İbrahim Kamil - Bulgaristan'daki Türklerin Statüsü by Türkçü Betik

BULGARİSTAN'DAKİ ••

•

TURKLERIN

STATÜSÜ IBR A HIM K A MiL

.;. • . .

. .

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI

T.D.A.V. ISBN

YAYIN NU.

975�498-020-9

KUTSUN

YAYIN

MİLLİ NU.

NU.

89-34-Y-147-62

BU ESER Bakanlar Kurulu'nun 2M/198ösayılı kararıyla kamu yararına hız mcı verdiği kabul edilerek vergi muafiyeti ıanınnuş bulunan TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAK.Fi tarafından hazırlanmı§tır. Her hakkı mahfuzdur. TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

V AKFI'nın müsaadesi olmaksızın ıamamen veya kısmen herhangi bir

deği�iklik yapılarak ikıibas edik;Jnez.

Türk Dünyası Anıştımıalan Vakfı YULU(; TEKİN DİZGİ MERKEZİ'nde dizilmiş ve baskıya hazırlanmıştır. Baskı: PAMUK OFSET Haberleşme Adresi: P.K.94 Alwıruy-İstanhııl Teleronlar: 511-10 06- 511 18 JJ

ÖNSÖZ Her deı•let, milletler arası bir wkını kaidelerle bağlıdır. Bunun yanında şı1plıesiz başta anayasa

olmak üzere kendi lıukuk kaideleri ile de bağlıdır. Dev

let olmanın yolu işte bu ba{tımlılıktan {:eçer.Bir

ülkedeki idarisistem buna tesir etmez. İster Krallıkla, padişalılıkla, isterse cumlıuriyetle idare edilsin dedeti devlet yapan bu baf;ınılılıktır. İnsana, insan muamelesi yapmayan bir dfi•let, dev let deJ.,'fildir. Tarilıin lıer döneminde bizim devlet lerimiz, insanları renk,ırk , din . dil farkı gözetmeksizin eşit saymış, lıııkuk sistemini de malıalli örfe uydurarak insan lıaklan kaı·ranıını insanlı[:a armağan etmiştir. Herkes bilir ki Hristiyanlar için

HÜMANİZMA bir günah çıkartmadır.Siyah deriliyi köpekleriyle girdikleri yere bile sokmayan felsefenin lıı1nıanizması,cdenen Türk f:encitıi belli bir süre Aınıpa ya sokmayan felsefenin hümanizması, mağdur olan Türk olunca 900 yıllık hıncını almış

olmanın sevinci içinde insan luıkları111 unu111veren fel

sefenin hümanizması başka nasıl yorumlanabilir?.. Doffuda Ermcniler'in, Batıda Bulgarların yaptıklarını dı1nymıın bilmemesine imkan yok. Bir asırdır Bulf:ar'm del'Gm ettirdi[:i TEHCİR in yüz karası tablolannı İnf:iliz arşiv belgelerinde bulabilir siniz. Türk Dünyası Tarih Def1.:isi 'nin Temmuz 1989

sayısında bu belgelerden bir kaç örnek ııerdinı.Bwılar onbinlerin, yı1zbinlerin so{tııktan ı·e açlıktan kırıltlı,;ı111 yabancı raporlariyle tesbit ediyor. Ama dünyanuı

umurunda deffel.. Çünkü bu zulmün kurban/an Türktür. · Son f:ı1n lerde Türk 'ün bulunduf..� her yerde Türk 'e karşı bir zulüm ve imha kampanyası sürüyor.Bunun sebeblerinden biri Türkler'in hızla artan nüfusları ile o memleketlerde ço*ımluf:u ele 1:eçirmeleri ihtimalinin yaklaşmış olmasıdır. Bu korku Batı 'nm dıı Dof:u 'nun da korkusudurAvrupa topluluftunun da her halde başka end,işesi olmasa 1:erek. Çünkü mutlak nıiktan ile, genç ve dinamik kesiminin ezici nisbetiyle A vrupa ya karşı tek mukayeseli üstünlü�müzün nüfusumuz o/du�u bir gerçektir. Her yerdeki imha hareketleri., tehcir hareketleri veya bu hareketlerin dünya kamu oyunda yeteri kadar ses 1:etimıemesinin sebebi(Belki Türk;ye 'de de ana rahmindeki çocuk ' /annııza karşı yapılan kimya harbinin Batı desteğini kazanması da dalıil) budur. Bu kitapta efter deı•letse Bul1:aristan 'ı baftlayan anlaşmalann dökümü yapılmıştır. Bulgar A nayasası da devleti baftlayan bir belge olarak ele alınmıştır. Bunlardan inhirafların derecesi devlet yerine zulüm aleti haline 1:elmenin derecesini 1:österir. Yazar, bu derecenin tesbitine imkan vermektedir. Bu sebeble kendisine yalnız Türklük adına deftil bütün insan/il< adına minnetlerimi ve şülvanlarınıı sunuyorum. 24.6.1989

Turan YA ZGA N

İÇİNDEKİLER

1 .

"·

IKILI VE ÇOK TARAFLI SİYASİ ANTLAŞMALAR A. ÇOK TARAFLI SİYASİ ANTLAŞMALAR

1. 1878 Berfin Antlaşmfüı

2. Ne uilly (Nöy) Banş Antlaşması

3. 1947 Tarihli Paris Barış Antlaşması

B. İKİ TARAFLJ sjYASİ ANTLAŞMALAR

1- 1909 İstanbul Protoko/11 ı•e Sözleşmesi

a�) İstanbul Protoko /11

b-) Sözleşme

2- 1913 An tlaşması

ı·c·

Mı'iftahik/erle İlgili Sözleş-

a-) 1913 Antlaşması

b-) Mılftühikler/e İlgili Sözleşme

3- 1925 Türk-Bulgar Dostluk Antlaşması ı·e Otur-

ma Okıimet) Sözleşmesi

a-) 1925 Tarihli Türk-Bııl�nr Dostluk Antlaşması

b-) Tı"irk-Bııl�ar İkômet Sözleşmesi

./- 1950/51 Göçü ve 1968 Antlaşması

a-) 1950/51 Göçü

b-) 1968 Göç A ııtlaşm ası

İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN BELGELER 1 - Birleşmiş Milletler A111/aşma ı·e Sözleşmeleri

a-) Birleşmiş Milletler Antlaşması

b-) Sözleşme/er /-) Jenosit Sözleşmesi

il-) Irk Ayrımının Bütıln Şekilleri ile Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme 70

ili-) Medenfre s;yasil-laklara İlişkin Milletleramsı Sözleşme iV-) Ekonomik, Sosyal, Kültürel Haklara ilişkin Sözleşme

70 71

V-) Apartheid Suçunun Önlenmesi ve Ceznnlandı71 rılması Hakkındaki Mil/etlerarası Sözleşme

2- İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 3- Helsinki NiJıai Senedi (Hclsinki Bildirisi)

72 75

III BULGAR ANAYASASI VE TÜRK LERİN HAKLARI Bııl1:nr Anayasası

-Sr;u.-:t:dr.'c-ı oF lb,5�. � ";reaty oF f.,,, Ste�"..nc - Trevtr cf S�r/;n.

+ıı+ i?a·lway! "sin ıs 76.

YESİLKÖY(AYASTEFANOS) VE llERLİN ANTLAŞMAl.fi

/ 1

°'

� j G A 1 N S Y L

�'.

6eorg.:S Mo,,tiı. A

N . S E A

�ilcs s:

E A

1Gv. __,

______

RiNA GÖRE BALKAN ÜLKELERİNİN SINIIU.ARI

İ KiLi VE COK TARAFLI SİYASi ANTLAŞMALAR A-ÇOK TARAFLI SiYASİ ANTLAŞMALAR 1. 1878 Berlln A nllaşması. Tuna'dan Ege denizine, Selanik'ıcn Edirne kapıla rına, Karadeııiz'deki Balçık, Yama, Ilurg:ız, Siseholu, Ahtcholu limanları ile Lülctıurgaz dolaylarına2 haıı <.laki Ohri gülü ve Piroı illelerine:ı kadar h:ıyallenkki "Bı"lyı1k B11/1:arisımı '111" (Vclika Bılgariya) kurulmasını öngören Ye)ilkily (Aycsıafanos) Anlla�ması, çıkarları zedelenen Avrupa ülkeleri tarafıİıdan, <.lcği)lirilcrek yerine Ikrlin Antla�ın:ısı imzalandı. n Temmuz 1878'<.le tas<.liklcııen hu anıla�ına Osmanlı l lükümcıi

ile Rusya, Almanya, Avusıurya-Macarisıan, Fransa, İngiltere ve lt:ılya :ırasında yapıldı. Çok ıar:ını tıir mil lctlcrarası antl:ı�ın:ı niteliği ta�ıyonlu. Balkanlarda ye ni sınırların ıcshiı edildiğim· dair muhıcv:ısınd:ı hükümler yer alıyor, Bulgaristan <.!iye tıir ülkenin <.I\.' varlığı kabul c<.liliyor<.lu. Arıcak, Yc)ilkily arılb)ıııasırı( 2)

Coşkun Üçok, Siyasal larilı ( 1189- l 91iO)A 421 ikinci lliısı Ankara 19/B s 154

Yorga, Osmanlı Tarihi. .Ankara 1943. s.�ın9.

llukırk 1 ak. Yiry No

CV. ( 177 4-191 ?) Çov B Srlkı l\ilykalA U Y,ıy

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI da belirlenen

"Sınsıcfanska Bılgariya"

(Aycstafanos

Bulgaristanı)'nın sınırları küçültülüyor ve hayali "Bü

yük Bul{:aristan " üç bölgeye ayrilıyordu. Bir kısmı Do

4 ğu Rumeli adıyla Osmanlı Devleti'ne bırakılırken

diğer kısmı Makedonya olarak adlandırılıyor, ıslahat 5 yapılması şartıyle Osmanlılara iade ediliyordu . Üçün cü ve asıl kısım ise Bulga r Prensliğinin toprağı olarak kalıyor 6, adeta "Osmanlı bcyliifine" dönüştürülüyor 8 du7. AJtmışdört maddeden meydana gelen Bertin Ba

rış Antlaşması ile bu prensliğin hukuki varlığı kabul

edilirken, yeni çizilen sınırlar içerisinde kalan Bulga ristan Türklerinin de ilk defa milletlerarası antlaşma düzeni içinde statüleri ortaya konuyor, hak ve menfa atleri teshil edilmeye çalışılıyordu.

(4)

Berlin Anllaşması ile DoOU Rumeli'nin "Büyük Bulgaristan"dan ayr� ması bölgedeki emelleri-geçici de olsa-durdurulmuştu. Çünkü " stra tejik öneme haiz bulunan Balkan geçitleri Osmanlıların kontrol ve murakabesinde kalmış oluyor ve lstanbul yolu Rusy a'ya kapanmış bulunuyordu. "Bu sebepten Rusya "DoQu Rumeli de tesis edilen mutııarıyet idaresinin bu vilayelin kısa zamanda Bulgaristan'la birleş mesine elverişli bulunduOunu Bulgarlara telkin etmekten çekinmiyordu". (Enver lıya Karal. Osmanlı Tarihi. c.8, TIK Yay. Ankara 1983. s.103-104) Zalen DoOU Dume�·ye verilen statü de Bulgarların bura sını ilhakını kolaylaştırıcı öıellikler taşıyordu. Antlaşma 9eregi muhtar bir idareye sahıp olacak olan vilayet, büyük devfellerın ıasdikinden sonra Osmarıb devleti tarafından atanacak bir vali ile yönetilecekti. A dalet, eQitim. ticaret ve tarım işleri de htristiyan memurlar tarafından yürlilülecekti. (S.Kocabaş, Avrupa Türkiye'sinin Kaybı ve Balkanlar' da Panislavizm. Vatan Yay. l.baskı. Kayseri 1986 s.145) Nitekim a ,, Bulgarlilf' Dotıu radan çok uzun zaman geçmeden, 18 Eylül 188;ı'te RumeM yi topraklarına ilhak ettiler. (Karal, A.g.e. C.8, s 1 05). Necdet Kurdakul, Osmarıb İmparatorlutıundarı OrtadoQuya Belgelerle Ş ark Meselesi, Dergah Yay. l.baskı. lstanbul, 1976, s.81. Enver Z. Karal . . Osmanlı Tarihi, C. V l ll. TT K Bsmv Ank. 1983. s. 76-77. Tahsin Unal. Türk Siyasi Tarihi 1700-1958. Emel Yay., 4. baskı, Ankara 1977. s. 297. Meydan Larousse. C.2. s. 118, Balkan Seferleri maddesi Nevzat GündaO. 1913 Harbi Trakya Hükümet-1 Müstakilesl Kült. ve Turz. Bak. Yay. No.789. Sevinç .

(5) ( 6)

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

Bulgaristan'ın "do*"m belgesi" olarak d a adlandı rılan Berlin Antlaşması'nın i mzalanmasından sonra Bulgar Meclisince (Sıbranie) gündeme getirilen, bir a nayasa yapılması ve ilanı konusundaki görüşmelere Türkiye komiseri Pertev Efendi de katılmıştı. Maksat anayasa maddeleri içerisine Bulgaristan Türkleri ile il gili hükümler koydurmak, onların hak ve menfaatleri . ni savunmaktı. Hatta bu vesile ile Osmanlı padişahı Abdülhamid bir ferman da göndermişti. Pertev Efen di vasıtasıyla 15 Ağustos 1879'da Prens Aleksandr'a i1 e t i l e n s ö z k o n u s u fe r m a n d a "Bulgaristan'ın kuruluşunu, zatulev/etlerinin prerısli;te seci/işini lütfen kabul buyuruyorum. Şu şartla ki, orada laılmış müslim kullarımın haklarına, hü"iyetlerine halel getirilmeye' ·9 deniliyordu. Türk-Bulgar ilişkilerinin resmen başlama tarihi e>

la rak kabul edilen Ağustos 1879 görüşmelerinde Prens, Padişahın isteklerine titizlikle uyulacağı, Bulga ristan'da kalan Türlerin her bakımdan korunacağı, din ve eğitim hürriyetlerine dokunulmayacağı sözünü ver nı i§ t i .

Antlaşmanın birinci maddesinde "Bul�aristan Zat·

1, baskı Ank. 1 987, s. Ş7-58. Nazif kuyucuklu B alkan �t.1atb. '.��rl lkllsadl (2)Bulgarlstan ,1.Ü. SBF Yay. lsıanbul 1 987, s. ( 7) (8)

(9)

Nikolay todorv, Bulgaristan Tarihi, Çev. Veysel Atayman öncü Kitabevi, 1. Baskı, ısıanbul, 1 979. s. 80 Orhan Melih Kürkçüer. Siyasal Tarih ( 1 789- 1 960) 5. bası. AİıiA 'J'd'J. Ankara 1 972, s. 81 D.PiroOlu, "Bulgaristan' da Yaşayan T ür!< Kardeşlerimiz ve Sınırh Gö� Meselesi" Türk Küttürü, C.7. Sayı 75, Ocak 1 969, s235(43). ·

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

: c

.} . '

< -

·;

' A

•

�

� . , J . � ..,

' � :

�

rı::c

�

p· rii

� 2·

BULGARISTANDAKI TÜRKLERiN STATÜSÜ

-ı hamıi Padiıahtnln tt11>ii�ıi tahtında vt Vİf'KÜ verir hır ttnıartt idllnıişıir. Bir hırlsılyan hakanıcıi ve bir mili/ m 10 luri olacakıır . ·

Dolayısıyla bu antlaşma ile vücut bulan Bulgaris tan, Osmanlı 1mparaıorluğuna bağlı, onun hlmayc.'lin de vergi veren bir emaret haline getirildi. Artık Bulgaristan'ın sınırları ve toprakları ayrılmıştı. Huku ken Osmanlı Devletinin himayesi altında gözükmesi ne rağmen fiilen bir devletin fonksiyonlarını icraya başlamıştı. Bcrlin Antlaşması'nın üçüncü mııddc.,.inde Bulga ristan Prensinin ahııll tarııfındıın serbestçe seçileceği

(

ve büyük devletlerin muvaffakiyetl 1e Babıali tarafın dan tasdik olunacağı belirtiliyordu

. Ol)rdüncü mad Bu lK'"''""' Türk ve Ron uınya vr Rum ve .mir ah'nnı ilr nwhluı old11klnrı

denin ikinci pardgrafında ise,

nwl1t1//t•rdt hu km•inıh•rin intihnhllla ve niwnınanıt-i c .rasinin lllnzinıint nııUeallik ıeydt hukuk vt nıennfii K"·

13 ztdiltcekıir" şeklinde ifudelcr ycralıyordu. Bu mad

deye göre Prensin seçiminde ve Bulgar Anayasasının

(10) Prol. DrÜ

(11) (12) (13)

Nihal Erim. Devlolloıaıası HukıJcıı ve Slvasl Tarih Mollrılert. C.1. A..Hı.rkıJc fak. Vtrf.. . TIK basımevl. Ankara l 953. s 404. Aslan Gündüz. "iki Taraflı ve_Çok Taraflı Mlllellerıırası Anılaşmalar 1,ıOında Bulgaılsıan Tllrlorlnln Durumu" BulQiVlstan'dakl Müslüman Tür�lorln Oramı. Yııy haz. Abdurrahlm1 Dede lürktye Suudi Arabistan Do stluk ve Klll lJ' DemeQI Yııyn &lıınblı, 1985, s.58. Al Kemal Balkri, Şarki Rıınolve llu"adakl TIJ'klef. feıyal Malb.1. baskı, Ankaıa 1986, s.255. A.HaK* Olman, 1.DünvaSavlŞll a Giden Yol ve Savaş, AÜ. SBF Maıb. 1. bask� Ankara 1973, s.92. Prol. Dr. NYıaı Erim. "a.�.e", s.407. Bial N. Slmslr. "Buloarısıan T'" AzdQının Ahdi Dıl'llll.I Tı.k KOlllJ'O. v• 24. 52uı ...., 264 Nisan 1985 s.24f

•

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

hazırlanmasında, Bulgaristan'da yaşayan Türklerin 14 hak ve çıkarları gözönüne alınacaktı . O yıllarda Dünya kamuoyunda Türk yerine Müslüman tabiri kul lanılıyor olmasına rağmen bu antlaşmada doğrudan Türk denilerek ırki özelliğin metinde yeralması dikkat çekicidir. Kelime karışıklığa meydan vermeyecek şe kilde Bulgaristan Türklerini ima etmektedir. Antlaşmanın beşinci maddesi aynen şöyledir:

"Bu/f:aristan 'da hukuk-i umumiyenin esası tlıide muha"er maddelerden ibaretdir. Bulf:aristan 'do ihıilaf ı din ve mezheb, hiç kimse için hukuk-i mi/kiye ve poliıi kiyeden istifadede ve hidnıeı-i umumiye ve memuriyet ve şerefine nailiyeıde veya her nerede olur ise olsun icra-yi hırfet ı•e sanatda nachil tutulnıaklı a ve mahrum idil 1 nıek/i*e sebep addolunmcyacakıır"

•

Görülüyor ki bu madde "Din ve Mezhepaynlıitı, hiç bir suretle mülki ve siyasi haklardan f lannıaya ma 1 ni olanıayaca�ını tasrih ederek" Bulgaristan'da

?":_

yaşayan soydaşlarımızın eşit haklara sahip olduklarinı belirtmektedir. O dönemde Bulgaristan topraklarında Ermeni, Rum, Rus, Romen... gibi azınlıklar yaşıyor ol masına rağmen asıl büyük çoğunluğu Türkler mcyda-

(14) B.Sakarbalkıwı "Prensli< devrinde BUoarislıwı'da TDrk EOilinl 111. (1878-1908)" TIJ1< Klötl. C. 3. Sayı 28, Şı.tıaı 1965, s.2"4. (tS) ıwaı N. Ş,imşi. "a.g.m". s.253-254, Erin. s.407. (16) Osman KesJdoOlu, BUgaristıwı'da Tı:rtder. Kı..ve Tın. Bak. Yat. N: 642, lllrJıci �. Ar*ara 198i, s.31 ve 37.

BULGARİSTANDAKI TÜRKLERiN STATÜSÜ

na geıiriyordu. Zaıen madde hazırlanırken bu husus güıünüric alınmışıı. Yine aynı maddeye güre Bulgarisıan'da din ve mez hep ayrımı güzeıilemez. Azınlıklar, özellikle ayrı din den olan azınlıklar Bulgarların sahip oldukları medeni ve siyasi h:ıkl:ırd:ın faydalanırlar.Devlet memuru ola hilirler, istedikleri sanatı, işj veya mesleği seçehilirler. Ayrı <imden ve mezhepten olmaları ayırıma tahi tutul 17 m:ıların ı gercktirmez . Dolayısıyla bu haklard a n mahrum edilemezler. Azınlıklar dini törenlerini, ayin lerini rahatça yapahilirler. Bulgar Hükumeti hunları sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca, aynı azınlıklar örgüt terini de kurabilirler. Dini liderleri ile ilişki içinde bu 18 •

lunahilirlcr. Kimse huna engel olamaz

Demek ki Bulga ristan Tü rkleri Bulgaristan sınırla rı içinde kendi dini ürgü llcrini kurabilecekler, diğer ta raftan da İstanhul\laki Şeyhülislam ile irtiballarını devam etıirchileceklcrdi. Üstelik getirilen h üküm ile Bulgar Hükümcıi huna engcl olmayacakıı. Berlin Anılaşınası'nın onikinci maddesi ise Bulga risıan'da ya�ayan Turklcrin taşınmaz malları ile ilgilidir. Çc:jiıli sehcplerdc.n dolayı oradaki Türkler ayrıl mış veya göç etmiş olsalar dahi, geride bıraktıkları mallarını· , mülklerini koruyabilecekleri gibi, üçünçü kişiler aracılığıyla işleıehilcccklcrdi. Bulgar makamla-

(1'7) Ali Kemal Balkanb. "a.g.e." s. 25�. ( lfl) Bilfıl N. Şimşir. !iülgaristan TOrld.ri�BillııYilJr.��:.�il'a ·---

1986. s.366.

•

_ . .

·-

TÜRK DÜNYA SI A RAŞTIRMA LA RI

rı sah i pleri ayrı ldığı 7�man bile bu mülklere el koya mayaca k la rdı. B u lgar d(·vle t i n in s ı n ırları içi nde kalan emlakıan dolayı onaya çıkan meseleleri çilzümlemek için bir Türk-Bu lgar ka rma kom isyonu oluştu rulaca k t ı . Kom isyon hu t ü r işleri i k i yıl içi nde son uca bağlaya ca k t ı 19. Beri i n Barış Ant laşması ile fi i l i varl ığı n ı kaza narak devlet haline gelen Bu lgaristan a n t laşmayı i mzalamak la B ulgaristan Türklerine ver i l mesi gereken hak ve menfaatlerin yükümlülügünü de üzerine al mıştı. Art ı k ü lkes i ndeki Türklerin h a k ve menfaatlerine saygı gös terecek, kanun ve yönet meli kleri bu h ü k ü m lere uygun olara k ç ı kaca k t ı. Daimi b i r statü a rzcdcn Bulga rista n Tü rklerine ve rilen hak ve ye t k i ler, karş ı l ı k l ı ıaa h h ü l lcrlc meydana gel m iş bulunduğundan, yen i doğan B u lgar devl e t i n i n egemen l i k haklarını d a bir ba kıma kısıtlamakla, Ber lin Anıla�ması bu schcplc m i l lcılcrarası statü d üzen leyen a nılaşmalar kategorisi içine girmekted i r. B u n lar tarana r ı n kes i n rılll l arı olmadıkça kaldırılamaz. Savaş.ı· . . ' 1 20 .. sona eruı rıcı et k ı yara tmaz a r . ıa r ua Ayrıca 1 878 Bertin Barış AJ!Llaşması n ı n çok taraf lı antlaşma n i te l iği taşımas ı, B u lgaristan'ı sadece Tür k iye'yc karşı değil, a n t laşmayı imza layan d iğer Avrupa si" A liFe hmi (19) Erim. s.409, Balkan� . s.256, Ay rıca "Muvaze ne Gazete � .Fb1�.

. Bul garı sıan. dakı Azın (20) H� a EroOlu, "Mil le! le rarası Hu ku k Açısından Qı, B� dı r�er . 7 Hazıran 1 985. hQın So run u". Bu lgarisı an' da Türk V arlı T.T.K. Ywn . A nkar a 1 985, s.29.

T/\NDAKİ TÜRKLERİN STATÜS

lcılcrinc (Almanya, Avusturya-Maca ristan, Fra n İ �a. ngi l ıcre, i ı alya v e Rusya) ka rşı da soru m l u l u k altı na sokmaktadır. 2.

Ncui lly (Nüy) Barış Antlaşması.

27 Kası m 1 9 1 9 ıa rihinde, Fransa'nın Pa ris ya kınla rındaki Ncu i lly kasabasında imzalandı.

Türkiyc'nin ta raf olmadığı bu a n ı laşma Bir i nci Dü nya Savaşı sonrasında Müı ıefiklerle Bulgaristan a rasında ya pıldı. Buna göre Dobruca Romanya'ya Ma kedon �a S ı rbis ı a n 'a ve Batı Trakya Y u nanisıan'a verildi 1. Bu lgarisıan'ın Balkan savaşları ile elde i l l iği b ü t ü n topraklar geri alındı. N ü fusu dürıbuç u k milyo 22 na i nerken Ege denizine olan çıkışını da kaybc ı ı i . Ayrıca Bulgarisıan. çok tara fl ı bu a n ılaşma ile d iğer ü l kelere ka rşı sın ırları içerisinde kala n azı n l ı k lara hak ve menfaa t lerini vermek, belli bir statüyü tanımak yü k ü m l ül üğü alt ına da girdi. Dolayısıyla en kalaba l ı k a z ı n l ı k olan Türklerin mil li h a k l a r ı t e m i n a t a l t ı n a 23 a l ı n mış oldu . Neu i l ly ant laşmasının dörd ü nç ü böl ü m ü B ul ga ris ıan'da k i azınlıkların korun ması ile ilgil idir. B u böl ü m d eki h ük ü m l eri Bu lgar is tan, 49. madd ede de ifade e<.l i l<liği gibi"... teme/yasa olarak tanımayı, lıiçhiryasa nın, hiçbir yöneımeli{:in ve hiçhir resmi kararın hu hıi (21) Muzaffer Erendil. Tarihle Türk-Bulgar ilişkileri. Genkur. Bsm. Ankara 1976, s.92.

