่ ึงตึง หื้ ออย่าสาวฟังควักขี้ดงั หื้ ออย่าสาวจูบ แปงตูบน้อย หื้ ออย่าสาวนอน ขี้ผอง ขอน หื้ ออย่าสาวไหว้ ร้อยดอกไม้ หื้ ออย่าสาวเหน็บ จักเข็บขบหู ปูหนีบข้าง ช้างไล่แทง แมงแกงขบเขี้ยว เงี้ยวไล่แทง ตกขุมแมงดิน ตีฆอ้ งโม่ง ๆ "
นอกจากนี้ มีเพลงกล่อมลูกที่ภาคเหนือใช้ในการกล่อมลูกหรื อเด็ก จะขึ้นต้นด้วยคาว่า "สิ กจุง้ จาโหน" แล้วยังมักจะขึ้นต้นด้วย คาว่า "อื่อจา" เป็ นส่ วนใหญ่ จึงเรี ยกเพลงกล่อมเด็กนี้วา่ เพลงอื่อลูกทานองและ ลีลาอื่อลูกจะเป็ นไป ช้า ๆ ด้วยน้ าเสี ยงทุม้ เย็นตามถ้อยคาที่คดั สรรมา เพื่อสัง่ สอน และพรรณาถึงความรัก ความห่วงใยลูกน้อย กระทัง่ คาขู่ คาปลอบ หากไม่ยอมนอนหลับ ซึ่ งเพลงกล่อมเด็กภาคเหนื อสะท้อนให้เห็น สภาพความเป็ นอยู่ สิ่ งแวดล้อม และวัฒนธรรมต่าง ๆ ของ คนในภาคเหนือตั้งแต่อดีตจนปั จจุบนั ได้เป็ น อย่างดี
สถิติภูมิปัญญาในด้านการแสดงของภาคใต้ มโหฬา หนังตลุง เด็ก 10% 20% วัยรุ่ น 20% 20% วัยทางาน 30% 30% ผูส้ ู งอายุ 40% 30%
45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%
มโ นงตลุง
วัฒนธรรมภาคหนือ วัฒนธรรมละประพณีทຌองถิ่นภาคหนือ ตุง...ศิลปวัฒนธรรมภาคหนือ ตุง ป็นภาษาถินประจาภาคหนือซึงตรงกับคาวา ธง ฿นภาษาเทยภาคกลางละตรงกับคาวา ธุง ฿น ภาษาทຌองถินอีสาน มีลักษณะป็นผนวัตถุ สวน ปลายขวนติดกับสาหຌอยป็นผนยาวลงมา ตาม พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 ภาพ ตุงเชยละตุงเสຌหมู ฿ชຌประดับ ตกตง฿นพิธี เดຌ฿หຌคาจากัดความของคาวา ธง เวຌวา ธง น. ผืนผຌาดยมากป็นสีละบางอยางมีลวดลายป็น มงคลละงานบุญ รูปตาง โ ทีทาดຌวยกระดาษหรือ สิงอืน โ กใมี สาหรับ฿ชຌป็นครืองหมายบอกชาติ ครืองหมายตามบบสากลนิยม ครืองหมายดินทะล อาณัติสัญญาณ ตกตง สถานที฿นงานรืนริงหรือกระบวนห … การ฿ชຌตุงทางภาคหนือ เดຌปรากฏหลักฐาน฿นตานานพระ ธาตุดอยตุง ซึงกลาวถึง การสรຌาง พระธาตุเวຌวา มือพระมหากัสสปะถระเดຌนาอาพระบรมสารีลิกธาตุพระ รากขวัญบื้องซຌายของพระพุทธจຌา มาถวายดพระยา อชุตราชกษัตริย์หงราชวงศ์สิงหนวัติพระองค์เดຌทรงขอ ทีดินของพญาลาวจก ิราชวงศ์ลวจังคราชี ฿นหมูขาสามสຌาป็นทีกอ รຌางพระมหาสถูปนั้น ทา฿หຌทาตุงตะขาบ ยาวถึงพันวา ปักเวຌบนยอดดอยปู่จຌา ถຌาหางตุงปลิวเปพียง฿ดกาหนด฿หຌป็นรากฐานสถูป ตุงมีหลายชนิด หลายบบ หลายลักษณะ หลากรูปทรง ตางลวดลาย ละมากชนิดของวัสดุ฿นการทา รวมทั้ง อกาสตาง โ฿นการ฿ชຌตุง จึงพอทีจะจานกออกป็นประภทเดຌดังนี้ 1. บงตามวัสดุในการทา ตุงทีทาจากกระดาษ เดຌก ตุงชຌาง ตุงเสຌหมู