ՀՈԳԵՒՈՐ ՀԱՑ / SPIRITUAL BREAD Երեքշաբթի/ Tuesday 26 Մայիս/ May, 2020- No. 48
920 Progress Ave. Toronto, ON, M1G 3T5 Tel: 416 431 3001 www.TorontoArmenianChurch.com / info@TorontoArmenianChurch.com
ՏԷՐՈՒՆԱԿԱՆ ԱՂՕԹՔ Օրհնեալ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. ամէն: Հայր մեր, որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն քո: Եկեսցէ արքայութիւն քո, եղիցին կամք քո որպէս յերկինս եւ յերկրի: Զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր, եւ թող մեզ զպարտիս մեր, որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց: Եւ մի տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեա զմեզ ի չարէ: Զի քո է արքայութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք յաւիտեանս. ամէն։ ԸՆԹԵՐՑՈՒՄ ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵՆԷՆ (ՆԱՐԵԿ) ԲԱՆ ԽԸ ՍՐՏԻ ԽՈՐՔԵՐԻՑ ԽՈՍՔ ԱՍՏԾՈՅ ՀԵՏ Ա Բարձրեա՜լ, հզօր, անսկիզբ, ահեղ, անբովանդակելի, Ա՜չք աննիրհելի եւ ամենատես, ծնող անքնին փառքով միածնիդ. Երկնաւորների եւ երկրաւորների առջեւ ճշմարտի՛ր քո ողորմութիւնն իմ նկատմամբ. Տօնի՛ր վերապրումը կորուսեալիս` վերնականների պարերգութեամբ. Օրհնաբեր խօսքովդ աւետարանի՛ր կենդանութիւնը մահացեալիս. Յայտնի՛ր քո կամքի բարեբաստութիւնը, գովեա՜լդ բոլոր արարածներից. Ստացի՛ր անճառ անուն քեզ համար, իսկ ինձ թշուառիս` նորոգ փրկութիւն. 2
Կորցրո՛ւ մեղաւորիս ամբաստանութեան մուրհակի գիրը. Մահավճիռը հոգուս ջնջի՛ր դու սիրելի որդուդ արեան կայլակով. Վստահութիւնը բարի փրկութեան` Քրիստոսի արեամբ նկարի՛ր իմ մէջ. Բարեգթութեանդ հրաշքները ցոյց տուր հարսանեաց ճաշկերոյթում քո հարազատին: Մի՛ փակիր քեզ դիմողիս դէմ սրահի առագաստը քո կենաց տան. Մի՛ բաժանիր ինձ բազմականներից եւ քո բարիքներից մի՛ զրկիր. Մի՛ պահիր գանձարանիդ մէջ մեղքերն իմ նիւթած անօրէնութեան. Մի՛ կնքիր բարեմասնութիւններիդ քսակում գարշութիւնն իմ զազրութիւնների. Մի՛ ծածկիր երկար` վէրքերն իմ մեղքերի` ախտալից մարմնիս մէջ. Մի՛ դարձնի ինձ տնկակից մահամնա նեխուածքն ու փտութիւնն իմ ցաւերի, Այլ քո ողորմած խօսքով վերացրո՛ւ ժանտութիւնն ապականիչ, Որպէսզի ազատ հիւծող ախտերից` առողջութեա՜նը պատրաստուեմ. Խորապէս խոցուածիս համար ճարի՜ր զօրաւոր սպեղանի, ո՜վ գթութեանց հայր. Տո՛ւր բարի այցելութիւն կարեվեր կործանուածիս, քանզի քոնն եմ ես, ո՜վ ոգեսէր Տէր: Եթէ մինչեւ իսկ բիւր հեղ մեղանչեմ, դարձեալ մեղաւոր չեմ համարուի, Ապաւինելով քո կենսապարգեւ շնորհին, ո՜վ բարերար իմ եւ կեանքի տուիչ. Զի քեզ ճանաչելը կատարեալ արդարութիւն է, Եւ զօրութիւնդ գիտենալը` անմահութեան արմատ. 3
Ինչպէս որ առաջուց իմաստունն է գրել. Եւ դարձեալ այսպէս է ասում նա."Տիրում ես բոլորին, դրա համար էլ խնայում ես սրանց". Եւ նմանապէս` "Կարող ես դու միշտ, երբ էլ կամենաս": Բ Յուսատու աղերսն այս` Սողոմոնի` օրինակ եմ ես առնում ինձ համար, Զի ոչ ոք, քան նա, ինձ զուգաշաւիղ` չեղաւ բազմամեղ. Երբեմն որդի` յետոյ ատելի. Երբեմն միջնորդ խաղաղութեան Աստծոյ ժողովրդին, Եւ յետոյ խտրոց պառակտիչ` բազում խռովութիւնների. Երբեմն կեանքի օրէնքը եղած եւ ապա փոխուած մահուան մուրհակի. Երկնաւորի պաշտումն ընդոտնած, եւ օտարի անունը ճանաչած: Անտեղի ցրող, անկարօտ զրկող, անսովելի գող, Շոյուած տրտնջող, փափկացած փախստական, խրտնած սեղանանենգ, Պապանձեալ վնասապարտ, քաղցրասնոյց հայհոյիչ, հայրատեաց զաւակ, Կտակարանների մատնիչ, Մովսէսի դէմ չարախօս, Երախտիքներ մոռացող, սխալական իմաստուն, ամենագէտ յանցաւոր, Ամօթապարտ զղջացած, տարակուսեալ աշխատող, աղօթաւոր կռապաշտ, Դարձի գալու մէջ դանդաղկոտ եւ ընդունուելու` երկմիտ, Կասկածաւոր հաշտութիւն, ապառնի յուշարար, երկբայելի փրկութիւն, Անհաւատալի գիւտ, մեծութեան մնացորդ, Խարդաւանուած գերի, կիսակտուր պրծած, կամաւոր անձնամատնիչ, 4
Տմարդի յղփացած, բազմավրէպ հանճարեղ: Նա ինքն իր մասին ասածների մէջ դրել է երկու տարբեր զգացում` իրար հակադիր Ինքնակամօրէն կորստեան համար. Արգահատանքի եւ երգիծախառն լացի խօսքերով` Ամէն տեսակի բարելաւութեան թելադիր է նա, Այն ինչ իր կեանքի խոտորումներով Բոլոր շուրթերին պատճառել է խոր թախծալի թառանչ: Գ Զարմանում եմ ես եւ յուսահատւում տարակուսեալ ապշութեամբ, Զի եթէ նա այնքան գայթեց, յապա ի՞նչ պիտի պատահի ինձ: Ինչպէ՞ս ընկաւ բարձրացածը, Ինչպէ՞ս սասանուեց հաստատուածը, Ինչպէ՞ս կործանուեց կառուցուածը, Ինչպէ՞ս օտարացաւ ճանաչուածը, Ինչպէ՞ս կատաղեց զաւակն ընտրեալ, Ինչպէ՞ս հեռացաւ մերձաւորը, Ինչպէ՞ս աղօտացաւ փայլողը, Ինչպէ՞ս պատանդուեց ազատուածը, Ինչպէ՞ս անօրինացաւ ուսուցիչը, Ինչպէ՞ս անշքացաւ հռչակուածը, Ինչպէ՞ս անարգուեց փառաւորուածը, Ինչպէ՞ս փոքրացաւ մեծատունը, Ինչպէ՞ս ամբարշտացաւ բարեպաշտը, Ինչպէ՞ս գոռոզացաւ ընտրեալը, Ինչպէ՞ս ունայնացաւ պատարունը, Ինչպէ՞ս խզեց նա իր ուխտը բարձրեալի հետ: Ամաչում եմ ասել, թէ նաեւ սանդարմետականի հետ կապուեց: Ի՞նչ ուներ նա կուռքերի հետ եւ ուսկի՞ց նրա սէրը պատկերներին. 5