(22) Hamza Eroğlu. Türk İnkılap Tarihi. Milli Eğt Bas ımevi. İstanbul 1 982. s.89. (23) Osman Keskioğlu. "'A.g e . . s.59. .

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

kıimlae aykırı olmamas1111 ı·e im hı'ikı'inılere karşı Jıiçhir

wı.rn, lıi(hiry<'incımdik ı·c• hiçbir karar ileri sı'irnıenıeyi ıa

alılıı"il ..z.ı

eı mi�ıir. Yani, An:.ıyasa değerinde saymışt ır. Buna gtire Bulgar Anay:.ısası, kanunları ve resmi karar ları :mnl ıkların korunmasına ilişkin anıla�ma h ü k ü m lerine aykırı ola mayacaktı.

Dün.Jüncü hiilü mtleki h ü k ü m lere güre din, dil , ırk, milliyet ayırı m ı giizctilmeyecek, Bulgaristan sınırları tla hilindc ya)ayan azı nlıklarn tam qiı lik sağlanacaktır.

50. madtlcnin ikinci paragrafı; ·Bıı(�ııri.Han ·111 fn"ifı"in alıalisi, kamu gılı·enli{:ine ve lıı/.1111i alıl/ıka ters dıişmeycn iman, din veya inançlarını aleni ı·l'.nı Jııısıısi rnrelfe ifa etme Jıakkma sahip olacak

lardır· '25.

53. madtlede Bulgaris tan vatandaşı olanların ka nunl:.ır ününde eşit olacağından ırk, dil veya din ayırı m ına h:.ık ı l m:.ıksız ı n medeni ve siyasi haklardan faydalan:.ıhileceklcrinden bahsedil mekte ve bu haklar kull:.ınılı rken tle din, inanç ve mezhep ayrıl ığının kim seye i'..arar vermeyeceği ifade edilmek tedir. Yine aynı maddeye göre Bulgar vaıandaşlarının özel ve ticari iş

lerinde, h:.ısın, y:.ıyın fa:.ıliyetleri ile açı k toplant ı larda herhangi hir dili serhesıçc konuşmalarına hiçhir kısıt1:.ıma geı irilmeyeccgindcn söz edil mektedir. Ayrıca, Bulga r yilneıimi resmi hirdilin kulla ıi ı l masını kahul e t miş olsa dahi Bu lgar vatandaşları Bulgarca dışındaki (24) Bılal N. Şemşir. "A.g m.", s.263-264. ( 2.�) "A g m s.264. ".

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

ha�ka hir <.!ili mahkemeler önünde sözl ü ve yazı l ı ola rak kullanahi lecckler, halla hunun için gereken kolay lıkla r <.!a h i giisıeri lccekıi . Nc u ill y Ba rı� Anıla�ması'nın

54.

mau<.lesi n<.lc;

'Emik, din ı·c dil awılıklarıııa nıcnsııp o/ıııı Bıılı;ıır

ı·awııılaşhırı, ö hıir ı·at1111(ioşlıır ile ay111 luık/arıian yıırıır

laııacok/ıır, lıayır kıırıımları, diııi ve .m.ıyal kıırıını/ar. o k ıı /l ıı r

ı·e

be n z er i

e{:i ı i nı

kurum l a r ı

k ıı r ııp

yöııet e/Ji/ecck/er, hıırada kendi dillerini ser/Jcsıçc kıı l/a nıp, scrhe.'>tçc• i/ıadcı edebileceklerdir"'26

<.len i l mckıc. 55.

ma<.l<.lc<.lc ise; "E{:iıi111- Öf:rcıi111 koııu.rnnda Bıılı;ar Hükıinıeıi Bııl _ ı;arcaıimı />aşka hir dil konıışan BıılKar mımıdaşlam1111

ön emli oranda yaşadıkları şelıir ı;e hölKelerde bu Bu/Kar ı•awndaşlarının çocukların a ilkokullarda kendi dillerin

de e{;iıinı ıwilnıesi için Kereken kolaylıkları sa*/ar.

Irk, <.lin veya <.lil azı n l ı klarından olan Bulgar vatan <.la�lar ı n ı n önemli oranda h u l un<.lu k ları §ehir ve bölge ler<.le, eği t i m, <.l i n ve hayır amacıyla Devlet ve Belediye bü tçeleriyle <.liger h ü ı çelcre konmu� olan kamu fonla 27 rından hu azı n l ı k la ra adi l hir pay ayrılır" .

B u lgaristan h i r sonra ki ma<.lue<.le <.le t aa h h ü t a l t ı na girm i�ıi r. O <.la müııefik <.levl c t l eri n içlerinde Türki yc'n in <.le bulu nduğu <.ligcr <.levlcı lcrlc veya kendi ara,

(2<ı) Kam uran Özbir. Bulgar Yönelim i Ger çeQi Gizleyemez Son H avad si Yay. lslanbul 1986. s.36.

(27) Biliil N.Şimşir. ""A g e.". s.375.

TÜRK OÜNYASI ARAŞTIRMALARI

l a r ı n d a y a p a c a k l a r ı a n t l aş m a l a r ı n ge t i r d i ğ i yükü m l ü l ükleri kahul et mek, hu arada öngörülen, i lgi l i lerin Bulgar vata n ta�l ığı n ı seçip seçmeme hak k ı n ı hah�cdcn "hakkı Jııyar"ın kul lan ı l masına engel çı kar m a ma k t ı r. Ayrıca, ü l kesinde bulunan e t n i k azı n l ı kla rı n gün ü l l ü g<"içleriyle ilgili olarak m ü t ıcfi k devle t lerin uygun gürdüklcri hükümleri de t a n ı mayı taahhüt cı m i�ıir. Ncuilly Anıla�ması'n ı n dürd ü ncü hül ü m ü n ü mey dana gcıi rcn matldcleri n hemen hemen tamamı ntla Bulgarisı:ın'd a k i azı n l ı k la r ı n ha k ve menfaat leri gözü n ü ne alın ınakı:ıtlır. Üstel ik Bulgaristan hu böl ü mdeki hükü m lerin uluslara rası n i ıc l i k ı c t:ıahhüt ler olduğunu ve M i l let ler Ccnı İ\.l'I i'n in L!Üvcnccsi alı ı na a l ı nmas ı n ı · Anıla�m:ı n ı n 57. maddesi ile kabullen m iş t i r. Y i ne hu matldcye güre sfükonusu hükümler M i l let ler Cem iye ti Konseyi çoğun luğunun onayı a l ı n madan değiş t i ri le mezler. G«irüldüğü gihi, bu çok taranı siyasi ant laşma ile Bulga ristan s ı n ı rları içnisi)lde yaşayan azı n l ı klar; i na nçla r ı n ı n, ürf ve adet lerinin, duygu ve d üşü nceleri n i n ge rekleri n i serbes t çe ye rine gct i rchi leceklcrd i. Mede n i ve siyasi ha k ları n tamam ı na sahip olabi lecek ler, isted ikleri mesleği veya sanat ı bağı msız olara k se çchi leccklerdi. Devlet memuriye t i n e girmelerinde de her ha ngi hir e nge l hulun muyordu. Azın l ı klar dini tö ren lerde, ayi n ve topla n t ı larda, t icaret işlerinde, has ı n yayın a l a n ı nd:ı, mahkemelerde velhasıl hemen he men he r yerde kendi ana d i lleri n i serbestçe kullanahi lecck-

BULGAAİSTANOAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

ler, Bulgar vatanda�larının faydalandığı fiili ve hukuki haklardan mahrum h ı ra kılmayacaklardı. Eğitim-öğre tim, hayı r kurumları, dini ve sosyal kurumlar açahile ce k l e r, üste l i k kend i l eri yön e t i m denet leyehileceklerdi. Azınlıkların kalaha l ı k oldukla rı yerlerde ya pı lan her türlü çalı�manın masranarı için devlet ve hclediye hütçelcrinden ya rd ım yapılacaktı. Bulgar Hükumet i azınl ı k çocuklarının anaokulu ve il kokul la rda kemli anadilleriyle eğit i m-öğretim giirme lerine de kolaylık sağlanacaktı. Dolayısıyla a1.ınlıkl:ırın korunması i le ilgili Neuil ly Barı� Antla�m:ısı'nda getirilen hükümler, Bulga ristan Hükumeti için ulusla rarası bir yükümlülüktür. Bu yü kümlülükleri Bulgaristan tek taranı bozamayacağı gi bi çıkarmı� olduğu veya çı karacağı Anayasa, kanun ve uygulamalar azınl ı kların hürriyetlerini kısıtlayamaz, ortadan kaldıramaz. Nüfus hakımından Bulgaristandan sonra en büyük ve ünemli topluluğu meyd ana getiren Bulgaristan Türkleri Neuil.ly Antla�ması'nın yukarıda sayd ı ğımız maddeleri çerçevesinde birçok hak ve menfaatleri el de ediyorlaruı. Zaten konumları ve yoğunlukları itiha riylc de hu hükümler lince Türkler için uygulanmalı idi. Ayrıca 57. maddede de ifade ed ildiği gihi azınlıklar için get irilen hükümlerin i�lcyi�i ve denetimi Milletler Ccmiyeti'ne (13ir lqnıi� MillcılerTe�kilat ı ) hırakılmı� t ı. Üstelik 13ulgaristan ile taraf devletler arasında çıka-

TÜRK DÜNYASI ARAŞT IR MALARI

hi lecc k giirü� ayrıl ığı schehiyle ola y millct lerarası n ite l iği olan hir i h t ilaf kabul etlilcce'k ve Jiğer taraf is terse Mi lleılerarası Atlaleı Divanı'na gitlehi lecekıi 2R. Bu gün yürürl ü kle hulu nan siizkonusu a nıla1maya taraf olmayan Türkiye yakla�ık altı yıl sonra Bulgaris tan ile imz<1latlığı Dost luk Anll<1�masıntla Neui lly 'e a ı ı fta h u l u n mu� ve ka h u l e tl i l e n h ü küm l e r i n Bulga risıa n'Ja ki Müslüma n- Türk toplumuna uygu lanmasını giı\Tn_rc allı na alrn11ıır. Tahii hu aratla Ja kentlisi nin uratlaki Türklerle, onları n hak ve menfaa tleri n i n kurunması, gözet i lmesi ile hukuki bir hağı hu luntluğunu J<1 Jünya kamuoyuna i ([in etmi�tir29. 3. 1947 Tari hli Paris Barı� Anıla�ması.

İ kinci Dünya Sava�ına son veren bu a n ıla�ma 10 Şubat 1947'Je Paris'te imzalantlı. Müııcfilkcrlc mağ luplar a rasıntla yapıltlı. Anıla�mayı onaylayan 2 1 <.lcv l eı a r a s ıntla SSC B, B ü y ü k Br i ıa n y a , A. B . D . , Avustra lya, Beyaz Rusya, Çekoslovakya, Yunan istan, Hintlisıa n, Ye ni Zela ntla, Ukra nya, Güney Afrika Bif l iği, Yugoslavya, Bulgarisıan 10 bulunuyortlu. Ayrıca İ talya, Roma nya, Macaristan ve Finla ntliya 'lla vartlı. Bq barı1 a n t la 1ınas111 <.la Jen i lcn bu antla�maya Tür kiye taraf <.lcğil<.lir. Aslan Gündüz. "A Q m "". s.41 H üseyin Pazarcı. "Uluslararası Hukuk ve Anılaşmalar yoııuııden flul garısıan"d ;ıki T ürkler ni Sıaıüsü"', Bulgarıslan'da Türkler Semineri. 10 Nisan 1 985. A . U Y'irf s.1 7. (.lO) Aslan Gündüz. "A g m ", s 43. Dipnot 1 2. (11) Fahir Armaoglu, 20 yy Siyasi Tarihi 191 4-1980. T.İş Bank. Y'ifo/. 2. baskı, Ankara 1 984. s.451. (2><)

(2'1)

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

Bulgarisıan hu anıla�ma ile de ülkesindeki azınl ı k ların h;ık ve menra:ıılerinc saygı göstereceğini taahh üt etmi�t ir. Ant l:ı�manın ikinci maddesinde; "Bııl�oriswn, ırk, cinsiyet, dil ya da din farkı �özcı11u:ksizin yetkili altındaki lıerkcsin söz, hasın, yapn, iha deı, dı"işı"i11ce

\'l'

toplantı (;z�(ir/ıiklcri dıılıil, tı"im i11sa11

lıakları ı·e ıcmcl iiz�ı"irhiklcrinılnı wırorla1111w.rnıı sıı{;lo yııwk hıltı/11 �erekli ıedhirlcri ıılı ;. . ı.:.

denilmektedir.

Ant la�ma hü kmü arasına giren hu i lkeler Bulgaris tan ıar:.ırınd;ın uygulansa idi bugün Bulgaristan'da ya �:ıy;ın milyonlarca Türk, yü ı.hinlcrcc Makedon, Sırp. Rum, Romen, Arnavut v.s. a1.111l ıklar anadillerini ser bestçe kul lanahilccek, çocuklarını rahatça eğitehile cckler, dinlerinin, örr ve adet lerinin gereklerini yerine get irehileceklerdi. Bulgaristan, verilen hak ve hürri yet leri engellemek yerine, hu ııları sağlamak ve geli�t ir mek için gereken tedbirleri almak mecburiyet indedir. 1919 Ncui lly Barı� Antla�ınası'nda ;mnl ı k h;ıkları nın çiğnenmesi, engel lenmesi, kaldı rılması doğrul tu s unda k an u n l a r ç ı k a r a maya c a ğ ı n ı b e l i r t en Bulgaristan; Parls Barı1 Anıla�ması'nın3. maddesinde de mevzua t larında hu konularla ilgili ayırımcı nitel i k varsa deği�ıirıneyi, helirıi lcn gayeler dı�ıntla ıctlhirlcr 3' a imamayı taalıh üt et mi�t ir · . Do !ayısıyla azınl ı k l ar meselcsintlcki temel hak ve hürriyet lerin tanınacağı konusu bir t1cra tlaha teyit! etlilmi�tir. ( 32) Bilal N. Şimşir. "A.g e . .

s.380, K:tmuran Öıbir. "A g e "s.37.

(33) Bilal N.Şimşir. "A.g e" S. 361 .

<'6

TÜRK D ÜNYASI ARA�TIRMALARI

1947 ıarihli hu anıla�mada sik sık temel hak ve öz gürlükler deyimi geçmektedir. Bilindiği gihi hu deyim Birlqmi� Milleıler İnsan Hakları . Evrensel Beyanna mesi'nde anılan hüıün hak ve özgürlükler sistemini i fade eımekıedir. Özel likle İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra imza l a nan harı�_anlla�mala rı, mil lellerarası ha rış düzenini kurma k gayesi güımekıedir. Devaml ı hir sıaıü sağlamaya yönelikıir. Zaten harış anılaşmasında bulunan hükümler Birlqmiş Milleıler Anılaşması'nın kahul elliği esaslardan kaynak lanmaktadır. Bu hü kümler mil lcılerarası barış: ve güvenliği ilgilendiren hükümlerdir. Sadece Barış Anılaşm;ısı'na t araf olan ü l keleri değil, Birle§miş �illetlere üye büıün devlcıle , ri ilgilendirir. Bulgarisıan Halk Cumhuriyeti de 1955 ıarihinde hu kurulup girdiğine göre önce veya sonra. ki anıla�maları.la taahhüı elliği hükümleri yerine geıir mek mechuriyeıind eı.lir. İnsan hak lar ı il e ilgili hükümler hüıün üye ı.levleıleri ilgilcnı.lirmckıedir. Ay rıca Birle.1ıniş Milleıler.Güvcnlik Konseyi üye olma yan ı.levleılcr ha k kını.l a d a karar· alabil mçkted ir. İnsanların temel hak ve hürriyet leri, medeni ve siyasi hakları sadece üye devleılc.rdc değil, büıün dunyada ün planda ele alınacak meselelerdir. Dolayısıyla Paris Anılaşması'nın özelliği de hükümlerinin devamlılık � arzcımesindcndir .

(\.J) Hamza [roğlu. "A g m . ". s. 35.

BULGAAİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

B. iKi TARAFLI SiYASİ ANTLAŞMALAR

1. 1909 lsıanbul Protokolu ve Sözleşmesi

a.) lsıanbul Protokolu Beri in An tla�ması'yla Palli�aha hağlı vergi ve ren hir emaret haline gelen Bulgaristan; hu tarihten hağımsızlığını ilan eııiği 1 908 yılına kadarki 30 yıl ho yunca öı.erk hir prenslik olarak kaklı. Bağımsı zl ığı nı takihen krallık haline geldi. Kra l l ığın ı n onaylanması a macı ile Osma n l ı Hükumeti ve Bulgaristan arasında İs tan hul'<.la 19 Nisa n 1909 tarih i n de hir pro tokol i mzalandı. Bu pro tokol<.la <.la Bcrlin An tla�ması'n<.la ki Bulgarista n Türklerine verilen hak ve menfaatler tek rarla n ıyordu. İkinci m:ı<.l<.lc<.lc; 1878

··cemanr-ı isliımiyenin ı·c cl'kafın suret-i tcnsikına nıütcnllik olan melfuf sirat-e tesviye işhu nıııkavelena nıcnin (prorokohin) cı'iz-i J.:ayr-i nıııfariki addolıınacak ı·c aynı zamanda imza edilecektir. Alıa/i-i is/anıiyeye kc

nıakan serlıesti-i mezhep ı·c scrhe.Hi-i ayin temin edile cektir. hım/ar Mezalıih-i .rnireye mensup ahalinin haiz oldıık/arı 11y111 lıııkıık-i medeniye ı·c siynscteden istifmh•

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI .

ye del'(l/11 edeceklerdir. Ceı•anıi-i şerife Halife-i Müslimin

sı{atıyla nmıı-ı name-i padişalıiye lıwbe kıraatına dernnı edilecektir. El·kaf-ı nııisıesnaya ,::elince Bul,::arisıan Hıikıinıeıi nihayet ıiç ay nııid<leı zmfında bir idare konıis

yo1111 teşkil edecek ı·e bıı konisyon alakadaran karafın

dan demwyan olunacak nıetalib ve nııükteiya11n lıak ı·e 1 sel'l1ha nıııkarcneıini wkik eyleyecektir" deniliyordu .

Bulgar Hükünıeıi Bulgarisıan sınırları içinde yaşayan , Müslüman-Türk azınlığa din ve mezhep özgürlüğü ta nıyon.lu. Bu anıla�ma ile lle Türkler, Bulgarlar gihi meli eni ve si yasi hak la ra sah i p olaca k l ar, cami lerlle H a life-Palli�ah allına huıhe okunmasına 2 ii'jn verile cek ve orallaki Türk-İsl;im Vakınarının korunması maksallıyla hir komisyon kurulacak tı. Bu komisyon is tekleri. illll iaları inceleyip sonuca hağlayacakıı: b.) S<'izle�me

l sıanhul'lla imzalanan p roıokolla birlikte aynı gün hir lle sözk�me yapılllı. Bu süzle�me ile Bulgaristan Müfıülüklcri llüzenleniyor, Tü rk-İsl[im Ccmaaıinin hakları ve vakıf malları ile ilgili hükümler günlleme ge ıiriliyorllu. Bu arat.la hağımsızlığına kavuşmuş olması na rağmen Bulgari sıan, Müftülükler konusuna ses çıkaramamı�ıı. Müfı ü l ü kler, Bulgarislan'llaki Türk ıoplumunun llini tqkilatı llurumunllayllılar. Müfıüler

Bilal N. Simşir. Bulgarisıan Türkleri. Bilgi Yay. Birinci baskı. Ankara 1986. s . :ı68 Osman Keskio�ıu Bulgaristan'da Türkler. Kühür ve Turizm Bak. Vay. N 642. 1 .baskı. Ankara 1 985, s.38.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

vakıfların yönetimi yanında dini eğiti min yapı l masın dan da soruml uydular. Azınl ıkların hemen her türlü iş l e r i i l e i l gi l e n i yo rlard ı . Bu l ga r i stan'da k i Tü r k okul larını teftiş edebi l iyor, yeni okul ların açılması için çeşitli raal iyetlerde bulunabil iyorlardı. Yani, Türk ve Bulgar hükümetleri tarafından düzenlenen, destekle nen, hazı haklar verilen teşkilat, m ü ftül üklerin ttşki lti t ı o l m as ı y an ı nda as ı l 13u l g a r is ı a n'da k i T ü r k azınlı klarının milli temsi lcisi du ru mundaydı. Protokole ek olarak inmı lanan sözleşmenin birin ci maddesinde Ba�m üftünün nerede bulunacağı ve ne tür gilrevler ya j)acağı detaylarıyla aı;ık l a n ıyo rd u . Buna güre, Ba�m üflü Sorya da bulunacak ve Bulgaristan'da '

ki mü fi ülcr arasınJ;.ın !) eç i l ccdt i 1. Ba�m üfı ü i ki h ükı1met a rası nda aracı durumunda olacaktı. Yani. Müftü Bulgaristan Mezhepler Bakanlığı ile İst anb u l da ki Şeyhülislamlık arasında bir köprü vazircsi yapacaktı. Başmü fı ü seçim le · i�haşın:ı gel di kte n sonra Şeyh ü l is lam tararından hir çqit tasdi k belgesi ile göreve ha�la yabil iyordu. O da hu irne dayanarak Lliğcr yerlcnh:ki müft ülere yc ıki ve gii rev vereb i l iyo ru u. Siizle�rncnin '

Lliğcr maduclerinde de M üllülcrin nasıl se<:;ilcccği, ne ıür görevler y;,ı pacağı giircvlcrinin nasıl sona ereceği gibi konular tletayl :ı rıyla ele alınıyorJu. ,

ve camileri için B ulga ri s ıan hütçcsi ödenek konacağını ifade etlen, rnüfı ülerin o-

Türk okulları nc. yeterli

Osman Kcskim)lu. '"Ag.e", s.39 .

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

kullar konusunda ne tür yetkilere sahip ol<.luğunu a çıklayan altıncı madde aynen şöyleydi: "Ba�müft üveMüftüler,in<.lelhace, Bulgaristan' uaki maarif-i umumiye meclislerini ve mek atib-i İslamiyeyi ve medreseleri teftiş ve lüzum görülen

mahaller<.le

mekrepler

ih<.laşı

zımnında

tqebbüsat-ı lazime icra e<.lecekl er<.lir. Başmüfü

lüzum var ise maarif-i uınumiye-yi islamiyeye müteallik umur ve mcsalih için <.laire-yi ai<.lesine müracaat

edecek tir.

mekatih-i

islamiye

Bulgarist:ın'<.la ve

cevamı-ı

kain

şerifenin

muhafaza ve idaresi için Bulgaristan bütçesinde hir meblağ-ı kafi t ahsisine <.levanı olunacaktır. Sözleşmenin yedinci ma<.l<.lesi ise Bulgaristan'<.laki <.!in ve hayır işlerine tahsis edilmişti. Maddede binalar ile cami, mescit gihi iha<.let yerlerinin dikkatle koruna 2 cağı , mecburi kalınmadıkça bunların kesinlikle yıkı� mayacağı, istimlakı mutlak gerekecekse Bulgar Hükumetinin tazminat ödeyeceği, verilen hu parayla da diğer kurumların tamir edileceği ve yeni binaların ya pılacağı ifade olunuyordu. Böylece, 19 Nisan 1909 ta rihli İstanbul Protokolü ve ona paralel olarak hazırlanan süzle�me hükümleri Bulgaristan'<.laki Türk toplumunun azınlık haklarını, 1878 Berlin Barış

lla�ması'n<.la belirtildiği şekilde tekrar teyi<.l etmişti. Artık muılak hir mecburiyet olma<.lıkça Türk-isıiim bi-

ı 2

Bilal N. Şimşir, "A g e ", s.369. Osman KeskioOlu, "A.g.e.", s. 31.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

naları tahrip edilemeyecek, yıkılmayacaktı. Bulgar Hükumeti diğer binaları haklarla birlikte hunları da Türk Hüklımeti'ne karşı taahhüt ediyordu. Bulgaris tan'daki Türk azınlığı ve Türk-İslam eserleri Bulgaris tan'ın iç işi değildi. Süz konusu anılaşmayla Devletler Hukuku güvencesi altına alınmıştı. Nasıl ki Bulgar Hükumeti verdiği vaadleri yerine getirmek mecburiye tindeyse, Türk Hüklı meıi de gerek Bulgaristan Türk a ı.ınlığının siyasi, sosyal ve diğer hakları, gerekse cami, mescit, han, hamam, imaret, aşevi, ıürhe v.h. gihi Türk -İslam eserleri üzerinde söz sahihi oluyor, ki�ilerin hak ve hukuklarının verilip verilmediğini, eserlerin koru nup korunmadığını takip etme sorumluluğunda kalı yordu. 2. 1913

Antla�ması ve Müftülüklerle İlgili Süzle§-

me a.) 1913 Antla§ması 19 12-19 13 Balkan Sava�arı'nın hemen arkasından imzalanan huanıl:ı�ma Osmanlı Hükumeti ve Bulgaris tan arasında yapıldığı için ikili antlaşma üzelligi ta�ı maktadır. 29 Eylül 191.Vtc İstanhul'da imzalanmı§tır1. Ayrıca, ek ol:ırak da Müftülüklerle ilgili sözleşme ka bul edilmiştir.