ตุงทีทาจากผืนผຌา เดຌก ตุงตะขาบ ตุงจระขຌ ตุงดง ตุงซาววา ตุงพระบฏ ตุงทีทาดຌวยกระดาษหรือผຌา เดຌก ตุงสามหาง ตุงทีทอจากสຌนดຌายหรือสຌนเหม เดຌก ตุงเชย ตุงทีทาจากเมຌหรือสังกะสี เดຌก ตุงกระดຌาง 2. ตุงที่ใชຌในงานประดับประดาหรือรวมขบวน ตุงซาววา มีความหมายมงคล฿ชຌงานหมือนตุงเชยตมีลักษณะยาวกวา เมมีสาทีปัก ตຌอง฿ชຌคนถือหลายคน นิยม฿หຌผูຌรวมขบวนดินถือชายตุงตอ โ กัน
ตุงกระดຌาง มักนิยมทาดຌวยเมຌกะสลักละประดับกระจก ลงรักปิดทองดຌวยลวดลายดอกเมຌตาง โ ลายสัตว์ตาง โ บบถาวรละมักจะทาเวຌ฿นทีทีมีความสาคัญ฿นพื้นทีตาง โ 3. ตุงที่ใชຌในงานพิธีมงคล ตุงเชย ป็นครืองหมายบอกถึงความป็นสิริมงคล ทาเดຌดยการทอจากดຌายหรือสลับสีป็นรูปรือ รูปปราสาทหรือลวดลายมงคล ฿ชຌพือถวายป็น พุทธบูชาละป็นครืองหมายบอก฿หຌรูຌวา
฿น
บริวณนั้นจะมีงานฉลองสมภชดยจะปักตุงเวຌ หางกันประมาณ 8-10 มตร ป็นนวสองขຌาง ถนนสูบริวณงาน ละยังนิยม฿ชຌ฿นการดินขบวน มือมีงานฉลิมฉลองตาง โ ตุงชຌาง สวน฿หญทาดຌวยกระดาษมีลักษณะการนาเป฿ชຌงานชนดียวกับตุงเชย ตุงพระบฏ จะขียนภาพกียวกับพุทธประวัติ จะประดับตุงเวຌดຌานหลังของพระประธาน฿นบสถ์ ดยการขวน เวຌกับผนังดຌานหลังพระประธานทั้งสองขຌาง ตุงตะขาบ ตุงจระขຌ จะมีรูปตะขาบละจระขຌอยูตรงกลาง ปักเวຌป็นการสดงวาวัดนี้จะมีการทอดกฐิน หรือ หนาขบวนเปยังวัดทีจองกฐินเวຌ ตุงเสຌหมู ป็นพวงประดิษฐ์รูปรางคลຌายจอมหหรือปรางค์ ฿ชຌประดับตกตงงานพิธีบุญตาง โ พือความ สวยงาม 4. ตุงที่ใชຌในงานพิธีอวมงคล ตุงดง หรือรียกวา ตุงคຌางดง ตุงผีตายหง จะปักตุงดงเวຌตรงบริวณทีผูຌตายหงลຌวกอจดีย์ทรายกองลใก โ ทากับอายุของผูຌตายเวຌ฿นกรอบสายสิญจน์ดยชือวาผูຌตายจะเดຌหมดทุกข์ละป็นการปักสัญลักษณ์ตือนวา จุดนี้กิดอุบัติหตุ ตุงสามหาง มีความชือตามคติของพระพุทธศาสนาวา อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา หรือมีความชือวาคนราตายลຌว ตຌองเปกิด฿หม฿นภพ฿ดภพหนึง หรือหมายถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ฿ชຌ฿นการดินนาขบวนศพ ชาว หนือมีจุดมุงหมาย฿นการ฿ชຌตุงพือป็นพุทธบูชามานาน ละยังชือวาการเดຌถวายตุงป็นการสรຌางกุศล฿หຌกับ ตนอง฿ชຌ฿นการสะดาะคราะห์ขจัดภัยพิบัติตาง โ ฿หຌหมดเป ละยังป็นการอุทิศ฿หຌผูຌทีลวงลับเปลຌว นอกจากนี้จุดมุงหมาย฿นการ฿ชຌตุงทีสาคัญอีกอยางคือการ฿ชຌพือการฉลิมฉลองศาสนสถาน ศาสนวัตถุ หรือสิง ทีป็นสาธารณประยชน์อีกดຌวย
ต฿นปัจจุบันอาจจะหในเดຌวามือความจริญทางวัตถุริมขຌามาทนที
รูปบบการผลิตของสังคมปลียนเป
กใทา฿หຌรูปบบของการ฿ชຌตุงริมปลียนปลงจากการสนองตอบความ
