Karabağ Bellek Kitabı

QA RA BA G: YA DDAŞ KiTA Bi KARABAG: BELLEK KİTABI GARABAGH: MEMORY BOOK

� Mil Kitabxanası

1

B a k ı- 2 0 14

QARABAG AZADLIQ TaŞKİLATI KARABAG AZATLIK TEŞKİLATI ORGANİZATİON OF Lİ BERATİON OF GARABAGH

Redaksiya heyati: AkifNağ ı.NovruzNoHuzb:ıyli. Tahir Marnmadli, Farida asg;ırova, Arzu Qas ımova. Hcyran Muradova. Şahmar İbrahirnov. Salvar Musaycv, C�for Dal. Yayın Kurulu: AkifNağı,NevruzNovruzbeyli. Tahir Memmedli. Feride Askerova. Arzu Kasırnova, Hayran Muradova. Şahmar İbrahimov, Selver Musayev, Cafer Dal. Editorial board: AkifNagi,NovruzNovruzbeyli, Tahir Marnmedli, Farida Askerova, Arzu Kasumova, Heyran Muradova, Shamar lbrahimov, Salvar Musaev, Cafer Dal.

-.

2

Kitab hazırlanark:m AkifNağının "Qarabağ müharib�si.

Qısa tarix", Faiq İsmayılovun "M�cbur�n erm�nil�şdirm�".

Aygün H�s�noğlunun "Erm�ni sindromu" �s�rl�rind:m istifad� olunub.

Kitap Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı Sivil Toplum Kuruluşlarına Devlet Desteği Konseyi'nin mali yardımı ile çevrilmiş ve basılmıştır.

The book was written on the base of AkifNaghi's "Karabakh war. Short history", Faiq Ismailov's "Forced armenization",Aygun Hesenoglu's "Armenian syndrome".

QAT (Qarabağ Azadlıq T3şkilatı ). Qarabağ: Yaddaş Kitabı. Bakı, 2014, 80 s3b.

KAT (Karabağ Azatlık Teşkilah). Karabağ: Bellek Kitabı. Bakü, 2014, 80 sayfa.

OLG (Organization of Liberation of Garabagb).

Garabagb: Memory Book. Baki, 2014, 80 pages.

3

Kitab Azarbaycan Respublikasınm Prezidenti yanında Qeyri-Hökümat Taşkilatlarına Dövlat Dastayi Şurasının maliyya yardımı ila tarcüma edilmiş va çap olunmuşdur.

Kitap Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı Sivil Toplum Kuruluşlarına Devlet Desteği Konseyi'nin mali yardımı ile çevrilmiş ve basılmıştır.

The book is translated and published by financial support of Council for State Support to non­ governmcntal organizations attached to President of Azerbaijan Republic.

4

QARABAG: YADDAŞ KiTABi Ön Söz Hunu h:ır bs bilm:ıli v:ı yaddan çıxarmamalıdır. Ölk:ısind:ın. mill:ıtind::ın. dinind::ın asılı olmayaraq h:ır birimiz bu planetin laleyi üçün m::ısuliyy::ıt daşıyırıq. Yer Kür::ısi hamımızın ümumi evidir. Bu evin h:ır hansı bir yerind:ı baş ver:ın cinay:ıt, haqsızlıq h::ır birimiz üçün t::ıhlük:ıdir. Bu t::ıhlübl:ıri bir yerd:ı d:ıf etın:ıli. cinay:ıtkarın, işğalçının. ı:ıcavüzkarırı adını dcm:ıli v:ı c:ızasını birlikd:ı venn:ıliyik. l l:ım d:ı ona gör:ı bilm;ıli, d:ıf ctın:ıli v:ı yaddan çıxartmaınalıyıq ki. o. bir daha h:ır hansı başqa bir yerd:ı t::ıkrar olunmasın.

Yaddaşımıza yazılanları, oradan ''Yaddaş kitabı"na köçürül::ınl::ıri yaddan çıxannamalıyıq.

Hamı bilın:ılidir ki. "Dağlıq Qarabağ miinaqiş:ısi" deyil:ın m::ıs:ıl::ı ::ıslind:ı ··münaqiş:ı". ·'m:ıs:ıl:ı'' dcyil. Erm:ınistanın Az::ırbaycana qarşı başladığı müharib:ıdir. Lrm::ınistanın Az::ırbaycandan torpaq.

Dağlıq Qarabağ :ırazil:ırini qopartmaq üçün başladığı ınüharib:ıdir. Erm:ınistan bu elan olunmamış müharib:mi 1988-ci il fevralın-13 d::ı başlamış.

1994-cü il mayın 12-d:ı at::ışbs rejimi t:ıtbiq olunanad:ık. 6 il ::ırzind::ı Az::ırbaycanın Birl::ışmiş Mill::ıtl:ır T::ışilatı t:ır:ıfınd;m tanınan ::ırazil:ırini işğal etmişdir. Dağlıq Qarabağ. onun :ıtraf ındakı 7 rayon, Naxçıvan Muxtar Rcspublikasının 1.

Qazax rayonun 7 k:mdinin daxil olduğu bu işğal olunmuş :ırazilarin Umumi sah::ısi 14 min kavadrat kilomcır t:ışkil edir.

Az:ırabaycan :ırazil:ırinin 20 faizi. az:ırabaycanlıların yaşadıqları 890 ş:ıh::ır, q:ıs:ıb:ı, k:md bu gün işğal altında s

qalır. H:ımin yaşayış m:ınt:ıq:ıl:ırind:ı bir n:ıfor da olsun az:ırbaycanlı qalmayıb, bu yaşayış mant:ıqal:ırinin. deın:ık olar ki, hamısı bu gün xaraba vaziyy:ıtind:ıdir. Üz yüz mind:ın artıq az:ırbaycanlı 3 min il bundan :ıv\·:ıl yaşamağa başladıqları v:ı indi Erm:ınistan adlandırılan :ırzil:ırd:ın, 700 mind:ın artıq az:ırbaycanlı is:ı Dağlıq Qarabağ v:ı onun :ıtrafın dan silah gücün:ı zorla deportasiya edilib.

Erm:ınistan Az:ırbaycan torpaqlarını öz gücün:ı deyil.

Rusiyanın h:ırbi v:ı siyasi d:ıst:ıyi il:ı işğal edib. Erm:ınistanın bu cina:ıtl:ıri guya Dağlıq Qarabağdakı enn:ınil:ırin t;,kbaşına tör:ıtm:ısi il:ı bağlı yaydığı m:ılumatlar da yalandır. Bir ovuc erm:ıni bu q:ıd:ır :ırazini heç vaxl z:ıbt cd:ı bilm:ızdi. H:ıqiq:ıt ondan ibar:ıtdir ki, Erm:ınistan Dağlıq Qarabağ erm:ınil:ırind:ın b:ıhan:ı v:ı şirma kimi istifad:ı ed:ır:ık Rusiyanın köm:ıyi il:ı Az:ırbaycanın torpaqlarını işğal edib.

Erm:ınistanın işğalçı müharib:ısi n:ıtic:ısind:ı 30 min:ı yaxın az:ırbaycanlı öldürülüb, 50 mind:ın artıq is:ı şik:ıst edilib.

Erm:ınistanın silahlı birl:ışm:ıl:ıri müharib:ıninın gedişind:ı soyqırım v:ı etnik t:ımizl:ım:ı siyas:ıti yerilmiş, kütl:ıvi q:ıtliamlar tör:ıtmişl:ır. Erm:ınistanın silahlı d:ıst:ıl:ıri 1 988-ci ilin noyabrında Em1;,nistanın Quqark rayonunda 70 n:ıfar az:ırbaycanlını q:ıt:ı yetirbl:ır. 1 990-cı il iyulun 1 1 -d;, T:ırt:ır­ K:ılb:ıc:ır yolunda maşın karvanına hücum edib, 1 4 n:ıfori öldürübl:ır. 1 990-ci il avqustun 1 0-da Tifüs-Ağdam avtobusunu partladıblar, 20 n:ıfar ölüb. H:ımin gün Ş:ımkir­ G:ınc:ı avtobusu da partladılıb, 1 7 n:ıfar ölüb. 1 990-ci il avqustun 20-d:ı Qazax rayonu Bağanis Ayrım k:ındin:ı hücum edibl:ır, k:ındi dağıdıblar, 5 n:ıfar dine sakini öz 6

cvl:ırind:ı diri-diri yand ır ıblar . 30

may l 991-ci ild:ı Mosha­ l n:ıfor ölüb, 3 l iy u l 1991-ci ild:ı ycnid:ın M os h a- Ba kı qatarını part lad ı blar. 16 n:ıfor öliib.

20 noyabr l 991- c i ild:ı Xocav:ınd rayonu Qarabnd bııdi üz:ırind:ı he likopter i p artladıblar. 22 n:ıfor. o cüml:ıd:ııı Az:ırbaycanın dövl:ıt xadiml:ıri, Rusiyalı v:ı Qazaxıstanlı vasit:ıçil:ır ölübl:ır. 8 yaııvar 1992- ci ild:ı Krasııovodsk-Bakı b:ır:ısiııi pa rtladıblar . 25 n;ıfar ölüb. 28 yanvar 1 992-ci ild:ı Ş uş a ş:ıh;ıri ü z:ı r iııd;ı s :ırııişiıı helikopteri ni vurublar. :ısas;ın qadın v:ı uşaqlardan iba r;ıt 41 n:ıfor s :ımişiıı v;ı 3 n;ıf:ır hey:ıt üzvü ölüb. 17 fevral 1992-ci ild;ı Qaradağlı k:ıııdi işğal edilib. 77 n:ıf:ır dine sakin öldürülüh. 28 ıı:ıfar diri-diri quyuda basdınlıb. 117 n:ıf:ır dine sakin :ısir a par ılıb. l 992-ci il fevralın 25-d;ın 26-a keç:m gec:ı Xocalı ph:ırı m:ıhv cdilib.

613 dine sakin. o cüml;ıd:ın. 63 uşaq. 106 qadın. 70 qoca xüsusi q:ıddarlıqla m:ıhv edilib. 1992-ci il aprelin 7-d:ı K:ılb:ıc:ır rayonu Ağdaban k:ındi z:ıbt edi l:ı r :ık dağı d ı l ıb. 67 dine sakin öldürülüb, 1 7 n:ıf:ır, o cüml;ıd:ın 8 qoca. 7 qadın, 2 uşaq diri-diri yandırılıb. 1993-cü il fcvralın 28-d;ı Kislovodsk-Bakı s:ımişin qatarı partladılıb, 11 n:ıfar ölüb.

1 994-cü il martın 1 9-da Bakı mctropolitenind:ı partlayış tör:ıdilib, 1 3 n:ıfar ölüb.

Bakı qatarını partlad ı b l ar , 1

Bütün bunlar Enn:ınistan silahlı d:ıst:ıl:ırinin tör:ıtdikl;ıi h:ırbi cinay:ıtl:ırin kiçik bir hiss:ısidir. Amma bunlar da enn:ıni v:ıhşiliyi, yırtıcılığı, işğalçılığı haqqında aydın t:ıs:ıvvür yaradır.

Bizim ist:ıdiyimiz odur ki, dünya enn:ınil:ırin :ısl simasını tanısın, Qarabağ h:ıqiq:ıtl:ırini bilsin v:ı Az:ırbaycanın haqq işin:ı d:ıst:ık olsun.

7

Ermani saxtakarlığı va yalam • Rus ç arı 1 Nikolay 1 828-ci ild;) Alban kilsa sinin enna ni

kilsa sina tabe etdirilma sina dair form an verdi, bundan sonra erma nila r bü tü n alban abida la rini sü ra tla erma nilaş dirma ya baş ladı lar, bu abida la rin erma nila ra ma xsus olduğ unu elan etdila r.

• Erma ni müa llifi A.L alayan yaz ırdı : " ... Tü rk qadınlarını n va uş aqlarının, qocalarının va yeniyetma la rinin ma hv edilma sinda (sö hba t 1 9 1 8- 1 920 --<:i illa rd:ı n gedir) daş naq d:ı st:ı l:ı ri maksimum sa y gö st:ı rirdi. Erma ni daş naq d:ı st:ı l:ı rinin :ı l:ı keç irdiyi Az:ı rbaycan b ndla ri canlı insanlardan t:ı miz la nir va eyba c:ı rlaş dirilmiş meyidla rla dolu xarabalığ a ç evrilirdi".

• Rus mü:ı llifi N.Ş avrov "Zaqafqaz iyada rus iş ina ta hlü b " adlı kitabı nda yaz ırdı: " 1 828 -ci ilda n 1 83 0-cu il:ı d:ı k Zaqafqaz iyaya İ ranı n Xoy, S:ı lmas v:ı Marağ a vilay:ı tl:ı rd:ı n 40 min errn:ı ni va el:ı c:ı da 84600 Tü rkiy:ı erm:ı nisi köçürü lmüş dü r, onlar erma ni milla tin in az yaş adığı Yelizavetpol (Ga nc:ı ) v:ı İ r:ı van qubemiyalarının :m yaxşı torpaqları nda yerl:ış dirilmiş dir". Bu fakt 1 986-cı ilda İ r:ı vanda erma nil:ı rin öz l:ı rinin naş r etdirdikl:ı ri "Erm:ı nistan va atr af rayonların toponim lüğa ti" kitabı nda ta sdiq edilir.

Orada gö sta rilir ki, Erma nistan a razisinda ki b ndla rin 70 faiz inda n ç oxu nda "a vva lki sakinla r l 828- l 829-ci illa rda Tü rkiya va İ randan ga lmiş mü hacirla rdir".

• Ç ar Rusiyası 1 83 6-cı ilda Alban kilsa sini lağ v etdi, onun a mlakını va kilsa ya ra hba rliyi erma nila ra ha va);) etdi.

8

• Ta r, z uma, balaban, tü t:ı k, qaval(d:ıO. nağ ara kimi musiqi

al:ıll:ı ri m:ı nims:ı nil:ı r:ı k ..erm:ı ni m:ı d:ı niyy:ı ti" n:ı daxil edil ib.

Erm:ı nil:ı r az:ı rbaycanlilarin 500-d:ı n ç ox xalq mahnı sı nı , mü:ı llif:ı s:ı rl:ı rini erm:ı nil:ış diribl:ı r.

• Son işğ al z amanı erm:ı nil:ı r 27 muz ey v:ı bir o q:ı d:ı r d:ı ş:ı kil qalareyasından l 00 mind:ı n ç ox eksponatı Erm:ı nistana aparı blar. Onlar minl:ı rl:ı yer adlarını d:ı yiş ibl:ı r. 300-:ı yaxın ı n:ı scid. tü rb:ı, pir v:ı dig:ı r abid:ı l:ı ri tamami l:ı dağ ıdıblar .2 00-< l:ı n ç ox tarix v:ı memarlıq abid:ı si, bir tarix mema rlıq qor uğ unu m:ı hv edibl:ı r.

• Enn:ı nil:ı rin tarixi elm:ı deyi! , mifo logiya. :ı fsan:ı l:ı r:ı sö yk:m ir. Onları n dediyin:ı gö r:ı , guya ulu babaları Hayk Nuhun n:ı v:ı l:ı rind:ı n olub, b:ız i sarsaqlar daha d:ı rin:ı ged:ı r:ı k. Ad:ı min arvadı H:ı vvanın erm:ı ni olduğ unu deyirl:ı r. 8 slind:ı is:ı aliml:ı r erm:ı nil:ı rin q:ı dim t arixi il:ı bağ lı heç bir ı n:ı nb:ı t apa bil m:ı dikl:ı rini açı q c tiraf edirl:ı r.

Erm:ı ni tarixç isi Qa raqaş yan özü nü n "Ş:ı rq m:ıs;ıl;ısi tarixi'' (London, 1 905) kitabı nda yazı r ki, " erm:ı nil:ıri n kı.:ç m iş i haqqında tarix v:ı ya s:ı lnam:ı sayı la bil:ı c:ı k nı:ı lum atlar yoxdur".

• Rus tarixç i l:ı ri İ .D yakonov v:ı N.Ş avrov elm i ş:ı kild;ı

:ı saslandırı bla r ki, cm:ı nil:ı r c radan :wv:ı l birinc i mi nili iy in :ı vv:ı ll:ı rind:ı D:ı cl:ı v :ı F:ı rat ç ayl arının yuxarı h iss::ıs ind;ı fo rmalaş ıblar. E rı n:ı ni tarixç isi Kapaııçı yan da gös t:ı rir ki, crm:ı nil:ı rin ilk yeri F:ı rat, Ç orox v:ı Araz ç ayların ın y uxarı hiss::ı sind:ı ki :ı raz il:ı rd:ı, y:ı ni indiki Tü rkiy:ı nin ş:ı rqind:ı v:ı İ raqı n ş imalı nda olub. Dig:ı r erm:ı ni mü:ı llifi Nalbandyan da bu fi kri t:ı sdiq edir. Bunlar erm:ı nil:ı rin C:ı nubi Qafqaz a 9

g:ı lm:ı oldu qlarını t:ı sdiq edir. Erın:ı nistan Elml:ı r Akademiyasının sovetl:ı rin vaxtındakı il k pr ez identi i.