Ինչո՞ւ կամակցեց խտրականութեանը, Ինչպէ՞ս չյիշեց Սամուելի յանդիմանութիւնը Սաւուղին, Թէ` "Հմայութիւնները մեղք են, եւ մարդակերպ կուռքը պատճառում է ցաւ ու նեղութիւն": Ինչպէ՞ս չյիշեց նա յանդիմանութիւնը հայրենի, Թէ` "Հեթանոսների կուռքերն անշունչ դեւեր են, Եւ նրանց նման են լինելու պաշտողները նրանց": Մովսէսն ինքն է առաջինը ծաղրում եւ ամբաստանում սաստիկ, ասելով "Տէրն էր միայն առաջնորդում նրան, Չկային նրանց հետ օտար աստուածներ, որոնց չէին ճանաչում նրանց հայրերը": Դ Ո՞ւր է մահատու այլանդակ արձանը Փագովրի, Ո՞ւր սիդոնացոց տխեղծ, անպարկեշտ եւ ամենանզովեալ իգական ձուլածոն, Ո՞ւր անգրելի խայտառակութիւնը զազրակերպարան կանացի սեռի, Որին անխտիր եւ անասնօրէն անձնատուր բոլոր մարգարէները պիղծ պաշտամունքի` Նուիրւում էին մոլի անաստուածութեամբ յանուն չարութեան անժուժկալ դեւի: Կինը, որ նախահօրն ի կորուստ որսաց, Տարաւ ե՛ւ նրա բարեբաստութեան ստացուածքը ողջ. Մեծութիւնն յաղթեց մտքի առաւելութեանը, Գոռոզութիւնը գերեց նրան, եւ փափկութիւնն յիմարացրեց, Ստրկացնող արծաթը նրան կառավարեց, Կործանարարի հինաւուրց զէնքը խոցեց խորապէս մարդուն տօնելի, Աստծոյ գրկից հանելով նրան` ստամբակի ոտքերի տակ գլորեց. Մեղկութիւնը մեռցրեց նրան, ծուլութիւնը թմրեցրեց, 6
Շվայտութիւնը հարբեցրեց նրան: Ո՜վ դիւրապատիր մարմին երկրածին, ի՞նչ ողբ ու կոծով աւաղեմ ես քեզ. Քանզի ոչ միայն նրան են վերաբերում բանադրանքներն այս, Այլեւ կամովին սխալուողներին եւ մոլորուողներին բոլոր: Ուստի եւ ահա պէտք է իմանաք այս օրինակով, Թէ անօգուտ է պարծենալ մարմնական իմաստութեամբ, Եթէ Աստծոյ դատելով ընտիր չհամարուի ոք: Այնպէս որ, եթէ մէկը մինչեւ իսկ յիմար էլ լինի, բայց յոյս դնի ստեղծողի վրայ` Նա զերծ կմնայ այն չարիքներից, որոնց Սողոմոնն եղաւ ենթակայ: Ե Բայց Սողոմոնն ունի ինքնապարսաւ կշտամբանքով լի Եւ սաստիկ քստմնելի` դարձի մի յիշատակարան, Իբրեւ մէկը, որ մեռցրել է իր մէջ անձնասիրութեան աշխարհը համայն, Որն, եթէ ուզենք ճիշտը նկատել, "ունայնութիւններով" է իմանալի. Այլեւ մատեանով քահանաների եւ սիլոնացի Աքիայի Գրքով, Որի մէջ նա իր անցած ողջ կեանքի դառնութիւններն է երգում արցունքով.Զուր ջանք, անօգուտ վաստակ, անմիտ հետեւանք, անշահ արշաւանք, Անկայուն գործեր, օտար խորհուրդներ, սին հոլովումներ, Բամբասելի բերք, անճիշտ կարծիքներ, սնոտի սերմեր, Աւազափուլ շինուածքներ, ապականացու ստացուածքներ, Քամահրելի տաժանքներ, ինքնամարտ կռիւ, իր ոգու դէմ դատ, Ընդունայն քրտինք, վնասակար փափագ, Կորստեան շաւիղ, վրիպակ ճանապարհ, 7
Կործանարար կրթութիւն, մոլորոպատիր վարժութիւն, Մշտասխալ տեսողութիւն, ակնահայրատ պչրանք, Պոռնկատիպ կերպարանք, ախտաբորբոք նիւթ, Դժնատեսիլ գոյն, հոգնատխուր գեղ, Սաստիկ մրոտ ծուխ, ցնդելի շոգի, Աւարի վաճառք, քանդելի տաղաւար, Ի զուր աղաղակ, անառիթ ծաղրանք, Արհամարհելի ասպարեզ, անձնավաճառ գիր, սատակչական ելք, Անաստուած մտածմունք, ստայօդ ճառ, Զայրացուցիչ զրոյցներ, եպերելի խծբծանք, Խելագար խոյզեր, ամօթանքի ցոյցեր, խայտառակ յայտնութիւններ, Ապառնի անառակութիւններ, ապաշաւելի արարքներ, Ըմբոստների պատմութիւն, ծոյլերի օրինակ, խորխորատ ծածուկ, Որս խաւարային, մահագուշակ վիհ, անյատակ անդունդ, Ուղեկցութիւն սպանողներին, յիմարական բարբաջանք, Դարանակալների վայր, խարխուլ յարկ, Սասանած շինուածք, խախտուած կամուրջ, Խուսափուկ երեւոյթ, խաբող շողոքորթ, անոպայ մատնիչ, Հակառակութիւն ընդդէմ բարձրեալի:Խոստովանական խօսքերի բոլոր մասերն այս որպէս կանոնադրութիւն Ժողովողն ինքը նախասերմանեց բոլոր, Զղջումով դարձի եկողների սրտում, Որպէսզի մարդկանցից ոչ ոք չպարծենայ` բամբասանքների նետերով զինուած` Իր անձը եւ իր ընկերոջը խոցոտելով. Զի կռապաշտ է նա, ով քողով է ծածկուած կեղեւի տակ Եւ ստեղծողին անախորժ գործեր է կատարում: Զ 8