Balkan Harhi'nden yenilgiyle çıkmı§ olmamıza rag-

Muzaffer Erendil, Tarihle Türk-Bulgar İlişkileri, Gen. Kur. Bsmv Anka ra 1976. s.87.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

men sıııı rlarımız ötesi nde kalan soydaşlarımız u n u t u l mam ış. d iğer a n t laşmalarda olduğu gihi hunda d a leh i m ize h ü k ü m ler getiril meye ça l ışılmı�tır. Ö zel l i kle yen i kaybedilen Ed i rne'ye h�ğlı D<ırıdere, Mesta nlı, Koşu kava k, Kıreaali gihi n ü fusu tamamen Türk olan b ölge lerde h:.ızı haklar elde ed i l m i� t i r. Bundan Cemal Paşa da ha t ı raları nda; ... Batı Trakya nıüslı'inıanlarıyla Bul"

1-:ııriswn 'da otııran Tıirkler lıakkıtıdıı bir çok hakların ıe miıı cdilch i/111csi11dc pek hı"iyılk lıiznıcılcrinıiz olmıışıur ı ..

d iyerek hahsetmekıed i r. 16-29 Eylül 19U ta rihinde, i k i n üsha olara k "Dcr saadcı'ıe" tanzim oluna n ve yirmi maddeden meydana gelen 1913 An t la1nıasının yedinci"t naddesi h u toprak la rda ya�:.ıyan Türk lerin Bulgar va ta nd:.ışı cvaeakları n ı n. fa k;ıt isted i k l e r i t a k dirde d ü r t y ı 1 1 i ç i n d e Bulga risı:.ın'ı terkedehi leceklcrini ve Türk va tanda�lı 2 ğın; seçehi leccklcrini ifade cd iyordu . Türkler yine is ı e r l e rse t a 11n a b i l e n m a l l a r ı n ı y a n l a r ı n d a giitürchi leeeklcr veya üçüncü k i1ilcr vası tasıyla i�lete 3 hileecklerd i . Aynı a n t la1nıünın sekizi nci maddesi nde ise JJulg:.ıristan"d a k i Türk toplum u n u n hak ve h ü rr i ye t leri ele a l ı n ıyor d u . İfadelerde T ü rk yerine m üs l ü -

2 J

Cemal Paşa. Haııraıar. Yay. Haz. Behçet Cemal. İstanbul 1977. s 67. rıevzaı Gündag. 1913 Garbi Trakya Hüklımet-i Müstakilesi, Kült. ve Turz. Bak. Yay N 789. 1 . baskı. Ankara 1987, s.1 48.

Nihat Erim. Ocvletlcrarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. C.1. A. Ü F Yay. nK Bsmv . Ankara 1 953. s.462-463. Yusuf ll ikmct B;ıyur. Türk İnkdabı Tarihi. C.11. Kısım il. TIK Yay., An kara 1983. s.485. H.

'' ' !I GARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

ı .ı ıı kelimesinin kullanılması o 1.amanlar kimsenin

J i k katini çekmemişti. Zaten Osmanlı İmparatorluğu' nun genci politikası da müslüman, hıristiyan ayırımı şeklindeydi. Ancak bu dikkatsizlik günümüze kadar değişik şekilde yorumlanacak ve sadece Bulgaristan' da değil, soydaşlarımızın azınlık olarak bulunduğu d i ğer ülkelerde d e Türk olmadığı, müslüman varlığının bulunduğu taktiğinin işlenmesine vesile teşkil cdecck ti . Seki zinci maddede; "Bııl[!.arisran bilcümle memiıli

kinde Bıılf!.nr tebaasından bulunan Müslümanlar an a sıldan Bıılf!.<tr olan tebeanın haiz oldukları aynı hukuk-ı mülkiye ve siyasiyeyi haiz ve serbesti-i vicdana, iıü"iyet-i diniyeye . e ayin-i dininin alenen icrası hususunda ser best/iye malik olacaklardır. Müslümanların adatma ria yet olıınacaktır. Zat-ı hazret-i padişalıinin nam-ı nami-i hilafetpenalıileri11in lıwbel<•rde zikrine del'am o/unacak-

· tır... .. ı d enı· ı ıyor du. Demek ki, Bulgaristan'daki Türkler, Bulgarların faydalandıkları her türlü medeni. siyasi haklardan mah rum bırakılmayacaklar, din hürriyeti ve açıkça ibadet etme hürriyeti kend ilerine tanınacaktı. Ayr ıca, pad işa hın hutbelerde isminin okunmasına izin verilecekti. Sekizi nci maddenin devamında ise, oradaki Türkleri n

Nihat Erim. "A.g e . " , s.463. Aslan Gündüz. "İki Taraflı ve Çok Taraf� Mı!letler_arası Antlaşmalar ışığında Bulgaristan Türklerinııı Durumu ·· B!lım K�hür ve _Sanatta GERÇEK , C. 1 . Sayı 1 , Ekim 1 965, s.40. B N: Şımşır. Bulgarısıan Türk Aıınlıôının Ahdi Durumu" Türk Kühürü Sayı 264. Yıl 24. Nisan 1 985. s.258. ..

TÜRK DÜNYASI AAAŞTIAMALAAI cemaatleri ile ilgili hükümlere yer veriliyordu . Buna göre, Bulgaristan'da var olan islam cemaatleri teşkila tı ve bunla rın malları tanın ıyordu. Müslüman cemaat ler Başmüfı ülere bağlı olacaklar, onunla girdikleri ilişkilerden dolayı hiçbir engelle karşılaşmayacaklardı . Onuncu ve on birinci maddelerinde Türklerin taşı n ı r ve taşınmaz malla rı konusunda hükümler vard ı. Mal varlığına saygı gösterilecek, herhanği bir kısıtla ma getirilmeyecekti. Taşı nmaz mallarını kiraya vere bilecekler ve kendileri Türkiye'ye göç etmiş olsalar dahi üçüncü kişiler aracılığıyla işletebileceklerdi. Onikinci maddede Türk- İslam vakıflarına doku nulmayacağı, ondörd üncü maddede ise Türk mezarlık larına saygı gösterileceği belirtiliyordu. 1913 tarihli Türk-Bulgar Barış Anlla§ması Bulgaristan'da yaşayan Türk toplumunun bütün hak ve hukukunu bir defa da ha güvence alı ma alıyordu. b.) M üfı ü l üklerlc ilgili Sözleşme Barış An tlaşmasının iki numaralı eki olarak hazır la nan M üft ülüklerle ilgili sözleşmede Bulgaristan'da ki M ü ft ü l ü klerin her t ü r l ü hakları ayr ı n t ılarıyla gündeme getiriliyordu. Buna göre, daha önce 1909 İs tanbul Protokolü'nde de ifade edildiği gibi Sofya'da bir Başmüfıü bulunacaktı 1• Bunun seçimi ve görevleri tcs

bit edilmişti. Başmüftü, Bulgaristan ile Şeyhülislam a-

Yusuf Hikmet BaylJ'. "A.g.e.". s.486.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

rasım.la aracılık yapacak, on.laki din ve hayır kurumla rını denetleyebilecekti. Müftüler Bulgaristan'daki müslüman cemaat arasından seçilecekti. Başmüftü, 1 müftüler ve yardımcıları Bulgar devlet memurlarına 2 tanınan bütün haklardan faydanacaklardı Son 1.amanlara kadar varlıklarını sürdürebilmiş bu lunan Bulgaristan'daki yüzlerce imam, yüzlerce okulu nu denetleyebilecckler yeni okullar açılması için teşebbüste bulunabileceklcn.li. Üstelik Bulgar Hüku meti giderleri devlet bütçesinden karşılama yükümlü lüğü all ına giriyord u. Türk öğretmenlerin maa�ları da Bulgar hazinesinden verilecekti. Eğitim-öğretim Türkçe

ya p ı l a c ak ayrıca B u lg a r c a da 3 okutulacakt ı . İ lköğretim mecburiyeti ve öğretmen lerin hakları bakımından Bulgar kanunları ve onların uygulamalarına Türklerle Bulgarlar eşit ı u tulacakıı. Müftülerle ilgili

Sözleşmesi hükümlerine göre

19 1 3

Bulgaristan'da " Nevvap" adı altında müftü adaylarının

Haftalık "Yeni Düşürıçe" gazetesinde Bulgaristan'daki Müftü ve i· mamların lam lislesi y ayınlanmışlı. Kooorrn..ı.z un daMacagı düşlirıce· siyle vermiyoruz. Ancak sözkonusu �sıe iıı c elendiQi takdirde, Bulgarislan'da antlaşmalarla da ıaahhüt edildiOi şekilde, Sofya'da bir Başmüftü olmak Ozere diOer iRerdeki ona baOlı altı müftü ve il, Wçe ve köylerde ıoplam 2 1 9 imamın bulunduOu \JÖfÜlecektir. Son uygulama larla bunlarırı da ismi deOişlirilmiş ve dünya kamouyuna ırnamların kendi isıekleriyle isimlerini deOişlırdikleri Demek ki, arca namaz bundan sonra bu Bulgar imamları, Bulgar cemaatı! ka husus kıldıracaklar, dua ettireceklerdl. Asd dı"kkati çeken bir Bulgar ismi aldıktan sonra imamların maaşlarının birkaç mısli iWttr� nuş olmasıdır. (Yeni Düşünce, Y� 6, Sayı 237, 1 6 Mayıs 1986, s.8).

duyurulmu� ll.

ı 3

Nihat Erim, A g .e "

s.468-469. A g e , s.40-41 .

.",

Osman KeskloOkı.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

ycti§tirilmcsi için bir okul açılması gerekiyordu 1 .Daha sonraları Bulga ristan Türk Toplumunun Hü rriyet M ücadelesini yapacak olan çe§itli tarihlerde i§ken cclcrc, zulü ml ere maddi ve manevi baskı la ra tahi tutulan Tü rk aydınlarının büyük çoğunluğu bu okul llan yeti§mi§t i. 1 9 1 3 tarihli süzlqmenin sekizinci maddesi Tü rk nüfusunun kalabalık olduğu her yerde "İslfını Cenuw ıı · · seçilebileceği hükmünü getirmekteydi 2. Tüzel ki §iliklcri Bulgar Hü kfimeti'nce kahul cdilecekt i. Cemaat encümenleri vakıf ve eğitim i§lerinden sorumlu ola cakla r, Türk-İsl:'im eserlerinin sahipleri sayılacaklardı. Mezar-vakıf ve camiler de İslam vakıflarından kabul e diliyordu. Hükumet vakıf mallarına dokunamayacak, hiçbir cami, mescid, vakıf em lakı, me7.arlık, hayır ku rumu vb. bedeli önceden ödenmeden istimiak cdile meyecekti3. M üftül üklerle ilgili süzlqmenin hükümleri çoğun l u kla İstanbul Proıokoluna ekyapılan sözle§menin hü kümlerine benzemektedir. Birçok haklar her ikisinde d e veril mi§, teyid edilmiştir. Bulgaristan'da Tü rk İslam azınlığı, okulları, vakıfları, encümenleri, cemaat örgü tl eri, müft ü l ükleri, dili, dini, gelenek ve görenek l eri, hakları, özgürlükleri ile antlaşmanın güvencesi al 1 2 3

Yusuf Hikmet Bayur, "A.g.e.". s.488. Erim, "A.g.e.", S.47 1 . B . N . Şimşir, "Bulgaristan Türk Azırılı nın Ahdi Durumu", Türk Kühürü, Sayı 264, Y� 24, Nisan 1 985, S.2 2.

�

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

t ına alınmışt ır. Bulgar Hükumeti bu tür taahhütlcrinal t ına bir kez daha girmi�tir. Böylece Türkiye'nin Bulga ristan'daki Türklerle olan tarihi bağları bu antla�ma ve sözleşme ile hukuken bir kere daha perçinleşmiştir. 3. 1925 Türk-Bulgar Dostluk Antlaşması ve Otur ma (İkamet) Sözle�m.esi. Birind Dünya Sa\'a�ı'ndan Tu rkiye ile hirlikıc ye nik �ık:.ın Bulgaristan Lozan Konfcransı'ndan sonra, Devletler Hukuku ilkelclerinc uygun biçimde ulusla rarası hukuka ve uluslararası antlaşmalara gi rmek du rumunda k:.ılmı�tı. Tü rkiye ile "bozıılmnz bir dostluk " kurmak, lliplomatik ilişkileri gelişt irmek gayesiyle 1 8 Ekim 1925 tarihinde Ankara'd:ı Dostluk Antl aşması imz.:ılandı 1. Savaş sonunlla azınlıkların korunması hir sistem o larak get irilmeye ha�lanmış olması sebebiyle bu llost luk ant l:ı�masına ekli protokol ve aynı gün söz konusu antlaşmaya bağlı olmayan hir oturma sözleşmesi imza landı Bulgaristan Hükumeti hu Antla�malla lla Bulga ristan'tl:.ıki Türklere hazı h:.ık ve özgürlükler tanıdı.

a.) 1 925 Tarihli Türk-Bulga r Dostluk Antlaşması

Düstur: 111. Ter. Cin 7, Sh 1 376. Ayrıca bkı. Res. Ceride, 20.6 . 1 926 s.403 ve Ahmet Yavuz.. Türkıye Cumhuriyeti'nin Akdeniği Millellera ra : sı Andlaşmalar (20 Nısan 1 920 - 1 Temmuz 1 976) Dışişleri Bakan . lığı, Ankara 1 976. s.98.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALAAI Dostluk Antlaşmasının birinci maddesinde; "Tür

kiye Cunılıuriycti ile Bu/1-:ar Krallı� arasında bozulmaz bir barış ı·e içten ı·e sonsuz bir dostluk o/acak1tr " 1 den mektedir. Ekli protokolun (A) paragrafında; "iki Hü kiimet, azınlıkların korunmasın da ili�·kin olarak, Neuilly Antlaşması 'nda yazılı lıiiki/nılerini tümı1nden Bul1:aris ıan 'da oturan Müs/ı/man azınlık/an ı•e Lozan Anı/aş masında yazılı lıükilmlerin ıilmündcn Türkiye 'de oturan Bu lf:ar azınlıkları yarar/andırmayı, karşılıklı olarak yilkünılcnirlcr. Neuilly ve LOi'.an Antlaşmalarından herhangi hiri ni imzalayan devlet lerin azınlıkları konusunda sahip oldukları tüm ha kları Bulgaristan Türkiye' ye Türkiye 2 vaadi veril

de Bulgaristan'a karşılıklı olarak tanır" mektedir.

D em e k oluyor k i , N e u i l l y Antlaş m a s ı ' nd a azınlıklarla ilgili hclirı ilcn hütün hükümler 1 925 tarih li Türk-Bulgar d o s tluk An tlaşma s ı ' n d a geçe r l i sayılacaktı. B u antlaşmada Bulgaristan, ülkesindeki Türklerin haklarını koruyacağını taahhüt etmiştir.

halde oradaki, sayılı iki milyonu geçen, Türk azınlığı d in, d il,milliyct Özelliklerinden dolayı herhangi hir ayırıma tabi tutulmayacak, ... okullarını, dini ve hayır "

isma� Soysal. Türkiye'nin Siyasaı AntlaşmaJaıı. (1 920- 1 945) 1 .Cill, TIK Yay. Ankara 1 983, s.255. T. B. M. M Kanunlar Mecmuası. Cil 4, N: 874, 1 926, s.92 1 . Soysal, "A.g.e. ". s.256.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

kurumlarım yaşatabilecektir. Türk çocuklarına ilkokul larda Türkçe cğiıinı-öğrcıinı verebilecektir. Bulgar Hüla1nıcıi Türk azınlıı.,'fın hakların hı1n-iyeılerinc hiç bir cngcİ ÇtKkarnıayacak., hiç bir kıs11/anıa ,::cıirnıcyccckıir 1 ".

Dostl uk Antlaşması'naekl i protokol ile Türk HükQ meti, Lozan Anllaşması'nda taahhüt elliği Türkiye'de ki müslüman olmayan azınlıkların korunması ile ilgili hükümlerden Bulgar azınlığını, Bulgar Hükfimeti de Neuilly Barış Antlaşması'nda kahul elliği azınlıklarla ilgili hükümlerden müslümanları (Türkleri) da yarar landırmayı kahul etmi�t i r. Türkiye'de hul unan birkaç hin Bulgar azınlığına karşılık Bulgaristan'da m ilyon larca Türk vardı. Üstelik 1 925 yılından sonra Bulgar azınlığı yavaş yavaş azalırken, Bulgaristan'daki Türk azınlığı çeşitli zamanlarda yapılan göçlere rağmen git tikçe artmışıır. 18

Eki � 1 925 tarihli Türk-Bulgar Dostluk Antlaş ması süresiz olarak yapılmı�tır. O tarihten hu güne dek hükümleri geçerli kalmış, hozulmamış, ortadan kaldı rıl mamıştır. Dolayısıyla taahhüt ed i lenle ri Bulga r Hükumet i huk uken uygulamak durumundadır. Geçer liliği devam elliği için de Türk HükOmeti hunu Bulgar Hükümeti'nden istemek hakkına sahipti r. b.) Türk-Bulgar İkamet Sözleşmesi Türk-Bulgar Dost luk Anı la�ması'n ın yapıldığı taBilal N. Şimşir, '"A.g e.'".

s.248.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

rihte Ankara'cla bir ele ikamet Sözleşmesi imzalanmı� ıır. Bu sözleşme Doslluk An l laşması'na bağlı değildir. İkamet Sözleşmcsi'nin birinci maddesinde Bulga ristan'da Türk ve Türkiye'de Bulgar uyrukluların otur ma şartları ile ilgili bazı açıklıklar getirilmiştir. Buna göre her iki taraftaki Türk ve Bulgar uyrukluları iste dikleri takdirde diğer ülkeye gidip yerleşebilecekler dir. Scrhcstçe gidip gclehileceklcr, o ülke s ı nırları içerisinde dol aşabileceklerdir. Sözleşmenin ikinci maddesi Bulgaristan Türkleri nin serbest göçleriyle ilgili hükümleri içcrmeklcdir. M a ddede a y n e n ; "Tara[eyni fıkideyn Bulr.:aristan

Türklerinin ı·e Türkiye Bul,;ar/arının ihtiyari hicretlerine bir !fına menfa ika edilmemesini kabul eylerler. " Muhacirler beraberlerinde emva li menkulelerini ve hayvanlarını götürmek ve emva li gayri menkulele rini serbestçe tasfiye eylemek hakkını haiz olacaklar dır. Emva li gayri mcnkulelcriııi kaıi azime ılcrindcn evvel ıasfiye eı ınek islememiş olanlar tarihi hicretle rinden iıiharen iki sene mühlet zarfında bu tasfiyeyi yapmuğa mecburdurlar. Emvalin tasfiyesinden mütehassil mebalig alaka �urlurın tarzı ihracı hakkında iki Hüku met beyıı ı ııdc hir itilaf akdolunacaktır'

t denmekıedir.

Cengiz Yavuzcan Türkiye İle YabantfDevlellerarasırıda Hukuki ve Ce

ıai Sahalarda Yap ılan Antlaşmalar . (1 920-1 Q67), s. 1 42. TBMM Ka·

nunlar Mecm. C.4 .. N. 874. Y� 1 926. s.924. lsmail Soysal. "A.g.e.", s.260.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKL ERİ!� STATÜSÜ

Bu mal.ille ll e Bulgaristan Türkleri için hayati hir mallllell ir. Çünkü huna güre Bulgar H ükümet i Türkle rin Türkiye'ye göçüne engel olmayacaktı. "İsteRe ba�lı �öç ' ' hükmü geıi r i l ll i ğinllen karşı çıkamayacak ve Türklerin Bulga ristan'llan Türkire'ye istellikleri za man güç eımelerine izin verecekti . Ü sıelik göçmenler taşınabilen ma l la rını ve hayvanlarını yanlarınlla geıi rehil eceklcr, taşınmaz mal larını lla eğer gel i rken sata m am ı ş i se hi l fı h a r e i k i yı l i ç i n de e l ll c n çıkar:ıhileceklerll i. Bu iki yıl lık zaman göçmenleri llaı: lla hı r:ıkm:ımak, ma llarını değcrinllcn ucuza clllen çı karıp zarara uğramalarını ünlemek, yani göçmenleri korumak için verilmişti. 1969 yılınlla ' "Par(alannıış A ill'lerin Birleştirilmesi " hakkındaki 196.� güç anıla)masıyla Tü rkiye'ye göçmen olarak gelen kişi sı faııyl:ı hurall:ı şunu i falle cllchili rim;

Bulga r Hü kume t i Oıurma Süzleşmc si 'nin ikinci madllcsindc açıkl ıkla hcl i rıilmcsine rağmen Bulga ris tan'llaki Türklerin Tü rkiye'ye serhcstçe g<iç ellchile c e k l c r i ne ll :ı i r h ü k ü m l c J.i e l i nd e n ge l d i ğ i nce ağı rlaştı rmak, uygulamamak için maddi ve manevi bas kılar yapııı ışıır. Özel li kle taşınmış ma l ların tasliyesin lle kanunda iki yı llık bir sü re verilmesine rağmen hü yük zo rlukla r ya ratmış, Türkl erin güç esnas ı ı)d a mal la r ını saıaınama ları, ya da çok ucuza elden çı ka ı:2

Oral Sander, Balkan Gelişmeleri ve Türkiye ( 1 945-1 965) A. Ü. sm

Y°J'/. Ankara 1 969, s 73.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMAL.ARI

. malan için gayret sarfetmi§tir.

Gôç

sırasında h emen

hemen bütün aileler, pasaportlarını ne zaman alıp yo la ne 1.aman �·ıkacaklarına dair habersiz bırakılmı§lar, son a nda, gece yarısı ya da sahah erkenden bir takım k:ınunsuz emirlerle apar topar, eşe dosta haber verme den yola çıkmaları isten mi§tir. Ayrıca göç eden Türk ler yolculuk esnasında dahi çeşitli tehditlere maruz kalmışlardı � . B i r taraftan taşı nmaz malların satılması

engclle nmi�. diğer tarafıan ise çok ucuz.a satabilenle rin parala rı ellerinden alınmaya çalışı lmıştır. Bu arada satılık evlerin Bulgarlar tarafından alınması da teşvik edilmi�ıir. Bu vesile ile Türklerin çoğunlukta bulun dul d:.ırı küy, kasa ha ve şehirlerdeki dengeyi kendi leh lerine çevirmeye çalışmışlardır. Türk-Bulgar Oturma Süzleşmesi'nin hükümleri A taıürk düncminde düzgün ve dürüst hi�·imde uygulan mı� ı ı r . Bu a n l l a 1 ma ve sü zlqmesi sayesi n d e Bulgarisıa n'dan Türkiye'ye çeşitli i'.amanlarda binler ce Türk ailesi gelip yerleşme imkan ı tıulmuştur.

J 9JCH.ırda her yıl olmak suretiyle sadece 1 5-20 bin

ki�i gclmi1 tir. Bu dün emde gelen gi_)çmenlerin yıllık ortala ması

hini hulnıakıadır. Büyük kitleler halin

de akın süzkonusu olmadığı nda n Türklerin hirdenbi

re eksikliği hissedilmemiş ve Bulgar ekonomisine pek i'.a rar getirmemiştir. Diğer yandan da g<�çmcnler gelir ken ya nlarında taşınahilcn mallarını ve hayvanlarının bir kısmını getirehildiklerinden Türkiyc'yc fazla yük

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

olmamışlard ır. 1 925 t a r i h l i O t urma Sözleşmesi ' n i n h ü kü mleri 1944 yıl ı nda B u lgaristan'daki rej im değişikliği sehehiy l e askıya :ı l ı n m ış, o t a r i h ten sonra ela B u l ga r m a k a m ları sağl ı k l ı b i r güç an layışından u z a k d urmuşlard ı r. 1949 yı l ı na kadar h ü k ü m ler uygulanmamış 1 950 y ı l ı n da i s e b i rdenbire k a p ı l a r açıla ra k 250 bin T ü r k gi\çme n i n Tü rk iye'ye kab u l ed i l m esi i s 1 e n m i ş 1 i r. B u n u n a n l a m ı Tü rk h a l k ı n ı perperişan gilçe zorlamak, hu a rada Kore Savaşı'na ka ı ı l mış h u l unan Türkiye'yi b i r el e bu meseleyle ka �şı karşıya ge1 i rm e k t i . B u l gar H ü k u m e

t i göçü yasa klamakla da b i rdenbire b ü y ü k k i l lcleri d a r

b i r za ma nda güçe zorlamakla ela süzleşmen in h ü k ü m lerine ve r u h u na aykırı hareke ı ı e b u l u n m uş 1 u r. B u lgaris t a n 1 949 yıl ıncla sadece 1.670 kişi n i n göç ü ne izin vermiş, 1 950 y ı l ı nda 52.000 kadar Tü rk B u lga rista n'<.lan Türk iye'yc gi)Ç e l m iş, 1 95 1 y ı l ı nda ise bu s:ıyı 102.CXXl'i aşmıştı. 1

B u lga ristan , s ı n ı rları isled iği za man açıp isled iği 1.<.1m a n kapa t makla gilç meseles i nde sa m i m i olmadığı n ı ispa t la m ı ş 1 ı r. Yıl lara göre fa rklı b i r şekilllc yap ılan

Bilal N. Şimşir. "A g e

s.379 . .