Orbelyan da yaz ırdı ki, "indiki Dağ lı q Q arabağ or ta :ı sr l:ı r Albaniyasının, sonralar Az:ır baycanın b ir hiss:ı si olmuş . daha sonralar erın:ı nil:ı r t:ı r:ı find:ı n z:ı bt edilmiş dir" .

• Baş qa bir versiyaya gö r:ı haylar tarixd:ı "daş yonan", "inş aatç ı" kimi d:ı t:ı qdim olunu rlar. Onları :ı sas:ı n Assu riya v:ı Urartu arasında eradan:ıvv:ıl birinci minill iyin :ı vv:ıl l:ıri nd:ı ged:ı n mü harib:ı l:ı r z amanı qu l kimi alıb­ satırdıl ar. Onlardan ağ ır tikinti iş l:ı ri nd:ı istifad:ı edirdil:ır .

Erın:ı ni mü:ıl lifi Moisey Xorenatsi etiraf edirdi ki, "biz kiç ik, azy aş lı, z:ı if v:ı ç ox hallar da öz g:ı l:ır inin hakimiyy:ı ti altı nda yaş amış xalqıq" .

• V .V eliç ko 1 904-cü ild:ı yazdığ ı "Q afqaz " kitabı nda gö st:ı rir: "Q arabağ ın erm:ı ni adlandırılan ç ox az sayda :ı halisi dağ lı v:ı tü rk tayfaları ndan tör:ı miş v:ı 3 -4 :ı sr bu ndan :ı vv:ı l erın:ı nil:ış dir ilmiş dir" .

• Kart Marks yaz ırdı ki, dü nya xanımlannın bir qismi erm:ı ni qadınlannınöz :ı rl:ı rin:ı x:ı yan:ı t etm:ı k t:ı crü b:ı sini ö yr:ı nm:ı y:ı c:ı hd gö st:ır irl:ı r.. . , yeniyetm:ı erm:ı ni qiz ları öz bakir:ı liyind:ı n el:ı er k:ı n, el:ı h:ı v:ı sl:ı imtina edirl:ır ki, sank i... sad:ı c:ı ü stl:ı ri n:ı qonmuş tozu ç ırp ırlar". Erm:ı ni qadınlann bu rolu h:ı m d:ı baş qa mill:ı tl:ı ri n erın:ı nil:ış dirilm:ı sinin bir yolu idi. Erm:ı ni qadınları "fa aliyy:ı tl:ır ini" bu gü n d:ı davam etdirirl:ı r. 2004-cü il:ı ol an bir m:ı lu matda gö st:ı rilir ki, h:ı min ild:ı Birl:ış miş 8 r:ı b a mirl ikl:ı ri, Kü veyt , Misir, Su riya v:ı Tü rkiy:ı d:ı n qeyi- leqal yolla Erın:ı nistana fahiş:ı likd:ı n 4 milyon dollar pu l daxil

10

olub. 2006-cı ild:ı bu r:ı q:m1 9 mi lyona, haz ırda i s:> 1 O mily on dollara ç atıb.

• Erm:ı ni dilinin söz ehtiyatının 6 5 faiz i q:ı dim fa rs. p:> hlJ vi.

30 faiz i Suriya-Ki likiya m:> nş::ı li, yalnız 5 faiz i öz l:ı riıı::ı ai ddi r. E nn:m i mü:ı llifı R.Aç ary anı n 1984 -cü i ld::ı ça p olunmuş "Sovet tü rkologiyası " kitabında gö st:ı rilir ki, em1:ı ni dilind:ı 4200 -:ı yaxı n til rk söz vardı r. Eml:ı ni alimi Av etisy an yazı r ki, eml:m i soyadları nı n 26,3 fa iz i enn:ı ni m;mş:ı lidir, qalan adları n 1 94-ü fars , 1 13-ü tü rk, 1 1 1 -i :ı r:ı b, 60- ı yuna n.

54-ü y:ı hudi, 44 -ü dig:ı r dill:ı rd:ı n gö tü rü lü b. Erm:m i keş iş i Nerses is:ı vurğ ulayı r ki, q:ı dim eml:ı ni dilinin quruluş u tatar(Az:ı rbaycan) dilinin quruluş undan gö tü rü lü b.

• Eml:ı ni m:ı d:ı niyy:ı ti, xü susil:> d:ı poez iya v:ı mus iqisi yalnız X IX :ı srd:ı az:ı rbaycanlı ları n birbaş a t:ı siri altı nda foml alaş mağ a baş layı b. Orta :ı sr erm:ı ni mil:ı llifı Moisey X orenatsi yazı rdı ki, q:ı dim haylann elml:ı r:ı , mahnı lara h:ı v:> sl:ı ri olmayı b, ona gö r:ı d:> bu k:ım ağı l, nadan v:ı v:ı hş i adamlar haqda danış maq artı qdı r". Ru s alimi i .Ş open oxş ar fıkirl:ı ri XIX :ı srd:ı s:ı sl:ı ndirir: "a g:ı r keç miş d:ı hayları n n:ı vaxtsa milli r:ı qsl:ı ri olubsa da, indi onu tamamil:ı unutmuş lar, indi istifa d:ı etdikl:ı ri xalq r:ı qsl:ı rini tatarlardan(az:ı rbaycanlı lardan) v:ı dağ lı lardan gö tü mlüş l:ı r".

• Erm:ı nil:ı r sovet dö vril nd:ı Erm:ı nistan deyi l:ı n :ı raz il:ı rd:ı toponiml:ı rin 50- 60 faiz ini d:ı yiş diribl:ı r, 90-cı ill:ı rin :ı vv:ı ll:ırin d:ı n is:ı h:ı m Enn:ı nistanda, h:ı m d:ı z:ı bt etdikl:> ri dig:ı r Az:ı rbaycan :ı razil:ı ri nd:ı yer adlarını kü tl:ı vi ş:ı kild:ı d:ı yiş diribl:ı r. Amm a tarixin iz l:ı rini silm:ı k o q:ı d:ı r d:ı asan deyil.

11

• Sovet t:ı dqiqatç ısı Q . Anoxin 1 970-19 80-cı ill:ı rd:l r egionda

geniş t:ı dqiqat iş l:l ri apar mış, ekspcdis iyalar t::ış kil etmiş v::ı ·'Malıy Kalk az"(1 981 ) kitabını yaz mış dı r. Burada Erm:ı nistan v:ı Gü rcü stan ::ı raz il::ı rind::ı ki ç oxlu sayda Az::ı rbaycan toponiml:ı ri qeyd:ı alı nmış dı r.

• Erm:ı nil:ır kurqanlar ı, dekorativ s::m:ı t nü mun::ı l::ı rini, at, qoç fıqurlarını, q:ı birü stü abid::ı l::ı ri, tür b::ı l::ı ri, m::ı scidl::ı ri. pirl::ır i. sar ayları . muz eyl::ı ri, yaş ayış evl::ır ini bir qayda olaraq m::ı hv edir v::ı bununla az:ı rbaycanlı ları n iz l::ır ini silib itir m:ı y:ı ç alış ırlar. Erm ::ı nil::ır bu ::ır az il::ır d:ı hansı sa abid::ı l::ı rinin olduğ unu dedikd::ı xaç kar dan baş qa heç n::ı yin adını ç::ı k::ı bilmir l:ır , çü nki, baş qa heç n::ı l:ır i olmayıb. Az::ı rbaycanlı lara is:ı görü n neç::ı adda abid::ı m::ı xsusdur.

• 1 990-cı ill:ır in ::ı vv::ı ll:ır ind::ı ki işğ aldan sonr a erm::ı nil::ır bu ::ır az il::ı rd::ı 1 700 tarix v::ı m::ı d:ı niyy::ı t abid:ı sin in adı nı d::ı yiş dir::ı r::ı k er m::ın il::ış dir ibl::ı r, 600 alban dö vrü mon astr ı, baz ilika v::ı dig::ı r ın:ı b::ı d tipli abid::ı y::ı erm:ı ni mon astr ı adı ver ilmiş, 500 adda sovm:ı , müş ahid:ı m:ı nt:ı q:ı si, qala bür cl:ır in d:ı ki hü cr::ı l:ı r erm:ın i kils:ı si kimi t::ı qdim olunur .

Mü qayis:ı üçü n dey::ı k ki, Er m:ı nistanın öz ::ı raz isind::ı bu sayda kils:ı v::ı monastr mö vcud deyi! . Bü tü n bunlar az mış kimi, işğ al olunmuş Az ::ı rbaycan ::ı raz il:ı rind::ı 1 5 y eni kils:l d:l tikibl:l r.

• Erm::ın il:l r işğ al etdikl::ı ri Az ::ı rbaycan :ır az il:ır ind:l n 1 00- d:ln ç ox daş divar yaz ıları , oymaları abid::ı l::ır in üz:ı rin d:l n sö k::ır::ı k Erm::ı nistana aparıblar. 850- d:l n ç ox at, qoç fıqurları, q:ı birü stil abid::ı l::ı r v::ı dig:l r inanc yer l:l ri m:ı hv edilib. 450 q::ı birstanlıq tamamil:l , 200 q:l bir stanlı q is:ı qisı n::ı n dağ ıdılı b, bu q::ı bir stanlıqlardan 5000-:l yaxı n m:lrm:l r baş v::ı sin:ı 12

daş ları aparılıb. 200-d:m ç ox tar ix v:ı memar lı q abid:ı si uç ular aq yar asız hala salı nı b.

• T ar ixd:ı n ma lumdur ki, XIX a sr in a vv:ı ll:ı ina q:ıd:ır Q ar abağ da heç bir er ma ni kils:ı si olmamış dır. xıx :ı sr in a vva linda Ş uş aya ga la n r us har bi hissa si öz l:ır i üçü n kils:ı düza ltdilar . Azar baycanlı müa llif H:ı s:ı n İ xfa D liz ad:ı "Ş uş anın tar ixi" kitabı nda bu lıa dis:ı ni bel:ı :ı ks cı<l ir ir: ''Yuxar ı ma scid şa har meydanı na baxırdı. meyd an v:ı R asta baz arı baz ar baş ına d oğr u 3 00 metr uz anırdı. Baz ar başı nd a divanxa na binası tikilmiş di ... R us qoş un hiss:ı l:ıri bu binaya za ng ası b, qü lla tikib r us har bi kils:ı si etdilar . H:ı min kils:ı sovc t dö vrü na qa dar iş l:ı yir di". Sonr adan emı:ı nil:ır bu kilsa da n istifada etdilar , 1 992-ci il işğ alı ndan sonr a is:ı adı nı erm:ı ni kilsa si qoyub yenida n tikdilar .

• Er m� nilar ma skunlaş dıqlan ar az il:ır da, h:ı m E nna nistanda. h:ı m işğ al etdikla ri ar az ilar da Az:ır baycan xalqı na ma xsus daş , qaya, divarüz:ır i yazı ları, omamentl:ır i, cızm a, qabar tma ü sulu ila süjetli <l aş ları, eyni z amanda milli, d ini simvolikaları n daş , qayaü zar inda ki nü muna lar ini kü tl:ı vi şa kilda ma hv ediblar . İ ndi da bu iş i davam etdir ir lar .

• Er ma nila r Alban dö vrü me marlı q abid:ı la inin üz:ır inda ki b:ıza klar i, or namental yazı ları da yiş dir ir , er ma ni nü muna lar i kimi ta qdim e dir l:ır . Onlar "qa dim er ma ni xaç kar ları " term inini uydur araq beyna lxalq ictimaiyy:ı ti aldadır lar .

• Er m:ı nilar Alban dö vl:ı ti v:ı Alban m:ı d:ı niyy:ı tinin var lığı nı inkar edir , bu :ır az ida guya Alban dö vl:ı ti deyi! , qa dim bir emı:ı ni dö vl:ı tinin olduğ una dü nyanı inandır mağ a ç alışır lar .

• Az:ır baycan Albaniyası nda xr istianlığı n ilk dö vrü üçü n xar akter ik olan kilsa tikintilar i olub. B u kilsa l:ır uz unsov 13

ibad::ı t zat ı olan bimefli(bir hiss::ı li) m::ı b::ı dl::ı r idi. Bu nö v m::ı b::ı dl::ı rin ü stü ikiqat sad::ı daş la ö rtü lü rdü. Albaniyanı n memarlıq ü slubunda " dair:w i m:ı b:ı dl:ı r" deyil::ı n xü susi istiqam::ı t d::ı geniş yayılmış dı . Albaniy anı n xristianlı q memarlığ ının ::ı n kü tl:ı vi forması is:ı sovm:ı l:ırdir. Sovm:ı l:ı r karvan yolları k:ı narında kiç ik ibad:ı tgah rol unu oynasalar da, ::ı slind:ı monumental tikilil::ı r idi. Onların divarları bir qayda olaraq z::ı rif naxış lara malik niş an daş ları il::ı b::ı z::ı dilirdi.

• Alban dö vrü nü n :ı n mü r::ı kk:ı b quru luş lu tikilil:ı ri monastrlar idi. Bu abid:ı l::ı rin yalnı z Albanalara xas olan xü susiyy::ı tl:ı ri var. Onlar geniş ::ı razili, mü r:ı kk::ı b formaya malik. geniş z atı, sıra sü tunları il:ı bir neç::ı nefa (hiss:ı y:ı ) bö lü nm:ı si il:ı fa rql:ı nirdi. Bu abid::ı l::ı r erm:ı ni dinin::ı uyğ un g:ı lmir.

• Gü rcü mü::ı llifi A.Ç avç avadze "Erm:ı nil::ı r v::ı qan ağ layan daş lar" kitabında yazırdı: "Erm::ı nil:ı r yerli albanları qriqorianlaş dı raraq bu ::ı razil:ı ri "hayk ö lk::ı sinin bir hiss::ı si" adlandı rıblar. Bunun hamısı yalandı r. Erm:ı nil::ı r vaxtil::ı g:ı lib sığ ındıqları Az:ı rbaycan torpaqlarını "Ş::ı rqi Emı::ı nistan" adlandırı r, h::ı min :ı razil::ı ri tarixi v:ı t:ı nl::ı ri, doğ ma m:ı d:ı niyy:ı t m:ı rk::ı zl:ı ri kimi uydurmalarla m:m ims:ı m::ı y:ı ç alış ırlar".

• H:ı r ilin yay aylarında Enn::ı nistandan g::ı l:ı n ekspedisiya qrupları Xocalı , Ağ dam, Xocav::ı nd, Ş uş a, K::ı lb::ı c::ı r, K::ı rkicahan, Xank:m di :ı razil:ı rind::ı kurqanları sö kü r, dağ ıdır, qazıntı zamanı tapılan bü tü n arx eoliji nü mun:ı l:ı ri o, cü ml:ı d:ı n m::ı iş::ı t :ış yaları, ::ı m:ı k al:ı tl:ı ri, ov silahları, ziyn:ı t :ış yaları, ş:ı xsi m:ı mulatları v:ı s. Erm:ı nistana daş ıyıb aparı rlar.

14

• Enn:m i m:ı tbuatı 2006-cı ili n y ayı nda höyü k hay -küy l:ı b cl:'I

b ir m:ı lumat yay dı ki. D ağ lı q Q arabağı n a sg:ır an ray onu :ı razisind:ı guya c rm:ı ni hö kmü darı il Tiqranı n m:l zarı tapı lı h.

Az sonra " arxcoloqlar" hu m:l luın atı t:ı kzib ctdib r ki. aliml:l r :ı razinin yerini s:ı hv salı blar. Sö zü ged:ı n tapı ııtı i:-> sg:ı ran ray onunda dey il. Ağ dam rayonunun Ş ahbulaq :ı raz isind:ıtl ir.

Bundan sonra is:ı yaydı qları m:ı lumatlarda Ş ahbul ağı n adı nı d:ı yiş ib "Tiqranakert" qoydular.

• il Tiqranı n adı nı n bu :ı razil:ı rl:ı bağ lı ç:ı kilm:ı si ç ox gü lm:ı li idi. Bu :ı razid:ı enn:ı ni elementi h:ı min vax tlarda ü mumuyy:ı tl:ı olmayı b. il Tiqranı n başç ısı olduğ u dö vl:ı t tamamil:ı baş qa :ı razid:ı idi. İ.Dyakonov "Enn:ı ni xalqı nın ilkin tarixi"("Predistoriya ar myanskoqo naroda") kitabında yazı rdı ki, enn:ı nil:ı r Yuxarı F:ı rat vadisind:> olublar, bu :ı razila r sonralar Urartu, Midiya v:ı İ ran-8 h:ı m:ı ni dö vl:ı tl:ı ri nin t:ı rkibind:ı olub. a h:ı m:ı ni dö vl:ı tinin sü qutundan sonra enn:ı nil:ı rin Yuxarı F:ı rat vadisind:ı kiç icik bir knyazlığı olub. a sl:ı n parfi yalı olan il Tiqranın vaxtında (e.:ı . 1 :ı sr) bu knyazlıq bir q:ı d:ı r gü cl:ınm iş , qonş u :ı razil:ı ri tutmuş, l akin az sonra regiona yürüş ed:ı n romalı s:ı rk:ı rd:ı P ompeyin z:ı rb:ı l:ı ri altı nda dağı lı b m:ı hv olmuş dur. ll Tiqranı n q:ı brinin Qarabağ da, y:ı ni erm:ı ni knyazlığ ını n :ı razil:ı rind:ı n 1 000 kilometrl:ı rc:ı uzaqda axtarılması is:ı yalnı z x:ı st:ı t:ı x:ı yyü lü n n:ı tic:ı si ola bil:ı r.