Եւ արդ, նա, որ այնքան չմեղանչեց, որքան զղջաց, Թող չպախարակուի իսպառ, այլ այդպիսին ի բարին յիշուի, Իբրեւ հիմք յուսադրութեան բոլոր նրանց, ովքեր տէրունական ոտքին դիմեցին, Երբ աստուածութեամբ անբաժանելի նա դժոխքն այցի իջաւ իր հոգով` Կենսագործելու այնտեղ խոստովանողներին, Որով մեռեալները կենդանիներիս բերին աւետիս անտարակոյս: Եւ ես յանցապարտս, որ հասու չեմ նրա իմաստութեանը, Բայց մասնակից եմ եղել նրա մեղքերին, Աղոթում եմ արդ նրա հետ ահա եւ բարեբանուած մեծիդ պաղատում: Լցրո՛ւ դու համեստ շարադրանքն այս իմ այն երջանիկի հանճարեղութեամբ, Թախանձանքներս թող որ խառնուեն այն յոյժ աշխատող արքայի աղերս-աղաչանքներին Եւ դառնան թող որ մեծարանք առ քեզ: Խնդրանքներն այս իմ մի՛ թողնի անտես, Ինչպէս խնդրանքներն վեհ արքայորդու, որ իբր օրինակ տուիր միածնիդ: Եւ մենք արենակցին նրա` փառակցիդ ճաշակեցինք: Տո՛ւր փրկութիւն քո ծառային, ամենահնար, զօրեղ, ահաւոր, Եւ աւելացրու փառքն ստեղծողիդ` Ջնջելով նրա մեղքերն անքաւելի: Յիշելով բարի խորհուրդները նրա, ողորմեալների հետ նորոգիր նրան, Որ ամենահամեղ, ախորժաճաշակ եւ բազմապաճոյճ առակագրութեամբ Աստուածութիւնդ քարոզեց եկեղեցուն ընծայուած լուսազարդ իր մատեանում, Ցոյց տալով բարի ճամփան բոլորին, Դէպի քեզ գալու խոստովանութեամբ, 9
Հա՜յր ամենեցուն: Նրա այս խօսքերն ապացուցում են, թէ հեռու չէր նա ողորմութիւնից, Եթէ եռանդուն նրա սրտի մէջ յուսահատութիւն կաթած չլիներ, Որ եւ զղջումի աճապարանքը փոքր-ինչ կասեցրեց: Է Արդ, ի յուշ բերելով բարեմասնութիւններդ անճառելի, Ողջունի՜ր գթութեամբ եւ քո երանութեանն արժանացրու դարձեալ Դարերից ի վեր մեղադրանքների քարաձգութեամբ խոշտանգուածին, Որ առատահոս արտասուքների վտակներով Իր խրախճանքների ապարանքի յատակը հեղեղեց սաստկակսկիծ ապաշաւութեամբ Եւ ողորմելի հոգու հեծութեամբ հօր հուզումներին գերազանցեց: Արցունքներն այդ քո դու երկայնամիտ ներողութեամբ Միացրո՛ւ ու խառնիր, գթա՜ծ, միածնիդ արցունքներին, Որ մեր մարմինն առնելով կրեց բովանդակ մեր վշտերն իր մէջ: Անվաւեր կերպով նրանը կարծուած սաղմոսի բարեբանութիւնը ի փառս էակից որդուդ վճռելով, Նրանով նրա՛ն եւս փրկիր քաղցրութեամբ աղքատների հետ, Պուետիկոս մի բարեշնորհ, Լիովին վարձք էր համարում իրեն Սողոմոնի հետ միաբան ձայնակցութեամբ` Նրա համար իսկ աղերսել առ քեզ, Որը եւ լրիւ` յաւելուածաբար յիշատակուած է յաջորդ տողերով: Քանզի նրա յօրինած օստացու բազմահրաշ, մարգարէաճառ պատմագրութիւնը, 10
Որ աստուածութեանն է արդարացնում, Հաստատում է, թէ Սողոմոնն արժանացաւ ողորմութեան: Ապա ուրեմն նրա համար աղօթելն աւելի անպարսաւելի է, քան չարախօսելը: Ը Ուստի եւ ես եմ աղօթում ահա մեծ վստահութեամբ, Նրա հետ մէկտեղ գոչիւնս ողբի քեզ ընծայելով. Զի եթէ ըստ մեր գործերի դատես ու կորցնես մեզ` Չի պակասի քո փառքը, քանի որ իրաւունք ունես դու, Իսկ եթէ գտնես մեզ` կբարձրանաս այնքան, որքան վայել է քո մեծութեանը: Զի դու յաւիտեան օրհնաբանելի ես Ողորմածութեամբ, քան թէ սաստկութեամբ նախահրաման: Դարձի՛ր, Տէ՜ր, դարձի՛ր քո խնամարկու գթութեան քաղցրութեամբ Եւ սիրոյդ ձրի եւ ամէնառատ պարգեւներով սփոփիր մեզ, Որ համանման անբժշկելի տագնապի տապով տոչորուած` տրտում-տխուր ենք յաւէտ: Փրկարար ձեռքդ դնելով կրկին` նորոգի՛ր դու մեզ, Քաւելով եւ պաշտպանելով մեզ մեղսակործան խորտակումներից: Եւ քեզ` սկզբիդ միակ եւ անսկզբիդ, Եւ սկիզբների սկզբնաւորողիդ` Սուրբ Երրորդութեանդ եւ մի աստուածութեանդ Փառք եւ իշխանութիւն յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: ԱՂՕԹՔ Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա: Դուն սուրբդ եւ կատարեալդ, որ փորձուեցար երկրիս վրայ, ո՛րչափ լաւ կը ճանչնաս մեզի, որ ամէն օր ենթակայ ենք փորձուելու եւ սխալելու: Մեր հացի պայքարէն, մեր փառասի11
րութիւններէն, մեր հաւատքի պակասէն կը ծնին այնպիսի կացութիւններ, որոնց դիմադրելը անհնարին կը թուի մեզ երբեմն: Բայց դուն որ յաղթել կրցար, նաեւ յաղթութիւն խոստացար անոնց որ քու ճամբովդ կը քալեն եւ քեզի կ’ապաւինին: Մեզի ներշնչանք եւ առաջնորդութիւն եղիր, ո՛վ Տէր Յիսուս Քրիստոս: Ամէն: ԱՒԵՏԱՐԱՆ ԸՍՏ ՄԱՐԿՈՍԻ 11:27-12:17 Դարձեալ եկան Երուսաղէմ: Երբ կը քալէր տաճարին մէջ, քահանայապետները, դպիրներն ու երէցները եկան անոր, եւ ըսին. «Ի՞նչ իշխանութեամբ կ՚ընես այդ բաները. ո՞վ տուաւ քեզի այդ իշխանութիւնը՝ որ ընես այդ բաները»: Յիսուս պատասխանեց անոնց. «Ես ալ ձեզի՛ հարցնեմ բան մը. պատասխանեցէ՛ք ինծի, ու ես պիտի ըսեմ ձեզի թէ ի՛նչ իշխանութեամբ կ՚ընեմ այդ բաները: “Յովհաննէսի մկրտութիւնը երկինքէ՞ն էր՝ թէ մարդոցմէ”: Պատասխանեցէ՛ք ինծի»: Անոնք կը մտածէին իրենց մէջ՝ ըսելով. «Եթէ պատասխանենք. “Երկինքէն”, պիտի ըսէ. “Հապա ինչո՞ւ չհաւատացիք