Azer Aliyev - Azerbaycan-Ermenistan Savaşı (Karabağ Şehitleri) by Türkçü Betik

AZER ALİYEV

AZERBAYCAN-ERMENISTAN SAVAŞI -KARABAG ŞEHİTLERİ-

İstanbul

2001

esertmı,

Azerbaycan

Cumhuriyeti

İçişleri

Bakanlığı Laçm İli Emniyet Müdürlüğü'nde birlikte vazife görürken, sağlanması

Azerbaycan'm için

toprak

Ermeni

gerçekleştirilen harekatlarda

bütünlüğünün

sald1rganlarma

arkadaşlartmm aziz hat1rasma ithaf ediyorum.

karşı

(1987-1994) şehit olan silah

İÇİNDEKİLER TAKDİM

..................................................................................................... .

ÖNSÖZ YERİNE

................. ...................................................................

A. TARİHTE KARABAG

.........................................................................

B. ŞEHİ TI_ER

15 18

............................................................................ ...............

OKTAY GÜLALİ oGLU GÜLALİYEV

İSRAFİL ŞAHVERDİ oGLU ŞAHVERDİYEV ..............................36

...............................................

3. GORHMAZ ABIŞ oGLU EYVAZ.OV

..... ..........................................

4. MEZAHİR SA'Dİ oGLU İSMAYILOV

.............................................

5. N AZ.iM HANLAR oGLU ABDULLAYEV.

..41

..... ..................................

6. RESUL ŞAHVERDİ oGLU ŞAHVERDİYEV

.45

7. Çİ NGİZ BİNNET oGLU CEFEROV

.47

.................................

................................................

8. GORHMAZ EVEZ oGLU İSMAYILOV

.......................................... ..

9. İLGAR NUREDDİN oGLU AL.lJ\HYAROV

..... ................... ..........

10. RÜSTEMJORAOOLU Mİ RZAYEV.. .

. .

.... ..... ..... .... ......................

1 1 . HAFİZ YAGUB OOLU ŞÜKÜROV

.....................................

12. NİYAZ.İ EYYUB oGLU MEMMEDOV

51 53

..........

. . 55

......... ............................. . .

1 3. EDALET HESEN OOLU MEMMEDOV.

.........

.. .

... ...... ................

1 4. SAHİB NERİMAN OOLU EHMEDOV .

.56 57

... .......................................

1 5. ŞERİF MÜZEFFER OOLU ŞERİFOV .. .

..................

1 6. RASİM CALALOOLU BAYRAMOV .

.. ..................

1 7. ELNUR ZAKİR oGLU CABBAROV

...

......... ..... ....

. 60

.................. ...

.......... ........... .......................

1 8. ELMAN GÜDRETOOLU YUSİFOV

.....

1 9. REHMAN ALİ OOLU ALİYEV .

............

.,......................... 64

..... ...... .......... ............................ ....

20.

YUSİF ALİ OOLU BAYRAMOV.

62 65

.. .

.................. ................ . ... ...........

21 . VÜGAR GEMBER OOLU ASLANOV

........ ...................... ...........

22.

MÜŞFİG BEHMEN OOLU KERİMOV

.................. .......................

23.

BEBİR EVEZ oGLU MERDANOV

........................... ...................

24. ŞAHİN ŞİRASLAN oGLU ATAKİŞİYEV

........ .............................

25. EFGAN HANIŞ oGLU GORÇUYEV. . 26.

. .74

................................ ........

NAMIK YEHYA oGLU EMİRALİYEV

.72

.75

........ ....... . ........ ...............

.76

27. SALMAN EYYUB oGLU ZELNALOV

..........................................

28. GERAY AZAD oGLU MEMMEDOV .

.78

. ........... ........ ..... ...............

29. AHMED 30.

MEHEMMED oGLU HÜMBETOV

. 80

.81

........ ............ ........ .

İLHAM HÜSÜ oGLU ORUCOV

......................... ................ .........

3 1 . EŞREF REHBER oGLU MEMMEDOV

.......................... ............

32.

FAZİL CELİL oGLU AGAYEV

33.

TALEH CEMİL oGLU CABBAROV

34.

METLEB MÜSEYİB oGLU MURADOV.

....... ............... ...... .............. ..........

... ..................... .......... .........

............. .......................

35. ENVER ŞAHVERD İ oGLU ŞAHVERD İYEV

..................... ........

36.

NADİR ŞÜKÜR oGLU ORUCOV

.................................................

37. ETİBAR CABBAR oGLU ALİYEV

. 90

..... ................ .............. ......... .

ŞERİ F TAH İ R oGLU MEMMEDOV . 39. VÜGAR SADREDDİN oGLU ABDULLAYEV. 38.

..... .........................................

HAMİD HUDU oGLU HALİLOV 41 . HABİB SEVİNDİK oGLU HALİLOV 40.

............................

....................................................

........................ ........... .........

42. NERİMAN RAMİZ oGLU GASIMOV

.............. ............................

43.

POLAD ASKER oGLU MEMMEDOV

44.

TAH İR MEMMED oGLU MEMMEDOV

TEŞEKKÜR

..........................................

.......................................

..............................................................................................

TAKDİM Gü ney Kafkasya yüzyıllarca Türk devletlerinin hakimiyetinde ve çeşitli kavimlerin birlikte yaşadığı bir bölge olmuştur. Gerek stratejik konumu ve gerekse yer altı ve yer üstü kaynaklarının zenginliği ile dikkatleri daima üzerine çeken Güney Kafkasya'n ın, XIX. yüzyılın ba�larında Rus istilasına uğradıktan sonra, mevcut iktisadi, içtimai ve siyasi dengeleri altüst olmuştur. Kalkasya'yı daha güneydeki sıcak denizlere doğru bir yay ılma alan ı olarak gören Rus idarecilerinin aşağı yukarı yüz yıl süren Çarlık Rusyası ve yetmiş yıl boyunca Sovyet Rusyası döneminde bu bölgede uyguladıkları nüfus ve iskan siyasetleri, günümüze kadar gelen çatışmaların kaynağ ını teşkil etmiştir. Ruslar, Gü ney Kafkasya'da yayılma siyasetlerine dayanak olacak, güveni lir bir kuvvet olarak gördükleri Ermenileri, ayrıcalıkl ı bir zümre haline getirmişlerdi. Önceleri toparlayarak nüfusunu Ermeni yaşayan dağ ı n ı k Azerbaycan'a yerleştirmeye çal ışan Ruslar, daha sonra bu politikadan vazgeçerek Ermenileri Türkiye aleyhinde kullanmaya başlad ılar. Rusya, tarihi emellerine ulaşabilmek için bütün Doğu Anadolu'yu içine alan ve Karadeniz'den Akdeniz'e kadar uzanan büyük bir Ermenistan vücuda getirmek istiyordu. Kurulacak böyle bir Ermeni devletini nüfuzuna alarak Rusya'nın İ ran'dan Basra körfezine ve Türkiye üzerinden Akdeniz'e inmesine mani olmak isteyen İ ngiltere de menfaatlerine uygun buluyor ve destekliyordu. Bu ortamda kurulan Ermeni ihtilal örgütleri bilhassa Taşnaksutyun (Ermeni İhtilalci Örgütleri Federasyonu) Partisi (kuruluşu: Tıflis: 1 890), Kafkasya, Türkiye ve Avrupa'da örgütlenerek Türkiye ve Azerbaycan Tü rkleri aleyhinde şiddet ve sabotaj faaliyetlerine girişti. Taşnaksutyun Kafkasya'daki eylemlerine 1 904 yılından itibaren başladı . Kafkasya'daki 5

Ermenilerin vaziyeti bağımsız bir Ermeni devleti kurmaya m üsait değildi. Çünkü Kafkasötesi (Zakavkaz) denilen Güney Kafkasya'daki 54 kazadan yalnız 5 tanesinde Ermeniler çoğ u n l u ktayd ı . Ermenistan'ın merkezi kabul edilen Erivan'da bile Azerbaycan Tü rkleri çoğunluktayd ı . Tasarlad ı kları m üstakbel Ermenistan için çoğunluğu Ermenilerden oluşan bir arazi hazı rlamak için , 1 905 Rusya ihtilalinden istifade ederek harekete geçtiler. Azerbaycan'da Türk-Ermeni çatışmasının ilki Bakü'de meydana geldi . 1 905 Şubat ayında bir Türk'ün hapishaneye götürülürken Rus alayı nda görevli bir Ermeni tarafı ndan öldürül mesi olayları başlatan ilk kıvılcım oldu. Taşnaksutyun'un çete reisi Nikel Tuman Balayan tarafı ndan b i zzat yöneti len sald ı rılarda Rus o rdusu nda görevli Ermenilerin getirdiği cephane ve silahlar da kullanı ldı. Böyle bir olay karşısında hazırlıklı olan Ermeniler, dört gün süren çarpışmalar sı rası nda Bakü Valisi Nahagidze ve bazı devlet görevlileri yanı nda pek çok Türk'ü de öldürdüler. Bu korkunç olaylar diğer Azerbaycan şehirlerine de s ıçrad ı . 20-21 Şubat 1 905'te Erivan'da, Mayıs'ta Nahçıvan'da olaylar çıktı. En kanlı çarpışmalar 1 5- 1 8 Kası m'da Gence'de ve 24 Kasım'da Tıflis'te oldu. Karabağ ve Şuşa'da Türklere karşı şiddetle saldı ran Ermeniler, çok sayıda Türk evini yakıp y ı kt ı lar. Çarpışmalarda Ermenilerden 40 Türklerden 500 kişi öldü. Bu olaylar s ı rası nda 1 58 Türk köyünün tahrip edilerek yağmalandığ ı , ayrıca çoğunluğu Türk olan 3 . 1 00 ila 1 0.000 kişinin öldüğü bilin mektedir. Olayları n yat ışması iki y ı l ı bulmuştur. Ermeniler, Taşnaksutyun tarafından iyice silahlandırılmış mu ntazam askeri kuvvete sahip olduktan başka, Rus idare mekanizmas ı n a yerleşmiş E rmeniler arcı l ığ ı ile Çar hükümetinden de destek alıyorlardı. Azerbaycan Türklerinin 6

ise o zamana kadar böyle saldırıları önleyecek her hangi bir teşkilatları yoktu. Milli varl ı kl ar ı n ı korumak mecburiyetinde olan Azerbaycan Türkleri, 1 905 yılı sonunda Gence'de gizli Difai (Savunma) Partisini kurarak kendilerine yönelen Ermeni zulüm ve ci nayetlerine karşı mukavemete başladı lar. Bakü, Gence, Nahçıvan gibi merkezlerde şube ve teşkilat kurarak mücadele eden Difai Partisi , 1 908 y ı l ı nda Ahmed Ağaoğlu'nun Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmasından sonra dağılmıştır. Difai Partisi etrafında birleşmiş ve birlikte çal ışmış olan o devrin aydın ve milliyetçi unsurları bu defa 1 9 1 1 'de Bakü'de kurulan Müsavat Partisi etrafı nda topland ılar. Müsavat Partisi, Mehmet Emin Resulzade liderliğinde, Azerbaycan istiklal hareketini hazırlayan parti oldu. 7 Kas ı m 1 9 1 Tde bir ihtilalle iktidarı ele geçiren Bolşevikler, Güney Kafkasya'da istiklal yoluna giren milletleri (Azerbaycan Türkleri ile Gürcü ve Ermenileri) tekrar Rus idaresine almak ve burada bolşevik rejimini yerleştirmek istiyorlard ı . Bolşevikler, Sovyet ekonomisinin ayakta durabilmesi için Bakü petrollerinin mutlaka ele geçirilmesi gerektiğini düşünüyorlard ı . Bunun için Lenin tarafından E rmeni as ı l l ı Stepan Şaumyan, Kafkasya Olağanüstü Komiserliğine tayin edilerek bölgeye gönderildi. Şaumyan'ın görevleri arasında Kafkasya'da Sovyet rejimini kurması ve Doğu Anadolu'da Sovyet Rusya himayesinde bir Ermenistan devletinin kurulması da vard ı . Bakü'de yerleşen Şaumyan, ile işbirliği halinde olan Ermeni komiteleri Kafkasya'da tedhiş faaliyetlerine devam ediyorlard ı . Şaumyan Bakü'deki petrol kuyularında çal ışan işçilere ve Taşnak�utyun yanlısı Ermenilere dayanarak Bakü'nün kontrolünü ele geçirdi. Bakü'de Bolşevik-Ermeni işbirliği ile "Bakü Komünü" denen yönetimini kurdu ve %70'i Ermenilerden oluşan Kızıl Muhafı zlar ad ıyla Bolşevik 7

alayları n ı teşkil etti. Şaumyan'ın emriyle Bakü'de Türk m ahallelerine sald ı ran Bolşevi k K ı z ı l Muhafızlar ve Taşnaksutyun Ermeni kuvvetleri el ele vererek, ağ ı r top ateşinin arkasından yağmalama, kundaklama ve öldürme hareketlerine giriştiler. 30-31 Mart-1 Nisan 1 9 1 8 tarihlerinde üç gün üç gece devam eden korkunç katliamlarda 1 2.000 kadar Türk'ü katlettiler. Can ı n ı kurtarabilenler panik içinde şehri terk ederek Gence'ye sığı nmaya çalıştılar. Bakü'deki bu katliam devam ederken Şemah ı , K ü rdemir, Lenkeran, Salyan, Kuba ve Nuha'da silahsız Türk ahalisi acı masız saldırılara uğrad ı . Bu olaylardan sonra Azerbaycan Türkleri kendilerini bu feci durumdan ancak Osmanlı Devleti'nin kurtarabileceğini düşünmeye başladı lar. Bu arada Güney Kafkasya'yı Gürcülerin, Azerbaycan Türklerinin ve E rmenilerin temsilcilerinden oluşan Tıflis'teki Seym (Meclis) ve onun yönetim organı Mavera-yı Kafkas Komiserliği idare ediyordu fakat Bolşeviklere karşı zayıf d u ru md a idi. Ayrıca Osmanlı Devleti'nin Sovyet Rusya ile imzaladığı 3 Mart 1 91 8 Brest-Litovsk Antlaşması na göre "Elviye-i selase (Kars, Ardahan ve Batum)'nin Türkiye'ye iadesini kabul etmemiş bir barış heyeti göndererek Trabzon ve Batum'da Osman l ı barış heyetiyle müzakerelere başlamıştı . Kafkas cephesindeki savaş s ı rasında Rus işgali altına düşen yerlerdeki Rus orduların ı n silah, cephane ve erzak y ı ğ ı nakları n ı E rmenilere ve G ü rcülere bı rakarak çeki l mesinin ardından, Ermenilerin Tü rkleri katletmeye başlaması üzerine Osmanlı 111. Ordusu harekete geçti. Bu s ırada Tıflis ve Erivan'dan idare edilen E rmeni Kolordusu, 1 9 1 8 yılı başında Çarl ık ordusu komutanlarından General Nazarbekyan idaresinde 1 6.000 kişilik 3 tümen, 1 .000 kişilik bir süvari tugayı ve 4.000 kişilik gönüllü milis alayları ndan meydana geliyord u . Antranik Ozanyan idaresindeki Ermeni kuvvetleri, Erzincan, Erzurum, Bayburt ve Gümüşhane'de Türkleri imha hareketine girişmişlerdi. 8

K ı ş ortas ı nda olmasına rağ men , Vehip Paşa komutasındaki Osmanlı 111. Ordusu 5 Şubat 1 9 1 B'de Bitlis'ten Tırebolu'ya uzanan hattın doğusunda Ermenilere karşı altı koldan başlattığı harekata başarıyla devam etti. 7 Şubatta Kelkit, 1 3 Şubatta Erzincan, 1 9 Şubatta Bayburt, 22 Şubatta Tercan, 24 Şubatta Trabzon, 1 2 Martta Erzurum, Malazgirt ve Hınıs, 1 5 Martta Oltu, 1 6 Martta Köprüköy ve Tortu m, 8 Nisanda Van şehri kurtarıld ı . Böylece Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgeleri düşmandan temizlendi. Ne var ki Ermeniler Türk ordusu önünde süratle kaçarken en korkunç cinayetleri işlemekten ve yakıp yıkmaktan da geri durmadılar. Osmanlı Devleti, Brest-Litovsk Antlaşmasına dayanarak, Trabzon'da bulunan Mavera-yı Kafkasya barış heyetinden Elviye-i Selase'nin derhal boşaltılmasını istedi. Gürcüler Batu m'un, Ermeniler ise Kars ve Ardahan'ın kendilerinde kalmasında ısrar etmekteydiler. Bunun üzerine daha fazla zaman kaybetmek istemeyen 111. Ordu Komutanı tekrar harekata başlad ı . Zira Türk ordusu önünden çekilen Ermenilerin Kars, Sarıkamış ve köylerinde katli amlara başladıkları haber al ınmaktaydı . Sonraları Ermeni çetelerinin 1 91 8 Martının ilk haftasından Nisan ın sonuna kadar 55 gün içinde Sarıkamış ve Kağızman kazalarıyla Kars'ta, Şüregel, ve Zaruşat bölgelerinde bulunan köylere top ve makineli tüfeklerle saldırarak 20.000'den fazla Türk'ü, tüyler ürpertici usullerle ve beşikteki çocuğa kadar katlederek şehit ettikleri anlaşılmıştır. Zayıf direnişlerden sonra 3 Nisan 1 9 1 B'de Ardahan, 1 4 Nisan 1 9 1 S'de B3.tum, 5 Nisanda Sarıkamış ve 25 Nisanda Kars kır� yıllık esaretten sonra anavatana tekrar kavuştu. Brest-Litovsk Antlaşması gereğince Elviye-i selase'de 1 4 Temmuz 1 9 1 S'de başlayan ve birkaç günde tamamlanan halk oylamasında halkın ezici bir çoğunluğu Türk idaresinden başka bir idare istemediklerini açıkça ortaya koymuşlardı r. Elviye-i selase'nin kurtarılması ndan sonra

111.