• Ş ahbulaqda tapılanlar is:ı yerli qala kompleksinin bir hiss:ı sidir. Bu qala Az:ı rbaycan Qarabağ xanlığı nı n yaradı cısı P:ı nah xan t:ı r:ı fi nd:m 1 751 - 1 752-ci ill:ı rd:ı tikilmiş dir. Sove t dö vrü nd:ı qalanı n bi r hiss:ı si b:ı rpa edilmiş , az:ı rbaycanlı iş adamları t:ı r:ı find:m turizm obyekti kimi istifad:ı olu nmuş dur.

15

Bu, aydın bir fak tdır. İ st:m il:> n xarici ekspert istJ nil:ı n vaxl gedib yoxlay a bil:ı r. Buradan tapılanları " Tiqranakert ş:ı h:ı ri'" kimi t:ı qdim etm:ı k is:ı erm:> nil:ı rin dü nyanı nö vb:ı ti d:ıfa :ı l:ı salmaq c:ı hdidir.

• Erm:m i saxtakarlığ ına ma ruz qalmış dig:ı r abid:ı G:ı nc:ı s:ı r(Qanzasar) monastr kompleksidir. Bu abid:ı Az:ı rbaycanın K:ı lb:ı c:ı r rayonunun V:ı ngli k:ı ndind:ı yerl:ış ir. Monasl r 1 2 1 6- 1 240-cı ill:ı r:ı rz ind:ı Az:ı rbaycanın Xaç en vilay:ı tinin alban m:ı nş:ı li xr istian hakimi H:ı s:ı n C:ı lal l:ı r:ı find:ı n inş a edilib. O, Az:ı rbaycan Albaniyasında uzun mü dd:ı t hakimiyy:ı td:> olmuş Mehranil:ı r sulal:> sinin n:ı slind:ı ndir. 1 26 1- ci ild:ı monqolların hü cumu zamanı h:ı lak olmuş H:> s:ı n C:ı lal v:ı onun n:ı slind:ı n olan alban katolikoslan burada d:ıfn olunublar.

• G:ı nc:ı s:ı r monastrı 1S 1 1 -ci ild:ı n 1 836-cı il:ı d:ı k( y:ı ni Rusiya

hakimiyy:ı ti t:ı r:ıfınd:ı n mü st:ı qilliyi l:ığ v olunana q:ı d:ı r) Alban xr istianlarinin iqam:ı tgahı olmuş dur.

• G:ı nc:ı s:ı r monastrı erm:ı ni memarlıq abid:ı l:ı rind:ı n tamamil:ı fa rqlidir. L akin erm:ı nil:> r bu monastr kompleksinin divarlarındakı omament v:ı kompozisiy aları d:ı yiş dirm iş, bir ç ox yazıları sil:ı r:ı k yenid:ı n baş qa m:ı zmunda yazmış. divarlarda aş ağ ıdan yuxarıyad:ı k erm:m i yazıları :ı lav:ı etmiş l:ı r. Ha tta H:> s:ı n C:> lalın q:ı brinin ü stü nd:ı ki sin:ı daş ını sı ndı raraq ü z:> rind:ı ki yazıları oxunrn az hala salı blar v:ı oray a erm:ı ni dilind:ı yazı lar:ı lav:ı edibl:ı r.

• Erm:ı nil:ı rin abs urd iddialarından biri d:ı Ş uş anın ·· ern1J ni ş:ı h:ı ri" olması il:ı bağ lıdır. Amma ö zl:ı ri d:ı buna inanmırlar, bu yaxı nlarda bir erm:ı ni j umalisti Ş uş ada olduqdan sonra 16

t:ı:ıssütfa etiraf edirdi ki, "bütün s:ıyl:ırimiz:ı baxmayaraq, Şuşanı crm:ınil::ışdir:ı bilm:ıdik, burada h:ır yerd::ı az:ırbaycanlı ruhu hökm sürür". Şuşa, erm:ınil:ırin dediyi kimi. guya köç::ıri lürkl::ır t:ır:ıfınd:ın tululmayıb. burada h:ımiş::ı türkl:ır. az:ırbaycanlılar yaşayıb. Bu. tarixdir. tarixin üstünd:ın hcç k:ıs x:ıtt ç:ık:ı bilm:ız. Şuşa lürkl:ırin. az:ırbaycanlıların q:ıdim yaşayış m:ısk:ıni olub. xvııı :ısr<l:ı is:ı Az:ırbaycan Qarabağ xanlığının m:ırk:ızi olub. Şuşa m:ırk:ız olduqdan sonra ilk 9 m:ıh:ıll::ısi ş:ıh:ırin aşağı hiss:ısind:ı tikildi v:ı Aşağı M:ıh:ıll:ı adlandırıldı. Bir q:ıd:ır sonra ş:ıh:ırin ş:ırq hiss:ısiııd:ı 8 yuxarı m:ıh:ıll:ı fonnalaşdı.

Bu m:ıh:ıll:ıl:ırin h:ır birind:ı ın:ıh:ılb ın:ıscidl:ıri. ın:ıdr:ıs:ı, hamam, dükan v:ı bulaqlar foaliyy:ıt gösl:ırirdi. Ş:ıh:ırin daha s:ırt relyefli q:ırb hiss:ısind:ı rus işğalından sonra 1 2 ın:ıh:ıll:ı salınıb.

Yer kür:ısind:ı h:ıyal n:ı vaxtsa sön::ırs:ı. bu sönmüş planetd:ın bir yaddaş kitabı qalarsa. bu kitabda ınüxt:ılif ınill:ıtl:ır. toplumlar haqqında ·•:m" ünlüyü il:ı xaraktcrik xiisusiyy:ıtl:ır veril:ısi olarsa, onda erın:mil:ırin bu kitaba :ın yalançı, :ın saxtakar, :ın v:ıhşi toplum kimi düş:ıc:ıyin:ı :ımin ola bil:ırsiniz. Ona gör:ı d:ı bu gün enn:ınil:ırin yazdıqlarını oxuyanlardan, göst:ırdikl:ırin:ı baxanlardan, dedikl:ırini dinl:ıy:ınl:ırd:ın bir xahişimiz var, onların dedikl:ırin:ı, yazdıqlarına, göst:ırdikl:ırin:ı inanmayın, heç olmasa birc:ı d:ıfa yoxlayın, onda :ımin olacaqsınız ki, biz haqlıyıq.

t-.L.cıınaf.31i MI �itatxanası 17

Ermanifarin azarbaycanlilara qarşi nüntini va vahşilikfarini aks etdinn çoxsayli faktlardan yalniz bir neçasini diqqata çatdiririq: • Ç ox yerd:ı camaat silahlan olmadığ ına gö r;ı canlarını

q aç maq la qurtar ırdılar. İ r:ı van mahalı nın M:ı nku s k:ı ndind;ı q oca bir k iş i Novruz Kazı m oğ lu 19 05-ci ilin iyu nu nda camaatın q aç ması nın q arşı sı nı almağ a ç alış dı. O, hü ndü r bir yer:ı ç ıxıb deyirdi: "H ara qaç ırsınız? Ist:ı yirsiniz bizi baş qa mill:ı tl:ı rin yanında baş ıaş ağı ed:ı siniz? M:ı g:ı r bu qaç maq la enn:ı nil:ı r bizi boş layacaqlar?! Bu nları n q abağ ından qaç dıq ca daha cü r:ı tli olacaq lar". Enn:ı nil:ı r k:ı nd:ı gir:ı nd:ı Novruz kiş i axıracan dö yüş dü, sonda :ı sir düş dil . Erm:ı nil:ı r onu n ağ ır iş g:ı nc:ı l:ı rd:ı n sonra başı nı k:ı sdil:ı r, onu n baş ını Tirabat k:ı ndinin keş iş i Ayrapet k:ı sdi.

• Ağ d:ı r:ı rayonu nu n Umu dlu k:ı ndinin camaatı o vaxt ç ox

d:ı hş:ıtli qı rğ ına m:ı ru z qalmış dır. 1 905-ci il dekabrı n 28-d;ı 500-d:ı n artıq :ı hali yığ ış araq q onşu k:ı ndl:ı r:ı getm:ı k ist:ı yir.

Yolda qonşu erm:ı ni b ndinin k:ı ndxu dası Abram onlara rast g:ı lir va aldadaraq ö zl:ı rinin H eyvalı k:ı ndin:ı aparır. Gec:> enn:ı ni silahlı d:> st:> l:ı ri onlara h:ı r t:ı r:ıfd:ı n hü cum edir, hamısı nı qı rırlar, yalnız 30 n:ıfa r canı nı qu rtarı b qaç a bilir.

Erm:ı nil:ı r kiş il:ı rin hamı sının baş ını diri-diri k:ı sdil:ı r, arvadların bir hiss:ı sini saxlayıb, qalanları nı ö ldü rdü l:ı r, 18

hamil:ı qadı nları n qarı nlarını x:ı nc:> rl:ı yardı lar. B ir ananı n göz l:ı ri qarşı sı nd a 4 ö vlad ının baş ları nı d iri-d iri b sd il:ı r.

Ordubadın S aqqars u k:>ndind:.ı erm:ı nib r 62 qadını n v:ı bir

uş ağın mey id l:ı rini d oğ ray ar aq bir yer:ı yığ mışdı la r. Moll a lfa s:> n Gfoı ıd ini ıik:ı -ı ib cı mişd il;ır. 1 1.:ıs:> ıı 8fondinin ö ldü rü ldüyü yerd:ı n bir palaz parç ası tapı ldı . Palazı k;ı nara ç:ı b nd:> 15 n ;ı f:ır körp;ı uş ağı n k;ıs ilmiş baş ları v:> bir-birin:ı qarış mış b:ıd:ı nl:ı ri gö rü ndü . Ş uş a q alası nı n ş:ı rq t:ı r:ı fınd:ı sonralar Bağı rqan d ağı d eyil:> n yerd:ı bir uca qaya v ar id i. Orad a Avan ad lı crın:ıninin d:ı st:ı si yerl:ış mişd i. O. :ı mr etmişdi ki, hard a ı nü s:ı lman tutsalar, oraya g:ıt irsinl:ı r. Tutulmuş mü s:ı lmanı orad a soyund urur, boynunun ardı nd an d:ı risini bir az soyur, sonra ağ acı n bud ağı nı :ı yib d::ı rinin soyulmuş hiss:ı sin:ı b:ı nd edi r v::ı bud ağ ı buraxırd ılar. Sü r:ı tl:ı yuxarı q alxan bud aq h:ı min ad amın d:ı risini d iri-dir i soyub çı xarırd ı. H::ı min ad amı n bağ ırtı sı gö y::ı qalxırd ı. Ona gö r:ı d:ı xalq bu d ağ a "Bağı rq an" ad ı verm işd i.

1 9 18 -ci ilin martınd a Bakı q ırğı nlarını n ş ahid i olmuş Kulne r familiyalı bir alman 1 925-ci ild:ı öz ö lk:ı sind::ı bel:ı yazı rdı: e rm::ı nil:ı r mü s:ı lman m::ı h::ı ll::ı l::ı rin:ı soxulur, q arşı larına çı xan h::ı r k::ı si ö ldü rü r, q ılıncla parç alayır, sü ngü il::ı d eş ik-d eş ik ed ird il::ı r, evl::ı ri yand ırır, uş aq ları yanaıı e vl::ı rin iç:ı risin::ı atır, onların d iri-d iri yanm aları na tamaş a ed ird il::ı r. Üç-dö rd gü nlü k süd:ı m::ı r kö rp::ı l::ı ri sü ngü l::ı rin ucuna taxı rdı lar.

19

Qırğ ından bir neça gü n sonra bir ç aladan ç ıxarılan 82 mü sa lman ca sa dinin qulaqları, buru nları ka silmiş , qarınları yırtılmış dı.

• Z:m gJz uru n Tat ka ndinda erma nila r öz ha kimla rinin

ma sla ha ti ita sağ lam gö rü na n mil sa lman kiş i v::ı qadınlarııı baş larını diri-diri b sib qanlarını xü susi qablara yığ ırdılar.

H::ımin b ndda n 70 uş ağ ın qamına sü ngü keç irib yolun qırağ ına düz müş dü la r. Ha min b ndda n İ brahim adlı bir ga ncin qollarını bağ layıb itla rin qabağ ına atmış dılar, itl:ı r onu parç a-parç a etmiş dila r.

• Erma nil:'l r Z:m gaz uru n Fa r:ı can b ndinda n H:ı s:ı n v:ı

H:ı sa nalı adında 2 qardaş ı a la keç irirl:ı r. H:ı s:ı nin ayaqlan na nal mıx layırlar. qız dırılmış ş iş l:ı rl:ı göz lar ini ovur, sonra is:ı balta il:ı :ı l-ayaqlar ını doğ rayırlar. Ha sa nalının ba d:m ini is:ı diri-diri tik::ı l:ı yib yer:ı alırlar.

20

Ermani asirliyindan qayıdan azarbaycanh qadmlarm dedikfarindan • Dörd yaşlı qızıma sataşdılar. Sonra hiz qadınları

•

• • • • •

•

Xanbndind:ı erm:mi ordusu olan ycr:ı apardılar. l .üt soyundurdular. hamımızı zorladılar, sonra ycr:ı yıxıh sürüdül:ır.

20 yaşlı bir qızın dcdikbrind:ın: Bizi Pircaınal bndiııd:ı tövl:ıd:ı saxlayırdılar. Ata-anamın gözü qarşısında m:ıni. 15 yaşlı ortancıl bacımı v:ı 9 yaşlı kiçik bacımı d:ıfol::ırla zorladılar. papiros pkib bad:mimizd:ı söndürdül:ır. Yaşlılar. cavanlar növbaya durub biz bacıları zorlayırdılar, saçlarımızdan tutub sürüyürdülar.

Mani asgaran milis şöbasin:ı gatirdilar, orada uşaqlarımın gözlari qarşısında mani döyarak dafalarla zorladılar.

Damarıma iyn:ı vurdular, özümda deyildim, mani növb:ı ib zorladılar, sonra is:ı iti:> alaq:ıy:ı girmay:ı macbur etdil:ır.

Orada 1 3 - 1 4 yaşlı qızlarımızı gözümüzün qarşısında zorlayırdılar. Onların saslari indiy:ıd:ık qulagım<lan getmir.

8sirlikda olan qadınların körp:ı uşaqlarını alır, gözlarimizin qarşısında göy:ı atıb avtomatın süngüsün:ı keçirirdilar.

Xank:ındind:ı uşaq bagçasında 1 2- 1 3 yaşlarında qızları zorlayırdılar. Qizlardan birinin anası dözmayib özünü k:ındirla boğub öldürdü.

Bir qızı soyundurub lüt halda r:ıqs etdirmiş, sonra zorlamışdılar. Ertasi gün h:ımin qiz yabanı gamına soxaraq özünü öldürdü.

21

• 200-d:ln artıq UŞaq, QOCa V:l qadmlar}a birlik.d:l asg:lran

rayonunun milis idar:lsinin zirz:lmisind:l saxlanılırdım.

Hamımızı avtomat qundağı, t:lpilc V:l yumruqla dö yü rdü la r.

Cavan qız-galinfarin baş alnnı divara vuraraq huş suz halda

sürü yüb aparırdılar.

• Palatalardan birinda 4-5 yaş ında bir qızcığ az yatırdı , onun

gözl:lrİnd:l mü hariba nin bü tü n da hşa tl:ı rini. ;:) zabları nı gördüm. Onu zorlamış dılar...

• Xank:mdi nda erma ni a sg:ı rl:ı ri olan kazannada 8 n:ıfa r qızı, o

cü mla d:ı n m:ı ni nö vb:ı y:ı qoyub zorladılar, sonra ç ılpaq v:ı zi yya td:ı dubi nka il:ı dö ydü l:ı r. Sonra bi zi a sg:'.) ran milis şö b:ı sin:ı apardı lar, y en:ı d:ı dö yü b zorlamağ a baş ladılar.

• "H:ı l:ı d:ı bu d:ı hş:ı td:ı n ö zü m:ı g:ı l:ı bilmir:ı m. Ondan sonra h:ı yat ma ni m üçü n o q:ı da r iyr:'.) nc gö rü nü r ki, y aş amaq i sta mir:ı m!" bunları dey:ı n qı zı n yaraşı qlı sifa ti nda cı rmaq, z:ı rb:ı yerla ri aydın gö rü nü rdü . a n d:ı hş:ı tlisi gö zl:ı rinda ki ifad:ı idi, adam bu baxış lara dö z:ı bilmirdi...