անոր”: Իսկ եթէ պատասխանենք. “Մարդոցմէ”բ »: Կը վախնային ժողովուրդէն, որովհետեւ բոլորը ի՛րապէս մարգարէ կը նկատէին՝՝ Յովհաննէսը: Ուստի պատասխանեցին Յիսուսի. «Չենք գիտեր»: Յիսուս ալ պատասխանեց անոնց. «Ես ալ չեմ ըսեր ձեզի թէ ի՛նչ իշխանութեամբ կ՚ընեմ այդ բաները»: Ապա սկսաւ առակներով խօսիլ անոնց հետ ու ըսել. «Մարդ մը այգի տնկեց, ցանկ քաշեց անոր շուրջը, հնձանի փոս փորեց, աշտարակ կառուցանեց, մշակներու յանձնեց զայն, եւ ճամբորդեց: Ատենին ծառայ մը ղրկեց մշակներուն, որպէսզի մշակներէն ստանայ այգիին պտուղէն: Իսկ անոնք բռնեցին, ծեծեցին զայն ու պարապ ճամբեցին: Դարձեալ ուրիշ ծառայ մըն ալ ղրկեց անոնց. զայն ալ քարկոծելով՝ գլուխը վիրաւորեցին եւ անպատուուած ճամբեցին: Դարձեալ ուրիշ մը 12
ղրկեց, ու զայն սպաննեցին: Շատ ուրիշներ ալ ղրկեց, որոնցմէ ոմանք ծեծեցին եւ ոմանք սպաննեցին: Տակաւին սիրելի որդի մը ունէր. վերջապէս զայն ալ ղրկեց անոնց՝ ըսելով. “Թերեւս պատկառին որդիէս”: Բայց այդ մշակները ըսին իրարու. “Ա՛յս է ժառանգորդը. եկէ՛ք սպաննենք զայն, ու ժառանգութիւնը մե՛րը պիտի ըլլայ”: Բռնեցին զայն, սպաննեցին եւ այգիէն դուրս հանեցին: Ուրեմն այգիին տէրը ի՞նչ պիտի ընէ. պիտի գայ ու կորսնցնէ մշակները, եւ այգին պիտի տայ ուրիշներու: Չէ՞ք կարդացեր սա՛ գրուածը. “Այն քարը՝ որ կառուցանողները մերժեցին, անիկա՛ եղաւ անկիւնաքարը. ասիկա Տէրոջմէ՛ն եղաւ, եւ սքանչելի է մեր աչքերուն”»: Անոնք կը ջանային բռնել զայն, բայց բազմութենէն կը վախնային. որովհետեւ գիտցան թէ այդ առակը խօսեցաւ իրենց դէմ: Ուստի թողուցին զայն, եւ գացին: Փարիսեցիներէն ու Հերովդէսեաններէն ոմանք ղրկեցին անոր, որպէսզի խօսքով բռնեն զայն: Անոնք եկան եւ ըսին անոր. «Վարդապե՛տ, գիտենք թէ ճշմարտախօս ես, ու ո՛չ մէկուն համար հոգ կ՚ընես. քանի որ երեսպաշտութիւն չես ըներ մարդոց, հապա ճշմարտութեամբ կը սորվեցնես Աստուծոյ ճամբան: Արտօնուա՞ծ է կայսրին տուրք տալ. տա՞նք՝ թէ չտանք»: Յիսուս գիտնալով անոնց կեղծաւորութիւնը՝ ըսաւ անոնց. «Ինչո՞ւ զիս կը փորձէք: Բերէ՛ք ինծի դահեկան մը՝ որ տեսնեմ»: Անոնք ալ բերին: Ըսաւ անոնց. «Որո՞ւնն են այս պատկերն ու գրութիւնը»: Անոնք ըսին իրեն. «Կայսրի՛ն»: Յիսուս ալ պատասխանեց անոնց. «Ինչ որ կայսրինն է՝ կայսրի՛ն տուէք, եւ ինչ որ Աստուծոյ է՝ Աստուծո՛յ oտուէքp»: Ու զարմացան իր վրայ: ԲԺՇԿՈՒԹԵԱՆ ԱՂՕԹՔ Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա: Փարատէ՛ ցաւերը եւ բժշկէ՛ հիւանդութիւնները քու ժողովուրդէդ, Տէր Աստուած մեր 13
եւ բոլորին կատարեալ առողջութի՛ւն շնորհէ` Քու ամենայաղթ խաչիդ նշանով, որուն միջոցով մարդկութեան տկարութիւնը վերցուցիր եւ դատապարտեցիր մեր կեանքի եւ փրկութեան թշնամին: Դուն ես մեր կեանքն ու փրկութիւնը, բարերար եւ բազումողորմ Աստուած. միայն Դո՛ւ կրնաս ներել մեր մեղքերը եւ մեզմէ հեռացնել ախտերն ու հիւանդութիւնները. Քեզի յայտնի են մեր կարիքները: Բարիքներ պարգեւող, առատ ողորմութիւնդ պարգեւէ՛ քու արարածներուդ՝ իւրաքանչիւրին ըստ իր պէտքին, որովհետեւ արարածներուդ միջոցով միշտ կը գովաբանուի Ամենասուրբ Երրորդութիւնդ. Այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: ՔԱՐՈԶ Սուրբ Խաչով Տիրոջը աղաչենք, որպէսզի սրանով փրկէ մեզ մեղքերէն եւ Իր ողորմութեան շնորհով պահէ մեզ: Ամենակալ Տէր Աստուած մեր, ապրեցու՛ր եւ ողորմէ՛: ՊԱՀՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ԱՂՕԹՔ Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա, Տէր ողորմեա: Պահպանիչ եւ հաւատացեալներու յոյս, Քրիստոս Աստուած մեր, պահէ պահպանէ եւ օրհնէ Հայոց ազգը եւ Հայաստանեայց Եկեղեցին. Քու Սուրբ եւ պատուական Խաչիդ հովանիին ներքեւ, խաղաղութեան մէջ. փրկէ եւ ազատէ երեւելի եւ աներեւոյթ թշնամիներէն, արժանաւորէ գոհութեամբ փառաւորենք Քեզ ընդ Հօր եւ Սուրբ Հոգւոյն. 14
այժմ եւ ﬕշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն: ՏԷՐՈՒՆԱԿԱՆ ԱՂՕԹՔ Օրհնեալ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. ամէն: Հայր մեր, որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն քո: Եկեսցէ արքայութիւն քո, եղիցին կամք քո որպէս յերկինս եւ յերկրի: Զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր, եւ թող մեզ զպարտիս մեր, որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց: Եւ մի տանիր զմեզ ի փորձութիւն, այլ փրկեա զմեզ ի չարէ: Զի քո է արքայութիւն եւ զօրութիւն եւ փառք յաւիտեանս. ամէն։ Օրհնեալ ըլլաք Սուրբ Հոգիին շնորհներով, խաղաղութեամբ գացէք եւ Տէրը ձեր բոլորին հետ ըլլայ. ամէն։