TÜRK OÜNYASI ARAŞTIRMAL.ARI

göç dalgaları b u n u n bel i rt isidir. N i te k i m 1 95 1 y ı l ı nda son olara k s ı n ı r l a r ı n ı k a pa t a n B u lgaristan, O t urma Süzleşmes i ' n i n h ü k ü m lerini işleterek, 1 968 y ı l ı nda her iki ü lken i n de m u tabakat ıyla sınırlı bir göç a n t laşması yapmışt ı r. Türk-Bu lgar Dos t l u k An t laşması ve O t urma Söz leşmesi B u lgaristan Türklerine azı n l ı k stat üsü çerçe vesi nde h u k u k i h a k l a r da t a n ı maktad ı r. Bu ha k l a r tek tara n ı feshedi l meyece k şek ilde sağl a m ve güçl ü d ür. Ke1.a azı n l ı klarla ilgili statü d üzen leyen h ü kü m l e r o l d u ğ u i ç i n tek tara n ı değiş t i rilemezler. Sona ermeleri de s ü re ile s ı n ı r l ı c.Jeği l c.J i r 1 B u g ü n B u lgaristan Türkeleri n i n zorla isim. d i l , c.J i n , m i l l iye ı değiş t i rm e mecb u riye t i ne tahi t u t u l ması ö l d ü rme, s ü rgün, işkem:e g i h i olaylarla karşı ka rşıya ka l m a l a r ı sebehiyle Tü rk

H ü kumet i; sözleşme

mac.Jc.Jclerinde taa h h ü t ed ilen h ususları B u lgar H ü k O meti'nden isteme h a k k ı na sa h i p t i r. 4. 1 950/5 1 G öç ü ve 1 %8 A n t l aş m ası B u lga ristan'c.Jan Türkiye'ye 1 877- 1 878 Osma n l ı · Rus Savaşı'ndan h u g ü n e kadar bazen sık hazcn seyrek a ra l ı kla rla ama deva m l ı olmak ü zere göçler o l m uş t u r. İ k i l i a n tlaşmaların doğru l t us u nda ya p ı b n fak a t i h t iya . ri m a h iyet te d e olan b u gilçlerçoğ u n l u k la B u lga r H ü k ıl -

Hamza [roğlu. "millellerarası Hukuk Açısınc!an Bulgarisıan'dakl TÜrk Azınlığı Sorunu". Bulrıarisıan'da Tüık Varlığı, Bildiriler, 7 Haziran 1 985. TTK Y'd'f. Ankara 1 !)85. s.33.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

metler i n i n i nsiya ı i fi a l t ı nda uygulana gel m i§Lir. B a l ka n l a r'da, öze l l ikle 1944'1erden sonra Sovyetlcr B i r l iği t a rafından desteklenen grupla§ma hareketleri vard ı. Yugoslavya. B u lgaristan ve Arnavu ı l uk'un kat ı l dığı G ü ney Slavları Federasyon u k u r u l ması d ü § ü n ü l ü

yordu 1 • Dolayısıyla S t a l i n ' i n kolayl ıkla yöneteh i lcceği, etkisi a l t ı n a alahi leceği ü l keler h i raraya gelece k t i . An

cak Ti to' n u n yan çizerek, G ü ney Slavla r ı n ı kend i l idcr1 iği a l ıı n d a t o p l a m a k i s t e m e s i İ § l e r i k a rı � ı ı rd ı . Sovyeılcr Birl iği hu seheple Balka nlar'da k i grupla� malar a leyh i ne tavır t a k ı n maya ha�ladı. Sonuç olara k da Yugoslavya Kom i n form'dan a tı l d ı . Fakat Ti ıo' n u n , a t ı l m a n ı n h e m e n a kahinde ha ı ıya ya kın laşması. ha l ı i

l e sıkı

h i r i)hi rl iği k u rma ıcşehhüsü, d iğer yandan, iç

savaşı n sona ermesiyle Y u n a n i s ı a n ' ı n , h u a rada 1 950 Mayısındaki i k tidar deği§ikliği ile Türkiye ' n i n d� N a ıo'ya yak ı n laşması Sovyetler için ho§ kar§ıla nacak d u r u m l a r deği l d i . B u a rada patlak veren Kore Sava�ı·na Türkiye'n i n asker göndermesi Nato'ya gi rmek isteyi�i n i n kes i n d e l i l i idi. Ayrıca, Amerika Birlqik Devl le t leri d e B a l ka n l a r üzerinde arı ı k a k t i f h i r pol i t ika t a k i p e t meye ha)l:ı m ı)ll. a . ) 1 950/5 1 G öçü B a l ka n l a r'da hür d ü nya n ı n leh i ne o l maya ha�layan gel işmeler Sovyetler B i r l iği ve d iğer sosya l ist ü l ke leri

Oral Sander. "A.g.e.", S.60.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

endişeye sevk etmiş, eski önemini kaybeden azınlıklar meselesi tekrar gündeme getirilerek siyasi bir mücade le aracı şeklinde kullanılmak istenmiştir. Bu istek Tür kiye'nin Kore Savaşı'nda A. B. D. ve Batı taraftarı politika takip etmesi sonucu daha da hızlanmıştır. Do layısıyla Sovycllerin hiçhir ı.aman ricalarının! dışına çı kamayan Bulgaristan Balkanlar'da meşguliyet yaratma yoluna gitmiştir. Bu schcplc ortad.a herhangi hir anlaş mazlık yokken emrivaki hir hareketle Bulgaristan'da ki 2 5 0 . 000 Türk'ü sınıra yığarak göç ettirmeye çalışmıştfr. Ofcmeldc Bulgaristan'ın bu hareketi Sov yct-Rus isteğinin yanında Balkanlar'daki genci strate j i nin aleyhine dünmcsindcn kaynaklanıyordu. Ayrıca o sırada Türkiyc'dc iktidar değişikliği de olmuş, de mokrasi yolunda yeni adımlar atılmaya başlanmıştı. Hem yeni yünetimi zor duruma sokmak hcrn de Türk ekonomisini ağır hir yükün altında bırakmak amaçla nıyordu. Bunların dışında Türklerin Türkiyc'ye göçe zorlanmasının hir haşka ve daha önemli bir sebebi vaf dı: Bulgaristan HükO mcti'nin iç politika düşünceleri ve Bulgaristan'da yaşayan Türklerin durumu. Romanya için "kanayan bir yora " özelliği taşımaya devam eden verimli Güney Dohruca toprakları 7 Ey lül 1 940'da 1 Bulgaristan t�afından ilhak edilmişti. 7

Mart 1 950'de Tarım Baka nlı�ının kararıyla bu taprakMuzaffer Erendil, "TürkryeBul9arislan İUşkilerlniı DüıO ve BugOnO", Güncel Konulcw, Gnkl.J'. Askerı Ta11h ve Straıejik Etüd BaşkriQı Yay. Sayı 7. AQusıos 1 986, s.70.

BULGARİSTANDAKI TÜRKLERİN STATÜSÜ

larda kollektif ç ift l i k l er k u r u l ması ve bölgede yaşayan Türk nüfusun buralarda çalı�t ırıl ması teşebbüsüne ge çilmiştir. Ayrıca, 1 94-ften beri uygu lanan tarımda mo dernizasyon ve m a k i nalaşma hareketi aynı yı llarda süratlend i rilmişti. Dolayısıyla i nsan gücünden yapılan tasarrufla özellikle bu bölgede büyük bir işsizlik başgöstermişti 1 • Fakat asıl sebep B u lga r i sta n T ü r k toplumu n u n u ya nış hareketini sekteye uğra tmak t a n kayna klan ıyor d u . Türk İs t i k l a l Sa va ş ı ' n a m ad d i ve m a n e v i yardımlarda 2 b u l u nabilecek kadar fi kri şuur ve zengi n liğine ulaşmış b u l unan v e halen b u öze l l i klerini koru maya devam eden Tü rklerin gücü k ı rı l ma l ıyd ı . Kez.a soyd aşları m ızın dini l ide rl i ği n i yapan m ü ft ü , i m a m ve onların ya nl ımcıları ile birlik ve beraberlik engel leri aşmada en büyük desteği sağlayan Türk ayd ı n la r ı tas viye edil meliydi. Son yıllarda Türkler a rasında m i l l iye te, di ne, örf ve adet lere o l an bağl ı l ı k da artmıştı. G i t ı i kçe böl ün mez bir güç meyda na get iriyorlardı. 1 95 1 tehciriyle B u l ga r i s t a n b ü nyesinde eri temed iği Türk azı nlığı nı başından a t ma k i s ıemi ş göçe zorla m ı ş tı. ,

Yuka rda açık l a na n sebe pl e rl e 1 0 Ağustos 1 950 gü n ü Bu lgar HükOmeti Türkiyc'ye se rt bir noıa vererek Bulgarista n Türklerinden bir kısm ı n ı n üç ay içinde ı

Oral Sander, "A.g.e.", s.71 ·72. Osman KeskloOlu, "A.g.e.", s. 1 7 1 .

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

Türk iyc'ye a l ı n masını isted i. Aynı g ü n ü n akşam ı B u l ga r ajansı ( B TA)'da da yayı nlanan nota B u lgar d ışişlc r i ba k a n ı t a r a fı n d a n S o fy a ' d a k i T ü r k e l ç i l i ğ i Maslaha tgüza rına verildi. B u notada B u lgar H ü k Ometi " 'son iki sene zarfında Türkiye 'de umumi efkôrı yanıltmak ı·e Bııl1:aristan 'daki Tark awılıf..'lı arasında lıoşnutsuzluk

ııymıdırmak için bir iftira faaliyetine �irişilmiş olduj!ımu

lıcwın er/emekte ı·e mıılıaccret lıakk11ıdaki Tark - Bııl�ar

kmmmsiyonıınıın ilılôlini şiddetle pmıesıo elli,;ini " 1 b i l

d i r iyord u .

Kaba b i r d i lle kaleme a l ı na n v e d i ploma t i k nezaket kaideleri n i d e çiğneyen bu nota i l e göç meselesi i k i ü l k e a rasında yen i b i r b u na l ı ma sebep o l d u . B u lgar no t a s ı n a Türk t a ra fı 28 Ağus tos'ta ceva p verdi. 22 Eyl ü l'dc B u lga r l a r bir nota daha verd i ler.

16 Ekim'dc 2 bir nota ve ona ekli uzun m u h t ıra ile ka rş ı l ı k vcrd i k .

Temcide B u lga r H ü k ıi mc t i ' n i n t e k taraflı h a rckc t i n 3 den doğan 1 950 a n laşmazl ığı karş ı l ı k l ı nota larla hal led i l meye ça l ı�ı l ıyord u . B i z, b u i ncelememizde

1 950 em rivak i göçünü Tür

k iye ile B u lga ristan arasında yapılan siyasi a n t laşm a l a r d a n biri olara k kab u l et med i k.

1 968 göç a n t laşmasına

ve "parçalanmış ailelerin birleştirilmesi " esprisine açık l ı k geti rmek ma ksadıyla kısaca bahset m e k istctl i k.

2 3

Ulus Gazeıesi, 1 1 A�usıos 1 950, s. 1 . Bilal N . Şimşir. "A.g.e.", s.222. Yılmaz Ahu�. "Balkanlardan Anayurda Yapılan Göçlerin Mahiyetl", lsı. U. Hukuk Fak. Mecm. 1 967, Sayı 32, s. B49.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

9 Eyl ü l J <J-1-1 y ı l ı nda, B u l ga r i s t a n ' ı n A l m a n l a rda n

ı.. u rı a rı l ıııası t>aha ncsiylc ist i l� edi l mesi yöne t i mde

' �·

r c j ı ılllk Jc�i� i k k rc yol :11;1 1 . 'Y e n i yc rlqcn sos� . ı l i , ı ' ' � I L' lll \ c ıı ın l i l iği a r t t ı r m a k i ç i n kol k k t i Oc'jt i rmeyc ve

t a rı nıLla nıa k i n:ıJ;ı�nıaya g i ı ı i . Bu nıod e r n i ı�ısyon hül gc a h a l is i n i n i�s i 1. ka l masına ve h u zu r s u z l uğa yol açt ı .

Ayrıca ü l keuc i \ r f H'. fük ı l c r i n u c n , haslet l c r i n u c n m i l li

Ll uygu l a r ı n<.l a n h i ç h i r �ey kayhc ı nı cycn m i lyo n l a rca T ü r k ya1ı)u n.J u . 1 l e m o n la r ı n sayıla r ı n ı n :ıza l ı ı l ması

h e m Ll c gniuc k a l : ı n l a r ı n , za m a n içc ri , i ııLlc asimilc c

Ll i l c h i lcrc�i Ll ü'j ü ııccsi 13 u lga rl a r ı n gi\ç kon u s u n u Llcs t d l c nıclc r i n c yol a ç nı ı� ı ı . B a l ka ıı l:ı r'Lla k i gc l i'jnı c l c r <.le m üsa i t t i . ü , t c l i k T ü r k iye s ı ra t ki\ p r ü , ü ııLlrn gcçi yor u u . Dolayısıyla 13 u lg:ı r i , t a n 'Lla k i T ü r k l e r T ü r k iyc' ye güç i ç i n t q\' i k e u i l u i . Za t e n gı \ n ü l l e r i n u c k i Ana, · a ı a n a h :�i h i ç si\n nıcnı i 'i o l a n T ü r k l e r ço i.. k ısa ıa nıa nu a k o n so h ıs l u k la ra m ü racaa t e t t i le r. Ö nce l e r i hu t e'j\ i k i n :ı r k a s ı n u a h i r 'jcy ler va ru ı r Ll iycrek çe k i ngen Llana n u ı l a r. Ama h i la lıarc giiç i � ı c k Ll i l c kçcle r i s ü ra ı l c So l)'a'J;ı k i B ü y ü k c l ç i l iğc Va rna ve 1-i l ihc'Ll c k i ko n solııs l u k l a r ı n ı ı ıa i l c t i l u i .

İ 'j l C B u l ga r l a r ı n y u k:ı rıua ha hsc t ı i ğ m i z no tayı ve r

nıc k r i hu Ll i l c kçckrc · h i ıı a c n illi. Keza n u ı a nı u h ı c,·a

s ı nu a

" 81 1 /gur 11111ku11ı/1ırı B11 /gı ı ri.ı r a 11 'ılıı k i Tı 1 1 /..

11:.111/ı.�111 hıiı·ıik J.:1.11 11111111 Tı irkiy<· )·c lıicrı·r ermek ıırzıı ' " 1111 tlikkt1r nazara a/arıık ı·c•

\'(l/lsiyoıuı

ııygıın olarak. . .

18 Ekim 1 925 rarilıli J.: 01 1 im arzııyu izlıt1r ermiş 0/, 111

250. 000 kadar Tıirk asıllı Bıılgar rdı110.111uı ı ·ize ıwmck

Ol!

IAAJAMAIT?AFtA 12AYMÜO >IAÜT

111csc/csi11i pek yakında Jwllrınıcyi karar/11şıırnıış/ardır

··

)ek l i nde i fade k u l l a nmaları da aynı schetı ı c n d i .

G ö ç l' l m c is ıekle r i n i n çok kısa za manda h i n lerlL d i lekçe )ck l i n e gel mesi nde, Bu lgarların Türkler üze rinde uygu lad ığı hask ı ve yok e t me pol i t i ka l a r ı n ı n da rol ü vard ı. B u lg:ırisıa n'da rl·j im dcği) i k l iği sonucu i� ba�ına gelen ye n i yiinc t i m ağır ve rgiler a l ıyor, çoğ u n l uğu küy l ü olan Türklerin ü r ü n leri n i n hüyük h i r böl ü m ü dev l e t e ak t :ı r ı l ıyo rd u. T ü r k l e r " Trııdornk ' adı ve r i le n i)çi -asker tahurlarında ağır i1lerde ça l ı� t ı rılara k asker l i kleri n i ya pmak mecb u riyet i nde ka l ıyorl:ı rd ı. Ayrıcı

1 94 7 y ı l ı nd a n i ı i ha ren Türk a z ı n l ığııı ileri gelenleri ve

ayd ı n la r ı sorgusuz s u:ı lsiz t u t u k l a n maya ba� l a n m ı� t ı .

Tü rk üğrcı m e n i . d i n a d a m ı , esna f ve sa n a l k a r ı h a l la o k u l çocu k l:ırı ol m:ı k üzere b ü t ü n Türklerin bel i r l i p l a n v e p roğra m l a r çe rçeve s i n d e s ı k s ı k t o p l a n t ı l a ra çağı r ı l m a l :ı r ı , Marks i s t - Lc n i n i s t teorilerin adeta zorla a�ıla n m aya çal ı � ı l ması B u lg:ı risıan Tü r k leri n i t ed i rg i n e t m i� t i . B u lgar H ü k ü me ı i ' n i n 1 946yı l ı nda Türk azı n l ı k o k u l la r ı n ı devlct l q t i rmesi v e 1 949d a n son ra Türklerin e l l e r i n d e n t a r l a l a r ı a l ı n a r a k T K ZS ' ( Tr u d ov a Koo pe ra t i vi n i Zemcd c l s k i S topa n sıov) l c r i n , ya n i koopera t i f ola n

b i r l i k lerin i n

h uz u rs u z l u k l a rı

k u r u l ması

iyice

kararları

a r l l ı r m ı�ıı. Mal

Ulus Gazeıesi, 1 1 AQustos 1 950, s. 3.

var ve

'ANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

Türkler,okulların <.la k a pa ı ı l mas ı y m i l l i k ü l t ü r l c r i n i , he n l i kleri n i kayhetme i le kar�ı kar � ıya kal ını � la r<.l ı 1. Tü rkk-rin kar� ı la� t ı k b r ı Bul ga r l a � ı p yo k olma t ehl i ke s i Türkiye'ye göç <.l ü � ü nı.:elc r i n i pe k i � t i r<.l i. N i ı ekim, B u lgaristan Tü rkleri n i n çe� i t l i yol larla Sofya, Y a rn a ve Fi l i he'<.l e k i Tü rk elçilik ve konsolos lukl:ırına u la �t ı r<.l ı k l a r ı <.lilckçele rin ya n ı nda Cum hur ha�kanı İ ııi l n ü 'ye k:ı<.l a r i l c t i lch i l e n l c r <.le vard ı . Bu <.l i le kçe-mck ı u pların hi rıanesin<.le Burga ı'ı n Aydos i l çesine hağlı l\l :ıı.:a r la r köy ü n d e k i l �O h a n e Türk'ün Tür k i ye'ye göç e t me k is teli iği hel i r ı i l iyor, sehep olarak ise �unlar <.I i le gc ı i r i 1 iyordu; . . Birin cisi wrfııfurınıızı .. . ı-. l c r i n <.l e n o l a n

.. ı

-··

kopcrııts�ı ·c· (koopcrııtif) yapııfar, lwıılı lıiikıinı eı ıtırııfuı da11 bir lıcycı ayrıfılı hıı işfa için. Bizi de işlemek (çalış mak) için

kıınclırıyor/ar. İkincisi nıckıepfcrinı izıle diniye

ı·e kııran okııııılmııyor. İfade din im iz i ıınııııııracokfar.

İşte im wrlı ıkfar kıırşısıııda kııldık, ne _ı·apaca[;ımızı şa

şırdık,

sanrn,;111111 ofıın Tıirkiye )'e lıicrc'l l't111eyi �özıim ü -

ze altlık.

Koli/// eımcnizi rico ederiz. . .

..,

" �-

Konsolıısluk l:ırda hirikcn i s t e k d i lekçeleri ka rşı s ında Türkiye l l ü k ü nı e t i B a k a n l a r Kurulu 3 1 M a y ı s 3 1 9�7 gü n l ü ve 'J/5922 sayı l ı kararname i le hura<.laki Tü r k l e r i n ya p ı lacak a ıı t l a �m a l:ır l a göçleri n i n sağl a n ması i� i n i ıı <.la lı a m üsa i t hir za mana hırakılmasının doğru olaca ğ ı <.lü�ü nccsine va rıyordu. Yani top lu göç1

Bilal N. Şimşir. "A.g.e.". s.21 3-2 1 4. Bilal N.Şimşir. "A g.e.", s.2 1 5. Aynı eser, s.215.

TÜRK OÜNYASI ARAŞTIRMALARI

m e n d l ı n m:ı y:ıc:ı k ı ı . O za m a n k i ekono m i k ve sosya l

�:ı ı ı b r gı ı.tiin ü ntle ı u ı u la r:ık gelehi lecek h i r Türk k i ı

k .., i ıı i n l' u� ti k ıor l u k l: ı r Joğuracağı J ü � ü n ü l m ü� ı ü . N i

ı c k i ııı J : ı lı :ı s o n r a l a r ı s e r h e s ı g ilç m e n o l a ra k :ı l ı n:.ı h i l l'cq�i k a ra r ı �·ı k nı t) ve B u l g:ı ri s ı a n 'J a k i Türk Kon..,o h ıs l u k b r ı aı:ı r aza r \'ize ve rmeye ha�lanı ı�larJ ı . r\ ııc:ı k Tü r k i yc'yc scrhöl giiç için h:ızı �a r ı l a r ge ı i r i l i � ortl u . G iiçııı�· ıı i n Türk iye'J c k i a k ra h a l a r ı , noıer ı:.ıs

Jikli

ı :ı a h u ı n :.ı m e

ile

onların

h a k ı nı l a r ı n ı

u ... ı k n nı c l iytl i k r. Bu �:ı r ı l:ır ye rine ge ı i ri ltl iği t a kJ i rJe

i t i n \ C r i l ıyor \ C Tü r k l e r "scrhcsı giiçmcn " olarak ge l e ·

h ı l l\ ı ı r l : ı r J ı . B u yo l l a T ü r k l e r i n Tü rk iye'ye giiç k r i n i n sa�la n m:ı 'ı c k ı ı ı ı o ııı i k \'C sıı-.yal :ıçıtl a ıı h i r zor l u k Joğu rm:ıya c:ı k ı ı. A nı:ı çl:ı ıı: ı n c.J:ı h uytl u . A nca k B u lga r 1 l ü k ıi m c ı i : ı ı ı i tl c ıı -.erı h i r ııo ı:ı i le 2511.000 Tü r k ' ü n c.Jcrhal a l ı n ma -. ı ıı ı T ü r k

l l ü k ü mc ı i ' nc..l c n i s ı c c.J i . B u m ü m k ü n c.Jcğilc..l i.

Z:ı nı:ı n :ı i l ı ı iy:ıç ,· :ı n.l ı . Dol:ıyıs ıyl:ı k:ı r�ı l ı k l ı nota l a r ile h e r i k i ü l ke h i r h i r i ıı i s uçla maya h:ı�lac.J ı . B u lga ristan Tü r k iyc'ıı i ıı a n ı l:ı�ın a l a r 'icrçevcsi nc..l c Tü rkleri a l ması

gcrl' k ı iği ıı i <.a\'u ıı uyıır, hir ı a ra fı:ın c.J a içıc T ü r k iyc' n i n B u lg: ı ri -. ı : ı n T ü r k k r i ıı i i:-.ıcmcd iği, a l mayacağı prnpa g:ı nc.J:ı ... ı i�lc ı i lcrck giiç ar;usu aı;.ı l ı ı l maya �·a lı�ıl ıyor c.J u . G e r çeği h -. i ı l i k ı c ıı k u rt u l ma yolları i ç i n B u lga rla r hu g(i�·ü o r ı :ıy:ı :ı ı m ı�l:ı n..l ı . r:ı k: ı l ço k k ısa tı i r s ü re içi n

c.J c y ü ı h i ıı k rt·c k i � i . a c.J c ı a D u lga r i s ı :ı n 'c..l a k i tı ü ı ü n

Tü r k l e r Tli r k iyc'yc g, ıç c ı mc b ı c k k r i n i açığa v u r u nca l3 u lg:ı r l:ı r ı c la)la n c.J ıl:ı r. Ç ü n k ü B u lga r ekon o m i s i n i

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ Tü rkler aya k t a

t u tuyorla n.lı. En a ğ ı r i�lcnk o n l a r ça l ı

�ıyo n.l u . Ayrıca .t a r ı m ı n h ü y ü k çoğu n l uğu T i.ı r k l c r i n

l i ıH.lcyd i . 13 u yü 1.de ıı Bu lga rlar hu dda da gı \ç a r1.Us u n u k ı r ın a yo l la r ı a ra m aya h a 1 l a d ı b r .

1 950 giiçü esnasında B u lga r H ü k u m e t i ı.i l kesi nd d i

l\.a l a ha l ık T ü r k k i t les i n i a ı.a l t m :.ı yı a m a ç l ıyord u . A n

c:ı k . ,·iıe a l a ra k i l k e t a p t a Tü rk iye 'ye gl' l e n l c r i n h ü y i.ı k çoğ u n l uğ u k ı p t i i d i . B u l g: ı r l a r h iç h i r i)C yaram:ı� :ı n . h e r h a ngi h i r ye rdl' isJ i h J ; ı m eJe meJ i ğ i , B u l g : ı r e k o n o m i s i ne fayd:ısı o l m :ıya ı ı l a r ı gii1. a ç ı p ka payı n caya kaJ:ı r T ü r k iyc'ye gı iıH.k rım:k j q e m h t i . O l a y ı n f:ı r k ı n:ı \"a r ı l ı r

, ·: ı r ı l m:ı1. s ı n ı r l:ı r k:ı p:ı t ı l u ı . Se r t h i r n l l l :ı i l e B u lga r

1 1 u k ü m e t i i k: ı 1. eJ i l d i . 13 u na rağmen 1.;ı m:ı n ı:ı ın: ı n çe�i t 1 ı -. ü ıt ü � m e l c re yo l aça n

l 'J)

h u giiç e s n a s ı n J:ı. y a n i l <J:'!hc 1 1 y ı ll :ı r ı ııd ;ı t o p l a m 1 52. 755 k i ) i T ü r k iyc'ye ge l d i .