22

Xocalının kiçik yaşlı qurbanları: - O rucova Xatir:l 8 1i qızının (8 yaşı nda) ç iyni, döş q:lfa si, ağ ciy:l ri, qabı rğ ası gü ll:l yarası İ l:l sındı rılıb. Mö cüz:ı n:l tİ c:l sind;ı sağ qalı bdır.

- Abdullayeva Vü sal:ı İ lham qızı nın (4 yaşı nda) meş:l d:ı don vurduğ una gö r:l h:l r iki ayaqlarının barmaqları k:l silib.

- Abış ova Ç inar:l Nazim qızı ( 10 yaşı nda) :l sirlikd:l qalmış dı r, laleyi m;ı lum deyil.

- Ağ ayev Vü sal S:ı ttar oğ lu ( 10 yaş ında) K:l tik meş;ı sind:l gü ll:l yarası ndan ö lınüş dü r. c:l sa di orada qalmış dı r. gö tü rm:l k mü mkü n olmamış dır.

- Ağ ayarova Sevine İ sa qızı (7 yaşı nda) 1 1 yaş lı qardaş ı N:l bi v:ı 6 yaş lı qardaşı R oma nla D:ı hr az meş:ı sind:ı qalmış lar, ı alel:ı ri haqda heç bir ma lumat yoxdur.

- C:lfar ov Samir Tacir oğ lu (5 yaşı nda) cr m;m il:ı r t:ı rafi nd:ı n girov gö tü rü lmüş dü r. laleyi haqda heç n:ı m::ı lum d eyil.

- Ç obanova N;ızaka t T apdı q qı zı (8 y aşı nda) Qara qaya yaxınlığ ında q:l tl:ı yetirilmiş dir.

- 8 l:l kb:l rov S:ı xav:l t Ta v:ı kkü l oğ lu (9 yaş ında) gü ll:l yarası il:l ö ldürü lmüş dü r.

- 81 iyev Elgiz F irdovsi oğ lu (8 yaş ında) l O yaş lı qardaşı Elç ini; birlikd:l itgin düş müş dü r, talel:ı ri haqda m;ılumaı yoxdur.

- aliyev Elş;ın a bil oğlu (5 yaşı nda) "Alazan" raketinin q:llp;si il; ö ldürü lmüş dü r.

- aliyev a Yegan;ı M;ıh;ırr;ım qızı (yaş yarı mlı q) düş m;:m gülfasi il; ö ldü rü lmüş dü r.

23

- amirova Yegana T;)V;)kkül qızı (6 yaşında) Qaraqaya yaxınlığında ermanil;)r tar;)findan qatla yetirilmişdir.

- azimov Natiq Abbasqulu oğlu (6 yaşında) Naxçivanik yaxınlığında q;)tfo yetirilmişdir.

- Hasanov Elgün Nazim oğlu (4 yaşında) Naxçivanik yaxınlığında q;)tla yetirilmişdir.

- H;:ısanova Aygün Nazim qızı (yaşyarımında) Naxçivanik yaxınlığında q;)tla yetirilmişdir.

- Hüseynova Maral Kamil qızı (6 yaşında) Naxçivanik yolunda öldürülmüşdür.

- X;:ılilova Lal;:ı Tahir qızı (4 yaşında) Xocalını tark edark:m q;:ıtl;:ı yetirilmişdir.

- Qasımova Rasmiyy;:ı Ağa qızı ( 1 1 yaşında) Xocalı faci;:ısi zamanı İlgin düşmüşdür, laleyi m;:ılum deyil.

- Q;:ımb;:ırova Esmira S;:ıfar qızı (7 yaşında) Xocalıda q;:ıtl;:ı yetirilmişdir.

- Quliyev Samir Taleh oğlunu (2 yaşında) em1:ıni zabiti tüfangin qundağı il;:ı başını vurub dağıtmış v;:ı q;:ıtl;:ı yetirilmişdir.

- Quliyeva Nuran;:ı Qaryağdı qızı (13 yaşında) itgin düşmüşdür, taleyi haqda heç bir m;:ılumat yoxdur.

- Quliyeva R;)vana Qaryağdı qızı ( 1 6 yaşında) itgin düşmüşdür, taleyi haqda malumat yoxdur.

- Quliyev Şükür Qaryağdı oğlu (7 yaşında) itgin düşümilşdür, taleyi haqda m;)lumat yoxdur.

- Quliyeva Sevine akbar qızı ( 8 yaşında) qatl::> yetirilmişdir.

- Mehdiyeva Aysel Murad qızı (5 yaşında) Naxçivani.k yolunda qatl;) yetirilmişdir.

24

- Me hdiye va Gü lmir:ı Murad q ızı (2 yaşı nda) Naxç ivanik yolunda q:ı tl:ı ye tir ilmiş dir .

- M uradova Ayş:ı n Zö hrab q ızı (1 yaş ında) Xocalı faci:ı si :ı r:ıfa sind:ı e rm:ı nil:ı rin atdıq ları r ake t q:ı lp:ı si il:ı ö ldü rü lmüş dür .

- N:ı biye va Maral Kamil qı zı (8 yaşı nda) Xocalı nı n h:ı nd:ı v:ı rind:ı q:ı tl:ı ye tir ilmiş dir .

- Orucova X:ı yal:ı Te lman qı zı (6 yaş ında) Naxç ivanik yaxınlığ ında q:ı tl:ı ye tirilmiş dir.

- Orucova Nat:ı van N:ı bi qı zı (2 yaşı nda) q:ı tl:ı ye tir ilmiş dir.

- S:ıfı ye v Sarvan E lxan oğ lu (1 yaşı nda) Naxç ivanik meş:ı sind:ı soyuq dan donub ö lmüş dü r.

- Şü kür ova a ntiq:ı Vaq if q ızı ( l yaş ında) Xocalı yaxı nlığ ında q:ı tl:ı ye tirilmiş dir.

- V:ı liye v Ağ asif Zakir oğ lu (6 yaş ında) Naxç ivanik :ı trafında q:ı tl:ı ye tir ilmiş dir.

- Yu sifova Nat:ı van P:ı nah q ızı (5 yaşı nda) Xocalıda q:ı tl:ı ye tir ilmiş dir.

- Ze ynalova Aynur:ı T ofiq qı zı (6 yaş ında) meş:ı d:ı q:ı tl:ı ye tirilmiş di r.

25

366-cı polkun Xocalı soyqnmında iştirak etmiş zabit V;} praporşik heyati: - Zarv iq arov Yu ri Yury eviç . Polku n komandiri.

- Ç itç iyan Vale ri İ cakoviç . Polku n birinci batalyonu nu n q:ı rargah r:ı isinin mü avini, mayor.

- Aq riyan Vaç aq an Q riq orye viç . Polku n kJşli yyat r:ı isi, mayor.

- Ohanyan Se yran Muşeq oviç . Pol kun 2-ı.: i bata lyonunun komandiri, mayor.

- Aru tyu nov Ale ksandr Ale ksandroviç . Polkun birinc i batalyonunun komandiri, ma yor.

- Akopyan Ne rse s Q rantoviç . Rota komandir i, baş le yte nant.

- Aru tyunov Vladislav V lad imiroviç . Rota koı nandiri, kapitan.

- Be yle ryan Arme n V olodycviç . Te xn ik, prapo rş ik.

- Ayrape tyan Vaç ik Q urge noviç. Starş ina.

- Mirz oyan Vaç ik Q rantoviç. Starş ina.

- Ş ixanyan Andre y Art uşe viç. Batalyon komandirinin mü avini.

- Boq dasary an Vale ri. Starş ina.

- Kise be yan Q riq ori Akapoviç . V zvod komandiri, praporş ik.

- Pe trosyan Aş ot. M:ı xfi hiss:ı nin r:ı isi, praporş ik.

- Naboki x Yevqe ni. 3-cü batalyonu n komandiri (arvadı enn:ıni idi).

- L ixodey İq or İ vanoviç . Ar tille riya bö lm:ı sinin komandiri.

- Kuzn ets ov Andr ey. Kimy:ı vi mü dafü rotası nı n komandir i.

- Qamıaş Viktor. Tank rotası nı n komandiri, baş leyt enant.

V:ı dig:ı rfa ri.

26

Son Söz

H:ı r şe yi ö zü nü z gö rdü nü z. F aktlar dil açı b danışır.

Q arabağ h:ı qiq:> tl:> rini, e rm:ı nil:ı rin :ı sl siması nı açıb göst:ı rir.

Bunları de m:ı kd:ı m:ı qs:ı dimiz kiml:ı rins:ı biz im v:ı ziyy:ı timiz:ı , başı mı za g:ı tiril:> n ı nüs ib:> tl:ı r:ı acımasına nail olmaq de yil. Biz:ı heç k:ı sin yazığı nı n g:ı lın :ısi. halımıza yanması , d:ı rdimiz:ı ş:ı rik olması lazı m dcyil. Biz öz d:ı rdimiz i ö zü mü z ç:ıkrn:ı k, d:ı rdimizi, k:ı d:ı rimiz i sevine:>. :ı n sonda q:ı l:ı b:ı y;ı çe virm;ı k gü cü nd:ı olan milla tik.

Baş qaları nı n qarşı sı nda ağ lamaq. sı zı ldamaq enn:ı nil:ı r:ı xas o lan xü susiyy:ı tdir. Onlar neç:ı yü z ill:ı rdir ki. h:ıyatlarını ağlamaq k iml:ı rd:ı ns:ı kö m:ı k dilaı n:ı k v:ı sonda pul dil:ı nm:ıkl:ı keçi ribl:ı r. Onlar ist:ı yirl:ı r ki, kiml:ı ri ns:ı onlara yazığı g:ı lsin. d:ı rdl:ı rin:ı ş:ı rik olsun v:ı aç dıql arı :ı ll:ı rini boş qaytarmasınlar. Biz bunu e rm:ı nil:ı ri t:ı hqir et m:ı k üçü n dc mirik. bu. bir re allı qdı r.

Biz ist:ı m:ı zdik k i, Allahı n yaratdığı h:ı r hansı qö vm bu gü n:ı düş sü n, onlar öz l:ı ri ö zl:ı rini bu hala salı blar. E rm:ı nil:ı rin düşü n:ı n insanları qö vml:ı rinin bu halı nı dü z:ı ltm:ı y:ı çalışmalı, i rn icl :ırin i d:ı yiş dirm:ı y:ı nail olmalı dı rlar.

Bir daha fik rimiz in :ı vv:ı lin:ı q ayı dı rı q ki, biz:ı kiml:ı rins:ı yazığı nı n g:ılm:ı si g:ı r:ık de yil. Biz bu h:ı qiq:ı tl:ı ri ona gö r:ı yazı r, paylaşı rı q k i, dü nya birliyi h:ı qiq:ı ti bilsin. Dü nya h:ı qiq:ı ti bil:ı nd:ı n sonra biz d:ı ö z iş imizi bil:ı ciyik. Dü nya h:ı qiq:ı ti ona gö r:ı bilm:ı lidir ki, biz sabah e rm:ı ni işğ alı na q arşı h:ı r:ı k:ı t:ı keç:ı nd:ı , torp aqları mı zı işğ aldan azad e d:m d:ı dü nya onları n yalanları na, gö z yaş ları na inanı b bizi qı naması n. Q oy yalan ayaq tutub ye rim:ı sin, haqq ilzü lm:ı sin, :ı dal:ı t z:ıfa rç alsı n! .

27

KARABAG: BELLEK KİTABI

Ön Söz herkes bilmeli ve umıtmamalıdır. Yeryüzü hepimizin evidir. Bu evin herhangi bir yerinde baş veren Bunu

.

olaylar işlenen suçlar, yapılan haksızlıklar her birimiz için

tehlike arzetmektedir.

Suçluların, işgalcilerin ve sa ldı rganların isimlerini kimliklerini gizletmeden kamufle etmeden seslendiımeli, işlenen suçların ve suçluların

oluşturduğu tehlikeler ile birlikte mücadele etmeli, onlar birlikte yok etmeli, ve cezasını yine birlikte venneliyiz. Bu süreci iy i takip edip iyi anlamalı, iyi tanıyarak, hafızalarımıza kazınan suç ve suçluları,hafızalarımızdan çıkannamalıyız ki, o, bir daha herhangi başka bir yerde tekrar edilmesin. Ülkesine, milletine, dinine bakılmaksızın her birimiz bu geze gen in kaderi iç in sorumluluk taşıyoruz. Yaşadıklarımızı ve gördüklerimizi "Bellek kitabı" adlandırdığunız beyni mize birinci derece de hatırlanacaklar şekilde ka ydederek, unutm ama l ıy ı z .

Herkes bilmelidir ki, "Dağlık Karabağ sorunu" denilen mesele

aslında

"çatışma"

yada

Ennenistan'ın Azerbaycan'a karşı

"mesele"

28

Karabağ başladığı bir

başlattığı,

topraklarını Azerbaycan'dan kopartmak için,

değil,

savaştır. Ennenistan bu ilan edilmemiş savaşı l 988 yılı Şubatın 13 ün de başlatmış, l 994 12 Mayıs'ta ateşkes rejimi hayata geçirilinceye kadar, bu 6 yıl içerisinde Azerbaycan'ın Birleşmiş Milletler tarafından tanınan topraklarını işgal etmiştir. Dağlık Karabağ. onun çevresindeki 7 bölge, Nahcivan Özerk Cumhuriyetinin 1.

Kazak bölgenin 7 köyü de dahil olmak üzere. bu işgnl altındaki toprakların toplam alanı 14 bin kilometre kareyi kapsamaktadır. Azerbaycanlıların yaşadıkları 890 ş ehir kasaba, köy yani Azerbaycan topraklarının yüzde 20'sibugün işgal altındadır. Tek bir Azerbaycanlının bile yaşamadığı öz be öz kendi topraklarımız olan, bu yerleşim birimlerinin, neredeyse hepsi bugün harabe durumundadır. Üç yüzbinden fazla Azerbaycanlı 3 bin yıl önce yaşamaya başladıklnrı ve şimdi Ermenistan adlandırılan arazilerden, 700 binden fazla Azerbaycanlı ise Dağlık Karabağ ve onun çevresindeki yerleşim birimlerinden silah zoruyla zorla sınır dışı edilmiştir. .

Ennenistan Azerbaycan topraklarını kendi gücüyle değil, Rusya'mn askeri ve siyasi desteği ile işgal etmiştir. Ermenistan'ın bu cinayetleri güya Dağlık Karabağ'daki Ennenilerin tek başına yaptığı ile ilgili yaydığı malumatlar da yalandır. Bir avuç Enneni bu kadar araziyi asla istila edemezdi. Gerçek şu ki, Ennenistan Dağlık Karabağ Ennenilerini,işgal ideallerinin yardımıyla Rusya'mn ederek, üzerinekamufle 29

Azerbaycan'ın topraklarını işgal etmıştır. Ermenistan'ın işgalci savaşı sonucunda 30 bine yakın Azerbaycanlı öldüıiildü, 50 binden fazla ise sakat bırakıldı. Ermenistan silahlı birlikleri muharebe sırasında soykırım ve etnik temizlik politikası yüıiitmüş, toplu katliamlar yapmışlardır. Ermenistan silahlı birlikleri 1988 yılının Kasım'ında Ermenistan'ın Quqark ilçesinde 70 Azerbaycanlıyı katletmiştir. 1990 yılının Temmuzun 11 in de Terter -Kelbecer yolW1da araç konvoyuna saldırıp, 1 4 kişiyi öldürmüşlerdir. l 990 yılı Ağustos 'un 1 0 un da Tifüs-Ağdam otobüsünü patlatarak, 20 kişiyi öldürdüler.

Aynı gün Şemkir-Gence otobüsünün patlatılmasında ise 1 7 kişi öldü. 1 990 yılı Ağustos'un 20 sin de Kazak bölgesi Bağanis Ayrım köyüne yaptıkları saldırıda, köyde taş üstünde taş bırakmazken, 5 kişiyi kendi evlerinde diri diri yakmışlardır. 30 Mayıs 199 1 yılında Moskova-Bakü trenine yapılan bombalı saldırıda 1 1 kişi. 3 1 Temmuz 1 99 1 'de yine Moskova-Bakü trenineyapılan aynı tipli saldırıda ise, 16 kişi hayatını kaybetmiştir. 20 Kasım 1991 yılında Hocavend bölgesi Karakend köyü üzerinde seyir halinde ki helikoptere düzenledikleri ve helikopterin patlamasıyla sonuçlanan saldında,Azerbaycan'ın devlet adamları, Rus ve Kazak aracılar da dahil olmak üzere 22 kişi hayatını kaybetmiştir. 8 Ocak 1 992'de Krasnovodsk­ Bakü feribotunun patlatılmasında ölü bilançosu, 25 kişi (Krasnovodsk:Türkmenistarun sahil şehiri şimdi ki adı 'Türkmenbaşı'). 28 Ocak 1 992 yılında Şuşa şehri 30

semalarında, çoğunluğunu katliamdan kaçan kadın ve çocukların oluşturduğusivil helikoptere yapılan saldırıda 41 yolcu ve 3 uçuş personeli öldürüldü. 1 7 Şubat 1 992 yılında Karadağlı köyünün işgali neticesinde, 77 köy sakiniçeşitli yöntemlerle öldürülürken, 28 kişi diri diri toplu olarak açılan kuyuya bastırıldı, l 1 7 köy sakini ise esir götürüldü. l 992 Şubat 25 i 26 ya bağlayan gece Hocalı şehrinin yok ediliŞin de, 63 ü çocuk, 1 06 sı kadın, 70 i yaşlıolmak üzere toplam 6 l 3 sivil vatandaşımız, akla sığmaz işkence ve gaddarlıkla katledilmiştir.Tarih 7 Nisan l 992 yi gösterirken Kelbecer ilçesi Ağdaban köyü istila edilerek yıkılmış, 8 ihtiyar, 7 kadın, 2 çocuk 1 7 kişi diri diri yakılmak üzere toplam 67 köy sakini öldürülmüştür. l 993 Şubat 28 de Kislovodsk-Bakü yolcu treninin patlatılması, 1 1 kişinin ölümüne imza atmıştır. 1 994 Mart'ın 1 9 un da Bakü metrosu 20 Yanvar (ocak) istasyonundaki saldırının neticesinde ki patlamada ise 1 3 kişi hayatını kaybetti.