֍
15
LORD’S PRAYER Blessed be our Lord Jesus Christ. Amen. Our Father, who art in heaven, hallowed be thy name; thy kingdom come; thy will be done on earth as it is in heaven. Give us this day our daily bread; and forgive us our trespasses, as we forgive those who trespass against us; and lead us not into temptation; but deliver us from evil. For thine is the kingdom and the power and the glory unto the ages of ages. Amen. READING: FROM MADYAN VOGHPERKOUTYAN (NAREG) Prayer 48 Speaking with God from the Depths of the Heart A Exalted and mighty God, who has no beginning, no becoming, and no end, observer with an unsleeping eye, parent of the only begotten, glorious and inscrutable, before heaven and earth, justify granting your mercy to me to whom it has been denied. Celebrate my restoration to life. Announce the good news for me who is dying. Reveal your good will, O praiseworthy Lord, to all creation. Be true to your name, ineffable, and grant me, a miserable sinner, renewed salvation. Wipe away the mortgage of my sins. And commute the death sentence upon my soul 16
with the blood of your beloved Son. With his blood assure salvation for the good. Show the majesty of your mercy at the bridal feast. Do not shut me, a supplicant, out of the house of life. Do not bar me from your banquet table and do not deprive me of your bounty. Do not keep the debts of my iniquity in your safe. Do not seal the vileness of my dissipation in your good purse. Do not cover my diseased body with the wounds of my sins. Do not preserve the infectious deterioration of my aching body to be buried with me, but lift away the corrupting decay with your mercy, so that I might be restored to health. For my grave ills, Father of compassion, prepare a strong balm. For my fatal ailments, visit goodness, for I am yours, Lord, lover of our souls. And although in one step I might commit a thousand sins, still, I would not be deemed as completely sinful, beneficent giver of life, having sought refuge in the grace of your gifts. For to know you is complete justice, and to know your strength is the root of immortality. As the wiseman wrote in ages past, your sovereignty causes you to spare all. And he is close to you; whenever you want you can find him. B I take Solomon as the model for my prayer of hope. For no other person has matched my sinfulness. Once a beloved son, but later despised, once a peacemaker, but later the sower of discord, once the giver of the law, but later 17
the mortgagor of death, trampling divine service under foot and taking a foreign name, instigator of discord, undeprived depriver, contented thief, pampered complainer, coddled fugitive, repulsive traitor, irresponsible vandal, sweet curser, father-hating child, betrayer of covenants, defamer of Moses, forgetter of favors, wise delinquent, knowing transgressor, shameful lamenter, wavering penitent, covetous idolator, sluggish convert, doubtful acceptance, vacillating reconciliation, shadow of the future, ambiguous salvation, uncertain discovery, trace of a remnant, deceitful slave, half-escaped but voluntarily surrendered, like an overindulged ruffian, an eccentric genius. And from the clashing of these two streams of words, more reports of pity and praise, with great shame and little honor, as on a person whose ruin is self-inflicted and mourning is mixed with blame, his copious writings have encouraged people of all ages toward virtue, but his vices bring forth moans of grief from all lips. C I am amazed, I faint, seized with doubt. If Solomon strayed this much, what will become of me? Why did the haughty fall? Why did the steady falter? Why did the sturdy collapse? Why did the follower become alienated? 18