Ordu 9

Ermenileri takip ederek güneye doğru uzanan demiryolu hattı n ı , 1 6 Mayısta Gümrü, 21 Mayısta Serdarabat ve 28 M ay ısta Karakilise'yi işgal etti. Türk ordusu, bilahare Nahçıvan ve Tebriz'i alarak buralarda asayişi sağlad ı . Trabzon görüşmelerinin sonuçsuz kalması üzerine Mavera-yı Kafkas Barış Heyeti Tıflis'e dönd ü . Fakat, Türk ordusunun bu enerjik harekat ile Kars, Ardahan ve Batum'u alması Tıflis'teki Mavera-yı Kafkas Cumhuriyeti'ni bu defa Batum'da Türkiye ile yeniden barış görüşmelerine başlamaya mecbur bıraktı. Fakat sağlam temeller üzerine oturmayan Mavera-yı Kafkas Federal Cumhuriyeti dağıldı. 26 Mayıs 1 9 1 8'de Gürcüler, 28 Mayıs 1 91 8'de Azerbaycan Türkleri ile Ermeniler bağ ı msızl ıkları nı ilan ettiler. Güney Kafkasya'da başkenti Tiflis olan Gürcistan, başkenti Erivan olan E rmenistan ve başkenti Bakü olan Azerbaycan C u m h u riyetleri kurulmuş oldu . Fakat Azerbaycan C u m h u riyeti'nin başkenti Bakü Bolşevik işgalinde olduğundan Gence şehri geçici başkent tayin edilmişti. Bu üç yeni cumhuriyetin temsilcileri Batum'da Türkiye heyetiyle yaptıkları müzakereler sonunda ayrı ayrı barış antlaşmaları imzalad ı lar. Kuzey Kafkasya temsilcileri de Batum m üzakerelerine katılmış ve Türkiye ile ayrı bir barış antlaşması imzalamıştır. Türkiye, bu antlaşmalarla Gürcistan ve Ermenistan'la hudut meselelerini hallederken, 4 Haziran 1 9 1 8'de Azerbaycan Cumhuriyeti ile imzaladığı barış antlaşmasıyla Azerbaycan'a "gerektiğinde iç asayişin sağlanması için askeri yardım yapmayı" taahhüt etti (4. Madde). Bu s ı rada güçlü bir orduya sahip olmayan Azerbaycan Cumhuriyeti, zor anlar yaşıyordu. Bir taraftan Bakü'yü elinde tutan Şaumyan'a bağlı Bolşevik ve Ermeni kuvvetleri Gence istikametinde yayılıyor, diğer taraftan da Dağlık Karabağ, E rivan ve Nahçıvan bölgelerine sald ırı lar düzenleyen Ermeniler, Türkleri göçe zorluyorlardı . Azerbaycan'ın yardım 10

talebini derhal kabul eden Osmanl ı Hükümetinin gönderdiği kuvvetlerle birlikte Azerbaycan milli kuvvetleri Nuri Paşa _ �omutasında Kafkas lslam Ordusunu teşkil ettiler. Kafkas lslam Ordusu çetin muharebeler sonunda, Bolşevikleri ve onlara yardıma gelen İ ngil izleri mağlup ederek, 1 5 Eylül 1 9 1 S'de Bakü'yü kurtardılar. Azerbaycan Hükümeti Bakü'ye taşınd ı . Kafkas İslam Ordusu bir kısım kuvvetlerini Kuzey Kafkas Cumhuriyetinin yard ı m ı na gönderirken, diğer kuvvetleriyle de Azerbaycan dahilinde faaliyet gösteren Ermeni çetelerini tedibe başlad ı . Fakat çok geçmeden Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1 9 1 S'de Birinci Dünya Savaşına son veren Mondros Mütarekesini imzalamak zorunda kaldı. Bu mütarekenin 1 1 . ve 1 5. maddelerine göre Türkiye, Azerbaycan'daki kuvvetlerini geri çekmeyi kabul ediyordu. Bakü'deki Türk ordusu 1 7 Kasım 1 91 S'de çekildi ve General Thomson komutasındaki İ ngiliz kuvvetleri şehre girdi. İngiliz kontrolü ndeki Bakü'ye tekrar dönen bir kısım Ruslar ve Ermeniler, şehrin kaderine hakim olmaya çalıştılar. Fakat General Thomson, Müttefikler ad ına Azerbaycan Hükümetinin idarede kalmas ını kabul ediyordu. Türk ordusunun Azerbaycan'dan çekilmesini fı rsat bilen Ermeniler, Andranik komutası nda Karabağ'a saldı rdı lar. Ermenilerin katliam ve saldı rıları, bölgedeki kuvvet dengesini bozacak duruma gelince Thomson'un müdahalesiyle durdu ruldular. Ermeniler, Nahçıvan ve Zengezur'da da Azerbaycan Türklerine saldı rılarına devam ettiler. Sonraları İ ngiltere, hem Bolşevik Rusya'ya karşı ve hem de Türkiye ile Doğu Türklüğü'nü ayı ran bir set olacak kendisine bağlı bir büyük Ermenistan devleti oluşturmak için çal ışmaya başladı . İ ngiltere, Ermenistan vasıtası ile Anadolu'yu ve K'.'l fkasya'yı kolayca denetimine alabileceğini düşünüyordu. lngilizlerin desteği nden cesaret alan Ermeniler Doğu Anadolu'ya saldı rarak katliamlara başladı lar. 23 Nisan 1 920'de Ankara'da açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi idaresinde gelişen Milli Mücadelenin liderlerinden biri olan Kazım Karabekir Paşa'nın 11

harekatı i le durdurulan Ermeniler 2 Aral ık 1 920'de Türkiye ile G ü mrü Antlaşmasını i mzaladılar. 28 Nisan 1 920 tari hinde 1 1 . Kızıl ordu Azerbaycan'ı işgal ederken Azerbaycan ordusunun önemli bir kısmı Karabağ'da Ermeni isyan ı n ı bastırmakla meşguldü. Milli Azerbaycan Cumhuriyeti'ne son veren bu işgalin ardından kurulan Sovyet \Y önetim i , Zengezur'u Ermenistan'a b ı rakt ı . Nahçıvan'ın, 'rürkiye'nin ısrarı ile üçüncü bir devlete asla terk edilmemek şartıyla Azerbaycan'a bağlı özerk bir bölge olması 1 6 Mart 1 92 1 Moskova Antlaşmasıyla kabul edildi. Dağl ı k Karabağ ise 1 924 y ı l ı nda Azerbaycan içinde bir özerk bölge haline getirilmiştir. Stalin'in emri ile Dilican, Gökçe gölü havzası ile G ü ney Azerbaycan'a uzanan tahminen 9.000 km2'1ik bir Azerbaycan toprağı E rmenistan'da bağ ışland ı . Ayrıca Sovyetler, 1 944 y ı l ı nda Ermenistan'da yaşayan 1 40.000 Azerbaycan Türkünü zorla göç ettirdi. Azerbaycan toprakları üzerindeki Ermeni talepleri son yıllarda tekrar gündemi getirildi. Ağustos 1 987'de Ermeniler, Karabağ krizini başlattılar. Ermeniler, Karabağ'ın Ermenistan'a bağlanması için, 11 Şubat 1 988'de itibaren Karabağ' ı n merkezi Hankendi ve E rivan'da gösterilere başladı lar. Ermenistan'da yaşayan Azerbaycan Türklerine kötü davran ıldığı yolunda haberler al ınıyordu. Bu arada E rmenistan'daki Azerbaycan Türkleri Azerbaycan'a, Azerbaycan'daki Ermeniler de Ermenistan'a göç etmeye başladı lar. Aral ı k 1 988'de Ermenistan'dan Azerbaycan'a gelen göçmenlerin sayısı 200.000 civarı ndaydı . 2 7 Şubat 1 988'de Sumgayıt'ta çıkan olaylarda 3 2 kişinin öl mesi ve 1 97 kişinin yaralanması üzerine Azerbaycanlı Türler ile Ermeniler arasındaki gerginlik artt ı . Aynı zamanda Karabağ'da da çatışmalar başladı . Azerbaycan Türkleri de 1 6 Mayıs ve 23 Kasım 1 988'de Ermeni taleplerini telin eden büyük gösteriler yaptılar. 1 7 Haziran 1 988'de Karabağ meselesini görüşmüş olan SSCB Yüksek Sovyeti , buranı n 12

Azerbaycan toprağı olduğunu ve sın ırların değiştirilmesinin mümkün olmadığını karara bağlamıştır. 1 989 yazı nda olaylar yine hızland ı . Ermeni saldırıları h ı z ı n ı arttı rarak devam etti. Karabağ ve Nahçıvan'da Ermenilerin, Türklerin oturduğu mahalleleri ablukaya alması, Ermeni çetelerinin Azerbaycan demiryollarında sabotajlara girişmeleri üzerine 29 Temmuz ve 5, 6, 1 2 ve 1 4 Ağustos 1 989 günleri Bakü'de büyük mitingler yapıldı. Azerbaycan Halk Cephesinin yönetiminde genel grevler yapı ldı. Ermenistan'a giden kara ve demiryolu bağlantıları kesilerek bu mütecaviz ülkeye karşı abluka başlatıldı. 23 Eylül 1 989'de Azerbaycan egemenliğini ilan etti. Azerbaycan Bakanlar Kurulu, 5 Ekim 1 989 tarih ve 404 sayılı kararı ile Azerbaycan Halk Cephesini resmen tanıdı . Bundan sonra Azerbaycan'daki istiklal hareketi çığ gibi büyüdü. 1 990 y ı l ı nda Bakü'de büyük mitingler başlad ı . 13- 1 4 Ocakta başlayan Türk-Ermeni çatışmaları gittikçe genişledi. 1 9 Ocakta Bakü'nün Azadlık Meydan ında Azerbaycan Halk CephesiniQ düzenlediği mitingle halkın hü rriyet, bağımsızlık ve egemenlik istemesi komünist yönetimi sarst ı . Kızıl o rdunun görünürde asayişi sağlamak, gerçekte ise bağ ı msızlık isteyen Azerbaycan Türklerinin şahsında Sovyet Cumhuriyetlerinde yaşayan bütün Türklere gözdağı vermek amacıyla müdahalesi Bakü'yü kana boğdu. Ağ ı r silahlarla şehre taarruz eden Kızıl ordu birlikleri halkın üzerine tanklarla ve makineli tüfeklerle ateş açtı. "Kara Ocak" diye anı lan bu sald ı rıda kad ın, erkek, yaş l ı ve çocuk 200'den fazla Azerbaycan Türkü şehit edildi ve 700 kadarı da yaralandı (20 Ocak 1 990). Azerbaycan 30 Ağustos 1 991 tarihinde bağımsızl ığını ilan ederek SSCB'den ayrıldı ve Dağlık Karabağ'ın özerklik statüsünü kaldırdı. Bu arada Eylül 1 99 1 'de bağımsızlığını ilan eden Ermenistan'ın Azerbaycan toprakları na saldı rıları devam etti. Dağlık Karabağ' ı n kontrolünü elinde tutan 13

Ermeniler, 1 992 yıl ı nda Laç ı n koridorunu ele geçirerek Karabağ ile Ermenistan'ı n karadan bağlantısını temin ettiler. Ayrıca 1 993 yılı ilk baharında Kelbecer'i de işgal ettiler. Bununla da yetinmeyen Ermeniler, Fuzuli şehrine karşı sal d ı r ı l ara başlad ı lar. Bu çatışmalar Azerbaycan ile Ermenistan arasında ilan edilmemiş bir savaşa dönüştü . Mayı s 1 994'te Azerbaycan ile Ermenistan arası nda bir ateşkes i mzalandığında Azerbaycan topraklarının yaklaşık %20'si E rmeni işgalinde bulu nuyordu. Ermenilerin işgal ettikleri Azerbaycan toprakları ndan çekilmesi ve barışın sağlanması için Türkiye ve Rusya'nı n sürdürdüğü diplomatik girişimler henüz hiçbir netice vermedi. M uhterem dostum Azer Aliyev, elinizdeki bu eseriyle hem vatan uğrunda canlarını feda eden aziz silah arkadaşları n ı n hatıraları nı yaşatmakta v e hem d e onların verdiği örnek mücadeleyi gözlerimizin önüne sermektedir. Azizi şehitlerin ve hayatta bulunan gazilerin, Azerbaycan'ı n kutsal toprakaların ı savunmak için bin bir yokluklar içinde verdikleri bu örnek mücadeleler, asla unutulmamas ı gereken bir destand ı r. Bu destan gelecek y ı llarda şüphesiz çeşitli yönleriyle ele alınacak ve araştırılacaktır. Kendisi de Karabağ Gazilerinden biri olan Azer Aliyev'in, maddi olarak küçük ama manevi değeri çok büyük olan bu eserini Türkiye Türkçesine çevirmek, dizgisini yapmak ve siz okuyuculara takdim etmekten büyük mutluluk duymaktayı m. Yrd. Doç. D r. Halil BAL İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi

ÖNSÖZ YERİNE Karabağ , dünyaya "Karabağ Kültürü" adı ile büyük maddi ve manevi servetler bahşetmiş, Azerbaycan'ın çok eski ve zengin tarihe, ılıman iklime sahip tarihi eyaletidir. Akdeniz ve etrafı ve Kuzey Afrika ile birlikte insanlığın ulu atalarının mevcut olduğu bölgeye Karabağ da dahil edilir. Dicle ve Fırat ı rmakları arasında var olmuş eski Babil ile analoji mukayesesi mümkün olan Kür ve Aras ırmakları aras ı nda yer alan Karabağ'da hayat Taş Devrinden başlayarak aral ıksız devam etmiştir. Bunu ülke topraklarında en eski insan yerleşim yeri olan Azıh mağarasında ortaya çıkarılmış maddi kültür numuneleri gösteriyor. Tabiat Karabağ toprağ ı na bol ni met, insanlarına mağrurluk, kalbi genişlik, samimilik, sadakat bahşetmeyi unutmad ığı' gibi, sanki komşu hıyaneti payını da ondan esirgememiştir. Doğu ve Batı işgalcilerinin tarih boyunca göz diktiği Karabağ'ı işgal etmeye niyet edenler bu hıyanetlerden zaman zaman ve sıkıntıya girmeden istifade etmişlerdir. Halkı mıza karşı onların en büyük hıyaneti Arap işgali s ı rasında olmuştur. Ermeniler o zaman Araplara yardım ettiler: kendileri Azerbaycan'da kuvvetlenmek için Alban Kilisesini Gregoryanlaştırmaya gayret gösterdiler. Safevi Devleti'nin çökmesi ile Ermeni hıyanetinin yükselişi başladı . Paylarını alıp önce 1. Petro'nun, sonra ise Nadir Şah'ın ve Kaçarların kuvvetlerine, tekrar Çarın ordularına öncülük ederek Azerbaycan'ın zayıflamasına ve işgaline yol açtılar. Mükafat olarak 1. Nikola'nın 21 Mart 1 821 tarihli fermanı ile Nahçıvan ve Revan Hanlığı lağvedildi ve "Ermeni Vilayeti" adı ile idari birim kuruldu. Böylece, Güney Kafkasya'da Ermeni devletinin kurulmasının iktisadi ve siyasi zemini oluşturuldu. Sonra ise Azerbaycan toprakları üzerinde şimdiki Ermenistan Cumhuriyeti'ni kurdular. 15

E rmeni tarihçisi K . P. Patkanov'un yazd ı ğ ı gibi "Ermenistan bir devlet olarak" insanlık tarihinde hiçbir rol oynamamış, onun adı ülkenin coğrafi terimi olup güçlü komşu devletleri n : Asurilerin, Midyal ıların , İ ranlıların , Arapların, Türk boyları n ı n , Moğolları n, Rusların . . . kendi anlaşmazl ıklarını hallettikleri yer olmuştur. Çarl ı ğ ı n G üney Kafkasya'yı işgalinde hizmetleri m ukabili nde Ermeniler buraya göç ettirildiğinde onlarda "Büyük E rmenistan" hülyası öyle coştu ki, V. L. Veliçko'nun gösterdiği gibi haritalarında s ı n ı rları nın bir ucu Voronej'e kadar uzand ı . Onlar Azerbaycan hanl ı kları na ve G ü rcü krallıklarına ait arkeoloji ve etnografik abideleri yok etmeye başlad ılar. Karşılığında saksı , taş üzerine Ermenilerin yerli halk olduğu hakkında sözler yazıp Arkeoloji abideleri olan yerlere gömerler, bunları mimari eserlere yerleştirirdiler. Böyle benimseme siyaseti Ermeniler tarafı ndan şimdi de devam ettirilmektedi r. Her halde bu bir gerçektir ki, Ermeniler Azerbaycan toprakları ü zerinde "Büyük Ermenistan" meydana getirme planları n ı birbiri ard ınca, merhale merhale hayata geçiriyorlar. Ben, 1 6 Eylül 1 992 tarihinde Rusya Federasyonu'ndan Azerbaycan C u m h u riyeti İçişleri Bakanl ı ğ ı ' n ı n Laçın İ l Emniyet Müdürl üğü'ne çatışma bölgesine kendi raporuma dayanarak geldim. Bizim mecburi celb olunduğumuz bu muharebede ü lke toprakları m ı z ı n zapt ve işgal , soydaşlarımızın vahşice yok edilişinin canlı şahidi oldum. Laç ı n İ l i topraklarında şahsen iştirak ettiğim efsanevi Hoçaz çarpışmaları. .. Laçın İl Polis Şubesinin özel heyeti 6 Ekim 1992'de Ermenistan'ı n Gorus şehrinden Azerbaycan'ın Şuşa şehri n e açı lmış geçidi ağır çarpışmalar sonunda ele geçirdi, Hoçaz kayası ve Hoçaz köyüne tamamen hakim oldu ... Bu zamanı ömrümün en şerefli günleri saymaktayım. Harp tarihine altın harflerle yazılan bu çarpışmalarda Laçın polisi çok kayıp verdi. 16

Esasen Laçın ilinin sakinleri olan bu efsanevi kahramanlar yiğit Azeri oğulları idi. Onların geçtiği şerefli muharebe yolu orta ve yüksek okullarda ders olarak okutulmal ı , gelecek nesillerin askerlik ve vatanseverlik eğitiminin temelini teşkil etmelidir. Allah bu yolda şehit olan Azerbaycan'ın kahraman oğullarına rahmet eylesin! Bu naçiz eserimin Türkiye'de yayınlanması için teşvik ve yardı mlarını esirgemeyen İ stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyelerinden Sayın Prof.Dr. Mehmet SARAY'a, metni Türkiye Türkçesine aktaran ve dizgisini yapan Yrd.Doç.Dr. Halil BAL'a ve zaman zaman fikirlerinden yararlandığım Dr. Muhammet ERAT'a, ayrıca değerli yardı mları için Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi öğrencisi Vidadi MAHMUDOV'a teşekkür ederim. Azer