Tüm bunlar Ermenistan silahlı birliklerinin gerçekleştirdikleri askeri suçların küçük bir parçası olmasına rağmen, bunlar da Ermeni vahşeti, yırtıcılığı, işgalciliği hakkında beynimizde net bir fikir oluşmasına yetiyor. Bizim isteğimiz, dünya, Ermenilerin gerçek yüzünü tanısın, Karabağ gerçeklerini bilsin ve Azerbaycan'ın haklı davasına destek olsun.

31

Ermeni sahtekarlığı ve yalam

Rus Çarı 1. Nikolay 1 828 yılında Alban Kilisesi'nin Enneni kilisesine tabi ettirilmesine dair fennan vermesiyle birlikte. Ermeniler tüm Alban varlıklarını hızla ennenileştirmeğe başlayarak. bu anıtların Ermenilere ait olduğunu ilan ettiler.

Ermeni yazarı A.Lalayan (19 1 8-1920 yıllarını kastederek) yazıyordu: "... Türk kadınlarının ve çocuklarının, yaşlıların ve bebeklerin imha edilmesinde, Taşnak çeteleri azami gayret gösteriyordu. Enneni Taşnak çetelerinin ele geçirdiği Azerbaycan köyleri canlı insanlardan temizleniyor ve tanınmaz haldeki ölülerle dolu viraneye çevriliyordu ".

Rus yazarı N.Şavrov "Kafkasya'da Rus işine tehlike" adlı kitabında yazıyordu: " 1828 yılından 1830 yılına kadar Kafkasyaya İran'ın Hoy, Salmas ve Marağa vilayetlerinden 40 bin Enneni ve 84600 Türkiye Ennenisi aktarılmıştır, onlar Enneni milletinin az yaşadığı Yelizavetpol (Gence) ve Erivan (Revan) vilayetlerinin en verimli topraklarında yerleştirilmiştir ". Aslında bunu 1 986 yılında Erivan'da Ennenilerin kendilerinin yayınladığı "Ermenistan ve çevre bölgelerin yer adları sözlüğü "kitabı da onaylıyor. Orada gösterilen, Ellllenistan bölgesindeki köylerin yüzde 70 den daha fazlasında ,

32

"önceki sakinler 1 828- 1 829 yıllarda Türkiye ve İran'dan gelmiş Mültecilerdir". Çarlık Rusyası 1 836 yılında Alban kilisesini kapatarak. onun malını ve kilise yönetimini Ermenilere havale etti.

Tar, zuma, balaban, kaval, tef (def), davul gibi Türk müzik aletleriniözümseyerek "Ermeni kültürü" ne dahil edildi. Ermeniler AZôRBAYCANLILARIN SOO'den fazla halk türkülerini, şair ve bestecilerin eserlerini ermenileştirmişlerdir.

Son işgal sırasında Em1eniler 27 müze ve bir o kadar da resim galerisinden 1 00 binden fazla eseri Ermenistan'a götürdüler. Onlar binlerce yer isimlerini değiştirmişler, 300'e yakın cami, türbe, ziyaret ve diğer anıtları tamamen dağıtarak 200 ün üzerinde tarihi ve mimari abideyi, bir tarihi mimarlık dukusunu imha ettiler.

Ermenilerin tarihi bilime değil, mitolojik efsanelere dayanır. Onların dediğine göre, güya ulu ataları Hayk Nuh'un torunlarından olup, bazı alunaklarsa daha derine giderek, Adem'in karısı Havva'nın Ermeni olduğunu söylüyorlar. Oysa bilim adamları Ermenilerin eski tarihi ile ilgili hiçbir kaynak bulamadıklarını açık itiraf ediyorlar. Ermeni tarihçisi Karakaşyan kendisinin 11 Doğu meselesi tarihi 11(Londra, 1 905) kitabında yazıyor ki," Ermenilerin geçmişi hakkında tarih veya salname sayılabilecek bilgiler yoktur 11• Rus tarihçileri İ.Dyakonov ve N.Şavrov bilimsel şekilde kanıtlamıştırlar ki, emeniler M.Ö. birinci binyılın 33

başlarında Dicle ve Fırat nehirlerinin yukan bölümünde şekillendiler.

tarihçisi

Ermeni

Kapançıyanın

araştınnalanda gösteriyor ki, Ermenilerin ilk yeri Fırat, Çoroh ve Aras nehirlerinin yukarı kısmındaki bölgelerde, yani şimdiki Türkiye'nin doğusunda ve lrak'ın kuzeyinde olmuştur. Diğer Ermeni yazan Nalbandyan da bu

fikri

doğrulamaktadır. Bunlar Ennenilerin Güney Kafkasya'ya

göç ettiklerini onaylamaktadır.

Ennenistan Bilimler i. Orbelyan,

Akademisi Sovyet döneminde ki ilk Başkanı

"şimdiki Dağlık Karabağ ortaçağ Albanyasının, sonraları Azerbaycan'ın bir parçası olmuş, daha sonraları Enneniler tarafından istila edilmiştir" diyerek gerçekleri kayıt altına almıştır.

Başka bir versiyona göre Haylar tarihte "taşyonan", "inşaatçı" olarak da taktim ediliyorlar. Onları aslında Asur ve Urartu arasında M.Ö. birinci binyılın başlarında yapılan savaşlar sırasında köle olarak alıp satıyorlardı. Onlardan ağır

inşaat

işlerinde

kullanıyorlardı.

Enneni

yazarı

Moisey Horenatsi itiraf ediyordu ki, "biz küçük, çocuk, zayıf ve çok durumlarda başkalarının hakimiyeti altında yaşamış halkız".

V.Veliçko 1904 yılında yazdığı "Kafkasya" kitabında belirtiyor: "Karabağ'ın Ermeni adlandırılan çok az sayıda nüfusu dağlı ve Türk aşiretlerinden türemiş ve önce ermenileştirilmiştir".

34

3-4 asır

Kari Marx ise daha farklı pencereden yanaşarak; dünya

hanımlarının bir kısmı Ermeni kadınlarının kocalarına ihanet etme tecrübelerini öğrenmeye gayret gösteriyorlar ... , genç Ermeni kızları kendi bakireliğinden öyle erken, öyle hevesle imtina ediyorlar ki, sanki bu imtina ile sadece üstlerine konmuş tozu silkeleyerek temizleniyorlar " diyordu. Ermeni kadınların bu rolü aslında başka milletlerin ermenileştirilmesinin bir yolu idi. Ermeni kadınları "faaliyetlerini" bugün de sürdürüyorlar. 2004 yılına ait olan bir bildiride belirtildiğine göre, aynı yıl da Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Mısır, Suriye ve Türkiye'den kanunsuz yolla Ermenistan'a fuhuştan 4 milyon dolar para girdi. 2006 yılında bu rakam 9 milyona, şu anda ise 1 O milyon dolara ulaştı.

Ermeni dilinin söz rezervinin yüzde 65 eski Farsça, Pehlevi, yüzde 30'u Suriye-Kilikya kökenli, sadece yüzde 5 i kendilerine ainir. Ermeni yazarı R.Açaryanın l 984 yılında yayınlanmış olan "Sovyet Türkolojisi" kitabında gösterilen, Ermeni dilinde 4200 civarında Türkçe kelime vardır. Ermeni alimi Avetisyan, Ermeni soyadlarının yüzde 26,3 ü Ermeni kökenlidir, kalan isimlerin 1 94 ü Fars, 1 13-ü Türk, 1 1 1 -i Arap, 60'ı Yunan, 54-ü Yahudi, 44' ü diğer dillerden alıntıdır diye bildirmiştir. Ermeni papazı Nerses ise özellikle vurguluyor ki, eski Ermeni dilinin yapısı tatar (Azerbaycan) dilinin kuruluşundan alınmıştır.

35

Ermeni kültürü,

özellikle de şiir ve müziği sadece XIX yüzyılda Azerbaycanlılann doğrudan etkisi altında şekillenmeye başlamıştır. Ortaçağ Ermeni yazan Moisey Horenatsiye göre, "eski bayların (Ermenilerin) bilime, müziğe hevesleri yoktu, ona göre de bu akılsız, cahil ve vahşi insanlar hakkında bahsetmek gereksizdir". Rus bilim adamı İ.Şopen. benzer görüşleri xıx. yüzyılda seslendiriyor: "Eğer geçmişte bayların (Ermenilerin) bahse konu milli dansları olmuşsa da. şimdi onu tamamen unutmuşlardır, bu gün kullandıkları halk danslarını Tatarlar (Azerbaycanlılardan) ve dağlılardan almışlardır".

Ermeniler Sovyet döneminde Ermenistan denilen bölgelerde yer adlarının yüzde 50-60 oranını, 90'1ı yılların başlarında ise hem Ermenistan'da, hem de istila ettikleri diğer Azerbaycan topraklarında yer isimlerini toplu şekilde değiştirmişlerdir. Ama tarihin izlerini silmek o kadar kolay değil.

S o vyet araştırmacı Q. Anoxin 1 970-1 980 yıl ları arasında bölgede geniş araştırma çalışmaları düzenlemiş, keşif ( 1 98 1 ) kitabını yapmış ve " Malıy Kafkaz" yazmıştır.

Burada Ennenistan ve Gürcistan topraklarındaki çok sayıda Azerbaycan yer adları kaydedildi.

Ermeniler höyük, dekoratif sanat örneklerini, at, koç figürlerini, Kabir anıtlarını, türbeleri, camileri, ziyaretleri, sarayları, müzeleri, yerleşim evlerini bir kural olarak yok ediyor ve bununla Azerbaycanlıların izlerini silip 36

Enneniler, bu bölgelerde denildiğinde haçkardan başka hiç bir ad çekemiyorlar, çünkü, başka hiçbir şeyleri olmadı. Azerbaycanlılara gelince ise bakın kaç isimde anıt

kaybetmeye

çalışıyorlar.

herhangi bir abideler olduğu

aittir.

l 990'1arın başlarındaki işgalden sonra Ermeniler bu bölgelerde 1 700 tarih ve kültür anıtının adını değiştirerek ennenileştirdiler. 600 Alban dönemine ait Manastırı, bazilika ve diğer tapınak tipi anıta Ermeni Manastırı adı verilmiş, 500 isimde ibadet hane, gözlem istasyonu, kale burçlarında ki hücreler Ermeni Kilisesi gibi sunulmaktadır . Karşılaştırma için diyelim ki, Ermenistan'ın kendi topraklarında bu sayıda kilise ve manastır mevcut değildir. Tüm bunlar yetmezmiş gibi, işgal altındaki Azerbaycan topraklarında 15 yeni kilise de inşa etmişlerdir.

Enneniler işgal enikleri Azerbaycan topraklarından 1 OO'den fazla taş duvar yazıları, oymaları anıtların üzerinden sökerek Ermenistan'a götürdüler. 850 den fazla at, koç figürleri, anıt mezarları ve diğer inanç merkezleri yok edildi. 450 mezarlık tamamen, 200 mezarlık ise kısmen yıkılmış, bu mezarlıklardan 5000 civarında menner baş ve ayak taşları sökülüp götürüldü. 200'den fazla tarihi ve mimarlık abidesi yıkılarak yarasız hale getirildi.

Tarihten malumdur ki, XlX yüzyılın başlarına kadar Karabağ'da hiçbir Enneni Kilisesi olmamıştır. XIX 37

yüzyılın başında Şuşaya gelen Rus askeri birliği kendileri için kilise yaptılar. Azerbaycanlı yazar Hasan İhfa Alizade "Şuşa'nın tarihi" kitabında bu olayı şöyle yansıtıyor: "Yukarı cami şehir meydanına bakıyordu, meydan ve Rasta pazarı pazar başına doğru 3 00 metre uzanıyordu.

Pazar başında Adliye binası inşa edilmişti ... Rus askeri birlikleri bu binaya zil asıp. kule dikip Rus askeri Kilisesi haline getirdiler. Bu kilise Sovyet dönemine kadar açıktı ".

Sonraları Enneniler bu kiliseden istifade ettiler. l 992 işgalinden sonra ise adını Enneni Kilisesi olarak değişerek yeniden inşa ettiler.

Ermeniler meskunlaştıkları alanlarda, hem Ermenistan, hem de işgal ettikleri topraklarda Azerbaycan halkına ait taş, kaya, duvar yazıları, süsler, çizme, kabartma yöntemi ile işlenmiş taşları, aynı zamanda milli, dini sembollerin taş, kaya üzerindeki örneklerini toplu olarak imha ettiler. Şimdi de bu işi sürdürüyorlar.

Ermeniler Alban dönemi mimari abidelerin üzerindeki süsleri, bezekl i yazıları değiştirerek, Ermeni eserleri gibi sunmaktadırlar. Onlar "eski Ermeni haçkarları" terimini uydurarak uluslararası kamuoyunu kandırıyorlar.

Ermeniler Alban devleti ve Alban kültürünün varlığını inkar ediyor, bu bölgede sözde Alban değil, eski bir Ermeni devletinin olduğuna dünyayı inandırmaya çalışıyorlar.

Azerbaycan Albaniyasında Hıristiyanlığın ilk dönemi için karakteristik olan kilise binaları vardı. Bu kiliseler 38

dikdörtgen ibadet salonu olan bimcfli (bir bölümlü) tapınaklardı. Bu tür tapınakların üstü çift basit taşla örtülürdür. Amavutluk'un mimarisi tarzında "dairesel tapınaklar" denilen hususi çeşitte ki kiliselerde yaygındı. A lbanyanın Hıristiyanlık mimarlığının en kitlesel biçimi ise sovmeedir. Sovmeeler kervan yollan kenarında küçük bir şapel rolünü oynasalar da, aslında anıtsal yapılardı. Onların duvarları bir kural olarak zarif desene sahip nişan taşları ile süslenmiştir.

Alban döneminin en kanna şık yapılı yapıları manastırlar idi. Bu yapıların sadece Albanalara özgü özellikleri var. Onlar geniş arazili, bileşik şekle sahip, geniş salonu, sıra sütunları ile birkaç nefe (bölüme) bölünmesi ile diğerlerinden farklıydı. Bu anıtlar Ermeni dinine uymuyor.

Gürcü yazan A.Çavçavadze "Enneniler ve kan ağlayan taşlar" kitabında yazıyordu: "Ermeniler yerli Albanlar grigoryanlaştırarak bu arazileri "hayk ü lkesinin bir parçası"olarak adlandırdılar.

Bunun hepsi yalandır. Ermeniler vaktiyle gelip sığındıkları Azerbaycan topraklarını "Doğu Ermenistan" adlandırarak, bu arazileri tarihi vatanları , yerli kültür merkezleri gibi uydunnalarla kendilerininkileştirmeğe çalışıyorlar ".

Her yılın yaz aylarında Ennenistan'dan gelen tarihi keşif grupları Hocalı, Ağdam, Hocavend, Şuşa, Kelbecer, 39

Kerkicahan. Hankendi topraklarındc. ki höyükleri söküyor. yıkıyor. kazı sırasında bulunan tüm arkeo loj ik numuneler de dahil o lmak üzere. özellikle

ev

eşyaları. iş aletleri. a\

silahları . ziynet eşyaları. kişisel eşya

vh.

Ermenistan'a

taşıyıp götürüyorlar.