B u yı 1 1 :.ı rd a i k t i d :ı rda h u l u n:ı ıı h ı.i k ü ın c t i n h ü y ü k ya rd ı ııı

l a r ıy la p roğra ııı l ı hir � l'k ı l J c . ..ı.:<'ııiş m!'m/rk('( .1111/1 11111

r<'rlqıiri/rn "� gi\ç m c ıı l c r çok

k ı-.a hir 1.a m a n J a i ı ı ı ih:ı k

ede r e k ü rl· t il-i J u r u rıı:ı gl\ l i k r . B u J c s t c k son y ü ı y ı l ı ç i ııJc çc� i t l i \·cs i k k ı k u l kt·ıı ı ı h· ı.: d c n !-'.' i<;mL· n k rc ) :ı p ı la n l' ll h li y ü k y a r d ı m

, ı l ııı : ı ' ı

dı ·

. ı'ı' I'

ı:ıkd ı ı l,

a n ı l nı :ı k t :ıd ı r.

h . ) l 'li'i(ı G iiç Aıı t l:ı1m:ısı 13 u l g : ı r 1 1 li k lİ m e t i, ü 1 kl·s i ııJcki Türk :ııı nl ığı ıı p.ı ı l.ı

�

H:ırıııa L ro(llu .

. A g ı n ··.

tLı� kı /\lırlı ıll.ılı r.h·�ık. llııt y :ıı ı :. t ;ıı ı ı ııı �ı�ı ıı ıııı llı ıı ıınıu. ı ıuı ı ıı 1·1 M.ıı ıı lmııı, t �H\.I s ? l

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIAMALAAI

ma nokı :ı s ı n:ı \'a ra n n ü rus a r t ı§ıntlan d uyd uğu endişe l e r ya n ı nda ekono m i k \'C siyasi bazı d ü� ü ncc lc r i ndcn

do la y ı hem kentl i yöne ı i m i n i rah:ı ı l: ı ı mak, h e m de Tü rk l l ü k ü nıe ı i n i zor d u ru mda b ı ra kmak amacıyla gi ri� ı i t i son H:hci r olayı nda n son ra ya k la � ı k

1 7 yı l

azı n

l ı k l:.ı r k o n u s u nıfa h ü r d ü nya k a m uoyu na herhangi b i r

ııl:ıy

s ıztl ı r mad ı . B u s ü re za rrıntla içıc, Türkleri he l i rl e

nrn p l a ı ı \ C progra m la r dalı i l i ntlc sess iz satlasız as i m i

k c ı ı ı ı cyc tlL'\ a lll etlc rkcn, tl ı� ı a ise "iyi komşıılıık ",

··utııslamrıı.ıı hıırış . .. "iıısım lwklarına .wy,;ı " gihi h i r ıa

k ı nı sa nı i nı i ycı s i z hcya n:ı ı larla d ü nyayı ya n ı l ı ı ı . B u lga r

H ü k fı n11..· ı i a y n ı y ı l l : ı rtla özc l l i k h.: Türk iye ile iyi geçi n me

yol l : ı r ı a ra tl ı \'e sü rl' k l i iyi kıim) u l u k ı a n bahsc ı ı i..

1 C)(, 0 y ı l ı n tla n i ı i h:ıren i k i ü l ke a rasında gi ı ı i kçe tlü

zc k n

iyi koın) u l u k i l i � k i lcri D u lg:ı ris ı a n'tla k i Türk a-

1 1 n l ı�ı m ese l e s i n i n g ü m.leme gcı i r i l mesinc yol a ç t ı .

1 %6 y ı l ı m.la i s e , D u lg: ı r D ı ) i § l e r i Da ka n ı n ı n Tü rkiye'yi

ı ı � a rc ı i L's ıı:ıs ı n tl:ı ı ın z;ı lan:ı n pro ıokole güre ye n i h i r

"'i

ı , ı n ı ı ı u ı.;.ı kc ı c k r l ıJ ) l a ı ı lJ ı .

24 :;> u h J l l 'Jh,''i°Jc U u l

!.'. : ı r ı , ı a n \l;ı k i Tü r k l e r i n gilljleri kon us u nda kararla� ı ı 1 ' ı l : ı n a n ı l a )ın : ı yı i k i ü l ke ıcmsiki leri p:ı r:ı rc e ı ı i lcr •

Cioç nll:scks i n i ıı l lJ51 l ' l i y ı l l a rda i k i ü l ke a rası nda

prı ı h k ıı ı I L'� k i l L' l l i ğ i lı:ı ı ı r b n ı rsa, a n t la)nıa ya p ı l mas ı

n ı n o n L' l11 İ k c ıı tl i l iğiııd c n o r ı : ı ya ç ı k a r. Aıı ı la � m a n ı n

Ql;r, l.ır l,ı J ııı k Dış l'olılı�a$ı ( 1 9 E l · 1 9 7 J). Mchrnc1 Goıılı ıbol Crm 5;ır ·A �ıı�rıı 1 �rrır·ı · 5,ımırr -A l l ;ılıık Ulrn\ll l·A 5u:ıı OılrJ C· Oııy�ıı 5r m - Orrıcr l\;ıı k �ıJO(]lıı. 4 [l.ı�kı. C 1. A U 50Y Y,ıy Aıı�ara 1 !.l l /. s

'.ı�2

AUL GARİSTANOAKİ TÜRK! FRİN STATÜSÜ

son §Cklin i a l ınası için Bulgar B;ı)hakanıııın Tlirkiyc'yc gel mesi hcklcnd i. İyi kom�uluk ve dosıluk havası içerisinde geçen gürü�mclerdcn sonra Türkiye Dı�i§leri Bakanı İ . Sahri Çağlayangi l ve Bulg:ırisıan Dı§i)leri Bakanı İvan Ba§ev anıl:ı)ınayı imza lad ıl<ı r 1 . Türen sı rasında güzel demeçler veri ldi. Türk B<ı�hakanı, J ivkofa "111c111lckcıleri111ız artı.rnıdaki hai;layıcı, hirlcşıirici /ıir ıınsıır old11ı.,V,,11ıa ina11dı,;11111z 81111-:arisımı 'daki soydaşları111ız111 bir kısmının ı>arçalmınıış ailelai hirlqıirmck �ihi insani hir �ayc ile 1i"irkiy'' )'<' J.:tlçaııc• iıııktiıı ı·ac·cck olan /Jir aııılaşnuı bu Z�\•nrc•ti11iz c•.ma.mıda Dışişlc·ri Baka111111ız ıarnfındon imzalanacaktır " derken, Bulgar Ba�hakanı ua

iki Olkc f/rt1.1 1 1 111tıki ılo.ı ılıık H' _l"('l l İ · Bu ziyıırı·ı i� hirli�iııe ycııi ı·c ılalııı lıı"iyıik lıız ı cmıck arz11m11 1111 hır ifııılcsitlir. Bıı mı"işıcrck i.ı ıe.�iıı ifııılcsi, 1 925 yılııııı kııılıır akrıılw/arı Tı"irki)"<' :re gt"iç cııııiş olıııı Tıırk f/sıllı Bulı;ar ı·t1taııdf/ş/t1rııı111 Tıirkiyc )"L' >:<"içti lıııH.ıııılıı ııııılaşnımıın Dışiş"/ai Bııkıııılıırı /f/rt1[ıııtlıı11 i111zal111ıııuısı olt1cakıır ' ·

d iyerek c.Juygu larını i f;ıc..l c cc.J iyoruu. Çağlayangil mıı/apııtı

\ "('

"bu

ı;ı>(ııırnla /lir dcısılıık kt"iJmi.ııi kııracaklar

tlır " c.Jukcn,

kan Da �ev c.Jc "/>ıı aıı tlı1ş111a111n nıı"lspcı

yı"inde ı;eliş111dcri11 gıi::cl /ıir hdirıi.ıi oldıı.�111"" .

söylü-

yorc.Ju. N i h:ıyt· ı 1 %8 yılı l\b rı ayında "Tıirkiyc Cıınılıuriyc ıi İll' /Jıılı;11ri.111111 / lıılk Cııııılııırİ)"l'Iİ ıırıısuıda yakıtı ak 0!1111 ra l>a/ııı·ı J 'J52 _rı/ıll(ı J. ı 1dar TürJ. "·ı• )'L' gı>ç eııııiş ı

T erçüman, 22 M;ıı t t 9G8, s ı ve 7. Bilal N. Şimşiı, '"A g e ". s251 · 252.

TÜRK OÜNYASI AAAŞTIRMALARI

Tılrk asıllı Bul�ar ı·aıı111daşlar1111n Bul,;ar Halk Cımılıu

riy<•ti 'mlcıı Tı"irkiyc C11111/111riyl'Iİ '11<' f.:c'iç <'tnı elai lıakkm -

ıla 1 a111/aş111a inıwlımılı. 19 Ağus t os

1 Wı<J ı :ı r ilı i nd c y ü r ü r l üğe g i re n hıı

a n ı l a�ın:ı n ı n h i r i nci maddes i nde; " 1 952 yılına kaJ:ı ·

Tu r k iye'yc giiç eJen: k Türk ,·a t;ı nd:ı 'j l ı ğ ı n ı i k ı isah eJo Türk as ı l l ı sa hık B u lga r va ı:ıııJa1l:ı r ı rH l a n a k rah:ı l ı k ' ' bağl ı l ı k derece l e r i a1:ığıda tas r i h ed i l e n k a t egori�l da h i l h u l u na n l:ı rJa n Türk iye'yc giiç e t m e k arıu e ll e n l e r i ıı güç meseleleri h u a n la�nıa h ü k ü m leri da h i l i nJ , y ü r ü t ü lcn: k ı i r . a. K:ı r ı - koc:ı, h. An:ı, h:ıh:ı, h ü y ü ka na, hüyü kh:ıha ve h u n l a r ı n a n a ve haha l a r ı , fi,

c . Çoc u k la r \ 'l' ı ı ı ru n la r ,.e h u n l a r ı n e � \'e �·oc u k l:ı -

<.I . i 1hu :ı rı b1 ııı:ı y ü r ü r l üğe g i r i n ceye kaJar e v l i ol·

ııı:ıya n k ı ı w e r k e k k:ırJe�lcr i l e iilü k ı z ,.c e rk e k k :ı r

J q l c r i n hc k fı r , r e� i t , ,.e g:ıyr i n:� i ı çocu k l a r ı"

�

Türk iyc'yc !!<>Ç 1.·Jchi lccc k ı i r drn i l iyor<.l u .

A ıı ı l:ı�ııı:ı rı ı n üçü ncü m:ı<.IJcsi nJe gc' iç ü n 1 N is:ı rı

K:ı -; 1 111 a r:ı� ı ııd:ı ya ı, ı l nw ' ı ii n ıı·"• r ü l i i ı ı ı r, s:ı � · ı -. ı n ı n j,ı· Oüsliır: V Ter . Cıh 8/2. Salı. 2 1 34. Rcs. Gaz. 30 5 1969. s. 132 10, A hm er Yavıu. f C. 'rıın A�dclli(Ji mıllcllcr Jr ası Anrl.ışmalar. (20 Nısan 1920- 1 Tcmrııuz 19 7G) Oışışlcri 0Jk An�ara 19 7q. s. 102. : TOMl.1 K anun lar Dergisi. 1 %9. C. 52, s 552

llULGAniSTANOAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

. 22 Marı l %8. Giiç aııl l:ı)ıııasının Türkiye Dı�i�lcri Hakanı

İ.

S;ıhn

c,:a�layangil ile Bıılgarisıaıı Dı�i)lcri Bakanı İii;ın na�ev ıaral ı ııd:ııı iını.;ıl;ınınası

TÜRK DÜNYASIARAŞTIRMALARI

h a ftalla 300 ki�iyi aşa mayacağı i fade cd i l iyorll u.

Dürll ü m:ü mallllcdc gı\ csnasınlla hangi güzcrg:'i h b r ı n t a k i p c ll i lcn:gi nll c n bahsell ilerc k , göçmenleri n n a k l i n i n ka r:ıyo l u ve deın i ryol u ile sağla nacağı bc l i r t i l iyorll u. 1 %8 Aııt l:ı�rnas ı n ı n ll i ğer h ü kü nı lcrinllc, göç s ı ra

sı nlla Türk iye'ye gelecek giiçnıeıılerin g:ıyriın c n k u lle r i n i, ev qya l :ı r ı n ı , h ayva n l a r ı n ı ve d i ğe r mal ve ın ü l k iye ı k r i n i ha ngi es;ısl:ı ra güre ve nasıl tasfiye clle cc kkri a ç ı k l:ı n ıyorll u 1 • 1 9 Ağus tos 1 %9 y ı l ı nda y ü r ü r l üğe giren 2 2 Mart 1 %8 güç a n ı l:ı�ınası a nca k 8 Kası nı 1 969'da fi ilen uy g u l a n maya lw�la ıı ın ı�ı ı r. I3 u güç esnasınlla a n ı laşma n ı n �·q i ı l i h ü k ü ın lc ri nll e h� l i r ıi l e n k r i n h i r çoğuna uyu l ııı a nı ı§, il u lgaris ı:ın Türk leri çok s ı k ı ı ı ı ı çek m i ş . , lcrll i r". Uyg u l a m a l a r csn:ıs ı n tl;ı D u lga rlar isted i kleri n i yı ıl l a ın ı�. isı c ıııcll i k k r i ıı i ll e gi>mlc rnı c ıni�lcrll i r. Öze l l i k l e r ü)n: ı i rı kolgcıll iği o g ü n lcrllt', pasa por t la r ı n ı a l m a l a rı n a rağmen Türk iyl'°;, c gclcrncnıck e n ll i�cs i n c ka pı l;ı n yüzlerce T ü r k çe�i ı l i h;ıskı lara s e s ç ı k a r m a m a k

.:!

Anllaşmanın im1al.ındı(Jına dair T . C . Dı şiş ler i Bakanlı{Jının "Türk Göç men ve M l ıll c c ı Dernekleri federasyonu · na gllndcrdıği yaıının met ni. Tiirk Oiırıya:;ı, 3(!1). Nisan·Mayıs-Haıir an- l!JG8. s. I O- l 1 . l likıncı ince. [sır Ti.Jık İ llcıı. Su Yay . İ staııtıııl. s. 64.

BULGARİSTANDAKİ TÜRKL E RİN STATÜSÜ

J u n ı ın u nua kal nwıl:ı rll ı r. Anı la�ına n ı n o n h i r i nci ınallues i nlle; "(;(içnıcnla, giiç ctnıC'dC'11 li11ce J.:<1yri mc11kııllcri11i, işl>u mıla�mw1111 yıirıirh(�e J;İrıli.�i

zammı ma-i BıılJ;ıır nın ·zııııtına J;(ire 1 Llcn i l iyor ve B u l gar ma

scr/ıL'SIÇC' /ll \}İyc cJchilirla "

k a m l a r ı n ı n hl·r t ü r l ü tasfiyeuc ya r d ı m c ı o l ac.ığı h ü k m ü

i lave l'd i l iyoru u . D u lg:ı rl:ı r h u ı ü r ıaa h h ü ı le r i i nı za la ın ı 1 o l ııı:ı la rı n:ı rağme n ı : ı ın :ı b i ne h a r e k e t ederek göç L'uecd a i le l e re z:ı ma n ın u a h :ı h c r \ e r m iyo r, i k i - ü ç g ü n g i h i ç o k a z h i r za m a n d a c�ya l :ı r ı n ı sa ı :ı mau:ı ıı. yada yıık fi:ı ı:.ı sa ı ı l ın : ı s ı n ı s:ığtıy:ı r:ı k gı içle r i n i g ü ç l e) t i r iyorl a r u ı-. A n ı l:ı� ın a h ü k ü ııı k r i nuc g< \Çnıl· ı ı k r i n n e t ü r e�y:ı y ı ya n l:ı r ı nll:ı g1..· t i r i p gc t i r ıncycn: k k r i b1..· l i r ı i l ıııcın i � ı i . D u schcple B u lgarla r. keyfi ııygu laııı:ı l:ı r la soyu :ı 1 l a r ı 2 ın ızın l' i r ço k m a l ı na e l koyuym l : ı r u ı . Ci cııd ol:ı rak l 'J<)X Ci iiç A n t l:ı�ııı:ı � ı · n:ı ba k ı l J ı ğ ı n

Ll a D ı � i � k r i 13:ı ka n l ı � ı ye t k i l i k r i ı ıı i ı i n i k i h ususu

g< i ı:ı rllı e t t i k l e r i gii r u k c l' k ı i r. U u ıı l a r J:ı n i l k i u a h a

. ı ıı ı l : ı � ı ı ı : ı n ı ıı b:ı� ı nda �·l· r a l ın : ı k ı:ıJ ı r. 1 . nı:ıJJ,·J'-· hd i r t i lcn "11)52yıl111a kadar Tıırkiyc :ve J;ıJç ederek · · i fadeleri

öze l l i k le hulgarlar ı a ra fı n ll a n d i k te ed i l e n ve hizim

hariciyemiz ta rafı ndan, fa r k ı na va r ı l ma d a n kahu l cd i -

l!JMM Kaııurıl;ır Dcıyısi. C 5?, N 1 1 80. Yıl 1 %9. s 5�..1 Alıırıct Ccbcr.ı. "Dıılc]:ıı l.ır Göç Aııll.ı şın,ı'.;ıııJ llıJyPI [ l ınıyor " l uı k Duny.ı'.;ı. c 4, S.ıyı 1 5, [�ım-K.ısınıAr ;ılık ı %!1. s 1 3

TÜRK OÜNYASI AAAŞTIAMALAAI

'50

k ıı ya n l ı!j l ı ğ ı n ı 111.l ı r. Çü n k ü hu t a r i h te n so n ra Tü r k iye' -

� , rcsııı i yo l l a n.l a n gil\llH : n gel ıncd iği ııc gilrc, gaye ·

: , l ' lf,S ' ı l l ; ı rı ;ı r;ı,ı ıı da

n·

� ı ı l ı � ı ı l l; ı r J . ı n i l ı ic:.ı cJ 1..· n soyı.l:ı) l a r ı nı ı ı.ı n a na ,

\O� u k

195 2

ıb li ;ı 'ı ı ıı r ;ı l;ı rı ü 1kem i ıc \l'

tı;.ıtı;ı .

d iğl'r ya k ı n l;ı r ı n ı nıağı.I u r d u r u nıı.Ia tı ı r a k m ;ı k

i J i . N i kı: ı i ı ıı. ii l ü nı ü gfüc a l a ra k ka\a n , B u l gar rej i m i n i n tı a s k ı

\'C 1. ıi l ü nı lı.: r i ıı i "cı111/ı şalıiı/a " olarak d ü nya

ya lı:ıy k ı r:ııı h u ııı iı l ı c c i k r ı : ı ra rı nı ı ıd:ı n da tıiiyll'cc cc ıa l ; ı ı ı ı.I ı r ı l nı ı 1 o l J u b r. i k i nc i h us u s a n l b) nı a n ı n

1 2.

nı : ı d ı.I ı: :- i 1 i l l' i l g i l i d i r. Bu nLıı.lı.Icı.Ic soyı.l a ) l a r ı n ı ı 1. ı n sos

ya l s i g o ı� l;ı \ l' c ı ııck l i ı : ı ı nı i n :ı ı l a r ı n ı n a\ı k l ığa kavu) l U r u l nı a s ı - c l l' :.ı l ı n ıı ı ı 1 o l ııı:ı s ı n:ı r:ığ ınl· n ı.Ia lı:ı son ray:ı h;ı r:ı k ı l nı : ı s ı h i ı i ııı :ıı.- ı nı ı ıll:ııı lı :ı ı :ı o l ııı u 1 ı u r. Ç ü n k ü goı.-ı c n s o ııı;ı k o n u ) u g ü n ı.l l'll l l' g l.' l i rJ i�i ııı iılk B u l ga r l:ı r hu ı : ı ıııı i n :ı ı l: ı r ı iillcnıc i n ı k:l n l : ı r ı ol mad ı ğ ı n ı i k ri s iı r ııı ü � k r, -.:ıı.I ccc B u l!'.;ı r i , ı : ı n 'ı.I:ı i ke n i1 k:ııası gc\ i r i p -. o ı ı r:ı Tu r k i ) c 'yc gii\ L'ı.1 1..· ı ı k r i n sa k a t 3 l ı k s i gor ı : ı-. ı n ı \ c r c h i kH· k k r i n i i r:ıı.Ic c ı nı i1 1L' rd i r .

sa k:ı ı l : ı n ı.I ı k ı :ı n

l 'J<ıS G ii\ a n ı l : ı � nı ; ı ' ı l 'JS 1 y ı l ı ı ı J : ı k i i l k t o p l u gii\-

1 2 m.ııfdc ayııcn şoyl!'clır "Gt1çnıl'ı ılı•r. ı� k .ıl ;ı!.ı. crrıcklılık ı.ızmina lı ılc cıoç sırasırıcl.ı v ı ır ı ır lı ı�ıc ol.111 llıılr}ır nıcvııı;1111ı;ı nıcrıılckcl tlışın d.ı f,ıyd.ıl.ıı ıırı;ı ırıık;ıııı 1.ırı11 1:ıc;ık dıııcr emf'kiılık ve sosyal sığoıta h.ı�.1;11 1 �.11 �ılır'ıııılla ııyqıııı lıır 1:1111111 1,ıl Jf.ıc;ıkl,ırılır T .ı:rnın.ıtuı tcılıye şc�lı ı.ır ,ıll,ı r .ır .1 �.11 ır1.1 lıı:.ıı ı.11ı: k . 1 1 ;ıı ı.ış111 ıl,ıc.1 klır " IBMM Kaııumılar Dc:ı gı:.ı. C �2. Yıl 1 %(), s '.ı'.ı·1

H;ı� .ırı Yı:tcııcr · l lu:;ry111 �.111.111. " f lı ılr_ı.ıı ı:.ı.ırı ıl.111 T ıırkıye'ye Göçlm ve Y.ı�.ııı Mr.ılıJ Grıç l\ı ıl;ı�.rıı.ı:.ı '. A'.':H rıııı t � Gı�nrl Kurııl 1 orıl.ııılısın da �.oyı�.1·.·ı r IJ,ı�aı ılı!jı .ı.ııı ı.ı �ıınııl.ırı 1 ı:lılıg. 1 uık üuııy.ısı. Cıh 4, 5a yı 1 �. Hıırı Ka�ırıı Ar Jiık 1 '.ıG�. s t Q llık m<:I ıııcr.. "A CJ c . . s 63 •

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STAlÜSÜ

ı , n fa ı k l ı o l a ra k ".ınh1'.H gı i�·1111·11 " q ;1 1 (h u ıı u � u ıı ı k ı ı ı .:

ge ı i rtn i) l i r. 1 950/5 1 yı l ı nd a k i gil<,:le Türkiy e'yc ge l e n gü<,:menlcr "iskf111/1 gii(nıl'll " olarak k a h u l ed i l m i) l e r d i r. Beslenme, h:ı rı n ına, i s k:'i n v e i)güc ü n ü değerlen d i r m e gihi konu la rd <ı T ü r k H ü k üıııe t i so r u m l u l u �u üzerine a l ııı ı)t ı r. 1-l a l h u k i 1 96H gö<,:ünde hiiyle hir d u rum o l ıııa m ı ) l ı r A n t l:ı)ma h ü k ü m le r i ııJe pan.;a l a n m ı1 ailelerin h i rle) t i r i l ınesi sözko n u s u o l d u ğ u i<,:i n 1 95 2 y� l ı na kadar T ü r k iye'ye gii(j e ı nı i) v e Türk tahiye t ı n, .

ge<,:tn i) o l a n ya k ı n a k rahalar, gelece k olan _giiçme n k rin her t ü rl ü i h t i yacı n ı k:ı r�ı l: ı ıııa yü k ü m l ü l üğü a l t ına girmi)lerd i r. Dolayısıyla "scrlıcsı gii�·men " olarak gc · l c n l c r Tü rk Devlc t i' ıı c y ü k ol m a nı ı1lar, s ü ra ı l c çc� i t l i

ye rlerde is t i hdam e d i lerek. ü re t ici h a l e gc t i r i l ıııi1ler d i r. Son güç a n t la�ması p:ı rçala n ın ı 1 a i le l e r i hi rlc)t i rıııc

gayesi n e yi i nc li k t i fa ka t ne yazık k i , "s111 ırlı g<i( m a h iyet i ta)ıyor d u . Bu sehe pk 1 %1J- l 1J7X y ı l l a r ı a rasınd;ı l ü r k i ye yc Ul l.( )( )0 1 L3 u l µa r i � t a ıı Turkü giiç e t t i a m ; ı ye n i h i rçok ailenin de t e k ra r pcı rçala ıı ın a � ı kaçı n ı l ııı;ıı ı ı ldu. .

(1 )

Selim Yavu Turgano�lu, " Bulgaristan ve Terör" Belgelerle Ti.ı ı k Tarihi Dergisi, Sayı 6, Ağustos 1 985. s.6 1 . K uy u cuklu bu yıllar arasında Türkiye'ye ıoplam 1 1 6 . 1 25 kişjııın göç cnıgıııdcn balı· seımekte�ir. Nazı! Kuy.ucuklu, ·Balkan Ulkcleri lklısadı (2) bul· g a r i st an 1 . U . SBF Yay . lsıanbul. 1 987, s .33 7. .

1 1.

