Eski Türk Mitolojisi
8
rına göç etmeye başlayan Tabgaçlar (T'o-pa) Türk idiler. Kao kiu Ting-linglerdt� de durum yine aynıdır; bu boyun bir kolun dan daha sonra T'ien-leiler (Töles) ve ardından Uygurlar türe miştir. Rivayete göre T'u-küeler ya da Türkler, Hiung-nulara bağlı bir grubun ardılıydılar. Bunlar Altay Dağlarında kendi içlerine kapalı bir biçimde yaşıyor ve Avarları (Juan-juan) kendilerine vasal yapmışlardı. Her nasılsa, 6. yüzyılda Bumin Kağan önderliğinde ayaklan mışlardır. Ancak Bumin Kağan çok geçmeden, bu zaferlerin ar dından ölmüştür (552). Ardılları Orhon Irmağının yukarı kı sımlarına yerleşerek, Moğolistan'ın kuzeyine hükmetmişlerdir. Bumin Kağan'ın kardeşi İstemi Han'a (552-575) ise bugünkü Mançurya verilmişti. İstemi Han İranlılarla anlaşmış ve hemen ardından Maveraünnehiri ilhak ederek, burayı Türkleştirmeye başlamıştır. Böylece biri Doğu Türklerineı ı, diğeri Batı Türkle rine2l ait olmak üzere iki Türk İmparatorluğu kurulmuştur. Bu iki İmparatorluğun tarihi bir dizi zafer ve yenilgiyle doludur, ancak asıl hizmetleri, Türk dünyasına aydınlık bir yol göstermiş olmalarıdır. Aralarında düşmanlık olan ya da egemenlikleri al tında bulunan ve takip eden dönemlerde az çok önemli rollerde bulunacak olan diğer Türk halklarına ilişkin daha ayrıntılı bil giler, ancak bu ikı İmparatorluk dönemine aittir. Bu Türk halk ları, Balkaş Gölünün güneyinde ve doğusunda yaşayan Tür keşler ve Karluklar, onların biraz daha doğusunda yaşayan Tölesler, Uygurla:·, Dokuz Oğuzlar ve Moğolistan'ın kuzeyinde yaşayan Basmıllardır. Yenisey Irmağının yukarı kısımları bo yunca yerleşik bulunan Kırgızları, bizlere miras bıraktıkları bel gelerden ötürü özellikle vurgulamak gerekir. Kapgan Kağan (691-716) ve kardeşi Kültigin ile başdanışma nı Tonyukuk tarafından desteklenen Bilge Kağan (71 6-734) dö nemlerindeki şaşaalı saltanat, Doğu Türklerine ait İmparatorlu ğun çökmesini engelleyememiştir. 744 yılında Basmıllar, Karıı
2)
Ç.N. Doğu Göktürk İmparatorluğu Ç.N. Batı Göktürk İmparatorluğu