ALİYEV,

İstanbul, Nisan

2001

A - TARİHTE KARABAG Kür ve Aras arasındaki topraklar medeniyetin en eski ve ilk ocaklarından biri sayılır. Burada üçüncü jeolojik devrin sonunda, dördüncü devrin başlangıcı nda insanın yaşaması için tabii şartlar mevcut olmuştur. Bu bölge Akdeniz ve Kuzey Afrika ile birlikte insanl ığın büyük ataları nın ortaya çıktığı bölgeye dahildir. İnsan burada bio-sosyal ve sosyal varl ık olarak teşekkül etmiştir. Bu Azıh mağarası nda ortaya çıkarı l m ı ş arkeolojik materyaller gösteriyor. Karabağ tarihi-etnografik eyalet olarak evvelce Alban devletinin içinde yer alm ı ş, sonra bütün Azerbaycan ile birlikte Arap Hilafeti nin idaresi altına düşmüş, Arap devletinin sona ermesinden sonra IX-X. asırlarda Saciler devleti nin, X. asırda Salariler, Xl- Xl l . asırlarda Şeddadiler, Xl l-Xl l l . ası rlarda Atabey-Eldegizler, Xlll. asrın ikinci yarısı ndan XIV. asra kadar İ lhanl ı lar (Hülagular) devletinin içinde yer almıştır. Safeviler devleti Karabağ eyaletinin toprakları nı içine alan merkezi Gence şehri olan Karabağ Beylerbeyiliğini kurd u . Beylerbeyiliğin kuzey s ı n ı rı Gürcistan'ın Samhet dağlarına ulaşıyordu. 1 836 yılında Nadir Şah kendi aleyhine hareket eden Gence Han sülalesi ni (Ziyadoğulları) cezalandırmak için Kazah ve Borçalı bölgesini Karabağ Beylerbeyiliğinden al ıp Gürcistan'a verdi. Kaynaklardan anlaş ı l m aktad ı r ki, Şeddadiler devleti Karabağ Beylerbeyiliğinin toprakları n ı tamamen içine almıştır. Değişik zamanlarda Azerbaycan' ı n devlet ve eyalet s ı n ı rları değişse de, kendine has maddi, iktisadi ve manevi kültürü ile tanı nan Karabağ bir etnografik eyalet olarak kendi gelişmesini aral ıksız olarak devam ettirmiştir. XVl l . asrı n sonu ndan XV l l l . asrı n ortalarına kadar Azerbaycan feodal devletlere (hanlı klara) parçalandığ ı zaman Karabağ Beylerbeyiliği yerinde Karabağ ve Gence 18

hanlıkları kuruldu. Karabağ muhtelif Azerbaycan devletlerinin idaresinde devrin idari teşkilatı çerçevesinde sınırları kısmen değişse de kendi geleneksel ekonomisinin, maddi ve manevi kültürünün kendine mahsus özelliklerini yaşatmıştır. xvıı. asrın iki nci yarısında müstakil Karabağ Hanlrğ ının kurulması , onun kendi müstakilliğini korumak için aldığı iktisadi, siyasi ve medeni tedbirll!r, eyaletin sosyal-iktisadi hayatında yükselişe ve ilerlemeye sebep olmuştu. Hanlık güneydC!ğudan Kü r-Aras ı rmakları kavşağ ı, güneyden Aras ı rmağ ı , batıdan Karabağ dağları adı verilen Köşbek, Salvartı ve Erikli dağları ile Gökçe göle kadar uzanmış, kuzeyden Goren-Kür ı rmağı ile sınırlanmıştı. Karabağ 1 7 mahalle bölünmüştü: Sisyan, Demirci Aslan l ı , Güpara, Bergüşad, Bahabyurd, Kebirl i , Tal ı ş, Cavanşir, Haçın, Çilebird, Hırda - para Dizah, Otuziki, Yirmidört, Karaçorlu, Verend, Dizah ve Acantürk. On iki mahallenin ahalisi bi rkaç köy istisnasıyla tamamen Azerbaycanlılardan ibaret idi. Dizah, Verend, Çilebird, Haçın, Talış melikliğine hamse adı veriliyordu . Bunların ahalisinin bir kısmı Hristiyandı . Karabağ kendisinin maddi ve manevi kültürünün bütün unsurlarıyla tamamen Azerbaycan halkına ait idi. Karabağ hal ı s ı , Karabağ giyim tarzları, el işi işlemeler sadece Azerbaycan'da değil bütün doğu ülkelerinde tan ınmıştı ve yüksek bir değer verilirdi. Karabağ'da kendine has tartı ve ölçü birimleri vardı. Köy ekonomisinde yüksek gelenekse! tarım ve sulama kültürü yayılmıştı. Karabağ, hayvancılık sahas ı nda sadece Güney Kafkasya'da değil dü nyaca tan ınmıştı. Karabağ koyunu, Karabağ ineği, Karabağlı ad ı ile tanınmış Türk menşeli Karabağ ahalisinin yüksek ekonomik kültü rü n ü n ürünleridir. Bu nlar Karabağ'ın toprağ ı n ı n , suyunun, havasının sırları nın tecrübe edilerek öğrenilmesi ve 19

hayvancı l ı kta belirli ayı klama usulleri tatbiki neticesinde mümkün olmuştur. Manevi kültürün en mühim sahalarında da Karabağ belirli tarihi özelliklere sahip olmuştur. Özellikle XVl l.-XV l l l . ası rlarda Azerbaycan edebi dilinde ahenk kanunu Karabağ dialektinin tesiri ile gelişmiştir. Karabağ şairlerini birleştiren " M eclis-i üns" ve "Meclis-i faramuş" kendi üslubu ile tanı nırd ı . Karabağ musiki okulu ise bütün Doğuda meşhur idi. Büyük musikişinas V. Vinogradov, Şuşa müzisyenlerinin Azerbaycan musikisinin tarihini yapm ış ve onu yalnız kendi vatanlarına değil, ayn ı zamanda Doğunun başka ülkelerinde de temsil etmiş olduklarını yazıyordu. Karabağ'ın başşehri olan Şuşa Güney Kafkasya'n ı n konservatuarı sayılmıştır. ·

Karabağ'da belirli özellikleri ile şekillenip gelişen ekonomi, maddi ve manevi kültür bütün unsurları ile birlikte bir kökten beslenir, tek temel üzerinde dururdu. Hatta ahalinin dağ l ı k bölgelerde yaşayan belirli kısmı Hıristiyan olsa da H ı ristiyan kültürü yal nız bu ahalinin dini inançlarında fark edilirdi (Osetinlerde, Tatarlarda olduğu gibi) . Bu fikri ilim alemi nde yüksek nüfuzu olan birçok alimler söylemişlerdir. Bura İ . P. Petruşevski'nin kanaati daha objektif sayılmalıdır. 1 928 y ı l ı n ı n Temmuz-Ağustos ayları nda G . M. Ter Serkisyan'la birlikte Dağ l ı k Karabağ ve Zengezur'da etnografik seferde olan alim Karabağ'ın Türk ve H ı rıstiyan (Ermeni) ahalisinin muhtelif bitkilere, ağaçlara, hayvanlara, güneşe ve s. beslediği eski inançları , Hı ristiyan ve Müslüman dini i n ançları ve merasimlerine ait etnografik malzeme toplamıştı. İ . P. Petruşevski, "Karabağ ahalisinin Müslüman ve H ı ristiyan dinine itikadı zayıf olmuştur, onların eski inançları yayg ı n ve çok kuvvetlidir" diye yazmaktadır. O, H ı ristiyan abidelerine gösterilen alaka hakkında, "Tetav ve Gandzasar manastı rı na Ermeniler tesadüfen geliyorlar, daha doğrusu , Gandzasar manastırına son zamanlarda hiç gelmiyorlar. Onlar çok hasis oluyorlar" diye yazmaktadı r. Bu ziyaret 20

yerlerine, birinci sı �ada Gandzasar'a Türk hayvan sahipleri _ sık sık geliyorlar. Ozellikle büyükbaş hayvanları yaylak ve kışlağa götürürken mutlaka manastırlara gelirler ve çok cömertlik gösterirler. Karabağ ahalisinin maddi, ekonomi, manevi kültürü, inanç ve ö'rtlerine ait zengin etnografik malumatı tahlil edip tarihi kaynaklara dayanan İ.P. Petruşevski , "Karabağ hiçbir zaman Ermeni kültürünün merkezi olmamıştır. Karabağ kültürü tek kültür olup Azerbaycan halkına mahsustur", kanaatine varır. Ermenilerin Karabağ'la alakası ne zaman , nasıl oluşmuş ve hangi merhalelerden geçmiştir? Ermenilerin Karabağ'la alakası ve onların burada yerleşmeye çalışması muhtelif devirlerde Azerbaycan'ın işgali sırasında onların yabancılara yaptıkları tarihi hizmetleri ve dini itikatları ile alakal ıdır. Araplar Azerbaycan'ı işgal ettiği zaman Albanya'da, Bizans İmparatorluğu'nda olduğu gibi Hıristiyan dininin diofizit mezhebi mevcut idi. Ermeniler ise monofizit-gregoryan mezhebine mensup idiler. Bu sı rada Arap Hilafeti Bizans İ mparatorluğunun yegane rakibi idi. Araplar, Bizans İ mparatorluğunun nüfuz dairesinde olan ülkeleri almak için onlardan razı olmayan kuvvetlerden istifade ediyorlardı . Böyle kuwetlerden bir de Ermeniler idi . Azınlık halkların çoğunluk halklar üzerinde üstünlüğünü kurmakla onlardan istifade etmek siyaseti müstemlekecilik tarihinde istifade olunan ananevi usul olduğuna işaret etmek Lazımdır. Bu yönden de Ermeniler, Araplar için elverişli idi, çünkü müstakil devlete sahip değildiler, nüfusları az olup dağınık yaşıyorlardı. Arap Hilafeti, Ermenilere dini hürriyet vererek hem Bizans ve hem de Albanya'ya karş ı onlardan istifade etti. Ermenilerin başlıca vazifesi dini mezhepçe birbirine bağlı 21

olan Albanya ile Biians İmparatorluğunun alakasını kesmek idi. Ona gere de Ermeni Katogikosu İlya, Hilafete Alban kilisesinin Bizans'a temayülü olduğu hakkında malumat verdiği gibi Hilafetin gayreti ile (tahminen 704 yılında) Alban kilisesi E rmeni Gregoryan kilisesine bağland ı . Böylece Ermeni kilisesi, Alban kilisesini Gregoryanlaştırmaya başladı. Lakin bu ahalinin ciddi mukavemetiyle karşılaştı. Çünkü Albanya Arapların hakimiyeti altında olduğu için, İslam dinini kabul eden ahali bir sıra ağır vergilerden kurtulmakla beraber, Müslüman ü lkelerde serbest faaliyet göstermek i mkanını da kazanıyordu. X. asrın sonlarına doğru Albanya'da İslam dini esasen üstünlük kazand ı . H ı ristiyan dininde kalan ahali ise şimdiki Dağ l ı k Karabağ'ın az bir kısmını oluşturan topraklarda toplandı ve H ı ristiyan Haçın Knezliğini kurdu. Haçın H ı ristiyan Knezliği esasen E rmeni Gregoryen kilisesinin tesiri altında olduğ undan kilise defterhanesinde işler E rmenice yürütül meye başland ı . Lakin Alban kilisesi Gregoryanlaşmaya karşı ciddi mukavemet gösteriyor, küçük bir arazide olsa da, kendi müstakilliğini koruyabiliyordu. Xl ll. asırda Haçın Knezi Hasan Celal'in devrinde Gandzasar manastı rının inşa edildiği, Alban Katoli kosunun merkezinin kurulduğu ve yeniden diofizit mezhebinin galip geldiği görülmektedir. Bu merkez müstakil faaliyet gösterip Ermeni kilisesi ile anlaşmaya başladı. Alban kilisesinin bu üstünlüğü Çarl ığın Azerbaycan'ı işgal etmesinden sonra da, yani 1 836 yılına kadar devam etmiştir. Bu yılda Petersburg mukaddes sinodunun kararı ile Alban kilisesi resmen kapatılmış ve bir Ermeni kilisesine çevrilmişti. Tarihçiler, Arsah-Xaçın bölgesinde H ı ristiyanlığın Alban d iofizit ve E rmeni monofizit mezheplerinin tesirinden bahsederken Albanların, bu bölgede yaşayan insanların etnik mensubiyetinden, bölgenin iktisadi, kültürel yönden hangi etnoğrafik eyalet ve devletle tarih i bağları olduğunu 22

belirtmekten kaçınıyor, ya da buna ikinci derecede bir mesele olarak bakıyorlar. İ . P. Petruşevski Zengezur ve Dağlık Karabağ'a ait yaptığı tarihi ve etnografik araştırmalara dayanarak Karabağ ahalisinin bir kökten olduğu kanaatine varmıştır. 1 723 yılında Karabağ melikleri 1. Petro'ya mektubunda kendilerini Alban (Ağvan) adıyla tanıtmış, ayrır,a onlarla komşu olarak yaşayan ahalinin Müslüman Alban (Ağvan) olduğunu göstermişlerdi. Bu gerçek de Karabağ ahalisinin etnik yapısının aynı menşeli olduğuna delalet ediyor. Diğer taraftan Karabağ'ın idari teşkilatında bulunan "meliklik" anlayışı yalnız Azerbaycan'a mahsus idari teşkilat sistemidir. Azerbaycan'ın melik-feodal anlayışının Ermenice karşılığı "naharar"dır. Bu terim ne Karabağ'da, ne de Azerbaycan'ın diğer bölgelerinde kayda alı nmamıştır. Ayrıca toponomist ve dilci alimler Karabağ, Arsah, Haçın, Alban, Aran terimlerinin Türk menşeli olduğu hakkında hemfikirdirler. Alban etnonimi kendi paralelinin ancak Türk halkları - Kazak, Kırgız, Türkmen, Türk ve diğer Altay halkları arası nda bulurlar. Dağlık Karabağ Arsah (er-sak) adını M.Ö. VI. Asırda Kür-Aras ırmakları arasında kendi krallığını kuran İskitlerin adından almıştır. Asur kaynaklarında Aşguza olarak kaydedilmiştir ( İ skitlerin Türk menşeli olduğu artık ilmen ispat edilmektedir) . Karabağ'ın dağlık kısmını teşkil eden bölgede ahalinin kuvvetlenmesi sayesinde Haçın ahalisi üstünlük sağladığında, bu bölge Haçın bölgesi, Cavanşir sülalesi siyasi hayata hakim olduğunda ise Cavanşir bölgesi adını almıştır. Karabağ tarihinin en iyi bilinen çağı da Cavanşir sülalesinin siyasi hükümranlık devridir. Karabağ hanları sülalesini de Azerbaycan'a bu Cavanşir nesli vermiştir. Hatta bazı tarihçiler Karabağ'ın Cavanşir neslini Vll. asırda Alban hükümdarı olan Cavanşir sülalesinin varisleri kabul ediyorlar. Meliklik ahalisinin etnik yapısının belirlenmesinde köy adları daha objektif malumat veriyor. 23

H aç ı n melikliği, Hındırıstan, Seyidbey, Sarakeşim, Badare, Kayabaş ı , Horamud, Koladağ, Bağl ıyol, Şelve, U rahaç, Van ı h l ı , Tal ı ş bölgesi : Karaçınar, Tal ış, Ergeç, Karabulah, Buzlah, Ağçakend (sonuncu Müslüman köyü idi) , Çilebend bölgesi : Kisabert, Gülyatak, Küçük Karabağ , Ulu Karabağ, Magauz, Hasanriz, Yengice, Nahçivanik'den ibaret idi. işaret edilen bu köy adlarının Azerbaycan menşeli olduğunu izaha lüzum yoktur. Yalnız iki-üç köy adında E rmenice söz tamlaması vard ı r. Bunlar da Çarl ı ğ ın Ermenilerin buraya göç ettirmesinden sonra kurulmuştur. Diğer i ki bölgede de köy adları gösterildiği gibidir. 1 BBO'li yıllarda Karabağ yaylalarında araştırmalar yapan M.A. Skibitski, Karabağ dağlarında 567 yaylak ve yurt yeri kaydetmişti. Sulardan yalnız bir yer adının Rusça, 2 yer ad ının Ermenice olması mümkündür. Karabağ, adının tahlili, ayrıca Alban etnonominin etnik menşeinin tahlili için de özel bir öneme sahiptir. Karabağ yer ad ının manası hakkında muhtelif fikirler vardır. Bunlardan biri, ülkede "kara üzüm" yetiştirildiğinden ve yahut ülkede güya "kara yaprakl ı" bağlar olduğundan ona Karabağ denilmiştir. Ş. Cemşidov ise Karabağ sözünü "Şimal-garb bağı [kuzey batı bağı]" gibi izah etmeye çalışmıştır. Onun fikrince, Karabağ düzüne ad Beylegan'dan verildiği için (Karabağ düzü Beylegan şehrinin kuzey doğusunda olduğundan) o böyle adlandırılmıştır. Bu konuda fikir ileri sürenlerden bazıları Karabağ'ı ülke veya düzlük gibi tasawur etmiş, "bağ"ı bazen "orman" gibi anlamışlard ı r (ülke baştan başa bağ olamaz, orman olabilir) . Araştırmacıları e n çok şaşı rtan "kara" sözü olmuştur. Ş . Cemşidov'dan başkaları h e r yerde "kara"yı renk olarak anladıklarından, Karabağ'ı "kara üzümlü", "kara yapraklı bağ"' gibi izah etmeye çalışmışlardır. Cumhuriyetin yer adları içinde kara kelimesi geçen coğrafi adların incelenmesi sonunda "renk", "ağır", "garb", "büyük'', "koçak", "sık", "kalın'', "çokluk" 24

manalarında kullan ıldığı belirlenmiştir. Bazı araştı rmacılara göre, Karabağ tarihi etnografik eyaleti adını eski Karabağ şehrinden almıştır. Toponomist R. Yüzbaşov, Karabağ şehrinin Vll. asırda Alman seyyahı A. Oleari'nin tertip ettiği haritada Karabağ şehrinin Fuzuli ilinin Horadiz demiryolu istasyonundan doğuda, Güney Azerbaycan'da, Aslanduz köyü yakınında Karasu çayının Aras'a dökülen mansabına yakı n topraklarda olduğu gösterilmektedir. Araştırmacılardan Karabağ' ı n etnonim olduğunu en çok müdafaa eden İ lhami Cafersoylu'dur Yazık ki, Karabağ'ın yer adından bahseden yazarlardan hiçbiri Çelebird bölgesindeki Küçük Karabağ, Ulu Karabağ (bazı kaynaklarda Büyük Karabağ olarak da geçer) yer adlarından bahsetmemiştir. Ulu Karabağ'ın sık ve gür ormanl ık bir bölgede bulunması Karabağ yer adını sık, ve gür ormanl ık yer olarak izah eden yazarların fikrini açıkça tasdik ediyor. Karabağ yer adının sık ormanlık, bağlık arazi manasına geldiği fikri kabul edilirse, Karabağ şehrinin yarı sahra Aslanduz ovası nda yer alması mantıksız olur. Diğer taraftan şehir bir ülke ve eyaletin ticaret, sanat ve kültür merkezi olarak onun dahilinde yer aldığı halde, Karabağ şehrinin Karabağ eyaletinden uzakda, hatta Aras ırmağ ı n ı n güneyinde, Aslanduz ovas ında yer alması pratik olarak mümkün değildir. Azerbaycan toprakları nda yer adı olarak günümüze ancak Ulu Karabağ (Büyük Karabağ) ve Küçük Karabağ yer adları ulaşmıştır. Ulu Karabağ yer ad ında yer alan "Ulu" sözü bu meskun yerin çok eski zamanlarda, insanların esas olarak toplayıcılık ve avcılıkla yaşad ığı devirde kurulmuş olduğunu gösterir. Onunla birlikte Karabağ anlayışı da meydana gelmiştir. Bu meskun yer tedricen gelişmiş, köye, şehre dönüşmüştür. Lakin Azerbaycan'ın dünya ülkeleriyle iktisadi ve kültürel ilişkilerinin daha h ızlı artt ı ğı bir zamanda bu şehir tabii ve coğrafi şartları sebebiyle (her taraftan sarp dağlar ve 25

geçilmez ormanlarla çevrili olduğundan kervan yollarının geçmesi m ümkün değildi) eyalet ve ülkenin kültürel merkezi seviyesine yükselememiştir. Dünya ticaret yolları üzerinde yer alan Beylegan, Serde ve Gence şehirleri gelişerek Karabağ'ın ve Azerbaycan'ın kültür merkezine çevrilmiş, Karabağ şehri ise sıradan eyalet şehri seviyesinde kalm ıştır. Kaynakların verdiği bilgilerden anlaş ı ldığına göre, şehrin çeşitli sebeplerle birkaç defa yıkılması da onun gelişmesine mani olmuştur. Bizce, Ağdere (Mardakert) ilinde yer alan Büyük Karabağ köyü kaynakların haber verdiği Karabağ şehrini n kalıntısıd ı r. Bu ihtimalin hakikate ne kadar uygun olduğu nu Büyük Karabağ'da yapılacak arkeolojik kazılar gösterecektir. Acaba Ermeni topluluğunun kurduğu köye Ulu Karabağ, Küçük Karabağ adı n ı vermesi ne kadar akla yakınd ı r? Niçin d ışardan Karabağ'a gelen Ermeniler, Ağdere'nin adı n ı değişti rip Mardakert, U l u Karabağ ' ı n ad ı n ı Mets-Şen koydular, Dağlık Karabağ'ın yer adları nı toptan değiştirmeye başladılar? Karabağ tarih boyunca Azerbaycan'ın iktisadi yönden zengin, gelişmiş bir eyaleti olmuştur. O, coğrafi mevkiine göre doğu ve batı ülkeleri arasında bir köprü gibi idi. İran devleti Karabağ'ı Gü ney Kafkasya'nın anahtarı, Rus Çarl ığı ise sadece Azerbaycan'ı n değil bütün İran'ı n kapısı kabul ediyordu. Avrupa'nın jandarması, Asya'nın celladı olan Çarlık, bu özelliklerini Azerbaycan'da da gösteriyordu. Her yerde olduğu gibi o, Doğuda da milletleri ve halkları karşı karşı ya getiriyor ve Azerbaycan'ı işgal etmek için Ermenilerden bir vasıta olarak istifade ediyordu. XVl l . asrı n sonu ile XVl l . asrın başlarında zayıflamış olan Safevi devleti son günlerini yaşamaktaydı. Artık ayrı ayrı beylikler merkeze tabi olmuyordular. Safevi devletinin küçük beyliklere parçalanması Azerbaycan'a göz diken devletlerin dikkatinden kaçmadı . Bunlardan bir de Rus Çarlığı idi. Kuzey 26