Why did the chosen son stray? Why did the dear one flee? Why did the shining tarnish? Why was the teacher no longer an example? Why did the famous turn obscure? Why did the glorious become dishonored? Why was the exalted humbled? Why were the pious perverted? Why was the chosen rejected? Why was the covenant with heaven broken? I am ashamed to say that he consorted with the Devil, for what business did he have with idols? Whence his love for graven images? Why did he yearn for cults? Did he not remember Samuel’s reprimand to Saul – “Paganism is a sin”? Yet he labored and sacrificed for the household gods. Why did he not remember the ancestral reproof? “Idols,” it said, “are breathless, pagan demons. And so are their priests.” Did not Moses scold his people with scorn, “Only the Lord leads them, and there is no other god for them but the one known to their fathers.” D Where is the death-bringing grotesque statue of Pagora? Where is the ugly, infamous, accursed female statue of the Sodomites? Where is the embarrassing statue of a woman? The image which the prophets condemned as ungodly and beastial and the demon of intemperance. This woman who shoved Solomon’s ancestors into destruction, he mistook as a sign of favor. 19
Arrogance got the better of his wisdom. Haughtiness enslaved it. Pampering stupified it. Silver enslaved it. The weapons of the Destroyer deadened his soul, and torn from the embrace of God, he strayed to the path of iniquity. Luxury killed him, sloth numbed him. Intemperance poisoned him. O, easily deceived mortal body, with what cries shall I mourn you? This contradiction is found not only in him, but with all those who err, all who willfully do wrong. For he proves that it is wrong to take pride in the knowledge of the body unless guided by God’s judgment. For even if a person is stupid, if he places his will in the hand of God, he shall not succumb as Solomon did. E In addition, Solomon has left a horrifying account of his perversion, filled with self-accusatory reproof for being truly dead to worldly honor. To learn this truth, one need only read the book of Vanities, or the books of the Priests, or the writings of Saint Silon. In these he describes with sorrow the torments and error of his ways. Vain effort, fruitless labor, mindless devotion, aimless wandering, 20
capricious activity, alien fantasies, groundless praise, rotten harvest, improper conjecture, trivial concept, house built on sand, collapsed estate, contemptible tasks, struggle against oneself, judgment upon one’s own soul, useless sweat, dangerous attraction, road to destruction, wayward path, ruinous education, unwholesome practices, flawed eyesight, garish eye painting, whorish get up, infectious germ, revolting color, tragic splendor, stifling smoke, smothering steam, easily pilfered goods, fragile temple, inappropriate cries, baseless ridicule, despicable ambition, self-incriminating writing, destructive path, ungodly thought, lying speech, vexing stories, empty faultfinding, crazed inquest, shameful display, scandalous revelations, impending dishonor, injurious acts, sordid story, slothful example, hidden pit, dark prey, deathly pit, bottomless abyss, murderous company, foolish prattle, bandits’ hideout, dilapidated house, shaken building, broken bridge, fleeting phantom, deceptive flatterer, inhumane traitor, antagonism toward the one on high. Ecclesiastes put these confessional thoughts into our heads as a prod to repentance so no one might wound either soul or friend with the arrows of disparaging words. 21
For a person who looks pious but whose acts displease God is like a pagan under a veil. F As we now see, Solomon sinned as much as he atoned for, so let us not blame him but remember the good, and let this be our hope as supplicants at the Lord’s feet, so when he descends with the Spirit in undivided divinity to redeem the righteous, we, the living, are assured of the good news by the example of the dead. With Solomon whose wisdom I lack, but whose sins I surpass, I make this plea to your glorified greatness. Fill my humble scribbling with his felicitous genius. May my supplications mingle with the prayers of