İ N S A N H A K LA R I N A İ L İ Ş K İ N B E L G E LE R 1 .B irleşmi ş Mi lletler A ntlaşması v e Söz leşmel eri a) B ir leşmiş Mi lletler Antlaşması Biri nci D ü nya s:.ıva�ı son rası ü l keler a rası nda i k i l i v e çok ı a r a n ı olarak ya p ı l a n siyasi <rn t la)malar daha çok

"azınlıkItır " ve "ozııılıklorın J.:onınnıası " i le i lgi 1 id ir. Bu o d ö n e m i n hir öze l l i ğ id i r . Hal hu ki İ k i nci D ü n ya Sava �ı'ndan son ra I3 i rlqm i� M i l l e t l e r S i s t e m i d;.ıha da yay g ı n l ı k kaz:.ı n m ı � ve

"azınlıklar sorunıı " ye rine "insan 35

hakları . . kavra mı gündeme gel m i�t i r . I3 u kavra m a n ı k iç h u k u k u ve m i l le l l eFarası h u k u

ku hel i rleychi lceek güce cri�mi� t i r. İ nsana kıymet ve

ren, o n u yü ksel te n h i r u n s u r d u r . Ü l ke l e r iç

h u k uk l a r ı n ı d üzen lerke n i nsan h a k la r ı n ı gözü n ü n e a l m a k d u r u m u ndadı rlar. Zira devlet i n gücü ve m i l l c ı i n egeme n l iği hile h u kavram e t ra fı n da d ö n mc k ı ed i r. M i l l e tlcra rası h i r a n layı� ve harı� sağlamak o l d u � u na göre, kendi b ü nyesinde hu kavrama ağ ı r l ı k l ı ö n e m ver mesi norma l d i r.

(35) Edip f. Çelik, Millitlerarası Hukuk. C . 1 , i Ü llukuk F ak. 1 975. s.463.

Y;ry. isıanbul

fi4

T Ü RK OÜNYASI /IRAŞTIRMALARI

i nsan ha kları ü ı.e rinde devletlerin, iç h u k u kları i le ııı i l le ı lerarası h u k u k l a ı e r ı i p e l l i kleri ve prens i p ola rak kah u l e ı ı i kleri hazı "nornr-i/ke "ler va rd ı r. B u n l;ı r h ü rriye ı , c�i ı l ik , m ü l k iyet hakkı, ya�a ma gara n t isi, has k ı ya k a r� ı d i ren me, hak a rama ve yönel i me ka ı ı l ma

"' dır .

Silıkonusu · -,wm ı -ilkc " ler i ncclcnuiğinuc gör ü le cc k ı ir ki. ıama m ı i nsa n hak ve h ü rriyet ler i n i n sağlan masına, kor u n masına yi\ncl i k ı i r \'l' hangi ucvlcı o l u rsa ol� u n , hangi rej i m le yiinc ı i l i rse yiincı i ls in hu h a k l a r ı yerine gc ı i rmck nıechu riye ı i nueu i r . Bu çcrçeveue B u lga ristan Türkleri i k i l i ve çok ı a ra n ı a n ı ıa1mabr m u c i b i nce h e m azı n l ı k s ı a ı ü s ü n u e n hem <le i nsan ha k la rı n<lan fayuala n m:.ı k d u r u m u nd a u ı r.

B u lgarisıart ile Türkiye a rasınua <11.ı n l ı klar h a k k ı n u a daha lince giird üğü m ü z a n ı la�mJ l a r yapı l m ı � ı ı r. Her i k i ü l ke insan hak la r ı n ı m i l le ı lcra rası k u r u l u�la r ı n ij i mayes i a l l ı na alan çok tara fl ı a n ı la�m a l a ra d a t a ra f o l ın u�. i m za l a r ı n ı a ı ın ı � laru ı r. 26 Hazira n J <J-l5 'ıe

a ra l arı n u a Tü r k iye'n i n de h u

l u m.l uğu 5 0 u cv l c ı i n ıemsilcilcri B i rlc� m i ş M i l le t l e r

A n ı la1ması ' n ı gii r ü � ü p ıasu i k e t mi�lcrd i r. B u g ü n h u u ı •• )

fahri Savcı. · "İnsan �akları Üzerine Ul. uslararası Alanda, " N O R M · I L K E ' "ler ve Türk iç Hukuku" A.U. SBF. Dergisi, 35( 1 / 4 ) . 1 . 1 2. 1 980. 9- 1 5. ( .'l7) Mehmeı Gönliibol. Uluslararası Politika, İkinci baskı, Sevinç Malb. An· kara ı y s 483

BUl GARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

l u� l:.ı ra rası hclgeyi Birleş m iş M i l le t lerin J:\5 üyc�ı i m ı ; ı l o ı m ı� h u l u nma ktaı.l ı r. Tü rkiye 28 Eyl ü l 1 945'ıc B u l .!.'. :ıristan ise 1 4 Ara l ı k 1 955 ta r i h inı.le b u a n t l a�nı;ı\ . I ı :ı r; ı f o l m u � t u r. A. B. D. ' n i n San fransisco şehrinı.le toplanarak B u

leş m i ş M i l le t ler a ll ı a l t ı nı.la m i l lc t l crarası bir ı c�k i l a ı

k u ra n ka t ı lan ı.levle tler a n t laşma n ı n ünsüzünı.lc; "/nsıı -

111 1 1 a n a /ıak/arııuı, şa/ıJtn haysiyet ı·e de(;cr,'nc,. . . . . Jııık

şitli(;inc olan imaııınıızı yeıı iılen iliın etmeye: cıılcılı,ıin mıılıafazası

ı·e

antlaşnı alarla del'!cılerarası lıııkıı kıın ıli

�ı·r kaynaklarından do(;an ı·ccihclcre saygı gösıcrilmnı i �· in gerekli �artları yaratm aya: sosyal ilcr/0 1 1 ni

ko/ı1 1·/1 1�f/rmaya ı·e dalıa hıipik hir scrhe.wlik irvııit'

clı1/111 �\'İ yaşama şartları kıın ı ı ı n o

. ..

\.'> süz vernı ı ) k ru i r.

An t laşma n ı n ne gibi a maçla r g ü t t ü ğ ü n ü n açıklanu ı�ı hiri nci hül ü m , birinci mallı.le üçüncü fı k rasını.l a ı rk . c i n s ı.l i l , ı.l i n, fa rkı göze t i l meı.len herkes i n i nsan hak ve h ü rriye t lerine saygılı o lacağı ve b u n u n tqvik eı.l i lcrc

ği -"1 bel i r t i l mekte, aynı maı.ltlcn i n ı.liğcr fı k rası nda ise nı i l le t l c ra rası barı§ ve güve n l iğin koru nacağı, m i l l c ı l c ;ı ra s ı d o s t a n e m ü n a s e b e t l e r i n g c l i � ı i r i lccc ğ i . ekono m i k , sosya l

ve insani kon u l a rı.la

m i l lct lcra

ras ı i�hi rl iği n i n gerçeklc§ t i re lcccği v e (Birlc§mi� M i l-

Gönlübol. "A g e. ". s.4 1 9

İsmail Soysal. Tüıkiye'nin Dış Mııııascbel lcri ile llgıli Ba � lıca Sıy�'; ' .\ ıı !laşmalar. T. 1§ Bankası Kulti.ır Yay. TTK Basımevı AnKara t 9fı.ı � 300 . Edip f. çclık. "A,g. e " , s.420.

TÜRK DÜ NYASI ARAŞTIRMALARI ı, ı kr

Tc� k i l:ı t ı' n ı n ) hu gayeleri n yerine get i ri le h i l nıcsi

l \ � ıı \ ;ı pılaıı ça l ı�nı:ıl:ı rı ahenkle� t i recek bir nıcrko

nl; ır;ı�l h ü k ü m leri yer :ı l ına k t :ı <.l ı r.

B i r lqın i � M i l le t l e r Teş ki l a t ı'na üye olan b ü t ü n uevl c t lc r i rı temsil ol u m.l uğu en gen i� org:ı n üze l i i ğ i ıa )ıyan Grnd K u r u l ' u n ye t k i le r i a n la t ı l ı rken on üçüncü ma<.l<.lclk k u r u la ; . . . ır/.;, cins. dil \'l'\'a din (ıırkı �nzN "

111ı:ksizi11 Jıcr/.:esiıı iııs1111 lı. ık/arı11da11 ı · c ana lıı"irriy cılcrdcn farda/1111 11111'1111 /... olııylııştırma/.: İ(İll ıcı/.:i/.: /crdc hıılı;ı11ıı11J.. ı 1 � ı \ ıT\'İ n.: r i l nı i� ı i r . ..

Ant la�ma n ı n e l l i hq i nci nı:ı<.l<.lcsi son fı k ras ı nda <.l:ı o n üçünçü nı:ı u uc u c hc l i r ı i l cn h ü k ü m l e r t c k rarlan ın:ıkıa. 13i rlqnı i� M i l le t le r i n herh:ı ngi b i r ayı r ı ma gi <.l i l ıne<.lcn i nsan hakları n:ı ve temel h ü rriyet lere h i l fi i l saygı gihtcri l mes i n i kola�la� t ı rması üngil r ü l mek ı e<.l i r. Y ı ne Birleş m i� r-.·l i l lc t l e r Tc�ki l:ı t ı ' n ı n ana orga n la r ı nd a n h i r i n i ol u�ı u r;ın Eko n o m i k ve Sosyal Kom i ıe nin 62. ma<.l<.le<.lc gürn ve yc ı k ileri hcl i rı i l i rken B . ve

ı S. m:ı<.luelerdcki i f:ıılclcrc aı ı f ya pı larak, i nsan h:ı kl:ı

rı n:ı v e temel h ü rı ıyct lere saygı göste r i l m es i n i s:ığla nı :ı k ü ı e r c t :ı v s i y e l e r<.l e b u l u n a b i l e ceğ i k a h u l .ı2 e<.l i l me k ı cu i r . Keza 68. maddede "ekonomik ve sosı .ıo) :� 1 1 ( 12)

Mr�'ırneı Grinliıhol, Milleııerarası Siyasi Teşkilatlanma. 3. B as kı . A U Sili 'fay N 236. Scvınç Malb . Ankara 1 975, s. 1 68.

Birlı �;nıış M ıllellı�r An llaş m a.sı . Tıırk Dünyası. C. 8. , Sayı 9. Nısan M;r, ı:, . J lazıı an 1 9 73. s tB. lsmail Sosyal "A g.e ", s 305. Hır· ı·vııı Pa1arcı. · · uıııslararası flırkuk ve anllaşmalar Yöniinden flııı gar ı: .ı .ırı T ırr k le r ırıın Sıaıırsıı". Bulg Turklcr Serıııııerı, 1 O Nı�an 1 98!ı A IJ l lck Yif; Arıkara 1 985, s. 1 8.

BULGAAİSTANDAKİ TÜnKLERİN STATÜSÜ

wı/ nı�·scle/a ı·c insdn luıklıırı

"nın gel i�mesi için komi� 43 rnıı l a r kuru l:ıhi lece ğinll e n ha hsell ilmek ıell ir. 76. m:ıLllleniıı (c) fı krası nLla ise "ırk, cins, dil ı·c'Ya din fıırkı

gı)zı·ıilml'ksizi11 lı crkcsi11 insan lıak ı·e lıürriycılerine say gı gı isıcrmcsini ıc•şı·ik ermek "

1:1zım gclLliği i falle o l un

m a kıall ı r. 13irlc�mi� M i l leller An ı la�ması'nlla yer ;ı lan hu h ü k ü m le r, 13u lg:ıri�ıan'ın ü l kesi nt k k i Tür!..:l e re k;ır�ı uy g u l ;ı ll ı ğ ı a y ı r ı m gi\ze ı i c i ha s k ı l a r ı ve z u l ü m l e r i ,.a,; ı k l:ııım:ı kıaLl ı r . A n ı l:ı�maya im zas ı n ı a t a n Bu lJ!;ı ris1 ; 1 11 �ii1.koıı usu malllleler y:ın ı ııll;ı temel k;ıillelerı U l' \iğııl'nı i� olmakıau ı r. h . ) Si\1.lc�ınelcr

i nsa n ların temel hak ve h ü r riye t lerine kası euen. oıı l .ı r ı ıı enge lleıı ıne�i. yok eu i l nıesi ınaksallıyla haskı ve r n l ü nı uygu l:ı ııı:ıl;ırı içerisine giren ü lkele r in h u n l:ı rd.a n men eu i l ıııesi i ç i n a n ı la�m:ı l:ı r ın yc ıcrsi1. kalu� ğı yl' rlcrue çe�i ı l i siızk�nıek r i nııalaıı nı ı�ı ır . A�:ıgıu:ı kısaca h:ıhsl'lleceğim i 1. siiık�mekr hu maksa ı la rl:ı v ü cuu;ı ge ı i r i l nı i�.

J e nos it Siizlc�mcsi.

l lJ-t :-i ( ·B)

yıl ı nda çok sayıll:ı ul'\'lc t i n i nı ıa lallığı. Türh

llirleşmiş Millcllcr Arıllaşması. l ü r k Dünyası. 0(29). Nısarı-Mayıs-Ha ıiran. 1 9 73.s 38 (-1-1) A g anll�şma. s.40.

TÜRK DLİNYASI ARA$TIRMALAHI

ye ve B u lgaristan'ın da Tem m u z 1 950'den i t i ha re n t a raf old uğu h u siiı.lc�mede h i r e t n i k , d i n i veya m i l li gru bu kısmen veya 1.ihni 1.a ra r verme. ri liki t a h rihi.i ta yol a ça h i lecck hayaı �a rı la rı na kas ı c n maruz h ı ra k t ı r ma . . . .ı5 hareketleri soyk ı r ı m olarak n i tclcnd i r i l m i)t ir. B u m i l let lcrarası hir suçt u r ve k i m i)lcrse i)lcs i n yap t ı klarından sor u m l u d u r. Taraflar, süı.lc�m e n i n hiri nci maddesi nde, soy k ı r ı m ister sava) ta. i s t e r ha rı) l a i)lc n nı i) o b u n , h i r dev l e t l e r h u k u k u suçu o l d u ğu n u . d o la y ı s ı y l a h u n u n önlen mesi ve cC1a la nd ı r ı l nıası gerekl iğini i rade e t nı i� lcrd i r. İ k i nci maddede i s e jenos i ı ı a r i f ed i lerek, h a n g i t ü r olayla rın soykırım ola rak d eğcrlcndi ri lchi lcn:ği n ·

den hahsed i l m i) t i r. B u maddeye güre; "a. Grııp tıza/11rı11111 katli:

b. Gnıp iıwlam1111 lıcılrni ı·c akli nıcldl'lcri11in ciılıli sıırcllc lınlcldar cıli/mcsi: c. Gıınıhı111, heılrni ı ·ar/1�111111 kı.mıcn l 'L')'n tıımanıcn imlıa.mw nııllıca olacak hayat şarılıınnn kasten uılıi 111111/nıası;

d. Gıırııp İ(İıull' do.�ıımları .\·cktcyc ıı�r111<1cıık tcılhir /cr a/11111wsı;

(4'i)

Aslan Gi ınctiız "İki Taraflı ve Çok Taraflı Millr.llcrarası Anılaşmalar 1 şıQında Buıa.ırısı.ırı Tıııklcrı'ııırı Ourıımıı". Bılım. Kühıır ve Sanana Gerçek. C 1 , Sayı 1. [kım 1 !JB5. s 46.

AULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ <'.

Bir gıımp

vıcııklamı

1111klcdil111csi · •1" gihi

69 di{:cr

hir gmha

zorla

hususlar ııı il li, e t n ik, ı rkive d i n i h i r

_!! r uhu k ısmen n:y:.ı tamamen i m h:.ı et mek demck t ir ve �oyk ı r ı m olara k n i telcnu i r i l ıııe ktedir. Giirül üyor k i , hu gün B u l garista n'u:.ı k i Türklere ya pılan zor la u i n , d i l . i s i m Jcği� t i rmc uygu lamaları i le d i � c r e n va i ç e 1 i t h a s k ı v e zu l ü m l e r h u s ö z l q m e h ü k ü m leri içerisine girmcktcu i r. Dolayısıyla taraf olan ü l kelcruen sade1:e Türk iye Jq'.il u iğe rlcri de süılc�m c n i n .'\ , 4, 5, 6, ve

( .Ilı)

7�7

Jrnosil'in Önlenmesi ve Cezalanclırılması Hakkındaki Sözleşme. 1 1\MM Ka111111lar IJergısı C 37. N �G30. Yıl 1 948. s 1 338 ' .1 7 ) Jenos� Sözleşmesı'nın sözkonusu maddclerı: "Mad 3" Aşağıdaki fiiller cezalandırılacaktır a. Jenosit : b.Jenositı ir1ikap içm anlaşma: c. Jenosili ırtikap içm doğrudan doğruya ve alenı sureııe tahrik. d. Jenosile teşebbüs. e Jenosit suçundan ortaklık " Mad 4-" Jcnosıt suçunu veyalıut üçüncü maddede mezkur lıilerden herhangı bırını işlemış olan şahıslar. Hükumet ricali. memur ve hıısusı şahıslar olsun. cezalandırılacaktır. "Mad 5 Sözleşen tar allar ışbu sözleşme hükümlerinın tatbik edilmesını s;ı(Jlamak üzere. kendı anayasalarına uygun olarak gereken teşrıi tedbırlerı almaya ve bıllıassa ıenosııveya 3. mad dede mezkur tııllcrı ışlemekten suçlu şahısları tatbık olunacak miıessir cezaı mucyyidelerı deıpiş eylcmeyı taahhin edeıler. " Mad 6-" Jeııosııı cıı veya 3 maddede mezkiı r fııllerdcn sanık bulunan şahıslar, lıılin ülkesinde ışlcrıdi(Ji devletin yelkılı mah kemelerıne veyalıul k az a hakkını tanımış bulunan Sözleşen t ar a flar hak kında y etkılı M ıllellerarası Ceza Divanına sev kcdıleceklerdır . "Mad. 7- "Jeııosıl ve 3.ncü maddede mczkıi r di{ler iniler iadei mücrimin bakımından siyasi suç ad<ledılmcyecektir sözleşen tarallm. bu gılıı hallerde müc ı ıınlcıı keneli mevzuatlaıına ve yürürlükle bulunan antlaşmalara göı e ıade etmeyi taahhüt eder ler. "

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

m a d d e l e r i n d e k i t aa h h ü t l e r i n ye r i n e get i r i l m es i . gerden ted h i rlerin a l ı n ması için, siizle)mcıı i n 8. maLl d es i n Lld i h ü k ü m lere isı i naLlen Birle� m i) M i l lc ı ler -18 ye ı k i l i nı :ık:ını l:ırına m ü racaat edeh i l i r • ya p ı la n l a r ı n d u ru u ru l nı:ıs ı rı ı i s ı cveh i l i rlc r. i l - I r k Ayı r ı m ı n ı n B ü ı ü rı Şe k i l leri İ le Ortadan Ka l d ı r ı l ınas ı rı:ı İ l i� k i n Siızle�nıc Bi rlc� ııı i1 !\ l i l l c ı lcr Cil.· ııl.'I K u r ıı l u ' n u n 2 1 Ara l ı !..

J <J<ô ı:ıri h l i k;ıra r ı ı ll.: k;ı h u l cLl ı len ve uye <..l e vle ı lcrı ıı

iınt�ı s ı na a�·ıl:ııı hu siiıle)nıeye B u lga risıan 8 Ağustos -19 1 %6'da ı:ıra f o l ın u) ı u r . Bu siizle�meyc güre B i rlq

nı i) M i l le ı le r Anayasası, herkes i n kend i l iğinden sa h i p old ugu e) i l l i k prensiplerine i s ı i n a ı eder. B ü ı ü n üye dcvlcı ler Bi rle)nı i) M i l l e ı lcrin gayelerinden h i ri o l a n ı nsan h a k l a r ı n a \'e ı e n ı e l h ü rriye ı leri nc, ı rk '. d ns iye ı ,

d i n wya Ll i l ha k ı nı ı ndan herha ngi h i r ayı r ı m giize ı nıe dcn saygı giis t e ri l ın es i ıı i ıqvik c ı m e k ve h i r l i k ı e h a re k c ı e ı nı c k d u r u m u nu:ıd ı rl:ı r. i l i . Meden'l ve Siyasi H a k l a ra İ l i � k i n M i l lc ı lera rası �ı ıı.lc�me B i rlc1nı i) J'Vl i l l e t lc r ' i n ı i n c ü l üğünde 1 %6 y ı l ı nda y;ı p ı l nı ı ) l ı r. Bu lgaris ı a n 2 1 Ey l ü l l 'J70'dc siizlc)meye ı a ra f o l ııı u� t u r. Siizlc)ıııeıı i n i k i nci maddes i nde, lı içh i r

( .ll<J Karnı.ıran Oılıır Rıılrıar Yörıcıırnı Gcrçegı Gı1leyeme1, Son Havadıs Yay lslarılıııl 1 rı�lfı s 311 ( -l'J) Oılıır. "A.g e s :rn ..

llUL GAfıİSTANOAKİ TÜfıKLERİN STATÜSÜ

ayırım ya p nı a tl a n , hc rk<.:se i nsan h a k l ;ı r ı n ı n ve h ü r r i ye ı lc r i n i n ı ;ı n ı na<.:ağı hc l i r ı i l nı c k ı e , y i r nı i ;ı l ı ı rıcı matl tl e tl e h e rkes i n k a n u n ö n ü ntle e � i ı o l nı ;ısı ge re k l i ğ i

ı c k ra r l:ı n ııı a k ı a , y i r m iyetl i rı<.:i nı aJJeJc ise az ı rı l ı k l ; ı r i

ç i n � u h ü k ü m le r yer a l m a k ı a J ı r ; "Emik. elin yıı ılıı ılil o

zı11 lıkları11 111 h ı ı lı ı 11dıı.�ıı ılc ı ' /cılcrı/c /1 1 1 ı ı z ı 1 1 lı k lıırn 111c11sııp 0/1111 kişiler keııı/i grııplıırı11ııı riıcki ıi_rclcri ıle 1011/1 1111 /111/iııde kendi kıilıı"iıkriıııll'11 nırı1r/ı 1 1 1 1 1 1 ıı. kmı/ı

di11 /cri11e i11a11111ıı re /)// ılin ı · �ıirı· ilııııleı ı · 1 1 1 1 e ı·ı1 ılıı ı/il lcriıı i kııllcııımıı Jıı ıkk111ı/ı111 s

dır '

�

wık..H ın

hırııkıl111ıırııccıklıır· ·

i V- Ekono m i k , Sosya l . K ü l t ü re l H a k l :.ı ra İ l i � k i rı Sözlc�ınc Bu m i l lc t l c ra rası söı.lc� m e tl e 1 %6 t a r i h i rıJc ya p ı l m ı� t ı r. B u lga r i s t a n 2 1 Ey l ü l 1 970'tcn i t i h a rcn t a ra ft ı r . B u n d a tl;ı ı e m e l h a k ve özgü r l ü k l c nk n ha hseJ i l nı e k t c , i k i nci matlJctlc söı.lqmetl<.: ı a rı ı rı a n h;ı k l a r ı n lı i ç h i r

�

ayı r ı m gii .<.: l nı e ks i ı .i n h e r kese t a n ı nacığı i l;ıJcsi yer a l m a k t a tl ı r 1 •

V- A pa r ı h e i d S u ç u n u n Ö n l c n me:-.i

\'e C<.:1a l a rı J ı r ı l

ınası H a k k ı n J a k i M i l k ı l c ra.ra:-.ı Siiılc�nıc

1 97."\'tc k a b u l eJ i lc n hu siıılc�nıeyc tle 13 u l g;ı r i .., t ; ı ı ı t a ra ft ı r. İ k i n ci nıatlJc h i r g r u tıa m e n s u p k i � i k r i n J i �l

(�O)

Aslan Glinclüı, " İ kı Tar aflı ve Çok Tar allı Mılll'th·r.ır�sr Arıc1t.ışrn,1ı,11 1rı lşıgrrıc1a Bulgarısıarı Tiırklcrı·rıırı Durumu'", Uıılq,11 ıstarı'd.ı�ı Mııslu·

man l lırklcrın Ora mı hrrkıye-Suuc1ı Ar ahıstan Oosthık ve Kı ıltur [)pr ncgi lst Şb. Yay N 1. H aı . AtıcJurralıım OccJc, ıstarıtıul ı �ın�. s 6:1 (5 1 ) Aslan Gündüz, "A g e " s.63 .

TÜRK DÜNYASI ı\RAŞTIRMALARI

herhangi h i r grup üzerinde hakim iyet kurma, h u n u m u ha ı;ı ı.a e t me ve h u grup üzeri nde sistema t i k b i r �e k i h.k h;p,k ı yapmak gayesi i le, gayri i nsani m uamele ve 52 ya i � k r nceye m a r uz h ı ra k m ay ı yasa k l a m a k tad ı r . A pa r ı h c id suçu n u n hu t a r i fi n e güre bu suçu i� leyen i n sa n l ı�a kar�ı suç i�lcm f� deme k t i r. 2. İ nsa n Hakları E v re nse l

Beyan names i

Bi rle�mi� M i l le t ler An t la�ması' n ı n a l t m ışsckizinci maddesi ndeki "Ekononıik ve Sosyal Meclis, ekonomik ı·e .w.ıyal nıcsclela ı't' ııısan luı/.:.larının 1:clişn ıesi için ko nıi.ıyoıı/ar kımıhilir " h ü k m ü gereği nce Ekonomik ve Sosya l Meclis hu ye t k iye dayanarak i nsan ana hak ve h ü rriyet leri n i n tespi t i i le bu hak ve h ü rriye t lerin tem i na ta hağl:ı ıı ması i ç i n gere k l i ça lı�malarda bulu nmak ü zere 2 1 N isan ! 9.t6'da onsek i z üyeden m ü rekkep b i r i n:>a n h a k l a rı kom isyo n u kuru l masına kara r verm i�t i r. Bu kom isyo n u n i k i sene sü ren ça lı�maları sonucunda h a zır lay ı p Ekono m i k ve Sosya l Mecl ise s u nd uğu İ nsan H a k l:.ı rı Evr e n sel Beya n namesi, Bi rlqmi� M i lletler Genci K u r u l u 'nca t a\':-.. iye m a h ive t i ndc kah ul ed i l m i� 5.l tir . ı ı ı -\ ra l ı k

l lJ�."i ' ı l e

uyg u l :ı n ııı a�1a h a � l a n a n bu

heya n n;ı ıll l· l ı i r ; ı ı ı t l a � ın <.ı v e ya ... ü z l q nı c tl eği l tl i r. A n c a k i n ... a n Jı .ı k l a r ı n ı n t a n ı n m a s ı i ç i n t a k i p

e d i le c e k yol l a r ı !! < >s t c r e n a h l a ki ve ps i k o loj i k d eğer ı

� .::! )

Aslaıı Gııııclııı. A !ı 0

kım-Kasıı ı ı · A ı ,ılıl{ 1 ! ı ::ı. s

( 5 .l) insan HJ�l.ırı f vıtıı'..l'I !lcyannJrncsı. Türk Diinyası, citt B. Sayı 3 1 . E ·

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

ı a�ı m a k t a , lcru i n h a k ve h ü r r iye t le r i k o ıı u s u n ua m o d e r n ge n c i p re n s i p l e r i i fad e e t m e k t e d i r . İ nsa n H a k l a r ı Evrensel Ikya n n a nı e s i n e Türk iye ve

hc yaıı n a m c d c insan h a k la r ı ve a n a h ü rriyc t k rc Çllk daha ra 1.la önem vai l m i �. k o n u daha a y r ı n t ı l ı hir h i ç i muc açı k l ı I3 u l g:ı ri s t a n da i nı z.a a t nı ı � l:ı ru ı r. Si l ı kon usu

ğa kavu�ı u r u l m u�ı u r. B i r çok nı aducdc sav u n u b n fi k i rle rle a d e t a I3 u lgaris ta n Tü r k l e r i k ı ı r u n m u )t u r.