Savaşını galibiyet ile bitiren Rusya'yı imparatorluk, kendisini imparator ilan eden 1. Petro Azerbaycan'ı işgal etmek, burada kendine destek bulmak maksad ıyla Ermenilerden ve Hıristiyan taassubundan maharetle istifade etti. Ermeniler, Azerbaycan'ın tabii ve coğrafi şartları , sosyal ve siyasi vaziyeti hakkında malumat veriyor, muharebe zamanında yolları göstermek ve s. meselelerde Rus ordularına yardım ediyorlard ı . İbrahim Han'ı devirmek maksadıyla Melik Cümşüd 1 796 yılında Gürcistan'a gitmiş, orada Rus Çarlığına hizmet etmek için mukavele imzalamış ve bu hizmeti mukabilinde Çar Pavel ona her yıl 1 .400 Ruble maaş bağlamıştı. O bu maaşı sürekli almıştı. Karabağ' ın işgali ve İbrahim Han'ın öldürülmesi planını Ermeniler hazırlamışlardı. 1 822 yılında Karabağ Hanl ığı lağvedildi ve yerine aynı adla eyalet kuruldu ki, bu eyalet de 1 840 yılında Şuşa kazası na çevrilip Kaspi (Hazar) vilayetine dahil edildi. 1868 yılında Yelizavetpol (Gence) eyaleti kurulurken Şuşa kazası bu eyalete dahil edildi ve onun içinde Zengezur kazası kuruldu. 1 883 yılı nda Şuşa kazasının içinde yeni Cavanşir ve Cebrayıl kazaları kuruldu. Karabağ'ın bu idari teşkilatı 1921 yıl ına kadar devam etmiştir. Ermenistan SSC kurulurken tarihi Karabağ'ın büyük bir kısmı olan Zengezur kazası 1 921 yılında ona verildi. 1923 yılında ise Karabağ'ın dağlık kısmı ndaki (Cavanşir kazasının tamamı, Şuşa ve Cebrayı l kazalarının dağlık kısı mları) Ermenilere muhtariyet verildi. Böylece Dağlık Karabağ Muhtar Vilayeti kuruldu ve o zamandan beri Dağl ık Karabağ terimi ortaya çıktı. Rusya Çarl ığı, Karabağ Hanlığı ndaki yerini kuvvetlendirmek ıçı n Güney Kafkasya'nın diğer eyaletlerindeki Ermenileri buray a göç ettirdi. 1 905 yı l ı� dan başlayarak çeşitli zamanlarda lran'dan Azerbaycan'a bırçok Ermeni ailesi göç ettirilmiştir. 27

Çarl ı k memurları XIX. asrın başlarında Karabağ'ın genel nüfusunu ve bu rada yaşayan halkların ayrı ayrı sayılarını öğrenmek için çalışmalar yapmışlardı. 1 805 y ı l ı nda Karabağ'da 1 0.000 ailenin yaşadığını gösteren bir kaynak, 1 805 yılında ahalinin sayısının azalıp 7.474 aileye indiğini kaydediyor. Zikredilen yıllarda Karabağ nüfusunun azaldığını bütün kaynaklar bildiriyor. Karabağ ahalisinin sayısı ve etnik yapısı hakkında daha geniş bilgi veren mühim belge Yermolov ve Mogilyovski tarafından tertip edilen Karabağ eyaletinin vergi defteridir. 1 823 yıl ına ait bu belgede köyler ve ailelerin sayısı, milliyeti gösterilmektedir. Belgenin hazı rlanmasında şovenist ve milliyetçi ruh haleti kendisini göstermektedir. Öyle ki, Ermeni ailesi yerleştirilen her hangi bir Azerbaycan köyü esassı z şekilde Ermeni köyü olarak kaydedilmiştir. Bu kaynağ ın diğer bir noksan tarafı ise defterin tertibine kadar Karabağ'a göç ettirilmiş Ermeni ailelerinin sayıları ayrı olarak l istelendiğinden, bu rada işgalden önceki E rmeni ahalisinin sayısını belirlemenin mümkün olmamasıdır. Belgede 1 823 yılında Karabağ'da ahalinin sayısı ve milli yapısı aşağıdaki cetvelde gösterildiği gibidir: Şehirde

Köyde

1 57.229

1 .1 1 1

1 4.61 8

Ermeni

4.366

421

3.945

Toplam

1 6 1 .595

1 .532

1 8.563

Milletler Ailelerin sayısı Azeri

Görüldüğü gibi, 1 893 y ı l ına kadar Karabağ'a göç ettirilenlerle beraber eyaletteki Ermenilerin umumi sayıları artmış 4.366 aileye varmıştır. Sonraki yıllarda da Karabağ'a Ermenilerin göç ettirilmesine devam edilmiştir. 1 825-1 826 yıllarında Rusya-İran savaşı sırasında 1 8.000 Ermeni ailesi 28

daha Karabağ'a göç ettirilmiştir. Bunlar şimdiki Dağlık Karabağ'a yerleştirilmiş ve Maragal ı, Canyatak, Yukarı Çaylı, Aşağı Çaylı ve s. köyler kurulmuştu. Diğer bir kaynakta, Zengezur'da Ehlatian, Pirnahot ve Şinatağ'dan başka Ermeni köyleri ahalisinin 1 828-1 829 yıllarında Karadağ'da, Germeli, Hoy, ve Salmas'dan geldikleri gösterilmektedir. Azerbaycan'ı taksim etmek için Rusya ile İran aras ında 1 O Şubat 1 828'de imzalanan Türkmençay Antlaşmasının şartları gereğince 8.249 Ermeni ailesi Güney Kafkasya'ya göç ettirilip Revan Hanlığı ile Karabağ ve Şirvan eyaletlerinde yerleştirildiler. Yine Türkmençay Antlaşması ndan sonraki birkaç ay içinde İran'dan Azerbaycan'a 40.000 Ermeni ailesi göç ettirild i . 1 829 y ı l ı nda Türkiye ile Rusya arası nda imzalanan Edirne Antlaşmasına dayanarak 1 830 yılında Türkiye'den Güney Kafkasya'ya 1 2.655 Ermeni ailesi daha göç ettirildi. 1 828'den sonra Çarlık Türkiye'den Güney Kafkasya'ya 84.600 Ermeni göç ettirmişti ve Karabağ, Erivan, Borçal ı, Ahalkelek ve Ahalsih'in en iyi topraklarına yerleştirilmişti. Ermeniler Karabağ'ın bütün sahalarında değil, Gökçe gölden başlayarak dağlık bölgelerinde yerleştirilmişti. Karabağ'ın dağlık bölgesine önce resmen 1 24.000, daha sonra da gayri resmi hayli Ermeni göç etti rilmişti. Genel olarak 1 828-1 839 yıl ları aras ında Karabağ'ın dağlık bölgesine 200.000 Ermeni göç ettirilmiştir. Kırım Savaşı yıllarında da Güney Kafkasya'ya hayli Ermeni getirilmiştir, ne yazık ki bunların sayıları kayda alınmamıştır. 1 877- 1 878 Türk-Rus Savaşı y ı llarında Güney Kafkasya'ya 85.000 Ermeni getirilmiştir. Bu savaştan sonra Güney Kafkasya'ya Türkiye'den aral ıksız olarak Ermeni aile veya fertlerinin göçü devam etmiştir. En çok göç ise 1 893- 1 894 yılları nda olmuştur. Artık 1 896 yılı nda Güney Kafkasya'da göçmen Ermenilerin sayısı 900.000 kişiyi bulmuştur. i 908 yıl ı nda G üney Kafkasya'da Ermeni nüfusu 1 .300.000 kadar olmuş ve bunun 29

1 .000.000 kadarı Çarl ı ğ ı n göçmenlerden oluşmaktadı r.

dış

ü l kelerden

getirdiği

1 89 7 y ı l ı nda yap ı lan nüfus say ı m ı nda Karabağ'da yaşayan 54.841 aileden 29.350'si nin Azerbaycanl ı , 6.051 'inin Kürt, 1 8. 6 1 6'sının Ermeni ve 1 93'ünün Rus ailesi, kalanların ise muhtelif halklara mensup olduğu gösterilmiştir. 1 9 1 7 y ı l ı nda gelen göçmenlerle Karabağ'da Ermeni nüfusu artm ı ş ve aşağ ı daki cetvelde gösterildiği gibi olmuştur:

Kazalar Ahalinin

enel nüfusu 1 44.876 69.467 89.584 22. 1 97

Azerba cani ı 66.501 46.947 65.587 1 1 9.480

Ermeni 75.41 3 2.208 2 1 . 755 94.331

1 88 .745

85.81 1

98.809

69. 1 67

46.9 1 7

22.008

G.A. Koçaryan, g üya 1 921 yılında Dağlık Karabağ'da yaşayan ahal i n i n %94 .4'ünün Ermeni, %5. 6 's ı n ı n Azerbaycanlı olduğunu yazıyor. Evvela, 1 921 yılında Dağlık Karabağ anlayışı yoktur. Eğer G.A. Koçaryan, Dağl ı k Karabağ ahalisinin yaşadığı yerlere göre, milli yapısını hesaplasa idi, şüphesiz bu rakamları gösteremezdi. G.A. 30

Koçaryan , 1 91 7- 1 921 yılları arası nda, yani 4 yılda Dağlık Karabağ'da Ermenilerin %48 arttığını ileri sürmektedir. Ne yazık ki , bunu bir fantazi gibi de kabul etmek mümkün değil. Fakat, 1 921 y ı l ı n ı n , Taşnakların Karabağ iddiasıyla kontrolden çıktığı yıllardan biri olduğu da bir gerçektir. Ermeniler İ ran'dan Karabağ'a göç ettirilirken. artık terk edilmiş olan Berde şehrinin canlandırılması ve onların burada yerleşti rilmesi planlanmıştı. Lakin Ermeniler daima dağ şartlarında yaşamış oldukları ve Karabağ düzlüğünün yazına dayanamad ıkları için Berde'yi canlandı rma siyasetinden vazgeçilme gerekti. Onlar dağl ık bölgelerde ve Şuşa şehrinde yerleştirildi. Ermenilerin Şuşa şehrinde yerleştirilmesine halk karşı çıkm ı ştı. Fakat Çarlık zor kullanarak Ermenileri buraya göç ettirdi. Kaynaklarda Ermenilerin esas olarak dağlık bölgelere yerleştirilmesinde Çarlığın hususi siyasi maksat güttüğü de kaydedilmektedir. Kaynaklar XIX. asrın başlarında, Karabağ'da yaşayan, "Ermeni" adı verilen ahali ile sonradan buraya göç ettirilen Ermeni ahalisinin kültürel gelişme seviyesi , maddi ve manevi kültüründe olan ciddi farklar hakkında geniş bilgi vermektedir. Yerli Ermeniler, göçmen Ermenilerin dilini çok zor anl ıyor, hatta giyimleri ile de onlardan farklıdırlar. Göçmenler yerlilere dilini unutturmuşlardır. Kaynaklar, etnografik ve toponomik malumatlar, ilmi araştırmalar gösteriyor ki, XIX. asrın başlarında Karabağ'ın H ı ristiyan ahalisinde göçmen Ermeniler vasıtasıyla belirli derecede Ermenileşme süreci devam etse de, yerli ahali tam asimilasyona uğramamıştı. Karabağ P.usya tarafından işgal edildikten sonra burada İ ran ve Tü rkiye'den getirilen E rmeniler çoğu nluğu sağladı ktan sonra Hı ristiyan halk asimilasyona uğramıştı 1 . Bu k tarihi özet, H. Halilov'un Karabağ'ın Elat Dünyası, Bakı: Azerneşr, 1 992 adlı eserinden alınmıştır.

OKTAY GÜLALİOGLU GÜLALİYEV Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Milli Kahramanı

Oktay, Laçın İlinin Haçınyalı köyünde 1 o Kasım 1 962'de doğdu. Orta okulu bitirdikten sonra o, bir müddet işçi olarak çal ıştı. 1 982 yılında askerlik hizmetini bitirip Laçın'a döndü. Dört yıl il Tüketim Malları Şubesinde çalıştı. Sonra İçişleri Bakanlığı Laçın İli Pasaport Şubesinde baş müfettiş olarak işe başladı. Bir müddet sonra Emniyet Müdürlüğü Aşayiş hizmet devriyesinde rütbeli milis askeri oldu. Kısa zamanda üsteğmen rütbesine layık görülür ve devriye komutanı seçilir. Bu andan itibaren polis olarak sosyal düzeni korumakla beraber, yurdunu Ermeni tecavüzünden koruyan asker olur. 1 991 yılının yazında Ermeniler tarafından İmişli ilinin Laçın yaylalarındaki koyun sürülerinden 15 bin baş koyun Ermenistan'a geçirildiği zaman Oktay arkadaşı Zülfali ile birlikte eşkıyalarla vuruşarak sürünün yarısını geri almıştır. Oktay'ın devriyesi bir çok başarı lı harekatlar yaptı. Şuşa' n ı n Kerkicahan köyü Ermen iler tarafından işgal edilirken Oktay'ın devriyesi yetişip köyü kurtarı r ve 1 OO'den fazla Ermeni eşkıyası öldürülmüştür. "Daşaltı" harekatında h ıyanet neticesinde düşman muhasarasına düşen 80'den fazla Azeri asker ve polisini o yerleri iyi tanıyan Oktayın devriyesi muhasaradan çıkarmıştı. Devriye, Kasalar köyüne saldıran Ermeni eşkıyalarını da durdurmuştu. 33

Şuşa hıyanete kurban giderker'ı 9 Mayıs 1 992'de Oktayın devriyesi Aşağı Zastava denilen yerde kendinden kat kat fazla düşmanla vuruşmak zorunda kaldı . O n a yard ı m gelmediğinden devriyesini isabulağı'ndan Sarıbaba tarafına çeker. Oradan da Onverst denilen dereye iner, ancak muhasaradan çıkamaz. Ertesi gün onlara yard ım gönderilir, Oktay bu çarpışmaların birinde Pircahan köyü yakınında yaralanır. Oktay, askeri hastanede tedavi edilip düşmesinden sonra dostlarının yanına döner.

Laçın'ın

Oktay Gülaliyev, Laçın geçidini almak için bir harekat planı hazırlar. 1 9 Eylül 1 992'de Oktay'ın devriyesi muharebe ederek Hoçaz köyüne ulaşır. Devriyede toplam oniki polis var idi ve devriye kendisinden kat kat fazla düşmanla vuruşuyordu. Çok zorlukla devriye hedefine ulaşır ve Merkiz tepelerini al ır. Bu ise polislerimiz tarafından Gorus-Şuşa yoluna açılan geçide tam nezaret demek idi. Çarpışmalarda düşmanın 200 kişilik kuweti darmadağın edilmiştir. Ordu birliklerimiz Merkiz tepelerine vardığında Oktay'ın devriyesi Sus'a iner ve oradan da Gızılca köyüne çıkar. Bu sırada arkadan onlara kurşunlar atılır. Oktay başta olmakla devriyesi müşkül vaziyete düşer. Bir taraftan da kanları pahasına aldıkları Merkizi ve Sus'u bizi m milli ordunun terk ettiğini işitirler. Oktay, Daşaltı ve Şuşa hıyanetindensonra üçüncü hıyanetin şahidi olur. Devriye muhasaraya düşer Oktay'ın gayret ve becerisi sayesinde düşman şaşırıp kal ır ve devriye Avazdar tepeliğine çıkıp oradan da Hoçaz Köyüne gider. Bu s ı rada Ermeni muhasarasına düşer. Ermeniler, piyade ve zırhlı arabalar ve yedi tankla hücuma geçerler. Devriye top ateşi ile düşmanı geri atar. Lakin Bayandur ve Hoznavar köyleri düşman tarafından ateşe tutulur. Oktay, vaziyetin ağır olduğunu anlıyor ve arkadaşlarının 34

bir kısmını tehlikesiz yere geçirir, kendisi ise dostları Adalet ve Eşrefle tehlikeli sahada kalır. Oktaylara yardıma gelen olmaz ve dört cesur polisten yalnız Ali Hüseyinov sağ kal ır. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağ ı msızl ığı ve toprak bütünlüğünün koru nmasında, vatan ı m ı z ı n topraklarının Ermeni işgalcilerine karşı müdafaa edilmesi için yapılan çarpışmalarda kahramanca vuruşarak gösterdiği şahsi yiğitlik ve cesarete, kendi mukaddes askerlik ve hizmet borcunu şerefle yerine getirmesinde eşsiz hizmeti sebebiyle Oktay Gülali oğlu Gülaliyev'e (ölümünden sonra) Azerbaycan'ın Milli Kahramanı unvanı verildi. Oktay'ın iki evladı yadigar kalmıştır. Mezarı Bakü şehrindeki şehitliktedir.