ตຌองการทางดຌานจิต฿จป็นสวน฿หญ กับป็นการ฿ชຌตุงป็นพียงสัญลักษณ์ของชาวหนือ ละนຌนทางดຌานธุรกิจ มากขึ้นอยางชน ราอาจหในตุงเปจัดอยู฿นรงรม ตามวทีประกวดนางงาม หรือการจัดงานอะเรกใตามต จะตຌองมีตุงขຌาเปป็นองค์ประกอบดຌวยสมอจนเมอยากคิดลยวาสาระความสาคัญละหนຌาทีของตุงมันลอะ ลือนเปลຌว คนรุนนี้ควรอนุรักษ์พือป็นการสืบสานภูมิปัญญาทຌองถิน อันป็นศิลปวัฒนธรรมละคติความชือ ของบรรพชน฿หຌอยูคูกับคนภาคหนือตอเป ขอขอบคุณหลงขຌอมูล : http://0057.blogspot.com/
วัฒนธรรมละประพณีทຌองถิ่นภาคใตຌ
แ. ประพณีชักพระ ทอดผຌาป่า หรือ ประพณี ลากพระ ชวงวลา วันลากพระ จะทากัน฿นวัน ออกพรรษา คือวันรม 1 คา ดือน 11 ดย ตกลงนัดหมายลากพระเปยังจุดศูนย์รวม วันรุงขึ้น รม 2 คา ดือน 11 จึงลากพระ กลับวัด
ความสาคัญ ประพณีชักพระหรือลากพระนั้นป็นประพณีทຌองถินของชาว฿ตຌ ทีเดຌมีการสืบทอดกันมาตั้งตสมัยศรี วิชัย ดยสันนิษฐานวาเดຌกิดมีขึ้นครั้งรก฿นประทศอินดีย ซึงป็นประพณีความชือของพราหมณ์ศาสนิกชน ละพุทธศาสนิกชน มีพุทธตานานลาขานสืบทอดกันมาวา หลังจากทีพระพุทธจຌาทรงเดຌทรงกระทายมก ปาฏิหารย์ปราบดียรถีย์ ณ ป่ามะมวง กรุงสาวัตถี ละเดຌสดใจเปทรงจาพรรษา ณ ดาวดึงส์ พือทรงปรดพระ พุทธมารดา จนพระพุทธมารดาเดຌทรงสิ้นพระชนม์ลง จึงทรงเดຌสดใจกลับมายังลกมนุษย์ มือพระอินทร์ทรง ทราบจึงเดຌนิมิตบันเดนาค บันเดกຌวละบันเดงินทอดลงมาจากสรวงสวรรค์ มือพุทธศาสนิกชนเดຌทราบจึง พรຌอม฿จกันมาฝງารับสดใจทีหนຌาประตูนครสังกัสสะ
฿นตอนชຌาของวันรม1 คา
ดือน 11 พรຌอมกับเดຌ
จัดตรียมภัตตาหารพือถวายดพระพุทธองค์ พิธีกรรม 1. การตงนม นมพระ หมายถึงพนมพระป็นพาหนะที฿ชຌบรรทุกพระลาก นิยมทา 2 บบ คือ ลากพระทางบก รียกวา นม พระ ลากพระทางน้า รียกวา ฮรือพระฮ นมพระสรຌางป็นรຌานมຌา มีเมຌสองทอนรองรับขຌางลาง ทาป็นรูป พญานาค มีลຌอ4 ลຌออยู฿ตຌตัวพญานาค รຌานมຌา฿ชຌเมຌเผสานทาฝาผนัง ตกตงลวดลายระบายสีสวย รอบ โ ประดับดຌวยผຌาพรสี ธงริ้ว ธงสามชาย ธงราว ธงยืนหຌอยระยาง ประดับตຌนกลຌวย ตຌนอຌอย ทางมะพรຌาว ดอกเมຌ สดทาอุบะหຌอยระยຌา มีตຌมหอดຌวย฿บพຌอขวนหนຌานมพระ ตัวพญานาคประดับกระจกวววาวสีสวย ขຌาง โ นม
พระขวนพน กลอง ระฆัง ฆຌอง ดຌานหลังนมพระวางกຌาอี้ ป็นทีนังของพระสงฆ์ ยอดนมอยูบนสุดของนมพระ เดຌรับการตงอยางบรรจงดูลป็นพิศษ พราะความสงาเดຌสัดสวนของนมพระขึ้นอยูกับยอดนม
2. การอัญชิญพระลากขึๅนประดิษฐานบนนมพระ พระลาก คือพระพุทธรูปยืน ตทีนิยมคือ พระพุทธรูปปางอุຌมบาตร มือถึงวัน ขึ้น 15 คา ดือน 11 พุทธบริษัทจะสรงน้าพระลากปลียนจีวร ลຌวอัญชิญขึ้น ประดิษฐานบนนมพระ