B eya n n a m e n i n ö nsilzü hc� i nci pa ragr;ı fı nda, ka t ı lan devlet lerin I3 i r l c� m i� M i l l e t ler Tc� k i l a t ı i l e h i r l i k ıc çal ı �ara k i nsan ha k ve h ü r ri ye t l e r i n e d ü n ya n ı n

b ü t ü n ü l keleri tarafı nJan sa yg ı giiste r i l m csi n i n

sagla

nacağı ve h u n u n taa h h ü t eui l u i ğ i ).ı hc l i r ı i l m c k t ed i r . B u açı klama i le verilen tem i n a t ı n siizdcn iha rct olu u ğ u ortaya çıkmaktad ı r. Uygu l a n ı p uyg u l a n m a m as ı hc y a n n a m eye

i m z a a t a n d e v l e t l e r i n i n � i ya t i fi n c

h ı ra k ı l m ı � t ı r. Beya n na m e n i n i k i nc i maddes i nde aynen; "ffrrkes ırk, renk, ciııs, dil, diıı, sinni ı·c• di,�a lıalıımı.:i hir akitle,

milli ı·c•ytı i(tinıııi 111cnşc. .H·n·cı. ılıı{:ıış ı·c lıalıaııı.:i di.�a l>ir fark ı.:öıeıi/111cksiıi11 işlııı iıC'yıııııııımcıle iltın olı ııımı teknik lııık/ıırdıııı ı·c hlitıin Jııirri_ı'l·tlcrılen isıifııılc cıldıi lir " d c n m i�. deva m l a "/n11ıılt111 /ııq'/.:11, lıcı.�1111sıı nımılc kcı ııyrııf:ıı olsıııı, ı·ı·sııycı olııııılıı hıı/ııııaıı, ı.:ayri11 1ıılııt1r

(-�-1)

Orhan Alıtık;ıçlı, "Millcııcrarası fMıık ve İ115.ııı 1 1 .ı kl;ııı Yorııılll1crı Rııl garıstarı'd<ıkı I Uı klcrın Durumu"_ SISAV t.ıralıııd;m dıızenl<'ııcn. flı ıı g.ırist<ırı'da Dcrnn(Jı alık ve Küllıırcl 1 uı k Mır ası. konulu koıılcr aııs. ti Kasım 1 9136. T etıhg mctnı. s 5.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

l "l)'O sair hir cgmıC'lllik kayıtlmınıa.rnıa whi atke ııyrııf!ıı

olsıııı, l>ir şolııs lıı1kk111ılo ııyrıı�ıı hıılıındıı�11 nıenılekeı

ı ·<Tıı Mkc11i11 si\'(/sİ, lı11kııki ı ·n·a nı illcılcmrosı sıoıı'isı'i ha

kı;ı1 111do11 lıi�· >ir ayrılık gr'iu:ıilmeyl'cckıir "1 5

a l n ı ı � ı ı r.

Yed i nci

nıaudcde

ı ı l d u.�u \'C l ı i<;h i r

i fadesi yer

herkes ı n ka n u n la r ön ünde q i t

� ır ı ıı ı : ı t ; ı h i ı � ı u l ııı;ıd;ın kur u n ın :ı l a

rı gcrck ı iğı \'ll r).! u l a n ıııa k t a <.J ı r 1 l ; 1 , ı 1 u ı.. 1 b u g ü n B u l ga ris ıa n 'daki Tü rk \ a t l ığı ı k ı ııu " ı n ı l \ a l a n da) muame lesi giirmc k ı e, kor u n ma k �iiylc u urs u n devlet el iyle p la n ı ı . h ir )e ki lde ezil me k te, asi mi lc eui lmekte ha l ta iil<.J ürü 1 nıekte<.J ir. ' ' ·.

Se k izi nci maddede ise, her phsın kendisine a naya ve d iğer kan u n larla tanınan temel h:ık ve h ü rriyet lerine kar�ı fa r k l ı bir m ua mele ya p ı lu ığı takd i rde o ü l ke mah kemelerine m ü racaat edchi lecc�i nden ha h '7 -.c<.J ı lmck ted ir· . l\ e v a r ki. i nsa nlara haya ı lıa k k ı t a n ı n maya n h i r ü l kede ya�ama k m ucize i ken. hakların ı n korun ma"' iı;in mah kemelere m ü racaa t e ı mek en son davr a n ı� olsa gerek . sa

İ nsan 1 fa k la rı Evrensel Beya n nanı es i ' n i n onse k i zinl'i nı;ıLldcs i nLlc h e r k ru i n Ll i n. vicd a n ve fi k i r h ü rri ye t i ne -.a h i p oldu�u he l i r ı i l nıekıetl i r. Tahi i olara k tla eltle eı nı i� ol u uğu hu h a k k ın ge t i rd iği, d i n veya fi k i r u c < '5 )

( 5 <ı) (.q)

"a g · · beyanname. s42

.. ismaıl Soysal. "A g e s. 357 Kr.mal Gir(Jın. P olil ık a Sözlügü, Hürriyet Y;f/. Birinci baskı, İstanbul 1 982. S. 220.

BUL GAniSTANDAKİ TÜFlKLE niN STATÜSÜ

ği)t i rm c k , i na nnıı� old uğu değe r l e r k o n us u n d a tek ha �ına ve topl uca a ç ı k olarak veya i\ıd uygu l a ma la rla (iiğrc t i m , t a t h i b t , ayi n , i badet v. h . gibi ) faa l iye t l e rde 58 v a r d ı r.

h u l u n m a k h ü rrivc t leri

Bu çc n ;e\'c uc demek k i, B u l ga r i s t a n Tü r k l e r i n i n uc temel hak \'C h ü rriye t l e r i o l m a l ı d ı r . Ayrıca ihaJet e� me, fi k r i n i si\yl c nı c ve ina nçları uoğru l t us u nua faa l iyet giiste r nıe hakları vard ı r. Beya n name h ü k ü m leri gere ğince ue serbestçe uygu lama u u ru m u nuaL! ı rlar. Keza i nsan haklarına i l i)k i n uyul ması mechu ri h u k u k kail.le leri n i te l iğini t a� ıyan B i rle�mi� M i lletler A n t la�ması h ü k ü m leri n i n olJ uğu gihi, İ nsan Hakları Evrensel Be yan n a mesi maddeleri n i n ue aynı �ek i lue h ağl ay ıc ı ol ması gerekmekted i r.

3. Hels i n k i N i ha i Senedi ( Helsi n k i

Bildirisi)

Son olarak, m i llet lerarası hclgelcrucn olan Hcbi n N i hai S t: n e d i ' n u cn süz t: t nıek v e o n u n i nsan h a k ve h ü rriyt: ı lc r int: gc ı i n.l iği h ü k ü ın lcrut:n ba hse t me k ist i yor u z. ki

Hcls i n k i U i l u i ri s i veya H e l s i n k i Dck lc rasyı ı n u J iyc t a rif ed i le n hu se net. 1 Ağustos 1 lJ75 y ı l ı nd a 1 k i s i n k i ' u c �5 U C \ k i tara fı nJ a n i nı ıal a n nı ı 1 t ı r. A\ru pa'Ja güve n l i k ve i) b i r l i ğ i n i sağla mayı am;ı1ı lamak t;ıd ır. ue

Ta rallara h u ku k i soru m l u l u k yük leyecek bir m i l l e t ( 58) Kamuran Özbir. " A g e . .. s

3 8 " A g . . bcyaıın�me.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

l c r a rası a n t l a � ııı:ı ıkği lu i r Dol:ıyı\ıyla ııı i l k t h.:ra ra s ı m i�t i r.

) 'ı

. Pol i t i k h i r değeri vard ı r.

i l i� k i kre y u m u �a k l ı k ge t i r

• k l\ i n ki fl i l u i ri:-.i i f ü: ola ra k h u k u k i h a k ı ıııdan ha� hı: lge o l ma masına ra�men

l:ıyıcı lı u k u ıı ı k r gc ı i rc n hir

h u k u k:ı !!iirc hu t ü r he l ge lcn.k yük ü m l ü l ü kleri kahul e l l i k leri o r ı aya ç ı k : ı r\a M i ll e ı lcra rası hclgelcrin ',ı' h u k u ki son u çla r d nğu r ına\ ı i m ka n ı <..l a va rd ı r . Bu hi l d i riyl' i m ılı a ı a n Ul'\k t kr haıı k o n u l a rda n a s ı l davra n aca k l a r ın a da i r siiı ve r m l' k l c s iyasi ve a h la ki açıdan soru m l u l u k a l l ın a gi r m i� l c rd i r . poıi ı i f ııı i l k ı k r: ı r: ı � ı

uevk l k r i n açı k

kes i n hir d i l le hali

H e b i n k i B i l d i r i s i n i n h i r ço k h ü k m ü h ug ü n B u lga risıa n 'd:ı k i Tü rk :m n l ığa ya p ı l a n ha\ k l ve ı u l ü m kri reddeden. i m za l a m a k :-. u rl' l iyk y ü k ü m l ü l ü k a l ı ı n a g i ren ü l ke n i n hu konudaki \iiı lcri n i iyi n iye ı lc yerine gc l i rmes i n i ü n gii re n h i r n i ı c l i k ıa1ı m a k ı :ı d ı r . Si i ı k o n u s u ,

h i l u i r i n i n · Dı"işiincl'. ı"icdtın, ıliıı

ı ·t•

i111111ç <>z�ıirlıik/crini

de kap.rnmak ıizcre, imı111 lııı/..: lıımıa

ı·e

ıenıe/ iiz�ıirhik

/criııe sa_\:�ı · · yı a maçlaya n ye d i n c i ıııadlll'si h i ri nri pa

ragra fı nda ı a ra f

devlc ı lc r in ı rk. ci nsiye t , d i l veya d i n h e rk c\ i n hu konu lardaki h a k -

ayı r ı m ı giiıe t m e ks i ı i n '' 1

(<i'I)

tıamza frooıu. ··Mıllı:ılcrarası Hııkuk Açısından BıılOarisıan·daki Türk A11ı ıııoı Sor ı n ıu·". flıılg.ırısıaıı"da Türk Vaılıgı. Bıluırrler. 7 Haman l 'lU'.ı 1 1 K Yay Arık ara 1 'lll5. s 38 ( lıO) HiJ�.ı'Yin Pazarcı. ""A g Makale, S 1 8 (,, 1 ) Avrupa Gııvcrılık v e İşbırlign Korıferansı. Son Seneı. T.C Dışişleri Ba kanlığı AGIK Yay , N. 1, s. 8

BUtGAnlSTAllDAKİ TÜRKLE RİN STATÜSÜ

l:ı r ı n a ve t e m e l iilgü r l ü k le r i ne saygı giis t e recc k le r i he 1 i r ı i 1 ınl'k t l'tl i r. Ay n ı m :ıtltl e n i n tliirtl ü nc ü pa ragrafı ntl:ı; " 01kclcriııılc ıılıı1ı1I azınlık lııılıınmı i�ıirıık(i dcıkıler, bıı

ıızıırlıklıırılıın ı ılı ın kı�·ilcrc. yıı.ııı ö111iııılc qiılik lıııkkını ııınırlıır, lııı kişilere, iınıın lıaklorıııılıın ı·c ıc111d c'izı;ı'ir hiklaıfrn etkin olıırak ııi1111i rfr y<ırıırl1111 ı 1 1 11 i11ık1/mııı '2 sa{!,lıırlar ı · ı · _rıı.ı ııl lrııklıırını korıırlor ' tl c n i l me ktl'tl i r.

Y i rı l' b i l tl i r i rı i n yeti i n ci m:ıtltle son pa r:ıgra fı n tla t a ra f tl ev k t k r i n , i nsa n ha k l a r ı v e t e m e l h ü rriyc t k r k o n u s u nu:ı I3 i r le) m i � M i l k t lc r A n t la�ması gaye l e r i n e v e İ nsa n H a k la r ı Evre nsel l3 i l tl i r i s i ' ne uyg u n o l a ra k tlav ra n a c:ı k l a r ı hc l i r ı i l tl i k t c n so n ra k a t ı l a n tlevle ı l e r i n , ay n ı k o n u l a r h a k k ı n d a t a sd i k cd i l m i ) m il le t k ra ra s ı h i l tl i r i l c r v e süılc� m c k rd c k i i fadelere d e ka t ı l ı p yer i ' ' ne gL" t i rııı e k le y ü k ü m l ü o l tl u k la r ı '· i fade ed i l me k t ed i r. 1 k h i n k i B i ld i ris i n i n "Dcı·/eılcr flııkııkıı uwırıııca

/111111 1�· yıikıi111/ıilıik/criıı iyi tr �\'l'tlc yerine ı;cıiri/111c.ı i · ' ha�-

1 ı�ı n ı t :ı�ıy:ı n o n u n c u madd esi nde, tarar de\ k t k ri n

m i l l c t l c r: ı r:ısı h u k u k ve a n ı l:ı) m a l a r ge reği ncl' k l' n d i l c r i n c u Li � c n y u k ü ııı l lı l ü k l c r i iyi n iye t l e ye r i n e gc ı i r ıııc d u r u ııı u ııd:ı o l d u k l a r ı lı: ı ı ı r la ı ı l m: ı k ı :ıd ı r. Aynı m:ıdtl e n i n hL·�i nci p:ı r:ıgr:ı fı nd:ı de,lc ı lc r: . . . . işll/l /11/1/iriıle ycr "

ıılı111 lııı ilkelere, lrcr lıııkı111ılıın C'k.ıiksiz sııyı;ı glisıcmıck

ı ·ı• /11 111/ıırı 1111iı olıırıık ll\'gıı/111111ık yolıı11ılııki kıırı ırlı/ık lıırıırı belirtirler "

(tı2)

"�

u c n i l m c k t e d i r.

K�mıır;ın Öılıır. "A g c . s 38 s 1 1 " <'•� ) "A g scııeı. s 1 1

( lı.1 ) "A g . . Scı ıcı

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

Gii r ü lll üğü g ih i , siizlmnusu h i l u i r i n i n i l g i l i m :.ı u lle l c r i \'C pa ragra lla r ı ka t ı l a n ue\' l c t l c r e açı k giire vlc r y ü k l e ııı c k ı c u i r. Bu lga r i s t a n H a l k C u m h u riye t i c.Je h i z ı:ı t devlet ha1 k a n ı Tol.lor J i\'kof tarafı ndan hu h i l u i r i y c i m za :.ı t m 11t ı r v e giircvlcr ü s t l c n nı i1t i r. B u lgaristan: Devl e t l e r H u k u k u \'e � l i l l c t lera rası i l i'j k i lc rc.Je geçe rl i

ol;ın

"i111::0/otfıklorı w11/ıış111 11/ıırıı 11ynı ıık, imzıılarııııı

sııılı/.: kıı/ııııık. siiz!C'l'ini ııı1111ı1/.: "

zo r u n u :.ı oldu kları h i ı

k u ra l ı . ",..J/ıı/c Vı·/iı . . k u ra l ı n ı . 11 u l ga ri � t a ıı ·u a k i T ü r k k

r i n clleri nucn her t ü r l ü t e m e l hak v e ii ı.g ü r l ü klc r i a l :.ı

ra k çiğnemck t c c.J i rlcr. B u l lcls i n k i B i l c.J i ris i ' nc.J e k i h ü k ü m le r i n uı..: i h l a l edil mesi d e mek t i r .

İ s t e r i k i l i ve çok t a r:.ı ll ı :.ı n t la�m:.ıl:.ı rla, isterse i nsan h:.ı k l a rı na i l i ) k i n hc l ge l c r ve süzle�melcrc.Je olsun temel h:.ı k ve h ü rriye t lere i l i � k i n h ü k ü m ler gayet açı k t ı r. Ta r:.ıf o l a n . ka t ı l an , i mzası h u l u na n h ü t ü n c.Jevlc t ler a l t ı na g i rd i k le r i soru m l u l u kları h u k u ki, a h laki ve siyasi

mrla nı:ıl:ırla c.J a h i o lsa ye r i n e ge t i r m e k medı u r iye t i n

ueu i r l c r.

I3i rlc'jnıi'i M i l l e t ler Genci K u r u l u 25 N isan 1 949 t a

r i h i nd e a ld ığı b i r kararla i nsan h a k l a r ı meseles i n i n , a :

z ı n l ı k l a r ı n k o r u n m a s ı c.J a c.J a h i l , c.J cv l c t l e r i n m i l l i yct k i k r i n c g i re n ko n u la r o l m a d ı ğ ı , aksine m i llct lera ra!->ı h i r p r ı ı h l c m olduğu h ü k m ü ne v:.: r m ı� ı ı r. M i l le t le

r a r :ı s ı A cJ a le t D i va n ı cJ a B i r l q m i � M i 11 e ı 1 e r

An ı l a 1 nı : ı � ı ' n ı n i n�a n h a k la rına i l i� k i n 5 5 . mallc.Jesi 3. fı k ra!-> ı n ı giizi i n iıne a larak ya pılan hazı harı� a n t la�ma l:ırı n ı n yor u m la ıı ınası kon usu nlla -�O Mart 1 950'ue ger-

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

çek le�ı in.liği h i r is ı i�ari ıopl a n t ıua hu t ü r kon u l a r ı n ı..l e vlc ı lc r i n m i l l i yc ı k i lcrinc gire m eyeceği k a ra rı na va r m ı � ı ı r. Do la yısı yl a Bu lgar i st a n ü l kesi ndeki Türk a11 n ,

l ığı n a kar�ı y a p ı ı ğ ı has k ı l a r sc hchi yk "konıı /ıcn i111

ycık ilcriıııc· Kira, iç 111 esclcn ıılir " u i ye m ez.

B u lgaris t a n ' ı n u cvkt olarak or ı aya ç ı k m ası n ı sağ

l a ya n 1 878 Bc rl i n A n t la�m:ısı ' n ı n , u a h:ı so n ra J; ı rı i m ı : ı l : ı n : ı n J ' ll l' I j , ı : ı n b ı ı l

P rı ıınknlu

\ l'

( lJ I J t a r i h l i i s ı a n l"l u l A n t la�ması'ıı ın .

Sı i ı k1ıncs i ' n i ıı .

1 92:' Tü rk- B u l

,l!:ır Dos t l u k A n t l a � ınas ı n ı n a 1. 1 n l ı klarla i l g i l i h ü k ü m le

r i , M i l let ler Çcıııiyc t i ' ıı i n azı n l ı k l a r h a k k ı nda a l ın ı �

okl uğu kararlan.la n ünce Tü rk iye i l e Il u l ga r i s t a n a r;ı

s ı nda taa h h ü t eı..l i l ııı i � t i r . Do layısıyla; "Bıı lKrıri.wan 'ılı ı ki Türk azın lı*ı sorıııııı, hir amlaşnı aya ılııyanan irıifak ıesis eımcsi hakımıııdan alııli, tara/7arın karşılıklı ilişki

lerinde ııygıı lmıması zorı11ılıı kımıl/ar olarak ı ı·a 11 ıı"i li. ko nııınıası ı·c· ll)',l.,'ltlaııııııısı mcılcni millı·ı/acc kııhııl edilen

hir lııı kıık kı mılı o/arnk ılo lı ıık ıı kı 111 genci prcıısi/ıiıl ir · �·-' .

'B u lga r i s ı a n H a l k Cu m h u riyc ı i f\·l i l l c t l c ra r:ısı ca m i a n ı n !"l i r üyesi ola ra k ı a a lı h ü ı c ı ı igi, y ü kü m l u l ü k :ı l ı ı n:ı

girı..l iği i k i l i ve çok t : ı ra n ı a n t l:ı�nı a l a r ı n h li k Li nı l c r i n i

yer i n e ge t i rm e k , tasd i k e l l iği k a i u d c r e u � m a k ıııcch u riyc ı i ndcdirlcr. H u ku ka saygı giist c r i l ııı c si

,.,_.

a lıtk \ l'

fa k u ra l ı n ı n ye r i n e gc t i r i l ıı ı ö i mede n i i nsa n , m ed e n i

dc�lcı o l m a n ı n gc rc gid i r . B u ge rek ye r i n e gc t i r i l ıııcu i

ğ i t a k d i rde, T ü r k iyc' n i n m i l l c t lcra rası i k i l i v e çok ı :ı -

(lı5) Hamza EroQtu. "A g . . . s 45. .

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

r a f l ı a n ı l :ı� ın:ı l:ı nl a n . nı i l k ı k r a ra s ı h u k u k u n d i ğe r k;ıyn a k l;ı r ı n d ; ı n doğa n . 13u lg:ı r i � t a n 'd:ı k i Tü rk azı n l ığı n ı n l \.' nl l: I h a k

nll: n l '; ıa ı lc r i n i n iade ed i l mes i . kor u n

ına � ı . gc l ı� t i r i l ım: � i meseles i n i l' l e a l ı p. h a k l ı tı i r h u k u ki i s t e k o r ı :ıya koymaya ve sav u n maya t a m ye t k is i va rd ı r .

111.

B U L G AR A N AYASAS I VE TÜ R K LE R İ N H A K LA R I . B u lga ristan, h u k u ken ol masa hile fi ilen bağımsızl ı ğını kazand ığı 1 878 Berlin Ant la�ması'ndan gün ü m ü ze kadar oradaki Türkleri n as i m i lcsi için ça lı�m ı�t ır. "Tek n ı illctli bir Bııl�or dcı·/cti " ya ra tma gayretleri her ne kadar hap rıya u la�a mam ı�sa da gi ı t i kçe büyüyen kan giilü meydana ge t i rmi�tir. Y i ne aynı ü l ke hir çok i k i l i ve çok taranı a n t la�m a lara i m zas ı n ı a t m ı�. m i l lel lera rası kurul u�ların toplan t ılarına katıl m ı�. insanlık, ka rde�l i k, temel haklar, e�it m uamele vh. gihi kon u la rda söz a l m ı�. n u t u klar a t m ı� t ı r. Kend is i n i i nsan hak v e h ü rriye t lerine saygı göste ren hir devlet olarak tanıt maya ça l ı�mı� t ı r. Bunu ispa t et mek için Anayasa larına hu ko nula rla i lgili maddeler koym u�t u r. M i l l e t l crarası An t la �rna öze l l iği t a1ıya n Be r l i n Kongresi'nde ü l kesindeki a1.1 n l ı klarla i l g i l i h ü k ü m leri kahul eden Bu lga rlar, Osma n l ıya "ı·c·fKİ ıwir cnıart't �eklindeki ha ğ l ı l ıklarından k u rt u lmanın tek yol u n u n hir anayasa hazırlamak oldu�unu hiliyorlard ı. Za ten Beri i n Ant la�rnası'n ı n dörd ü ncü hend i "B11 /�arisııı11 a

. .

yanından ( Tırnora) da ıoplmwcak lıir meclis prensin i11

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

ıilıahından ewe/ emaretin nizanınanıe-i esasisini tanzim eylccekıir... , .f.6 d iyerek b u n u gü ndeme ge t iriyord u . An ca k aynı maddede anayasa hazırlanı rken yerli Türk

h a l k ı nd a n da temsi lci leri n b u l u nması şart ı get i r i l miş t i . Ha ı ıa a l ı ı ncı maddede Osman l ı İ m para ıorl uğu ko m i se r i n i n d e a n ayas a h a z ı r l ı ğı s ı ra s ı n d a o ra d a

h u l u nacağı i fade o l u n uyord u 67.

A n tla�ma n ı n geı i rd iği bu h ü k ü m sebebiyle B u lga r P rensl iAi'n i n i l k anayasası hazırlanırken ne yazık ki i ı 1 -

knleki m i lyon ları geçen Türk azı n l ığı n ı gereğinden

çok az kişi tems i l e ı ı i . Al l ı ncı maddeye güre Türkiye kom iseri Pertev Efendi'nin de hazır bul u nduğu B ulgar Meclisi (Sohra n iyc) ıopl:ı nı ı l:ı rı na ba�lad ı. 22 Ş u ha ı -28 N isa n 1 879 tarihleri a rasında çal ışma ları n ı yoğ u n la�ı ı ran meclis, 1 6 N isan 1 879'da B u lga ris t a n ' ı n Tırnova �ehrinde ilk B u lga r anayasası n ı kahul

69 .s e ı ı { . İsviçre a nayasası ürnck a l ı na ra k hazırlanan b u a nayasa 22 hab ve 1 69 bendden meydana gel m iş t i r. İ l k a nayasada s ı n ı rları içerisi nde k a l a n azı n l ı klara öze l l i k le de Türklere siyasi ve medeni haklardan başka k ü l l ü -

(Mi) Nihat Erim. Devle!lerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Melinleri, C . 1 , A.Ü.