İSRAFİL ŞAHVERDİ OGLU ŞAHVERDİYEV Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Milli Kahramanı

O, Laç ı n ilinin Unannovu köyünde 11 Haziran 1 952'de doğd u . 1 959-1 969 yıllarında Unannovu köy orta okulunda okudu. 1 97 1 - 1 974 yı llarında eski Sovyet ordusu Cezkazgan vilayetinde hakiki askeri hizmetini yaptı. Ordudan terhis olunduktan sonra 1 975 yılının Şubat ayında Laçın İl İçişleri Şubesinde milis olarak çalışmaya başlad ı . 1 989 y ı l ı Ağustos ayında İsrafil Şahverdiyev polislik hizmeti nde gösterdiği cesareti sayesinde, ilk defa Daşnak yuvası olan Galaderesi ve Kirov köylerine geçmeye çalışan iki E rmeni casusu yakaland ı lar. Bu eşkıyalar o zaman Azerbaycan topraklarında yakalanmış ilk Ermeni casusları idi. Azerbaycan'ın milli kahramanı Salat ı n Asgerova'n ı n öldürüldüğü g ü n Salatınkend (Yeğsahoğ) köyüne gelen İsrafil, usta harekatçı, cesur istihbaratçı kardeşi Resulla birlikte Bubra'da oniki Ermeni casusunu yok etti ve Salatın'ı n kan ı yerde kalmad ı . 1 99 1 y ı l ı yaz ı nda G aladeresi köyünü E rmeni eşkıyalarından temizlemek maksadı ile askeri komutanlıkla birlikte harekat planı yapıldı. Gece sabaha doğru Ermenilerin, ordumuzun g ücü ile silahları alınd ı . Bu harekatta Salatın Asgerova' n ı n ö l ü m ü ne sebep olan bir kaç eşkıya da yakalandı . . . Laç ı n ilinin düşmesinden sonra elimizde olan köyleri korumak için il bölgesine giden ilk birlik de İ s rafil 36

Şahverdiyev'in devriyesi oldu. 1 9 .09 . 1 992'den 1 7 . 1 1 .1 992'ye kadar İsrafil , Hoçaz kayası ve Hoçaz köyünü savunmak için yapılan harekat ve çarpışmalara iştirak etti. Bu seferde o, defalarca istihbarata gitti. Düşmanın birçok personelini ve teknik araçlarını yok etti , ganimet olarak önemli harita ve malzemeleri ele geçirip Karargaha gönderdi. Goşgar-Murovdağ polisi Laçın y ı l ı nda 1 993 istikametinde harekat ve çarpışmalara gönderildi. İsrafil Şahverdiyev bu çarpışmaların hepsine faal olarak kat ıldı ve şahsi yiğitlik gösterdi. 06.01 . 1 994 tarihinde İsrafil'in devriyesi Fuzuli ilinin Horadiz kasabasını savunmak için yapı lan çarpışmalara katılıyordu. Bu çarpışmalar sı rasında İsrafil'in devriyesi Horadiz'den sonra 4 köyü kurtardı . yapı lan istikametlerinde Fuzuli-Horadiz-Cebrayıl çarpışmalar sırasında Laçın polisi en ağı r anlarda bile sarsılmadan topraklarımızı koruyordu. 1 3 Ocakta İsrafil'in devriyesi bir kaç istikamette hücuma geçerek cesaretle vuruşuyordu. Ermeni eşkıya çeteleri hücum karşısında duramayıp geri çekiliyorlard ı . Uzakta Ermeni tankı durmuş ara sıra ateş açmaktayd ı . Düşmanın müdafaa hattı yarılmış, mukavemeti kırılm ıştı. İ srafil Şahverdiyev, makineli tüfeğin arkasından kalkarak yaralı arkadaş ı na yard ı m etmek istediğinde, ağır bir şarapnel yarası aldı. Sipere düşen mermi yiğit komutanın hayatına son verdi. İ srafil Şahverdiyev'in Laçın'ın Ferecan, Bülüldüz, Hoça:t:, Gorçu, Erikli, Kürdhacı, Şelve, Vagazin, Mişni, Gızılca, Pircan ve başka köylerini savunmak için yapı lan çarpı şmalar s ı rasında gösterdiği şahsi yiğitlikler Laçın polisinin harp tarihine altın harflerle yazılmıştır. 37

Ö m r ü n ü n 20 y ı l ı n ı İçişleri Bakanlığı organlarına hasreden toprakları m ı za Ermeni tecavüzü başlad ığı nda aylarca ev yüzü görmeyen, çarpışmaların ön sıralarında giden Azerbaycan'ın milli kahramanı İsrafil Şahverdi oğlu Şahverdiyev vatan toprakları uğrunda can ı n ı feda edip, ebediyete kavuşan gerçek polis komutanıdır. Evli idi, üç evladı kald ı . Mezarı Bakü şehrindeki şehitliktedir.

GORHMAZ ABIŞ OGLU EYVAZOV Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Milli Kahramanı

O, 1 Nisan 1 967 tarihinde Laçın İlinin Gülebird köyünde doğdu. 1 984 yılında Gülebird Köyü Orta Okulunu bitirdi. 1 984 yılında Laçın ilindeki 1 27 Numaralı Teknik Meslek Lisesine kabul edilir ve buradan 1 985 yılında mezun olur. Aynı yılın Kasım ayında askerlik hizmetine çağrılır. Gorhmaz, askerlik hizmetini Ukrayna'da SSCB İçişleri Bakanlığının dahili kuvvetlerinde yapar. Askerlik hizmeti sırasında 6 aylık Çavuş kursunu alır. İyi h izmetleri sebebiyle kumandanlıktan defalarca takdirname almışt ı r. Askerlik hizmeti sı ras ı nda Gorhmaz Abış oğlu Eyvazov fiziki hazırlığı sebebiyle askeri birliğin komutanlığı tarafından 1 . derecede "sporcu" vesikas ı ve nişan ile taltif olunmuştur. 1 987 yılı Kasım ayında askerliğini tamamlayarak Laçı n'a döner. 1 988 yılında Kiev şehrinde Halk Ekonomisi Enstitüsüne girer. 1 988 yılının sonunda Gorhmaz Abış oğlu Eyvazov vatanı korumak için gönüllü olarak Laçın'da kurulan gerilla birliğine katılır. 1 992 yılı Mart ayında Laçın ili Emniyet M üd ü rlüğünde polis olarak hizmete kabul edilir. Gorhmaz, düşmanlara karşı çarpışmaya Laçın ilinin Cicimli , Gazıderesi , Suaras ı , Mazutlu köyleri nde başlad ı . Gızartı dağ ı n ı savunmak için yapılan çarpışmalarda Merhelef köyünde Gorhmaz birkaç arkadaşı ile birlikte bir Ermeni tankını ele geçirmişlerd i r. 4 Ağustos 1 992'de düşman Martuni ili tarafı ndan Laç ı n ilinin Gızartı dağ ı na hücum ederken 39

Gorhmaz bu çarpışmada yiğitlik gösterdi ve kolundan mermi yaras ı ald ı . O, askeri hastaneye gönderilmiş ve bir buçuk ay tedaviden sonra yeniden muharebe bölgesine gitmişti. O zaman Laçı n ilinin Sefiyan, Türkler ve Gülebird köylerini savu nmak için büyük çarpışmalar yapılıyordu. Çarp ı ş malar s ı rası nda Gorhmaz birkaç arkadaşı ile birlikte G ülebird köyünde, 50'den fazla Ermeni eşkıyasını yok etmiş ve bir Ermeni tankını ele geçirmiştir. Bu çarpışmalar s ı rası nda Azerbaycan C u m h u riyeti İçişleri Bakan l ı ğ ı taraf ı ndan takdirnameler v e 4 defa para mükafatı verilmiştir. Fuzuli i l i bölgesinde Ermeni kuvvetleri ile yap ı l an çarpışmalarda Gorhmaz arkadaşları ile muharebe araçları , tanklar, toplar, makineli tüfekler, birkaç zırhlı askeri araç ganimet olarak ele geçirmiştir. Bu sebeple polis arkadaşları ile birlikte para m ü kafatına layık görülmüştür. Fuzuli ilini n Horadiz kasabas ı n ı n savun ul ması için yapılan h arekatlarda gösterdiği yiğitlik neticesi devriye komutanl ığ ı na tayin edildi. H ücumlar zamanı nda 20 Aralı k 1 993 tari hinde i ki silahlı d üşmanı yakalayarak komutan ına tesli m etmişti. Gorh maz, C ebrayı l i l i n i n Cocug-Mercanl ı köyü n ü n savun masında 1 O Şubat 1 994 tarihinde kahramanca şehit oldu . Azerbaycan Cumhuri yeti Cumhurbaşkanın 1 5 Ocak 1 995 tarihli ferman ı ile Azerbaycan C u m h u riyeti'nin bağ ı msızlığı ve toprak bütünlüğünün Ermeni işgalcilerine karşı m üdafaa edilmesi için yapılan muharebelerde gösterdiği şahsi yiğitlik ve cesaret sebebiyle polis onbaşısı Gorhmaz Abış oğlu Eyvazov'a (ölümünden sora) Azerbaycan'ın milli kahramanı u nvan ı verildi. Gorhmaz'ı n iki evladı kaldı . Mezarı Sumgayıt şehrindeki şehitliktedir. 40

MEZAHİR SA'Dİ OGLU İSMAYILOV

O, 1 9 Kasım 1 961 'de Laçın ilinin Yukarı Cicimli köyünde doğdu. 1 979 y ı l ı nda Cicimli Köyü Orta okulunu, 1 980'de Sumgayıt şehrinde Teknik Meslek Lisesini bitirdi. 1 980'de askeri hizmete çağrıldı. Hizmetini SSCB İçişleri Bakanlığının dahili kuwetlerinde yapt ı . Askerliği sırası nda talim ve eğitiminde pek iyi derecesini elde ettiği için kumandanl ığı tarafı ndan defalarca mükafatland ırıld ı . 1 982 yıl ı nda askerl iğini tamamlayıp Laç ı n iline gider. Cici mli köyünde önce işçi sonra ise anbarcı olarak çalıştı . 1 990 yılında Laçın İl Emniyet Müdürlüğü İçişleri şubesine polis onbaşısı olarak kabul edildi. Gubad l ı , Kelbecer, Cebrayıl, Fuzuli illeri bölgesinde yapı lan harekatlara şahsi yiğitlikler gösterdi. Laçın ilinin Ferecan, Suarası, Pircahan, Cici mli, Sefyan, Hoçaz köylerinin savunulması için yapılan çarpışmalarda kahramanl ık gösterdi. 2 1 Nisan 1 994'de Fuzuli ilinin Horadiz kasabas ının savunması için yapılan çarpışmalarda şehit oldu. 13 Ocak 1 995 tarihinde Cumhurbaşkan ının fermanı ile Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlık ve toprak bütünlüğü uğrunda gösterdiği şahsi yiğitlik ve cesarete, kendi mukaddes askerlik ve hizmet borcunu şerefle şerefle yerine getirmesi sebebiyle polis onbaşı s ı Mezahir Sa'di oğlu İsmayılov 41

ö l ü m ü nden sonra "Azerbaycan Bayrağ ı" madalyası ile taltif edildi. Mezahiri n iki evladı kaldı. Mezarı Sumgayıt şehrindeki şehitliktedir.

NAZIM HANLAR OGLU ABDULLAYEV

Naz ı m , 1 O Kası m 1 967 tarihinde Laçı n'da doğdu. 1 9751 985 yılları aras ı nda Laçın şehir 1 numaralı Orta okulunda okudu. 1 986-1 988 tarihleri arası nda Vladivostok şehrinde askeri hizmetini yaptı. Askeri hizmetinden sonra Laçın iline döndü. İlde bulunan gönüllülerden oluşan birliklerde Ermeni saldırganlarına karşı yapılan harekatlara katıld ı . 1 990'da Oktyabı r [Ekim] İnkılabı Bakü Neft Kimya Teknik Lisesi Uygulamal ı Bölü mü ne girdi. 1 992 y ı l ı nd a Azerbaycan'a Ermeni sald ı rı l arı başladı ğ ı nda dilekçe vererek Teknik Lisenin Açık Öğretim kısmı n a geçti. Laçın ilinin Zabuk, Tığık 1 , Tığ ık 2, Yukarı Cicimli, Gülebird köylerinin savunulması için yapılan çarpışmalarda şahsi yiğitlik gösterdi ve kahramanca vuruştu. Laçı n ilinin düştüğü 1 992 yılı Mayıs ayında Ermeni birlikleriyle yapılan çarpışmalarda eşsiz yiğitlik gösterdi. 1 992 yılı yazı nda Laçın İl Emniyet Müdürlüğünün polis alayına karakol- gözetleme hizmetine polis baş çavuşu olarak kabul edildi. 1 993 yılında Laçın polisi Goşgar-Murov istikametinde 43

yapı lan mevki muharebelerine gönderilir. Nazım Abdullayev, bu m u harebelerin hepsine yiğitlikle kat ı l d ı . Fuzuli ilinin Ermeni eşkıya çetelerinden temizlenmesi s ı rası nda defalarca ağı r m uharebe görevlerini yerine getirdi. N az ı m aynı zamanda usta bir topçu idi. Bu m uharebeler zama n ı nd a Milli Orduya komuta eden generalin gözleri ö n ü nd e Aral ık 1 993'de birkaç düşman tankı n ı yüz yüze m uharebede topla yok etti. Azerbaycan C u mhuriyeti Cumhurbaşkanı n ı n 1 8 Aral ı k 1 993 tarihli kararnamesiyle Azerbaycan C u m hu riyeti 'nin bağ ı m s ı zl ı ğ ı n ı n ve toprak bütünl ü ğ ü n ü n koru nup kol l an m asında özel h izmetleri sebebiyle "Azerbaycan Bayrağ ı " madalyası ile taltif edild i . 21 Nisan 1 994 tarihinde Fuzuli i l i Horadiz kasabası n ı n savunması için yapılan muharebede Naz ı m kahramanca şehit old u . Naz ı m , vatan uğrunda can ı n ı veren yiğitlerimizle bir yerde Bakü şehitliği ndeki ebedi istirahatgahı ndadı r.

RESUL ŞAHVERDİ OGLU ŞAHVERDİYEV

Resul Şahverdiyev, 1 5 Ocak 1 950 tarihinde Laçı n ili Unannovu köyünde doğdu. O, 1 957 yılında Laçın ilinin Ağanus Köyü Orta Okuluna girdi ve 1 967 yılında bu okuldan mezun oldu. 1 968 yıl ı nda askere al ı nd ı . Askerliğini Rostov şehrinde yaptı. 1 97 1 yıl ı nda Laç ı n Emniyet Müdürlüğünde polis olarak çal ı şmaya başlad ı . 1 98B'den itibaren meslektaşlarıyla birlikte Laçın ilinin Ermenistan'la s ı n ı r köylerinin savunmasına faal olarak katıld ı . R. Şahverdiye, en tehlikeli harekatlara kardeşi Milli Kahraman İsrafil'le birlikte gider, mu harebe emirlerini maharetle yerine getirirdi. Resul yıllarca zor ve mesuliyetli polislik hizmeti yaparak, cesur istihbaratçı oldu. O, ilin Cici mli, Unanovu köylerinin Ermeni eşkıyalarından korunmasında şahsi yiğitlik gösterdi. 1 992 yılında Laçın'ın düşmesinden sonra Kelbecer'le sınır olan köylerin kurtarılması için yapılan muharebelerin hepsinde cesaret gösterdi. 1 993 y ı l ı nda polis onbaşısı R. Şahverdiyev'in Kelbecer ilinin zapt olunduğu s ı rada yaralanmış olmasına rağmen muhasaraya alınmış köylerdin ahalinin çıkarılmasına iştirak etmesi bir gerçek fedakarlı k numunesi idi. O, 1 993 yılında Daşkesen i l i n i n Zivl er-Garagollar köyleri istikametinde yapılan muharebelere de faal olarak katılmışt ı r. 45

Resul, m u harebelerde ald ı ğ ı yaralarla 22 Mart 1 995'de şehit oldu. Resul Şahverdiyev'in kabri binlerce soydaşı gibi Bakü şeh ri ndeki şehitliğinde ziyaretgaha çevril miştir. O n u n üç evladı kalm ışt ı r.

ÇİNGİZ BİNNET OGLU CAFEROV

O, 23 Mart 1 960'de Şuşa şehrinde doğdu. 1 977 y ı l ı nda Şuşa şehrindeki 3 Numaralı Yatılı Orta okulu bitirdi. 1 978-1 980 y ı l larında Almanya'da askerl i k hizmetini yaptı. Askerlikten terhis olunduktan sonra Şuşa şehrindeki 92 Numaralı inşaat idaresinde inşaat ustası olarak çal ıştı. 1 986 yılında Tıflis şehrinde 3 ayl ık erbaş kursunu bitirdi. 1 987 yılında ise Gence'de askeri hazırı ık karargahı nda 25 günlük kursa katıld ı . 1 991 y ı l ı n ı n Kasım ayında Şuşa savunma alayı nda devriye komutanı oldu, sonra alayın komutan yard ı mcılığına kadar yükseldi. Hekimleri n , sağ l ığ ı n ı n bozulması sebebiyle askerlik h izmetine devam etmesine izin vermemelerine rağmen, Ç i ngiz bunu kabul etmemiş ve tekrar cepheye gitmiştir. Çingiz, Şuşa etrafında, Nebiler, Gaybal ı , Kerkicahan, Kosalar köylerinde ağ ı r çarpışmalara katılmıştır. 1 990 yılının sonuna kadar şerefle çarpışan Çingiz, Şuşa'nın düşmesinden sonra daha da metinleşti. Laçın İli Emniyet Müdürlüğünde polis onbaşısı rütbesiyle askeri hizmetten polislik hizmetine geçerek düşmana karşı mücadelesine devam etti. Çingiz, Fuzuli ili bölgesinde Horadiz kasabasının, ilin köylerinin kurtarılması nda gerçek kahramanl ıklar gösterdi. 47

23 Ocak 1 994'te Horadiz kasabası istikametinde yapılan ağ ı r m u h arebede Ç i ngiz d üşmanın 7 tankı n ı n ve 300 civar ı nda kuvvetinin yok edilmesine faal olarak katıldı ve kendisi kahramanca şehit oldu. Çingiz evli idi ve üç evladı kaldı. Mezarı Bakü şehrindeki şehitliktedir.

GORHMAZ EVEZ OGLU İSMAYILOV

O, 7 Ekim 1 966 tarihinde Laçı ilinin Yukarı Ferecan köyünde doğdu. 1 973-1 981 yıllarında Ferecan Köyü sekiz yıllık okulunda okudu. 1 98 1 -1 983 yılları nda Mığ ıdere Köy Orta okulunu bitirdi. 1 984-1 986 y ı lları nda Çita şehrinde askerliğini yaptı. 1 986-1 990 yıllarında Altay vilayetinin Biysk şehrinde çalıştı. Gorhmaz, E rmenista n ' ı n Azerbaycan'a üzerine 1 990'da Laçın'a döndü. 1 99 1 y ı l ı Martı nda Gorhmaz, Müdürlüğünde çal ışmaya başladı .