that penitent king, and may they be answered through the intercession of that sublime monarch, whom you set as a precursor of your only begotten Son, and by whose lineage we have partaken of the glory of your coequal Son. Save your servant, all powerful, almighty, and awesome. Increase your glory as creator by granting repentance for our unforgivable sins. In recognition of his good counsel, redeem Solomon too, for he preached your divinity in the Old Testament with words of sweetness, eloquence and edifying stories, thus leaving the church footprints toward goodness by teaching us to turn toward you, Father, showing that except for a drop of despair that 22
dampened his heart’s fervor and spurred him toward repentance, he was not far from salvation. G Now remembering Solomon’s goodness, let us greet him with compassion, instead of the blame with which he has been trampled and pilloried for ages. His repentance filled the banquet hall with a torrent of tears that gushed over the roof. And in passionate penitence he exceeded his father. I pray that your long-suffering forgiveness will blend his tears with the tears of your Son, the Word, who subjected himself to our frail human condition. May the Psalm sometimes thought to be addressed to Solomon rather be addressed to your Son, co-equal in glory, thereby granting him the sweetness of salvation along with the other wretched of the earth. For living poets, it is ample reward for their words to be mingled with Solomon’s and to be offered on his behalf in harmonious prayer to you. My justification for this plea is this: his work, the parable of Job, the man from Uz, is a work of miraculous talent and prophecy, that alone earns Solomon a place of honor in the ranks of God’s defenders. Hence, it is acceptable to plead for him rather than speak ill of him. H 23
Now I too, with greater confidence, hope my cries will be offered to you with his, for if you destroy us, judging us by our deeds, your glory will not be diminished, for you will be judged as just. But if you accept us, you will be exalted as befits your majesty. Lean then, Lord, incline yourself in sweetness with compassion and freely give the gift of love to comfort us, who like Solomon are chronically feverish with incurable grief and turmoil. Lay your hand of salvation on us. Renew us, forgive and defend us from the destruction of sin. And to you alone, who are the beginning without beginning, the source of all beginnings, the holy Trinity and One Divinity, to you alone are due glory and dominion forever. Amen. PRAYER Lord have mercy. Lord have mercy. Lord have mercy O Holy and Consummate Lord, who was tempted on earth, you truly know us and how every day we make mistakes and are subjected to temptations. Our struggle for living, our ambitions, the lack of our faith put us in situations, which sometimes seems impossible to overcome. But you managed to win and promised a victory to those who would follow your path and will submit themselves to you. O Lord Jesus Christ, please guide us into your ways. Amen. 24
GOSPEL ACCORDING TO MARK: 11:27-12:17 They arrived again in Jerusalem, and while Jesus was walking in the temple courts, the chief priests, the teachers of the law and the elders came to him. “By what authority are you doing these things?” they asked. “And who gave you authority to do this?” Jesus replied, “I will ask you one question. Answer me, and I will tell you by what authority I am doing these things. John’s baptism—was it from heaven, or of human origin? Tell me!” They discussed it among themselves and said, “If we say, ‘From heaven,’ he will ask, ‘Then why didn’t you believe him?’ But if we say, ‘Of human origin’ . . .” (They feared the people, for everyone held that John really was a prophet.) So they answered Jesus, “We don’t know.” Jesus said, “Neither will I tell you by what authority I am doing these things.” Jesus then began to speak to them in parables: “A man planted a vineyard. He put a wall around it, dug a pit for the winepress and built a watchtower. Then he rented the vineyard to some farmers and moved to another place. At harvest time he sent a servant to the tenants to collect from them some of the fruit of the vineyard. But they seized him, beat him and sent him away empty-handed. Then he sent another servant to them; they struck this man on the head and treated him shamefully. He sent still another, and that one they killed. He sent many others; some of them they beat, others they killed. “He had one left to send, a son, whom he loved. He sent him last of all, saying, ‘They will respect my son.’ “But the tenants said to one another, ‘This is the heir. Come, let’s kill him, and the inheritance will be ours.’ So they took him and killed him, and threw him out of the vineyard. 25
“What then will the owner of the vineyard do? He will come and kill those tenants and give the vineyard to others. 10Haven’t you read this passage of Scripture: “‘The stone the builders rejected has become the cornerstone; the Lord has done this, and it is marvelous in our eyes’?” Then the chief priests, the teachers of the law and the elders looked for a way to arrest him because they knew he had spoken the parable against them. But they were afraid of the crowd; so they left him and went away. Later they sent some of the Pharisees and Herodians to Jesus to catch him in his words. They came to him and said, “Teacher, we know that you are a man of integrity. You aren’t swayed by others, because you pay no attention to who they are; but you teach the way of God in accordance with the truth. Is it right to pay the imperial tax b to Caesar or not? Should we pay or shouldn’t we?” But Jesus knew their hypocrisy. “Why are you trying to trap me?” he asked. “Bring me a denarius and let me look at it.” They brought the coin, and he asked them, “Whose image is this? And whose inscription?” “Caesar’s,” they replied. Then Jesus said to them, “Give back to Caesar what is Caesar’s and to God what is God’s.” And they were amazed at him. PRAYER FOR THE SICK Lord have mercy. Lord have mercy. Lord have mercy Dispel the pain and heal the sickness of thy people, Lord our God and grant to all perfect health by the sign of thine all-conquering cross through which thou removed the weakness of mankind and condemned the enemy of our life and salvation. Thou art our life and salvation, beneficent and all merciful God, who alone can forgive us our sins and remove diseases and sickness from us, to 26
whom are known our needs and necessities. Bestower of gifts, grant thy bounteous mercy to thy creatures according to their individual needs, through whom thy Holy Trinity is always glorified and praised, now and always and forever and ever. Amen. LITANY By the Holy Cross let us beseech the Lord, that through it he may deliver us from our sins and save us by the grace of his mercy. Almighty Lord our God, save us and have mercy upon us. PRAYER OF PRESERVATION Lord have mercy. Lord have mercy. Lord have mercy Guardian and hope of the faithful Christ our God, guard, protect and bless Armenian Nation and Armenian Church, under the shadow of Thine holy and precious Cross in peace. Deliver from enemies visible and invisible. Make us worthy to give thanks to Thee and to glorify Thee with the Father and the Holy Spirit, now and forever and unto the ages of ages. Amen. LORD’S PRAYER Blessed be our Lord Jesus Christ. Amen. Our Father, who art in heaven, hallowed be thy name; thy kingdom come; thy will be done on earth as it is in heaven. Give us this day our daily bread; and forgive us our trespasses, as we forgive those who trespass against us; and lead us not into temptation; but deliver us from evil. For thine is the kingdom and the power and the glory 27
unto the ages of ages. Amen. May you all be blessed by the grace of the Holy Spirit. Depart in peace and the Lord be with you all. Amen.
28