Ermeni basını 2006 yazında büyük bir patıı11 gürültüyle yaydığı malumana. Dağlık Karabağ'ın Askenın bölgesinde sözde Enneni hükumdan il Tiqranın mezarı bulundu. Çok geçmeden "arkeologlar" bu bilgiyi yalanladılar ki, bilim adamları arazinin yerini yanlış hesaplamışlar. Söz konusu bulgu Askeran ilçesinde değil, Ağdam ilinin Şahbulak bölgesindedir. Bundan sonra ise yaydıkları bilgilerde Şahbulağın adını değişerek "Tiqranakert" koydular. il Tiqranın isminin bu topraklara bağlı çekilmesi çok komikti. Bu bölgede Ermeni elementi bu dönemlerde ümuıniyetle yoktu. l l Tiqranın başkanı olduğu devlet tamamen başka bölgede idi. İ.Dyakonov "Enneni halkının ilk tarihi" ( "Predistoriya ar myanskoqo naroda") kitabında yazdığı , Ermeniler Yukarı Fırat vadisinde yaşamışlar, bu araziler daha sonra Urartu, Med ve İran-Ehemeni devletlerinin himayesine girdiler. Ehemeni devletinin yıkılmasından sonra Ennenilerin Yukarı Fırat vadisinde ufacık bir beylik kurmuşlardır. Aslen parfıyalı olan il Tiqranın zamanında (M.Ö. 1 yy) bu beylik biraz güçlenerek, komşu arazileri işgaletse de, çok geçmeden bölgeye sefer düzenleyen Romalı komutan Pompei'nin darbeleri altında dağılıp yok olmuştur. il Tiqranın 40

kabrinin

Karabağ'da,

yani

Ermeni

beyliğinin

topraklarından 1 000 kilometrelerce uzakta aranması ıse sadece hasta hayal sonucu olabilir. Şahbulakta bulunanlar ise yerel kale kompleksinin bir parçasıdır.

Bu kale Azerbaycan Karabağ Hanlığı'nın

kurucusu Penah Han tarafından

1 75 1 - 1 752 yıllarında inşa

edilmiştir. Sovyet döneminde kalenin bir bölümü restore edilmiş, Azerbaycanlı işadamlan tarafından turizm objesi olarak kullanılmıştır.

Bu, anlaşılır bir kanıttır.

İsteyen

yabancı uzman her zaman gidip kontrol edebilir. Buradan bulunanları

"Tiqranakert

şehri"

gibi

sunmak

ise

Ennenilerin dünyayla bir kez daha alay etme çabasıdır.

Enneni sahtekarlığına maruz kalmış diğer anıt Genceser (Qanzasar) manastır kompleksi.

Bu anıt Azerbaycan'ın

Kelbecer

Vengli

bölgesinin

bulunmaktadır.

Manastır

1 21 6- 1 240

köyünde

yılları

arasında

Azerbaycan'ın Haçen vilayetinin Alban kökenli Hıristiyan hakimi Hasan Celal tarafından inşa edildi.

O, Azerbaycan

Albaniyasında uzun süre iktidarda olmuş Mehraniler hanedanının

1 26 1

soyundandır.

yılında

Moğolların

saldırısı sırasında öldü. Hasan Celal ve onun soyundan olan Alban katolikleri burada defiıolundu.

Gencesar Manastırı

1 5 1 1 -yılından 1 836 yılına kadar (yani

Rusya hakimiyeti tarafından bağımsızlığı kaldırılıncaya kadar) Alban Hıristiyanlarının ikametgahı olmuştur.

41

Genceser Manastırı Enneni mimari yapılarından tamamen farklıdır. Fakat Enneniler bu manastır kompleksinin duvarlarındaki süs ve kompozisyonları değiştirmiş, bir çok yazıları silerek yeniden başka bağlamda yazmış. duvarlarda aşağıdan yukarıya dek Ermeni yazıları eklemişlerdir. Hatta Hasan Celal'in kabrinin üstündeki göğüs taşını kırarak üzerindeki yazıları okunmaz hale getirmişler ve oraya Ermeni dilinde yazılar ilave ettmişlerdir.

Ermenilerin saçma iddialanndan biri de Şuşa'nın "Ermeni şehri" olması ile ilgilidir. Ama kendileri de buna inanmıyorlar, geçenlerde bir Enneni gazeteciyi Şuşa'da olduktan sonra üzülerek itiraf ediyordu ki, "tüm çabalarımıza rağmen, Şuşayı ermenileştiremedik, burada her yerde Azerbaycanlı ruhu hakim" . Şuşa, Ermenilerin dediği gibi, güya göçebe Türkler tarafından işgal edilmedi, burada hep Türkler, Azerbaycanlılar yaşadı. Bu, tarihtir, tarihin üstünden kimse çizgi çekemez. Şuşa Türklerin, Azerbaycanlıların eski yerleşim yeri olup, XVIII yüzyılda ise Azerbaycan Karabağ Hanlığı'nın merkezi oldu. Şuşa merkez olduktan sonra ilk 9 mahallesi şehrin alt kısmında inşa edildi ve Aşağı Mahalle adlandırıldı. Biraz sonra şehrin doğu kısmında 8 yukarı mahalle oluştu. Bu mahallelerin her birinde mahalle camileri, medrese, hamam, dükkan ve çeşmeler faaliyet gösteriyordu. Şehrin

42

daha sert rölyefli batı bölümünde Rus işgalinden sonra 1 2 mahalle daha kuruldu.

Yerkürede yaşam ne zamansa sönerse, bu sönmüş gezegenden bir bellek kitabı kalırsa, bu kitap da çeşitli milletler, toplumlar hakkında "en" başlığı ile karakteristik özellikler kaydelecek olursa, o zaman Ennenilerin bu kitaba en yalancı, en sahtekar, en vahşi toplum gibi düşeceğine emin olabilirsiniz . Bu nedenle bugün Ennenilerin yazdıklarını okuyanlara, gösterdiklerine bakanlardan, dediklerini dinleyenlerden bir ricamız var, onların söylediklerine, yazdıklarına, gösterdiklerine inanmayın, en azından bir kere kontrol edin, o zaman emin olacaksınız ki, biz haklıyız.

Ermenilerin

Azerbayca11/ılara

karşı

11efreti11i

ve

vahşilikleri11i ymısıta11, birçok o/gularda11 sadece bir kaçım dikkate sunuyoruz:

Çok yerde halk silahları olmadığı için canlarını kaçmakla kurtarıyordular. Erivan şehrinin Menkus köyünde yaşlı bir kişi olan Nevruz Kazım oğlu, 1 905 yılı Haziran ayında köyü terk eden ahaliye: "Nereye kaçıyorsunuz? Başka milletlerin yanında bizim başımızı önümüze eğdinnek mi 43

istiyorsunuz? Siz bu kaçışla Ennenilerden kurtulacağınızı mı zannediyorsunuz? Bunlardan korkup kaçtıkça, bunlar daha da vahşileşerek sizi öldürene kadar peşinizi bırakmayacaklar "diye seslenerek, onları vazgeçinneğc çalışıyordu. Enneniler köye girdiğinde Nevruz bey sonuna kadar savaşarak, esir düştü.

Ennenilerin ağır işkencelerinden sonra, Tirabat köyünün papazı Ayrapet tarafından kafası kesilerek şehit edildi.

Akdere ilçesinin Umutlu köyü halkı o zaman çok vahim katliama maruz kalmıştı. 28 Aralık l 905 yılında, 500'den fazla kişi komşu köylere sığınmak için kaçarken, yolda komşu Ermeni köyünün muhtarı Abram ile karşılaşırlar, Abram onları kandırarak kendi köyleri olan, Ayvalı köyüne götürür. Gece onlara her taraftan hücum eden Enneni çeteleri, bütün erkeklerin kafalarını diri diri keserken, eşlerinin bir bölümünü alıkoyup, kalanları öldürdüler. Öldürülen kadınların arasında hamile olanların karınlarını hançerle yardılar. Alıkonulanlar arasında ki bir annenin gözleri önünde 4 çocuğunun başlarını diri diri kestiler. Bu hücumdan sadece 30 kişi canını kurtarıp kaçabildi.

Ordubat'ın Sakarsu köyünde Enneniler, 62 kadının ve bir çocuğun cesetlerini doğrayarak bir yere yığmıştılar. Molla Hasan Efendi'yi parça,parça etmişlerdi. Hasan Efendi'nin öldürüldüğü yerde bir kilim parçası bulundu. Kilimi kenara çektiklerinde öldürülen 15 bebeğin kesilmiş başları ve birbirine karışmış bedenleri ortaya çıktı.

44

Şuşa Kalesi'nin doğu tarafında sonraları Bağırqan Dağı denilen yerde bir yüksek kaya vardı. Orada Avan adlı Enneni'nin çetesi yerleşiyordu. Avan' ın emriyle nerde bir Müslüman Türk yakalansa oraya götürülüyordu.

Yakalanan Müslüman Türkleri orada soyunduruyor. boynunun arkasında ki deriyi biraz soyup. soyulan bölüme delik açtıktan sonra, ağacın dalını eğip derinin soyulmuş bölümünde ki deliğe takarak dalı bırakıyorlardı. Hızla yukarı kalkan dal adamın derisini diri diri soyup çıkarıyordu. Aynı kişinin bağırtısı göğe yükseliyordu. O yüzden de halk bu dağa "Bağırgan" adı vermişti.

1 9 1 8 yılı Mart ayında Bakü katliamlarına tanık olmuş Kulner soy isimli bir Alman 1925 yılında kendi ülkesinde " Ermeniler, Türk mahallelerine giriyor, kar�ı larına çıkan herkesi öldürüyor, kılıçla parçalıyor, süngü ile delik deşik ediyorlardı. Evleri yakıyor, çocukları yanan evlerin içerısıne atarak, onların diri,diri yanmalarını seyrediyorlardı. Üç-dört günlük bebekleri süngülerin ucuna takıyordular. Katliamdan birkaç gün sonra bir kuyudan çıkarılan 82 Müslüman cesedinin kulakları, burunları kesilmiş, karınları yırtılmıştı" diye yazarak Enneni vahşetini gözler önüne seriyordu.

Zengezur'un Tat köyünde Ermeniler kendi doktorlarının muayenesi sonucunda, sağlıklı görünen Müslüman erkek ve kadınların başlarını diri,diri kesip kanlarını özel kaplarda topluyordular. Aynı köyden 70 çocuğun kamlarına süngü geçirip yolun kenarında ki trafik 45

çizgisinde dizmiştiler. Yine aynı köyden İbrahim isimli bir gencin elini kolunu bağlayıp, canlı,canlı köpeklerin önüne atarak, köpeklerin onu paramparça edişini bir caninin şehvetiyle seyretmişlerdi.

Ermeniler Zengezurun Ferecan köyünden Hasan ve Hasan Ali adında 2 kardeşi ele geçirirler. Hasan'ın ayaklarına nal çakarak, kızdırılmış şişlerle gözlerini oyar, sonra balta ile el ve ayaklarını doğramıştırlar. Hasan Alinin vücudunu ise çanlı,canlı parçalayıp yerlere atıyorlardı.

Bu örnekleri, yüzlerle binlerle çoğaltabiliriz. Bunlar, sadece bir kaçı.

46

Hocalı soykırımmm küçük kurbanları:

- Orucova Hatıra, Ali kızının (8 yaşında) omuzu. göğüs kafesi, akciğeri ve kaburgası kurşunlanarak parçalanmasına rağmen, mucize eseri sağ kalmıştır.

- Abdullayeva Vüsale, İlham kızının (4 yaşında) onnanda saklanırken, don vurduğuna göre her iki ayaklarının pannaklan kesilmiştir.

- Abışova Çinare, Nazim kızı ( 1 O yaşında) esir kalmıştır, akıbeti bilinmemektedir.

- Ağayev Vüsal, Settar oğlu ( 1 O yaşında) Ketik onnanında kurşun yarasından öldü, cesedi orada kalmıştır, almak mümkün olmamıştır.

- Ağayarova Sevinç, İsa kızı (7 yaşında) 1 1 yaşındaki kardeşi Nebi ve 6 yaşındaki kardeşi Roman'la Dehraz onnanında kalmışlar, akıbetleri hakkında hiç bir bilgi yoktur.

- Caferov Samir, Tacir oğlu (5 yaşında) Enneniler tarafından rehin alınmıştır, akıbeti hakkında hiçbir şey bilinmemektedir.

- Çobanova Nezaket, Taptuk kızı (8 yaşında) Karakaya yakınlarında katledilmiştir.

- Alekberov Sehavet, Tevekkül oğlu (9 yaşında) kurşunlanarak öldürülmüştür.

- Aliyev Elgiz, Firdevsi oğlu (8 yaşında) 1 O yaşındaki kardeşi Elçinle birlikte kayıplara karışmış, akıbetleri hakkında bilgi yoktur.

- Aliyev Elşen, Ebil oğlu (5 yaşında) "Alazan" roketinin mennisi ile öldürülmüştür.

47

- Aliyeva Yegane, Muharre m kızı (altı aylık) düşman mennisi ile öldüıiilmüştür.

- Emirova Yegane, Tevekkül kızı (6 yaşında) Karakaya yakınlarında Enneniler tarafından katledilmiştir.

- Azimov Natik, Abbaskulu oğlu (6 yaşında) Nahçıvanik yakınlarında katledilmiştir.

- Hasanov Elgün, Nazim oğlu (4 yaşında) Nahçıvanik yakınlarında katledilmiştir.

- Hasanova Aygün, Nazım kızı (altı aylık) Nahçıvanik yakınlarında katledilmiştir.

- Hüseynova Meral, Kamil kızı (6 yaşında) Nahçıvanik yolunda öldürülmüştür.

- Halilova Lale, Tahir kızı (4 yaşında) Hocalı yı terk ederken öldürülmüştür.

- Kasımova Resmiye, Ağa kızı ( 1 1 yaşında) Hocalı faciası sırasında kayıplara karışmış, akıbeti bilinmemektedir.

- Kamberova Esmira, Sefer kızı (7 yaşında) Hocalı da katledilmiştir.

- Kuliyev Samir, Taleh oğlunu (2 yaşında) Ermeni subayı, tüfeğin kundağı ile kafasını parçalayarak, katletmiştir.

- Kuliyeva Nurane, Karyağdı kızı ( 1 3 yaşında) kayıplara karışmış, akıbeti hakkında hiçbir bilgi yoktur.

- Kuliyeva Revane, Karyağdı kızı ( 1 6 yaşında) kayıplara karışmış, akıbeti hakkında bilgi yoktur.

- Kuliyev Şükür, Karyağdı oğlu (7 yaşında) kayıplara karışmış, akıbeti hakkında bilgi yoktur.

48

- Kuliyeva Sevinç, Ekber kızı (8 yaşında) katledi lmiştir.

- Mehdiyeva Aysel, Murat kızı (5 yaşında) Nahçıvanik yolunda katledilmiştir.

- Mehdiyeva Gülmire, Murat kızı (2 yaşında) Nahçıvanik yolunda katledilmiştir.

- Muradova Ayşen, Zöhrap kızı ( 1 yaşında) Hocalı faciası sırasında Ennenilerin attıkları roket mermisi ile öldürülmüştür.

- Nebiyeva Meral, Kamil kızı (8 yaşında) Hocalı civarında katledilmiştir.

- Orucova Hayale, Telman kızı (6 yaşında/ Nahçıvanik yakınlarında katledilmiştir.

- Orucova Natevan, Nebi kızı (2 yaşında) katledi lmiştir.

- Safıyev Sarvan, Elhan oğlu ( 1 yaşında) Nahçıvanik onnanında soğuktan donup ölmüştür.

- Şükürova Antika, Vaqif kızı ( l yaşında) Hocalı yakınlarında katledilmiştir.

- Veliyev Ağasif, Zakir oğlu (6 yaşında) Nahçıvanik civarında katledilmiştir.

- Yusifova Natevan, Penah kızı (5 yaşında) Hocalı da katledilmiştir.

- Zeynalova Aynure, Tevfik kızı (6 yaşında) onnanda katledilmiştir.

49

366. Alayın Hocah soylunnuna katılmış subay ve Sancak heyeti:

- Zarviqarov Yuri Ywyeviç. Alay komutanı.

- Çitçiyan Valeri İcakoviç. Alay birinci Taburunun Karargah Komutan yardımcısı, binbaşı.

- Aqriyan Vaçagan Qriqoryeviç. Alay istihbarat komutanı, binbaşı.

- Ohanyan Seyran Muşeqoviç. Alay 2. taburu'nun komutanı, binbaşı.

- Arutyunov Alexander Aleksandroviç. Alay birinci Taburunun komutanı, binbaşı.

- Akopyan Nerses Qrantoviç. Rota komutanı, Üsteğmen.

- Arutyunov V ladislav Vladimiroviç. Rota amiri, kaptan.

- Beyleryan Annen Volodyeviç. Teknik, Sancağı.

- Ayrapetyan Vaçik Qurgenoviç. Starşina.

- Mirzoyan Vaçik Qrantoviç. Starşina.

- Şixanyan Andrey Artuşeviç. Tabur komutanının Yardımcısı.

- Boqdasaryan Valeri. Uzman çavuş - Kisebeyan Grigori Akapoviç. Manga amiri, Sancağı.

- Petrosyan Aşot. Gizli bölümün başkanı, Sancağı.

- Nabokix Yevgeni. 3. Tabur amiri (karısı Ermeni idi).

- Lixodey İgor İvanoviç. Topçu bölüğünün amiri.

- Kuznetsov Andrey. Kimyasal Savunma Bölüğü komutanı.

- Qarmaş Viktor. Tank Bölüğü komutanı, Üsteğmen. Ve diğerleri.