Laç ı n

saldı rması ili

Emniyet

Gorhmaz, Laçı'ın Ferecan, Gülebird, Gazıderesi, Gaygı kasabası , Suarası , Hanallar, Cicimli, Malhelef ve Mığ ıdere köylerinin savunması için yapılan çarpışmalarda kahramanlık gösterdi. Vatana olan sınırsız sevgisi, güzel ve necip insani özellikleri, güzel muharebe kabiliyeti sayesinde Gorhmaz arkadaşlarına kısa zamanda kendini sevdirdi. Onun katı ldığı son muharebe "Susuz dağ" harekatı oldu. Kuvvetler eşit ol masa da, o, geri çekilmedi ve Ermeni tecavüzcülerine layık oldukları cevabı vererek 1 O Ağustos 1 992 tarihinde şehit oldu. Gorhmaz, Sumgayıt şehrindeki şehitlikte defnedilmiştir. 49

İLGAR N U REDDİN OGLU ALLAHVAROV

İlgar, Laçı n ilinin Alıgulu köyünde 8 Ekim 1 968'de doğd u . Pircahan . Köyü Orta okulunu bitirdikten sonra i k i yıllık askerlik hizmeti ni yaptı. 1 990 y ı l ı nda Laç ı n ili Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başlad ı . 1 992 yılı Nisan ı nda Şuşa şehrinin Ermenilerce işgali tehlikesi o rtaya ç ı ktığı sı rada İlgar, arkadaşları ile birlikte Kerkicahan köy ü ne gitmiş, orada muhasara edil miş olan 1 5 Azerbaycanl ıy ı kurtarm ışlard ı . Bundan sonra Laçın ilinin Suarası köyüne çekilmişlerdir. İlgar, Laç ı n ilinin Hoçaz, Alhaslı, Goşasu, Vagazi n , Mişni, Pircahan, K ü rdhac ı , Şelve, G ülebird , Sefiyan köylerinin savunul ması için yapılan çarpışmalara faal olarak katıldı. 1 O Şubat 1 994 tarihinde Fuzuli ili bölgesinin savunulması s ı rasında şehit oldu. İ lgar' ı n mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

RÜSTEM JORA OGLU MİRZAYEV

O, Laçın ilinde 29 Ağustos 1 963'de doğdu. 1 970-1 980 yılları arası nda Laç ı n şehrinde 1 Numaralı Orta okulunda okudu. 1 98 1 - 1 983 yıllarında askerli k hizmetini yaptı . Askerlik hizmetini Amur vilayetinin Magdagati istasyonu yan ı ndaki hava kuvvetlerinde yaptı . Hizmetlerinde başarısı sebebiyle kumandan l ı ğ ı n ı n takdirnamesi ni ve nişan ı n ı kazandı. Rüstem, terhisinden sonra Aralık 1 983'de Laçı n'a döndü, 1 984-1 985 yı lları nda ise Moskova'da yaşadı . 1 985-1 988 y ı l ları nda kooperatifinde çalıştı.

Bakü

şehri ndeki

"Murad"

Ermenistan' ı n Azerbaycan'a sald ırısı başlad ı ğ ı nda Rüstem, Laçın ilinin köylerinde halk savunma birliklerinde Ermeni eşkıya çetelerine karşı yapılan harekatlara katıld ı . H a l k savu nma birliğinde istihbaratçı v e savaşçı olarak tanındı. Birçok güç harekatlara başarıyla katıldı. Ermeniler onun yakalanması için başına büyük miktarda para ödülü koydular. Rüstem 1 990 y ı lında İçişleri Bakanlığının Polis Özel timine kabul edildi. Kas ı m 1 99 1 'de Rüstem, Laçın İl Emniyet Müdürlüğünde çal ışmak için dilekçe verdi ve bu talebi kabul edildi. 51

R üstem Mirzayev, 1 990-1 993 yıllarında polis olarak Laç ı n i l i n i n G ü lebird , Sefyan, Suaras ı , hoçaz , Vagzi n , Pircahan köylerinin savunmas ı nda, Şuşa şehri v e köylerinin savunmas ı , Kelbecer-Murov dağı ve Murov dağı Ağdere istikametinde yapı lan kanlı çarpışmalarda yiğitlik gösterdi. 1 3 Şubat 1 993'de Ağdere iline yard ı ma giderken Kelbecer-Murov dağı yolu nda şehit oldu. Mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

HAFİZ YAGUB OGLU ŞÜKÜROV

Hafiz, 1 7 Mayıs 1 971 tarihinde Laçın şehrinde doğdu. 1 978-1 988 yıllarında Laçın şehri 2 Sayılı Orta Okulunda okudu. 4 Haziran 1 989 yılında iki yıllık askerlik hizmetine alındı. 27 Mart 1 991 'de askerliğini bitirdi. 1 991 yılında Şuşa şehrindeki M. Azizbeyov Sanayi Yüksek Okuluna kabul edildi. Doğduğu yer olan Laçın'ın savunmasında önce halk savunma birliklerinde sonra askeri birliklerde Ermenilere karşı muharebelere katıld ı . Hafız 1 99 1 -1 993 yıllarında Laçın ilinin Zabu h , Gayg ı , Cici mli köylerinin savunmas ı nda kahramanl ı klar gösterdi. 1 5 Mayıs 1 992'de Laçın İ l Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başlad ı . Hafiz, karakterinin sağlam olmas ı , askerliği sevmesi, d ü rüstlük ve çal ışkanlığı sebebiyle istihbarat eğitimine gönderilir. Bu kursları başarıyla tamamlar. Laçın polisinin Fuzuli ilindeki Behmenli, Şükürbeyli , Horadiz köylerinin savunulması için yapılan muharebelerde hafız büyük yiğitlikler göstermiştir. Onun babası muhterem Yakup beyin birlikte dört cesur oğlu Hafız'la beraber İ l hami, Celali ve Seymur, Laçın ilinde yapılan savaşlarda yıllarca çarpıştılar. Yakup bey, Ocak 1 990'da Bakü katliam ı nda şehit edilenler için Laçın ilinde büyük bir anma toplantısı yapm ış ve mevlid okutmuştur. 53

Hafiz 27 Ağustos 1 994'de Fuzuli'nin savunmasında şehit oldu . Mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

NİYAZİ EYYUB OGLU MEMMEDOV

O, 1 B Kasım 1 96B'de Laçın İ linde doğdu. 1 985'de Laçın . ili 1 sayılı orta okulunu bitirdi. Eski Sovyet ordusunda iki yıllık askerliğini yaptı. Askerlikten sonra Lacın'a döndü. Laçın İ linde kurulan "N" sayılı askeri birlikte Ermeni saldırganlarına karşı yapılan harekatlara katıld ı . Askeri hizmeti s ı rasında aylarca askeri araç, gereç ve malzemenin Ağdam ilinden Laçın iline taşınmasına iştirak etti. Laçın ilinin Gülebird , Sefiyan, Cicimli köylerinin savunulması için yapılan kanlı muharebelerde yiğitçe çarpışt ı . Ermenistan'a istihbarata giderken şahsen 1 1 kişilik bir Ermeni çetesini yok ederek, yaralı halde sürüne bürüne 1 2 km yolu kat etti ve Gubadlı'ya geçti. Sonra B ay Bakü'de hastahanede tedavi edildi ve tekrar muharebe bölgesine döndü. 1 993 y ı l ı nda Laçın Emi niyet Müdürlüğünde polis onbaşısı olarak göreve kabul edildi. Niyazi Fuzuli ilinin Behmenli, Şükürbeyli köylerinin ve Horadiz kasabasının savunması nda kahramanlıklar gösterdi. 26 Şubat 1 994 Fuzuli ilinde bir askeri emri yerine getirirken şehit oldu. Evli idi. Niyazi'nin mezarı Bakü şehri şehitliğindedir. 55

EDALET HESEN OGLU MEMMEDOV

O, 29 Ekim 1 961 tarihinde Laçın ilinin Zebuh köyünde doğdu. 1 978'de Orta okulu bitirdikten sonra 1 978-1 981 y ı llarında Arhangelsk şehrinde askerliğini yaptı. Askerlik hizmetini tamamlad ı ktan sonra Edalet Laçın'da döner ve Milis Okuluna kurslara katıl ı r. 1 983 y ı l ında kursu bitirdikten sonra Laçın ili İ çişleri şubesinde çal ışmaya başladı . 1 98 7 y ı l ı nda Azerbaycan'a E rmeni tecavüzü başladığında kıdemli onbaşı Edalet Memmedov birliğiyle beraber Laç ı n ilinin köylerinin savunmas ı için yapılan m uharebelere katıld ı . Edalet Laçın'ın Seyidler, Tığık 1 , Tığı k 2, Bülüldüz, Narışlar, Pircahan, Kürdhac ı , Oğuldere ve diğer köylerin savunması için yapı lan kanlı çarpışmalarda kahramanlıklar gösterdi. Bu çarpışmalar s ı rası nda Edalet, 42 silah l ı düşmanı tek başına yok etti. Edalet, Ekim 1 992'de Hoçaz köyünün savu nması için yapı lan çarpışmalarda Azerbaycan'ın milli kahramanı Oktay Gülaliyev'in devriyesinde yiğitçe çarp ıştı. 1 1 Ekim'de Hoçaz tepelerinin alı nması için yapılan muharebede kahramanca şehit old u . İki evladı kaldı. Mezarı Gökçay şehri ndeki şehitliktedir.

• 56

SAHİB NERİMAN OGLU EHMEDOV

O, 8 Aral ı k 1 953'te Laçın şehrinde doğdu. 1 970'te Laçın şehri Orta okulunu bitirdi. Askerlik hizmetini tamamladıktan sonra il ticaret merkezinde çal ışt ı . 1 990 yılında Laçı n'daki gönüllü alayına katıldı . Ermeni sald ı rganlara karşı savaşlara iştirak etti. 1 992 Mayıs ayında Laçın'ın düşmesinden sonra Sahib, polis birliğinde ilin güney doğu köyleri Gülebird, Sefiyan, Ferecan köylerinin savunmasına katıld ı . Sahib, Seyidler, Pircahan, Oğuldere köylerinin Ermeni silahlılarından temizlenmesinde alay ve şubenin birliğiyle beraber katıldı. 18 Ağustos 1 993 Laçın'ın Sefiyan ve Ferecan köylerinin kurtarılması için yapılan çarpışmalarda kahramanca şehit oldu. Sahib'in cesedini almak mümkün olmadı. İki evladı kald ı .

•

ŞERİF MUZEFFER OGLU ŞERİFOV

Laç ı n polisi Karabağ olayları başlad ığında E rmeni saldı rganları ile çarpışmalarda ağı r kayıplar verdi. Onlardan biri de Şerif Muzeffer oğlu Şerifov'dur. O, 27 Nisan 1 968'de Laçın ilinin Miri k köyünde doğdu . 1 988 y ı l ı nda, doğduğu köyün h a l k savu nma kuvvetleri nde E rmeni silahl ı çetelerine karşı yapılan çarpışmaların tümü nde yer ald ı . 1 990'da Laçın il emniyet müdürlüğünde polis olarak göreve kabul edildi. Laçın ilinin Ermenistan'la s ı n ı r olan Sadı nlar, Malıbey, Ağoğlan ve Mirik, Hacılar köylerinin ermeni tecavüzünden korunmas ı na faal olarak katıld ı . Şuşa şehri etrafı nda yapılan çarpışmalarda 1 990- 1 991 y ı llarında Salatın, Yehsoheğed ve Galaderesi'nde yapılan çarp ı şmalarda aldığı emirleri başarıyla yerine getirdi. 1 992 y ı l ı nisan mayıs aylarında E rmenilerin Laçın ili bölgesinde birbiri ardına saldı rı ları sırasında o, Ferecan ve Suarası köylerinde yapılan uzun ve ağı r çarpışmalarda pek çok Ermeni kuvvetini ve aracını yok etti. 1 992 yılı mayıs ı nda Laçın ilinin düşmesinden sonra Şerif, Mişni ve Hoçaz köyleri etrafı nda yapılan çarpı şmalarda yok ettiği Ermeni askerlerinden ganimet olarak önemli video kasetler, askeri haritalar ele geçirip amirlerine teslim etti. O, Ermeni askeri kuwetlerinin Laçın geçidi üzerinden Dağlı k Karabağ'a yeni kuvvet ve araç taş ı malarına mani ol mak için yapılan çarpı Şmalarda dikkat çekti. Şerif 1 994 yılı başlarında Ağdere 58

ilinin savunmas ına gönderildi. 1 6 Şubat'ta Ağdere iline yard ı ma giderken araba Murov dağının sarp geçitlerinden birinde kaydı ve dereye yuvarlandı . Şerif ve arkadaşları şehit oldular. Şerif toprağa verildiği gün oğlu Yadigar dünyaya gözlerini açtı. Şerif'in mezarı kabristantadı r.

Serde

ilinin Alaçad ı rl ı

köyündeki

RASİM CALAL OGLU BAYRAMOV

O, 6 Ocak 1 969'da Laçın ilinin Cağazur köyünde doğdu . 1 976-1 986 yı lları nda köy Orta okulunda okudu. 1 986- 1 988 yıllarında O renburg vilayetinde tank kuwetlerinde askerlik hizmetini yaptı. Ordudan onbaşı olarak terhis olduktan sonra Laçı n'a dönd ü . Rasim , 1 990'da Laçın il emniyet müdürlüğünde karakol hizmetinde polislik görevine başlad ı . R asim , Laç ı n ' ı n G orçu , Erikl i , Zağaltı , K ü rthac ı , Pircahan, Mişni, Alhas l ı , Hoçaz köylerinin savunması için yapılan ağ ı r çarpışmalarda yiğitlik gösterdi. Rasim, defalarca istihbarata gitti. Çoğu zaman İs rafil Şahverdiyev'le beraber İ stihbarat işlerini başarıyla yerine getirdi. Rasim, Hanlar ilindeki Çaykenti'nin E rmeni eşkıya çetelerinden temizlenmesine faal olarak iştirak etti. 5 polisle birlikte eğitim merkezine kursa gönderilen Rasim , istihbarat eğitimini pek iyi dereceyle ve iyi fiziki hazırlı kla tamamladı . Askerlik tarihinde yer alan efsanevi Hoçaz savaşlarından üç gün önce Rasim, Alhaslı köyü istikametinde istihbarata giderken bir E rmeni subayını öld ü rerek önemli haritalar ele geçirdi ve komutanına teslim etti. 60

Laç ı n polisinin Mu rov dağı istikametinde yaptığı çarpışmaların tümüne faal olarak katıld ı . Daha sonra Fuzuli ilinin köylerinin savunması için yapılan çarpışmalara kahramanca katıld ı . Rasim, görevi sırasında Fuzuli'de 8 Kasım 1 994'te şehit oldu.

ELNUR ZAKİR OGLU CABBAROV

O, 23 Ş ubat 1 973'te Laç ı n'da doğdu. 1 980-1 990 yıllarında Laçın ilinin 1 sayılı şehir Orta okulunda okudu. Babası Zakir Cabbarov Laçın valisi olması na rağmen birçoğundan farklı olarak iki oğlu İ lgar ve Elnur'u vatan m ü dafaasına yollad ı . Elnur 1 99 1 yılında Azerbaycan milli o rdusunun "N" sayılı askeri birliğinde Laçın ili bölgesinde askerlik hizmetine başlad ı . Hizmeti sı rası nda ilin Gayğ ı kasabası, Cağazur, Malhelef, Sefiyan, G ülebird, Tezekend, Tığık 1 köylerinin savunması için yapılan çarpışmalara faal olarak katıld ı . Bu çarpışmalar s ı rası nda ald ığı yaralardan Aral ık 1 992'den Nisan 1 993'e kadar tedavi oldu. cumhurbaşkanın Azerbaycan y ı l ı nda 1 993 kararnam esiyle o rdudan terhis olundu. Ayn ı y ı l ı n 28 Mayısı'nda ise Laçın il emniyet m üdürlüğünde polis olarak göreve kabul edildi. Askerl ik hizmetini zor polis hizmetiyle değiştiren Elnur, katıldığı harekatların hepsinde kumandanlarının ona verdiği harekat emirl erini başarıyla yerine getirdi. Elnur Laçın ilinin Sefyan, Ferecan ve Gubadlı ilinin Mu radhanlı köylerinin savunması için yapı lan harekatlarda yiğitçe ve kahramanca çarp ıştı. Fuzuli-Cebrai l i l leri istikametinde yap ı lan harekatlar s ı rası nda Elnur, 28 Aral ı k 1 994 tarihinde Cocug-Mercanlı 62

köyünde görev başında şehit oldu. Kısa fakat manalı bir yaşam sürmüş olan Elnur Sumgayıt şehri şehitliğine defnedilmiştir.

ELMAN GÜ DRET OGLU YUSİFOV

O, 1 Eylül 1 970 tarihinde Laçın ilinin yukarı Cicimli köyünde doğdu. Orta tahsilini Cicimli Köy Orta okulunda ald ı . 1 989- 1 99 1 y ılları nda Kuzey Donanması nda askerlik hizmetini yapt ı . Laç ı n iline döndükten sonra silaha sarıld ı . Laç ı n ilindeki " N " askeri birliğine gönüllü girdi. Aşağı ve Yukarı Cicimli, Gülebird, Gazıderesi, Ferecan, Sefiyan köylerinin savu nmas ı nda büyük fedakarl ı kla çarpışt ı . Sonra Gubatlı i l i bölgesinde yapılan çarpışmalara katıld ı . E l man G üd ret o ğ l u Yusifov, İ çişleri Bakan l ı ğ ı n ı n 05.04 . 1 993 tarih v e 454 say ı l ı emri i l e Laçın İ l E mniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve kabul edildi. Fuzuli ilinin Behmenli köyü etrafı nda d ü şman hücumunun önlenmesinde Elman ve onun polis arkadaşları büyük kahramanl ı klar gösterdi. 21 Nisan 1 994'de Fuzuli ilinin Horadiz köyü etrafı ndaki muharebede bir düşman tank ı n ı n güllesi ile şehit oldu. Evli ve bir çocuklu idi. Mezarı Sumgayıt şehri şehitliğindedir.