ลຌวพระสงฆ์จะทศนารืองการสดใจเปดาวดึงส์ของ
พระพุทธจຌา ตอนชຌามืด฿นวันรม 1 คาดือน 11 ชาวบຌานจะมาตักบาตรหนຌา นมพระ รียกวา ตักบาตรหนຌาลຌอ สรใจลຌวจึงอัญชิญพระลากขึ้นประดิษฐานบน นมพระ
฿นตอนนี้บางวัดจะทาพิธีทางเสยศาสตร์พือ฿หຌการลากพระราบรืน
ปลอดภัย 3. การลากพระ ฿ชຌชือกบงผูกป็น 2 สาย
ป็น
สายผูຌหญิงละสายผูຌชาย
ดย฿ชຌ
พน (ปดี ฆຌอง ระฆัง ป็นครืองตี ฿หຌจังหวะรຌา฿จ฿นการลากพระ คน ลากจะบียดสียดกันสนุกสนาน ละประสานสียงรຌองบทลากพระ ประพณีชักพระ ทอดผຌาป่า หรือ ประพณีลากพระ จังหวัดนครศรีธรรมราช
พือผอนรง ตัวอยาง บทรຌองที฿ชຌ ลากพระสรຌอย : อี้สาระพา ฮล ฮล เอຌเหรกลมกลม หัวนมสาว
สาว เอຌเหรยาวยาว สาวสาวชอบ฿จ สาระ ประพณีลากพระ ป็นการสดงออกถึงความพรຌอมพรียง สามัคคีพรຌอม฿จกัน฿นการทาบุญทาทาน จึง ฿หຌสาระละความสาคัญดังนี้
1. ชาวบຌานชือวา อานิสงส์฿นการลากพระ จะทา฿หຌฝนตกตามฤดูกาล กิดคติความชือวา ฮมือพระหลบ หลัง ฝนจะตกหนักฮ นมพระจึงสรຌางสัญลักษณ์พญานาค พราะชือวา฿หຌน้า การลากพระจึงสัมพันธ์ กียวขຌองกับวิถีชีวิตของคน฿นสังคมกษตร 2. ป็นประพณีทีปฏิบัติตามความชือวา ฿ครเดຌลากพระทุกป จะเดຌบุญมาก สงผล฿หຌพบความสารใจ฿น ชีวิต ดังนั้นมือนมพระลากผานหนຌาบຌานของ฿คร คนทีอยู฿นบຌานจะออกมาชวยลากพระ ละคนบຌาน อืนจะมารับทอดลากพระตออยางเมขาดสาย 3. กิดรงบันดาล฿จ ตงบทรຌอยกรองสาหรับขับรຌอง฿นขณะทีชวยกันลากพระ ซึงมักจะป็นบทกลอน สั้น โ ตลก ขบขัน ละตຌตอบกัน เดຌฝຄกทั้งปัญญาละปฏิภาณเหวพริบ รือพระ รือพระ คือ รถหรือลຌอลือนทีประดับตกตง฿หຌป็นรูปรือ ลຌววางบุษบก ซึงภาษาพื้นมืองของภาค฿ตຌรียกวา ฮนมฮ หรือ ฮนมพระฮ ยอดบุษบก รียกวา ฮยอดนมฮ ฿ชຌสาหรับ อาราธนาพระพุทธรูปขึ้นประดิษฐานลຌวลาก฿นวันออก พรรษา ลากพระทางน้า รียกวา ฮรือพระน้าฮ สวนลากพระ ทางบก รียกวา ฮรือพระบกฮ สมัยกอนจะทาป็นรูปรือ ฿หຌ คลຌายรือจริง โ ละตຌองทา฿หຌมีน้าหนักนຌอยทีสุด จึง฿ชຌเมຌเผสานมาตกตงสวนทีป็นคมรือละหัวทຌายรือ คงทา฿หຌนนหนา ทางดຌานหัวละทຌายทางอนคลຌายหัวละทຌายรือ ลຌวตกตงป็นรูปพญานาค ฿ชຌกระดาษสี งินสีทองทาป็นกลใดนาค กลางลาตัวพญานาคทาป็นรຌานสูงราว1.50 มตร รียกวา ฮรຌานมຌาฮ สวนทีสาคัญ ทีสุด คือ บุษบก ซึงตละทีจะมีทคนิคการออกบบบุษบก มีการประดิษประดอยอยางมาก หลังคาบุษบกนิยม ทาป็นรูปจตุรมุข ตกตงดຌวยหางหงส์ ชอฟງา ฿บระกา ละทุกครอบครัวตຌองตรียม ฮทงตຌมฮ ตรียมหา฿นกระ พຌอ ละขຌาวสารขຌาวหนียวพือนาเปทาขนมตຌม ฮขวนรือพระฮ ขอขอบคุณหลงขຌอมูล : http://0057.blogspot.com/