50

Son Söz

Her şeyi kendiniz gördünüz. Gerçekler dile gelip konuşuyor, Karabağ gerçeklerini, Ermenilerin maskelerini düşürerek gerçek yüzlerini açıp gösteriyor. Bunları demekte amacımız birilerinin bizim durumumuza, başımıza getirilen musibetlere acımasını sağlamak değil. Bize kimsenin yazığının gelmesi, bize yanması, derdimize ortak olması gerekmez. Biz kendi derdimizi kendimiz çekmek, derdimizi, üzüntümüzü sevince, en sonunda zafere çevirmek gücüne malik olan bir milletiz. Başkalarının önünde ağlamak, sızlamak Ennenilere özgü bir özelliktir. Onlar birkaç yüz yıldır ki, hayatlarını ağlamak, başkalarından yardım dilemek ve sonunda para dilenmekle geçiriyorlar. Onlar istiyorlar ki, birilerinin onlara yazığı gelsin, dertlerine ortak olsun ve açtıkları ellerini boş geri çevirmesinler. Biz bunu Ermenileri rencide etmek için söylemiyoruz, bu, bir hakikat,bir gerçektir.

Biz de istemezdik ki, Allah'ın yarattığı her hangi bir kavim bu kadar alçalabilsin, bugüne düşsün, onlar kendilerini bu hale düşürdüler. Ermenilerin düşünen beyinleri aydın 51

insanları kavimlerinin bu halini düzelttneye çalışmalı, imajlarını değiştirmeye nail olmadırlar.

Bir daha fikrimizin başına dönerek diyoruz ki, bize birilerinin acıması bizlere yazık gözle bakmasılazım değil.

Dünya kamuoyu gerçeği bilsin diye biz bu gerçekleri yazıyor ve paylaşıyoruz. Dünya gerçeği öğrendikten sonra biz de kendi işimizi bileceğiz.Biz yarın Ermeni işgaline karşı harekete geçerek, topraklarımızı işgalden azat ettiğimizdedünya gerçeği ona göre bilmelidir ki, onların yalanlarına, gözyaşlarına inanıp bizi kınamasın. Bırak yalan ayağa kalkıp tahta çıkmasın, hak üzülmesin, adalet zafer naraları atsın ki dünya yaşanılacak bir seviyeye yükselsin!

52

GARABAGH: MEMORY BOOK Foreword

We all have to know this and kee p this in mind. Eac h of us. i nde pe nde nlly from lhc c ountry of rcsidcnc e. ııaıioııalily aııd re ligion is re sponsiblc for the pcac c on our plane t. Planet Earth is our home . Crime s and injuslice taking placc in any parl of our home is a dange r for e vcryonc. Wc have ıo rcsist this dange r loge the r, name c riminals. aggrcssors and occ upanls and jointly punish the m . We havc to kııow abouı and re sist lhis and kee p in mind in ordcr lo avoid this in ıhc future . Things writte n in our mcmory and rcwrittcn into "Me mory book" must not be forgotte n.

E ve ryone should be aware that in fac l, the proble m known as "Nagomo-Karabakh c onflic t" is not a "c onflic t" and not a "proble m", it is a war starte d by Arme nia against Aze rbaijan for occ upalion of ter ritorie s of Aze rbaijan, inc luding DaghlyghGarabagh. Anne nia starte d this unannounce d war on Fe bruar y 1 3 , 1 988 and for 6 ye ars, until May 1 2 of 1 994, whe n the ce ase fire e nte re d into the force , Arme nia occ upie d ter ritorie s of Aze rbaijan rec ognize d by the Unite d inc luding Nations.The totalare aofocc upie dlands, DaghlyghGarabagh and surrounding 7 province s, 1 village of Nakhc hivan Autonomous Re public and 7 village s of Gazakh re gion, c onstitute 14 thousand sq uare kilome te rs.

Twe nty (20) pe rce nt of te rritory of Aze rbaijan, 890 towns, se ttle me nts and village s se ttle d by Aze rbaijani are still unde r 53

the occupation. There are not a single Azerbaijani in thesc towns and settlements, which are almost devastated. Thrcc hundred thousand Azerbaijani settled three thousand years ago on the territory now named as Armenia and over 700 thousand Azerbaijani, living in DaghlyghGarabagh and surrounding territories were forced to leave.

Ar m e nia occupied territories of Azcrbaijan by a military and political support of Russia. Annenia s statements that thesc criminal operatioııs were madc by Arınenians of DaghlyghGarabaghon ıheir own arc noıhing cxcept the lie.

Thc group of Armcnians never would be able to capture such a largc territory. The truth is that Armenia havc occupied terriıorics of Azerbaijan by u sing Armenians of DaghlyghGarabagh as cause aııd cover mostly with support of Russia. As a result of Armenia's invasion about 30 thou sand Azerbaijani were killed and over 50 thousand becamc disabled. Armcd forces of Armenia du r ing thc war implemcnted the policy of gcnocide and ethnic cleansing by mass ki ll i ngs . 70 thousand Azerbaijani were killed by armed forccs of Armcnia in Gugark province of Armenia in November of 1 988. Explosion along the road Terter­ Kelbajar had killcd 14 people on July 1 1 of 1 990. On August 1 O of 1 990 the bus exploded on the way from Tbili si to Agdam killing 20 people. The same date 1 7 people were killed while explosion in the bus of the route Shamkir-Ganja.

Baganis-Ayrim village of Gazakh province was totally devastated as a result of attack on August 20 of 1 990, 5 people were bumed alive. Train Moscow-Baku was exploded twice on May 30 of 1991 killing 1 1 people and on '

54

July 3 1 of 1 99 1 killing 1 6 pe oplc. Nove mbe r 20. l 99 1 tlıc helicopter was shoot down ncarby thc village Garak cnd of Khojave nd province, 22 pe oplc werc k ille d including high ranke d state sme n of Aze rbaijan. me diators from Russia and Kazak hstan. January 28 of l 992 thc civil he licopte r was shooı down ove r thc ıown of Shusha. 4 1 pe oplc wcre de ad. including mostly womcn and childrcıı and 3 pco plc o f sta ff.

Fcbruary 1 7. 1 992 thc villagc of Garndagly was oc cupie d. 77 pcoplc of civil po pulation wcrc k ille d. 28 pe oplc we re buricd alive in thc watcr wdl. 1 1 7 pcoplc we re lake n as prisoncrs. in thc night from Fcbruary 25 11ı to 261hKhojaly villagc was totally de stroye d whcrc 6 1 3 village rs.including 63 childrcn.

1 06 wome n and 70 cldcrly we rc k illed with unsecn atrocitie s. On April 7 of 1 992 thc Agdaban villagc of Ke lbajar provincc was totally dcstroye d. 67 vil lagcrs wcrc kille d, 1 7 pcoplc wcrc bume d alive including 8 elde rly, 7 wome n and 2 childre n. Fe bru ary 28 of 1 993 thc passe nge r train Krasnovodsk-Baku was cxplodcd k illing 1 1 pcoplc. On March 1 9, 1 994 the e xplosion in subway in Baku killcd 1 3 pe oplc. Ali liste d above is just a small part o f crimcs done by arme d force s of Arme nia. Howcvcr, it is quitc cnough to make a picture of atrocitie s and aggre ssion of Arme nians.

We wou ld Iike to de monstratc a truc imagc of Anncnians and truth about Garabagh to inte mational community in order to gain their su pport to the fair struggle of Aze rbaijan.

55

Armenian lies and fabrications • in 1 828 Nikolai 1, Tsar of Russia issued a decree on passing

of Alban church to the control of Armenian church and this was followed by speedy change of all Albanian monuments

by Armenians, who announced that these monuments belong to Armenians.

• Armenian author A.Lalayan wrote: " ...The detachments of dashnaks had shown maximum efforts for extinction of Turks - women, children, elderly and teenagers (events of 1 9 1 8- 1 920). Azerbaijani villages invaded by detachments of Armenian dashnaks were devastated and tumed into ruins overfılled with disfigured corpses".

• N.Shavrov, the Russian author, wrote in his book "New threat to Russian business in Transcaucasus" : "40 thousand Armenians were resettled through the period of 1 828- 1 830 from Khoy, Salmas and Maraga provinces of Iran and 84600 from Turkey and they were settled on the best lands of Elizavetpol (Ganja) and Irevan provinces with small number of Armenians living there". The fact is also confim1ed in the "Toponymical vocabulary of Armenia and surrounding regions"published by Armenians themselves in !revan inl 986. The book evidences that in over 70 percent of villages on territory of Armenia "previous population consist of immigrants from Turkey and Iran arrived through 1 8281 829".

56

• Tsarist Russia ebolished the Alban church in 1 836 and

•

•

•

•

passed its property and managcment to the control of Annenians.

Such musical instruments as tar, zurna, balaban, pipc, gaval (tambourine) and drum werc appropriated and includcd in "Armcnian culturc". Armcnians appropriatcd and changcd ovcr 500 folk songs and copyrightcd musical works.

Over l 00 thousand artpicces werc laken out to Armenia from 27 museums and approximately the samc numbcr of art galleries. They have changcd thousands namcs of locations and totally devastated about 300 mosques, tombs, sacred places and other monuınents. Over 200 historic and architectural monuments and a historic reservation were totally destroyed.

History of Armenians is based not on scientifıc facts, but on miths and legends. According to their lcgends their ancestor Hayk was one of grandchildren of Noah and some of pea­ brains go even farther stating that Eva, thc wifc of Adam was Armenian. in fact the scientists outspokenly confess that they could not fınd any sources evidencing the ancient history of Armenians. Arn1cnian historian Garagashyan in his book "History of the Eastern problem" (London, 1 905) indicaıes that ''there are no any historic sources and annals evidencing the ancient past of Annenians".

Russian historians l .Dyakonov and N.Shavrov scienıifıcally proved that Annenians started their growth at the start of ıhe fırst millenium BC in the upper portion of rivers Tiger and Euphrates. Arn1enian historian Kapanchiyan in<licates that 57

the firs t location of Anne nians was in u pper portions of rivers Eu phrates , Chorokh and Araz, i.e. in the eas t of Tu rkey and northem part of Iraq. The orther Armenian au thor Nalbandyan als o su pports the idea. Thes e prove that Annenians are not abor igens here. I.Orbelyan. who was thc fis rt Pres ident of Armenian Academy of Scicnces wrotc "the pres ent Daglyg Garabagh was the territory of medi c\'al Albania, then the part of Azerbaijan and later it was occu pied by Annenians ".

• According to another version H ayks are pres ented as "s tonecu tters " and "bu ilders". They were s old mos tly as s laves du ri ng the wars between Ass yri a and Urartu at the s tart of the first milleniu m BC. They were us ed at hard cons truction works . Annenian au thor Mois ey Khorenats i confess ed "we are s mall, u nderaged, weak nation, which mos ly lived u nder the rule of others ".

• V.Velichko u nderlines in his book "Cau casus " pu blis hed in 1 904: "Too s mall nu mber of popu lation in Garabagh named as Annenians is grown from mou ntain-dwel lers and Tu rkic tribes and were armenis ized 3-4 centu ries ago".

• Kari Marx wrote that part of the women arou nd the world are attempting to leam from experience of Annenian women to betray their hus bands..., teenager Annenian girIs get rid of their virginity s o willingly and s o early as if... thay s hake off the dus t from their cloths ". This role of Annenian women is als o one of the ways of armenis izing the other nations .

Today Armenian women continu e their su ch "activity". The information received by 2004 s hows that the s ame year 4 58

million US dollars were illegally brought to Armenia due to prostitution from United Arab Emirates, Kuwait, Egypt, Syria and Turkey. in 2006 this fıgure reached 9 millions, currently the fıgure is 1 O million US dollars.

• 65% of word-stock of Annenian language consists of ancienı Persian, Pehlevi, 30% of Syria- Cilicia origin and only 5% is their own. Armenian author R.Acharyan in his book "Sovict Turkology'' published in 1 984 indicates presence of approximately 4200 Turkish words in Anneııian language.

According to Annenian scientist Avetisyaıı 26.3 percent of Annenian sumames are of Annenian origiıı, 194 of the rest names are tak.en from Persian, 1 1 3 from Turkish, 1 1 1 from Arabian, 60 from Greek, 54 from Jewish and 44 are tak.en from other languages. Annenian priest Nerses stressed that the structure of ancient Armenian language is tak.en from structure of tatar (Azerbaijani) language.

• Annenian culture, especially their poetry and music started to develop under a direct impact of Azerbaijani in XIX century. Moisey Khorenatsi, the medieval Armenian author wrote that ancient hays had no interest to sciences and songs, and therfore it is useless to talk about these weak-minded, rude and barbarous people. Russian scientist l .Shopen voiced the similar opinion in XIX century: "If sometime in the past the hays had their national dances, they absolutely forget them now and took their national dances from tatars (Azerbaijani) and mountain-dwellers".

• Annenians have changed 50-60 percent of toponyms on the territory under the name Armenia during the Soviet era and 59

since l 990-ies they started wide-scale changes of loca! names on the territory of Armenia and occupied lands of Azerbaijan. However, it is not easy to totally erase historic traces.

• G.Anokhin, the Soviet researcher, led a wide-scalcd studics through l 970- 1 980 in the region, initiated expeditions aııd published a book "Minor Caucasus'' ( 198 1 ). Thc large number of Azerbaijani toponyms were rccorded on thc territories of Arrne nia and Georgia.

• Arrnenians totally destroy kurgans (burials ). dccorative aı1 pieces, fıgures of rams and horses, gravcstones, tombs. mosks, sacred places, palaces, museums, dwellings and thus try to totally delete traces of Azerbaijani. When Arrn enians talk about presence of any monuments they could not mention anything except for cross -khachkar, because thcy have nothing else. And take into notice a largc number of monuments belonging to Azerbaijani.

• After the invasion at the start of l 990-ies Arrnenians appropiated l 700 historic and cultural monuments by changing their names, 600 monasteries belonging to era of Albans, basilics and other temples were given the name of Arrnenian monastery, 500 cells, survelliance points and cells in castle towers were presented as Arrne nian churches. Just, for comparison, there is no such number of churches and monasteries in Annenia. As if this is insuffıcient they have built 1 5 churches in occupied territories of Azerbaijan.

• Arrnenians pulled down over l 00 mural wrtings and carvings made in stone from monuments on the Azerbaijan's 60

territories and sent them to Arınenia. More than 850 ligurcs of horses and rams, gravestones and olher sacred places wcrc destroyed. 450 cemeteries were destroycd lolally and 200 cemeteries partially, approximately 5000 marblc gravestones were removed. Over 200 historic and architcctural monumcnts were devastated.

• History evidences that until the start of XIX ccnlury lhcre was no Armenian church in Garabagh. Early in the XIX century Russian military unit deployed in Shusha created a church for themselves. Azerbaijani author Hasan lkhfa Alizade describes this in his book "History of Shusha": "Thc upper mosque was faced to Lhe main square of ıhe city and extended towards Lhe square and Rasta bazaar by 300 meters. The divankhana (a court-room) was built at the bazaarbashi ... Russian military hang the chimes over this court-room, built a tower and tumed the building into the Russian military church. The church was active until the Soviet era". Later Arınenians went to the church and in 1992 named it as Arınenian church and rebuilt it.

• Arınenians in areas of their location in Armenia and in occupied territories totally destroyed pieces of historical heritage of Azerbaijani, such as mural carvings and carvings over the stone and rocks, omaments, scratches, narrative stones made by swelling technique, as well as carvings with national and religious symbolics over the stone. Today they continue to do the same.

• Decorative patterns and omamental wrılıngs over architectural monuments of Alban period were changed by 61

Annenians and presented as their own. They deceiw intemational cornrnunity fabricating the terrn "ancicııt armenian cross".

• Arrnenians deny the existence of Alban statc arıd Alhaıı culture and try to convince thc world that the territory wa� previously the land of ancient Arrncniarı state.

• in Azerbaijani Albania there were churchcs similar to those characteristic for initial era of Christianity. Thcse churchcs were the temples consisted of one-section elongated pray room. The roof of these temples were double covered simply by stone. "Circular ternples" also were typical for architectiral style of Albania. The rnost wide-spread in Christian architecture of Albania are cells. Despite that thecells were playing a role of srnall pray places along caravan routes, in fact they were rnonumental constructions.

Their walls were decorated by stones featured by sophisticated omaments.

• Monasteries were the most complicated constructions during the Alban era. They had features belonging only to Albanians. They covered wide area, had a complex fonns, wide halis, and were divided into several nefs (parts) by a row of columns. These monasteries do not confonn to religion of Annenians.

• A.Chavchavadze, the Georgian writer, wrote in his book "Annenians and stones crying with blood": "Annenians brought the Gregorian religion to loca! Albanians and named these lands as "part of country of hayks". This is falsification. Annenians cali as an "Eastem Annenia" the 62

lands of Azerbaijan there they once found a shelter and try ıo capture the area by such speculations as historic motherland and cultural center".

• The expeditions from Armenia each summer destroy burial mounds (kurgans) in Khojaly, Agdam, Khojavend. Shusha.

Kalbajar, Kerkijahan and Khankendi and take out to Armenia archeological findings, including things of everyday use, labor tools, weaponry, jewelry. personal things, ete.