•

R EHMAN ALİ OGLU ALİYEV

O, Laçın'da . Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kuruluşunun tam elli ikinci yıldönümünde 28 Mayıs 1 970'de doğmuştur. Allah sanki onu asrın sonunda Azerbaycan'ı n bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü için yapılan savaşlar için yaratmıştı. 1 990 yılında Sovyet ordusundan terhis olunduktan sonra polis hizmetine başladı . Rehman'ın ağabeyi Seymur 1 988 yılı ndan beri Laçın polis birliğinde çalışıyordu. 1 992'de kardeşi Ekber de onlara kat ıld ı ve bu üç kardeş bütün muharebelerde aynı siperde omuz omuza çarpışt ı . Laç ı n'ın ağı r v e tehlikeli günlerinde yerinde duramayan Rehman, en tehlikeli yerler say ılan Suarası , Cağazur, Gaygı kasabası , Ferecan, Goşasu, Alhaslı ve s. için en elverişli kararları kabul ediyordu. Bu özellikleri sebebiyle kumandanlar ı n ı n ve silah arkadaşlar ı n ı n sayg ı s ı n ı kazanmıştı. Laç ı n ve Kelbecer'in i şgal altına düşmesi ne dayanamıyordu. Hem Murov'da ve Kepez'de, hem Beylegan. Horadiz ve ona yakın olan köy ve yerleşim yerlerinin savunulması için yapılan çarpışmalarda yer aldı. Fuzuli ilinin Büyük Behmenli ve Şükürbeyli köylerini kurtardıklarında çocuk gibi sevinirdi. 1 3 Ocak 1 994'de Horadiz'in savunmasında R::ıhınan 65

kumandanı Polis Üsteğmeni İ srafil'le bir siperde çarpışıyordu. Düşman esas darbenin nereden vurulduğunu anlam ışt ı . U ğu rsuz top mermisi yakınına düştü v e kumandan şehit oldu. Sonra m akineli tüfek arkas ı nda Rehman kendi kumanda n ı n ı n yerini ald ı . Bu muharebede Rehman da kahramanca şehit oldu. Kardeşi Ekber, Rehman'ın son anları n ı şöyle hat ı rl ıyor: "Düşman mevzilerini ele geçirip henüz kendimizi gizlemeye fı rsat bulamamış iken Ermeniler hücuma geçti . Rehman benden 1 5-20 metre mesafede çarpışıyordu. Ermeniler çok kayıp vermelerine rağmen kaybettikleri mevzileri geri almaya çal ı ş ı yo rd u . Biz sağlam dayan ıyorduk. Çarpışmada bir d üşman mermisi kolumu yana düşürdü. Rehman'a son sözü m : "Korkacak bir şey yoktur, eve bildirme" oldu. Nereden bileyim ki, yaralanma haberimden önce eve onun cesedi dönecek". Bu muharebede Laç ı n polisi iki cesur savaşçısını -Milli Kahraman İ srafil Şahverdiyev'i ve Rehman Aliyev'i kaybetti. Onlar şimdi vatan uğrunda çan ı n ı veren diğer yiğitlerimizle beraber Bakü şehitliğinde isti rahat ediyorlar.

YUSİF ALİ OGLU BAYRAMOV

O, 1 1 Mayıs 1 966'da Laçın ili nde dünyaya geldi. 1 9731 981 yı lları arası nda Laçın ilindeki 1 sayılı Orta okulunda okudu. Son ra 1 27 sayılı Meslek Lisesine girdi. 1 984 yılında t raktörcü makinist olarak Meslek Lisesini bitirdi . 1 984- 1 986 y ı l ları nda Sıverdlovsk şeh ri nde askerlik hizmetini yaptı. Askerlik hizmetini bitirdikten sonra Laçı n'a döndü ve önce Laçın Gaz İ nşaat idaresinde, sonra ise İnşaat İdaresinde kaynakçı olarak çal ışt ı . ·

1 988 yılında Ermenistan'ın Azerbaycan Cumhu riyeti'ne saldırısı başladığında Laçın ilinde kurulan gönüllü askeri birliklerde, sonra gönüllü halk savunma alayında Ermeni eşkıya çetelerine karşı yapılan çarpışmalara katıld ı . Yusif, Laçın ilinin Tığık 1 , Tığık 2, Zerti , Alhasl ı , Mişni, P i rcahan, Goşas u , Gorçu, Erikli , Vağazin köylerin i n savunması için yapılan çarpışmalarda yiğitlik gösterdi. Defalarca düşman arkas ı na istihbarata gitti. 1 992'de Laçın ili Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başlad ı . 26 Mart 1 993'te Kelbecer ve Laçın illeri nin s ı n ı rı nda-Tunel adı verilen yerde- millT ordu birliklerimizin kalabalı k düşman kuvvetleri tarafı ndan kuşatıldığı sırada Yusif Ermenilerin arkasına geçerek topla üç adet ağı r tankı ve 30 civarında Ermeni silahl ısını yok ederek, kuşatılmış ordu birliklerimizin kuşatmadan çıkmas ı n ı sağladı . 67

Ali Bey'in oğlu Zaki r 1 988-1 992, Nesib 1 988-1 993, Hagani 1 993-1 994 yıllarında E rmeni tecavüzcülerine karşı m u harebelere katıldı. Fuzuli, Horadiz, Cebray ı l istikametinde yap ı lan çarpışmalar s ı ras ı nda Yusif bu illerin köylerinin kurtarılması için kahramanca vuruştu . 2 1 Nisan 1 994'te F uzuli ilinin Horadiz kasabas ı n ı n savunması için yapılan ağ ı r muharebede yiğitçe çarpışarak şehit olmuştur. Mezarı Bakü şehrindeki şehitliktedir.

VÜGAR GEMBER OGLU ASLANOV

Vügar, Laç ı n ilinin Mişni köyünde 1 5 Eylül 1 970'te doğdu. 1 987 yılında Mişni köyü Orta okulunu bitirdi. 1 988-1 990 yıllarında askerlik hizmetini Sovyet ordusunda yaptı . 1 992 yılında Laçın İl Emniyet Müdürlüğünde polis onbaşı olarak işe başladı . O andan itibaren Vügar Laçın ilinin Hoçaz, Pircahan, Bülümdüz, Vağazin, Erdeşevi köylerinin savunması için yapılan çarpışmalara katıldı. Vügar, Hoçaz köyünün efsanevi savunmasında yiğitlik göstererek kahramanca vuruştu . Bu çarpışmada Vügar, 1 O'dan fazla E rmeni silahlısını şahsen yok etmiş, silah arkadaşlarıyla birlikte de düşmanı n yüksek rütbeli subayları olan UAZ markalı askeri aracını personeliyle birlikte yok etti. Vügar' ı n kardeşi Habil Gember oğlu Aslanov, 1 992-1 994 yılları nda E rmeni tecavüzcülerine karş ı askeri harekatlara polis onbaşı olarak iştirak etti. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Ağdere, Murov dağ ı , Daşkesen, Gubadlı illeri bölgesinde yapılan çarpışmalara yakından ve faal olarak katıldı. Kumandanların ı n ona verdiği askeri savaş emirlerini başarıyla ve zamanında yerine getirdi. 1 3 Mart 1 993'te Fuzuli ilinin savunması nda şehit oldu.

Horadiz

kasabas ı

Mezarı Bakü şehri şehitliğindedir. 69

MÜŞFİG B EHMEN OGLU K ERİMOV

O, 2 Tem muz 1 97 1 'de Laçı n ilinin Suarası köyünde doğdu. Suarası köyü İlk okulunda okudu. Orta okulu Sefiyan köy ü nd e tamamlad ı . Sonra devlet çiftliğinde çal ışt ı . 9 Tem m u z 1 990'da askerliğe çağ ı r ı l d ı ve Sverdlovsk vilayetinde askerl i k h i zmetini yaptı . Askerliği s ı ras ı nda Müşfig'in anne ve babası na ordu kumandanlığı üç defa teşekkür telgrafı göndermiş ve Müşfig, h izmet madalyasıyla ödüllendirilmiştir. Askeri hizm eti nden terhis olduktan sonra M üşfig , 1 992'de Laç ı n iline dönerek Laç ı n İl Emniyet Müdürlüğü polis alayı nda karakol hizmeti ne başlad ı . O, Sefiya n , Suaras ı , Hanal lar, Ferecan köylerinin savu n m ası için yapılan çarpışmalara katıldı. Laç ı n ilinin düşmesinden sonra M üşfig, Daşkesen ilinde bi rkaç ay E rmeni eşkıya çetelerine karşı çarpışmalara katıldı. 1 993 y ı l ı nda Laç ı n polisleri Fu.zuli iline gönderildi. ilin Horadiz, Yağlıvelend, Büyü kreh menli köyleri savun masında Müşfig, büyük kahramanl ı k gösterdi. Ağı r harekatlara faal olarak katılması sebebiyle M üşfig alay kumandan ı tarafı ndan yazılı teşekkürler aldı . Usta bir savaşçı olduğu için ona kıdemli onbaşı rütbesi verildi. 1 7 Ocak 1 994'te Horadiz köy ü n ü n savunması için 70

yapılan çarpışmalarda soydaşları m ı zla birlikte defnolundu.

şehit düşt ü . Müşfig diğer Su mgay ıt şehri şehitliğine

BEBİR EVEZ OGLU MERDANOV

O, 9 Mart 1 969'da Laçın ilinin Ağanus köyünde doğdu. Ağanuz köyü Orta okulunu biti rdikten sonra askerlik hizmetini yaptı. 1 992 yılında Laçın İl E mniyet Müdürlüğünde polis olarak karakol hi zmetine başlad ı . Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi'nin Şuşa şubesinin tarih bölümünü bitirdi. Bebir, 1 989'da Laçın İli Emniyet Müdürlüğü'nde önce polis sonra tak ı m komutanı , dahili hizmet çavuşu olarak Ermeni tecavüzcüleri ne karşı yapı lan askeri harekatlara katıldı. Bebir, Şuşa'da Kerkicahan ve Daşaltı harekatlarına faal olarak katıldı. 1 990 y ı l ı nda Laç ı n ilinin Galaderesi , Saltı nkend, Ferecan, Zabuh, G ülebird , Suaras ı , Cicimli köylerinin savunması için yapılar çarpışmalarda kahramanca savaştı. Bebir'in babası Evez bey Ağanus köyünde devlet çiftliğinde firma müdürü olarak çal ışırken 1 989 yılında Laçın ilinin Ermenistan s ı n ı rında kendi dostları ile birlikte Gorus'tan Hankendi'ne giden 3 Ermeni silah l ı s ı n ı yakaladı. Laçın Emniyet Müdürlüğüne teslim etti. B u silahlılardan modern telsizler, haritalar ve yazılı istihbaratla ilgili cep defterleri bulundu. Bebir, Kerkicahan, Daşaltı, Galaderesi çarpışmalarında, 72

ayrıca 1 992 yılının mayısında Gazıdere, Gülebird, Cicimli, Sefiyan köyleri ve Hoçaz köyünün efsanevi savunmasına faal olarak katıldı. Kumandanlarının ve idarenin kendisine verdiği savaş emirlerini başarıyla yerine getirdi. Gubadlı, Fuzuli, Cebrayı l illerinde yapılan çarpışmalar sı rasında defalarca kuşatılmışsa da bu kuşatmalardan yiğitçe çıkmıştır. 1 994 y ı l ı nda Bebir Fuzuli ilinin Balabeh menli, B üyükmbehmenli köyl erinin savunması ıçın yapı l an çarpışmalara katıldı. 1 O Şubat 1 994'te Cocug-Mercanl ı köyü savunması nda kahramanca şehit düştü. Bakü şehri şehitliğine defnedildi.

ŞAHİN ŞİRASLAN OG LU ATAKİŞİYEV

Şahin, 22 Aral ı k 1 970'te Laçın ilinde doğdu. Laçın ili 2sayılı Orta okulunu bitirdikten sonra askerlik hizmetini yaptı. Askerlik hizmetini yaptı ktan sonra Moldavya'da çalışt ı . Ermenistan'ın Azerbaycan Cumhuriyeti'ne saldırısı üzerine vatana döndü. 1 992 yılında Laçın İl Emniyet Müdürlüğü polis alayı nda hizmete alındı. Azerbaycan Milli Kahramanı Oktay Gülaliyev'in polis devriyesinde ilin s ı n ı rlarını yiğitçe koruyordu. Laçın ilinin Sus, G ı z ı lca, Hoçaz, Mollalar köylerinin savunması için yapılan çarp ı ş m alarda ağ ı r yaraland ı . Tedavi edilirken tam iyileşmeden yine savaşan arkadaşlarına katı ldı. Hoçaz köyü nün efsanevi savunması nda çok miktarda düşmanı ve savaş araçlarını yok etmesi büyük bir kahramanlık örneği idi. Şahin, bu çarp ışmalarda yaralanıp felç oldu. Son savaşı Fuzuli ilinin Horadiz Köyünün savunu l ması için yapı lan m u harebe idi . 5 Ocak 1 994'te düşman şarapneli ile şehit düştü . Sumgayıt şehrindeki şehitlikte defnedildi.

• 74

EFGAN HANIŞ OGLU GORÇUYEV

O, 20 Nisan 1 970 tarihinde Laçın ilinin Gülebird köyünde doğdu. 1 977- 1 987 yıllarında Gülebi rd köy Orta okulunda okud u . Efgan, yüksek başarı sı ve örnek davran ışları sebebiyle 1 Eyl ül 1 980'de Azerbaycan Eğitim Bakanlığının 1 8 numaralı takdirnamesi ile ödüllendirildi. 1 988- 1 990 yıllarında askerlik hizmetini yaptı . Terhis olunduktan sonra Laçın iline döndü ve ildeki İl Traktör İstasyonu'nda sürücü olarak çal ıştı. 1 Ocak 1 994'te Laçın İli Emniyet Müdürlüğünde polis çal ışmaya başlad ı . Fuzuli ili bölgesinde yapılan çarpışmalara kat ı l d ı . Horadiz köyü etraf ı ndaki çarp ışmalarda yiğitlik gösterdi. Efgan'ın kardeşi Hebib Hanış oğlu Gorçuyev 1 990- 1 993 yıllarında Ermeni sald ı rganları ile yapılan savaşlara katıld ı . 1 993'de Gubadlı işgal edildiğinde ağı r yaralandı ve i l . grup malul oldu. Efgan' ı n g üzel sesi vardı ve çarpışmalardan sonra arkadaşlarına şarkılar söylerdi. 1 o Şubat 1 994'de Efgan, Fuzuli ilinin Mehdili köyünde yap ı lan çarp ışmalarda şehit oldu . Evli idi. İki evladı kalmıştır. Mezarı Sumgayıt şehitliğindedir.

•

NAMİG YAHYA OGLU EMİRALİYEV

O, 8 Aralı k 1 967'de Laç ı n ilinde doğdu. Namık Laç ı n ilindeki 2 Sayılı Orta okulu bitirdi. N a m ı k daha orta okul yıllarında iken beden eğitimi ve askerliğe meraklı idi. 1 9861 988 yılarında askerlik h izmetini yapt ı ktan sonra Laçın iline geri döndü. Temizli k İşleri Müdürlüğünde çalışt ı . Laçı n'a E rmeni saldırıları başlad ı ğ ı nda Namık, tereddüt etm eden Laçın ilindeki "N" sayı l ı askeri birliğe katılarak birçok çarp ı şmalarda yiğitlik gösterdi. Laç ı n ilinin Suaras ı , Ferecan, Gayg ı kasabası savun maları nda şiddetli çarpışmalara katıld ı . 1 3 Ocak 1 994 tarihinde Horadiz köyünün savunulmas ı için yap ı l a n m u harebede b i r sağ elinin parmakları n ı kaybetmiş, fakat vatan sevgisi o n u askeri hastanede tedavisini yarım bı rakarak tekrar cepheye dönmeye mecbur etmişti r. 1 994 yılının Mart ayı nda Fuzuli ilinin işgalden kurtarılan köylerinde askeri kuvvetlerimiz takviye edilmekte ve diğer yerlerin de kurtarılması için şiddetli savaşlar yapı l ıyordu. Bu savaşların birinde 27 Mart 1 994'de Namig şehit oldu. Mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

SALMAN EVVUB OGLU ZEVNALOV

Salman, 26 Mart 1 965 tarihinde Laçın ilinin Yukarı Ferecan köyünde doğdu. 1 979 yılında Ferecan köyü Orta okulunu bitirdikten sonra Askerlik Şubesi tarafından Gazah iline sürücülük eğitimi alması için gönderildi. Sonra 1 983 yılında Amur vilayetinde iki yıllık askerlik hizmetine başladı . 1 985'de askerlik hizmetini bitirdikten sonra Sumgayıt şehrine geldi. Şehrin 1 sayılı İ nşaat İdaresinde işçi olarak çal ıştı . Salman, Ağustos 1 992'de gönüllü olarak Laçın'da 850 say ı l ı alaya katıldı. Suaras ı , Aşağı Ferecan, Yukarı Ferecan, Hanallar, Sefiyan , Türkler ve Gülebird köylerinin savunulması için yapılan savaşlara katıldı. 1 993'de Laçın İl Emniyet Müdürlüğü nde polis olarak göreve başladı. Polis alay ı nda Goranboy ve Beylegan illeri istikametinde yapılan savaşlara katıldı 1 O Şubat 1 994 tarihinde Cebrayıl ilinin Cocug-Mercanl ı köyünün savunul ması için yapılan savaşlarda şehit oldu. Evli idi. İ ki evladı vardır. Mezarı Sumgayıt şehir şehitliğindedir.

G ERAY AZAD OGLU MEMMEDOV

G eray, 7 Mart 1 969 tarihinde Laç ı n ilinin G ü lebi rd köyünde doğdu. 1 986 yılında Gülebird köyü Orta okulunu bitirdi. Sonra M .A. Sabir Devlet Çiftliğinde işçi olarak çalışt ı . 1 987- 1 989 yılları nda K ı r ı m vilayetinde askeri hizmetini yaptı . O, Tem muz 1 989'da Laçın İli Emniyet Müdürl üğünde polis olarak göreve başlad ı . Geray, birçok defa hilekar düşmanın planları n ı boşa çıkararak onlara ağı r kayıplar verd i rdi. Ermenilerin 25 Mayıs 1 992'de Gülebird köyüne saldırısı s ı rası nda Geray Memmedov, kendi idaresindeki polislerle onları geri attı ve 20 E rmeni askerini ve iki tankını yok etti . 1 2 Ekim 1 992'de Ermeniler G ülebird köyünün "Gız Gabri" adı verilen yerden saldı rd ı lar. Geray polis arkadaşları ile birlikte düşm an ı arkası ndan çevirerek anlara ağ ı r darbeler indirdi. 30 E rmeni öldürüldü, 1 E rmeni esir alınarak karargaha teslim edildi. 3 1 Ekim 1 992'de d ü ş man G ülebird köyü ne kuzey istikametinden saldı rd ı . Geray, bir düşman tankını roketatarla yok etti. Bu savaşta o ayaklarından yaralandı . Laç ı n polisleri 1 7 Aral ı k 1 992'de Gazıdere ve Malhelef köylerini ku rtard ı . 27 A ra l ı k 1 992'de Sefiyan köyünün sav u nması için yapılan savaşta Geray Memmedov ve arkadaşları , 2 tank, 2 z ı rhlı personel taşıyıc ı , 2 roketatar ve 3 makineli tüfeğini ganimet olarak ele geçirdi. Geray, yorulmak bilmeyen ve vatanını çok seven bir 78

asker gibi 27 Ağustos 1 993'de Gülebird köyünün savu nması için yapılan savaşta şehit oldu. Mezarı Sumgayıt şehir şehitliğindedir.