H.F. Y;J/. TTK Basımevi Ankara 1 953. s.407. Bilal N. Şimşir. "'Bulga rislan Türk Azınlı(')ının Ahdi Durumu". Türk Kühürü S;Iofı 264, Yıl 24 Nisan 1 985, s.253 ( 1 3) (6 7 ) B. Sakarb�lkan. "Prenslik Devrinde Bulgarislan"da Türk EOttimi ( 1 878- 1 908) 111" TUrk Kühürü. c 3 , S;Iofı 28, Şubal 1 965. s 25 (f><'!) Nikolay Todorov. Bulgarisıan Tarihi. Öncü Yay , Birinci baskı, isıanbul 1 9 79, s.8 1 . (69) tıakkı Abdullah Meçik, Şumnu (Bulgarislan Türklerinin Kühür Hayalı), Jzmir 1 9 77 s.4 1 . ,

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

rel ve dini haklar da tanı nmı�tır. Azı n l ı k statü leri n i n kahulü i l e birlikte diğer h a k v e menfaa t lerinin korun a 0 cağı, söz konusu anayasa nın 4 07 , 4 1 , 5 7 , 60 , 6 5 , 67, 7.\ 71 74, 75, 78, 83 ve 86. hend lerinde de hel i r ı i l m i� t i r . 1 879 Anayasası, 1 88 1 / 1 883'te askıya alınmasına, 1 893 ve 1 9 1 l 'de deği�ti r ilmesine, 1 934- 1 938 a rası kal dırı lmasına rağmen k u l lanıldı. Prens A. Batenherg, Kral Ferd inand, Kral Boris i l i ve Simeon dönemle rin de de uygu landı 72. Ancak i l . Dü nya Sava�ı sırasında R uslar, Bu lgarları Almanlardan k u rtaracak ları aldat nıacasıyla, ül keye giri nce rej i m deği�ikliği ve tahii i k i n ci h i r a naya�a yapı lması gündeme geldi. A l m a n i�ga l i n d e n k u r t u l u rken R u s i�ga l i n i alkı�layanlar sosya list re j i m i n "kardeşçe birarada yaşama · · prensihi dolayısıyla Türklerle de iyi geçinmek d u r u m u nda kaldılar. Çünkü ye ni rej i m halkın her kesimine kahu l e ı ı i r i l meliydi. Ba �a rıları sadece ü l ke içine değil, h ü t ü n d ü nyaya göste ril meliydi. B u yil nde ya pılan ça l ı�malar sonucu, Sovyet ve Yugoslav a nayasa l a rı ö rnek a l ı na ra k, 4 Ara l ı k 1 947'dcD Bu lgarisıan'ın i kinci anayasası doğd u .

(70) 40_ maddede "Herkes Din v e mezhep hürriyetine sahip olup. din ve

milleı farkı gözelilmeyecektir" denilmektedir. Osman Keskioglu. Bul garistan'da Türkler. Küttür ve Turizm Bak. Yif'( . N 642. 1 baskı. An kara 1 985. s.37. ( 7 1 ) M_ Necmeddin Deliorman. Balkan Türklerinin Tarihi. 1 . krtap. Vakrt Malb_ t.y., s.33-34 (72) N azil Kuyucu�lu. B;ılkaıı Ulkelcıi İklısadı (2) Bulgaristan. i Ü SBF Yif'( lstarılıııl 1 987. s 6 ( D ) Mcycı.ırı L aroıısse. C 2. Bıılqarısıarı m;ıcldesi. s.634 Kuyucuklu. "A . g e ". s 1 66 Nıkol;ıy T odorov. "A g e "'in 1 23. Sif'(lasında anayasanın 1 94 7 Eylul'ıındc kabul edıldıgırıı yazmaktadır.

TÜRK OÜNYASI ARAŞTIRMALAAI Dcği�i k maddelerde ifade ed i lmesine rağmen bu A

nayasa '<.la Bu lgarista n 'daki Türklerin h a k ve menfaat leri koru nmakta itli 74. N e var ki, öncekinde old uğu gibi b u ntla da azı n l ık larla ilgili h ü k ü m ler göstermel i k t i. Ayn ı yıllarda Türklere karşı uyg u lanan asi m i l e pol i t i kası son b u l mam ış, aksine tlaha d a artmıştı. Üstel i k ar t ı k T ü r k l e r i n yaşad ı ğ ı hül g c l e r i n i m a r ed i lece ğ i , ka l k ı ntlırı lacağı bahaneleriyle yen i yen i tedbi rler a l ı n ı yord u . T ü r k o k u l la rı i l e B u lgar oku l ları birleşt iri l iyor, böylece geri kald ığı söylenen Türklerin k ü l t ü r seviye leri n i n daha da y ü kseleceği i leri s ü r ü l üyord u . Ayn ı za m a nda cemaat r u h u n u kaybet meden topl u b i r halde yaşayan h u kalaba l ıklar çeş i t l i bahanelerle dağı t ı l m a ya, B u lga rların çoğu n l uk ta b u l u nd uğu bölgelere s ü r g ü n ed i l meye başl a n m ıştı. Maksat k ü l t ü r asimi lesi itli. Sözkon us u uygulamalar 1 970'1i y ı l lara kadar devam et t i . B u s ı rada yetersiz kalan 1 947 anayasas ı n ı n da değiş t i r i l m es i gerek t i . G e n c i h a l k oyla m a s ıy l a "Georgi

Dimiırov Anayasası " da denilen 1971 a nayasası kab u l ed i l d i . B u ntla <.la d iğerlerinde oltluğu gibi ü l kede b u l u n a n azı n l ık larla i l g i l i h ü kü m lere yer verildi. H a l ta bir çok maddede temel hak ve menfaatlerin korunacağı, savun u lacağı ve geliştiri leceği açıkça belirti ldi. B ulga ris tan bugüne kadar üç a nayasa yap ı ı 75 .

7L madde aynen şöyledir. "B. H . C.'nln tüm yurttaşlan yasa önünde eşınır Ulus kokenıne. dıne yada varlık düzenıne dayanan hiçbir ayrı calık ıanınmaz " N. Todorov. "a.g.e.". s . 1 24. ( 75 ) Milliyet Ülkeler Ans . Fasikül 4. Bulgarisıan md.sl, s.27.

( 74 )

BULGARİSTANDAKİ TÜRKLERİN STATÜSÜ

1 879 ve 1 947 a nayasalarını bir kenara b ı ra karak ö zel l ikle 1 97 1 anayasası n ı i ncelememizi n sehehi halen geçerliliğini korumasından ve B u lgar kanun ve yiin c t meliklerinin de hu a nayasaya uygun olarak çıkarılma sı gerekt iğini bil memizdend i r.

On hülüm ve 1 43 maıkleden 76 meydana gelen B u l garistan H a l k Cumh u riye t i An:ıyasası'nın Ya tand:ı)la r ı n Esas H a k ve Ö devleri Biil ümü 35. mad desi 1 . bend inde "B. H. C. 'n iıı bütı"in ı·ou111ılaşlorı k m ı ıınlar (j . 77 11ı'i11dc eşi11irfer " denm i�t i r. Fa kat H a l k Cu m h u riyeti; kanun adına, hiçbir rej imde halla dü nyada q i gö rü l memi� kanu nsuı.lu kla rla ül kesi ndeki yüzle rce yıllık Türk topl u m u n u n en kutsal hakkı olan isim koyma ha k k ı n ı silah zor uyla el inden a l nı ı� t ı r. Ayrıca ye n i d o ğa n çocu klara, Bu lga r i s m i konmad ığı takd i rde n ü fus cüzdanı veri lmemek ted i r. Mevcut n ü fus cüı.danları n ı da yeni leriyle deği� t i rmediği takdirde çalı�ma, seyahat ve günlük i�lerin gere k t i rd iği faa l iyet lerden men e t me uygulamaları vard ır. İ s i m deği�i k l iği için d ü zenlenen m a t b u evra klar dağı t ı l m a k ta, isteklere uym aya nlar hakkında her türlü i�kcnce reva görülmekted i r. B u lgar ismi a l mayanların evlen mes i hile yasaklanmı� t ı r. Ev lenme cüzdanı veri lmemekte, resmi i�lcm ya pılmamak t a d ı r. Ayn ı madden i n i k i n ci bendi nde " 'Hııklarılıı. m illiyet, klik cıı, din, cins, ırk, <'iRretim, wplıını.rnl ı·c ma ılı/i dıırrım oyırınıına dayaıımı lıiçhir imtiyaz ı·c')'ll kısulamıı -

(7<•)

Naliz Kuyucuklu. " A . g .e.", s. 1 69.

( 7 7 ) Bulgaristan Halk Cumhuriyeti Anayasası. s.25.

TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

18 - r

, •. ,, ı auesı ı r. yer a 1 maı\lau Maalesef i m t iyaz veya kısı ı la maya meydan ve rilemez denmesine rağmen, hugün Bu lgar devlc ı i ' n i n va tan da�ı d u ru m undaki Türk m i l l e t i nden, ı rk ı ndan olan m i lyon la rca i nsan istediği dili konu�a maz, ihade ı i n i yapa maz, seya hat ede mez , isted iği meslekte ça l ı�a nıaz d u rumdadır. Sadece ırki ve d i ni özelliği n -den kaynaklanan ayı rım dolayısıyle en ağır İ!jler T de ça l ı� t ı r ı l ın:ı k ıadır. Ao;kerlik gi\revi d a h i rııdornk " denilen i�çi -asker olara k ya p t ı r ı l maktadır. Maden oca k larında, kiiprü, yol, ha raj yap ı mlarında ve d iğer ağır i�lcrle gürevlend i r i l mck ıe, eline silah veri l memck ted iF. Herhangi h i r yerd e o ı u rma, yerle�me ser hes t iye ı i yok t u r. Ö ze ll i k le son olayla rdan sonra keyfi olara k iste n i ld iği ı.aman istenilen bölgeye güç e t mek mechuriye ı i nde hırakılmaktad ı r. S ü rg ü n süz kon usu d u r. Bırakınız h i r �ch i rden d iğerine gitmeyi, köy d ı�ı na çık11lar dahi izne hağl:ı nmı�t ı r. Bu �a rılarda yurt d ı�ındaki a k rahal:ı rını ziya ret h i r kena ra, mek ı u pla� mak hile m ü m k ü n değildir. Bahsed i len kan unsuz uy gulamalara m ısal olarak Bu lgaristan Meclis Ba�ka n ı Sıa n ko Todorov'un �u tehd i t kar sözle rini güs ıcrch i l i r i 1. : "Do{:dıık/arı köyıll' yaşanıakwn bıkıp Türkiye ye Ki>ç

m ey<Imı

ı·erı.1enıez

etmek i.H<')'l'llleri11 . ? - ./ saııı içinde• J:ÖÇ etnıelcfinin saf:lan nıa.H yo/1111da i�ı.:ilıkre ıalinıaı l'eri/di{:ini bilmelidir/er. A11cak Turki.ı·<' )·e tle{:il, sakin hir şekilde yaşayacakları

ı·c nıı11/ıılıı.�t1 karnşacak/arı Bıı/J:arisıan 'ın başka hiilJ:<'(7X ı

Pars Tuğracı. Bulgar isi an ttalk Cumhuriycli Anayasası. s ('.ı

BULGARİSTAIWA�i TÜRKLERİN STATÜSÜ

laine ... "

Y i ne aynı matklcn i n J. bend inde devlet va ıanda�la rın e�i t l iğini, onların h;ıkla r ı n ı k u l lanmaları ve vazife l e r i n i yeri n e get i r meleri i ç i n gere k l i şa r t l a r ı ve 80 imk:inl:ırı yarata ra k sağlar i fadesi yer a l masına rağ men bir kısm ı n ı yukarıda saydığımız haksızlı klar sade ce Türk azı n l ı k larına ya p ı l makt;ıd ı r. Ayn ı madden i n 4. bendi nde;

"Irk, milliyet veya din

meıuıılıiyeti yı'izı'iııılcn insana karşı nefret telkin edilme. . '81 ' /aııması yasak·nr ı•e cezaIandırıIır sı \ 'l'}'a ııısmıın aşa�ı

denilmek ted i r. Halbuki prati kte h u n u n ıam tersi uygu l :ı n ma kt:ı d ı r . B u lgar yön e t ic i leri k u d u r m uşcas ı n a Türk azı n l ığın ü zerine sa ldırm ış. ı rki, d i ni ve m i l l iyet i n i n ayrı ol ması ndan kaynakl:ı na n h ı nçla yüzlerces i n i öld ü rm üş. s ü rgün etmiştir. B u lg:ı ristan'da artık ibadet h ürriyeti tamamen kal d ı rıl mı�tır. M üs l ü ma n mezarl ıkları tahrip edilmiştir. Ö l ü lerin istami esaslara güre güm ü lmesi, ramazanda o ruç t u t u l ması, dini bayramların k u tla nması, çocukların s ü n net ed i l mesi yasa k l a n m ıştır. Yasa klara uymayanla ra ağı r' cezalar verilmekted i r. Anayasa n ı n 40!2. maddesi nde; "Her mtmıdaşın sa. s,., hestçe meslek seçme lıııkkı ı·arılır " � d e n i l iyor olması(7'J ) Tcrcum.ın. :ı Nıs.ın 1 '185 . Naııl Kıryucuklu. . (80) Nafiz Kıryııcuklu. " A g e . . s 1 7 4 (8 ı)

(82)

"A g . e

Bulg.ııı:aarı fl.ılk Cıımlıııııycıı An.ıv.ısası. s.25 "A

. g ·;ın.ıy.ıs.ısı . s ?7

314.

TÜRK DÜNYASI Ar!AŞTIRMALARI

na rağmen . hugün orada yaşaya n Türk azınl ığıı hüyük \'Oğu n l uğu mecbu ren ra brikalarda ya da Larlalard,1 i�ÇI olara k \·a l ı�ma k lad ı r. Yü kseki\ğre n i m görme hoıkkı a nca k Ko m ü n ist Pa r ı isi'ne giren küçük b i r gruha ta n ı n m ı� ı ı r. Dolayısıyla meslek o k u l u n u b i t i ren bir k ı sım Türkler sa na tkar olabilmekte, d iğe rleri ise iy,:i şofür, m üstahdem, çoban olara k ça lı�mak meebu riye t i nde ka lmak tad ırlar. Bir Tü rk'ün Baka n l ı k t a m ü§avir, orduda su bay, fa bri k:ıda müd ü r ol ması m ü mk ü n deği� d i r. Bu lga ristan Anayasası'nın 45n. maddesi; B u lga r d i l i n i n mecb uri olarak öğre n i l mesi n i n ya n ı nda, Bulgar ası l l ı ol maya n vata nda�ların kendi d i l lerini öğren me ye hakları vard ı r�n. h ü k m ü n ü get i rmek ted i r. l3 i n l e n.:e yı l l ı k ıarihi va rlığı i n k a r ed i l meye çal ı�ılan Bu lgarisıan Türkleri nin ke n d i d i l kri i le kon u�ması ya sa k la n m ı� ı ı r. Türkçe öğre n i m ve eği t i m i m ka n ı tama m ıyla o rtad a n kald ı r ı l m ı� t ı r. Tü rkçe radyo ve t eleviz y o n d i n l en m es i , Tü rkçe ga ze te l e r i n o k u n mas ı n ı ün lemek içi n her t ü r l ü tedbir a l ı n m ı§lır. Kendi d i l i n i üğremcycn bir topl u m u n za m a n içerisinde tamamen a simi le ed i lebi leceğini hilen Bu lgar makamları zorla da o lsa hu uygu la mayı ba�armaya ça lışmaktadırla r. Ayn ı a nayasa n ı n 52/1 . maddes i ne.le; " Vawndnş!tıre .

kmıonıi dışı amaçlar J:ı"ldcn politika, meslek. kültür, sn -

ı ı<1)

Kamuran ö1tıir. Aıılgar Yönelimi GcrçeQi Gizleyemez. Son Havadis A g anayasa, s 30 Kuyucuklu, "A g.e

var . lslanbuı 1 !lllfı. s.39 s

f�.

BULGARİSTANDAKİ I Ü RKLEFWi STATÜSÜ

ııaı,

din... 1-:ihi örı;ı"illa kıırahilir/a ' s4 denilmekted i r. Bıra k ı n ı z oradaki Türkleri, Bulga r vatanda�larının h i l e süz konusu iirgüıleri kurma hakları yok t u r. Türkle rin kurması ise va tana i ha nete kadar gider ve çe� i ı l i i�kcrn:elere maruz kal ırlar. Ü stelik yine kend i anaya sas ı n ı n 53/ 1 . madı.l csinde "din a/eylıine propaı;mula " y ı serhesı hıra k a n hir ülkenin d i ni örgü tlerin kurulması na serbes t l i k vermesi ı.l ü�ünı.l ürücüı.l ü r.

Anayasa n ı n 5."V I . maı.lı.les i ıı ı.l e ;

" Vawndaşlorıı ı ı·ic

da11 ı·c nıezlıcp özı;ı'irlı'if;ı'i · � n ü n varl ığı ndan ha hseı.l i l i

yo r o l m a s ı n a , ihade 11e lııı/1111 a/ıilir " 85 d e n m e s i n e rağmen 13u lgarisıaıı'd:ı k i Türk a z ın l ı ğı n ı n i ha d e ı yerle ri ı a m a m c n ka paı ı l m ı � ı ı r D i n i i n a nçla r ı n ı n vecibe l e r i n i y e r i n e g c ı i r e m n o l m u � l ;ı rı.l ı r . l k r�eye rağme n namaz k ı l d ığı, o r u ç ı u t ı u ğ u , k u rh:ı n kes t i ğ i . mevl i t o k u l l uğu t e s p i t cı.l i l e ı ı l c r t u ı u k b ıı ma k t:ı, ağı r ccıa l a ra ça rpı ı rılmaktadır. "

54. maddenin 1 . bendi nde; "Vmmıdaşlara söz, ha sın, ıopla1111, nıiflllK ve yiJrı"iyüş yapma hakkı ım111ımış 86 d 11r ' en i l me k t e d i r. A nayasa t e m i na t ı na a l ı n m ı� ol masına rağmen süz konusu haklar Türklere yasa k ol makla birlikte ayn ı zama nda B u lga �l a ra da kes i n l i kle yasa k t ı r. Süz ve hasın h ü rriye t i olan h i r çok siyasi par t i , dernek ve hi rçok yayın orga n ı n ı n b u l u n ması gerek i r, (8.ı) A g . amy asa. s 33 (R�) "fi g Anayasa. s 33 (Klı) Turk Go�mcıı ve Mı ılleçi dcıııekleri l cdcr asyorıu'nuıı Dış Tuı klcr Ko· nusuntlJki n apo ı u . l�taııbul t 9 7 4. Sayla ııo yok A. g aıı;ıyasa s 33 "

. TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

Halbuki D u lgarista n'da sadece Bu lga r Kom ü n ist Par t is i ve onun yayın orga n ları varll ı r. Diğer bir takım k ü çük pa rt ilerin varlığı güstermelikt i r. Y ı l l a rdan be ri çe� i t l i bahanelerle yok ed ilmek iste nen D u lga ristan\Jaki Türk azınlığı 1 95 1 ve 1 %8 güçle ri, 1 972 Pomak Türk leri nin yok ed i l i�i. 1 974 Kıbrıs Darı� H a reka t ı ve 1 98�/85 son olayları sebebiyle m u h tel i f defalar toplantı. m i t ing v e gösteri te�ebhüsleri n dc h u l u n m u�lar. a nca k her defasında da engellenmi�. agır ce1.a l a ra çarp t ı r ı l m ı�lard ı r. .

Süt.

konusu h ü rriyetlerin anayasaya d ü nya kamuo yunu alda ı ma ı.. ma ksadıyla giistermel i k olarak kond u ğ u n u h u o l a y l a r doğr u la m a k t a d ı r. 5 5 . mad dede; " Vi111111ı/11şlor dilekçe, şikayet ı · e teklifler .mnnıa-lıakkına

j.1tir/cr, hıı kı11111111m hdirlt'tli[:i ıısıılle >:erçl'klqıiri

.ı·alı

lir ' 7

i faı.lesi ye r a l nıaktaı.lır. D u maı.lı.lcdcki haklar da giis tcrnı c l i k ı ir. Yılla rd ı r her ı ü rlü bas kı ve zulüm a l tı nı.la i�kc m:c giircn Dulga ristan'da k i Türkler defalar ca d u ru m ları hakkında ş i kaye ı ıe b u l u nmak için ilgili makam a ra m ı�lar, hulamamı§lardır. Üstelik tesbi t edi len ler derhal gürevlerinden a l ı n mış, ş i kayet konusu o lan uygulamalar daha da a r ı ı ırılmı�tır. 8. H. C. Devleti Anayasası'n ı n 56/ 1 . maddesi nde; "Deı·lt't kt'ndi or1-:a11lar111ın ve �örevli kişilerin kanunsuz lıarl'kt'tleri11dt'11 ı·e ya kanıın dışı hizmet eylemlerinden

(R7) A g

an;ıyasa

s 34

llULGARİSTANDAKİ TÜRKLEHİI� STATÜSÜ

do�mı zararlardan .wrıınılııdıır ' AA <.le ni 1 mek ıetl i r.

Bu l garisıa n'tla m i lyo nlarca Türk soylu azı nlık sıa ı üsün<.leki soy<.la�larımız Bu lgar Kom ü nist Pa rıisi'nin a l ını� oltl uğu yok e ı me kararları i le ı.ımamen asi m i lc e<.l i lmektc<.l irler. Yüzlerce ültlürme, sürgün et me, te merküz ka mplarına gönderme gihi m i lyarlarca mal.itl i ve ma nevi zarara sehc p olan uygulamalar Bu l gar Dev leti'nin resmi gürevlileri tara fından yerine get i ri l mek ıe<.l i r. Anayasaya güre eylemler tl u rtl u ru l malı, ya pa nlar tla cezalantlırıl malıtl ı r. Fa kat eylemciler cezalantlı rıla m ıyorsa akla, uygulama kararla rını hi1.1.a t devle t i n a l mı� oltluğu gcl ın e ktetl i r. Bu tla kentl i a nayasası n ı n i l kelerini çiğneyen , i nsa n hak v e h ü rriye t lerine ge re ken saygıyı gi\sternıeye n, i k i l i ve çok tara fl ı siyasi a n ıla�maların h ü k ü m lerine uymaya n hir ' \cıe-deı'/cıi ", Bu lgaristan Halk Cumhu riye t i Devle t i ' ni gü ntlemc ge t i rmek ted i r. G ü ntlcıntlc, hilincn hir ha�ka d u r u m da ha vard ır. O da k i ııı�cye hl'.�ap vl'. rmctlcn ülkeyi d i led i ği gihi yüne ten tl i ktalilrlü klertl e a nayasaların önem l i 8'1 sayıl maya n göstermel i k hclgeler olduğud u r . B u lgar yüne t icileri i n kfı r e tseler dahi hugün; d ü n ya nın, uğruna yüzhinle rcc evladını feda ederek koru maya ça lı�ıığı <.l i n ve vicdan h ü rriye t i n i n yok edild iği.

(88) "A g. "anayasa. s 34.

ve İıısaıı l lakları Yöıııinılcn llul · (!'9 ) Orhan Alllıkaçıı. "Mıllcllcrarası lluk\ık ..

garislan'ı1akı llırklcrın Ourumu SISAV ıaralıııllaıı ılıucıılcncn "[lul · garıstarı'ı1a Dcmo()ralık ve Kulluıcl Tlırk Mııası" konulu senııneı . 6· 7 Kasım 1 906. T elılıl)ı mctnı. s.8

TÜnK OÜNYASI ARAŞTIRMALARI

d i nlerinin, d i l lerinin örf ve adetleri n i n, m i l l iycılcr i n i n ve i nsanlıklarının redded ild iği Bu lga risıan Türkleri nin Bu lga r halkı i le ıarihi hağları vard ı r. Tü rk ve Bul ga r ka rde�l iği n i n kiikleri çok eskilere daya n maktad ı r. . Bu lga risıan Türkleri ıarihden aldıkları hak ve güce daya narak, medeni alemin hir parçası gibi ya�ama hak k ı na, manevi, psi koloj i k hask ı ve i�kencenin, hi lcrekya ra t ı lan maddi s ı k ı n t ı n ın, devle! ıeriirü n ü n ve d ü nyada e� i ne rastlan maya n ı rkçı. �öven uygulamalar ı n d u rd u ru l masını isıcme ve ka n u n la rı n kor u n masında huzur lu bir �ek i lde va rlığını deva m e ı ı i rme h a k k ı na sa h i p olma l ı d ı rlar. B. H. C. H ü k ü me ı i ve Bu lgarisıan Kom ü n ist Parti s i d ü nya m i llet leri ca m iasında, saygılı bir yere sah i p ol mak ist iyorsa ve hunda sa m i m i ise kendi pa r ı i , t üzü k ve progra m ı n ı n , anayasas ı n ı n ve Ma rksis ı - Lc n i n ist İ deoloj i p rensipleri n i n ilgili hü k ü m lerini yerine get ir mek mecb uriye t i nded i r.

,1)1111. .ııın.ı.ı

�..�_ o\f.G\S\

Gelece ğe yön verebil mek için. ,,,

l/gıyll'

/�/ıy.>rııın

,.J

...

.....

� ,pi-'�

- o\t.G\� -.-�l'ıl . İste me A dr es . A ksara 11r ,ı ı stanı: PK.94 bu ı