• in the summer of 2006 the Annenian press made huge noise printing news about the grave of Armenian rulerTigran il found in Askeran region of Daghlyg Garabagh. A bit later, "archeologists" refuted the information stating that the area was indicated with a mistake. The location of the finding is not in Askeran region, it is in Shahbulag area of Agdam. in information distributed later, they changed the name of Shahbulag into "Tigranokert".

• it was really amusing that they mentioned Tigran il in coMection to this area. At that time there were no Armenian at all in this arca. in fact, the state headed by Tigran il was in other area. I.Dyakonov, in his book "Pre-history of Armenians" wrote that Annenians were located in valley of Upper Euphrates, the lands later belonged to the states of Urartu, Midiya and Iran-Ahamani. After the collapse of Ahamani state, Armenians possessed the small dukedom in Upper Euphrates valley. During the rule of Tigran II, the native Parthian (1 century B.C) this dukedom strengthened and occupied neighboring lands, but it was destroyed later 63

under the attacks of Pompey, Roman warlord. Thus. ıhı: search for a grave of Tigran il in l 000 kilometers away froııı the territory of Armenian dukedom is an idea produced by an ili mind.

• The findings in Shahbulag arc actually the part of local castlc. The castle dates back to 1 75 1 - 1 752 and was built b� Panah khan. the founder of Azerbaijani khanate of Garabagh. During the Soviet era the part of the castle was restored and used as a touristic location by Azerbaijani businessmen. This is a fact. Any foreign expert may check the fact at any time. Attempt of Arrnenians to present the findings as "Tigranokert town" is just another effort to deccive the intemational community.

• Gaııjasar (Qanzasar) monastery is another subject of Armenian falsifications. The monastery is in Vengli villagc of Kalbajar province of Azerbaijan. it was built through 1 2 1 6- 1 240 by Hasan Jalal, the Christian ruler of Albanian origin lived in Khachen province of Azerbaijan. He was a member of Mehranidesfamily, ruled for a long term in Albania. Hasan Jalal killed while the attacks of Mongols in 1261 and Albanian priests-katalikoses from his elan were buried here.

• The Ganjasar monastery froın 1 5 1 1 to 1 836 (i.e. until thc liquidation of its independence by Russia) was the residency of Albanian Christians.

• Ganjasar monastery is sharply distinguishing frorn Armenian architectural rnonuments. But Arrnenians have changed the omaments and cornpositions engraved on the walls of 64

monastery, cleared off a lot of engravings and wrote new ones, added writings in Armenian along the walls from foot towards the top. They even destroyed the gravestone over the grave of Hasan Jalal and made it unreadable adding the writings in Armenian.

• üne of the other absurd ideas of Armenians consists in statement that "Shusha" is an "Armenian town". But they do not believe it even by themselves. An Armenian joumalist visited Shusha in a recent time regrets "despite of all our efforts, we failed to make Shusha an Armenian town, all over the town the Azerbaijani spiril is dominating".

Armenians claim that Shusha was not settled by nomad Turks. The place is always was the settlement of Turks, Azerbaijani. This is the history and nobody may over-cross the history. Shusha was the ancient location of Azerbaijani and in the mid XVIII century was the center of Azerbaijan's khanate of Garabagh. Initial 9 districts were buill in a lower part of the town after Shusha became a center of khanate and named as AshagyMahalle. In a short time 8 upper districts were built in an eastem part of town. Each district had its own mosque, madrasa, bath, shop and spring. in the westem part featured by more complex relief 12 districls were built after the Russian occupation.

• If anytime in the future the life on the Earth will extinguish and the memory book will be left with description of various nations and cornrnunities underlining their "most" characteristic features, you may be sure that Armenians will be featured as most deceptive, most false and most barbarian 65

community. That is why, today we have a request to thosc who read what Annenians are writing, who watch whaı Armenians broadcasting and listen to what they say, pleasl· do not believe to the said, wrinen and broadcasted by them. just check it at least once and you will be sure that we are right.

We offer to your attention a few facts from many, which reflect hatred and atrocities of Armenians against Azerbaijani.

• in most settlements population was forced to flee for safcty

since they had not weapons. in June of 1 905 in village of Mankus of lrevan makhal the elderly man Novruz Kazym ogly tried to stop the people which intended to flee. Climbed up the hill, he said: "Where do you flee? Do you want to be disgraced? Do you think that by fleeing you may get off Annenians? ! The more you run, the more courageous they will become". When Annenians intruded into the village, Novruz kishi fiercely fought and finally he was taken as prisoner". After lengthy tortures they beheaded him and this was done by the priest Ayrapet from village Tirabat.

• Villagers of Umudlu of Agdara region were mercilessly killed. On December 28 of 1 905 over 500 peoplc decided to move to neighboring villages. Along the way they met the elderly Abram from neighboring Armenian village, who by 66

fraud enticed them into his village of Kheyvaly. At night anned groups of Arınenians besieged them and killed almost everybody. 30 peoples only succeeded to escapc. Annenians beheadcd ali men, killcd women, ripping by knife stomachs of Lhose pregnanl, while leaving some women alive. in front of eyes of a mother they behcaded 4 her children.

• In villagc of Saggarsu of Ordubad, Armenians cuı to pieces

corpses of 62 woınen and a child and piled them into a sıack.

Mu ilah Hasan Efendi was cut into pieces. A pi ece of palas was found on site whcre Hasan Efendi was killcd. When thc palas was laken off there were heads of 1 5 babies mixcd with their bodies.

• There is a high cliff in eastem part of Shusha tower in area Jater named as Bagyran. The group of Armcnians leaded hy Avan was deployed there. He ordered to his people to capture any Moslem they had seen. Captured Mosleın was undressed, the piece of skin was tom off from back of his head after which they fixed a bough of tree to that part of head and released the bough. The bough specdily raising upward tore out the whole skin. Awful cries spread over.

That is why the people named this mountain as Bagyran (Yelling).

• In 1 925 the Gerrnan by sumame Kulner, who evidenccd events of March of 1 9 1 8 wrote: Arınenians intruded into Moslem districts, killing anyone on the way, slashing by sword, running a spear through, buming houses and throwing the children into burning houses and looking at 67

them. Babies of three and four years were threaded on spearheads. Few days after the massacre from one pit there were found 82 disemboweled corpses with cut ears and noses. â&#x20AC;˘ in Tat village of Zangezur region, Armenians by advice of their physicians hewed off heads of healthy men and women and took their blood in special jugs. in the same village 70 children were pick by spears and placed along the road. in the same village a young man lbrahim was thrown to dogs. which tore him to pieces. â&#x20AC;˘ Armenians imprisoned two brothers Hasan and Hasanali from village of Farachan of Zangezur region. They hammered a horseshoe to legs of Hasan, poke his eyes by heated spears and then hewed off his legs and arms by axe.

Hasanali's body was cut into pieces while he was alive.

68

Evidences of Azerbaijani women survived Armenian captivity • My four year old daughter was molested. Then we, the

women were laken to the area of dislocation of Armenian anny in Khankendi. Ali wcre nakcd, raped and frogmarchcd.

• Evidenccs of 20 year old girl: We were kepi in a stablc in

Pirjamal vil lage. Me. my 1 5 year old sisler and 9 year old smaller sisler were repeatedly raped in front ofmy fathcr and mother. They smoked cigarettes and put them out on our bodies.

Like standing in queue, the old and young ones

raped us and frogmarched by taking from hair.

• 1 was brought to the militia department in Asgeran. where

they beaten me and repeatedly raped in front of eyes of my children.

• They gave me an injection, 1 was senseless and they

repeatedly raped me, then forced me into a contact with a dog.

• Our 1 3 and 14 year old girls were raped beforc my eyes. I

can not forgct their cries until now.

• They took away babies of women in captivity and in front of

our eyes thrown them up and caught by gun bayonets.

• 12- 1 3 year old girls in kindergarden in Khankendi were

raped. Mother of one of the girls suffocted herself being unable to stand this.

69

• The girl was naked and forced to dance, then they raped her

The next moming she committed a suicide by forcing

a

pitchfork into her stomach.

• 1 was kept in a cellar of militia departmenı of Askeran rcgıoıı

together with over 200 children. clderly and women. Wc werc alt bcaten by gun buıts, kicks and fısts. They hit tlıc heads of young girls and women against thc walls and dragged them out in a senseless state.

• in one of the wards 1 met 4-5 year old little girl and saw thc

horror of war and her tortures in her ey es. She was rapcd . . . .

• i n one o f the barracks i n Khankendi the Annenian soldicrs

raped 8 girls, including me, standing in qucue, then wc naked were beaten by batons.Then they took us to militia department of Askeran, beat us and raped again.

• ··ı still can not get over that nightmare. The life scems so

disgusting to me, that 1 don't want to be alive !" said the girl with clear ıraces of scratches and hits over her prctty face.

The most awful was the expression in her cyes, the expression one could not stand ...

70

Children - victims of genocide in Khodj aly

-

-

-

-

Khatira Ali gyzy Orujova (8 years old). bullet broke up her shoulder, chest, lungs and ribs. Just by a miracle the girl stayed alive.

Vusale l lham gyzy Abdullayeva (4), due to freezing in thc forest she had lost fingcrs of both legs.

Chinara Nazim gyzy Abyshova ( 1 0), captured. her destiny is unknown.

Vusal Sattar ogly Agayev ( 1 0), killed by a bullet wound in forest of Ketik, it was impossible to take out his body from forest.

Sevinj Isa gyzy Agayarova (7), left in forest of Dehraz together with her brothers Nabi and 6 years old Roman, nothing is known about their fate.

Samir Taj ir ogly Jafarov (5), was captured by Armenians, nothing is known about the child.

Nezaket Tapdyg gyzy Chobanova (8), she was killed nearby Gara gaya.

Sekhavet Tevekkul ogly Alekperov (9), killed by bullet wound.

Elgiz Firdovsi ogly Aliyev (8) went missing together with his l O years old brother Elchin.

Elshan Abil ogly Aliyev (5) was killed by fragment of missile "Alazan".

Yegana Maherram gyzy Aliyeva (year and a halt) was shot by enemy.

71

-

Yegana Tevekkul gy覺:y AJiyeva (6) was killed by Annenians in surroundings of Gara gaya.

Natig Abbasgulu ogly Azimov (6) was killed nearby village of Nakhchyvanik.

Elgun Nazim ogly Hasanov (4) was killed nearby to village ofNakhchyvanik.

Aygun Nazim gyzy Hasanova (year and a halt) was killed nearby to Nakhchyvanik.

Maral Kamil gyzy Huseynova (6) was killed along the road to Nakhchyvanik.

Lala Tahir gy覺:y Khalilova (4) was killed on the way out of Khodjaly.

Rasmiyye Aga gy覺:y Gasymova ( l l ) went missing during the tragedy in Khodjaly, her destiny is unknown.

Esmira Safar gy覺:y Gambarova (7) was killed in Khodjaly.

Samir Taleh ogly Guliyev (2), an Annenian officer crashed to death the head of a child by butt of a rifle.

Nurana Garyagdy gyzy Guliyeva ( 1 3) went missing, her destiny is unknown.

Ravana Garyagdy gyzy Guliyeva ( 1 6) went missing, her destiny is unknown.

Shukur Garyagdy ogly Guliyev (7) went missing, his destiny is unknown Sevinj Ak.her gyzy Guliyeva (8) was killed.

Aysel Murad gyzy Mekhdiyeva (5) was killed along the road to Nakhchyvanik.

Gulmira Murad gyzy Mekhdiyeva (2) was killed along the road to Nakhchyanik.

72

-

Ayshen Zohrab gyzy Muradova ( 1 ) was killed by a fragment of missile shelled on the eve of Khodjaly tragedy.

- Maral Kamil gyzy Nabiyeva (8) was killed in surroundings of Khodjaly.

- Kheyale Telman gyzy Orujova (6) was killed nearby to village of Nakchyvanik.

- Natavan Nabi gyzy Orujova (2) was killed.

- Sarvan Elkhan ogiy Safiyev ( 1 ) got frozen to death in forest nearby to Nakhchyvanik.

- Antiga Vagif gyzy Shukurova ( 1 ) was killed in surroundings of Khodjaly.

- Agasif Zakir ogly Veliyev (6) was killed in surroundings of village ofNahchyvanik.

- Natavan Panah gyzy Yusifova (5) was killed in Khodjaly.

- Aynura Tofig gyzy Zeynalova (6) was killed in the forest.

73

Officers

and

platoon

commanders

of 366

regiment committed genocide in Khodjaly :

-

Yuriy Yuryevich Zarvigarov. ComÄąnander of regiment.

Colonel.

Valeriy Isakovich Chitchyan. Deputy head of headquarter of the first battalion of regiment, Major.

Vachagan Grigoryevich Agryan. Commander of reconnaissance of regiment, Major.

Seyran Mushegovich Okhanyan. Commander of the 2d battalion of regiment, Major.

Aleksandr Aleksandrovich Arutyunov. Commander of the 1 sÄą battalion of regiment, major.

Nerses Grantovich Akopyan. Commander of squadron, senior lieutenant.

Vladislav Vladimirovich Arutyunov. Commander of squadron, captain.

Annen Volodiyevich Beyleryan. Technician, warrant officer.

Vachik Gurgenovich Ayrapetyan. Master sergeant.

Vachik Grantovich Mirzoyan. Master sergeant.

Andrey Artushevich Shikhanyan. Deputy Commander of battalion.

Khachaturyan. Master sergeant.

Zakharyan. Commander of air-defense platoon, warrant officer.

Valeriy Bagdasaryan. Major sergeant.

74

-

Grigoriy Akapovich Kisebyan. Commander of platoon, warrant offÄącer.

Ashot Petrosyan. Head of special division, warrant-offÄącer.

Evgeniy Nabokikh. Commander of the 3d battalion (his spouse was Armenian). lgor Ivanovich Likhodey. Commander of artillery division.

Andrey Kuznetsov. Commander of chemical defense squadron.

Viktor Gannash. Commander of tank squadron, head lieutenant, ete.

Investigation documents indicate that Armenian fighters attacked villages of Kerkijahan and Malybeyli were headed by Seyran Okhanyan, the Commander of the 2d battalion. Attack to Khojaly was led by Evgeniy Nabokikh, Commander of the 3d battalion and Seyran Okhanyan, Commander of the 2d battalion.

75

Afterward You are able to judge by youselves now. ThefactsareevidcnÄą. exposing the truth about Garabagh and the essence of Arrn enians. Wedonotdesiretodraw out a pity on ourselves for the situation and atrocities done against us. Wedonotneeda pityandcompassionto our tragedy. Wearethenation, whichis able to overcomethepain and reshape the pain into thc joy and finally into the victory.

Crying and complaining are the nature of Armcnians. For several hundred years they arc crying for hclp and in the cnd they entreat the money. They do need that there will be somebody to feel pity form thcm and do not lcavc their hands empty. We do not wanl to insult Armcnians, but this is the reality. We do not desire that any tribe creatcd by a God was in this situation, but they did it by thcmsclves.

Progressive-minded representatives ofArmenians must try to drive their tribe out ofthis and change this image. Ăźnce more we go back to our notion, we do not need any pity for us. We just would like that intemational community to be aware about the truth. lfthe intemational community will know the truth, we will know what to do next. The truth must be known and if tomorrow we will start military operations against aggression of Armenians and liberate our territories, the intemational community will not blame us, believing their cries and lies. Lies must be punished and truth and justice must triumth!

76

MÜNDaRİCAT İÇİNDEKİLER

CONTENTS

Qarahağ:

Yaddaş KitabıKarabağ:

Karahağ: Bellek kitabı

............. . . . . . . . . .............

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Garahaglı: Memory Book

................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .

77

5

28 53

QARABA(; AZADLIQ TaŞKİLATI KARABA(; AZATLIK TEŞKİLATI ORGANİZATİON OF LİBERATİON OF GARABAGH Qnrabağ: Ynddnş Kitabı Karabağ: Bellek kitabi Garabaglı: Memory Book Naşir: Namiq H:ıbibov P11blisher: Namig Habibov Yayımcı: Namık Hebibov Texniki redaktor: Rövş:m Technical editor: Rovshan Teknik editör: Rövşcn Dizayn: irad:ı ahrn:ıdova, Ceyhun a!iyev.

Design by: İrada Akhmedova, Ceyhun Aliyev Tasarım: İrade Ahmedova, Ceyhun Aliyev.

78

Çapa verilmişdir: 1 3.05.201 4 Çapa imzalanmışdır: 23.05.2014 Tiraj-1 000; 5 çap v:ır:ıqi.

Sifariş .N"!223 Biznesmen "Anar Ağalarov" m:ıtb:ı:ısind:ı çap olunmuşdur.

Baskıya verilmiştir : 13.05.2014 Baskıya imzalanmıştır: 23.05.20 1 4 Kopya sayısı: 1 000; Geleneksel baskılı kağıt: 5 Sipariş .N"!223 İşadamı "Anar Agalarov" Yayınevi Signed for design : 13.05.2014 Signed for print: 23.05.2014 Number of copies: 1 000; Conventional printed paper 5 Order .N"!223 Publishing House of businessman Anar Agalarov Pulsuz pay/anır Ücretsiz dağıtılıyor Free distribution

79

QEYD

80