AHMED MEH EMMED oGLU HÜMBETOV

O, 1 0 Tem muz 1 965 tarihinde Laçı n ilinin Aşağı Cicimli köyü nde doğdu. 1 973- 1 981 yılları nda Gazıdere köy Orta oku l u n u bitirdi. 1 982 y ı l ı nda Sumgayıt şehri Meslek Lisesini bitird i . 1 984-1 992 yılları nda Sumgayıt şehrinde 3 sayılı İ nşaat Şirketinde işçi olarak çal ışt ı . 1 984-1 986 yıllarında Arhangelsk vilayetinde askeri hizmetini yaptı . 1 0 Mart 1 993 tarihinde Laç ı n İli E mniyet Müdürl üğünde polis olarak göreve başlad ı . Laç ı n i l i n i n Sefiyan , Gülebird, Suaras ı köylerinin savunulması için yapılan savaşlarda kahramanlıklar gösterdi. Ahmed, C o ranboy, Gubad l ı , Cebray ı l ve Fuzuli illerinin savu nul ması için yapılan savaşlara katılmıştır. Ahmed, ağır yaralanan Milli Ordu askeri Habib Gorçuyev'i ateş altından çı kararak 7 kilometre taşıyarak Gubadl ı ili bölgesine sağ sali m ulaşt ı rm ıştı . Ahmed'i n kardeşi Esed, polis olarak 7 yıl E rmenilere karşı savaşlara katıldı. Ahmed, 9 Eylül 1 994 tarihinde Fuzuli ilinin Horadiz köyünün savunması için yapılan savaşta şehit oldu. Evli idi . İki evladı vardır. Mezarı Sumgayıt şehir şehitliğindedir.

İLHAM HÜSÜ OGLU ORUCOV

İlham , 7 Aral ı k 1 971 'de Laçın ilinin Aşağı Ferecan köyünde doğdu. 1 978-1 985 yıllarında Ferecan köyü Orta okulunu bitirdi. 1 985 yılı nda Laçın ilindeki 1 27 sayılı Meslek Lisesine kabul edildi ve 1 988 yılında traktörcü makinist olarak Meslek Lisesini bitirdi. 1 988-1 991 yıllarında Laçın ilindeki Evez Verdiyev Devlet Çiftliğinde işçi olarak çal ıştı. 1 991 - 1 993 yıllarında Gence şehrinde askerlik hizmetini yaptı . 1 993'te askerlik h izmetini tamamladıktan sonra Laçı n'a döndü. Gönüllü olarak Laçın ilinin Ermenistan sını rı nda bulunan Gülebird, Sefiyan, Yukarı ve Aşağ ı Ferecan, Türkler ve Maksudlu köylerinin savunulması için yapı lan savaşlara katıld ı . Nisan 1 993'de Laç ı n İli Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve al ındı. İlham, polis olarak Gubadlı, Zengelan ve Cebrayıl illerinin köylerinin savunulması için yapılan savaşlara katıld ı . 1 993 yılında Çaykend'in Ermeni eşkıya çetelerinden temizlenmesi harekatına katıldı. 4 Ocak 1 994'de Laçı n polisi Fuzuli ilinin Horadiz kasabas ı n ı kurtarmak için taarruza başlam ıştır. Savaş sı rası nda Horadiz kasabası, Büyük Behmenli, Ehmedal ıllar, Gazahlar ve Cebrayıl ilinin Cocug-Mercanlı köyleri E;meni esaretinden kurtarıldı. a ·ı

İlham 23 Ocak 1 994 tari hinde Fuzuli ilinin Horadiz köyün ü n savun ul ması için yapılan savaşta şehit oldu. Mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

EŞREF REHBER OGLU MEMMEDOV

O, 1 1 Temmuz 1 972'de Laçın ilinin Alhaslı köyünde doğdu. Orta okulu bitirdikten sonra askeri hizmete çağrıldı. Askeri hizmetini tamamladıktan sonra Laçın iline döndü ve Laçın İli Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve getirildi. Pircahan, Bülüldüz ve Finge köylerinin savunulması için yapılan savaşlara katıld ı . 1 1 Ekim 1 992'de Hoçaz köyünün savunması için yapılan savaşta kahramanca şehit oldu. Mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

FAZİL C ELİL OGLU AGAY EV

O, Laçın ilinin Gazidere köyünde 7 Mart 1 969'da doğdu. Laç ı n ili ndeki Cicimli köy Orta okulunu bitirdi. 1 986-1 989 yıllarında askerlik hizmetini yapt ı . 1 992 yılında Laç ı n İ li Emniyet M üd ü rlüğünde polis olarak göreve başlad ı . F az ı l , Laçın i l i n i n Pircahan, Gülebird, Sefiyan, Mişli ve Alhasl ı köylerinin savunulması için yapılan savaşlara katıldı. 8 Ekim 1 992'de Gazıdere köyünün savunulması içn yap ı lan savaşta şehit oldu. Mezarı Sumgayıt şehir şehitliğindedi r.

TALEH CEMİL OGLU CABBAROV

O, 23 Eylül 1 971 'de Laçın ilinin Deyhan köyünde doğdu. Orta okulu bitirdikten sonra 1 989- 1 991 yıllarında Bakü'de askerlik hizmetini yaptı. Askerlik hizmetini tamamlad ı ktan sonra Laçın iline dönerek 1 99 1 'de Laçın İli Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başladı . Laç ı n i l i n i n Köhnekend, Deyhan, Mazutlu, Sefiyan, Suarası köylerinin savunulması için yapılan savaşlara katıld ı . Komutanları n ı n o n a verdiği emirleri başarıyla yerine getirdi. Kelbecer ve Göranboy i llerinin savunulması için yapılan savaşlarda yiğitlik gösterdi. 1 7 Ocak 1 994'de Fuzuli ili nin Horadiz kasabas ı n ı n E rmeni eşkıya çetelerine karşı savunulması için yapılan çarpışmalarda şehit oldu. Mezarı Sumgayıt şehrindeki şehitliktedir.

M ETLEB MÜSEYİB OGLU M URADOV

O, 27 Aral ı k 1 966'da Laçın ilinin Sonasar köyünde doğdu. 1 973-1 983 yıllarında Sonasar köy Orta okulunda okudu. 1 983-1 985 yıllarında Sumgayıt şehrindeki Teknik Yüksek Okulu'nda okudu. 1 985-1 988 yıllarında Deniz Kuwetlerinde askerlik hizmetini yaptı. Ekim 1 99 1 'de Laçın ili E mniyet Müdürlüğünde polis olarak hizmete alındı. Metleb, kısa zamanda arkadaşları nın sevgisini kazandı . Köhnekend , Kirs dağ ı , Suarası , Ferecan, Hanal ı lar köylerinin savunulmas ı nda Laçın polisi büyük kahramanlı k gösterdi. Metleb'in kahramanl ığı sayesinde kuşatılan polis birliği kuşatmadan kurtularak Ermeni mevzilerini darmadağ ı n ettiler. Metleb, özel atıcılık kurslarına gönderildi. Bu kursları başarıyla bitirip tekrar arkadaşlarına katıldı. Laçı ilinin Mayıs 1 992'de düşmesinden sonra Metleb, Yazıderesi, Cicimli, Gülebird, Sefiyan, Ferecan köylerinin savu nulması için yapı lan savaşlarda kahramanlıklar gösterdi. 20 Haziran 1 992'de Metleb polis arkadaşlarıyla birlikte Laçın ilinin Lolabağırl ı , Oğuldere, Erikli, Kürdhacı köylerini, Tem m u z 1 992'de Şelve, Daşdı , Ağcakend, Goşasu, Alpod , Pircahan köylerini düşmandan temizledi. Metleb ve arkadaşları Biçenis köyüne gelen Ermeni eşkıyaları nı esir alarak arahaların ı darmadağın etti. 85

1 3 Şubat 1 993 tarihinde Laçın polisleri Ağdere'ye acele yardıma giderken Kelbecer bölgesinde dereye yuvarlandı ve Metleb, arkadaşlarıyla birlikte şehit oldu. Mezarı Bakü şehir şehilliğindedir.

ENVER ŞAHVERDİ OGLU ŞAHVERDİYEV

E nver, 1 968 yılı nda Laçın ilinin Şelve köyünde doğdu. Orta okulu bitirdikten sonra askerlik hizmetini yaptı. 1 99 1 'de Laç ı n İli Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve getirildi. 2 1 Temmuz 1 992'de Laç ı n ilinin Şeylanlı köy ü nde istihbarata giderken Ermeniler tarafından şehit edilmiştir. Mezarı Serde şehri ndeki şehitliktedir.

NADİR ŞÜKÜR OGLU ORUCOV

O, 1 969 yılında Laçın ilinin Sadı nlar köyünde doğdu . 1 976-1 986 yıllarında Orta okulu okudu. Sonra iki yıllık askerlik hizmetini yaptı ve Laçın İ line dönerek İl Emniyet Müdü rlüğünde polis olarak göreve başladı. Laçın'de yapılan muharebelere katıldı. 1 7 Mayı s 1 99 1 tari hinde Hankendi'ndeki Rusya Federasyonu polislerine ait Gaz53 markalı askeri aracından açı lan ateşle iki arkadaşıyla birlikte şehit edildi. Doğduğu köy olan Sadınlar köyünde toprağa verildi.

ETİBAR CABBAR OGLU ALİYEV

O, 20 Mart 1 969'da Laçın İ linin Yukarı Ferejan köyünde doğdu. 1 976- 1 986 yıllarında Yukarı Ferejan Orta okulunda okudu. Sonra Moskova'da iki yıl askerlik yaptı . 1 990 yılında Laçı n İ li köylerini savunmak için kurulan alaylarda Ermenilere karşı savaşlara katıld ı . 1 8 M a rt 1 99 1 tarihinde Laçın İ li E mniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başlad ı . Kelbecer, Laçın, Hanlar illerinde yapılan muharebelere iştirak etti. Fuzuli İlinin Büyük Behmenli Köyünün savunması için yapılan savaşta 26 Aralık 1 993 tarihinde şehit oldu. Mezarı Bakü şehir şehitliğindedir.

ŞERİF TAHİR OGLU MEMMEDOV

Şerif, 5 Ocak 1 970 tarihinde Laçın İlinin Hoçaz Köyünde doğdu. 1 978-1 988 yılları nda Hoçaz Köyü Orta okulunu bitirdi. 1 988- 1 990 yılları nda Çita şehrinde askerlik hizmetini yaptı. Askerlik hizmetini bitirdikten sonra Laçın İ li ne döndü ve 3 ayl ı k polislik eğitimine katıldı. Bu eğitimden sonra Laçı n İ l E mniyet Müdürlüğü'nde polis olarak vazifesine başlad ı . Şerif, Laçı n İ l i n i n Suaras ı , Ferecan, Alhasl ı , Mişni, Cicimli, Gülebird Vağazin, Mirik, Goşasu, Hocaz köyleri için yapılan muharebelere iştirak etti. 24 Mart 1 994 tarihinde Fuzuli İli dahilinde yapılan ağır çarp ışmalarda şehit old u . Mezarı Sumgay ıt şehri ndeki şehitliktedir.

VÜGAR SADREDDİN OGLU ABDULLAYEV

Vügar, 1 969 y ı l ı nda Laçın İlinin Hac ıhanlı Köyünde doğdu. 1 976-1 986 yılları nda Hacıhanlı Köyü Orta okulunda okudu. 1 987-1 989 y ı l larında iki y ı l l ı k askerlik tamamlad ıktan sonra Laçın İ line geri döndü.

hizmetini

1 990 Haziranında Laçın İli E mniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başlad ı . Laçın İlinin Gorçu, Erikli , Narınclar, Alhaslı , Goşasu, Ferecan, Suarası köylerinin savunmasında kahramanlıklar gösterd i . Amirlerinin ona verdiği savaş görevlerini başarıyla ve zaman ı nda yerine getirirdi. Vügar daha sonra Hanlar İlinin Murov dağ ı n etrafındaki köylerinin savunulması için yapılan muharebelere katıld ı . Vügar Abdullayev, Fuzuli İ linin Horadiz kasabasının savu nması için yapılan muharebede 1 O Şubat 1 994 tarihinde şehit oldu . Mezarı Ağcabedi şehrindeki şehitliktedir.

HAMİD HUDU OGLU HALİLOV

O, 1 969 yılında Laçın İlinin Govuşug köyünde doğdu. 1 976-1 986 y ılları nda Laçın ili Hacıhanlı köyü orta okulunu bitirdi. 1 986-1 98Ş yıllarında Omsk şehrinde iki yıl askerlik yaptı. Askerlik hizmetini tamamlad ıktan sonra Laçı n ilindeki Jdanov Devlet Çiftliğinde işçi olarak çal ışt ı . 1 Kası m 1 990 y ı l ı nda Laçın İ l Emniyet Müdürlüğünde polis olarak göreve başlad ı . Laçın, Kelbecer, Kubadlı illeri dahilinde Ermenilere karşı çarpışmalara katıld ı . Onbaşı olan Hamid, keskin nişancı idi. Hamid, Fuzuli İ linin Behmenli ve B üyük Behmenli köylerinde yapılan savaşlarda büyük kahramanlıklar gösterdi. Hamid, 2 1 Nisan 1 994 tarihi nde Horadiz köyü n ü n kurtarılmasında şehit olmuştur. Mezarı Ağdam İ linin Guzanlı köyündedir.

HABİB SEVİNDİK OGLU HALİLOV

Habib, 1 969 y ı l ı nda Laçın ilinin Hacı hanl ı köyünde doğdu. 1 976-1 986 y ılları aras ı nda Hacıhanlı köyü Orta okulunda okudu . Sovyet ordusunda askerlik yapt ı . 1 989 yılında askerliğini bitirip Laçın iline dönd ü . 1 990- 1 992 yılları arası nda Laçın i l i nd e G o rçu, E rikli , Alhas l ı , Koşasu , Hoçaz köylerini savu nmak için yapılan çarpışmalarda büyük kahramanlık gösterdi. Haziran 1 992'de Laçın İ li E mniyet Müdürlüğünde polis olarak çal ışmaya başlad ı . F ü z ul i i l i n i E rmenilere kahramanl ıkla savaştı.

karş ı

savunurken

büyük

Habib, Horadiz kasabas ını savunma savaşında 21 Nisan 1 994 tari hinde şehit oldu. Mezarı Serde şehrindeki şehitliktedir.

• 94

NERİMAN RAMİZ OGLU GASIMOV

Neriman, 29 Mart 1 972 yılında Gobustan kasabası nda doğdu . 1 979 yıl ı nda Gobustan kasabası ndaki 223 sayılı Orta okulun başladı ve bu okulun 8. sınıfını 1 986 yılında bitirdi. Sonra Alat kasabası nda Meslek Lisesinin Sü rücülük bölümünü 1 989 y ı l ı nda bitirdi. 1 990 Mayıs ayında askere al ındı. Askerde iken 6 ay Gürcistan'daki tankçılık eğitimine kat ı ld ı . Bu eğiti mini tamamlad ı ktan sonra Gence'ye gönderildi. Bir müddet burada hizmet ettikten sonra tank birliği ile Laç ı n İ l i n i n E rmenistan s ı n ı r ı ndaki köylerine gönderildi. Rus kuvvetleri Azerbaycan Cumhuriyeti'nden 1 992 yılında çekildikten sonra Neriman, Laçın İ linde kurulan tank birliğinde askerli k hizmetine devam etti . Neriman, 1 99 1 - 1 993 y ı lları arası nda Laçın, Şuşa, Gubatl ı , Zengilan, Kelbecer ve Cebrayil illerinde Ermenilerle yapılan birçok çarpışmalara katıldı. Neriman, 20 Ocak 1 994 y ı l ı nda Laç ı n İ l Emniyet Müdürlüğü'nde polis olarak çalışmaye. başladı. Polis olarak Horadiz kasabası n ı savunmak için yapılan çarpışmalardı büyük kahramanlık gösterdi. Neriman'ın kardeşi Azer Ramiz oğlu Gasımov da Ağdam bölgesinde Ermeni saldı rılarına karşı gönüllü olarak savaştı . Neriman 2 4 Mart 1 994'de Füzuli bölgesinde şehit oldu. 95

Kabri Gobustan ziyaretgah覺 ndad 覺 r.

kasabas覺 nd a

Gara-atl 覺-baba

POLAD ASKER OGLU MEMMEDOV

1 968 y ı l ı nda Laçın ilinin Garıgışlak köyünde doğdu. 1 985 yılında Orta okulu bitirdi. Askerlik hizmetini yaptı. 1 990 yılında Laçın İ li Em niyet Müdürlüğü'nde polis olarak çalışmaya başlad ı . 1 7 Mayıs 1 99 1 tarihinde Hankendi'ndeki Rusya Federasyonu polislerine ait Gaz53 markal ı askeri araçtan açı lan ateşle iki arkadaşıyla birlikte şehit edildi. Doğduğu köy olan Garıgışlak köyünde toprağa verildi.

TAHİR MEMMED OGLU MEMMEDOV

O, 1 963 yılı nda Laç ı n ilinin Garıgışlak köyünde doğdu. 1 980 y ı l ı nda Orta okulu bitird i . Askerlik h izmeti n i tamamlad ı ktan sonra Laç ı n'e döndü v e 1 990 y ı l ı nda Laç ı n İ l Emniyet Müdürlüğü'nde polis olarak çal ışmaya başlad ı . İ l dahilinde Ermeni saldı rılarına karşı operasyonlara katıldı. 1 7 Mayıs 1 99 1 tari hinde H ankendi'ndeki Rusya Federasyonu polislerine ait Gaz53 markalı askeri araçtan aç ılan ateşle iki arkadaşıyla birlikte şehit edildi. Doğduğu köy olan Garıgışlak köyünde toprağa verildi .

TEŞEKKÜR Azerbaycan Cumhuriyeti, İçişleri Bakanlığı'nın Sağlık Müdürlüğü, General A.N. Heydarov Hastahanesi hekimleri ve diğer personeli , savaşlarda yaralanmış olan zabit ve erbaşların tedavisinde büyük başarı göstermişlerdir. Şahsı m ve silah arkadaşları m adına Albay Behruz Zülfigar oğlu Seferaliyev'e, Albay Rahim Gafur oğlu Memmedov'a, Albay İsmet Enverkızı Gasımzade'ye, Yarbay Elmira Mehikızı Guliyeva'ya, Yarbay Ellaza Möhsünkızı Mikayılzade'ye, Yarbay Cerrah-ürolog Ramiz Fezall oğlu Ekberova'a, Binbaşı Hacı İbrahim oğlu Hasanov'a, Hekim Nigar Akifkızı Mahmudova'ya, Elmira Aslankızı Bayramova'ya, Roksana Azizkızı Hasanova'ya, Cerrah Arif Mahmud oğlu Mirzayev'e, Hekim Laborantlar Gülşen Memmedkızı Memmedova'ya, Mehrlban Musakızı Aliyeva'ya, Eczacılar Halit Alihüseyin oğlu Alimerdanov'a, Donara Selimkızı Alibeyl i ye can sağlığı ve hizmetlerinde '

başarılar diliyorum.

Azer Aliyev

Mıdk N•tr1Y•I ne. ve San. Lld. Ştt. 8.tı ı Alı Cıd. Nı:ı. 'JfıA Ca01EoOu' ISTANWL TEL. jO zı;.>;şıı � &ol Fu: ıo.:rı:c-ı !.2681 83